Les 5 Communicatieschema en teksttypes

5 Communicatieschema en teksttypes

3 1

Je kent de verschillende onderdelen van het communicatieschema

Je herkent en onderscheidt verschillende tekstdoelen, tekstsoorten en teksttypes Je kunt elementen van taalgebruik benoemen en uitleggen hoe ze een bepaalde boodschap ondersteunen of versterken

2

Lezen doe je een hele dag door. Berichtjes op WhatsApp, een artikel in de krant, reclame in het bushokje, de vragen van een toets, het nieuwste boek van Ish Ait Hamou, een mail in je inbox, een gedichtje van je lief … Je bent dan ook best een tekstexpert met al die teksten rondom jou. Laat dat nu net zijn waar we in deze les aan werken! elKe teKSt Heeft een cOntext 1.1 1 Elke tekst is een vorm van communicatie. Hieronder vind je het communicatieschema. Plaats de woorden op de juiste plaats in het schema. Kies uit: zender – ontvanger – boodschap – onderwerp – doel – stijl/taal – kanaal – effect – ruis ABC ABC ABC 2 Op de volgende pagina vind je twee nieuwsberichten. Zonder een woord te lezen kun je vaak al heel wat afleiden van een tekst. a Wat weet je uit je voorkennis over De Standaard en Ketnet? b Wat kun je via de lay-out afleiden? 4 Je vergelijkt de vorm en Je kent de negen vragen van opbouw van teksten met het communicatieschema en je de verschillende doelen kunt ze toepassen op een tekst

1

5 © VAN IN

3 Op basis van deze informatie: wie/wat is …

tekst 1 tekst 2

de zender

het doelpubliek / de ontvanger het kanaal / het medium In Australië komen steeds meer koala’s in de problemen door de aanhoudende bosbranden. Een uitgedroogde koala vroeg en kreeg hulp van een fietser. Op Instagram is een video gedeeld van een sterk uitgedroogde koala die verward en zwalpend in het midden van de weg ‘om hulp leek te vragen’. Dat zeggen de fietsers die het dier aantroffen in de buurt van het Australische Adelaide op Instagram. ‘De koala kwam recht op me afgelopen’, schrijft fietser Anna Heusler op Instagram. ‘Terwijl ik afstapte, klom hij op mijn fiets en gaf ik hem water. Dit is het beste wat me ooit is overkomen tijdens een fietstochtje!’ De vrouw liet het dier haar hele bidon leegdrinken. Door de aanhoudende bosbranden zijn naar schatting al 8.000 koala’s gestorven. In totaal zouden al meer dan 450 miljoen dieren gestorven zijn. Dat zeggen ecologen aan The Times. Leger Vrijdag raakte bekend dat Australië het leger heeft ingeschakeld om de bosbranden te bestrijden. Het leger zal er voortaan mee voor zorgen dat de blusvliegtuigen gevuld worden met water, staan in voor de zoekvliegtuigen, verzorgen het vervoer van de brandweermannen en staan de zoek- en reddingsoperaties bij met een helikopter. ‘Doordat Defensie achter de schermen gaat helpen, zijn er meer brandweermannen © VAN IN beschikbaar om de branden te blussen’, verklaarde defensieminister Linda Reynolds.

woord

zwalpend: voortbewegend zonder doel de defensie: verdediging; in dit geval gaat het om Australische landsverdediging

4 Lees de teksten globaal door en bepaal het hoofddoel. Waarom werden ze geschreven? ¡ informeren ¡ ontspannen ¡ raken ¡ overtuigen ¡ aanzetten om iets te doen 5 Wat is het onderwerp van beide teksten? 6 Wat zijn de hoofdpunten van beide teksten? a Welk antwoord krijg je op de topische vragen? Wees zo precies mogelijk. De Standaard Ketnet wie wat waar waarom hoe extra info b Wat valt er je op als je de boodschap van beide teksten vergelijkt? 4.5.1 © VAN IN c Hoe komt dat, denk je?

