Les 18 Lichaamstaal en liegen

1

Je beoordeelt de betrouwbaarheid van een bron

3

Het belang van licHaamStaal 1 In het spel Temptation op Love Island kruip je in de huid van een deelnemer, verleider, influencer en nieuwsgierige ex. Ga af op de lichaamstaal van andere spelers om uit te maken wie de verraders zijn. 2 Ontmasker de leugenaar. a Jullie vertellen elk drie verhalen: twee zijn waar, één is verzonnen. b Raad aan de hand van de checklist bij opdracht 3 welk verhaal een leugen is. naam: naam: verhaal 1 ¡ waargebeurd ¡ verzonnen ¡ waargebeurd ¡ verzonnen verhaal 2 ¡ waargebeurd ¡ verzonnen ¡ waargebeurd ¡ verzonnen verhaal 3 ¡ waargebeurd ¡ verzonnen ¡ waargebeurd ¡ verzonnen reden 3 Duid aan waaraan je, volgens jou, kunt zien wanneer een persoon liegt. Vul het lijstje verder aan indien het volgens jou niet volledig is. ¡ Hij/zij knippert meer met zijn/haar ogen. ¡ Hij/zij kijkt omhoog. ¡ Hij/zij kijkt naar beneden. ¡ Hij/zij knippert weinig/niet met de ogen. ¡ Hij/zij maakt meer oogcontact. ¡ Hij/zij maakt weinig/geen oogcontact. ¡ Hij/zij maakt meer handgebaren. ¡ Hij/zij maakt weinig/geen handgebaren. ¡ Hij/zij lacht meer. ¡ Hij/zij lacht weinig/niet.

spelregels Je formuleert je mening schriftelijk (uitbreiding) Je vergelijkt en beoordeelt informatie uit verschillende bronnen 2 1 © VAN IN

2

licHaamStaal en leugendetectie

Je hebt je voor de vorige opdracht niet (alleen) gebaseerd op de woorden van de spreker, maar ook op de lichaamstaal.

Dat lichaamstaal een belangrijk onderdeel uitmaakt van communicatie hoeven we niet te vertellen. Denk zelf maar aan de befaamde ‘eerste indruk’ waar mensen vaak naar verwijzen. Iemand die geïnteresseerd kijkt en knikt tijdens een gesprek, geeft je vaak een beter gevoel dan iemand die wegkijkt.

1 In welke situaties wordt er volgens jou extra aandacht besteed aan lichaamstaal? 2 Je krijgt straks een fragment te horen uit de podcast De Wereld van Sofie, een programma op Radio 1.

Welk soort gesprek mag je verwachten? In de podcast De wereld van Sofie gaat Sofie Lemaire op zoek naar een antwoord op levensvragen. Deze antwoorden zoekt ze door in gesprek te gaan met experts over het onderwerp. 3 Presentator Sofie Lemaire spreekt met Dana Ketels over lichaamstaal. a Denk je dat Dana voldoende weet over het onderwerp? Waarom wel/niet? Dana Ketels is een gecertificeerde coach en lichaamstaaltrainer. Ze is partner van het ‘Centrum voor Lichaamstaal’ en maakt ook deel uit van het internationaal netwerk van gecertificeerde micro-expressietrainers. b Wat zou jij over het onderwerp te weten willen komen?

onDERWEG onDERWEG© VAN IN

4 Hoeveel procent van onze communicatie verloopt via lichaamstaal? Duid aan welke grafiek het meest correct is.

a lichaamstaal/non-verbale communicatie verbale communicatie b verbale communicatie non-verbale communicatie

verbale communicatie non-verbale communicatie

7 % 93 % non-verbale communicatie verbale communicatie

7 % 93 % 30 % 70 %

d 50 % 50 %

5 Lees deze stellingen en duid de correcte aan. ¡ Niet alle lichaamstaal is universeel. In gebaren kunnen er verschillen voorkomen. Wat wel universeel is, zijn bepaalde micro-expressies. Micro-expressies zijn de uitingen die verbonden zijn aan angst en verbazing. Lichaamstaal die kenmerkend is voor andere emoties, zoals blijdschap, is niet universeel. ¡ De wenkbrauwen die de lucht in gaan bij verbazing, is een voorbeeld van een micro-expressie. Microexpressies zijn universeel. ¡ Het wijder worden van de ogen bij verbazing of angst is een voorbeeld van een micro-expressie. Deze micro-expressies zijn niet universeel. ¡ Niet alle lichaamstaal is universeel. In gebaren kunnen er culturele verschillen voorkomen. Micro-expressies zijn wel universeel. 6 ‘Lichaamstaal is een vorm van actie en reactie.’ Leg die zin in je eigen woorden uit. 7 Gebruik onderstaand schema om na te gaan of de bron al dan niet betrouwbaar is.

