Revista Pertej Fjales 52 by Ervin Laci

Përtej Fjalës

Revistë Social-Edukative

Mujore nr. 52 Tetor 2018

PSE RENDIM PAS PANAIREVE Këshillë për besimtarët Çfarë thotë

ISLAMI

për edukatën familjare.

PËRTEJ FJALËS NR 52

PËRMBAJTJA 04

PSE RENDIM PAS PANAIREVE

06 KËSHILLË PËR BESIMTARËT 08 SI I KA KRIJUAR ZOTI KRIJESAT

NË ERRËSIRË DHE PASTAJ NUK ËSHTË UDHËZUAR PREJ TYRE VEÇSE AI QË I KA HEDHUR DRITË ZOTI

LYPJA , KY REALITET I DHIMBSHËM

ÇFARË THOTË ISLAMI PËR EDUKATËN FAMILJARE.

PO ISLAMI ÇFARË PRODHON...?

NGA GRATË PËR GRATË!

A NËNAT E SOTME... PSE JEMI SI HEROINAT TONA TË DJESHME

PRINDËRIMI I VETËDIJSHËM: PËRGJEGJËSIA NUMËR 1 NË PRINDËRIM!

40 SI T’IA BËJMË ME FËMIJËT QË NA

TEKNOETIKA SI TEKNOLOGJI QË NUK NDAN NJERIUN NGA ATRIBUTET E TIJ DOBITË E STUDIMIT TË HISTORISË

DUKET SE FLASIN SHUMË

ARSYET PSE FËMIJËT DUHET TË FILLOJNË UDHËTIMET SA MË HERËT

42 DY FJALË PËR TË VOGLEN DAJANË..

Përtej Fjalës

STAFI Kryeredaktore A. Muja ( CIKU) anabla2004@yahoo.fr

Redaktore letrare A. Muja

Këshilli i redaksisë Sh. Basha - drejtore e FEMRA INVESIM I FAMILJES M. Cota A. Baholli T. Xeka A. Basha K. Ndreu E. Kodra Sh. Koçi M. Qoshja

Art Grafika E. Laci

ORGAN I QENDRES SOCIALE-KULTURORE “FEMRA INVESTIM I FAMILJES” 2008- 2018

Përtej Fjalës

EDITORIAL

PSE RENDIM PA Vit pas viti është ky muaj që duket sikur na mobilizon, na shtyn e na bën më të vetëdijshëm ndaj librit ndaj leximit apo ndaj investimit tek bota e tij dhe ajo e bibliotekave. Në fakt po të shikojmë kur jemi më të qetë në reflketim, jo në tavolinën e kafesë, atëherë kur ulemi para dhe pas pune, duhet ta kuptojmë se ky është rrengu më i madh që i bëjmë vetes, fëmijëve dhe atyre që na rrethojnë, pa harruar atë cfarë i bëjmë xhepit tonë apo numrit të llogarisë? Përse e them këtë? E them këtë me një farë bindjeje prej nëne , bashkëshorteje, mësueseje dhe kësaj here për ta fiksuar më mirë se sa vjet, e them sepse duhet kuptuar se edukata nuk troket muaj pas muaji apo një here apo dy herë në vit. Ju

Përtej Fjalës

më mirë se sa unë e dini se ajo lind, zë rrëzë e mbin tek rrënjët e edukatës familjare. Kjo edukatë për librin, për leximin, për harxhimin kundrejt kësaj të mire që vjen cdo tetor- nentor etj etj. Jo, nuk duhet të gënjehemi dhe me hapin e shkujdesuar , se atje po shkojnë të gjithë dhe ishte bërë nami me uljet, nuk duhet të rendim kur në shtëpi ke fëmijë që nuk i kanë lexuar librat e vjetshëm, kur ti vetë, nuk i ke prekur librat që more vjet. Përse?- sepse ke patur punë dhe impenjimee padiskutueshme, por më mirë gjeje kohën dhe lexo se sa gjej kohën dhe rend sërishpas librit pa rendur libri drejt teje. Ikja me turmën si asimilimi në terma pak a shumë të cekët… bashkimi me turmën ose me ata investuesit e perhershëm të bib-

PAS PANAIREVE liotekave dhe më pas … aspak edukatë ndaj librit…. Libra që edhe zënë vend në bibliotekë edhe jo. Sa për psonisjen, për titujt e rinj, patjetër që kërshëria e një miku libri është e madhe dhe këtë e vlerëson cdokush, por rendjen me vrap a thua se kjo ditë është e para dhe e fundit për librin- është vrapim hutie dhe mashtrimi që i bëjmë vetes, fëmijëve e të tjerëve. Ju e keni parë fort mirë. Ditën e parë të panairit, cdo fëmijë e këkron qesen plot me libra.Por a e keni vënë re, e keni shoqëruar apo ndihmuar që ato libra t’i lexojë, apo edhe t’i kuptojë a përkthejë, se librat e përkthyer e të botuar së fundmi duhen përkthyer sërish nga prindër e madje nga prindër që dinë gjuhë të huaja se përndryshe, fletët e librit do fluturojnë si mbështjellëse buke apo aeroplane të

vegjël si dikur në fëmijërinë e prindrve të tyre. Ku e kemi atë edukatë që të blejmë një libër e të ulemi ta lexojmë së bashku në familje, përtej shijeve që nuk i gjen kurrë të njëjta? Ku e kemi atë edukatë që të bljemë një libër për fëmijën dhe të ulemi ta lexojmë bashkë me të, t’i shpjegojmë, t’ia shikojmë ritmin e leximit, tendencën e interesit, melodinë e zërit. Ku e kemi atë edukatë që pasi ta ketë mbaruar fëmija librin e ri, t’ia këshillojë shokut. Edhe pse ai nuk e ka blerë, ti bëhet shoku nxitës i mirë, shtytës për tek një dije me vlerë? Edukata jonë për dukje duket edhe pa u vënë në dukje.

NGA: ALBANA MUJA

Përtej Fjalës

KËSHILLË PËR Nisur nga situata e shkaktuar së fundi, nëpër rrjetet sociale dhe më gjerë nga përhapja e disa videove ku paraqiten disa praktika fetare të gabuara, të paqarta, ose të keqkuptuara sipas disave, këshillojmë si më poshtë: Së pari, bazat dhe themelet e fesë islame për të tre dimensionet e saj (imani, ibadetet dhe ihsani), të njohura dhe pranuara nga mbarë muslimanët janë: Kurani dhe Suneti autentik i Profetit (alejhi salatu ue selam). Në këto dy burime të pandashme ka mjaftueshëm praktika adhurimi, lutjeje, përshpirtje dhe ndriçim shpirtëror, të cilat i mjaftojnë çdo muslimani për ta ndjerë veten sa më pranë Zotit të Madhëruar dhe për të ngazëllyer shpirtin e tij. Çdo praktikë fetare si ato të shpërndara së fundi apo edhe më herët në rrjetet sociale për të cilat nuk ka baza të sigurta dhe të provuara

Përtej Fjalës

katërçipërisht nga këto dy burime, dhe nuk ka konsensus (ixhma) për to nga ana dijetarëve islam, këshillojmë besimtarët të rrinë larg tyre, për shkak të mundësisë për të rënë në diçka të gabuar apo edhe në devijime më të mëdha në të ardhmen, por edhe sepse ajo për të cilën ka konsensus është e më se e mjaftueshme për të gjithë (madje të gjithë ne kemi mangësi në zbatimin e saj), dhe se praktika të tilla vetëm se pështjellojnë besimtarët dhe bëhen shkak për polemika dhe përçarje mes tyre. Së dyti, nisur nga parimet islame do t’i këshillonim të gjithë, pa përjashtim, që të ruajnë qetësinë, objektivitetin dhe vetëpërmbajtjen. Asnjëri prej nesh nuk duhet të harrojë se nga detyrimet që kanë muslimanët ndaj njeri-tjetrit është: këshilla me mënyrën më të mirë, mos përgojimi, mos denigrimi dhe mos përbaltja e

R BESIMTARËT figurës së një besimtari edhe nëse ai gabon, e për më tepër të atyre njerëzve që i shërbejnë fesë si udhëheqës dhe prijës fetar. Pavarësisht zellit dhe xhelozisë së sinqertë të natyrshme që kanë mjaft besimtarë për fenë Zotit, reagimi ndaj një fenomeni apo veprimi që e gjykojmë si të gabuar në mesin tonë, nuk duhet të jetë emocional dhe i pakonsultuar me hoxhallarët e matur dhe të ditur të këtij vendi, pasi dëmi që ai shkakton mund të jetë disa herë më i madh sesa ajo që kërkohet të ndreqet. I Dërguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) na ka lënë si këshillë të artë të tij një fjalë mjaft kuptimplotë që thotë: “Me të vërtetë Allahu është i butë dhe e do të butën në çdo gjë; kudo ku gjendet butësia e zbukuron atë gjë dhe kudo ku ajo mungon e shëmton atë.” Nga ky hadith dijetarët kanë nxjerrë si rregull

se norma bazë e komunikimit dhe trajtimit të çështjeve të ndryshme mes njerëzve, e për më tepër mes vetë besimtarëve, është butësia në çdo gjë dhe se çdo mënyrë tjetër është përjashtim nga ky rregull i përgjithshëm. Vetë fjalët e Profetit (alejhi salatu ue selam) jo vetëm që këshillojnë sjelljen e matur dhe të vetëpërmbajtur, por edhe përjashtojnë ashpërsinë. Profeti (alejhi salatu ue selam) thotë në një hadith tjetër të tij: “Allahu jep nëpërmjet butësisë atë që nuk e jep nëpërmjet ashpërsisë.” Le të jetë qëllimi ynë fund e krye arritja e kënaqësisë së Zotit dhe e vërteta, brenda rrugës së gjerë dhe të sigurt islame dhe kufijve që ka skicuar për ne i Dërguari i Allahut, Muhamedi (alejhi salatu ue selam) dhe për të cilën ka konsensus mes imamëve dhe dijetarëve të këtij umeti. Lidhja e Hoxhallarëve të Shqipërisë

Përtej Fjalës

Si i ka krijuar Zoti krijesat n udhëzuar prej tyre veçse ai që i Kjo gjë është transmetuar nga profeti -alejhi selam- siç tregon Abdullah bin Amr bin ElAs -radiallahu anhu- se profeti -alejhi selam- ka thënë: “Allahu i krijoi krijesat në errësirë dhe pastaj u hodhi atyre prej dritës së tij. Ai që u prek nga ajo dritë u udhëzua dhe ai që nuk u prek prej saj humbi” E transmeton Ahmedi, Tirmidhiu, Hakimi, El-Axhurrij dhe e saktëson sheikh Albani. Fjala e tij [Allahu i krijoi krijesat në errësirë] do të thotë: në errësirën e natyrshmërisë së tyre: errësira e paditurisë, errësira e ndjekjes së dëshirave dhe errësira e shkujdesjes ndaj vetës së tij, përsosmërisë së saj dhe çfarë e bën atë të lumtur në këtë botë dhe tjetrën. Të gjitha këto janë errësira në të cilat është krijuar robi siç thekson Ibn El-Kajim -Allahu e mëshiroftë- në librin e tij “Hidajet El-Hajara”. Hadithi flet për kohën e krijimit të shpirtrave menjëherë pas krijimit të Ademit -alejhi selam- kur Allahu i madhëruar i nxori ata nga shpina e tij (Ademit) siç ka ardhur në hadith: “Allahu i madhëruar ua ka marrë besën e besimit (njerëzve) që kur i nxori ata nga shpina e Ademit prej çdo njeriu që krijoi dhe i përhapi para tij si grimca të vogla” e transmeton imam Ahmedi e të tjerë dhe e saktëson sheikh Albani. Nuk është për qëllim në hadithin e errësirës mohimi i asaj që njihet si El-Fitra (fjalë me të cilën emërtohet animi i njerëzve nga besimi në krijuesin e tyre dhe njësimin e tij) sepse këtë e kanë gjithë njerëzit bazuar në besën e lartpërmendur mirëpo është për qëllim errësira e paditurisë në lidhje me detajet e besimit dhe çfarë kërkohet prej tij. Ibn El-Kajim -Allahu e mëshiroftë- gjithashtu në lidhje me përmbajtjen e hadithit të errësirës thotë: “Ky hadith i madh është bazë prej bazave të besimit dhe me

