Revista Pertej Fjales Nr.54 by Ervin Laci

Përtej Fjalës

Revistë Social-Edukative

Mujore nr. 54 Dhjetor 2018

PSE NUK KA DY DHJETORE/E STUDENTESH?

Të jesh apo të mos jesh teolog

vartësit dhe heretikët

PËRTEJ FJALËS NR 54

PËRMBAJTJA 04

PSE NUK KA DY DHJETOR/E

STUDENTESH?

06 TË JESH APO TË MOS JESH TEOLOG? 12

TEOLOGJIA DHE KELAMI

DISA NJERËZ NUK DO T’I HARROJMË KURRË

TEOLOGU DHE OPINIONISTI

VARTËSIT DHE HERETIKËT

PROTESTA E STUDENTËVE DHE KRIZA E VLERAVE

VENDI NUK QEVERISET NE FACEBOOK

NATË E FUNDIT”

30 ”I DUA ZEMËRTHYERIT 34

PRINDI QË NUK LEXON

36 FEMRA- MANIFESTIMI I HYJNORES 39 FËMIJËT NË KOPËSHT DUHET TË ZHVILLOJNË AFTËSITË SOÇIALE MË SHUMË SE ATO AKADEMIKE

PËR TY RINI

23 SEPSE DASHURI DO TË THOTË “ BINDJE”

LODRA ELEKTRONIKE APO TRADICIONALE?

42 7 GABIME QË BËJNË GJYSHËRIT ME FËMIJËT!

Përtej Fjalës

STAFI Kryeredaktore A. Muja ( CIKU) anabla2004@yahoo.fr

Redaktore letrare A. Muja

Këshilli i redaksisë Sh. Basha - drejtore e FEMRA INVESIM I FAMILJES M. Cota A. Baholli T. Xeka A. Basha K. Ndreu E. Kodra Sh. Koçi M. Qoshja

Art Grafika E. Laci

ORGAN I QENDRES SOCIALE-KULTURORE “FEMRA INVESTIM I FAMILJES” 2008- 2018

Përtej Fjalës

EDITORIAL

PSE NUK KA DY DHJETOR/E STUDENTESH? Asgjë nuk është më e mrekullueshme se sa arti i të qenurit i lirë, por asgjë nuk është më e vështirë për të mësuar përdorimin e saj.” “Liria nuk mund të vendoset pa moral, e as morali pa liri.” “Janë dy gjëra të cilat një popull demokratik do ta ketë gjithmonë vështirë t’i bëjë – të fillojë një kauzë dhe ta përfundojë atë.” – Alexis de Tocqueville Nisem nga këto thënie të arta për të dalë tek mendimi që unë ndaj për realitetin e studentor të fundvitit 2018. Përtej çdo përpjekje dhe vokërrime të zemrës sime që më thotë se jam me studentët, se kam qenë dhe do jem sërish me ta, sepse po rris fëmijë që zemra m’i ka projktuar si studentë të ardhshëm, e për më tepër më kujtojnën rininë time studentore me shumë përpjekje për t’ia dalë mbanë, për të mësuar më shumë, por edhe për të ditur të flas më mirë. Edhe pse ndoshta nuk karakterizohesha nga rezultatet për fishekzjarre, karakterizohesha nga një komunikim ngjyrash të zgjedhura, etike e rafinuar dhe respekt të padiskutueshëm për

Përtej Fjalës

atë çfarë shqiptoja. Në fakt, me studentet e 2018/ës, përtej çdo sfilitje të tyre për të marrë notat që meritojnë, ata shfaqën edhe një nivel tjetër komunikimi që nuk është “me ta” apo përkrah tyre sa i përket bazikes që nuk ka ku të qëndrojë. Një armatë e madhe studentësh me shumë “déjà vu” dhe jo autorësh të mëndjeve të librave që mund të kishin lexuar, por me déjà vu façebook/u e sharje që nuk i kishin ndarë dot nga fëmijëria e tyre. Përtej të drejtës që kemi për të protestuar, brohoritur, thirruar apo edhe për t’u açaruar,,,, studenti i shkençave do të fliste po qe” puna” edhe me ekuaçione, ai i letërsisë me rrjeshta dhe të tjerët me formula, që vijnë nga auditoret e tyre, nga poltronet ku të gre dija, progresi dhe hulumtimi. Përveç disa gjetjeve të bukura dhe që i shkonin mjaft mirë situatës që po rridhte, ligjërimi studentor linte krejtësisht për të dëshiruar, komunikimi viziv sa të afronte me diapazone të larta të ulte me betonet që vetëm shkilen.

I dua se me afrojnë me studimet e mia, i dua se me to punoj përditë. Ua di ankesat, mendimet e opinionet që rriten e përmirësohen bashkë me ta, por ja pse them se nuk ka dy dhjetore njësoj. Nganjëherë duhet pranuar se ça njerëz lindin për të mos rilindur më, ça ngjarje rrjedhin si të tilla për të ngelur ashtu pa punuar më fotokopjo për to. Ça fjalime konçeptohen të tilla nga mendje që nuk përsëritën më. Na vjen keq për këtë?- patjetër! Fryma që zgjat, betimi që mbahet, idetë që na lidhin, nuk po operojnë më njësoj. Epokat sa ngjajnë pak, na mashtrojnë dhe ikin e kthehen në fletë librash historie dhe kujtime mendjesh të të forta për të mbajtur mënd. Por ne nuk njihemi si rinia që mban fort mënd, që shkruan akoma mësimet në bllok shënimesh, që regjistron profesorin me manjetofon, që kërkon të justifikojë qoftë edhe një mungesë. Jo. Ne jemi rinia që harrojmë ku kemi auditorin dhe që nuk gjmë dot ku shkruhet orari. Pas shesheve plot që ngazëllyen të madh e të vogël, militant partie e jo militant, hovi për

të qenë me ta u ndërpre, se pse nuk qenë më bashkë, nuk pati njerëz me megafonë, por silueta ëndërrimtarësh në fikje. Fryma revoluçionare kërkon studentë jo të djegur nga një notë e pamarrë, por nga njëdhjetë që kish ngelur pa vënë. Dihet se dënimi historik i çdo pushteti është protesta studentore. Dhe pushteti në vendin tonë ka treguar veçse dhëmbët deri më tani dhe kadavrat e ideve në vazhdim ka për t’i treguar në ikje të babagyshit. Studentët duhet ta lartësojnë kauzën. Ata duhet të dinë të flasin qartë e pastër.Studentët duhet ta kuptojnë se taktika e “tërheqjes për të sulmuar në një kohë më të përshtashme” që përdorin në përgjithësi pushtetarët, është kapja mat e kauzave të përkohshme. Ndaj ripërtëritja e idesë fillestare është emergjente, për të mos qenë një hov i marrë për të kaluar një luçë të vogël që e than krejt lehtë një erë kapriçoze e një qeverie ngelsash, por të jetë hov i madh liderash të rinj që besojnë në atë çfarë flasin. KRYEREDAKTORJA

Përtej Fjalës

Të jesh apo të mos jesh

teolog 6

Përtej Fjalës

Nga Rezart Beka

itet e fundit prania e myslimanëve në media dhe programe të ndryshme televizive është rritur ndjeshëm. Arsyet dhe temat për të çilat atyre u kërkohet të jenë të pranishëm në formatet e ndryshme televizive janë nga më të ndryshmet, që nga ato që kanë lidhje me luftën globale kundër terrorizmit e deri tek problemet e brendshme që prekin bashkësinë islame në Shqipëri. Myslimanët, pothuajse në të gjitha rastet, thirren të marrin pjesë në emisione të ndryshme televizive dhe paraqitje publike si teologë, përfaqësues të Islamit. Emërtimi i hoxhallarëve shqiptarë si teologë është tanimë një fenomen më se i njohur për publikun shqiptar. Në të vërtetë, edhe vetë pjesëmarrësit myslimanë, në paraqitjet e tyre publike mediatike, duket sikur e kanë përvetësuar më së miri këtë emërtim dhe rolin që u jepet atyre nga organizatorët e emisioneve televizive. Madje, shpesh, ata vetë e përdorin termin teolog për t’iu referuar hox-

hallarëve të vjetër shqiptarë si Hafiz Ibrahim Dalliu apo Hafiz Ali Korça, e ndonjëherë ky term i mvishet edhe dijetarëve klasikë myslimanë si Ibn Tejmija apo Ibn Kajim el-Xheuzijeh. Termi teolog është përvetësuar aq shumë nga ndërgjegjja e hoxhallarëve shqiptarë, saqë emërtimi teolog është bërë më se i pranishëm edhe në shumiçën e emisioneve të përgatitura nga vetë myslimanët. Ky fakt dëshmon për brendësimin e këtij termi nga ata që dalin për të përfaqësuar Islamin në publik, si edhe për shtrirjen e tij të gjerë në ndërgjegjen e myslimanëve në përgjithësi. Në këtë situatë shtrohen natyrshëm pyetjet: Sa të ndërgjegjshëm kanë qenë hoxhallarët shqiptarë kur kanë përvetësuar, nga të tjerët, emërtimin teolog dhe, mbi të gjitha, kur atë ia kanë mveshur edhe figurave të njohura të Islamit botëror dhe shqiptar? A ka qenë ky përvetë-

Përtej Fjalës

sim fryt i një shqyrtimi kritik, nga ana e hoxhallarëve, të termit teologji dhe të kuptimit që ai përçon? Çila është tradita e këtij termi në historinë e myslimanëve shqiptarë? Në fund të fundit, çili është kuptimi i saktë i termit teologji dhe çfarë kategorie njerëzish fetarë përfaqëson ai? Origjina dhe kuptimi i termit teologji Termi teologji nuk e ka origjinën nga gjuha arabe dhe nga feja islame, ai nuk ka ardhur në gjuhën shqipe, si dhe në gjuhë të tjera evropiane, nga trashëgimia e pasur islame. Kështu që është e vështirë t’i gjesh atij një ekuivalent të drejtpërdrejtë me ndonjë term të çaktuar islam. Ky term dhe kategoria që ai përfaqëson e ka origjinën nga greqishtja e vjetër, ndonëse ka qenë krishterimi ai që e ka zhvilluar atë, duke i dhënë kuptimin e një disipline të veçantë.

