Bergen Magazine 2 2021 by Virtùmedia

CLOSE-UP: ALPENROOSJE • VANOISE: PAROI DE BAZEL

inspiratie voor bergwandelaars

magazine

Jaargang 15 Nr 2 mei 2021 € 6,99

Met zicht op de

Dolomieten Palaronda • Karnischer Höhenweg Val di Fiemme • Rosengarten

Interlaken

Speeltuin van het Berner Oberland Gorges de Daluis

Natte voeten in een Franse canyon

WIN EEN TREKKINGJAS VAN FJÄLLRÄVEN T.W.V. € 270

Gaan of niet gaan? Huur een bergwandelgids AP

www.alpendreams.eu

RUST, RUIMTE, EEN EIGEN PLEK IN DE NATUUR.

Meer dan ooit is daar behoefte aan. En waar zit u dan beter dan in Oostenrijk?

DAAROM ALPENDREAMS Wij kennen Oostenrijk als geen ander. Het voor onze klanten selecteren van de mooiste plekjes in Oostenrijk is waar we in gespecialiseerd zijn. Wij gaan voor locaties waar we zelf in geloven, in bekende en (nog) minder bekende dorpen; met vele partners waar we inmiddels jaren prima mee samenwerken. Dat geeft rust en zekerheid. Wij begeleiden bij uw aankoop in Oostenrijk van het allereerste contact tot en met de oplevering/overdracht. Onze dienstverlening ter plaatste ontzorgt en brengt geen extra kosten met zich mee. Tot slot zijn wij als enige aanbieder in Oostenrijk Mondi Approved: een grote extra zekerheid voor u!

ALPENDREAMS info@alpendreams.eu www.alpendreams.eu

Tel NL: +31 (0)6 52 06 61 70 Tel AT: +43 (0)6 991 0658 625 Tel BE: +32 (0)497 47 41 46

RENDEMENT. EXCLUSIVITEIT. ONTSPANNING. (SNEEUW)ZEKERHEID.

BERGEN

inspiratie voor bergwandelaars

magazine

Jaargang 15, nummer 2, mei 2021 Bergen Magazine is een uitgave van Virtùmedia en verschijnt vijf keer per jaar

MOOI-WEERAVONTURIERS

Redactieadres Bergen Magazine Postbus 595, 3700 AN Zeist www.bergwijzer.nl Hoofdredactie Jonathan Vandevoorde Eindredactie Marcia van Bijnen Redactie Daan Couwenbergh, Noes Lautier, Frank Peters, Jan van der Straaten, Peter Strookman, Simone van Velzen, Bert Vonk, Sean Vos Verder werkten aan dit nummer mee Karin Anema, Robert Eckhardt, Jeroen Gribling, Gijs Hardeman, Rian Lanenga, Tom & Remco van der Leij, Rob van der Linden, Sytske Maaijen, Peter Mienes, Tanja Merkelbach, Mick Palarczyk, Gaia Panozzo, Paul Petit, Florien van Rees, Sytse Roos, Saxifraga Foundation (Ed Stikvoort), Paul Smit, Kerstin Thederan Vormgeving TwinMedia bv, Culemborg, Sanne Heuker Bladmanagement & advertenties Klaartje Grol, kgrol@virtumedia.nl, Telefoon +31(0)30-3072248 Marketing & samenwerkingen Arjen van Wifferen, avanwifferen@virtumedia.nl Telefoon +31(0)30-3075780 Druk Veldhuis Media, Raalte Distributie Nederland: Aldipress, www.aldipress.nl België: AMP, www.ampnet.be Uitgever Nederland Virtùmedia, Pepijn Dobbelaer (pdobbelaer@virtumedia.nl) Postbus 595, 3700 AN Zeist Telefoon +31(0)30-6920677 Uitgever België Virtùmedia, Pepijn Dobbelaer PO BOX 955, 1934 EMC-Brucargo Abonnementen De prijs voor een abonnement bedraagt € 32,45 per jaar (vijf nummers). Aan een abonnement buiten Nederland of België zijn extra verzend kosten verbonden. Neem hierover contact op met de klantenservice. Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden elk jaar vernieuwd. Aanmelding kan via onze website www.bergwijzer.nl of via de klantenservice op telefoonnummer +31(0)850407400 (ook voor vragen over bezorging). Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven met vermelding ‘Bergen Magazine’ en van de oude en nieuwe adressering en het nieuwe telefoonnummer. Opzeggingen dienen schriftelijk met een termijn van minimaal 1 maand te worden doorgegeven. Contact: Uitgeverij Virtùmedia, t.a.v. Bergen Magazine, Postbus 595, NL-3700 AN Zeist. Tel. 085-0407400, e-mail: klantenservice@virtumedia.nl Lees hier hoe we met uw persoonsgegevens omgaan www.virtumedia.nl/privacy-statement © Bergen Magazine. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISSN 1873-8966.