Përtej Fjalës

në errësirë dhe pastaj nuk është i ka hedhur dritë Zoti të hapet një portë e madhe prej portave të sekreteve të kaderit (caktimit të Allahut) dhe urtësisë së tij. Dhe Allahu i madhëruar është Ai i cili jep sukses. Kjo dritë të cilën Allahu i madhëruar ua hodhi atyre (njerëzve) është ajo e cila u dha jetë dhe i udhëzoi dhe El-Fitra mori pjesën e saj prej saj, por ajo përderisa nuk mund të mjaftohej vetëm me të, ua plotësoi atë me shpirtin që ua hodhi profetëve -alejhim selam- dhe me dritën që ua shpalli atyre. El-Fitra arriti ta njohë atë (dritën e shpalljes të ardhur nga profetët) me atë dritën e hershme të cilën e mori ditën e hedhjes së saj dhe kështu u bashkuan drita e shpalljes dhe e profetësisë me dritën e natyrës së krijimit duke u bërë dritë mbi dritë dhe prej saj: ndritën zemrat, shkëlqyen fytyrat, u ngjallën shpirtrat dhe u nënshtruan trupat për në punë të mira me vullnetin dhe dëshirën e tyre.” –Shih librin e autorit me titull “El-Uabil Es-Sajjib”: 1/61. Pra, animi i krijesave nga besimi është i saktë por sukses në besimin e tij në këtë botë për të ndjekur dritën e mësimeve të profetëve nuk do të ketë veçse ai i cili ka parë dritën e Allahut në kohën e krijimit të shpirtrave. S’ka dyshim se atë dritë e kanë parë vetëm ata të cilët i ka ditur Allahu me dijen e tij se do të udhëzohen sepse dija e tij ndryshon nga dija e krijesave. Prej dijes së tij është se Ai i di gjërat para se të ndodhin siç i di gjithashtu ato në kohën kur ndodhin dhe pas ndodhjes së tyre, madje edhe ato që nuk do të ndodhin sikur të ndodhnin si do të ndodhnin. Mbi këtë bazë është ndërtuar kaderi i tij –i madhëruar qoftë Ai në lartësinë e Tij-. Nga: Dr. Abdullah Nabolli

Përtej Fjalës

Lypja , ky realitet i dhimbshëm Përtej relitetit të dhimbshëm e të kthyer në një ves të këq të fëmijëve tanë shqiptarë të varfër, apo edhe ves prindërve të tyre, duhet thënë se në islam nuk lejohet veçse në raste domosdoshmërie siç tregon Kubejsa bin Mekharik -radiallahu anhu-: “Unë pata mbartur një dëmshpërblim të dikujt në shenjë solidarizimi me të dhe shkova të profeti -alejhi selam- për ti kërkuar të më ndihmojë. Ai më tha: qëndro këtu derisa të na vijë ndonjë sadaka dhe të ta japim ty! Pastaj më tha: O Kubejsa, lypja nuk i lejohet veçse njërit prej tre vetave: ai që mbart një dëmshpërblim dhe i lejohet të lypë derisa ta shlyej atë dhe pastaj ta lërë. Një burrë të cilit ia ka prekur ndonjë fatkeqësi pasurinë e

Përtej Fjalës

tij dhe ia ka shkatërruar atë, i lejohet atij të lypë derisa të plotësojë nevojat e jetesës. Dhe një burrë i cili ka rënë në varfëri të madhe derisa të dëshmojnë për të tre burra të urtë prej njerëzve të fisit të tij dhe të thonë: filanin e ka mundur varfëria. Atëherë i lejohet atij të lypë derisa të plotësojë nevojat e jetesës. Lypësit përveç këtyre, haram hanë, o Kubejsa” e transmeton Muslimi. Dr. HYPERLINK “https://www.facebook. com/abdullah.nabolli?__tn__=%2CdK-R-R&eid=ARCwx7FFW66q0TJ8J53zXs216s-RV-ePykZQMo_oAaz9dgiA_XbNHBvtNlG0jlIH5VHmKE0R_AiAgBSv&fref=mentions” A. Nabolli

Çfarë thotë islami për edukatën familjare. Tema për sot dhe ajo në vijim, duke qënë një temë e rëndësishme kërkon një trajtim zinxhiror. Fjala është për familjen, për këtë bërthamë të shenjtë, rëndësishme, për mbarëvajtjen dhe rregullin e mirëfilltë të shoqërisë.Për këtë brumë të rëndësishëm, që prej tij varet e ardhmja e një populli. Të gjithë jemi të ndërgjegjshëm se familjet tona, familja kosovare, familja shqiptare, kanë trashëguar nga të parët, atë që na ka veçuar, ata që na kanë bërë të jemi shëmbuj të moralit, të afërsisë, e lidhjeve të ngushta mes njëri -tjetrit. Mirëpo kjo trashëgimi ka ardhur duke u zbehur, më shumë sesa duke u forcuar. Prandaj familjet tona janë të rezikuara nga zbehja e

kësaj trashëgimie familjare, e vlerave morale. Nga zbehja e vlerave të shumta me të cilat deri dje kemi qënë krenarë me to, e ato i kanë dhënë kuptim jetës sonë, përkundër varfërisë, përkundër lirisë, dhe shumë sfidave të tjera me të cilat jemi ballafaquar. Tani që shumë nga vëshirësitë kanë kaluar, tashmë jemi të lirë, llogjikisht do të duhej të ishim shumë të lidhur, pra edhe më shumë seç ishim më parë me gjithë vështirësitë e mungesën e lirisë. E familja do duhej të kishte ndikim shumë më të madh në shoqëri, por fatkeqësisht tek ne po ndodh e kundërta. Kemi filluar ta keqkuptojmë, në dimensione të rënda e serioze, familjen. Prandaj duhet të fla-

Përtej Fjalës

sim se çfarë është familja. Të gjitha këto dëgjenerime, këto sjellje devijante. Të gjitha këto probleme që po ndodhin, vrasje amoralitet, drogë, alkool, rrahje braktisje shkollash. Të gjitha këto e kanë një emërues të përbashkët, që është mungesa roli i familjes në shoqëri. Prandaj ne duhet t’ia kthejmë ndikimin familjes, që nga ajo familje të dalin individë të shëndoshë, të cilët pastaj e mbartin amanetin, dhe bëhen individë të shëndoshë kontruktivë e të dobishëm, për shoqërinë e tyre. Por familjet sot ballafaqohen me probleme që kanë nevojë për një trajtim më serioz, me të vërtetë të jemi më transparent, të mos i bëjmë lajka njëri -tjetrit, ngaqë nuk ka kohë për lajka, për politikë e dyfytyrsi. Duhet që problemet t’i vendosim në tavolinë dhe sinqerisht e seriozisht të merremi me to. E në këtë drejtim feja jonë islame ka shumë se çfarë duhet të thotë, e mund të ndikojë në përmirësimin e familjeve tona. Ngaqë për

Përtej Fjalës

shekuj me rradhë nën ndikimin e fesë islame familjet tona kanë bërë që të dallohen nga familjet e tjera, e kombeve dhe kombësive të tjera në rajon. Të jemi shëmbull i solidaritetit shëmbull e moralit, shëmbull i respektit e vlerave të tjera. Sot do të bëj një hyrje të përgjithshme ku do të prezantoj disa nga problemet me të cilat ballafaqohemi më shpesh me to. Me qëllim që ta ngre vetëdijen dhe vëmendjen e të gjithve, për rëndësinë e trajtimit të kësaj teme. Pastaj me lejen e Zotit kalojmë në pikën vijuese, se çfarë bën feja përballë këtij grumbulli problemesh. Çfarë mësimesh, çfarë alternativash jep islami përballë këtij grumbulli problemesh. Do mundohemi me ndihmën e Allahut azauexhel t’ju ndihmojmë se si t’i kalojmë këtë probleme praktikisht, ngaqë teorikisht dihet. Se nëse respektohen normat islame, udhëzime të Kuranit dhe sunetit, do të kemi në dorë një doracak të cilit po iu përmbajtëm, do të ndryshojë shumë situata në familjet tona, me lejen e Allahut

azauexhel. Duke qënë se jo të gjithë e kuptojnë, dhe perceptojnë siç duhet situatën në të cilën ndodhen, atëherë përpara se të filloj të flas për familjen, dëshiroj të prezantojë një gjëndje të përgjithshme të situatës, që na ka kapluar të gjithëve, dikë më pak e dikë më shumë, sigurisht ka dhe përjashtime, kurrsesi nuk duam t’i përfshimë të gjithë. Por në masë të madhe në rrafshin familjar jemi duke u ballafaquar me probleme serioze, familja jonë është në krizë. Nuk mund të themi që i kemi punët mirë në famijle, në rrafshin bashkëshortor, apo mardhëniet ndërfamiljare, me fëmijët me prindrit, me rrethin , me farefisin. Ne kemi probleme të shumta, dhe shkurorëzime, braktisje të famijëve, telashe, probleme. Braktisje nga ana fëmijve të prindërve të tyre, ajo që deri dje ka qënë skandaloze për ne vetëm kur e kemi dëgjuar, se ka ndodhur jashtë diku, tashmë po na ndodh dhe ne. Prandaj nuk i kemi punët ashtu siç duhet, nuk jemi për tu lavdëruar. Gjëndja jonë lë shumë për të dëshiruar, prandaj jemi në krizë. Kjo krizë manifestohet në rafshe të ndryshme. Sot me ndihmën e Allahut do të doja të prezantoja disa aspekte të kësaj krize. Disa nga manifestimet kritike, të kësaj që jemi duke përjetuar,

jo për zhgënjim, as për t`ju dekurajuar, kurrë! Por, për tu ballafaquar me realitetin. Të ofrojmë mësimet e duhura e me lejen e Zotit këto kriza të zhduken. Këto mësime janë shumë efikase, e me lejen e Zotit kanë ndikuar dhe do të ndikojnë në përmirsimin e shoqërisë për dalje nga kriza dhe probleme edhe më të mëdha nga ato që po kalojm ne sot. Udhëzimet dhe mësimet e islamit për familjen e kanë dëshmuar efikasitetin e tyre me shekuj e shekuj dhe nuk skadon afati i tyre kurrë, pavarësisht se familja ka pësuar ndryshime dhe koha jonë nuk është si e atyre më parpara,po megjithatë mësimet islame janë të cilësuara me aktualitet, janë të cilësuara me mundësi ndikimi dhe përmirsimi, pavarësisht kohës dhe vëndit. Disa gjëra kanë ndryshuar me kalimin e kohës, por disa të tjera jo, ngaqë e keqja mbetet e keqe, dhe emira mbetet e mirë. Për shembull, respekti i prindërve nuk varet nga zhvillimi i teknologjisë, për shembull të themi që në këtë shekull nuk është i rëndësishëm respektimi i prindërve se kemi kompjuterin. Kjo nuk ka sens, pavarsisht zhvillimit të teknologjisë, mjeteve luksoze, shtëpive shumëkatëshe, të gjitha këto nuk e zbehin rëndësinë e respektimit të prindërve. Ai mbetet gjithmonë i rëndë-