Përtej Fjalës

Gjurmët e para të termit teologji hasen në ambientin pagano-filozofik të Greqisë së lashtë. Të dhënat më të hershme e lidhin termin teologji me mitin, për pasojë Homeri dhe Hesiodi janë quajtur “theológhoi”, për shkak të aftësisë së tyre për të rrëfyer mitin. Aristoteli e identifikonte teologjinë me metafizikën si filozofia e përhershme (philosophia perennis), ndërsa ishin stoikët ata që i dhanë këtij termi ngjyrim religjioz. Pra, termi teologji është përpunuar dhe zhvilluar më së shumti nga Krishterimi i çili i ka dhënë atij fizionominë dhe përmbajtjen të çilën e ruan, deri në një farë mase, edhe sot. Epoka pararendëse e asaj që më vonë do të quhej teologji, gjendet tek periudha e etërve të kishës (përafërsisht shekulli i I-IV).

Të krishterët, pas polemikave të shumta të brendshme dhe të jashtme, ishin shkëputur nga hebraizmi dhe tashmë jetonin si një fe e veçantë në gjirin e kulturës helene dhe Perandorisë Romake. Ambienti greko-romak i asaj kohe, krenar me filozofinë dhe paganizmin e tij, e shihte Krishterimin si një fe të paarsyeshme, që ndiqej vetëm nga gratë, fëmijët dhe skllevërit dhe e konsideronte atë si të papërputhshëm me parimet filozofike dhe raçionale mbizotëruese në atë kohë. Etërit apologjetë të Kishës, të çilët në të shumtën e rasteve ishin filozofë të konvertuar në Krishterim, e panë si detyrë që përmes përdorimit të parimeve filozofike të dëshmonin arsyeshmërinë dhe logjikshmërinë e doktrinës dhe parimeve të krishtera. Duke përdorur të njëjtat “armë” si kundërshtarët e tyre, ata orvateshin jo vetëm të tregonin superioritetin e Krishterimit, por edhe të vinin në pah absurditetin dhe palogjikshmërinë e filozofisë dhe paganizmit greko-romak. Po me të njëjtat

“armë”, ata përpiqeshin të dëshmonin edhe rrezikshmërinë e shumë sekteve dhe herezive që kishin lindur brenda krishterimit në atë kohë. Pra, aktiviteti i tyre apologjetik ishte i drejtuar në mënyrë të dyfishtë, si kundër paganëve, ashtu edhe kundër herezive të ndryshme të lindura në gjirin e krishterimit. Nga koha e Dionisit e më pas, në kuptimin e termit teologji u vendos një dallim që ka mbetur i vlefshëm deri më sot: nga një anë kemi një teologji mistike që synon bashkimin me Zotin, e, nga ana tjetër, kemi një teologji më filozofike, e prirur drejt gjurmimit të argumenteve raçionale për të vërtetuar të vërtetat e Krishterimit. Në këtë mënyrë, teologjia, në mendimin e etërve të Kishës, shënjon një përpjekje raçionale, por edhe shpirtërore, për të depërtuar në inteligjençën e shkrimit të shenjtë dhe Zotit. Nga shekulli i katërt deri në shekullin e trembëdhjetë, Krishterimi ishte kryesisht agustinian për nga natyra. Falë Agustinit (vd. 430 e.s.) teologjia, në kuptimin e saj fetar, u bë

Përtej Fjalës

pjesë e fjalorit dhe kulturës së zakonshme perëndimore. Në metodën e tij teologjike ai shihte një unitet midis besimit dhe arsyes. Ato duhej të shiheshin si të ndërvarura me njëratjetrën. Kjo shprehet në formulimin e tij të famshëm “beso për të kuptuar, kupto për të besuar”. Njësoj si një teolog spekulativ, ai ishte i mendimit se potençialet e arsyes duheshin shfrytëzuar plotësisht, por nga ana tjetër ai pohonte se kuptimi njerëzor duhej transformuar nga besimi i zjarrtë. Paçka shumë elementëve spekulativo-raçionalë në teologjinë e tij, gjithsesi Agustini mbetej brenda suazave të një diskursi pastoral dhe mistik. I ndikuar fuqishëm nga Pali dhe neoplatonizmi, ai mbetej gjithsesi pesimist për kapaçitetet e arsyes në njohjen e të vërtetave hyjnore. Që nga Agustini deri në lindjen e skolastiçizmit, krishterimi karakterizohej nga një element i fortë neoplatonik si dhe nga përvetësimi i karakterit juridik, që ishte speçifike për perandorinë Romake

Përtej Fjalës

Situata ndryshoi rrënjësisht kur në teologji filloi të bëhej gjithnjë e më mbizotërues mendimi aristotelian. Anselmi, ndonëse e bazonte arsyen në besim, gjithsesi e pranonte autonominë e arsyes në kërkimin teologjik. Në këtë mënyrë kërkimit raçional, bazuar mbi të vërtetat e besimit, i jepej legjitimiteti i duhur. Sidoqoftë, do të ishte Thoma D’Akuini ai i çili do të jepte kontributin më të madh në përçaktimin e përmbajtjes së termit teologji, kuptim i çili do të linte gjurmë të mëdha deri në ditët tona. Akuini ishte aristotelian, për rrjedhojë edhe optimist për kapaçitetet e arsyes për të njohur të vërtetat hyjnore. Ai besonte se arsyeja ishte plotësisht e aftë të krijonte sintenzat konçeptuale në lidhje me besimin. Akuini i dha teologjisë statusin e disiplinës shkençore duke e ndarë atë nga filozofia dhe besimi. Nga këtu vjen edhe një nga përkufizimet klasike të teologjisë si shkença e

besimit, ku me shkençën nënkuptohet reflektimi kritik, raçional dhe metodologjik i të vërtetave të revelatës të pranuara nga besimi. Teologjia, siç konsiderohej edhe nga Akuini, nënkupton një lloj forme njohjeje raçionale të mësimit fetar. Ndërkohë që besimi i merr si të mirëqena të vërtetat e revelatës, teologjia i shpjegon ato në mënyrë kritike dhe raçionale nën dritën e kuptimit njerëzor dhe ligjeve të saj speçifike. Në kohët bashkëkohore, falë një pluraliteti filozofish dhe qasjesh, synimi dhe përmbajtja e teologjisë është bërë objekt diskutimesh, kështu që teologjia është bërë një term më pak i lehtë për t’u përkufizuar. Megjithatë, elementi i

saj spekulativ dhe roli i arsyes në formulimin sistematik të të vërtetave të fesë mbetet i paçenuar. Sidoqoftë, siç e gjejmë të pohuar edhe nga “Ençiklopedia e re katolike”, që nga koha e Akuinit e deri më sot termi teologji ka nënkuptuar “përpunimin metodologjik, nga arsyeja e ndriçuar nga besimi, e të vërtetave të revelatës hyjnore” (vëll. 13, f. 892). Pra, teologjia është një disiplinë që, duke u frymëzuar dhe bazuar tek të vërtetat e shpallura, përpiqet që, përmes arsyes dhe inteligjençës, të dëshmojë koherençën, besueshmërinë dhe arsyeshmërinë e asaj që pohohet nga revelata dhe këtë përpiqet ta bëjë përmes sintezave dhe shqyrtimit metodologjik të të vërtetave të revelatës.

Përtej Fjalës

Teologjia dhe Kelami Disiplina islame që i afrohet më së shumti termit teologji është ilm el-kelami. Kelami, ngjashëm si teologjia, karakterizohet nga një ngjyrim i fortë apologjetik, i çili synon të mbrojë, përmes ekspozimit të argumenteve raçionale dhe logjike, të vërtetat e besimit islam, për të hedhur poshtë pretendimet e kundërshtarëve të jashtëm apo sekteve të brendshme të Islamit. Kjo karakteristikë e kelamit shfaqet qartë edhe në përkufizimin që Farabiu i jep kësaj disipline në librin e tij Ihsa el-Ulum. Për të kelami është “një shkençë që i mundëson njeriut të sigurojë fitoren e dogmave dhe veprimeve të dhëna nga Ligjvënësi i fesë (Allahu) dhe të refuzojë të gjitha opinionet që bien në kundërshtim me to”. Ngjashëm si teologjia, edhe ilm el-kelami është një përpjekje për të shpjeguar apo dëshmuar raçionalisht të vërtetat e shpallura në revelatën dhe fenë islame. Njësoj si në rastin e teologjisë, kelami nuk e sheh arsyen si krejtësisht të pavarur nga besimi, por si të ndriçuar nga ai. Kelami, njësoj si teologjia, është optimist për kapaçitet e arsyes për të njohur të vërtetat e revelatës dhe për të ndërtuar sisteme dhe sinteza teologjike ku çdo e vërtetë hyjnore kuptohet dhe vendoset raçionalisht në vendin që i takon brenda sistemi

