Onderzoek: een beeld van de middeleeuwen

In de vroegmoderne tijd kijken Italiaanse geleerden neer op de middeleeuwen. Ze bewonderen de klassieke oudheid en beschouwen de duizend jaar geschiedenis tussen hun tijd en het einde van de klassieke oudheid als een cultureel dieptepunt: een donkere periode. In de 19e eeuw ontwikkelt zich naast het negatieve beeld, ook een positieve waardering voor de middeleeuwen. Men denkt dan met heimwee terug aan de middeleeuwse ongerepte natuur, ridderlijkheid, godsdienstigheid, moed, trouw en sociale orde. Hedendaagse historici verwerpen zowel het negatieve als het positieve beeld van de middeleeuwen. Hoe kijken we vandaag naar de middeleeuwen?

± 3500 v.C. ± 800 v.C. ± 500 ± 1450 ± 1750 ± 1945

PREHISTORIE OUDE NABIJE OOSTEN KLASSIEKE OUDHEID MIDDELEEUWEN HEDEN-

DAAGSE TIJD MODERNE TIJD

OPDRACHTEN 1 Lees de inleiding. Welk beeld (positief of negatief) heeft men in de vroegmoderne en de moderne tijd van de middeleeuwen? Leg kort uit. 2 Situeer de historische vraag die we deze les onderzoeken, in het referentiekader. 3 Welke soort historische vraag is dat? Kies uit: • een historische vraag over het verleden, • een historische vraag over de relatie heden-verleden, • een historische vraag over de totstandkoming van historische kennis, • een historische vraag over historische beeldvorming. 4 Lees de bronnen waarmee je in deze onderzoeksles zult werken. Probeer al te achterhalen wat ze vertellen over het hedendaagse beeld van de middeleeuwen. 5 Onderzoek het beeld van de middeleeuwen in populaire media. • Heb je al boeken gelezen, films gezien of games gespeeld die zich volgens jou afspelen in de middeleeuwen?

Waarover gingen ze? Welke elementen doen je aan de middeleeuwen denken? • Heel wat films, boeken en games spelen zich af in de middeleeuwen. Wat kun je daaruit afleiden? • Denk je dat je leraar geschiedenis daar blij om is? Leg uit.

• Films, games en boeken krijgen een genre toegewezen, bijvoorbeeld ‘historisch’ of ‘fantasy’. In de praktijk

lopen die twee genres door elkaar. Waar kun je de games uit bron 2 plaatsen? Kies uit: fantasie – fantasie met middeleeuwse elementen – historisch – historisch met fantasie. • Welk beeld van de middeleeuwen schetst de productbeschrijving van Assassin’s Creed Valhalla? • Waarom doen de spelmakers dat, denk je? • Zoek in de bronnen nog twee andere voorbeelden die aantonen dat dit beeld van de middeleeuwen tot vandaag doorleeft.

DDe miDDeleeuwen van 900 tot 1450 123

VROEGMODERNE

TIJD fantasy: genre dat wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van onwerkelijke gebeurtenissen, verzonnen wezens en imaginaire werelden© VAN IN

cliché:

iets dat dikwijls wordt gezegd; een afgezaagde uitdrukking

6 Onderzoek het beeld van de middeleeuwen dat hedendaagse wetenschappers neerzetten. • Welke bronnen zijn daarvoor bruikbaar? • Welke kritiek geven de auteurs van ‘Wijvenwereld’ op hun collega-historici? • Welk beeld van de middeleeuwen schetst ‘Wijvenwereld’? • Waarom geven hedendaagse specialisten kritiek op 19e-eeuwse renovaties van historische gebouwen? • Toch doen we dat vandaag ook niet altijd. Bespreek het voorbeeld van de Notre-Dame.

• Onze standplaatsgebondenheid beïnvloedt onze historische beeldvorming. Leg uit.

7 Schrijf als besluit een kort antwoord op de historische vraag van deze les. Verwerk daarin je bevindingen uit opdracht 5 en opdracht 6.