Përtej Fjalës

sishëm, dhe islami këtu godet. Asnjëherë tradhtia bashkëshortore nuk ka qënë e mirë, islami e sulmon, pavarsisht kohës dhe vendit. Ato dilema që mundohen të na i imponojnë, koha e vëndi, të gjitha këto nuk qëndrojnë, janë boshe, të kota e të paqëndrueshme. Dhe islami vazhdimisht, në rrafshin teorik dhe praktik e dëshmon efikasitetin e tij dhe aktualitetin e tij, për tu ballafaquar me probleme të shoqëris në çdo kohë dhe në çdo vend. Problemet fillojnë nga individi që është anëtar i familjes, e më pas problemet e familjes pasqyrohen edhe në shoqëri. Përsëri e them që prezantimi i këtyre problemeve nuk nënkupton nënçmim, përbuzje, zhgënjim, apo dekurajim, kurrë. Unë jam pjesë e kësaj shoqërie, familja ime është pjesë e familjeve tuaja, jetojmë në një vend, ndajmë probleme të njëjta, prandaj ndajmë, dhe rezikohemi nga probleme të njëjta. Prandaj edhe nuk duhet t’i bëjmë lavdërime të kota njëri -tjetrit, mirë jemi , shumë bukur është, jo kështu, larg këtij qëndrimi duhet të jemi. Njeriu, i cili dëshiron të pastrojë duart që i ka të ndotura, nuk mund t’i pastrojë nëse e laston dora- dorë, pra të kujdeset se mos po e lendon, ta prekë ngadalë. Por jo, - që të lahen duart, duhet të pastrohen mire e të fërkohen. Prandaj duhet të kthejmë sinqeritetin, duhet të kthejmë vërtetësinë, në raportet mes nesh. Mjaft më me gënjeshtra, mjaft më me lajka, me politikë, me hipokrizi. Ta themi të vërtetën për ta vulosur të drejtën, jo për të nënçmuar, të merremi me vetet tona, të përmirsojmë gjëndjet tona, e këtë nuk mund ta bëjmë nëse nuk ballafaqohemi e të dalim në pasqyrë e të shohim kush jemi dhe me çfarë po përballemi. Ky është qëllimi ynë, të vendosim vetet tona përballë realitetit, jo se nuk e dimë, por për përkujtim, ndoshta përkujtimi na bën dobi dhe na ngre vetëdijen dhe interesimin për tu marrë seriozisht me shërimin e këtyre plagëve. Familja është një vend, ku edukohen gjeneratat, është një vend nga i cili dalin shkencëtarët, intelektualët, dijetarët, të ndershmit, punëtorët, luftëtarët e dëshmorët. Të gjithë këta dalin nga kjo shkollë edukative. Nga kjo shkollë, në të cilën kanë filluar ta marrin ushqimin e edukimin që nga dita e parë e lindjes. Kam frikë se sot familja nuk është më shkollë edukative. Familja nuk është më vendi i përgatitjes së gjeneratave, më tepër i ngjan një vendi tjetër. Një vend që ofron

Përtej Fjalës

ushqimin, pijen,fjetjen, e tek bashkëshortët shfryrjen e dëshirave seksuale. Pra njerëzit martohen për të shfryrë dëshirat, të gjitha kuptimet e tjera të jetës bashkëshortore, janë zbehur. Apo çështja e fëmijëve, a thua se fëmijët vijnë në jetë vetëm për t’i ushqyer, për t’i veshmbathur, e pastaj ia dorëzojmë shkollës, e përfundoi edukimi në familje. Atëherë këtu kemi një keqkuptim serioz. Ndoshta ne mund ta kemi të qartë familjen teorikisht, por praktikisht është tamam kështu. E tërë brenga e babait të sotëm është si t’a siguroj familjes kafshatën e gojës, ky padyshim është obligimi i prindit, nuk themi ta lërë të uritur, por a duhet të jetë ky angazhimi, interesimi dhe obligimi i vetëm? Nuk duhet që brenga jonë ndaj fëmijëve të përkufizohet vetëm në këtë rrafsh. Ushqim, pije veshmbathje, e pastaj në rrugë. Lejon që rruga, televizori, interneti, facebook, ti edukojë. Po ti si prind? Ai thotë:” unë ia kam krijuar kushtet ia kam krijuar mundësitë për të ngrënë e për të pirë. Por kjo nuk është familja, këto kushte i ka hoteli, në familje duhet të gjejmë atë që nuk e gjejmë askund tjetër. Nga këtu duhet të fillohet, që të ketë kuptim familja. Roli i familjes cili është, roli i secilit anëtar? Ne vuajmë nga kjo çështje. Për këtë arsye duhet të merremi me të. Islami e zgjidh këtë, duke filluar nga ndarja e përgjegjësive, çfarë duhet të bëjë secili, objektivat që duhet të realizohen përmes familjes. Islami nuk ka objektiv themelor vetëm të egzistuarit e familjes, ushqimin, pijen e veshbathjen e fëmijëve, por ka diçka tjetër. Prandaj një prind që nuk ka arritur ti sigurojë fëmijës asgjë tjetër përveç ushqimit, sipas kuptimit islam është i dështuar. Ne jemi përballë kësaj krize, krizës së kuptimit drejt të familjes. Çfarë realisht është familja. Le ta zgjerojmë këtë kuptim nga ai kënd i ngushtë që e njohim, pra ushqimi pija, shfryrja e dëshirave seksuale, në një kuptim shumë më të gjerë, shumë më kuptim plotë, më fisnik. Edhe për këtë do të flasim se si e trajton islami. Pika e dytë për të cilën do të flitet, që mendojmë se është nga problemet me të cilat po ballafaqohemi, është se njerëzit shohin gjithmonë të drejtat e tyre. Gjithmonë thonë kjo është e drejta ime! Në rregull. Po ku është interesimi për obligimet? Çdokush e ka një listë të gjatë të të drejtave të tij, apo të obilgimeve që të tjerët kanë ndaj tij. Babai pret gjithmonë, që vajza apo djali, ta respektojë, ta nderojë, të kujdeset. Dhe thotë se është e drejta ime. Po edhe nëna nga ky kënd-

Përtej Fjalës

vështrim e shikon, fëmija gjithashtu e shikon nga ky këndvështrim. Pra njerëzit janë shumë të preokupuar në të drejtat e tyre, me interesat e tyre personale. Por para se të kërkojmë nga të tjerët të drejtat tona, a jua kemi garantuar ne të drejtat atyre. Prindi, i cili dëshiron që fëmija i tij të jetë i sjellshëm, duhet të shohë njëherë nëse vetë ka qënë i tillë përballë fëmijës. Sa ka investuar për këtë obligim, sa e ka garantuar prindi edukimin e fëmijës, flasim për edukim të mirëfilltë, kuptimplotë, jo vetëm atë të ushqimit dhe pijes. Askush nuk mendon për përgjegjësitë, të gjithë ankohen se të tjerët nuk janë duke u sjellur me ata si duhet. Prindërit ankohen për fëmijët, fëmijët për ankohen për prindërit, gruaja ankohet për burrin, pra për problemet që ka në familje, ankohet tek shoqet e saj në punën e saj, tek kolegët e saj. Burri nga ana tjetër ankohet për gruan e vet, tek shokët e tek kolegët. Është një shpërndarje e tmershme e sekretetve, mes të cilave vajtojnë njerëzit se askush nuk po i respekton e nuk po i dëgjon. Ndërsa ka humbur vlera për autokritikë, ti çfarë ke bërë, që kjo situatë të jetë pak më ndryshe?. Ka raste kur këto probleme ndodhin edhe

Përtej Fjalës

në familjet ku, burri apo gruaja e kanë dhënë mundin, maksimumin e tyre, por këto janë raste të veçanta, përjashtuese. Ka raste kur gruaja, është me të vërtetë korrekte, i ka kryer të gjitha olbigimët, por megjithatë, është përballë një burri mosmirënjohës dhe e keqtrajton, vazhdimisht, e përbuzë, nuk ia respekton të drejtat. Ka edhe kështu, por këto raste janë të veçanta. Por në përgjithsi, në shumicën e rasteve ndodh që shkak i thyerjeve brënda familjeve, është se individi kërkon nga të tjerët përpara se kërkojë nga vetja. Nuk mundet një arsimtar, që gjatë gjithë vitit ka patur, performancë e ligjërim të ulët, nuk mund të kërkojë nga nxënësit, e në provime të kërkojë gjëra që nuk i ka shpjeguar e nuk i ka thënë kurrë. Në përfundim të thotë se, ju nxënës nuk mësoni. Nuk mësojnë sepse ti si profesor nuk ke shpjeguar. Pra para se të kritikojmë të tjerët, të jemi vetë kritikë. Ndjenja e vetëkritikës është ajo që duhet të ndjehet në familje. Ndjenja se unë çfarë po bëj për familjen time, e jo të tjerët për mua. Kjo ndjenjë bën që të lulëzojë familja, ngaqë çdokush vrapon të kryejë punën e tij, nuk sheh se çfarë po bën tjetri.

Sot është instaluar e kundërta, gjithmonë themi pse unë duhet ta bëj këtë, pse unë duhet ta bëj atë...! gjithmonë duke parë se çfarë bën tjetri, kur tjetri nuk është korrekt edhe ne nuk jemi korrekt. Ky është një gabim shumë i madh. Gruaja thotë pse unë gjithmonë do t’i flas burrit e para, pse unë do ti bëj të gjitha, unë kështu unë ashtu, po ai... atëherë unë nuk e dua më! Burri po ashtu thotë pse unë gruas gjithmonë duhet t’i them kështu e ashtu. Gjithmonë shohim tjetrin pse nuk po bën diçka për mua, ti shiko a po e kryen obligimin e si po e realizon. Edhe kjo i ka arsyetimet e veta por më hollësisht do flasim me Lejen e Allahut në vijim. Tjetër problem me të cilin jemi sprovuar, e me të cilin do merremi është, mungesa e edukatës familjare. Mungesa e dukatës së mirëfilltë familjare, në kuptimin e plotë të edukimit, ka prodhuar një gjenerate tek e cila kanë filluar të shfaqen, 3 të meta shumë serioze dhe të rrezikshme. E meta e parë ka të bëjë me një sëmundje që ka filluar të shfaqet tek rinia sot, eshtë të marrit e gjërave në mënyrë sipërfaqësore. Duke u përqëndruar vetëm tek pjesa e shkëlqimit, ajo sipërfaqësore, pa u përqëndruar në esencën dhe

bërthamën e gjërave. Për shembull shohim në bukurinë e gjërave që marrin sytë, dhe pse ato janë të dëmshme janë shkatërruese, por e rëndësishme është kënaqësia, çasti e momenti. Nëse i thua mëso që të mendosh për të ardhmen që nesër të bëhesh dikushi. Përgjigja e tyre është:” e kush mendon për të nesërmen, ta shijojmë jetën tani. Kush po pyet për mësimin, mësojmë sa për ta kaluar lëndë, aspak mësim studioz, pra sipërfaqësorë sa për notë, sa për të hequr qafe lëndën, sezonin e profesorin, që na dhunon me kritika. Edhe kur e merr atë pesë sapo e mbyll librin, pas një jave asgjë nuk di më nga ajo lëndë. Ngaqë nuk e mendon që duhet të mësojë për vete, për përfitim vetjak, jo për notë jo për lëvdata, por për dije e për kontribut. Edhe kur e kryejnë një punë, është thjesht sipërfaqësore, nëse e shikon me vëmendje, më thellë ajo punë është bosh, e kotë, ngaqë e bëjnë sipërfaqësisht. Ky është mashtrim mbi mashtrime, kjo është sëmundje serioze. Kuptojnë gjërat në bazë të vezullimit. Kujtojnë se bukuria është në shfaqjen e trupit, në lakuriqësi, në vallëzime, në këngë, këtu mendojnë se është kënaqësia, përparimi, mendojnë se

Përtej Fjalës

jeta është e tëra argëtim, mund të jetë qasje e caktuar, por pjesa tjetër e jetës është kontribut, seriozitet. Rinia fatkeqësisht e ka shndëruar shumicën e jetës në dëfrim dhe në argëtim, apo kohën më të ndjeshme të jetës apo më produktive, apo kohën më të dobishme kur mund të thithim shumë dije, e gjejmë që mjaftohen me kënaqësitë e një cipe të hollë shumë sipërfaqësore. Kënaqësia ka mbetur në futboll, 90 minuta 2-3 herë në ditë, janë të humbura në një top. Shikoni bastoret mbushur. Sepse nuk mund të punojnë se puna kërkon mund e angazhim, atëhërë çfarë bëjnë, mbushin një formular apo një kupon dhe sipërfaqësisht thonë ndoshta fitojmë, sa mos të lodhemi. Pra mungesa e edukatës familjare. Babi i duhet t’i thotë djalit, nuk fitohet paraja pa u lodhur. Lëri këto vezullime e shkëlqime, por kapu pas rrugës së seriozitetit, sinqeritetit e angazhimit. Nuk mendon rinia thellë për të ardhmen, që nëse shikoj 90 minuta futboll, çfarë do të ndodhë po sikur të bëja diçka tjetër. Pra vetëm sipërfaqsore, mos na lodhni me ligjërata, të shohim njëherë topin. Pra ajo çfarë duhet të bëjë një i ri, të ulet e të mendojë, të marrë lapsin e të