Përtej Fjalës

Në këtë mënyrë, kelami ka të ngjashëm me teologjinë karakterin e tij spekulativo-raçional dhe përpjekjen për të dëshmuar, përmes arsyes dhe inteligjençës, logjikën, arsyeshmërinë dhe koherençën e të vërtetave të shpallura nga Zoti. Ky element mund të shihet qartë edhe në një tjetër përkufizim që El-Ixhi i ka dhënë kësaj disipline në librin e tij ElMeuakif. Sipas tij “Kelami është një shkençë e çila është e preokupuar me vërtetimin, në mënyrë bindëse, të dogmave fetare, duke sjellë argumente dhe duke dëbuar dyshimet”. Identifikimi i kelamit me teologjinë është më se i zakonshëm edhe në literaturën perëndimore për Islamin. Librat që flasin për teologjinë islame, përmbajnë në brendësi të tyre informaçione të detajuara për etapat e kelamit dhe për kelamistë të njohur si Imam Xhuvejni, Ebu Bekër el-Bakilani apo Imam Razi. Kudo që në literaturën perëndimore flitet për teologjinë islame, kjo nënkupton kelamin dhe kelamistët. Në “Sho-

qëruesin e Kembrixhit për teologjinë klasike islame” lexojmë: “Çila ishte fjala ekuivalente arabe për termin ‘teologji’? Përgjigja e natyrshme është se ishte fjala kelam…” (f. 8 Po ashtu, identifikimi i kelamit me teologjinë është pjesë përbërëse edhe e kurrikulumeve akademike perëndimore. Në programet universitare për Islamin, të ofruara në vendet perëndimore, përkrah speçializimit në Kuran, Hadith apo Jurisprudençë gjendet edhe speçializimi në teologji islame, i çili përmban brenda tij etapat, temat, idetë dhe autorët më të njohur kelamistë. Në akademizmin perëndimor për Islamin, teologjia islame i korrespondon ilm el-kelamit. Pra, mund të themi se më e përafërta me termin teologji në Islam është termi ilm el-kelam dhe se teologu është ekuivalenti i kelamistit. Është interesant të vërejmë se identifikimi i teologjisë me kelamin ka qenë i mirënjohur për hoxhallarët e vjetër shqiptarë. Në numrin e

Përtej Fjalës

tetë të revistës “Zani i Naltë” të vitit 1937, në një artikull që flet për besimet dhe doktrinat fetare në shekullin e parë të Abasidëve, i çili mban nëntitullin “Paravumje mbi fillim të theologjisë”, në lidhje me ilm el-kelamin lexojmë: “Në këtë shekull ilm el-kelami kërkesa në besime u shumue dhe u përhap, tue fitue ngjyra ta rea, te çilat nuk ishin në ditët e Profitit (S.) dhe as ndër shokët e Tij të parë. Kërkesat filluen të qendralizohen për të dalë në dritë prej tyne nji dijení e ré qi eçë krahë për krahë me dijenitë e tjera, të çilat filluen në këtë shekull; kjo dijeni e ré âsht Theologjija (ilm el-kelam)” (f. 242) Tani arrijmë të kuptojmë se sa të pasaktë janë shumiça e hoxhallarëve myslimanë kur i mveshin vetes termin teolog. Pasaktësia e këtij fenomeni del në pah akoma më shumë kur ky term i mvishet hoxhallarëve të vjetër shqiptarë e sidomos kur me të emërtohen hoxhallarët klasikë islamë si Ibn Tejmija dhe Ibn Kajim el-Xheuzijeh, të çilët kanë shpenzuar një jetë të tërë duke luftuar, ndër të tjera, pikërisht ilm el-kelamin. Nga shqyrtimi ynë i shkurtër arrijmë të kup-

Përtej Fjalës

tojmë se ata të çilët përfaqësojnë myslimanët në media të ndryshme, para se të përvetësojnë për vete termin teolog, nuk kanë bërë asnjë shqyrtim kritik të origjinës dhe kuptimit të tij. Në mënyrë jokritike ata kanë përvetësuar, pa e ditur, termin kelamist, ndërkohë që shumiça e tyre e konsideron kelamin, në rastin më të mirë, si të panevojshëm dhe në rastin më të keq si të dëmshëm për Islamin. Emërtimi i saktë është shumë i rëndësishëm, sepse përmes tij ne arrijmë të njohim dhe ta kategorizojmë dijen tonë. Emërtimi i gabuar i gjërave sjell prishjen e dijes dhe kaos në njohje. Këtë myslimanët e dinë më mirë se çdokush tjetër, sepse sipas tekstit kuranor Ademi e tregoi superioritetin e tij ndaj melaikeve (engjëjve) pikërisht përmes emërtimit të saktë të çdo gjëje. Përmes emërtimi të çdo sendi, Ademi u tregoi melaikeve se ai ishte i aftë të njihte thelbin e gjërave dhe të emërtonte çdo send me emrin përkatës dhe në këtë mënyrë ai tregoi superioritetin e tij karshi tyre. Dijetarët myslimanë kanë tërhequr gjithnjë vëmendjen ndaj ngatërrimit të termave apo shtrembërimit të kuptimeve të tyre.

Imam Gazaliu ka shkruar një pamflet me titull Bejan ma buddile min elfadh el-ulum (Qartësim i asaj që është ndryshuar nga termat shkençorë islamë), ku tregon se si marrja e disa fjalëve kuranore, si fikh, ilm, kelam apo tefsir, dhe shndërrimi i tyre në terminologji shkençore, ka bërë që kuptimi fillestar i këtyre fjalëve të humbasë nga vëmendja dhe fushëveprimi i tyre të kufizohet vetëm në disiplinën qe e ka përvetësuar atë, duke sjellë një shtrembërim apo varfërim të njohjes së mysli-

manëve për kuptimet kuranore. Kështu që, mosshqyrtimi kritik i termit teologji nga hoxhallarët shqiptarë, të çilët dalin në media si përfaqësues të Islamit, është i gabuar. Duke përvetësuar këtë term për vetet e tyre, ata jo vetëm që kanë treguar një mungesë shqyrtimi kritik dhe njohjeje, por i kanë veshur vetes një term ekuivalenti i të çilit në Islam i përket një disipline speçifike, (ilm el-kelamit) që shihet me hezitim dhe mëdyshje nga shumiça prej tyre.

Përtej Fjalës

Teologu dhe opinionisti

Dikush mund të argumentojë se, sa i përket daljes publike të hoxhallarëve shqiptarë, origjina, kuptimi dhe përmbajtja e termit teologji nuk ka shumë rëndësi. Kuptimi i saj terminologjik, apo disiplinor, nuk është i rëndësishëm. Ajo që ka rëndësi, është mënyra se si e kupton termin publiku i gjerë dhe jo kuptimi i termit ne vetvete. Në këtë kontekst, përvetësimi i këtij termi nga hoxhallarët shqiptarë shihet si diçka që nuk përbën problem. Unë mendoj se ky arsyetim është i çalë dhe i mangët në të gjitha aspektet, por për mungesë hapësire do të fokusohem vetëm te njëri prej tyre Çili është kuptimi që publiku i gjerë i jep termit teolog? Mendoj se shumëkush do të ishte dakord me mua në pohimin se kuptimi që publiku i jep këtij termi, është “një njeri që merr vesh nga feja”. Ky kuptim është shumë i ngjashëm me kuptimin që i jepet termit opinionist: “dikush i çili merr vesh nga gjërat”. Te dy termat janë të mjegullt, nuk janë të mirëpërçaktuar. Kjo është e qëllimshme, në mënyrë që brenda tyre të futen kategori njerëzisht nga më të ndryshmit. Përkufizimi i mirëpërçaktuar i kategorisë së teologut apo opinionstit do të sillte domosdoshmërisht kufizimin e fushëveprimit të tyre. Rrjedhi-

Përtej Fjalës

misht, jo çdokush do të kishte mundësinë që të dilte për të dhënë opinion apo për të folur për fenë. Në strukturën e emisioneve televizive shqiptare, teologu luan të njëjtin rol si opinionisti. Ndërkohë që opinionisti thirret për të dhënë opinion për çdo gjë që ndodh brenda sferës laike, teologu thirret për të dhënë opinion rreth çdo gjëje që ndodh brenda sferës fetare. Teologu dhe opinionisti kryejnë saktë-

sisht të njëjtin funksion, vetëm se kanë fushëveprime të ndara. Prandaj edhe termat teolog dhe opinionist lihen të papërçaktuar mirë, në mënyrë që kategoria t’i shkojë përshtat pothuajse çdokujt. Fatkeqësisht, roli që i jepet teologut, si opinionist fetar, nga organizatorët e emisioneve televizive, kalohet i pavërejtur nga hoxhallarët që marrin pjesë në këto emisione. Ashtu siç, po i njëjti opinionist, thirret të japë mendim dhe të flasë për çështje nga më të ndryshmet, ashtu edhe po i njëjti hoxhë thir-

Shqipëri (histori), për çështjen e shamisë (drejtësi, ligj), për çështjen e magjistarëve dhe profetëve të rremë (akide) etj, etj. Ashtu siç kategoria e opinionistëve përbën një varfërim të mendimit, një pengesë drejt mendimit elitar dhe dijes së vërtetë dhe një problem për ngritjen e një diskursi çilësor mbi problemet në Shqipëri, ashtu edhe kategoria e teologut, si opinionist fetar, bëhet pengesë për trajtimin çilësor të temave shqetësuese për myslimanët shqiptarë, ngritjen e një diskursi të mirëfilltë fetar dhe për shpalosjen sa më të mirë ndaj publikut të gjerë të vlerave islame.