7 Vergelijk de zinsbouw, woordkeuze en woordsoorten in beide teksten. Duid aan.

De Standaard Ketnet

zinsbouw meer korte zinnen / lange zinnen meer korte zinnen / lange zinnen

woordkeuze meer makkelijke woorden / ook moeilijke woorden meer makkelijke woorden / ook moeilijke woorden

woordsoorten veel bijvoeglijke naamwoorden / weinig bijvoeglijke naamwoorden

veel bijvoeglijke naamwoorden / weinig bijvoeglijke naamwoorden 8 Bekijk de reacties bij de tweede tekst. Wat is het effect van de nieuwsberichten op de ontvangers? ¡ geïnformeerd zijn ¡ geraakt zijn ¡ ontspannen zijn ¡ overtuigd zijn ¡ overgaan tot actie 9 De informatie werd verspreid via een website. Welke elementen kunnen ervoor zorgen dat de lezers afgeleid worden? 10 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen over het communicatieschema. Je herhaalt er ook het onderscheid tussen tekstsoort, tekstdoel en teksttype. 4.3 © VAN IN

2

elKe teKSt Heeft een cOntext

Nu is het aan jullie om een echte tekstexpert te worden.

1 Je leraar geeft je een tekst. Ingrediënten voor 30 koekjes 1 ei 80 g lichtbruine suiker 125 g boter 60 g suiker 175 g bloem 1 zakje vanillesuiker 1 koffielepel bakpoeder 125 g chocolade in stukjes 100 g amandelpoeder Voorbereiding 1 Was je handen zorgvuldig. 2 Verwarm de over voor op 190 °C. 3 Bekleed de ovenschaal met bakpapier. 4 Weeg alle ingrediënten zorgvuldig af. uitvoering 1 Doe eerst de boter in een mengkom en klop zachtjes. 2 Voeg er daarna de bruine suiker en vanillesuiker bij en meng alles door elkaar. 3 Dan voeg je het ei bij het mengsel - meng opnieuw. 4 Voeg het bakpoeder toe aan de bloem. 5 Roer vervolgens de bloem voorzichtig onder het mengsel. 6 Breek de chocolade in kleine stukjes. 7 Stort de chocoladestukjes bij je mengsel en roer om. 8 Schep met een lepel kleine balletjes uit het deeg en leg ze op de bakplaat. 9 Tenslotte bak je de koekjes 10 tot 12 minuten in een voorverwarmde oven. Smakelijk! 2 4. MOGELIJKE BIJWERKINGEN Zoals alle geneesmiddelen kan VAXIGRIP bijwerkingen veroorzaken, hoewel niet iedereen deze bijwerkingen krijgt. In klinische studies zijn de volgende bijwerkingen waargenomen. De frequentie hiervan is ingeschat als ‘vaak voorkomend’: bij 1 tot 10 van de 100 gebruikers. - hoofdpijn - zweten - spierpijn (myalgie), gewrichtspijn (artralgie) - koorts, algemeen onwel gevoel (malaise), rillingen, vermoeidheid - plaatselijke reacties: roodheid, zwelling, pijn, blauwe plekken (ecchymose), harde zwelling (induratie) rond de plaats waar het vaccin werd ingespoten. Deze reacties verdwijnen meestal zonder behandeling binnen 1 à 2 dagen. Naast de bovengenoemde, vaak voorkomende bijwerkingen kwamen de volgende bijwerkingen voor nadat het vaccin op de markt werd gebracht: - allergische reacties: - in zeldzame gevallen leidend tot medische noodsituaties met falen van het bloedsomloopsysteem om een voldoende bloedstroom naar de verschillende organen te handhaven (shock) - in zeer zeldzame gevallen leidend tot zwelling vooral zichtbaar in het hoofd en de hals, waaronder het gezicht, de lippen, tong, keel of een ander lichaamsdeel (angio-oedeem) - huidreacties die zich over het lichaam kunnen verspreiden, waaronder jeuk (pruritus, urticaria), huiduitslag - ontsteking van een bloedvat (vasculitis), wat kan leiden tot huiduitslag en in zeer zeldzame gevallen tot tijdelijke nierproblemen. - pijn waar een gevoelszenuw loopt (neuralgie), afwijkingen in het waarnemen van gevoel, pijn, warmte en koude (paresthesie), stuipen (convulsies) gepaard met koorts, neurologische aandoeningen die kunnen leiden tot een stijve nek, verwardheid, gevoelloosheid, pijn en zwakte in de ledematen, evenwichtsverlies, verlies van reflexen, gedeeltelijke verlamming of verlamming van het hele lichaam (encephalomyelitis, neuritis, syndroom van Guillain-Barré) - tijdelijke afname van het aantal bloedplaatjes: een laag aantal bloedplaatjes kan leiden tot overmatige vorming van blauwe plekken of bloedingen (voorbijgaande trombocytopenie), tijdelijke zwelling van de klieren in de hals, oksels of lies (voorbijgaande lymfadenopathie) Wanneer één van de bijwerkingen ernstig wordt of als u een bijwerking merkt die niet in deze bijsluiter wordt vermeld, raadpleeg dan uw arts of apotheker.