e strijd om de centen van de vakantieconsument is definitief losgebarsten. We mogen nog in een lockdown zitten, maar de toeristische diensten van veel landen zijn druk doende met het verleiden van reizigers voor de komende zomerperiode. De gedachte in afzondering te kunnen genieten in de natuur is een krachtige marketingboodschap en lokt steeds meer accidental tourists de bergen in. Ze trekken er graag op uit als de zon schijnt. En dat is nu eenmaal niet altijd het geval, vooral niet in de bergen. Die gang naar natuurbeleving is al langer gaande, maar lijkt door de pandemie te versnellen. Soms kom ik mensen op een wandelpad tegen waarvan ik denk – afgaand op wat ze dragen – dat ze de looks minstens even belangrijk vinden als waar uitrusting voor hoort te dienen (een trend waar de producenten van buitensportkleding goud geld mee verdienen, klant is nu eenmaal koning). Tom van der Leij heeft het in zijn reportage over de Palarondatrektocht (blz. 16) ook over die vooral jongere generatie wandelaars die niet komt opdagen in de hut zodra het weer wat minnetjes is, maar ook niet de moeite neemt om even af te bellen. Hijzelf heeft alles behalve ideale condities ondervonden tijdens zijn huttentocht, maar is toch gewoon gegaan. Bikkel. Sytske Maaijen heeft dan weer meer geluk. Ze woont in de buurt van het Val di Fiemme waarover ze schrijft

(blz. 35). Eerst had ze minder weer, maar daarna kon ze dezelfde wandeling in het zonnetje gewoon nog een keer overdoen, tussen twee lockdowns door, voor mooiere foto’s. Luxe. Huttenwaarden klagen al jaren de stenen uit de grond over dit fenomeen van noshows. De tijd dat wie niet komt opdagen een boetebedrag zal moeten afrekenen is nu heel dichtbij (blz. 9), met dank aan al die mooi-weer-avonturiers.

“Es würde alles besser gehen, wenn mann mehr ginge” Johann Gottfried Seume (1763-1810)

Maar het zit niet in mijn natuur om deze nieuwe lichting bergwandelaars het avontuur in de bergen te misgunnen. Ik geloof er heilig in dat iedereen recht heeft op zijn of haar sportieve natuurervaring – we worden er toch allemaal een beter mens van? Daarom zie ik het als de missie van Bergen Magazine én van onze lezers om deze nieuwe bergwandelaars te inspireren en een beetje op te voeden. Laat ik dan meteen beginnen met les 1: je gaat niet naar de bergen voor het mooie weer. Wel voor de mooie ervaringen. Ik kan niet wachten. Jij?

jvandevoorde@bergenmagazine.nl @mild_adventures @jvandevo  Wandelend over de Karnischer Höhenweg geniet je dagen achtereen van een 360°-panorama, gedomineerd door de Dolomieten in het zuiden. De berg in het midden van deze foto, de Kinigat op de Oostenrijks-Italiaanse grens, behoort officieel niet tot de Dolomieten. Maar hij bestaat wel helemaal uit dolomietgesteente. Foto: Jonathan Vandevoorde BERGEN magazine 3

IN DIT NUMMER

A EM TH Foto: J. Vandevoorde

MET ZICHT OP DE DOLOMIETEN Weinig massieven zijn zo fascinerend als de Dolomieten. Of je er nu middenin loopt of ze vanop een afstand in het vizier hebt tijdens een huttentocht, de skyline van de ‘bleke bergen’ maakt op zelfs de meest doorgewinterde bergwandelaar altijd een diepe indruk.