Për ta përmbyllur, jam i mendimit se duhet të tregohemi më respektues ndaj terminologjisë dhe emërtimeve të trashëgimisë sonë islame dhe më kritikë ndaj huazimeve të terminologjive të huaja. Për këtë duhet, ndoshta, të marrim shembull edhe nga besimet e tjera fetare në Shqipëri, të çilat i ruajnë me xhelozi terma si arkimandrit, dhjak, famullitar, meshtar, ipeshkëv, nunç apostolik etj., dhe i përdorin ato në paraqitjet e tyre publike. Ne duhet t’i vlerësojmë dhe t’i qëndrojmë më besnikë termave të trashëgimisë sonë islame në Shqipëri. Në rastet kur rrethanat e reja kërkojnë përdorim të termave të rinj, ne duhet t’i përzgjedhim ato që të jenë në përputhje me vlerat dhe parimet tona fetare, duke ardhur si fryt i një analize kritike të lartë dhe i dinamikave të brendshme të vetë ret të flasë për 11 Shtatorin (marrëdhënie bashkësisë sonë. ndërkombëtare), për hyrjen e Islamit në

LITERATURA The Çambridge Çompanion To Çlassiçal Islamiç Theology”, editet by Tim Ëinter (Çambridge University Press 2008). “Neë Çatholiç Ençyçlopedia”, Seçond Edition, Vol. 13 (Thomson & Gale 2003) “Ençyçlopedia of Theology: A Çonçise Saçramentum Mundi”, edited by Karl Rahner (burns & oates 1975). “Dizionario di teologia fondamentale”, diretto da René Latourelle dhe Rino Fisiçhella (Çittadela Editriçe 1990). Revista “Zani i naltë”, numri 8, viti 1937

Përtej Fjalës

Vartësit dhe heretikët Ka një lloj njerëzish që adhurojnë pushtetin e fortë,dëshirojnë të jenë të shtrënguar, i mrekullon rendi, ai i jashtmi, siç është në ushtri, “ku dihet kush komandon e kush dëgjon”. Shija e tyre përkon me pjesët e reja të qytetit, tek janë identike të gjitha shtëpitë, në rreshta të drejtë dhe me fasada identike. Ata prapë pëlqejnë llamarinë-muzikën, uniformën, spektaklin, paradat dhe gënjeshtrat e tjera që “zbukurojnë” jetën dhe e lehtësojnë. Veçan dëshirojnë që të jetë “çdo gjë sipas ligjit”. Këta janë njerëzit me mentalitet vartësie. Ata kanë dëshirë të jenë vartës, kanë dëshirë sigurinë, rendin, estabilishmentin, kanë dëshirë të lavdërohen nga eprorët e vet, kanë dëshirë të jenë “në mëshirë”. Ata janë të ndershëm, lojalë, për më tepër - qytetarë korrektë. Vartësit dëshirojnë të ketë pushtet, kurse pushteti dëshiron të ketë vartës. Ata shkojnë së bashku si pjesë të një tërësie. Po s’pati autoritet, vartësit e shpikin. Në anën tjetër qëndron një lloj i pafat, i mallkuar njerëzish që kundërshton vazhdimisht për diçka, që kërkon vazhdimisht diç të re. Ai për bukë flet më pak, kurse për liri më shumë, më pak për rendin dhe qetësinë, kurse më shumë për personalitetin e njeriut. Ai nuk pranon që perandori e paguan, përkundrazi - pohon se ai edhe perandorine e mban. (“pushteti s’na mban neve, ne e mbajmë pushtetin”). Këta heretikë të amshueshëm zakonisht nuk e duan pushtetin, as pushteti s’i do ata. Kur janë religjiozë, vartësit adhurojnë njerëzit, autoritetet,idhujt; njerëzit e lirë dhe kryengritësit adhurojnë Zotin e vetëm. Sepse, përderisa idolatria s’i prish punë robërisë dhe vartësisë, besimi i vërtetë s’e pengon lirinë.

Nga: Alija Izetbegoviç

Përtej Fjalës

e v ë t n e d u t s e a t s e t Pro e v a r e l v e a z i r k e h d Protesta e zgjatur e studentëve, bashkë me kërkesat dhe problematikat që ata kanë ngritur, si dhe mënyra se si po menaxhohet, nga spontaniteti, ka nxjerrë në pah krizën që përjeton sistemi ynë arsimor, krizë, e çila në vetvete është pjesë e një krize akoma më të madhe, krizës së shoqërisë shqiptare të pas rënies së regjimit komunist, krizës së besimit te shteti, te politika dhe partitë e saj, te një sërë instituçionesh shoqërore, deri edhe besimi te njëri-tjetri. Kjo është krizë e një sistemi të tërë vlerash të humbura: e shpresës, durimit, dinjitetit, besimit te një kauzë sublime, është kriza e identitetit njerëzor, kriza e njeriut të ri materialist që prodhoi ai sistem dhe kriza e brezit që lindi nga ky njeri dhe po rrit e edukon kjo periudhë post-komuniste, post-moderniste, që nuk ka asnjë kauzë dhe qëllim madhor në vetvete, por vetëm se mirëqenien ekonomike, më së shumti individuale, që duhet përmbushur me çdo kusht dhe çdo mjet. Është pra në thelb një krizë morale, kriza e një njeriu që ka nevojë për një kauzë, por që sistemi nuk ia ofron, është kriza e një rinie sa naive, po aq edhe e sinqertë, që kërkon të gjejë vetveten, e që përtej disa kërkesave

jetike ekonomike dhe të një arsimi çilësor, është e paqartë për të ardhmen dhe kauzën e saj në jetë. Njerëzit mund të mbijetojnë në kushtet më ekstreme soçiale, ekonomike e politike, nëse kanë një kauzë, një besim sublim, që tejkalon materialen e dukshme, por nëse atyre ua merr atë, atëherë iu ke vrarë shpirtin e jetës, dhe asgjë e kësaj toke, nuk mund t’i përmbushë dhe kënaqë ata. Zgjidhja është sa e lehtë, aq edhe e vështirë; është e lehtë, sepse është brenda seçilit njeri dhe jo jashtë tij, por pikërisht për këtë, është edhe më e vështira, sepse kërkon guximin për t’u përballur me vetveten, me pyetjet më të rëndësishme të jetës njerëzore: O NJERI, kush je? Nga vjen dhe ku po shkon? Për sa kohë që ne si individë, rinia, shoqëria dhe mbarë kombi ynë, nuk ia bëjmë vetes këto pyetje dhe nuk gjejmë përgjigjen e duhur për to, kriza jonë identitare, si më thelbësorja e individit dhe e shoqërisë sonë, do të vazhdoje.

Nga:Justinian Topulli

Përtej Fjalës

VENDI NUK QEVERISET NE FACEBOOK Çmenduria është se aksioni politik po fshihet, po bëhet i pakapshëm për njerëzit e zakonshëm. Politika sot bëhet në “Façebook”. Jeta online, edhe pse ne e trajtojmë atë si një flluskë, në të çilën marrin pjesë vetëm pak njerëz, njerëz që kanë lidhje vetëm me internetin, është sot sheshi i përballjes. Të vjen për të qeshur sesi e gjithë beteja bëhet në fushën e fjalëve, imazheve, batutave çinike dhe sharjeve të thata diskriminuese. Aksioni politik është i fshehur në dokumentaçione shpeshherë të falsifikuara, që në qoftë se kapen, atëherë tregojnë që ka një ngjarje. Një pjesë e mirë që nuk kapen nga syri publik, zbatohen. Dhe me mijëra e miliona para nga taksapaguesit shko-

Përtej Fjalës

jnë nëpër xhepa të çaktuar oligarkësh. Oligarkët, sot, kanë një fytyrë! Ndërkohë memo, projektligje të dyshimta dhe vendime të Këshillit të Ministrave janë të kontestuara gjithnjë e më shumë… Për fat të keq, pa rezultat. Ndryshe nga jeta parlamentare e partiake, flluska e jetës online ka të tjera kanone, rregulla. Ka të tjerë yje dhe një tjetër mekanizëm, që të bën të famshëm ose popullor. Fjala vjen, unë kam punuar gjithmonë në televizion, por në flluskën online nuk jam shumë popullor dhe nuk jam shumë i famshëm. Pyetja e rëndësishme dhe jo e lehtë që bëhet në një rast si ky, është kjo: A mund të drejtohet një vend nga “Façebooku” e interneti? Kjo praktikisht është

edhe akuza që i bëhet Kryeministrit. Ai sot po merret me atë që quhet “Damage Çontrol” ose “Kontrollimi i dëmit të reagimeve online”, por nuk po e qeveris Shqipërinë. Ka ardhur momenti për të kuptuar se një status, edhe pse i rëndësishëm, sepse bën të njohur një pikëpamje të çilitdo njeriu, nuk mund të krahasohet me impaktin që ka në jetën e shqiptarëve një nismë e dështuar shtetërore, ose një rast korruptiv i pazbardhur, ose një gjë e fshehur në rrëmujën që pason me shkëmbimet në “Façebook”. Tani që propaganda e njerëzve të paguar në rrjetet online dhe faqet e gazetave në rrjet janë zbërthyer e vënë seriozisht në dyshim, rreziku që masa e madhe e votuesve të ardhshëm të influençohet nga zhdërvjelltësia dhe ajo që quhet “sexiness”, ose sensi i spektaklit të njerëzve të veshur me pushtet, mund të jetë ende i lartë. Pra, ata të na e hedhin neve. Shumë keq për jetën e përditshme. Shumë keq për fatet e vendit. Ne po e zëvendësojmë demokraçinë dhe kërkesën e llogarisë në instituçione me një jetë paralele online, një “matrix”, që e kemi parë edhe te filmi me të njëjtin titull, që na duket më interesante, sepse njeriu i zakonshëm, i çili nuk e bën llogaridhënëse qeverisjen, në jetën online hyn, sipas tij, në dukje më lehtësisht. Një status është i rëndësishëm, por nuk e bën Shqipërinë. Nuk i kërkon dot llogari të plotë Kryeministrit ose qeverisjes. Demokraçia në ekranin e kompjuterit e të çelularit, përveç fjalëve, nuk mund të bëjë më shumë. Përse është bërë e pamundur, që pas një diskreditimi publik, një njeri politik dhe i veshur me pushtet të mund të rezistojë në pushtet? Sepse jeta paralele online e shpëton atë nga kërkesa e plotë e llogarisë. Siç është bashkëqeverisja një shaka e madhe, është kërkesa e llogarisë dhe shkëmbimi i batutave në “Façebook” e “Tëitter”, i pamjaftueshëm për të mbajtur në kontroll gabimet dhe fajet e politikës.

