Les 30 De audioroman

1

Je analyseert de relatie tussen geluid en emotie in televisiereeksen en in het dagelijkse leven

2

1 geluiden en emOtieS 1 Je krijgt een aantal geluiden te horen. a Schrijf op wat je hoort. b Geef aan of je het geluid onaangenaam (0), vervelend (1), neutraal (2), leuk (3) of erg aangenaam (4) vindt. omschrijving ervaring 1 0 – 1 – 2 – 3 – 4 0 – 1 – 2 – 3 – 4 3 0 – 1 – 2 – 3 – 4 4 0 – 1 – 2 – 3 – 4 5 0 – 1 – 2 – 3 – 4 6 0 – 1 – 2 – 3 – 4 2 Samen met een medeleerling verken je nu twee teksten over de invloed van geluid op ons gevoel. a Noteer drie elementen die volgens jullie aan bod zullen komen. b Stel twee vragen waarop jullie het antwoord willen weten. 3 Lees nu één van de twee teksten op de volgende pagina’s, je medeleerling leest de andere. a Duid aan welke woorden je niet begrijpt. b Vat de informatie uit de tekst in drie zinnen samen. Noteer ook minimaal twee sprekende voorbeelden.

Je verwerkt een fragment uit Je kent de kenmerken van een audioroman een verhaal creatief tot een audioroman (Tussenstop)

3 2 © VAN IN

4 Overloop samen de antwoorden bij opdracht 3. Help elkaar bij woorden die jullie moeilijk vonden of zoek ze op.

5 Formuleer nu in je eigen woorden zo volledig mogelijk wat de volgende woorden betekenen. • misofonie

• ASMR

Misofonie, wanneer alledaagse geluiden je woedend maken

Ongeveer 3 procent van de mensen lijdt aan misofonie. Dat schrijft Het Nieuwsblad. Misofonie is een ziekte waarbij specifieke geluiden zoals het geritsel van een zak chips, het slurpen aan een rietje of eetgeluiden extreme gevoelens van woede, walging of haat opwekken. Het gaat veel verder dan ergernis of irritatie. ‘Misofonie is veel meer dan zich een beetje ergeren’, zegt Damiaan Denys, hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Het is een ziekte. Mensen lijden eronder en het heeft een enorme impact op hun dagelijks leven. Het begint meestal rond de leeftijd van 10, 12 jaar in familiale context.’ Iedereen zal zich weleens storen aan iemand die luidruchtig eet of zwaar ademt. Maar wanneer deze alledaagse geluiden woede, walging of haat opwekken, lijd je aan misofonie. ‘De klacht bestaat erin dat mensen geobsedeerd zijn door specifieke geluiden die door mensen worden veroorzaakt, zoals kauwen, slikken, ademhalen, krabben, maar ook soms repetitieve bewegingen’, zegt Damiaan Denys. ‘Het zijn geluiden waar mensen zich zodanig aan ergeren dat ze ongelooflijk boos worden en daardoor de anderen iets willen aandoen.’

Hoe kan je het verhelpen?

‘Zeker niet door die mensen bloot te stellen aan die geluiden’, zegt Damiaan Denys. ‘Daardoor is er een verschil met andere angststoornissen. Iemand die bang is van spinnen confronteren met spinnen, kan wel helpen.’ Wat bij misofonie wel kan helpen, is volgens Denys ‘aandachtstraining’, zorgen dat de aandacht naar die geluiden vermindert door erop te oefenen, en ‘counter-conditioning’. Hierbij wordt er aan geluiden een andere betekenis gegeven door ze positief te labelen. Mensen gaan die geluiden op een andere manier interpreteren.