16 Twee stoere bikkels op de Palaronda 22 Rosengarten – Een rondje door de rosentuin 28 Karnischer Höhenweg – Eén grote 360° bioscoop 35 Val di Fiemme – Schuin omhoog naar de Torre di Pisa

Met kaart op blz. 34

4 BERGEN magazine

55 42 CLOSE-UP HET ALPENROOSJE Zeeën van bloemenstruiken … Overal in het hooggebergte kom je ze tegen, en toch zijn alpenroosjes best bijzonder. Wist je bijvoorbeeld dat ze helemaal niet tegen vorst kunnen?

44 PAROI DE BAZEL FRANKRIJKS MOOISTE KLIMWAND? Verstopt tussen de sneeuwbergen op de Frans-Italiaans grens ligt de enorme zuidwand van de Paroi de Bazel, een formatie die daar zó vanuit de Dolomieten neergekwakt lijkt te zijn.

48 BASECAMP INTERLAKEN Twee idyllische meren, wereldberoemde bergtoppen en nog beroemdere treintjes. Een weekje met het gezin in de ‘speeltuin van het Berner Oberland’ doorbrengen is hoegenaamd geen straf.

48 55 DAAROM HUUR JE EEN BERGWANDELGIDS Ze begeleiden wandelaars op de mooiste tochten in de Alpen en daarbuiten. Maar wat mogen ze wel en niet? In welk land? En waarin verschilt een bergwandelgids van een berggids?

64 NATTE VOETEN IN DE GORGES DE DALUIS Weinig is zo indrukwekkend als een slot canyon, een kloof ingesleten in de rotsen. Niet ver van de Côte d’Azur ontdekten we een van de spectaculairste gorges van Frankrijk.

EXTRA + 5 PAGINA’S 69 SPECIAL VORARLBERG

Berglicht 6 Een geluksmoment

Actueel 8 Uitgerust 10 Uitgeprobeerd 11 Jouw foto 14 Traditie

Tot op zekere hoogte 39 Sirene

Boekenberg 60

BERGEN magazine 5

BERGLICHT

EEN GELUKSMOMENT TEKST & FOTO ROBERT ECKHARDT Op de Falzageropas heerste troosteloosheid. Toch maar de camera gepakt en afgewacht. En waarachtig, de beloning was een geluksmomentje toen de Torre Averau zich in het milde avondzonnetje openbaarde tegen de wegtrekkende wolkenmassa’s. De Torre Averau is met 2648 meter het hoogste punt van het Nuvolaumassief, een minigebergte te midden van reusachtige Dolomietenwanden. Hier liggen ook de beroemde Cinque Torri. Op een van die torens heb ik lang geleden een fraaie solobeklimming gedaan. Mijn dagboek van 31 augustus 1979: “Joyce blijft in het Cinque Torri-hutje. Dan ga ik maar alleen op pad en mijn oog is gevallen op de Torre Grande. De eerste touwlengte van de 135 meter hoge Via delle Guide is behoorlijk intimiderend – vierdegraads rots in de Dolomieten is vaak al verticaal. Ik kijk schichtig om me heen, gelukkig geen klimmers en wandelaars onderaan de wand. Ik wil niet afgeleid worden door mijn gedachten over ‘toeschouwers’ die zich afvragen wat mij bezielt. De eerste meters gaan zeer beheerst en vol vertrouwen bereik ik het plateautje onder een kleine overhang. Daar moet ik toch wel even slikken, door Joyce gezekerd zou ik deze passage fluitend voorklimmen. Maar als ik nu val kom ik zo op de grond terecht. Opluchting wanneer ik er doorheen ben. Wat een genot om onbekommerd door de volgende drie makkelijkere lengtes verder te klimmen.” Soloklimmen verdient geen navolging, maar er is gelukkig goed nieuws voor wie het hier veilig wil aanpakken. Op de Cinque Torri en deze Torre Averau wemelt het tegenwoordig van de goedbehaakte sportklimroutes. n