betrouwbaarheid van de bron beoordelen Door welke instantie werd de bron gepubliceerd (indien van toepassing)? Is de bron objectief of subjectief? • Gebruikt de zender gekleurd taalgebruik? • Gebruikt de zender voornamelijk feiten of meningen? • Is de zender onpartijdig? ¡ objectief ¡ subjectief

c © VAN IN

Is de zender (auteur/maker of in dit geval de geïnterviewde) gekend? • Is de zender/geïnterviewde een autoriteit op vlak van het onderwerp? ¡ ja ¡ nee

¡ ja ¡ nee

Zijn er referenties naar andere relevante bronnen? Verwijst de zender naar andere betrouwbare bronnen? ¡ ja ¡ nee

Van wanneer dateert de bron?

Wat is het doel van de zender? ¡ informatie geven ¡ overtuigen ¡ een mening geven ¡ een instructie geven ¡ ontspannen en amuseren brOnnen verwerKen Hieronder vind je enkele bronnen over lichaamstaal en leugendetectie aan de hand van lichaamstaal. 1 Neem de bronnen kritisch door en markeer wat je te weten komt over lichaamstaal en liegen. 2 Beantwoord de vragen bij de bron. 3 Beoordeel telkens de betrouwbaarheid. Je kunt gebruikmaken van het volgende sjabloon.

betrouwbaarheid van de bron beoordelen Door welke instantie werd de bron gepubliceerd (indien van toepassing)? Is de bron objectief of subjectief? • Gebruikt de zender gekleurd taalgebruik? • Gebruikt de zender voornamelijk feiten of meningen? • Is de zender onpartijdig? ¡ objectief ¡ subjectief Is de zender (auteur/maker) gekend? • Is de zender een autoriteit op vlak van het onderwerp? ¡ ja ¡ nee

¡ ja ¡ nee Zijn er referenties naar andere relevante bronnen? Verwijst de zender naar andere betrouwbare bronnen?

¡ ja ¡ nee Van wanneer dateert de bron? 3 © VAN IN Wat is het doel van de zender? ¡ informatie geven ¡ overtuigen ¡ een mening geven ¡ een instructie geven ¡ ontspannen en amuseren

Bron 1 – Lichaamstaaltraining bij het Centrum voor Lichaamstaal a Geef drie argumenten die Patryk Wezowski geeft waaruit blijkt dat lichaamstaal je manier van zakendoen en je leven in het algemeen kan veranderen.

LICHAAMSTAAL

b Wat is Het Centrum voor Lichaamstaal? c Vind je deze bron betrouwbaar? Waarom wel/niet? Bron 2 – Leugenexpert Sophie Van der Zee We zijn beter in liegen dan in het detecteren ervan Waarom liegen we veel vaker dan we denken? De Nederlandse leugenexpert Sophie van der Zee legt het uit in De Wereld van Sofie. Sophie van der Zee doet onderzoek naar leugendetectie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Ze werkte ook mee aan een experiment van het BBC-programma Horizon: A week without lying. De BBC liet drie proefpersonen een week lang zo eerlijk mogelijk door het leven gaan, maar wat bleek: mensen liegen veel meer dan ze zouden denken. Hoeveel meer? Allicht tientallen keren, maar het is niet makkelijk te achterhalen wanneer iemand liegt. Van der Zee: ‘We zijn beter in liegen dan in het detecteren ervan. Hoe vaker je liegt, hoe beter je erin wordt, maar dat geldt niet voor leugendetectie.’ Zelfs wie voor zijn job leugens moet ontmaskeren, zoals een politieman of een douanebeambte, blijkt er niet meer expertise in te hebben. Van der Zee heeft in haar praktijklab al meer dan 600 leugenaars weten langskomen, maar zelf heeft ze ook niet de indruk dat ze veel beter geworden is in het © VAN IN doorzien van leugens. Het detecteren door experts overstijgt amper het kansniveau. Te vergelijken met het opgooien van een munt. Fifty-fifty, dus.

woord

de expertise: deskundigheid, bekwaamheid

Zelfs aan de zogezegd typische lichaamstaal van leugenaars – niet in de ogen kijken, frunniken aan je kleren … – heb je weinig. Van der Zee: ‘Dat zijn eerder individuele verschillen, de een doet dat sowieso meer dan de ander. En van sommige van die gedragingen, bv. wegkijken, weten we zelfs zeker dat ze geen aanwijzing zijn voor liegen.’