Bart Rooms © VAN IN

Bron: www.vrt.be/vrtnws

woord

de impact: effect, invloed

Autonomous sensory meridian response (ASMR)

ASMR is een bepaalde gevoelssensatie gekenmerkt door een tintelend gevoel dat begint op het achterhoofd en zich uitstrekt langs de nek en de rug (de sensory meridian response). ASMR wordt meestal als aangenaam en rustgevend ervaren en kan opgewekt worden door bepaalde visuele, auditieve of tactiele prikkels, waaronder zacht gefluister, het gekraak van bepaalde voorwerpen, het geluid of gevoel van bepaalde activiteiten (bijvoorbeeld een knipbeurt bij de kapper) of iemand zien tekenen. De ervaring wordt soms ook wel beschreven als een ‘orgasme van de hersenen’. Niet iedereen is even gevoelig voor ASMR; sommigen ervaren het tintelende gevoel minder dan anderen of zelfs helemaal niet. De ervaring kan dan ook niet gestuurd worden (vandaar autonomous). Hoewel ASMR soms geassocieerd wordt met seksualiteit of erotiek, is die connotatie niet altijd terecht. ASMR wordt ook niet opgebouwd om een soort climax te bereiken. Volgens cultuurwetenschapper dr. Vincent Meelberg van de Radboud Universiteit wordt de naam ‘hersenorgasme’ daarom beter niet gebruikt. Op YouTube zijn honderdduizenden video’s te vinden met geluiden en prikkels die ASMR zouden opwekken. Makers van dergelijke filmpjes worden ook wel ASMRtists genoemd (een samentrekking van ‘ASMR’ en het Engelse woord ‘artist’). Een voorbeeld van zogenaamd ASMR-opwekkende prikkels zijn de filmpjes van schilder Bob Ross. Alhoewel het fenomeen miljoenen enthousiastelingen kent over de hele wereld, is er nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Bron: nl.wikipedia.org 6 Geluiden hebben blijkbaar een grote impact op onze emoties. Welke emoties roepen de volgende geluiden bij jou op? • de schoolbel • applaus • blaffende honden • het getokkel van regen op het dak • roepende mensen • het tikken van de klok • gedonder, harde wind © VAN IN woord

de sensatie: iets wat je met je zintuigen kunt waarnemen tactiel: waarneembaar door het aan te raken het fenomeen: (zeldzaam) verschijnsel

7 Geluiden en muziek worden ook in series en films gebruikt om onze kijkervaring te versterken. Bekijk het volgende fragment eerst met en dan zonder geluid en beantwoord de vragen. a Met welk programma en welke scène hebben we hier te maken?

b Wat voor muziek hoorde je? c Welk effect brengt de muziek teweeg? d Hoe heb je de scène zonder muziek ervaren? 8 Voor welk type muziek kiezen filmmakers bij volgende scènes? • een achtervolging • een romantische kus • een overwinning • een overlijden de audiOrOman 1 Luister je soms naar voorgelezen verhalen? 2 Vind je dat leuker dan zelf lezen? Waarom (niet)? 3 Je beluistert nu het begin van Upbeat van Onno Te Rijdt. 4 Beantwoord nu volgende globale vragen. a Over wie gaat het verhaal? b Wat kom je over hem te weten? c Wat valt je op aan het luisterfragment als je het vergelijkt met een fragment uit een gewoon luisterboek? 2 © VAN IN d Wat is volgens de verteller de functie van de muziek in de dagfragmenten van Joris?

5 Beluister het fragment een tweede keer en vul volgende informatie aan.

personage instrument Joris reden positief/negatief?

de moeder van Joris 6 In een interview met auteur en componist Onno Te rijdt lezen we het volgende: ‘Upbeat is een unieke audioroman, waarin ik een verhaal vertel met zelfgemaakte muziek als tweede vertelstem. Voorgelezen passages worden afgewisseld met muziekstukken. De muziek begeleidt of ondersteunt de tekst niet alleen, ze gaat ook verder waar het gesproken woord stopt en verklankt dan gebeurtenissen, emoties enzovoort, of geeft een humoristische draai aan het geheel. Je zou Upbeat kunnen omschrijven als een film zonder beelden.’ Bron: www.onnoterijdt.nl a Hoe wordt dit genre roman genoemd door de auteur? b Onderstreep de kenmerken van een audioroman in de tekst. 7 Vergelijk een audioroman met een voorgelezen verhaal. Geef één voordeel en één nadeel. In een audioroman wisselen muziekstukken en voorgelezen fragmenten elkaar af. De muziek geeft hierbij nieuwe informatie en werkt zoals een film zonder beelden.