Camera: Nikon D750 Lens: Nikon AF-S Nikkor 70-200 mm f 4, op 200 mm Diafragma: f/6,3 Sluitertijd: 1/800 sec ISO: 1250 Tijd: 18.21 uur

6 BERGEN magazine

BERGEN magazine 7

ACTUEEL

Wintersportloze winter slecht voor de natuur? In tegenstelling tot wat je zou kunnen denken, zal een winter zonder wintersporters geen voordeel opleveren voor wilde dieren in de bergen. De eerste observaties wijzen zelfs in de richting van het tegendeel. Het klinkt logisch: de drukke skipistes blijven leeg, de natuur kan zich herstellen en dieren nemen hun plek weer in. Winst voor de natuur, toch? Mis. Skigebieden en wild zitten elkaar eigenlijk nauwelijks in de weg. Dieren zijn ‘gewoontedieren’ en plekken waar rumoer is vermijden ze, zoals ze ook weg blijven uit bebouwde zones. Skigebieden gaan ook niet door stiltegebieden bijvoorbeeld, en als de mens zich aan de regels houdt is het een kwestie van ‘elke soort kent zijn plek’. In de verlaten skigebieden van afgelopen winter zullen dieren op de lege berghellingen ongetwijfeld hun territorium vergroot hebben. Redacteur

Volgend jaar voor je neus op de skipiste? Foto: Saxifraga Foundation/Jelmer Reyntjes

Simone van Velzen mailde dat bijvoorbeeld tijdens de eerste, strenge lock-

niet. De kans dat het wild wordt verstoord is door de sluiting van de ski

down al na iets meer dan een week in haar stad Chamonix op straat een be-

gebieden dus groter in plaats van kleiner geworden. Daarom hebben orga-

ver werd gesignaleerd en vaak ook herten, zelfs overdag. In de bossen wer-

nisaties als Mountain Wilderness en de plaatselijke alpenverenigingen de

den wolven ook vaker dan de voorgaande jaren gesignaleerd. Maar dat dier

hele winter bewustwordingscampagnes gevoerd.

is al langer aan een opmars bezig, dus of dat een gevolg was van de lock-

Ook wat vrijetijdsbesteding in het algemeen betreft is de berichtgeving in

down is niet met zekerheid te zeggen.

de Alpenlanden niet veel anders dan die bij ons: door de lockdowns worden bossen overspoeld door dagjesmensen, waardoor bij dieren extra stress

Toerskiën

wordt veroorzaakt. Onderzoekers durven nog niet te voorspellen of dit op

Ten tweede: door de coronacrisis trokken veel meer mensen er tijdens de

termijn blijvende effecten zal hebben maar sommige soorten, zoals de kor-

wintermaanden op uit op sneeuwschoenen of toerski’s. Vooral deze laatste

hoen of de auerhaan bijvoorbeeld, staan erom bekend dat ze vooral in de

waren niet aan te slepen: in Zwitserland bijvoorbeeld werden tien keer

winter geen stress kunnen verdragen en dat dat hun overlevingskansen

meer toerski’s dan gewone ski’s verkocht. Naar schatting gaan dit jaar

zelfs vermindert.

800.000 Oostenrijkers met de vellen onder de latten de bergen in. Deze

En of we bij de start van het volgende wintersportseizoen vaker verbaasde

groeiende groep bergsporters begeeft zich, nu vaker met eigen auto dan

herten op de piste zullen aantreffen, is lastig te zeggen. Maar misschien is

met het openbaar vervoer, massaal in gebieden waar wild rustig kan leven,

het geen slecht idee om op je aankomstdag in de sneeuw eerst je remtech-

waarbij ze zich soms niet aan de regels houden, vooral de nieuwkomers

niek nog maar even te oefenen op het kinderhellinkje. (JV)