Përtej Fjalës

shkruajë kjo rrugë ku po më shpie, kjo veshje ku po çon, kjo rini me ketë kuptim të argëtimit ku shkon. A mundet dikush të thotë ndal! Dikush nga shtëpia t’i thotë ndalu për ku je nisur. Del vajza në orën 10 nga shtëpia e kthehet në 1 të natës, a e pyet babai ku ishe. E ti thotë ulu këtu merre këtë laps dhe letër dhe bëj llogaritë e tua. Kështu siç po vepron ti me këto sjellje me këto orare, këto rrugë të çojnë në këtë përfundim. Jo të gjykojmë sipërfaqsisht, ky veprim nuk bën, ky kështu e ky ashtu, por të ulemi të studjojmë. Pra para se të merremi me çfarëdolloj aktiviteti, dëfrimi, apo argëtimi, të llogarisim veprimet tona,sepse kemi vetëm një jetë. Si mundemi , këtë jetë ta çojmë në kumar, në bixhoz dhe pastaj thua le të dalë çfarë të dalë. Një jetë ke, po e humbe, Allahu të falt, nuk ka jetë tjetër. Nuk duhet ta kuptojmë jetën si të jetë kaq e parëndësishme. Hajde të zhytemi pak më shumë në thellësirat e kuptimeve. Allahu i madhëruar thotë: Nga po shkoni!? Për ku jeni nisur, nëse e doni të shkoni në këtë pikë, atëherë me këto që po bëni a mundë të shkoni? Ne jemi nisur që të jemi një shoqëri e zhvilluar, e prosperuar që kontribuon për

njerëzimin. Në rregull, janë objektiva shumë fsnike, por me këto angazhime me këto preokupime, me këtë mënyrë sesi po kalojmë kohën, a mund të kalojmë tek pika që përmendëm, pra të arrijmë objektivat. Të kalkulojmë, është e thjesht, ka rregulla statike që mundemi në bazë të kësaj të kalkulojmë gjëndjen tonë. Por duhet të largohemi, të ikim nga ajo që është sipërfaqsore, të futemi pak më thellë. Ti motër e dashur, që ke vendosur të prezantohesh, e zbuluar, të përzihesh të qëndrosh vonë natën, duke ja prezatuar veten ujqërve të ndryshëm. A ke bërë ndonjëherë kalkulime se ku po më çon kjo situatë. Apo vallë të ka dehë momenti, e ke parë se po lavdërohesh, po shikohesh nga të tjerët, je interesante, atëherë dil nga kjo dehje, mendo pak më thellë, pak më larg, për një të ardhme. Ku arrin me këtë çështje? Veç në një vend shkohet, e nuk kam qejf ta përmend atë vendë, e nuk dua që askush të shkoj atje. Prandaj themi që mungesa e rolit të familjes, ka bërë që të shfaqen probleme. Pra një nga këto ishte dhe marrja e gjërave sipërfaqësisht. Studim të thelluar dhe kalkulime, nuk ka, askushë

nuk i bënë. Këtë duhet ta luftojmë sepse jemi në këtë krizë. E dyta që ka filluar të shfaqet është egoizmi, humbja e ndjenjës për tjetrin, dhe hyrja e fokusit tërësish tek uni. Shprehje të tipi unë jam me rëndësi, mua më duhet. Fakti që fletë, për dikë, shpifë, për dikë, ja cënon të drejtën dikujt, kjo nuk është me rëndësi. E rëndësishme është që të mua më duhet kjo. Unë e kuptoj që ty të duhet diçka po fakti që e merr atë gjë a ke pyetur sa njerëz e sa viktima kanë rënë pre e një veprimi tënd. Përgjigja është “ ska rëndësi”. Pra një egoizëm i egër. Këtë duhet ta luftojmë, që ta shpëtojmë njeriun nga humnera e egoizmit, dhe ta nxjerrim në fushën e solidaritetit, përkrahjes, mëshirës, dashuri. Kuptimime që i japin kuptim jetës. Dhe elementi i tretë që ka filluar të vihet re fatkeqësisht në mesin e shoqërisë tonë, është epshi. Për njerëzit nuk ka rëndësi, a lejohet nëj gjë - apo jo, a duhet apo nuk duhet. Kjo nuk është e rëndësishme, e rëndësishme është se unë kam qejf, ndjej këtë kënaqësi të momentit. Familja e mëson fëmijën ndryshe, se ajo që i merret tjetrit si psh, lekët e vjedhura, 5 minuta janë kënaqësi, gjithë pjesa tjetër janë turp, dësh-

Përtej Fjalës

përim dhe dështim. Ndaj nëna i thotë fëmijëve, mos u mashtroni me kënaqësitë momentale, por amoraliteti shfrenimi dhe humbja e nderit nëpër rrugë, kjo të humbë njerzimin, të humb të ardhmen. Prandaj nuk duhet që të gjitha veprimet të ndërtohen mbi epsh, por duhet të ndërtohen mbi arsye e llogjikë të shëndoshë. Kjo është ajo që na mungon. Matja e gjërave me epsh jo me arsye. E në fund epshi bëhet gjykatës, ai vendos. Nuk ka arsye, nuk ka logjikë. Nuk asnjë argument që mund ta bindë mendjen se këto që po bëhen, është mirë. Po sipas tyre nuk ka rëndësi mendja por epshi, unë po ndihem mirë, kjo ka rëndësi. Pikërisht ky është rezuku, kjo është kriza me të cilën po ballafaqohemi. Problemi i katër që dua të përmend është ai që ka të bëj, me edukatë që prindi përpiqet tja jap fëmijës, por që ajo është gjithmonë brenda kufinjve të kësaj bote. Po edukata fetare, ku është, edukata e ahiretit, edukata e xhenetit. Edukata që e shndërron një fëmijë, një burrë një grua në, në një muslimanë të devotshëm, ndaj Zotit xhelexhlalu. Ku janë këto? Na sa prej familjeve tona sot mësohet namazi, ku është kjo edukatë? Allahu xhelexhelalu i drejtohet kryefamiljarve, e të gjith atyre që kanë obligim, ti edukojnë gjeneratat. Ku është edukata e mësuesit? Mësusi thotë vetëm mos kopjo, mos vidh, mos bëj këtë e atë. Po pse, se nuk bën. Nuk duhet ti themi nuk bën, por t’a sqarojmë siç duhet. Ti themi se ti fëmijë i dashur duhet ti bësh vetë detyrat, nëse ti bën prindi dhe ti me gënjen,unë sigurisht që nuk të shoh, por të sheh Zoti, e ai i di të gjitha, duhet ti frikësohemi atij. Kjo nuk bie ndesh me laicit-

Përtej Fjalës

enin e shkollë. Fjala “ki firkë Zotin” nuk është predikim fetar, nuk është ligjërat fetare, është pjesë përbërse e proçesit edukativ. Prandaj në shtëpiat tona të lexohen fjalët e Allahut azauexhel, fjalët e pejgamberit Muhamedi salallhu alejhi ue selam, këshillat e tij. Prandaj mungesa e kësaj në familje, për shumë sociloogë, epsikologë, mundë të mos jetë serioze, po për ata që e njohin mirë se çfarë e bënë një familje të jetë e niveli të lartë, dhe çfarë e rënon,mungesën e këtyre e kosiderojn alarmante dhe shumë serioze. Muhamedi salallhu alejhi ue selam, u mësonte fëmijëve të vegjël rregulla të caktuara fetare. Ibën Abazi ishte fëmijë i vogël, 7 apo 8 vjeç dhe Muhamedi i tha: ruaje Allahun të të ruaj Allahu ty, ruaj kufijtë e Allahut, të të ruaj Allahu kur ti je në vështirësi. Ruaje Allahun kur ke mundësi madje atëherë kur je lirshëm nuk ke vështirsi , që Allahu të të ruaj në vështirsi, në kriza, në së-

mundje, në pleqëri. Shikoni, një fimjë 8 vjeçarë i drejtohet në këto fjalë, për ta edukuar me edukatë të mirëfilltë. Mungesa e kësaj në shtëpitë tona po prodhon gjenerata të rezikshme, të zhveshur nga udhëzimet, të zhveshur, nga Kurani dhe suneti. Për ne kjo është serioze dhe alarmante. Disa përpjekje që bëhen për tu futur mësim besimi në shkollë, priten me refuzim, me pargjykime, me lloj lloj akuza, e gjykime për tendenca të caktuara, apo ndikime të qarqeve të ndryshme. Por tek efundit çfarë do tu mësohet për besim në shkolla këtyre fëmijve. Do tu mësohet fëmijve se egziston Zoti i madhëruar, ai na ka krijuar jemi njerëz nuk jemi prej majmuni, shtyllat e islamit cilat janë, si duhet të sillemi me prindrit me, farefisin me fqinjin. Si të jemi të dobishëm për shoqërin dhe për vendin. Këto i mësohen fëmijës në mësim besimi. Dhe sipas jush këto përbëjnë problem, rrezik.

Një trajtim i mësim-besimit, në shkolla, familje shoqëri apo kudo, të rajtohet si e rrezikshme, për mua kjo vetë është e rrezikshme. E rezikshme ngaqë po tenton të instalohet një ateizëm i heshtur, një mosbesim shumë i heshtur i pa zëshëm. Ndërkohë që në komunizëm, ka qënë shumë i zëshëm, është thënë nuk ka Zot. Ndërsa tani janë zhveshur nga petku i komunizmit, por objektivi ka mbetur i njejtë, në menyra të ndryshme, jo me zë, por heshturazi. Prandaj themi se mungesa e mësim- besimit, në shtëpinë tënde o krye familjar është krizë me të cilën jemi duke u ballafaquar. Ti mësohet fëmijës shehadeti. Muhamedi salallahu alejhi ue selam ka thënë :”Urdhërojini fëmijët tuaj të falin namazin,kur të kenë mbushur 7 vjet. Pra duhet filluar që 7 vjeç, ti i thua fëmijës, çohu biri im, bija ime, fale namzain. Po nëse nuk e ke mësuar më herët që të falet si, ti thuash tani çohu e falu. Prandaj edukimi fillon që herët, 3 apo 4 fjeç mësoi fëmijës sure, Fatihan, shahadetin. Kur ti ketë bërë 5 mësoji etehijatun, ngadalë- ngadalë të gjitha nga pak. E kur të jetë 7 vjeç e di se janë 5 vakte, di ti ndajë, rekatet, i di suret di çfarë është kibla. Di kush është Muhamedi salallhu alejhi ue selam, di rreth abdesit imanit, sepse i ka mësu më herët. I ka mësuar në shkollën e shtëpisë së vet. Sa të bëhet mësim besimi në shkolla, inshAllah bëhet, kush po na ndalon ti çojmë fëmijët në mësimet që bëhen në xhami. Prandaj mungesa e këtij interesi prindëror, për ti ushqyer fëmijët me këtë edukim fetar, është serioze. Është krizë që prodhon kriza në të ardhmen.