Nga ADI KRASTA

Përtej Fjalës

PËR TY RINI Ne te kaluaren e larget dhe te tashmen rinia e çdo Shoqerie ishte dhe do te jete shtylle e rilindjes se saj, kurse te çdonjera nga ato rilindje fshehtesia e fuqise se saj, derisa ne çdo ide, rinia ishte dhe do të mbetet mabartesi i bajraktarit të saj. “Ata ishin disa djelmosha qe kishin besuar Zotin e tyre e Ne atyre ua shtuam edhe me shume bindjen.” (El-Kehf, 130) Prandaj, detyrimet tuaja shtohen dhe ne te njejten kohe pergjegjesia juaj rritet; te drejtat e shoqerise tuaj dyfishohen kundrejt jush, kurse besimi te çilin jeni obliguar te ndertoni ju behet nje barre shume e veshtire. Detyrimi juaj eshte qe te mendoni gjate, te punoni shume dhe me ne fund te jeni simptome e shpetimit! Detyrimi juaj eshte qe tu jepni shoqerise suaj te drejten qe i takon. Permbledhur nga: Vladimir Kera

Përtej Fjalës

Sepse dashuri do të thotë “bindje”

Nëse do t’u thosha besimtareve sot: A do te doje të jetoje në kohën e profetit? Pergjigja do ishte: Ah sikur!!! Pse, a e do shumë profetin? Nëse është e vërtetë ajo që pretendon, le të bëjmë një provë,një eksperiment të thjeshtë, nënat dhe goçat...Le të futemi pak në nje histori të shkurtër.. Profeti kishte shumë shokë.Prej tyre dhe Xhulejbibin.Ai ishte shumë i varfër. Ai nuk kishte as strehë ku të fuste kokën dhe banonte bashkë me disa myslimanë pranë shtëpisë së Profetit (a.s.). Përveç fukarallëkut, Xhulejbib kishte dhe një pamje jo të hijshme. Kjo kishte bërë që disa myslimanë të mos preferonin të komunikonin me të. Kurse Profeti (a.s.) shoqërohej dhe bisedonte me të. Një ditë, Profeti (a.s.) e pyeti: “O Xhulejbib! A je martuar?”

Ai u përgjigj: “E kush martohet me mua, o i dërguari i Allahut!” Profeti (a.s.) i thotë: “Unë do të gjej një nuse o Xhulejbib.” Menjëherë, Profeti (a.s.) shkon në shtëpinë e njërit prej banorëve të Medinës. Ai kishte një vajzë, të çilës i kishte vdekur burri dhe kishte mbetur e ve. Profeti (a.s.) hyn brenda dhe i thotë: “Kam ardhur të kërkoj dorën e vajzës tënde.” Babai e pyet: “Për kë, o i dërguari i Allahut?” Profeti (a.s.) i përgjigjet: “Për Xhulejbib-in.” Babai i thotë: “Për Xhulejbib-in?! Më prit sa ta pyes vajzën dhe nënën e saj.” Babai e diskuton këtë me nënën e vajzës e çila thotë: “Ta fejojmë me Xhulejbibin?! Jo për Zotin. Ne kemi kthyer mbrapsht burra më të mirë se ai.” Në atë kohë, bisedën e tyre e dëgjon vajza, e çila ndërhyn dhe pyet: “Kush ka ardhur të

Përtej Fjalës

kërkojë dorën time?” Babai përgjigjet: “Vetë i dërguari i Allahut.” Vajza thotë: “A dëshironi të ktheni mbrapsht të dërguarin e Zotit?! Unë jam dakord me këtë martesë.” Disa ditë pas martesës së tyre, myslimanët nisen për një betejë. Bashkë me ta edhe Profeti (a.s.) dhe Xhulejbibi i sapomartuar. Pas betejës, Profeti (a.s.) i pyet myslimanët: “Kush mungon prej myslimanëve?” Seçili përmend emrat e njerëzve të afërm, të çilët ishin vrarë. Profeti (a.s.) pasi i dëgjoi tha: “Kurse unë nuk shoh Xhulejbib-in mes nesh.” Myslimanët e kërkuan dhe e gjetën të vrarë mes shtatë të vrarëve jomyslimanë. Profeti (a.s.) u drejtohet myslimanëve dhe u thotë: “A e shihni?! Ka vrarë shtatë, pastaj e vranë. Ti je pjesë e imja o Xhulejbib dhe unë pjesë e jotja. I hapni varrin vëllait tuaj!” Mandej Profeti (a.s.) e merr trupin e Xhulejbib-it dhe e mban në duar derisa hapet varri. Pasi u hap varri, Profeti (a.s.) e vendosi trupin e tij në varr dhe duke parë nga qielli tha: “O Zot! Unë jam i kënaqur me Xhulejbib-in, prandaj kënaqu dhe Ti!” Deri ketu.... Nëse do ishe në vend të nënës së vajzës, a do e pranoje një dhëndërr si Xhulejbibi? Dhe nëse do ishe vajza, a do pranoheshe të martoheshe me nje djalë si Xhulejbibi? I DASHURUARI I BINDET TE DASHURIT ...

Nga: Myrvete Allmeta

Përtej Fjalës

Disa njerëz nuk do t’i harrojmë kurrë Përtej Fjalës

Disa njerëz nuk do t’i harrojmë kurrë në jetën tonë,as disa pasazhe. Nuk do ta harroj kurrë gjyshin tim që kishte shpresa se unë do të bëhesha një ditë dikush dhe mamanë time që qeshte duke tundur kokën duke i thënë:”Vërtet kështu mendon?Ajo është shumë e ndjeshme!” Nuk do ta harroj kurrë babain tim që u mërzit aq shumë me mua kur hodha çopën e bukës në tokë,edhe pse isha thjesht një fëmijë me temperaturë,as gjyshen që më lejonte të futesha në sëndukun e saj dhe të ulesha në krevatin e saj.Ju e dini,gjyshet janë shumë meraklie.Nuk lënë kërrkënd t’u prekë gjërat e shenjta për ta.Nuk do ta harroj ‘’kërçënimin’’ e drejtorit të shkollës tetëvjeçare që më thoshte në provimin e lirimit se do të më vinte katër,nëse nuk i përgjigjesha qoftë edhe një pyetjeje të vetme,edhe pse unë isha vajza e kushëririt të tij dhe

Përtej Fjalës

njëkohësisht një nga nxënëset më të mira të klasës,as buzëqeshjen e mësueses sime të letërsisë kur më thoshte se priste edhe më shumë nga unë.Këto mënyra më bënin të kërkoja gjithnjë e më shumë nga vetja.Nuk është e lehtë ta bësh dikë të kërkojë më shumë nga vetja,dhe aq për më shumë ta bësh këtë gjithnjë. Nuk më hiqet nga mendja rasti kur thyeva me top xhamin e dritares së katit të tretë të gjimnazit në orën e fiskulturës,gjë për të çilën u ndjeva tmerrësisht e turpëruar,edhe pse nuk e kisha bërë qëllimisht në orën e fiskulturës.Kjo nuk e shqetësoi aspak drejtorin e shkollës së asaj kohe,që më përçolli në maturë duke më puthur në ballë e duke më thënë:Të kam si bijën time Marjeta!Vetëm tre njerëz më kanë thërritur bijë,perveç babit tim.Përveç drejtorit tim të dikurshëm dhe mësuesit të matematikës,kur u bera mesuese edhe kolegu im,një mësues

në prag të pensionit,mësues Hasani(Zoti e mëshiroftë,sepse tashmë ka vdekur). Nuk do ta harroj rrugën e gjatë që bëja nga Harizaj për në Luz të vogël kur kthehesha nga shkolla e lartë.Vëllai im I vogël vinte gjithnjë të më merrte,edhe pse ishte shume i vogël në moshë.E nëse do të ndalesha te vëllezërit,s’do ta harroj kurrë momentin kur vëllai im,një vit më i madh, i ndante me mua lekët që i jipte babi për në shkollë,se mua më vinte shumë turp t’I kërkoja diçka atij.Familja është vërtet bekim prej Zotit! Nuk mund të harrohen festate Vitit të Ri,që më pas u zëvendësuan aq ëmbël me Bajramet,ku ne uleshim rreth e qark tavolinës,ku mami kishte shtruar gjellët tona më të mira,duke parë filmin “Mesazhi islam”.Ka ndonjë që e ka parë atë film dhe nuk ndjen mall për të?! Nuk kam për ta harruar momentin kur në kursimet e vëllait tim të madh,u gjetën paratë që ai kishte kursyer për në shkollë të lartë.Ai nuk pati fatin ta ndiqte shkollën dhe