LANGS DE KASTELEN VAN TIROL Tirol heeft er een nieuwe meerdaagse wandelroute bij. De Burgenweg is een meerdaagse tocht langs een bijzonder stukje Tiroler geschiedenis. Oostenrijk heeft een rijke geschiedenis. In vroegere eeuwen is Tirol vaak een grensgebied geweest, waarin rivaliserende machthebbers de meest strategische passen en rivierovergangen onder controle probeerden te krijgen. Daarom lieten ze forten en kastelen op de berghellingen bouwen. Vanaf hooggelegen burchten (Burg in het Duits) werd het verkeer door het dal in de gaten gehouden en tol geheven. In het westen van Tirol was Landeck zo’n belangrijke plek. Daar was het kasteel Landeck lang de woning van de graaf van Tirol.

Burgenweg De nieuwe meerdaagse Burgenweg maakt een rondje van zestig kilometer rond Landeck. Onderweg kom je langs vijf kastelen: kasteel Landeck, kasteel Biedenegg, kasteel Wiesberg, de ruïnes van Schrofenstein en de Kronburg. Via een app die bij de route hoort, kun je tijdens je wandeling straks meer te weten komen over de geschiedenis van die vijf burchten en de omgeving. Als je die achtergronden wilt weten heb je die app ook echt nodig, want informatieborden staan er voor de verandering niet. De ontwikkelaars van de Burgenweg willen daarmee het woud aan informatieborden en panoramatafels dat langs themaroutes staat, niet nog verder laten groeien. Wie alvast de route wil voorbereiden, kan op de website de routeplanner raadplegen en GPXtracks downloaden. De bijbehorende app is bij het ter perse gaan van dit nummer nog in ontwikkeling. (DC)

 www.tirolwest.at/de/tirolerburgenweg

8 BERGEN magazine

Burg Wiesberg en het Trisanna-viaduct in Tobadill. Foto: Wikimedia Commons/Tony Castle

BERGHUTTEN RESERVEREN STEEDS MAKKELIJKER

Nieuw natuurpark in Kroatië: Mount Dinara In februari is Mount Dinara officieel uitgeroepen tot Kroatisch natuurpark. Zo komt het totaal aantal natuurparken in Kroatië op twaalf, naast de acht nationale parken. Meer dan

Steeds meer berghutten in Zwitserland, Duitsland, Oostenrijk, Italië en

10 procent van het populaire vakantieland is nu beschermd

Slovenië sluiten zich aan bij het online reserveringsplatform dat door de

natuurgebied.

alpenverenigingen van deze landen is opgezet. Soms kun je zelfs alleen nog maar online reserveren.

Het nieuwe natuurpark is gelegen in de Dinarische Alpen in Noord-Dalmatië, heeft een oppervlakte van 63.052 hectare

Het is de bekende doorn in het oog

en omvat, naast het Dinaramassief zelf, ook de bovenloop

van de uitbaters van de berghutten

van de Cetina-rivier en de karstplateaus van Hrvatačko,

van een alpenvereniging: no-shows.

Paško, en Vrličko. In het gebergte is de Signal met 1831 me-

Al lang beklagen huttenwaarden zich

ter officieel de hoogste top van Kroatië. Maar er komen nog

over dit probleem, dat met de toe-

twee markante bergen voor: Kamešnica (1852 m), op de

name van het aantal mooi-weer-

grens met Bosnië-Herzegovina en Troglav (1913 m), die net

avonturiers dat in een hut wil over-

over de grens ligt. Er leven veel bijzondere diersoorten in het

nachten de laatste jaren steeds er-

park zoals beer, wolf en lynx en enkele slangensoorten. Het gebied is ook een habitat voor meer dan duizend planten-

ger wordt. Niet alleen lopen de alpenverenigingen daardoor broodnodige inkomsten mis, het belet hen

Een berghut online reserveren: overzichtelijk en snel.

soorten, waarvan 75 endemische. (PP)

ook om de bedden te verhuren aan anderen en stelt de waard voor een dilemma: zijn mijn gasten verdwaald? Komen ze pas laat? Of moet de bergredding ingeschakeld worden? In dergelijke gevallen zal de waard bij andere gasten en bij de omliggende hutten eerst informeren of de wandelaars gesignaleerd zijn (nog een reden om in het huttenboek altijd aan te geven wat je eerstvolgende wandeldoel is).