Nga ligjëratat e hoxhë Enis Rama

Përtej Fjalës

T EKNOET IKA SI T EKNOLOGJI QË NUK NDAN NJERIUN NGA AT RIBUT ET E T IJ

Përtej Fjalës

I rrethuar nga të gjitha anët me mundësi të pafundme, të cilat shkurtojnë në mënyrë të vazhdueshme pengesat dhe distancat, njeriu sot, duket se ka nënshkruar një pakt pothuaj të përjetshëm me teknologjinë. Eshtë pikërisht kjo e fundit që me shpejtësinë dhe preçizionin e saj marramendës është kthyer në mekanizmin i cili ka modeluar këndvështrimin tonë për jetën. Ajo po përcakton axhendën tonë të përditshme, por, mbi të gjitha, ka ndryshuar konceptin tonë për kohën. Shijet tona, përceptimet tona, si dhe një sërë proçesesh të natyrshme të njeriut, janë modeluar në mënyrë të jashtëzakonshme falë teknologjisë. Mënyra si jetojmë, si vishemi, si ushqehemi, informacioni që marrim, koha e lirë, së bashku me konceptet tona për të bukurën, të mirën dhe të shijshmen, në sajë të teknologjizimit nuk janë ato të mëparshmet. Sot, ne jemi transformuar në frymorë që gjallojnë në mesin e një mjedisi rrjetesh dhe sistemesh të telekomanduara të cilat i ofrojnë këtij homo-netëorkus–imodern, përzgjedhje të pambarimta në një formëtë organizuar dhe struktuar si mos më mirë. Ne jemi ata që jetojmë në një botë ku pasojat

e padëshiruara të teknologjisë, zgjidhen po përmes teknologjive duke krijuar nevoja të reja që kërkojnë përsëri teknologji të reja për t’u zgjidhur. Sot, qënia njerëzore po tranformohet në një njësi shifrore e cila jeton në postmaterializëm për shkak se teknologjia po e çon atë përtej përmbushjes së nevoja thjesht materiale. Marrëdhëniet ndërshoqërore si dhe ato familjare, tashmë si asnjëherë më parë përshkohen nga dixhitalizimi i ndjenjave. Nevoja të teknologjizuara, që shprehen përmes telefonisë dhe kanaleve të tjera sociale të komunikimit, të cilat katapultohen në klikime tastesh tekanjoze. Kjo ftohtësi ndjesore, e cila përmes rrugëve teknologjike mbërrin më shpejt në destinacion, ka shkurtuar sigurisht distancat kohore, por ka zmadhuar distancat ndijore. Aroma e letrës, një ndjenjë tashmë e kyçur diku në një vend të errët të trurit, është zëvendësuar me fraza teknologjike mesazhesh të akullta. Gjithë këto ndjenja të natyrshme njerëzore mbi të bukurën, të

mirën dhe shijen, nga përmasa fiziologjike, në saje të teknologjisë, kanë marrë përmasën e dixhitalizimit të koncepteve njerëzore. Po ashtu, si përmasë dixhitale na shfaqet edhe e keqja. Dixhitalisht mundesh të ndjehesh një ndër kriminelët më të mëdhenj në botë, dhe po dixhitalisht mund të të zhvatet e gjithë llogaria jote bankare. Për më tepër, sot ke luksin që të jesh dixhitalisht i paditur në organet përkatëse. E tërë kjo rendje drejt një shoqërie one stop-shop, ku këpucët e katalogut brenda një kohe praktikisht të shkurtër të shtrëngohen mbi çorapet e tua ngjyrë vjollcë, gatimi on-line, pazari elektronik, makina me pilot automatik, gëzimi i tejskajshëm i të qenurit i taksuar, por edhe i liçensuar në formë dixhitale, faturat elektronike, posta elektronike, lokalizimi satelitor, votimi elektronik, qeveria elektronike, hipotekimi elektronik, gjoba elektronike, dronët dhe dronomania si dhe dhjetëra gjëagjëza elektronike, janë në fakt promotori i përparimit të një shoqërie në kohë dhe në cilësinë e gjërave.

Përtej Fjalës

Drejt kaosit teknologjik Vërtet sot ne kemi bonuse të shumta që na vijnë nga teknologjizimi i mënyrës tonë të jetesës, që nga standarti më i lartëqë na reklamohet si progresi material, si burimi i shpresës i cili përfundimisht do ta çlirojë njeriun e ri nga tirania e natyrës, që hap siparin e ushtrimit pakufi të lirive njerëzore dhe të shijimit të tyre si kurrë më parë. Sot, teknologjia jep mundësinë e zgjidhjeve të shumfishta, por në të njëjtën kohëna nxjerr nga pozicioni statik i tradicionales drejt variacioneve të së resë që shpërthen në çdo touch të saj. Dixhitalizimi ka çuar në përmirësim të komunikimit tonë me më shumë ndërkëmbim dhe më shumë të kuptuar në kohë reale. Në këtë botë e cila po kapërcen në një fazë postindustriale, tashmë pasuria, pushteti dhe fuqia, në fjalët

Përtej Fjalës

e sociologut Daniel Bell, bazohen më shumë në dijet se sa në pronat, duke e çuar qëndrën e pushtet tashmë në institucionet që prodhojnë dhe shpërndajnë dije. I gjithëky ndryshim që na shfaqet në shtresa dhe cilësi sociale, i hap udhë ndryshimit të kufinjve me të cilët bota ka qenë e formësuar deri më tani. Brëndësimi teknologjik i fibrës sociale njerëzore si ndërgjegje të ndërlidhura në një rrjet tashmë pa kufi, i jep një dimension tjetër lirisë dhe shprehjes krijuese. Rendi botëror padyshim që po kthehet me shpejtësi në një rend të unifikuar teknologjik ku njeriu si qëndër i këtij rendi, për shkak të tipareve mekanizuese të tekonlogjisë, nuk po identifikohet si thelb i një qënieje, por po objektifikohet si zgjatim i këtij rendit tëri. Ne sot,

po e trajtojmë njërit-tjetrin në marrëdhëniet tona të përditshme me njëmake-up teknologjik duke mos përfshirë gjithmonë e më shumë personalen dhe uniken tonë. Filozofi ekzistencialit Paul Tillich e konsideronte teknologjinë si transfomuese të njeriut nga një subjekt personaliteti në një qënie racionale dhe “jopersonale”, që në mënyrë të vazhdueshme i shkatërron angazhimin e brëndshëm të tij. Ky konstatimi i Tillich shfaq krejt të kundërtën e pretendimeve se teknologjia do të rrisë dhe përmbushë nevojat materiale të njeriut deri në atë masë, sa do e orientojë atë drejt një jete më intelektuale dhe shpirtërore. Në fakt varësia teknologjike shkakton në mënyrë të vazhdueshme “varësi të varësisë” duke prodhuar uri të pafundme teknologjike. E kjo është karakteristike e kohëve postnormale siç edhe Ziauddin Sardar mjeshtërisht e përshkruan zgjerimin e teknologjisë së komunikimit e cila e bën këtë të fundit më të lehtë dhe më të shpejtë, një përshpejtim teknologjik i cili të çon drejt një “paniku të vetorganizuar” i paparashikueshëm në kufinjtë e kaosit. Sot ne nuk komunikojmë për të jetuar por jetëojmë për të komunikuar -thotë ai, dhe si pasojë e kësaj përshpejtimi kthehet në normë, parashikueshmëria bëhet gjithnjë më e rrallë dhe ndryshimet e vogla të çojnë drejt pasojave të mëdha. Gary Marcus në një qasje te tij në “The Neë Yorker”, thoshte se brënda dy apo tre dekadave, ndryshimet dhe pasojat e tyre do të jenë aq të mëdha saqë diferenca mes makinave me robot automatik dhe atyre me shoferë njerëzor,

do të shkojë deri aty sa ne humanët mundet ligjërisht tëmos lejohemi të ngasim makinën tonë, por edhe nëse do të lejohet që ta bëjmë një gjë të tillë, do të quhej e pamoralshme sepse rrëziku i dëmtimit të vetes dhe njerëzve të tjerë nga ana jonë do të ishte shumë më i madh se sa rreziku i ngarjes së makinës nga një robot automatik. Një fakt ky që nuk duket i largët, aq sa nuk është e largët kërkesa për t’i pajisur makineritë më një ndërgjegje apo sens moraliteti në një botë të superelektronizuar, ku kufinjtë mes subjektit njerëzor dhe objektit teknologjik duket se po zbehen me shpejtësi. Një shoqëri si kjo e sotmja e automatizuar dhe kompjuterizuar, ka shumë pak shanse të prodhojë diversitet kulturor dhe tenton gjithmonë e më tepër drejt uniformitetit të mendimit dhe sjelljes, që vjen nga uniformitetit i mjeteve të komunikimit masiv si “kostum social” i të gjitha civilizimeve. Tipar i këtij “kostumi social” është të qenurit një teknologjie pa cak e cila nuk mund të ndalet ngjashmë me mjetin që i janë prishur frenat. Caku i saj përcaktohet deri aty ku shihen fillimet e kaosit teknologjik, deri aty ku njerëzit të kuptojnë pafuqinë e tyre për të kontrolluar dhe drejtuar sistemet teknologjike të cilat në një mënyrë apo tjetër i skllavërojnë në formë “të vetpëlqyer” njerëzit dhe i detyrojnë ata që t’i adaptohen asaj. Karakteristikë e këtij adaptimi është dehumanizmi i vazhdueshëm i jonë drejt një rendjeje imponuese racionale në kurriz gjithmonë e më tepër të spontanitetit dhe lirshmërisë.

Përtej Fjalës

Teknokompleksi Për shkak se teknkologjia përshkon një sërë strukturash dhe ndërlidhet me to, si në rastin e agjensive apo institucioneve qeveritare dhe korporatave të mëdha, atëhere ajo bëhet më e ndërlikuar dhe komplekse duke u quajtur shpesh edhe si “teknokompleks” një formë ku jo rrallë qëllimet e kërkimit shkencor dhe vetë teknologjisë, përcaktohen nga synimet apo objektivat e institucioneve që i prodhojnë ato, ku mirëqënia e njerëzve dhe mjedisi në të cilin jetojmë kalojnë në plan të dytë. Në raste të tilla problemi më i madh që shfaqet nërrafshin etik në lidhje me tekologjitë e aplikuara, është se pushteti i cili përcakton dizenjimin apo edhe prodhimin e teknologjive të reja, nuk përbëhet nga struktura demokratike, por nga qarqe shpesh të mbyllura dhe interesa të ngushta të një “elite teknologjike” e cila është e lidhur me mijëra fije me pushtetin, duke e kthyer teknologjinë në një nga instrumentet më të madha dhe efikase të këtij pushteti Teknokompleksi si fenomen karkaterizohet nga etika e egos ekonomike e cila sigurisht

Përtej Fjalës

që nuk garanton një shpërdarje të ristrukturuar dhe të drejtë të produktit teknologjik më afër nevojave të njerëzve dhe jo vetëm në ekskluzivitet të korporatave apo institucioneve qeveritare. Këtu sigurisht që nuk bëhet fjalë për smartfonët të cilë janë një mjet i sofistikuar për ta drejtuar individin e ri dixhital drejt mjedisit gjithmnonë e më të teknokompleksuar i cili për shkak të lidhjes trekëndore me pushtetin në vend që të kthehet në një burim lehtësimi njerëzor, në fakt prodhon skellëvërit e rinj dixhitalë të postmodernitetit. Kjo e ka detyruar sot njeriun që të luhatet mes dy pozicioneve të cilat përfaqësohen nga një rehatim deri në ekstrem me produktin teknologjik nga njëra anë, dhe nga pozicioni tjetër i braktisjes totale dhe vetmisëndaj teknologjisë si ekstremi tjetër. Pra sa më shumë t’i largohet etikës njerëzore dhe t’i afrohet asaj të egos ekonomike, teknologjia merr trajtën e një mekanizmi dikotomik i cili edhe pse shfaqet kompleks në fakt e ndan individin e sotëm më dysh.