onthouden© VAN IN

8 Zou je verder luisteren naar Upbeat? Geef één reden waarom (niet).

1

wOOrdenScHat

1 Welk woord past in de zin? Kies uit: befaamd – loyaal – gretig – toegewijd – tactiel – radeloos – behoedzaam – chronisch. Opgelet: je kunt niet alle woorden gebruiken. a Flip, de papegaai, is vermist. Jommeke en Filiberke zochten overal, maar vonden hem nergens. Ze zijn echt b Twee miljoen Europeanen lijden aan vermoeidheid: ze zijn langdurig vermoeid en hebben, zowel fysiek als mentaal, onverklaarbare pijn. c In Amerika is een journalist overleden: hij dook overal op in een verfrommeld pak, met ongekamd haar, een drankje in de ene hand en een sigaret in de andere. d Belgen zijn heel werknemers: ze werken vaak lang voor dezelfde werkgever. e Vakantiekiekjes worden gedeeld op sociale media: alsof mensen anderen willen overtroeven met hun reiservaringen. f Hij is echt een persoon: hij houdt van knuffels en aanrakingen. 2 Geef het antoniem. a kortstondig b toenemen c onbekend d niet actief, lui e vastberaden 3 Welke woorden zitten in de anagrammen verstopt? a rdaepner b rontchvek c aduishra d mcpiat e apnemdie 4 Vul de ontbrekende woorden in. . 2.4.2 © VAN IN Het boterde al een hele tijd niet meer tussen Remi en Aïsha. (erg voorzichtig) ondernam Remi nog enkele stappen om het goed te maken. En ook Aïsha toonde zich erg (betrokken, met veel inzet). Maar ondanks hun inspanningen groeiden ze verder

uit elkaar: ze waren (vertwijfeld). Uiteindelijk besloten ze uit elkaar te gaan en hun

5 Teken een theaterscène zoals ze hier beschreven wordt.

• Teken een podium. Aan beide zijden van het podium hangt een theatergordijn. • Op het podium staan twee bomen als decor. • De cast bestaat uit een acteur en een actrice. Ze staan tegenover elkaar. De acteur heeft een hond aan de leiband. • De actrice richt een pistool op de acteur. Behalve het pistool zijn er ook nog andere rekwisieten want ze heeft ook een koffertje in de hand. 6 Waarvoor staan onderstaande afkortingen? Duid de juiste optie aan. De voorbeeldzin laat je toe de betekenis uit de context af te leiden. a Afkortingen kunnen het beste uitgelegd worden d.m.v. voldoende voorbeelden. ¡ deze manier van ¡ door middel van ¡ dit middel voor b De vertaling naar gebarentaal gebeurde simultaan, er zat m.a.w. geen merkbare vertraging op. ¡ met andere woorden ¡ mits andere woorden ¡ met alle woorden c Ook leraren ondervinden soms examenstress, i.t.t. wat leerlingen soms denken. ¡ in tegenstelling tot ¡ in tegenwoordige tijd ¡ in tegendeel tegen d Deze producten zijn allergeenvrij, d.w.z. dat je er geen allergische reactie door kunt krijgen.© VAN IN ¡ door wijlen zou ¡ dat wil zeggen ¡ desondanks wil zeggen e Haar baas wilde haar graag nog even spreken i.v.m. de schitterende presentatie die ze had gehouden. ¡ in verband met ¡ in visie met ¡ in verschil met