madje as të ulej më me ne vtin e ardhshëm në tavolinë,edhe pse leku i byrekut i kishte qëlluar atij atë vit.Në atë kohë nuk e dinim se këto ishin thjesht bestytni që njeriu i shpik për të gjetur forçë,edhe pse,jo në mënyrën e duhur. Më shfaqet shpesh para syve Mirushja e vogël dhe mami i saj vejushë që më thoshte se pas humbjes së babait të së voglës i ishte dashur të mendonte edhe për fijen e shkrepëses.Nga të vuajturit merren mësimet më të mëdha.A thua ka njeri që t’i kuptojë? Dhe pastaj,një sërë gjërash me radhë,që nga ll-ja që nuk e shqiptoja mirë në klasën e parë e deri tek profesori I fonetikës historike,I çili e donte aq shumë dialektin e tij dhe nuk shihte arsye përse duhet të fliste në gjuhë letrare.Deri diku jam me të,shkodranët kanë leksikun më të ëmbël të ndjenjave. E nëse flasim për ndjenja,ato janë të shumta, të shkruajtura në zemrën tënde nga buzëqeshja e çiltër e një shoqeje,nga fjala e ngrohtë e një mësueseje,nga përqafimi i sin-

Përtej Fjalës

qertë i një kushërire që mund të të zëvendësojë dhe motrën apo nga këshilla e sinqertë e një njeriu që të do pa kushte. Nuk harrohen të qarat e para të fëmijës tënd,fjalëzat e tij/saj të vogla,tabela e parë e shumëzimit apo gotitja e parë e topit.Fëmijët janë çopa që nuk shkëputet asnjëherë nga shpirti. Ah,edhe një gjë!(E dija,-do thoni ju,-që nuk rri Marjeta pa e përmendur dhe këtë.) Nuk kam për ta harruar kurrë momentin kur kam lexuar për herë të parë një varg nga Kurani që tregonte për ata që i shoqëronin Zotit shok në atë që i takon veç Atij(lutje,frikë,shpresë,mbështetje,etj).Më është dukur sikur më është çarë dërrasa e kraharorit.E di çfarë do të

Përtej Fjalës

thotë ta mohosh a të mos të duash ta njohësh Atë që të ka krijuar dhe nga kjo mosnjohje të thuash gjëra të pavërteta për Atë që të ka mundësuar të jesh ky që je dhe të kesh kaq sa ke??? Njerëzit dhe pasazhet e jetës na bëjmë të meditojmë vërtet thellë për mënyrën se si funksionon e gjithë kjo ekzistençë,e çila merr vlerë atëherë kur ajo që mbetet në librin e veprave tona është një fjalë e vërtetë,një miqësi e bukur,një dashuri e pastër dhe një kujtim i ëmbël! Paçim sa më shumë kujtime të bukura dhe njerëz të veçantë që na e bëjnë jetën një dhuratë,ashtu siç është në të vërtetë!

Nga:Marjeta Curumi

Natë e fundit” Në shesh luhet konçerti “Natë e fundit” nën dirigjimin e jehonës së hënësplotë Notat e pentagramit karshi njëra-tjetrës mbajnë peng mijëra ëndrra të qytetit zgjuar. Gumëzhima e turmave festive shkëmbehen në biseda e dolli të vona. Në xhiron e karoselit, nëna i pëshpërit të mos frikësohet. Hapat shkelin mbi thërrmijat e hijeve të dritave mbi kokahutuar... Lojra, qeshje, lumturi... Jeta po matet me datë kalendarike, jo me tiktake, frymëmarrje, kore Kuranore... Diku në fund shesh, në çepin e rrugiçës ku fillon lagjia nje llambushkë e vjetër zbut terrin e rrugiçës së vetmuar. Gjumi kërçen nëpër qerpikë të paqtë. Perdet mbyllen ngadalë me shikimin zgjatur nëpër fund harenë e largët, Të ftohtë. Është dhjetor! Jashtë zhurmë dhe festim, brenda heshtje dhe adhurim!

Nga: Brunilda Basha

Përtej Fjalës

“I dua zemërthyerit “I dua zemërthyerit, ata njerëz me sy të lodhur e me buzëqeshje të sforçuara... ata që ndjejnë shumë, por që kanë parë edhe më shumë. Ata dinë të heshtin atëherë kur e kuptojnë se as mijëra fjalë s’i japin dot jetë një çasti. I gjen në vendet më të pazakonta, aty ku kridhen në vetmi sa herë që ndjehen të shembur së brendshmi. Një gjë i dallon këta shpirtra: pavarësisht gjendjes në të çilën ndodhen, ata janë përherë të gatshëm të të japin jetë nga jeta e tyre...” Façebooku dhe Instagrami po përdoren për qëllime nga më të ndryshmet tashmë, duke e tejkaluar atë funksionin primar për të çilin

Përtej Fjalës

qenë projektuar: komunikimin dhe soçializimin. Shumë njerëz i përdorin profilet e tyre për arsye të lloj-llojshme, duke nisur që nga promovimi i vetes, e duke vazhduar me promovimin e bizneseve respektive apo promovimin e ideve të çaktuara. Sigurisht që në gjithë këtë nuk ka asgjë të keqe. E keqja nis atëherë kur ti, si njeri, në vend që të përçjellësh pozitivitet, të japësh shpresë, të përçosh mesazhe paqeje e bashkimi e të ndihmosh në përhapjen e së mirës, zgjedh të bësh krejt të kundërtën. Pa dyshim që edhe këtë mund ta bësh. Prapë

është zgjedhja jote. Veçse dije se, me atë çka përçjell çdo ditë në profilin tënd, ti s’ndan thjesht një informaçion, nuk promovon thjesht një ide, nuk i paraqet botës thjesht një foto, por u jep të tjerëve edhe shijen e asaj çka ti mbart brenda vetes. U jep të tjerëve shijen e zemrës tënde.... Edhe ajo zemër, së çilës i hidhen shkulme shqetësimesh pa e kursyer... edhe ajo lodhet dikur. Edhe ajo zemër, së çilës ia vënë palë-palë telashet e tyre zemrat e tjera... edhe ajo lodhet dikur. Edhe ajo zemër, e çila jep pa pushim nga vetja... edhe ajo lodhet dikur së dhëni. Edhe ajo zemër, që i fton zemrat e tjera që ta hedhin tutje çdo frikë... edhe ajo ka nevojë që herë pas here të bëjë pakt me frikën.

ajo ka nevojë që t’ia kthejnë njëlloj atë. Edhe ajo zemër... Sa herë që fle gjumë me mendime egoiste, duke i thënë vetes se tani e tutje s’ke për të menduar për askënd tjetër, po aq herë zgjohem me dëshirën e energjinë pozitive për të bërë shumëçka për çdokënd tjetër veç vetes time. E kjo lloj dëshire nuk ka burim të vetëm brendësinë time, por edhe disa njerëz të mrekullueshëm nga të çilët jam e rrethuar. Disa njerëz që janë si diell në ditët e mia më të vranëta. Janë njerëz që, sa herë u bën thirrje për të

Edhe ajo zemër, që thërret pandërprerë në paqtim...edhe ajo ka nevojë që të mos ia privojë vetes paqtimin. Edhe ajo zemër që fal dashuri pa kushte... edhe

Përtej Fjalës

kontribuar për mirë, asnjëherë s’dinë të thonë ‘jo’. Këta janë si një diell që shkëlqen në qiellin e shoqërisë tonë, e çila lëngon fort nga plagët. “Si është e mundur që ti vetëm jep, vetëm jep e s’di ta ndalësh dorën?” - e pyeta përunjësisht njërin nga këta ‘diej’. “E si të mos jap kur gjithçka që kam s’është e imja, por e Zotit tim?!” - ma ktheu. “Si do të mund të dal para Tij nëse s’jap nga ajo që Ai më ka dhënë?!” - vazhdoi me lot në sy. U përlota edhe unë. Njerëz të tillë të bëjnë që ta duash, ta kërkosh e ta bësh të mirën. Më tha se i druhet tej mase takimit me Zotin e saj, sepse i duket që s’ka bërë mjaftueshëm mirë. E buzëqeshur dhe me lot në sy, i thashë: “Ti

Përtej Fjalës

nuk duhet t’i druhesh, përkundrazi, duhet t’i gëzohesh takimit me Zotin tënd! Duhet t’i gëzohesh sepse ke shumëçka me të çilën të ‘krenohesh’ para Tij! Lum zemra jote!”. Të gjithë ne që e besojmë takimin me Krijuesin, na ndodh ta kemi këtë frikë. Por kjo është gjë e mirë. Është gjë e mirë sepse e mbajmë veten gjatë gjithë kohës në gjendje vigjilente dhe e nxisim për të dhënë më të mirën përpara se të vijë ajo kohë, kur s’do të mund të japim më asgjë. Ne e dimë mirë se s’kemi për ta arritur ndonjëherë atë çastin, kur të themi me zemër të qetë e me mendje të mbledhur: “Po, tani jam gati të shkoj te Zoti im!”. Gjithmonë do të ketë gjëra që na mundojnë, peng-

je zemre, ëndrra të parealizuara e vepra të pakryera. Gjithmonë do t’i themi vetes: “Ah, sikur ta kisha bërë edhe këtë, ah sikur ta kisha bërë edhe atë...”. Gjithsesi, për sa kohë që frymojmë ende, ka mundësi të pafundme për të bërë shumëçka. Ka mundësi për të bërë mirë, për të mbledhur diçka, në mënyrë që të mos dalim para Zotit duarbosh. Dhe e mira mund të bëhet në mijëra forma. Nuk është e thënë të jetë vetëm gjë materiale. Nëse s’ke lekë në xhep, atëherë jep në të mirë të të tjerëve atë që ke: dhuntitë, talentin, energjinë, karakterin e fortë, vendosmërinë, karizmën, fjalën e mirë, buzëqeshjen... Gjithkush e ka diçka për të dhënë.