Identitet teknologjik me sens etik

Përmes imazhit 4K të ekranit të një pajisjeje të hollë sa kompesata e dikurshme, njeriu sot, ulur në një cep të dhomës, i futet një soditjeje të këndit më të largët të rruzullit, duke hulumtuar për specie e krijesa njerëzore që ndryshe nuk do të kishte patur asnjë mundësi t’i shihte për sa kohë të gjallonte. Pastaj mjafton të shtypë një buton të vetëm, dhe e gjithë zallamahia e një metropoli botëror futet zhurmshëm, me efekt audio surround, në sallonin e tij. Një mesazh në celular e lajmëron se sapo ka sosur një e-mail, e kështu, me një shtrirje të dorës, kap laptop-in e vet dhe komunikon me skype me mikun e vjetër, të cilin herën e fundit e pati takuar në adoleshencën e hershme. Një telefonatë e shpejtë në celular i jep kënaqësinë e një pice-taksi, të ardhur me shpejtësinë e imagjinatës tek pragu i derës, e cila, plot avull të ngrohtë, mbyt ajrin e klimatizuar e të personalizuar të sallonit të ndenjes. Pasi shijon një kafe me minieskpresin e tij dixhital, jep porositë on-line për çështjet e punës. Më pas bën një “shtrëngim duarsh” me të gjithë miqtë e tij në facebook, duke u çmallur dhe duke shkëmbyer ndjenjat reciproke për gallatën e radhës. Forma me të cilën zhvillimi teknologjik shpërfaqet sot me gjithë imponimin e tij, përmblidhet në një divorc të dijes njerëzore nga urtësia e përkthyer në një të kuptuar instrumentalist të teknologjisë moderne si njëtool i modernitetit, një instrument shpesh pa etikë i përdorur në formë korrekte apo të gabuar vetëm në varësi të kontekstit. Pra, kjo formë kontekstuale e aplikimit të teknologjisë, ka bërë që grupe të tëra komuntare njerëzish në një epokë si kjo e jona e individualizmit dhe atomizimit social, të fragmentarizuar deri në skaj, të gjejnë identitetin e tyre të përbashkët, në mënyrën si sillen dhe si mendojnë, pikërisht tek teknologjia moderne. Në fakt,kyështë një identitet i ri, një identitet teknologjik i cili sillet jashtë të qënurit etik dhe

Përtej Fjalës

një qëllim fundor. Si e tillë, pa një qëllim e objektiva të paracaktuara, ajo i ngjan më shumë një teknologjie tëpostmodernitetit e cila është në nevojë më shumë se kurrë të një thelbi etik në kontekstin e saj. Në fillimet e veta teknologjia moderne u pa si një fenomen i cili karakterizohej nga ”neutraliteti i vlerave” që ishte më afër kuptimit instrumental mbi teknologjinë. Pra një teknologji ku etika nuk ishte pjesë e softit të vet, por që këto vlera do t’i shtoheshin asaj në varësi të kontekstit në të cilën ajo përdoret.E vetmja etikë që e bashkëshoqëron atë sot është etika e mirëqënies që spikat si tur-

Përtej Fjalës

ravrap drejt këtij destinacioni, i cili përthyhet në të gjitha dimensionet dhe shtresat sociale e institucionale. Për këtë, e gjithë qënia e secilit, e gjithë qënia kolektive, është vënë në funksion të ndërtimit teknologjik veçanërisht dhe posaçërisht të mirëqenies. Përveç kësaj të fundit nuk nevojitet asgjë tjetër, sepse mirëqenia do të përcaktojë gjithçka. Pra, me pak fjalë, mirëqenie në funksion të mirëqenies! Dhe këtu fillon gara për gjetjen e çfarëdolloj mekanizmi teknologjik që prodhon mirëqenie. Kështu, në fund të hesapeve, mënyra se si konceptohet ekzistenca sot, reduktohet në disa makineri teknologjike që bashkëverpojnë me disa makineri biologjike, në ca torno që prodhojnë vetëm detaje të mirëqenies, për të ndërtuar mirëqenien e madhe, e cila shumë shpejt do të ketë nevojë për përmirësime në rrugën e përqindjeve të rritjes së mirëqenies. Ku gara mes popujsh

tashmë është kornizuar në disa presje dhjetore mbi mirëqenien, ku forca, e drejta dhe simpatia për popuj përcaktohen mbi këto përqindje të mirëqenies. Kur ne krijojmë teknologji të reja, prototipe të avancuara, në një mënyrë apo tjetër bëjmë një zgjedhje në lidhje me vlerat. Kështu ne vendosim ose t’i lëmë mënjanë ato ose ti bashkangjisim produkteve të reja teknologjike. Është e domosdoshme që vlerat që shoqërojnë teknologjinë e sotme si krijimtaria, inovacioni, eksplorimi, nuk duhet lënë të vetme pa u mbështetur diku sepse ata rrezikojnë të prodhojnë të mira teknologjike të braktisura nga qëllimi fundor, nëse nuk do të viheshin në barazpeshë me qëllimshmërinë e mirë, moderimin dhe përplotësimin e drejtë njerëzor. Nëse teknologjia e sotme në formë të pavetëdijshmë po distancon njerëzit nga atributet e tyre njerëzore duke i robotizuar ato gjithnjë e më shumë, mbështetja në një etikë të humanitetit për të prodhuar një teknologji humane, i rikthen njeriut atributet e tija pa humbur sukseset teknologjike. Mosndarja e njeriut nga artibutet e tij, të cënuara për shkak të zhvillimit kaotik të teknologjisë, është i një rëndësie jo vetëm nërrafshin etik por edhe në atë human sepse e shpëton njeriun nga prirja që zhvillimi teknologjik ka, atë të krijimit të njëkulture të vetme globale të sjelljes dhe përceptimit që shkatërron ato lokalet. Siç edhe Heidegger e përcakton në qasjen e tij fenomenologjike, ku thotë se teknologjia nuk ka të bëjë thjesht vetëm me pajisjet teknologjike, por me praktikën e kulturës teknologjike e cila shfaq mënyrën se si bota përceptohet dhe formësohet. Teknologjia nëfakt duhet dhe është teknoetikë në fund të fundit, sepse çdo hap i cili e përcakton atë, që nga skicimi e deri tek produkti final, nuk mund të jetë i pavarësuar nga konteksti njerëzor në të cilin lind, nga struktura dhe softi kulturor dhe fibra sociale që e përsh-

kon. Ajo nga njëra anë i jep formë kulturave të ndryshme duke i tërhequr drejt unifomizimit të tyre drejt një mynyre dhe praktike të vetme teknologjike, por nga ana tjetër është edhe pasqyrim i forcave të ndryshme kulturore që e projektojnë atë Shkenca dhe teknologjia kanë nevojë për etikën njerëzore në mënyrë që të jenë të ndërgjegjshme për origjinën dhe suksesin e vet. Këto janë parime etike të dinjitetit human, të vlerave të privacisë, të mos dëmtimit të tjetrit dhe të drejtësisë. Mohimi i një etike të tillë mund të jetë një qëndrim ideologjik, por aspak një qëndrim shkencor. Ajo që teknologjia ka si efekt anësor në këto ritme është transformimi i ndjenjave në një format pothuajse dixhital. Ky dixhitalizim i ndjenjave të një shoqërie çon drejt krijmit të një brezi në anonimat të kontaktit ndjesor dhe shpirtëror, një brez individualist në skaj, me cilësi vetëmjaftueshmërie të theksuara, i prirur ndaj divorcit dhe i dhënë pas karrierës, kundërshtar i strukturave sociale të konsoliduara, simpatizant i vetmisë, kaosit, e shpesh edhe dhunës. Të rritur tashmë me teknologjinë, kompjuterat, celularët, laptopët, e me çfarëdolloj mjeti tjetër përçues të informacionit, ata e kanë pothuaj të pamundur të kridhen në botën e ndjenjave. Largimi gjithnjë e më tepër me natyrën nuk ka shumë ndryshim nga fenomeni i largimit të individëve nga njëri-tjetri. Trajtimi i natyrës si një sfidë që duhet fituar nuk ka ndryshim nga trajtimi i tjetrit si inferior, i cilit duhet anashkaluar. Të jetuarit gjithmonë e më tepër në një botë dixhitale e në realitete dixhitale, mbyllja brenda kësaj botë, të komunikuarit me të gjithë, por, në të njëjtën kohë, të mosndijuarit e të gjithëve, është duke lënë pasoja në psikën e brezit të ri, i cili në të njëjtën kohë ka të gjithë botën në tastierë, ama ndodhet shumë larg saj për ta kuptuar atë

Nga Redi SHEHU

Përtej Fjalës

“Popujve që rriten në djepin e tiranisë dhe qeverisen nën padrejtësi e persekutim, iu korruptohet morali, iu përdhoset karakteri, iu ikën fuqia, i sundon poshtërimi dhe mjerimi i pangopur. Ata përshtaten me nënshtrimin, mësohen me nëpërkëmbjen e servilizmin. Nëse periudha e padrejtësisë është e gjatë, këto sjellje trashëgohen dhe fitohen si të ishin instinkte të lindura dhe huqe të krijuara. E nëse një njeri të tillë, e largon nga mjedisi i tij dhe ia heq zgjedhën nga qafa, do të vësh re se përsëri ka një prirje të natyrshme drejt këtyre sjelljeve, ai të ikën për duarsh dhe u kthehet këtyre veseve. Kështu është me njeriun në çdo gjë, me të cilën mësohet dhe vepron, qoftë e mirë ose keqe, besim ose mosbesim.” (Reshid Rida, Tefsir el-Menar 6/278)

Nga: Justinian Topulli

Përtej Fjalës

Dobitë e studimit të Historisë 1. Historia ndihmon për të kuptuar njerëzit dhe shoqëritë Me informacionin që përmban historia shërben si një laborator, ku të dhënat rreth të kaluarës shërbejnë si prova për të kuptuar përse njerëzit veprojnë ashtu si veprojnë në rrethana shoqërore të caktuara. 2. Historia ndihmon për të kuptuar ndryshimet që ndodhin në shoqëri Çdo herë që mundohemi të kuptojmë arsyen përse diçka ka ndodhur, duhet të shohim për faktorët që kanë marrë formë më herët. Vetëm nëpërmjet studimit të historisë ne mund të rrokim mënyrat se si ndryshojnë gjërat. Historia na ndihmon të kuptojmë faktorët që shkaktojnë ndryshimin, si dhe elementët e një institucioni, apo të një shoqërie, që vazhdojnë të qëndrojnë, pavarësisht ndryshimeve. 3. Historia dhuron identitet Historia e pajis studiuesin e saj me identitet, sepse ajo përmban fakte sesi janë formuar grupe shoqërore, institucione dhe kombe, dhe sesi ato kanë evoluar duke arritur të ruajnë kohezionin.

Përtej Fjalës

4. Historia është lënda qendrore e disiplinave shoqërore Historia përbën kornizën brenda së cilës janë vendosur gjithë disiplinat e tjera të lëndëve shoqërore. Artet, letërsia, filozofia dhe ligji studiohen në mënyrën më të mirë në kontekstin e zhvillimit shoqëror që nxirret në pah nga historia. 5. Historia ndihmon në formimin e mendimit kritik Pas studimit të mjaftueshëm të historisë dhe njohjes me faktorët që ndikojnë jetët tona, ne pajisemi me aftësi dhe kapacitet për të analizuar në mënyrë kritike ngjarjet dhe rrethanat shoqërore. 6. Historia ndihmon për të nxjerrë mësime nga e shkuara, sepse ‘historia përsërit vetveten’ Historia nuk përsëritet njësoj në mënyrë ekzakte, por ajo shfaq forma të ngjashme të rrjedhjes së ngjarjeve, ligjësi historike, të cilat diktohen nga pasionet dhe nevojat njerëzore. Njohja dhe respektimi i këtyre ligjësive ka qenë pjesë e rëndësishme e kulturës intelektuale të të gjitha shoqërive njerëzore. 7. Historia na njeh me vendet që kanë zhvilluar civilizim Shpërndarja gjeografike e civilizimeve të lashta na mëson se ato vende që sot janë ‘vende në zhvillim’ nuk kanë qenë të tilla përherë, por kanë patur civilizim në kohën kur ‘vendet e zhvilluara’ sot nuk njiheshin në hartën e botës. 8. Historia na njeh me kontributet e civilizimeve të ndryshme për njerëzimin Dija që njerëzimi zotëron sot është produkt i akumulimit të dijeve të trashëguara nga civilizimet e mëparshme. Çdo civilizim në ngritje, që pason një civilizim në rënie, i ndërton dijet e tij duke përfituar nga dijet e civilizimit që po zëvendëson dhe civilizimet e tjera përpara tij. 9. Historia na mëson se popujt dhe civilizimet kanë etapa ngritjeje dhe rënieje Asnjë civilizim nuk eshte i përhershëm. Kur një civilizim ecën në hapat e civilizimeve që kanë rënë përpara tij, edhe ai do të bjerë sikursa kanë rënë civilizimet e mëparshme. Shkaqet e ngritjes dhe rënies së civilizimeve janë pjesë e përfundimeve në të cilat del ‘filozofia e historisë’.