f Veel ouders vragen hun kinderen om ook eens buiten te spelen i.p.v. de hele tijd binnen te gamen. ¡ in persoon van ¡ in plaats van ¡ in persoonlijke voege g In een groepswerk moet je duidelijke afspraken maken m.b.t. de taakverdeling. ¡ mits betrokkenheid tot ¡ mede betrokken tot ¡ met betrekking tot h N.a.v. zijn fantastische rapport zijn Mohammed en zijn ouders eens goed uit eten gegaan. ¡ Naar achting van ¡ Naar aanloop van ¡ Naar aanleiding van i Jorans resultaten voor Nederlands zijn duidelijk verbeterd t.o.v. zijn eerste rapport. ¡ ten opzichte van ¡ tegen overstaan van ¡ tegenover van j Dat Loes naar het volgende jaar over mag? Die conclusie kun je nog niet zomaar trekken o.b.v. haar huidige resultaten. ¡ op bewijs van ¡ op basis van ¡ onder bezit van taal 1 Markeer in elke zin het signaalwoord en zeg welk verband het uitdrukt. a Net zoals vorig jaar behaalde Kyona ook nu weer een A-attest. b Omdat Yuri te veel hamburgers had gegeten, was hij ’s avonds misselijk. c Céline is een kei in voetbal, maar Maarten haat deze sport. d De GFT-bak is enkel bedoeld voor composteerbaar materiaal. Dit betekent dat luiers hierin niet gedeponeerd mogen worden. e Dus we kunnen zeggen dat de langetermijngevolgen van de e-sigaret nog niet gekend zijn. f Op Tomorrowland komen er volgend jaar weer grote artiesten. Dimitri Vegas & Like Mike zijn uiteraard van de partij. Verder kun je ook Hardwell en Tiësto beluisteren. Ten slotte mag David Guetta zeker niet 2 4.5.4 © VAN IN ontbreken. g Als je genoeg geld spaart, kun je volgende zomer op reis.

h Eerst weeg je alle ingrediënten af. Vervolgens meng je alles goed door elkaar. Ten slotte zet je het mengsel gedurende 30 minuten in de oven.

2 Pandemie, post-apocalyptisch en registratie zijn drie woorden uit de woordverklaring van vorige lessen. Die woorden tonen aan dat je de ie-klank in het Nederlands op verschillende manieren kunt weergeven. a Luister naar de volgende woorden en plaats ze in de juiste kolom. ie y b Vul i, ie of y in. 1 Omdat de fabr kant geen act ondernomen had om de h giëne in de kant ne te verbeteren, moest hij de fabriek stilleggen en ging hij bijna faill t. 2 Ook in volle bal, rugb , hocke en atlet k zijn de clubs in l ga’s gegroepeerd. 3 Heel wat toer sten kennen ons land door de pral nes, de fr turen en het kr kenbier met salam . 4 De jur adv seerde de studente om mee te doen aan de Vlaamse F sica Ol mpiade. 5 Toen de romantische ant qua r op de ferr naar het id ll sche, tropische eiland door de wereldberoemde d va haar tedd beer genoemd werd, was hij smoorverliefd! 6 Kiw ’s, papr ka’s en s naasappels waren ooit exoten, net als sp naz ! 7 Het leger heeft nood aan pol valente techn c die met d nam t kunnen omgaan. 8 In de lessen l teratuur kom je de volgende begrippen zeker tegen: s mbool, lab rint, m the, mot f en sat re. 9 Wie op zijn tw nt gste nog altijd speelt met barb poppen, raad je best st kem een gesprek met een ps choloog of ps ch ater aan. 10 Een aspir ntje kan de pijn missch n verminderen. 3 Afleidingen a Van welk zelfstandig naamwoord zijn deze bijvoeglijke naamwoorden afgeleid? bijvoeglijk naamwoord zelfstandig naamwoord humoristisch nationaal

i 2.5.2 © VAN IN

religieus

mysterieus

functioneel

realistisch

b Van welk werkwoord zijn deze zelfstandige naamwoorden afgeleid?

zelfstandig naamwoord

overname werkwoord

aanbod

vlucht schrift belofte combinatie 4 Concrete en abstracte woorden a Bekijk onderstaande schilderijen en probeer ze zelf onder te brengen in twee categorieën (A en B) op basis van wat je ziet. Schrijf de nummers van de bijhorende schilderijen in de juiste categorie. 1 2 3 5

10.1.3

© Art Reserve / Alamy © Peter Barritt / Alamy 6 © Peter Horree / Alamy A B b Vul in deze tekst de begrippen figuratieve kunst en abstracte kunst in.

De ene categorie bevat herkenbare onderwerpen zoals portretten, landschappen en stillevens. Deze schilderijen zijn dan ook voorbeelden van : kunstwerken waarin iets te herkennen valt, iets wat lijkt op iets dat echt bestaat, iets wat realistisch lijkt.