5. HOE U VAXIGRIP MOET BEWAREN

Buiten het bereik en zicht van kinderen houden. Gebruik VAXIGRIP niet na de vervaldatum die vermeld wordt op de verpakking na EXP. De vervaldatum verwijst naar de laatste dag van die maand.

In de koelkast bewaren (2°C - 8°C). Niet invriezen. Bewaar de spuit in de buitenverpakking om tegen licht te beschermen. Geneesmiddelen dienen niet weggegooid te worden via het afvalwater of met huishoudelijk afval. Vraag uw apotheker wat u met medicijnen moet doen die niet meer nodig zijn. Deze maatregelen zullen helpen bij de bescherming van het milieu. 6. AANVULLENDE INFORMATIE Hoe ziet VAXIGRIP er uit en wat is de inhoud van de verpakking? VAXIGRIP is een suspensie voor injectie die wordt aangeboden in een voorgevulde spuit van 0,5 ml in een doos van 1, 10, 20 of 50 stuks. Het is mogelijk dat niet alle verpakkingen worden verkocht. Na zacht schudden ziet het vaccin eruit als een witachtige en licht doorschijnende vloeistof. Houder van de vergunning voor het in de handel brengen en fabrikant 1 © VAN IN De houder van de vergunning voor het in de handel brengen is: Sanofi Pasteur MSD, Jules Bordetlaan 13, 1140 Brussel - België De fabrikant is: SANOFI PASTEUR, 2, avenue Pont Pasteur , 69007 Lyon, RANKRIJK Registratie nummers: BE108184 - BE225994

4

2 Vul de fiche zo correct en volledig mogelijk in. 3 Wissel jullie antwoorden in kleine groepen uit. a Wie is de zender? Wie maakte de tekst? b Wie is de ontvanger? Wie is het doelpubliek? Wie moet/mag de tekst lezen? c Wat is de boodschap? Wat wil de maker vertellen? d Waarover gaat de boodschap? Wat is het onderwerp van de boodschap? Wat zijn de hoofdpunten? e Wat is de bedoeling? (tekstdoel) Met welke reden maakte men de boodschap?

¡ informeren ¡ ontspannen ¡ raken ¡ overtuigen f Hoe wordt er talig gecommuniceerd? Valt er jou iets op aan de woordkeuze of lay-out? g In welke situatie wordt er gecommuniceerd? Zijn de omstandigheden om te communiceren ideaal of zijn er stoorzenders (ruis)? h Wat is het kanaal? 1.1 4.3 © VAN IN Via welk medium verstuurt men de boodschap? i Wat is het effect? Brengt de boodschap iets teweeg bij de ontvanger? Hoe reageert die? teksttype

3

taalSpelletjeS

1 Wat betekenen de volgende zegswijzen en spreekwoorden over eten en drinken?

1 van twee walletjes eten 2 Het sop is de kolen niet waard. 3 appelen voor citroenen verkopen 4 op eieren lopen 5 Verandering van spijs doet eten. 6 met de gebakken peren zitten 7 Hij viel met zijn gat in de boter. 8 Dat is nieuwe wijn in oude zakken. 9 Wiens brood men eet, diens woord men spreekt. 10 Hij laat het vlees van zijn brood eten. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2 Ontcijfer de volgende letterwoorden (sms’jes en chatberichten). 1 bff a tot later 2 lol b eeuwige beste vriend 3 xoxo c ik ben onmiddellijk terug 4 w8 d ik begrijp het 5 asap e wacht 6 brb f kusjes en knuffels 7 ff g bedankt 8 ic h luidop aan het lachen 9 cu i zo snel mogelijk 10 tx j even 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 a Iets bekends wordt op een nieuwe manier gepresenteerd. b Hij laat zich iets afnemen waar hij recht op heeft. c De vele inspanningen leveren maar weinig resultaten op. d van beide partijen je voordeel behalen e Het is goed om af en toe iets anders te doen. f Je verdedigt wie jou betaalt / financieel ondersteunt. g iets van geringe waarde als iets kostbaars verkopen h heel voorzichtig handelen i de onaangename gevolgen van iets dragen j (onverwacht) goed terechtkomen © VAN IN