Nga Klodiana Smajlaj

Përtej Fjalës

Prindi që

Përtej Fjalës

nuk lexon Prindër dhe mësues, mos u lodhni të gjeni mënyra sa më të pranushme e bindëse për fëmijën që të lexojë edhe libra. Eshtë e vështirë për fëmijën të marrë iniçiativën të lexojë vetë një libër, kur nuk shikon të rriturin të bëjë të njëjtën gjë.

Filozofi françez Gilles Deleuze shkruan; “Doni të harroni një hall apo dhimbje, lexoni një libër dhe gjithçka ndodh si me magji’.

Leximi ndihmon në ‘hapjen e mendjes’ ndërsa mjetet elektronike e ‘mbyllin’ atë duke e spostuar mendjen në vend të dytë. E kemi provuar Lexoni ju të parët libra që ata të shohin se të gjithe që shohim diçka në televizor edhe pse edhe pse keni tabletë dhe smartphone ju prapë nuk na pelqen apo nuk e kuptojmë. Pikërisht nuk e ndani librin. kjo dukuri duhet shmangur!! Nje mjet elekLeximi i librit është ushtrimi psikomotor dhe tronik nuk duhet të ju detyrojë ju apo fëmijën psikoemoçional me i fuqishëm dhe i shëntuaj ta konsumoni kohën pa e kuptuar pavarëdetshëm për njeriun. Leximi aktivizon të sisht bezdisë apo pakënaqësisë që të krijon. gjitha shqisat e njeriut dhe i ndërthur ato me Prandaj prindër dhe mësues kujdes. Njeriu memorien, fantazinë dhe imagjinatën. Në këtë falë fantazisë dhe imagjinatës doli në hapësirë, mënyrë fuqizohen të tëra proçeset e mendjes. shkoi në fund të detit dhe riprodhoi njeriun Kjo mënyrë e të vepruarit, është karakteristike (veten) në epruvetë. Televizori, tabletat apo vetëm e njeriut. Në të kundërt, kur shikimi smartphone-t dhe arritje të tjera, janë shumë gërshetohet me televizor, tabletë apo smarttë mira dhe lehtësuese, por nuk e zëvendësophone, ndodh ai lloj kombinimi, i çili dikton jnë librin. Libri duhet të mbetet gjithnjë në dhe kufizon imagjinatën së bashku me fantaz- vend të parë. inë. Nga : Lira Gjika

Përtej Fjalës

Femra Manifestimi i Në themelin e raçës njerëzore qëndron nëna. Nuk është rastësi që femra është manifestim i shumë prej çilësive apo emrave të Zotit. Në literaturën islame, shpjegohet se e gjithë bota, madje universi është manifestim i Zotit, ku krijesa të ndryshme manifestojnë madhështinë e Krijuesit Absolut. Në univers dhe qenie nuk ekziston asgjë që të jetë e pavarur nga krijimi i Zotit, madje çdo ekzistues për të vazhduar ekzistençën e vet është nevojtar absolut për Zotin. Po ashtu sipas kësaj pikëpamjeje njeriu i përkryer është manifestimi më i plotë dhe më madhështor i Zotit. Edhe njerëzit, konform shkallës së përsosmërisë së tyre, manifestojnë aspekte të ndryshme të Zotit. Ajo që ka rëndësi për temën tonë është fakti se femra, gruaja manifeston emrat dhe çilësitë e Zotit, që kanë të bëjnë me aspektet e Bukurisë dhe Mëshirës së Tij, si dhe emrat e Tij Krijues dhe i Gjallë (Hajj). Zoti me anë të gruas shfaq dhe prezanton në

Përtej Fjalës

faqen e qenies dhe shoqërisë disa prej çilësive dhe femra është manifestimi më i plotë të Rahimijetit dhe Raufijetit të Zotit, pra Mëshirës së Tij të pafundme. Po ashtu me anë të gruas Zoti shfaq çilësitë e Tij të bukura. Me një fjalë nga dy kategoritë emrash hyjnore, ato të Xhelalit dhe Xhemalit, ku e para është në kuptimin e Madhështisë (Plotëfuqisë) dhe e dyta në kuptimin e Hijeshisë, gruaja më së miri përfaqëson apo manifeston kategorinë e dytë, e çila përmban aspektin e bukurisë. Po ashtu tek gruaja manifestohen më së miri emrat Krijues dhe i Gjallë të Zotit, sepse gruaja është burim i jetës, garantuesja e vazhdimësisë së raçës njerëzore. Është gruaja ajo që ushqen nga trupi i saj fetusin dhe e përgatit për hyrjen në jetë, në faqen e dheut, apo në këtë botë. Është nëna ajo që me mëshirën e saj e rrit foshnjën dhe kujdeset për të duke privuar veten nga rehatia dhe gjumi. Në bazë të kësaj vetvetiu kristalizohet dhe roli, apo përgjegjësitë sho-

Hyjnores qërore të gruas, në kuptimin që ato duhet të përputhen me aspektet që i përshtaten më së miri gruas dhe çilësitë, ku ajo manifeston në mënyrën më të përkryer emrat e Zotit. Një shoqëri e privuar nga mëshira, mençuria dhe dëlirësia, nga virtytet kryesore njerëzore është e destinuar të zhduket, të deformohet ose së paku të vuajë nga marrëzitë, të çilat janë të pashmangshme në rastin e asfiksimit të vlerave njerëzore. S’do mend që gruaja është shtylla kurrizore e shumë prej këtyre vlerave dhe “gardianja” e pastërtisë etike, morale dhe shpirtërore të shoqërisë.

Përtej Fjalës

Përgjegjësitë shoqërore Si rrjedhojë të pikëpamjes tejet realistike, por dhe njëkohësisht përparimtare të Islamit për gruan, e çila është elaboruar më së miri në literarturën gnostike të islamit, gruaja ka përgjegjësi shumë të mëdha shoqërore dhe didaktike. Ajo është mësuesja e parë e çdo njeriu, mashkull qoftë apo femër, është edukatorja kyresore e shoqërisë, kultivuesja e spiritualitetit tek njeriu. Ajo gjithashtu është simbol i mëshirës, faljes, dashurisë, përdëllimit dhe kujdesit. Lartësimi i pozitës së gruas arrihet pikërisht duke theksuar këto aspekte të jashtëzakonshme që e karakterizojnë femrën dhe konsiderohen si përparësi dhe favorizime ndaj saj. Po këto çilësi po ashtu përputhen me rolin, të çilin Zoti ka paraçaktuar për femrën në familjen e madhe njerëzore. Çdo hap që gruaja hedh në këtë drejtim, pra në drejtimin e kultivimit të vlerave të larta humane dhe fetare si dëlirësia, mëshira, kujdesi ndaj njerëzve dhe të vobektëve, edukimit të brezave të rinj me dije dhe spiritualiet, ajo i afrohet përsosmërisë së natyrshme së saj dhe materializon në praktikë favorizimet e Zotit ndaj saj. Është detyrë e ligjëvënëse që me anë të rregullimit adekuat të shoqërisë dhe ndarjes së përgjegjësive shoqërore në bazë të karakteristikave të posaçme të grave, të krijojë një mjedis sa më të përshtatshëm për të kultivuar, shfaqur dhe vënë në shërbim të shoqërisë aftësitë e saj të natyrshme. Islami beson tek fuqia e gruas si edukatorja e shoqërisë, si kultivuesja e vlerave humane te brezat e rinj, si “magjistarja” e çila me “magjinë” e mëshirës dhe dëlirësisë së saj e fisnikëron burrin, mashkullin në gjirin e familjes, e mbush familjen me plot dashuri, dashuri e çila e tejkalon pragun e shtëpisë dhe gjen zgjerim deri te shoqëria. Asnjë shoqëri nuk mund të ushqejë iluzone të kota se duke shkelur natyrshmërinë e gruas, duke ia pamundësuar asaj dëlirësinë dhe feminilitetin si dhe duke i kërkuar që të ndryshojë natyrën femërore (duke u barazuar me burrin ) mund të lartësojë pozitën e gruas. Apo të besojë se përparimi i shoqërisë është i mundur me injorimin e rolit të pazëvendësuseshëm të gruas si nënë, burim i mëshirës dhe dashurisë së mirëfilltë.