Nochtans is liegen een fundamenteel andere ervaring dan de waarheid spreken. Als je de waarheid spreekt, ga je ervan uit dat je toch geloofd wordt, dan denk je er niet over na hoe je overkomt. Wie liegt is veel meer met de ander bezig, kijkt de ander aan en is voortdurend aan het monitoren: moet ik mijn verhaal aanpassen of niet?

Bron: www.radio1.be a Markeer wat je te weten komt over lichaamstaal en liegen. b ‘We zijn beter in liegen dan in het detecteren ervan.’ Leg in je eigen woorden uit wat Sophie van der Zee daarmee bedoelt. c Vind je de bron betrouwbaar? Waarom wel/niet? Bron 3 – Zo zie je of iemand liegt, volgens een FBI-agent 22 REACTIES PSYCHO De eerste persoon die nog nooit een leugentje om bestwil verteld heeft, moeten wij nog tegenkomen. En toch willen we meestal liever de waarheid weten. Maar hoe weet je nu of iemand liegt? FBI-agent Mark Bouton en auteur van het boek How to Spot Lies Like the FBI, deelt zijn tips. Leugenaars ontmaskeren behoort tot het takenpakket van een doorsnee FBI-agent. En dat doen ze meestal door naar de gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal te kijken. Want zelfs de meest doortrapte leugenaar geeft onbewust non-verbale én verbale aanwijzingen wanneer hij of zij aan het liegen is. Maar zelfs wanneer er geen crimineel tegenover je zit, maar een engeltje van een dochter die beweert dat de koekjes vanzelf verdwenen zijn, of een collega wiens trein iédere dag © VAN IN een halfuur vertraging heeft, kunnen zulke aanwijzingen handig zijn.

woord

fundamenteel: in de basis, essentieel, wezenlijk monitoren: bijhouden, checken, nagaan doortrapt: gemeen, slecht

Aanwijzingen herkennen

‘Er zijn heel wat gezichtsuitdrukkingen die geassocieerd worden met iemand die aan het liegen is’, aldus Bouton. ‘Sommige van die gedragingen komen door stress, maar ook chemische en fysieke reacties spelen een rol. Het is in de eerste plaats dan ook vooral belangrijk om te weten hoe de persoon zich normaal gezien gedraagt.’

‘Je begint best met iemand te observeren terwijl jullie over koetjes en kalfjes praten. Stel onschuldige vragen, en kijk naar de reactie van je gesprekspartner. Misschien heeft hij of zij wel standaard bepaalde tics of gewoontes, die je dus zeker niet met leugens mag gaan associëren’, legt Bouton uit. ‘Pas wanneer je gesprekspartner tics vertoont die niét overeenstemmen met het normale gedrag, kan je concluderen dat er staalhard gelogen wordt.’

Dit zijn enkele van de gezichtsuitdrukkingen en tics waar je best voor op je hoede bent: • Blik schiet alle kanten uit: ‘Dit is een fysieke reactie omdat hij of zij zich ongemakkelijk voelt, bijvoorbeeld omdat je moeilijke vragen stelt. Dit gedrag zit geworteld in onze oerinstincten: we gaan onbewust op zoek naar een ontsnappingsroute wanneer we ons in zo’n penibele situatie bevinden.’

• In sneltempo knipperen: ‘Normaal gezien knipper je zo’n vijf à zes keer per minuut, of ongeveer om de 10 tot 12 seconden. Wanneer je onder spanning staat, bijvoorbeeld wanneer je het gevoel hebt dat je op een leugen betrapt wordt, gaan we soms wel vijf of zes keer na elkaar knipperen.’ • Lang de ogen sluiten: ‘Wanneer iemand een tweetal seconden de ogen sluit terwijl hij of zij tegen je praat, kan je ervan uitgaan dat er tegen je gelogen wordt. Dit is een soort verdedigingsmechanisme.’

• Lachen zonder rimpels aan de ogen: ‘Wanneer je oprecht lacht, wordt de huid rond je ogen samengeknepen.’ • Het gezicht aanraken: ‘Het veelvuldig aanraken van het gezicht is een chemische reactie. Ons gezicht gaat immers onbewust jeuken wanneer we liegen.’ • Hoofdschudden: ‘Iemand die knikt terwijl hij of zij aan het praten is, vertelt meestal de waarheid.