Mount Dinara. Foto: Romeo Ibriševic‘

Betaalgegevens Daarom besloten de bergsportverenigingen van de Alpenlanden een paar jaar geleden te onderzoeken of men voor no-shows een boetebedrag kon innen, bijvoorbeeld het bedrag voor de eerste overnachting. Zoiets kan echter alleen als je vooraf over de betaalinformatie van de gasten beschikt, zoals een creditcardnummer als borgstelling. Om dit mogelijk te maken, is een online reserveringssysteem opgezet waarbij de meeste verenigingshutten ondertussen aangesloten zijn, met uitzondering van de Franse. Wanneer je via de website van een berghut een reservering wilt maken, word je naar het online platform omgeleid waarbij je je eerst moet aanmelden en (eenmalig) je betaalgegevens vastlegt. De grote meerderheid van de verenigingshutten is ondertussen op het systeem bekend. Let wel: het bedrag wordt pas geïncasseerd als je afrekent in de hut, of als je niet komt opdagen. Een groot voordeel voor de gebruiker is de overzichtspagina waarop je meteen ziet op welke data in de gewenste periode hoeveel bedden beschikbaar zijn. Eens je geboekt hebt ontvang je een e-mailbericht met een bevestiging. Daarin staat een rechtstreekse link naar je reservering, die je

En waar was… GIJS HARDEMAN?

daar ook met een paar simpele klikken kunt wijzigen of kosteloos annuleren. Redacteur en fotograaf Gijs Hardeman (zie de reportage over

En telefonisch?

Interlaken op blz. 48) heeft naast af en toe een opdracht voor

Ongetwijfeld zal telefonisch reserveren ook nog kunnen als je op je plaats

Bergen Magazine van de hoogte zijn beroep gemaakt. In Neder-

van bestemming de dag voordien besluit om in een berghut te gaan over-

land en Duitsland schiet hij momenteel bergen foto’s vanuit tele-

nachten. Voor reserveringen ruim op voorhand echter heb ik zelf ondervon-

commasten van … andere telecommasten. Hij schiet wat jij niet

den dat bepaalde hutten aanvragen via e-mail niet meer in behandeling

ziet, namelijk de zichtlijn tussen twee locaties om te checken of

willen nemen. Online wordt het nieuwe normaal, ook hoog in de bergen. (JV)

er geen bomen, gebouwen (of bergen) tussen staan die het signaal kunnen verstoren. Er staan tienduizenden van dit soort mas-

 Het beste startpunt voor alle hutteninformatie zijn de websites van de alpenverenigingen.

>>>

ten bij ons en de oosterburen. “Ik beklim er ongeveer acht per dag dus ik ben nog wel even bezig.”

MEER NIEUWS EN VEEL INFORMATIE VIND JE OP BERGWIJZER.NL/MAGAZINE/2021-2

>>>

BERGEN magazine 9

UITGERUST

Redactie Daan Couwenbergh

Goed voorbereid Met het NanoLite Shell Jacket van Columbia komt een weersomslag nooit meer onverwacht. De waterdichtheid van het jack is ongeëvenaard dankzij de gesealde naden en de extra verstevigde ritsen. De verstelbare manchetten en de goed aansluitende capuchon voorkomen ook dat er langs de mouwen of via je gezicht regenwater binnenkomt. En als het weer opklaart, kan je het jack zo klein opvouwen, dat het in een van de eigen jaszakken past. Makkelijk weg te stoppen dus!