Van de schilderijen in de andere categorie kun je maar moeilijk zeggen dat ze iets herkenbaars of realistisch weergeven. In de hoeven kunstwerken niet langer een weergave van de realiteit te zijn. De schilders focussen zich meer op vormen, kleuren en contrasten dan op herkenbare objecten, personen of situaties. Ook in de taal zien we deze tweedeling.

4

© Tomas Abad AGE © VAN IN 320

onthouden

Aan de ene kant zijn er woorden die naar concrete zaken verwijzen. Die zaken zijn herkenbaar en je kunt ze zien of aanraken. Denk maar aan een stoel: dat is een voorwerp dat tastbaar en herkenbaar is. Aan de andere kant zijn er abstracte woorden. Dat zijn concepten die niet tastbaar zijn. Denk maar aan het woord ‘liefde’: in tegenstelling tot een stoel kun je ‘de liefde’ niet letterlijk aanraken. Daarnaast heeft niet iedereen hetzelfde idee over hoe ‘de liefde’ eruitziet en op welke manier je dat concept het beste kunt voorstellen. Voorbeelden van abstracte zaken zijn gevoelens, eigenschappen, gebeurtenissen … c Schrijf de onderstaande woorden in de juiste wolk: zijn het concrete of abstracte woorden? Kies uit: liefde – zolder – lepel – angst – juf An – uur – ontmoeting – tafel – piano – hond – honger – vriendelijkheid – boek – haat – maan concreet abstract 5 Vul de werkwoorden in dit artikel correct aan.

Kies uit: d – t – dt – dd – tt

‘DE ZWARTE DOOD’, VERSPREID DOOR MENSEN, NIET DOOR RATTEN

‘Verspreiding door parasieten bij mensen meest waarschijnlijk’

De wetenschappers bestudeer en data van het patroon en de schaal waarin de Zwarte Dood in

Europa om zich heen greep. ‘We beschikken over degelijke sterftecijfers van negen uitbraken van de builenpest in verschillende Europese steden’, zeg professor Nils Stenseth (Universiteit Oslo) aan

BBC. ‘Dat liet ons toe om verschillende modellen over de dynamiek van de ziekte uit te werken.’

De onderzoekers simuleer en een uitbraak van de pest in elk van die steden (Barcelona, Firenze,

Londen, Stockholm, Moskou en Gdansk), waarbij ze drie wiskundige modellen hanteer en. In elk van die modellen was er telkens een andere

‘veroorzaker’: ratten, verspreiding door de lucht en vlooien en luizen die op mensen en hun kleren zitten. Zeven van de negen keer bleek het

‘menselijke’ model veel beter overeen te stemmen met het patroon van de uitbraak van de Zwarte

Dood. Het weerspiegel e perfect de snelheid

waarmee de ziekte zich versprei heeft en hoeveel mensen erdoor getroffen werden. ‘De conclusie is duidelijk: het model waarin de ziekte doorgegeven wordt door vlooien en luizen die bij mensen parasiteren, past het beste. Het zou onwaarschijnlijk zijn dat de pest zich even snel versprei zou hebben als dat door ratten zou zijn gebeurd. De bacterie zou eerst nog die extra ‘tussenstap’ van de ratten hebben moeten nemen, in plaats van zich van persoon tot persoon te versprei en.’ Volgens professor Stenseth heeft het onderzoek vooral een historische opzet: de hedendaagse wetenschappelijke kennis over ziektes gebruiken om uit te vissen wat er gebeur is tijdens een © VAN IN van de meest verwoestende pandemieën uit de geschiedenis. Begrijpen hoe de dynamiek van een epidemie werkt, is van belang als je de sterftecijfers probeert terug te dringen, lui het. Bron: www.vrt.be/vrtnws

4.6

6 Ga online of in een tijdschrift op zoek naar twee artikels met een verschillende tekststructuur. a Noteer de titel van jouw artikel(s) in het juiste vak.