BRON 1

mid∙del∙eeuws (bijvoeglijk naamwoord, bijwoord) 1 (als) van, uit de middeleeuwen 2 heel erg ouderwets, achterlijk

Uit: Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal, onlinewoordenboek

BRON 2

De middeleeuwen: een donkere periode waarin geweld regeert en mannen de samenleving domineren. Vrouwen komen er

amper aan te pas, zo luidt het cliché. Dit boek brengt een ander verhaal. ‘Wijven’, het middeleeuwse woord voor vrouwen,

zijn het hoofdpersonage. In de Lage Landen hadden vrouwen veel rechten die ze gebruikten om handel te drijven, hun mening te verkondigen en hun wil door te drukken. ‘Wijvenwereld’ hangt een verrassend beeld op van de late middeleeuwen, de periode tussen 1250 en 1550.

Uit: Jelle Haemers, Andrea Bardyn en Chanelle Delameilieure, Wijvenwereld, 2019

BRON 3 A Middle-earth Shadow of War, 2017, game In de productinformatie kun je lezen dat het een actiespel is waarin spelers een nieuwe krachtring smeden, vestingen veroveren in grootschalige gevechten en Mordor overheersen met hun eigen persoonlijke orkleger.

124

B Assassins’s Creed Valhalla, 2020, game In de productinformatie kun je lezen dat je in de rol kruipt van Eivor, een dappere Viking in een dynamische en prachtige open wereld die zich afspeelt in de duistere middeleeuwen van Engeland. De drie auteurs zijn verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven. Ze vinden dat hedendaagse historici te weinig aandacht hebben voor het gewone leven en meer bepaald voor dat van de vrouw in de middeleeuwen. Deze bron is een stukje uit de tekst op de achterkant van het boek. ONDERZOEK een BeelD van De miDDeleeuwen © VAN IN

Op 15 april 2019 woedt er een hevige brand waardoor het dak en de centrale torenspits instorten. Iedereen is het erover eens dat de kathedraal heropgebouwd moet worden, maar over hoe dat moet gebeuren, lopen de meningen uiteen. De Franse president Emmanuel Macron denkt erover om de kathedraal een 21e-eeuwse renovatie te geven. Anderen vinden dat de Notre-Dame in haar oorspronkelijke staat moet worden hersteld. Maar welke oorspronkelijke staat dan? Hoort de 19e-eeuwse torenspits daar bijvoorbeeld ook bij? Of de kathedraal haar middeleeuwse kleurenpracht moet terugkrijgen, wordt nauwelijks besproken. Blijkbaar houden we meer van de witte gevels met witte beelden. Op 9 juli 2020 is de knoop doorgehakt: de kathedraal zal volgens de laatste bekende staat worden heropgebouwd, zonder verf en met de 19e-eeuwse torenspits dus. B De torenspits van architect Eugène

Viollet-le-Duc op de Notre-Dame in

Parijs, ingehuldigd in 1859

De torenspits van architect Eugène Viollet-le-Duc op de Notre-Dame in Parijs wordt ingehuldigd in 1859. De torenspits komt er ter vervanging van de originele die aan het einde van de 18e eeuw op instorten staat, en tussen 1786 en 1792 uit voorzorg wordt afgebroken. De 19e-eeuwse ‘renovaties’ van historische gebouwen krijgen in de hedendaagse tijd veel kritiek van specialisten (archeologen en historici) omdat ze de originele ontwerpen niet hebben nagevolgd.

C Grez productions, reconstructietekening van de kathedraal Notre-Dame in Parijs, ca. 1550

Grez productions maakt een reconstructietekening

van de kathedraal Notre-Dame in Parijs ca. 1550.

Grez productions is gespecialiseerd in architecturale 3D-reconstructies van historische sites. Het beeld komt uit de documentaire: Paris au Moyen Âge. In de middeleeuwen ziet de kathedraal er inderdaad heel kleurrijk uit. De exacte kleuren zijn niet precies bekend.

DDe miDDeleeuwen van 900 tot 1450 125

KUNNEN 1 verschillende soorten historische vragen onderscheiden 2 de bruikbaarheid van een bron beoordelen in functie van een historische vraag 3 informatie uit bronnen afleiden 4 aan de hand van opdrachten historische beeldvorming evalueren 5 historische bronnen vergelijken 6 een kritische houding t.o.v. populaire geschiedenis aannemen 7 aan de hand van het voorbeeld van de restauratie van de Notre-Dame de invloed van onze standplaatsgebondenheid op historische beeldvorming analyseren © VAN IN