3 Voor welke aandoening of welk lichaamsdeel ga je naar deze dokter?

1 cardioloog 2 psycholoog 3 viroloog

a huidziekten b geestesziekten c longaandoeningen 4 gastroloog d virussen 5 neuroloog e hart- en vaatziekten 6 pneumoloog f aandoeningen zenuwstelsel 7 dermatoloog g kanker 8 oncoloog h spijsvertering 9 orthopedist i de plaats en aard van je ziekte vastleggen 10 radioloog j skelet, spieren, gewrichten 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 4 Stop de band. Vul de volgende Nederlandse liedjesteksten aan. 1 Jij geeft me vonken en vuur … a die altijd voor je straalt 2 Wil je weten hoe het danst zonder mij … b vertel me dan, waarom verlang ik zo 3 De meeste dromen zijn bedrog … c ik ben te oud om te weten waarom 4 Laat me nu toch niet alleen … d misschien heb je meer balans zonder mij 5 Maar, ze is maor zestien jaor … e maar als ik wakker word naast jou dan droom ik nog 6 Laat de zon in je hart … f en dat is bitter jong 7 Wie heb ik aan de lijn, hallo hallo … g gevaarlijk maar van lange duur 8 Ik zie goud aan de rand van de zon … h radeloos en verloren 9 Een ster, die jou nooit meer verlaat … i oye oyalele, en niemand die merkt wat we doen 10 Oye oyalele, ik geef je een stiekeme zoen … j ze schijnt toch voor iedereen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 © VAN IN 54

5 Weet jij wat deze mediawoorden betekenen?

1 algoritme 2 avatar 3 cookie 4 deep fake 5 drone 6 digital native 7 fomo 8 meme 9 phishing 10 trol 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 6 Elk jaar organiseert Van Dale de verkiezing van ‘Het woord van het jaar’. Weet jij nog wat deze woorden betekenen? 1 winkelhieren 2 moordstrookje 3 koesterkoffer 4 ontvrienden 5 kraamkost 6 flitsmarathon 7 selfie 8 frietchinees 9 stoeproken 10 tentsletje a Een vorm van oplichting, waarbij criminelen nepsites gebruiken om persoonlijke informatie van derden in hun bezit te krijgen. b Een technologie waarbij men beeld en geluid manipuleert en zo iemand iets laat zeggen of doen in een video, zonder dat die persoon dat ooit echt gezegd of gedaan heeft. c Een wiskundige formule die bepaalt hoe een website of apparaat moet werken. Het wordt gebruikt om reclame af te stemmen op jouw persoonlijke interesses. d Een vliegtuigje zonder piloot aan boord. De toestellen worden op afstand bestuurd en hebben vaak een camera aan boord. e Afkorting van ‘fear of missing out’. De term verwijst naar de angst om dingen te missen die (online) gebeuren. f Een klein bestandje dat door websites op je computer wordt gezet en dat je klikgedrag rapporteert aan onlinewinkels. g Iemand die is geboren tijdens of na de algemene introductie van digitale technologieën en die technologieën vaak zonder problemen gebruikt. h Iemand die het leuk vindt om rare standpunten op een internetforum te plaatsen, om anderen te choqueren of te beledigen. i De onlinerepresentatie van jezelf; dat kan een 3-dimensionale figuur zijn, een eenvoudig symbool of een foto. j Een foto – maar dat kan ook een video- of audiobestand zijn – met een grappige tekst of een quote. Het wordt vaak massaal verspreid via sociale media. a een gefotografeerd zelfportret, doorgaans gemaakt met een smartphone of webcam b actie waarbij de politie gedurende een bepaalde periode intensief en over een hele regio snelheidscontroles houdt c meisje dat op festivals met verschillende jongens gaat d roken op de stoep voor een horecazaak e een tas met tastbare herinneringen om een jong gezin te steunen na het verlies van een kind f een niet-verhoogd fietspad, niet afgescheiden van de rijweg g een Aziaat die een frituur uitbaat in België h kennissen en vrienden verwijderen van sociale media i vers gemaakt eten dat je meeneemt op bezoek bij zwangere of net bevallen vrouwen j bij lokale bedrijven en winkels kopen© VAN IN

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10