probleemstructuur maatregelstructuur evaluatiestructuur

handelingsstructuur onderzoeksstructuur chronologische structuur b Vat een van de teksten samen aan de hand van de deelvragen van de tekststructuur. deelvraag antwoord c Markeer de signaalwoorden in het artikel (minimaal acht, maximaal vijftien) en plaats ze bij het juiste verband. chronologisch doel-middel oorzakelijk (oorzaak-gevolg) redengevend tegenstellend toegevend voordeel-nadeel voorwaardelijk opsommend© VAN IN vergelijkend toelichtend concluderend

3

creatief: maaK nu zelf een audiOrOman

Was je enthousiast over de audioroman Upbeat van Onno te Rijdt of ken je uit je eigen leefwereld betere voorbeelden? In deze verwerkingsopdracht ga je samen met medeleerlingen aan de slag om je eerste eigen audioroman uit te werken. Dit stappenplan helpt jullie om de opdracht tot een goed einde te brengen.

Stap 1

Vorm groepen van drie leerlingen en leg jullie bronteksten naast elkaar. Je leraar geeft je informatie over het bronmateriaal.

Stap 2

Kies het verhaal dat zich het beste leent tot het maken van een audioroman. Je moet er dus veel muziek aan kunnen toevoegen om het verhaal te versterken.

Stap 3

Deel het verhaal op in verschillende stukken. • Ieder deeltje roept een andere emotie op bij de luisteraar en heeft dus een ander type muziek nodig. • Het kan zeker ook dat je een neutrale scène hebt zonder toegevoegd geluid.

Stap 4

Brainstorm over muziek en geluiden die passen bij die scènes. • Sommige muziek of geluiden kunnen onder de tekst komen, andere tussen de deeltjes. • Muziek die onder de tekst komt, kan best enkel instrumentaal zijn. • Jullie kunnen er ook voor kiezen om de muziek zelf te maken.

Stap 5

Markeer personages en elementen in het verhaal waar je extra audio aan wilt toevoegen.

Stap 6

Maak een ‘scenario’ met de tekst en audio. • Voeg aan de tekst toe welke muziek of welk geluid wanneer komt. • Geef ook aan of de audio onder, voor of na de tekst komt.

Stap 7

Verdeel de rollen evenredig: zorg voor een vlotte verteller, levendige personages, een muziekverantwoordelijke, een handige monteur …

Stap 8

Spreek de tekst in.

Stap 9

Ga op zoek naar de juiste geluidseffecten en muziekfragmenten.

Stap 10

Plak alle stukjes in de juiste volgorde aan elkaar. Online zijn er heel wat handige apps of programma’s te vinden. Je mag zelf een geschikt medium uitkiezen.

tip© VAN IN

evaluatiematrix

GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE

volledigheid en duidelijkheid Je verhaal is zeer helder. Je spreekt rustig en articuleert duidlijk. Je verhaal is over het algemeen goed te volgen. Af en toe spreek je te snel of articuleer je onvoldoende. Je verhaal is onduidelijk: je mompelt, articuleert onvoldoende of spreekt te snel.

Je ondersteunt het verhaal met muziek en geluiden en creëert zo extra waarde (bv. emotie of spanning) aan het verhaal. Je ondersteunt het verhaal met muziek en geluiden. Ze illustreren wat er gezegd wordt, maar voegen geen extra waarde (bv. emotie of spanning) toe. De audio-elementen die je koos, passen niet bij de scènes.

aantrekkelijkheid Je bracht het verhaal samen tot een mooi geheel met doordachte muziek- en geluidkeuzes. De montage is verzorgd. Je voerde de opdracht uit zoals het moet, maar maakte niet echt verrassende keuzes. De montage is oké. Je keuze van muziek en geluiden is onorigineel en draagt niet bij aan het geheel. De montage bevat opvallende fouten.

Je vertelt het verhaal met overtuigende emotie en intonatie. Je probeert emotie en intonatie toe te voegen aan het verhaal. Je leest het verhaal monotoon af.

correctheid Je eindresultaat bevat veel audio-elementen en is gevarieerd. Je gekozen audio-elementen zijn goed, maar het aantal is beperkt.

Je eindresultaat beantwoordt niet aan de opgave of bevat nauwelijks audio-elementen. Aanvullende commentaar: © VAN IN 324