Iemand die echter onbewust hoofdschudt, is waarschijnlijk een leugen aan het vertellen. Het is een automatische reflex van ons lichaam dat de inhoud van wat we zeggen tegenspreekt.’

Bron: www.hln.be a Markeer wat je te weten komt over lichaamstaal en liegen. b Waarom schudt een leugenaar vaak subtiel met zijn hoofd wanneer hij liegt? c Vind je de bron betrouwbaar? Waarom wel/niet?© VAN IN woord

associëren: een verband leggen met penibel: pijnlijk en moeilijk

Bron 4 – Liegt hij tegen mij?

Liegt hij tegen mij?

18:30 131 berichten < 1 2 3 4 5 6 >

DaisyFlower°x 09:30:42 Sinds enkele dagen reageert mijn vriend vreemd wanneer ik hem vraag waar hij geweest is. Ik vroeg hem waar hij vorige woensdagnamiddag heeft doorgebracht en hij reageerde niet. Toen ik hem hier opnieuw naar vroeg, werd hij kwaad en zei hij dat ik niet zo jaloers moest reageren. Hij zegt me dat hij nooit zou vreemdgaan, maar ik weet niet of ik hem kan geloven. Hoe weet ik of hij tegen me liegt? Girlz 10:45:32 Je kan heel gemakkelijk kijken of hij tegen je liegt door te letten op zijn lichaamstaal. Mijn broer werkt als bewaker en heeft me de volgende tips gegeven om te zien wanneer iemand liegt: 1 kijkt hij veel om zich heen terwijl je tegen hem praat?  Hij liegt! 2 Raakt hij zijn voorhoofd of een ander onderdeel van zijn gezicht aan wanneer hij zegt dat je niet jaloers moet zijn?  Hij liegt! 3 Maakt hij veel oogcontact en knippert hij tussendoor?  Hij liegt! 4 Heeft hij een hele rechte rug? Een oncomfortabele houding?  Hij liegt! 5 Slikt hij wanneer hij antwoordt op je vraag?  Hij liegt! Ik vind vooral tip 3 een hele goede. Deze heeft mij al vaak geholpen om leugenaars te herkennen. Hopelijk kom je snel te weten of hij tegen je liegt, bovenstaande tips zullen je vast en zeker helpen!!!! a Markeer wat je te weten komt over lichaamstaal en liegen. b Waarop baseert ‘Girlz’ haar informatie? c Vind je de bron betrouwbaar? Waarom wel/niet? brOnnen vergelijKen 1 Plaats de bronnen op onderstaand continuüm . De bron die je uiterst links plaatst, is het minst betrouwbaar. De bron die je uiterst rechts plaatst, is het meest betrouwbaar. niet betrouwbaar bronnen betrouwbaar 4 © VAN IN woord

het continuüm: doorlopende lijn tussen twee uitersten waarop bepaalde zaken geplaatst kunnen worden die in meer of mindere mate voldoen aan de criteria van de uitersten. Afhankelijk van de visie van een persoon kan een bepaald gegeven meer naar het ene of naar het andere uiteinde neigen.

2 Geef twee argumenten waarom je de uiterst linkse en uiterst rechtse bron op die plaats hebt gezet.

1

2 3 Vergelijk jouw rangschikking met die van twee medeleerlingen. a Hadden jullie hetzelfde idee? b Overloop de argumenten die jullie voor de minst en meest betrouwbare bron hadden. 4 Beantwoord onderstaande vragen met behulp van bovenstaande bronnen. a Is Mark Bouton volgens jou een autoriteit op vlak van leugendetectie aan de hand van lichaamstaal? b Kun je in een kort videofragment, waarin iemand een verhaal vertelt, detecteren of iemand liegt aan de hand van lichaamstaal? Waarom wel/niet? c Welke verklaringen worden er gegeven voor het veelvuldig aanraken van het gezicht tijdens het vertellen van een leugen? d Is het mogelijk om aan de hand van lichaamstaal met 100% zekerheid te zeggen wanneer iemand liegt? 5 Je hebt nu verschillende bronnen geraadpleegd. Maak hieronder een checklist van vijf items, op basis van alle bronnen, die geschikt zou zijn om een leugenaar te ontmaskeren. © VAN IN 180