Nga: Al- Hambra

Përtej Fjalës

Po islami çfarë prodhon...? Kjo është një pyetje që ka vendosur përballë një lloj sfide muslimanët në epokën moderne. Zhvillimi industrial e kaloi vëmendjen e botës drejt konkurencës materiale nëpërmjet prodhimit. Muslimanët u gjendën “të prapambetur” në këtë treg konkurence në prodhim. Bota e civilizuar tashmë e konkuroi njerëzimin me produkte që dominuan këndvështrimin mbi botën dhe racën njerëzore si p.sh. mercedes, apple, etj. Atëherë lind pyetja: Po islami çfarë prodhon? Kjo pyetje e merr përgjigjen pikërisht këtu. Në momentin që raca njerëzore vërtetoi më së miri se materien di ta transformojë dhe të

Përtej Fjalës

bëjë “mrekullira” me të, ajo dështoi në një pikë esenciale ku islami nuk ka dështuar kurrë dhe është i aftë ta prodhojë kurdoherë e në çdo kohë. Islami nuk ka ardhur për të konkuruar botën në materie, por ka ardhur për ta konkuruar atë në aftësinë për të prodhuar njerëz dhe nëpërmjet mekanizmave të tij garanton ruajtjen e njerëzores pavarësisht ndryshimeve të kohës, vendit apo rrethanave. Nëse bota konkuron në materie, islami konkuron në prodhimin e njerëzve. Islami nuk ka ardhur për tu përplasur me asnjë civilizim, por ka ardhur për ti dhënë shpirtin e njerëzores atij.

Islami në vetvete është i lartë sepse ai zbriti nga qielli, nga një vend i lartë. Ndërsa ne të lindurit në tokë, tentojmë të ngjitemi.

Gradualiteti në zbritje i fesë, i mësoi në të njëjtën kohë njeriut gradualitetin e rritjes nëpërmjet fesë, tek zanafilla e krijimit të atij që ishte qielli. Është e domosdoshme të jetë i qartë koncepti se feja në natyrshmërinë e saj është e lartë. Fakti që ajo ka zbritur mes nesh nuk e ka zbehur kurrsesi lartësinë e saj, përkundrazi ajo erdhi si mëshirë që të na ngjisë neve sipër. Prandaj, feja nuk është peng i përfshirjes tonë Bota e civilizuar në epokën moderne arriti në të, por lartësimi jonë është peng i sasisë së gjithë këtë revolucion material, por humbi përfshirjes tonë tek feja e Zotit. Me prezencën njeriun. Saqë, nëse deri dje mjekësia studiohej ose jo tonën, nuk i japim benefit fesë, por me dhe mësohej për të shëruar njerëz, sot ajo stu- prezencën e fesë tek ne i japim benefite vetes diohet për të fituar para. Nëse muzika dhe arti tonë. bëhej për të shprehur frymëzimet njerëzore, Kështu që çdo besimtar i denjë për këtë sot bëhet për para. Në një farë forme u mate- fe duhet të kuptojë se feja është ajo që na rializua çdo lloj ndjenje dhe frymëzimi. Ndërsa lartëson ne. Që në pesë ajetet e para të zbrituislami pavarësisht të gjitha këtyre ndryshimeve ra, Zoti e sjell në kontekst njeriun nëntë herë. moderne, akoma dhe sot na vërteton dhe Kjo gjë na le të kuptojmë se fokusi i Kuranit garanton pastërtinë e ndjenjave, frymëzimeve është njeriu dhe jo Zoti, sepse Zoti nuk e ka dhe shpirtit. Sepse këtë botë materiale gjithsjellë Kuranin për vete, por për ne që të na monë e ka parë nën hijen e hyjnores. transformojë nga qenie të tokës në banorë të Nëse ju pyesin se çfarë prodhon islami, Islami qiellit. Pra, të na lartesojë prodhon njerëz.Dhe pyetjes se: Ne po e lartësojmë fenë apo feja ne?- I Pergjgijemi: Nga: Vladimir Kera

Përtej Fjalës

Nga Gratë për Gratë! Feminizmi si Veganizmi, më thotë një ditë një mikesha ime profesoreshë. Sepse ka dalë në modë: sot të jesh feministe, të merresh me “punët e grave” është kthyer në trend. Shumica prej tyre janë vetë femrat. Do kapen pas mbulesës apo zbulesës..me make up apo pa të, me dimija apo pa dimija. Do kapen me gratë në karrierë sepse kanë lënë pas dore familjen si dhe me gratë shtëpiake të cilat një karrierë nuk e kanë. Do kapen me gratë të cilat zgjedhin të frekuentojnë kafenetë apo ato te cilat preferojnë relaksin e shtëpisë. Me ato që zgjedhin mos të bëjnë fëmijë apo ato që shumë fëmijë po bëjnë. Ato që zgjedhin të jenë beqare apo ato që janë martuar shumë të reja e më keq akoma shumë të vjetra. Duhet kuptuar se Zoti na ka krijuar të ndryshëm dhe të ndryshme do të jenë dhe zgjedhjet tona në jetë. Se përparësitë, kushtet dhe mendësia na karakterizojnë dhe na përcaktojnë. Lërini femrat të zgjedhin vetë se kush duan të jenë dhe çfarë duan të bëjnë. Mjaft më u morët me punët e të tyre por fokusohuni tek vetja. Ju që ngrini flamurin për të drejtat e grave në ndonjë fshat apo katund po edhe në mes të kryeqytetit, se si abuzohet me to, se si nënshtrohen dhe detyrohen t’u binden traditave dhe mendësive patriakale, çfare keni bërë ju për ta ndryshuar

këtë realitet? Cfarë keni dhënë ju si kontribut ndaj kësaj shoqërie? Kush e ka marrë mundimin t’u dhurojë një libër atyre femrave të prapambetura apo të mbyllura, që ju i quani si të tilla. Kush e ka marrë mundimin t’u ofrojë atyre një kurs falas nga diçka që dini, lëre pastaj t’ua mbajë fëmijët që ajo të ketë pak kohë për veten, të pushojë apo të lexojë diçka? Në vend që energjitë tona t’i investojmë në kauza madhore që prekin femrën në veçanti apo shoqërinë në përgjithësi, merremi me feminizma idiote që nuk të çojnë gjëkundi. Dhe një këshillë të fundit: para se të gjykosh një femër pyete një herë mos ndoshta vetë e ka zgjedhur atë gjendje që është apo rrethanat e kanë detyruar. E në vend që të mallkoni meshkujt për çdo frustrimin tuaj duhet ta dini se meshkujt janë viktimat e para të vetë maskilizmit dhe rendit patriakal. Andaj nisjani nga vetja, kontriboni diçka për të ndryshuar këtë realitet: këshilloni dhe edukoni ato që keni nën kujdestari, lexoni e shkruani, dhuroni libra, ofroni kurse apo shpërndani mundësira për të ndihmuar në integrimin e femrave në shoqërinë tonë.

Nga: Nada Dosti

Përtej Fjalës

Nënat e sotme... pse jemi si he Sa herë që flitet për rritje të fëmijëve, në vesh më kumbojnë fjalët që ngrejnë lart heroizmin e nënave e të gjysheve tona. Një heroizëm aq i ekzagjeruar ndonjëherë, saqë kur i krahason bëmat e tua me të tyret, të duket vetja një nënë pa eksperiencë. Në këtë status nuk kam ndërmend ta hedh poshtë heroizmin e tyre, veçse dua ta them me të madhe se ne, nënat e sotme, jemi edhe më heroina se nënat e gjyshet tona. Është e vërtetë se nënat tona kanë pasur shqetësim të vetëm të na mbushnin barkun, në një kohë kur bukë kishte pak e fëmijë shumë, por të shkretat nëna të sotme janë në strapacim të përditshëm për t’u servirur fëmijëve të tyre ushqime me sa më pak toksina e sa më shumë bio. Janë në strapacim të përditshëm për t’u krijuar atyre sa më shumë variacion gatimesh në shtëpi, në mënyrë që ata të mos tundohen nga helmet e mbështjella si ushqime që shiten nëpër dyqane. Është e vërtetë se nënat e gjyshet tona mundoheshin shumë duke i larë me dorë rrobat, por fati i tyre i madh qe se të gjithë fëmijët visheshin njëlloj. Atë që kishte njëri, e kishin të gjithë. Nënat e sotme vuajnë një presion të vazhdueshëm, që fëmijët u bëjnë në trajtë kërkesash. “O ma, shokët e mi kanë atlete firmato, unë vesh atlete 20 mijë lekshe!”, “O ma, shoqet e mia blejnë fustane ke Myslym Shyri, e unë vesh këto t’falmet”.

Përtej Fjalës

Një presion pa fund që të artikulohet në forma të ndryshme çdo ditë. E në fund të ditës, aq shumë t’i kanë përsëritur të njëjtat gjëra, saqë ti përfundon duke ndjerë keqardhje se nuk po ua plotëson dot të gjitha ashtu siç duan, ndonëse brenda vetes tënde e di se po bën maksimumin. Është e vërtetë se nënat tona patën shumë fëmijë dhe kishin lodhje të madhe fizike duke u shërbyer, por ato nuk e njihnin lodhjen mendore. Ose e njihnin krejt pak. Nuk e dinin se çfarë ishte stresi, depresioni, bulizmi, bipolariteti. Nuk e kishin frikën e fundmuajit, të faturave, të qerasë, të kredisë, të heqjes nga puna. Asnjërën nga këto. Nënat e sotme, përveç lodhjes fizike me turne, vuajnë mbi kurriz një lodhje tejet të madhe mendore. I lodh edhe lodhja mendore e fëmijëve. Duke qenë se i ka zënë mamllëku në epokën e internetit, ato janë të detyruara ndonjëherë, që të lexojnë me qindra faqe tekstesh psikologjike për t’u ardhur në ndihmë atyre. Ja per shembull se ç’mund të heqë një nënë e adoleshentit të sotëm. Adoleshenti i ngjan një mine me sahat, që ti ke frikë se do të shpërthejë nga çasti në çast. Ata që kanë vetë adoleshentë në shtëpi, e dinë se për çfarë po flas.

eroinat tona të djeshme Me fëmijën tënd adoleshent zihesh duke ngrënë bakllava. Le që ai zihet edhe me mizat që i fluturojnë vërdallë, se me krijesat me dy këmbë po e po. Kur e ke ndërmend t’i qasesh për t’i folur për diçka, e studion një herë me kujdes nga larg, sheh se si e ka hënën, pastaj avash avaaash, i afrohesh me terezi. Me terezi ëëë, dhe gjithmonë duke mos e hequr nga skenari mundësinë e shpërthimit. Adoleshenti i sotëm, duke qenë se është i bombarduar nga informacioni, e ka hobi’ që të vetëdiagnostikohet çdo ditë me nga një gjë të re. Një ditë të thotë se është i stresuar, një ditë tjetër se ka rënë në depresion e pas dy ditësh se ka bipolaritet. Pasi ia ke shpjeguar me qetësi se kjo është thjesht një fazë delikate që shoqërohet me luhatje emocionale e psikologjike, e që do të kalojë, të dy bini rehat për ca orë. Të nesërmen, kur kujton se ai e ka harruar tashmë e se ujërat janë qetësuar, ai të vjen e të konfirmon me siguri të plotë, se jo vetëm që ka

Përtej Fjalës

bipolaritet, por që na e paska edhe të tipit B. E ti sërish, si nënë, si një qenie me një dashuri e durim të pamatë, ia nis argumentimit nga e para. Ti e rinis sërish luftën nga e para me mijëra djajtë që i vërtiten fëmijës tënd nga brenda e nga jashtë. Është një luftë që ngjan e pambarimtë e ku ty të duket se je e vetme. Por jo! Sa herë që e gjen veten në situata të tilla, dije se me dhjetëra nëna rreth teje e me miliona të tjera në botë, po jetojnë të njëjtën gjë. Po vuajnë të njëjtën gjë. Po përpiqen për të njëjtën gjë. Nënat tona ishin vërtet heroina se na rritën në

Përtej Fjalës

fukarallëk. Por përtej kësaj, ato e patën shoqërinë në krah për edukimin e brumosjen tonë me vlera. Ndërsa nënat e sotme, vërtet mund t’i rrisin fëmijët në bollëk, por e kanë krejt botën kundër kur bëhet fjalë për rrënjosje vlerash te ta. E megjithatë, ato nuk dorëzohen, por përpiqen që t’i udhëzojnë të shtrenjtët e tyre në atë rrugë që është më e mira. Dhe për mua, ky, pikërisht ky, është heroizmi i vërtetë!