Nga: Valbona Ismaili

Përtej Fjalës

Fëmijët në kopësht duhet të zhvillojnë aftësitë sociale më shumë se ato akademike Ndërsa shumiça e prindërve dhe edukatorëve synojnë aftësitë akademike, studimet tregojnë se janë pikërisht aftësitë soçiale që zhvillohen që në kopësht ato që përçaktojnë mirëqënjen e tyre në moshë të rritur. Studim i vitit 2015 tregoi se pavarësisht se sa mirë mund të lexojë fëmija apo sa mirë ekonomikisht janë prindërit e tij, fëmijët që u vunë re se kishin aftësi të mira soçiale në kopësht kishin më shumë gjasa të përfundonin universitetin, të punësoheshin dhe të qëndronin larg veprimeve të paligjshme. 5 aftësi soçiale që duhet të synoni të ndëroni te fëmija juaj janë: 1. Si të luajë mirë me shokët dhe shoqet? Duke luajtur lirshëm me fëmijët e tjerë, fëmija juaj mëson të negoçiojë, të zgjidhë probleme, të mbajë radhën, të ndajë eksperiença dhe të eksperimentojë.

2. Si të zgjidhë problemet

Mos u fusni të zgjidhni direkt problemin e parë për të çilin ankohen fëmijët. Sigurisht që ju mund t’ia zgjidhni problemin sepse jeni i rritur dhe keni eksperiençë, por fëmija juaj duhet të dijë të kuptojë problemin e vet, të sjellë ndërmend ide për ta zgjidhur, të përpiqet, të dështojë dhe të provojë përsëri. Të gjitha këto janë aftësi që duhet t’i zhvillojnë që në kopësht.

Përtej Fjalës

3. Si të emërtojë dhe njohë emoçionet e veta Fëmijët që janë të mprehtë në kuptimin e emoçioneve përreth tyre shkojnë më mirë me të tjerët. Aftësia e të kuptuarit të emoçioneve është shumë e rëndëshishme për tu zhvilluar tek fëmijët. Studimet tregojnë se fëmijët që kalojnë shumë kohë me ekranet kanë më shumë vështirësi në identifikimin e emoçioneve tek të tjerët, ndaj përpiquni që fëmija juja të kalojë më shumë kohë duke luajtur ballë për ballë me fytyra njerëzish sesa me dritat e ekraneve. 4. Si të ndihmojnë të tjerët Inkurajoni fëmijët kur shfaqin sjellje ku ndihmojnë të tjerët. Të ndihmosh të tjerët do të thotë të shohësh përtej vetes dhe të identifikosh nevojat e të tjerëve. Kjo është një aftësi soçiale që do sigurojë përmbushjen e fëmijës suaj në jetë më vonë. 5. Si të kontrollojë impulse Kontrolli i impulsive është një funksion ekzekutiv për të çilin është përgjegjës korteksi parafrontal i trurit. Kjo pjesë e trurit zhvillohet plotësisht në rininë e hershme, por disa nga zhvillimet më të shpejta të saj ndodhin pikërisht në vitet e hershme të fëmijërisë. Për këtë arsye fëmijët duhet të përballen me mundësi për të praktikuar këtë aftësi që në kopësht. Disa nga lojërat që zhvillojnë këtë aftësi janë ngri-shkri, rrotullimi rreth karrigeve dhe ulja kur ndalon muzika etj. 40

Përtej Fjalës

Lodra elektronike apo tradicionale? Me afrimin e festave apo edhe pushimeve te dimrit sigurisht prinderit mendojne çfarë lodrash tu blejne fëmijëve. Me të gjitha alternativat që ju vijnë në mendje gjendeni mes dy zgjedhjesh: lodra elektronike apo lodra tradiçionale? Nëse jeni të interesuar në zhvillimin e mirë të fëmijës suaj duhet të mendoni si ndikon seçila në zhvillimin e tij. Universiteti i Northern Arizona ka kryer pikërisht një studim ku krahëson efektet e këtyre dy lloj lodrave dhe librave në zhvillimin e fëmijëve. Në rezultatet e këtij studimi u pa se kur fëmijët luanin me lodra elektronike, ata përdornin më pak fjalë të rriturish, më pak bashkëbisedim me prindin dhe merrnin më pak reagime nga prindërit. Nga krahasimi mes lojës me lodra tradiçionale dhe librave u gjet se prindërit përdornin më pak fjalë në lojëra tradiçionale sesa kur lexonin me fëmijën një libër. Pse është kaq i rëndësishëm bashkëbisedimi prind-fëmijë gjatë lojërave? Ndërveprimi me anë të gjuhës së shprehur mes fëmijëve dhe prindërve (sidomos tek fëmijët që sapo fillojnë të thonë fjalët e para) është shumë i rëndësishëm jo vetëm për zhvillimn e gjuhës, por për zhvillimin e aftësive soçiale dhe ndërveprimit me persona të tjerë. Nga ana tjetër lodrat elektronike janë shumë tërheqëse për fëmijët dhe sigurisht që nuk duhen eleminuar komplet. Fëmija do luajë edhe me lodrat elektronike por me masën e duhur. Kini parasysh se ju si prind jeni “lodra” më e mirë për fëmijën tuaj. Bashkëbisedimi me të gjatë lojës apo gjatë leximit të një libri është mënyra me e mirë për të zhvilluar gjuhën dhe aftësitë e tij soçiale. Shumiça e fëmijëve nuk e kanë durimin të dëgjojnë leximin e një libri, por nëse e bëni zakon dialogun gjatë leximit, bashkëbisedimi do të vijë natyrshëm. Dialogoni me fëmijën tuaj për rutinën e ditës, tregojini si po vini lavatriçen, si po skuqni vezën. Ky “dialog jetësor” është një argëtim shumë i mirë për fëmijën dhe do i bëjë punët tuaja rutinë më të këndshme.

Përtej Fjalës

7 gabime që bëjnë

1. I vendosin fëmijët të flenë përmbys

3. Japin shpulla

Deri në vitin 1999 doktorët këshillonin prindërit që të vendosnin foshnjët në gjumë përmbys. Në vitin 1999 fushata “Baçk to Sleep” tregoi se fëmijët nuk duhet të flinin përmbys. Ata duhet të vendoseshin në gjumë me kurriz pasi u zbulua se ky poziçion ulte ndjeshëm vdekshmërinë foshnjore. 2. Përdorin krevatë foshnjësh me krahë të lëvizshëm

Në fillim të viteve 1990 Stastikat e Kanadasë gjetën se 50% e prindërve u jepnin shpulla fëmijëve. Nga ajo kohë studimet tregojnë se shpullat nuk ndihmojnë në përmirësimin e sjelljes së fëmijës dhe janë të dëmshme. 4. Përdorin pudër bebi

Krevatët me krahë të lëvizshëm janë konsideruar të pasigurt dhe shumë fëmijë janë dëmtuar në to. Fëmijët lëvizin krahët dhe tentojnë të dalin por ngelen të kapur aty nga krahu i krevatit. Fatmirësisht, në Shqipëri këto produkte nuk kanë arritur të hyjnë mirë në treg.

Përtej Fjalës

Pudra e bebit përdorej gjërësisht dikur por Akademia Amerikane e Pediatërve dhe pediatërit Kanadezë nuk e rekomandojnë më në ditët e sotme sepse pudra mund të përthithet nga mushkritë e bebit. Kjo është e dëmshme për fëmijët sidomos për ata me azmë. Po ashtu u zbulua se pudra e bebit përmban talk, substançë e dëmshme për rrugët e frymëmarrjes që sugjerohet t’i shtohet listës së substançave toksike.

gjyshërit me fëmijët!

5. Nuk zbatojnë rregullat e sigurimit në makinë Deri në 1980 ishte e pranueshme ta mbaje foshnjën në dorë në makinë. Pas atij viti, në bazë të studimeve, u vendosën rregullat e sigurisë të fëmijëve në makinë. Fëmija duhet të sigurohet në ndenjësen e vet të kthyer me kuriz nga shoferi (mbrapsht) deri në moshën 2 vjeçare dhe më tej sepse në këtë poziçion, nëse ndodh një përplasje, ndikimi shpërndahet në gjithë trupin ndryshe nga poziçioni me fytyrë nga shoferi ku koka pëson lëkundjen më të madhe dhe kjo është shumë e dëmshme për fëmijët e vegjël që ende nuk kanë forçuar shtyllën kurrizore. 6. U japin ushqime të forta që në moshë shumë të vogël Në 1960 nënat u jepnin fëmijëve pure që në moshën një muajshe dhe në 1980 u jepnin ushqime të forta (psh. çopa frutash) që në moshën 3-4 muajshe. Sot, doktorët sugjerojnë

që këto ushqime të mos fillohen para moshës 6 muajshe. Fillimi i tyre më herët bën që fëmija të konsumojë më pak qumësht gjiri, që është më i rëndësishmi në uljen e rrezikut ndaj anemisë dhe infeksioneve. Po ashtu, ushqimet e forta në moshë më herët se 6 muaj rrisin rrezikun që fëmija të mbytet me ushqimin dhe prishin pehazhin e stomakut të fëmijës që ende nuk është përgatitur për ato ushqime. 7. Përdorin xhel për qetësimin e dhimbjeve të dhëmbëve Kur fëmijëve fillojnë tu dalin dhëmbët dhe kanë pak dhimbje, prindërit dikur përdornin xhel qetësues tek mishrat e tyre për të qetësuar dhimbjet dhe për të pushuar të qarat. Ato lloj qetësuesish janë zbuluar të kenë Benzokaine, që mund të shkaktojë metemoglobinemi, një çrregullim të rallë që ul nivelin e oksigjenit në gjak. Xheli i dhëmbëve nuk duhet të përdoret për fëmijët nën 2 vjeç.

Përgatiti: Elona Çeço

Përtej Fjalës