je cognitieve evolutie?

STAP 4 Hoe ga je om met de verwachtingen over je denkmogelijkheden, je cognitieve evolutie?

Het is boeiend om adolescenten te horen praten. Over hoe ze zoeken naar wat juist is, wat ze oké vinden of helemaal not done. In Stap 3 ontdekte je dat door de lichamelijke verandering in het brein en door de hormonale opstoten, het gedrag niet altijd gestuurd wordt door de verstandelijke mogelijkheden. Die ontwikkelen wat later. Zelfs dan is het zoeken naar hoe je het best omgaat met de grote mogelijkheden van het brein, maar ook met de nog onbekende beperkingen ervan. 1 Bekijk de drie kenmerken van lichamelijke ontwikkeling. Ze zijn verbonden met de andere ontwikkelingsdomeinen van de adolescentie in een oorzaak-gevolgrelatie: de ontwikkeling van het ene kan leiden tot een ontwikkeling in het andere. Kruis aan met welk ontwikkelingsdomein het gegeven kenmerk een verband vertoont. Kenmerk lichamelijke ontwikkeling Andere ontwikkelingsdomeinen 1 hormonale werking cognitieve ontwikkeling socio-emotionele ontwikkeling 2 puberbrein cognitieve ontwikkeling socio-emotionele ontwikkeling 3 lichamelijke veranderingen cognitieve ontwikkeling socio-emotionele ontwikkeling Experimenteren als leerproces In je drang om zelfstandig te zijn, ervaar je als adolescent met vallen en opstaan dat je heel wat moet leren. Als je aantoont dat je alles geleerd krijgt, kun je die zelfstandigheid het best krijgen van je omgeving: ouders, leraren, familie en vrienden. Experimenteren is een leerproces waarbij de adolescent tijdelijk aan bepaalde activiteiten deelneemt of zich volgens bepaalde regels gedraagt. Hij doet dat volgens de verwachtingen van de omgeving, de maatschappij waarvan hij of zij deel uitmaakt. Om dit alles te kunnen leren, moet hij daarvoor wel de ruimte krijgen, de kansen. De sociale omgeving speelt een grote rol in die leerprocessen. De adolescent verwacht van zijn omgeving activeringskansen om te experimenteren, maar ook bevestiging van wat hij al wel en niet kan. Ondanks alle activering en bevestiging verloopt niet alles vlekkeloos in de adolescententijd. Je kunt als adolescent niet in alle nieuwe situaties altijd aan de nieuwe eisen voldoen. In zulke gevallen kun je je mateloos schamen, je hulpeloos voelen en soms om hulp vragen. Vreemd is Experimenteren als leerproces 1.8 HOOFDSTUK 1 ©VAN IN

THEMA 1 dat je die hulp dan als een bedreiging kunt ervaren. Als je geen hulp krijgt, kun je dan weer behoorlijk angstig zijn om te falen.

2 Bekijk de grafiek over online risico-ervaringen. Beantwoord de vragen onder de figuur.

ONLINE RISICO-ERVARINGEN

Totaal 38,0 % De grafiek toont het antwoord op deze jongens vraag: ‘Is er in het afgelopen jaar ooit online meisjes iets gebeurd dat je op de een of andere 13 tot 15 jaar manier heeft gestoord of overstuur heeft gemaakt (het maakte je 16 tot 17 jaar bijvoorbeeld van streek, oncomfortabel 18+ jaar of bang, of gaf je het gevoel dat je het lage SES beter niet had gezien)?’ gemiddelde SES hoge SES 0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 %

Bron: Online risico’s en weerbaarheid, EU Kids Online 2020: Resultaten uit Vlaanderen, Joyce Vissenberg & Leen d’Haenens a Welk verschil toont de grafiek in het risicogedrag op het internet tussen jongens en meisjes? b Is er in de adolescentie een positieve evolutie, d.w.z. nemen adolescenten minder risico bij het begin van de adolescentie dan op het einde? c Beschrijf het verschil in risicogedrag bij een lage en een hoge sociaaleconomische status (SES). d Welke conclusies kun je trekken in verband met het antwoord op de breinbreker? Moet de volwassenheid wachten tot 24 jaar of veeleer verjongen naar 16 jaar?

32,1 % 45,8 % 36,2 % 42,1 % 38,8 % 42,9 % 42,4 % 39,9 % HOOFDSTUK 1©VAN IN THEMA 1

3 Activering en bevestiging

a Lees de uitleg bij activering en bevestiging. b Lees vervolgens het verhaal van Chang. In welke fase van de adolescentie zit hij? c Kun je de theorie in verband brengen met eigen ervaringen? Herken je in de opgegeven situaties wat je zelf al hebt ervaren? Noteer een aantal trefwoorden die je eigen ervaringen typeren. Activering Bevestiging Het is voor je persoonlijkheidsontwikkeling belangrijk dat je omgeving (ouders, leraren, leeftijdgenoten) je activeert tot zelfstandigheid. Chang is blij met de gitaarlessen die hij volgt. Alles begon met een gitaarkamp tijdens de vakantie. Toevallig kreeg hij de brochure voor dat kamp toegestuurd. Nog wel aan hem persoonlijk gericht! Of zouden zijn ouders de brochure voor hem hebben aangevraagd?