Nga: Klodiana Smajlaj

Prindërimi i vetëdijshëm: Përgjegjësia numër 1 në prindërim!

Vetëdija ka të bëjë me kushtimin e vëmendjes së plotë ndaj situatave në mënyrë objektive, pranuese dhe joparagjykuese. Kur ju si prind bëheni më të vetëdijëshëm për ndjenjat, mendimet dhe ndjesitë trupore, ju fitoni më shumë aftësi për të zgjedhur reagimin e duhur ndaj asaj që po ndodh në vend që të reagoni thjesht nga emocionet tuaja. Kjo është një aftësi shumë e rëndësishme në prindërim që ju të keni durimin e duhur dhe të ofroni mbështetjen e duhur emocionale që i duhet çdo fëmije. Ju mund të keni aftësi shumë të mira prindërimi, por nëse ju nuk dini të qetësoni veten dhe të fokusoheni, ju nuk mund t’i përdorni ato. Ajo që ka rëndësi në prindërim është kush jeni dhe si ndërveproni me fëmijën tuaj, ndaj kultivimi i vetëdijes dhe kontrolli i emocioneve personale është numri një në listën e përgjegjësive të një prindi. Fëmija është fëmijë, është gjithë kohës duke mësuar dhe do ketë shumë raste që do ju acarojë. Çështja është që ju të jeni prindi dhe jo një fëmijë tjetër. Dikush duhet me patjetër të bëjë të rriturin dhe mirë është që këtë rol ta ketë prindi. Kur ju tregoni se merrni vendime me mend në kokë dhe nuk bëheni pre e emocioneve të momentit, fëmija juaj me siguri do të marrë modelin tuaj. Edhe në linja

ajrore këshillohet që në rast rreziku, prindi vendos i pari maskën e oksigjenit dhe më pas ndihmon fëmijën. Nëse nuk kontrolloni veten, nuk mund ta ndihmoni dot asnjëherë fëmijën, pavarësisht të ashtuquajturave “ sakrifica”. Emocionet janë shumë të rëndësishme si indikatorë, por ndryshe nga urgjencat ku duhet vepruar menjëherë, në prindërim dhe në përgjithësi në jetë, reagimi më i mirë është të mos reagosh kur ke vrull emocionesh nën lëkurë. Si mund të trajnoheni që mos veproni kur e humbni toruan? 1. Vereni re veten kur jeni duke u çorientuar nga emocionet. 2. Në atë moment thuaji vetes: Ndalo, merr frymë Merrni kohën tuaj për tu qetësuar. Çfarëdo lloj problemi të jetë, është e sigurt që nuk përkeqësohet nëse merrni kohën tuaj për tu qetësuar. 3. Vendosni të veproni nga dashuria Në përgjithësi vendimet që merren e kanë nismën nga dashuria ose nga frika. Zgjidhni dashurinë pavarësisht se është gjithmonë rruga më e lodhshme, por sigurisht që ia vlen.

Përtej Fjalës

Si t’ia bëjmë me fëmijët që na duket se flasin shumë Fëmijët që flasin shumë, në përgjithësi, kanë cilësi të mira por kanë vështirësi me kushtimin e vëmendjes për të dëgjuar tjetrin dhe për të qëndruar qetë. Ata kanë tendencë të ndërpresin tjetrin. Ky mund të jetë një problem, sidomos kur këta fëmijë kanë një motër apo vëlla që është më i qetë. Ata tentojnë të vjedhin gjithë kohën vëmendjen e prindit nga motra apo vëllai. Psikologët këshillojnë që ju tu jepni kohë personale secilit prej fëmijëve. Fëmijët që flasin shumë duhet të kuptojnë se ju jeni aty dhe mund t’i dëgjoni. Gradualisht, nëse ndjejnë vëmendjen dhe praninë tuaj të plotë, ata do të mësojnë të thonë vetëm gjërat kryesore. Po ashtu, psikologët këshillojnë të mos etiketoni fëmijët si “llafazan” pasi kjo ndikon negativisht vetëvlerësimin e tyre. Për të ndihmuar një fëmijë që flet shumë me shkollën, prindërit në bashkëpunim me mësuesit dhe fëmijën duhet të gjejnë strategji për të ndihmuar vetë-kontrollin e tij. Disa aktivitete si ngjyrosja, leximi i librave, apo shtypja e topave elastikë mund të ndihmojë fëmijën të kontrollojë dhe frenojë fjalët e kota dhe të mos shqetësojë shokët dhe mësuesen. Në shtëpi, është e rëndësishme të mos acaroheni dhe t’i qaseni me qetësi fëmijës suaj. Vendosni pushime muzikore ku 10 minuta nuk flitet, vetëm dëgjohet muzikë, ose pushime leximi ku 15 minuta lexohet në qetësi, ose luani lojën e qetësisë ku të gjithë qëndrojnë qetë dhe ai që flet i pari humb lojën. Qëllimi është të ndihmoni zhvillimin e aftësive të të dëgjuarit dhe të mirësjelljes tek fëmija juaj.

Përtej Fjalës

Arsyet pse fëmijët duhet të fillojnë udhëtimet sa më herët 1. Nuk është kurrë herët t’i prezantoni fëmijët me “të ndryshmen” Shumë prindër thonë se është e kotë të udhëtosh me fëmijë të vegjël se ata nuk do mbajnë mend gjë gjithësesi, por kjo nuk është e saktë. Është e vërtetë që fëmijët ndjehen më rehat me rutinat, por ata përfitojnë shumë edhe nga prezantimi me “të ndryshmen” dhe është mirë që pranimi i “të ndryshmes” të fillojë që në moshë të hershme. Studimet tregojnë se deri në moshën 15 muajshe fëmijët kanë vendosur preferencat e tyre për ushqimin, gjuhën dhe njerëzit me të cilët duhet të luajne. Nëse doni që fëmija juaj të jetë më i hapur ndaj jetës, merreni në udhëtime që në këtë moshë që të stërvitet me gjuhë të ndryshme, ushqime të ndryshme dhe njerëz të ndryshëm. 2. Kujtimet duket se kanë kaluar, por nuk janë harruar Vitet e para të jetës janë më të rëndësishmet. Është e vërtetë që kujtimet më të hershme të cilat mund t’i tregojmë i takojnë moshës 4-6 vjeçare sepse kjo është mosha ku gjuha është e zhvilluar për të treguar, por ne kemi regjistruar kujtime edhe para kësaj moshe. Para se një fëmijë të fillojë të flasë, kujtimet mbase nuk ruhen në fjalë, por ruhen në shqisa; shije, pamje, tinguj, ndjesi prekjeje dhe aroma. Në këto perceptime të para mungon gjuha e shprehur, por memoria në këto shqisa ka lënë gjurmë të rëndësishme për jetën tonë të mëtejshme. 3. Udhëtimet janë plot përjetime Para se fëmija juaj të zhvillojë aftësinë për të kujtuar gjëra që kanë ndodhur, ai mund të përjetojnë shijet e ndryshme të jetës përmes shqisave. Kur ju udhëtoni me foshnjën tuaj, ju i prezantoni asaj pamje të reja, ndjesi të reja dhe përjetime të reja. Fëmijët kështu mësojnë që në moshë të hershme se njerëzit flasin gjuhë të ndryshme, se ngjyra e lëkurës së njerëzve mund të jetë e ndryshme, dhe sado të ndryshëm të duken, kudo mund të gjenden njerëz të mirë. Mësojini fëmijët që të vegjël të përballen dhe të duan të gjitha format e jetës.

Përgatiti: Elona Çeço

Përtej Fjalës

Dy fjalë për të voglen Dajanë... Nderime Fondacionit Firdeues dhe emisionit të mirënjohur:” Shqiptarët për Shqiptarët” për veprat e përpjekjet e tyre të shumta për të bërë mirë tek të moshuar, të rritur, fëmijë e kudo… Redaksia e PERTEJ FJALES Sytë e saj shkëlqenin, buzëqeshte dhe sytë e saj shpresonin që një ditë të ishte si shoqet e saj. Nuk e kanë përkedhelur kurrë prindërit. “Gjyshe do të bëhem mirë?”- pyeste gjyshen e saj, e cila me sytë e lotuar i thoshte “ do të bëhesh bijë do të bëhesh.” E dorëzuar ç’mund t’i thonte gjyshja? Të paktën bënte atë që kishte në dorë me lot në sy, nuk mund t’ia vriste shpresën. E kush e mendonte se një ditë Dajana do të vinte si princeshë para shqiptarëve. E kush e mendonte se Dajana kishte aq shumë shoqe dhe shokë të mirë, u përlotën kur kërkuan ndihmë, u përlotën nga gëzimi kur e panë të vinte në shkollë, jo më ashtu e kërrusur, por më e gjatë se gjyshja. Kush mendonte se mesuesja e saj, do të ishte një nënë për të, e ndoqi në çdo hap... Dajana ti sot je nje princeshë falë njerëzve që të mbajtën me dashuri, falë shqiptarëve, fale dy personazheve aq të dashur Elvisit dhe Sidritit. Mu duk se jetova një botë paralele, njerëz të mirë kudo, isha me fat qe isha pjesë e kësaj historie. Kjo shoqëri ka njerëz të mirë, më besoni ka shumë, varet çfarë zgjidhni të shikoni, varet se pjesë e kujt dëshironi të bëheni, Dajana erdhi si princeshë, por unë nuk do t’i harroj kurrë lotët e shoqeve dhe shokëve të saj... ia dolën të sensibilizonin shqiptarët, ia dolën ta shpëtonin Dajanën dhe ata e bënë këtë pa asnjë interes, sa bukur dhe sa dashuri... Nga: Ilir Hoxholli

Përtej Fjalës

Sikur ta dija se do me prisje me meshire Sonte do te doja te ktheja ne shtepi... Sikur ta dija se do m ‘i falje gabimet Do me lejoje t’i ngrija syte Sikur te ma jepje librin tim nga e djathta Dhe shpirtin te ma therrisje prane vetes butesisht. Sikur t’i dija te gjitha keto gjera Sonte do te doja te ktheja ne shtepi... Parajsa jote eshte shtepia ime. Porta prej ku dola per ne rrugen e vogel Te jetes sime, drejt gjurmesh qe me drite Ti m’i veshe e m’i ndeze e me prive pa merzi Nga gabimet e mia plot pendime Neper dite qe i humba e nder nete qe i zgjova Me fjalen tende ne shpirt... Me ka marre malli per shtepine Zoti im Me ka marre malli per gjithcka me tregove Para se te lindja, per ngjyrat, per driten, Per engjejt e tu te mire qe ende vijne pas meje Dhe me shohin me syte e kujteses qe do vije Para teje jemi vetem kujtese, jo frike... Dhe pse une kam frike... Kam frike nga malli im per ty...

Përtej Fjalës

Mure ngjyre kohe, dritaret nga muzgu, Te gjelber jane bliret dhe kopshti perbri, Mes pemesh si syri nen vetull shtepia Mengjeseve i ngjet nje femije. Ti je shtepia ime! Ne endrra jargavanet kane aroma dhe lule, Begonjat puthin bletet me buzet e ndritshme, Qershite jane te trishta dhe mollet trupvogla Pikelojne embelsisht. Je ti shtepia ime! Shiu qe ra mbreme ecen ende mbi lume, Dhe vesa me kristale shkruan mbi aroma. Trendafilat buisin si kujtimet nga heshtja Dhe mbremja mban eren e bukes se ngrohte. Shtepia ime eshte nje buze qe kendon, Nje enderr e lumtur, nje drite e lene ndezur, Nje heshtje e mbetur jashte librit me vjersha, Nje guacke bri detit ku ti fle... Je ti shtepia ime ku zgjohen endrrat...

Nga :Alban Bala

PĂŤrtej FjalĂŤs

Përtej Fjalës