Zelfstandig optreden moet worden ondersteund, positief gewaardeerd, de eigen opvattingen serieus genomen. Niet dat Changs ouders alles echt goed vinden van wat hij uit zijn gitaar weet te halen, maar het deed hem veel plezier dat ze naar zijn examen kwamen luisteren op de muziekacademie. Ze hadden bovendien oma mee binnengesmokkeld. Ze vond Chang de beste van allemaal. In welke fase van de adolescentie zit Chang? Waarom? Leid dat af uit kenniskader 1.3 van p. 21. Heb je deze activering ook al ervaren? Heb je deze bevestiging ook al ervaren? HOOFDSTUK 1 ©VAN IN

THEMA 1

4 Bedreiging en angst

a Lees de uitleg over het ervaren van een bedreiging bij geboden hulp en de angst die je soms hebt als je er echt alleen voor staat in een probleemsituatie. b Lees vervolgens het verhaal van de grottentocht. In welke fase van de adolescentie zit Indra? c Kun je de theorie in verband brengen met eigen ervaringen? Noteer een aantal trefwoorden die je eigen ervaringen typeren.

Bedreiging Angst

Als je omgeving de gevraagde hulp biedt, kan dat je helpen om in de toekomst je problemen zelfstandig op te lossen. Maar die hulp kun je ook als een bedreiging aanvoelen. Je zelfrespect kan gekwetst zijn: ‘Oei, ik ben blijkbaar iemand die het niet alleen aankan, ik heb hulp nodig.’ Daarop reageren sommigen met protest en soms zelfs met agressie tegen wie hulp biedt: ‘Bemoei je met je eigen zaken.’ of ‘Ik zoek het zelf wel uit.’ Stom eigenlijk dat de sfeer zo ver zoek was na de grottentocht. De tocht verliep aanvankelijk prima, maar blijkbaar kon Indra het niet verkroppen dat de begeleider van de groep op een bepaald moment het commando van haar overnam. Vanaf dat moment kon ze het niet laten stekelige opmerkingen te maken over de organisatie en probeerde ze de klasgenoten aan haar kant te krijgen. Achteraf was op de video goed te zien dat de tussenkomst van de specialist echt wel nodig was voor de veiligheid. Hoewel Indra daarna de troep feilloos door de grot loodste, stond haar gezicht op onweer.

Als de omgeving geen hulp biedt, kan de angst bij de adolescent toenemen. Sommigen kunnen dan met verwijten reageren: ‘Ik moet hier ook alles altijd alleen doen!’ of ‘Mijn ouders hebben helemaal geen interesse voor mij.’ De groep was duidelijk de stafkaart verkeerd aan het interpreteren. De foute keuzes stapelden zich op. Vooral toen het tegen valavond liep en de groepsleden totaal geen zicht meer hadden op de situatie, begonnen de verwijten naar de begeleider zich op te stapelen: ‘Waarom zegt hij dan niet dat we al drie uur in een rondje aan het stappen zijn in het bos?’ ‘Goede begeleider hebben wij! Zo kan ik het ook: alles aan de groep overlaten.’

In welke fase van de adolescentie zit Indra? Waarom? Leid dat af uit kenniskader 1.4 op p. 22. Noteer kenmerken van deze fase die je haalt uit je eigen ervaringen.

Noteer kenmerken van deze fase die je haalt uit je eigen ervaringen. HOOFDSTUK 1©VAN IN THEMA 1

Anders gaan denken in de adolescentie: de toenemende creativiteit van de adolescent

Haal 8 lucifers weg Maak 2 vierkanten Tijdens de adolescentie is je brein in volle ontwikkeling. Tot sommige denkoefeningen is jouw brein beter in staat dan dat van een volwassene, maar je hebt nog heel wat te leren en … te experimenteren. 5 Bekijk het filmpje over een onderzoek naar de cognitieve ontwikkeling van adolescenten. a Geef aan bij welke taak jongeren beter denken. b Geef daarvoor de verklaringen volgens recent hersenonderzoek. Good to know Hersenactiviteit adolescenten De laatste decennia steunt psychologische kennis over menselijk gedrag steeds meer op resultaten van hersenonderzoek. Zo deed de Nederlandse onderzoekster Sietske Kleibeuker aan de Universiteit van Leiden in 2016 onderzoek naar het denken van adolescenten. Ze deed dat onder meer door bij testafnames van adolescenten de hersenactiviteit te meten en die te vergelijken met de manier waarop volwassenen concrete problemen aanpakten. Een van die probleempjes was de opdracht met de lucifers. Adolescenten scoorden beter dan volwassenen en Kleibeuker merkte het verschil ook in de activiteit in de prefrontale cortex. Lukt het jou? Prima adolescent! Maar… nog niet volwassen! Naar: www.universiteitleiden.nl HOOFDSTUK 1 ©VAN IN

THEMA 1