 Adviesprijs: € 279,99 ww.columbiasportswear.nl

Met deze schoenen mag je gezien worden Er zijn steeds meer schoenen die de lichte en soepele eigenschappen van sneakers met de stevigheid van leren bergschoenen combineren. De Arnside van Hanwag is er ook zo een. De zool is sportief en comfortabel, maar is net als bij traditionele wandelschoenen verzoolbaar. Het bovenwerk bestaat uit geperforeerd nubuckleer en een meshvoering, waardoor de schoen stevig is, maar net als een sportschoen goed ademt. En door het sportieve ontwerp, is dit ook nog eens een schoen waarmee je gezien mag worden.

 Adviesprijs: € 169,95 www.hanwag.nl

DUURZAAM DOOR WEER EN WIND Met de Apex Flex Futurelight en de Dryzzle Futurelight heeft The North Face twee duurzame maar technisch hoogwaardige jassen aan zijn assortiment toegevoegd. De jassen zijn dankzij het Futurelight-membraan perfect waterdicht, maar ademen toch goed. En natuurlijk zijn de jassen ook voorzien van extra gesealde naden en een stormflap met drukknopen om doorlekken op de rits te voorkomen. Bij de Dryzzle Futurelight kun je de manchetten en de capuchon ook nog verstellen, zodat je jas altijd goed en comfortabel zit. En omdat het oog ook wat wil, zijn beide modellen uitgebracht in nieuwe, hippe seizoenskleuren.

 Adviesprijs: vanaf € 230,– www.thenorthface.nl

Milieuvriendelijke wandelbroek Vaude probeert haar kleding zo milieuvriendelijk mogelijk te produceren. En voor deze broek doet Vaude daar nog een schepje bovenop. Het merk heeft namelijk een materiaal ontwikkeld met dezelfde eigenschappen als veel synthetische stoffen, maar dat is gemaakt van plantaardig materiaal. En dus heeft deze broek de eigenschappen van een technische wandelbroek: sneldrogend, elastisch maar vormvast en hij kan tegen een stootje. De knieën zijn voorgevormd en de tailleband is elastisch. En omdat er altijd wat spullen mee moeten, is de broek voorzien van twee steekzakken en een zak met ritssluiting op een been en een achterzak.

 Adviesprijs: € 170,– www.vaude.nl

10 BERGEN magazine

UITGEPROBEERD

WASSEN JAS De ene outdoorjas is de andere niet. Bij het

(mijn G-1000 broek is ondertussen acht jaar oud

Zweedse Fjällräven gaan ze lekker eigen-

en doet nog steeds dienst).

zinnig door met hun G-1000, een wat can

Winddicht is de jas ook, met een kanttekening.

vasachtig maar soepel textiel dat, met het

Onder de armen en op de rug is hij uitgevoerd

aanbrengen van een laagje merkeigen

met een uiterst soepele stretchstof die goed

Greenland Wax, naar de omstandigheden

ademt en optimale bewegingsvrijheid geeft maar

kan aangepast worden. Zo ook deze Abisko

een zucht wind echt niet tegenhoudt, heb ik ge-

Lite Trekking Jacket.

merkt. Deze jas is, zoals zijn naam al zegt, echt gemaakt om met een rugzak gedragen te wor-

“Voor meer ademend vermogen, breng minder

den. Warm is hij ook niet; de Abisko Lite Trekking

was aan. Voor meer wind- en waterdichtheid,

is wat heet een shell. Dat maakt hem eerder ge-

breng meer aan.” Dat stond op het etiket. Het in-

schikt voor minder koude toestanden, en anders

smeren van je jas met een blokje Greenland Wax

trek je maar een extra laagje eronder aan (wat in

is, met de hulp van een strijkbout, in een kwar-

onze hoofdstad wel nodig was).

tiertje gepiept. Want ik zou deze jas testen in kil

Over de functionele details is goed nagedacht: de

en winderig Amsterdam, waar ik tijdens een

steekzakken zitten op de juiste plek als je een

weekendje weg echt alle weertypes heb onder-

rugzak op hebt en dit is de eerste capuchon in

gaan, met uitzondering van warm en zonnig. Wa-

mijn carrière die niet voor mijn ogen zakt zodra ik

terdicht is hij zeker – het water parelt ervan af,

het stropkoordje achter op mijn hoofd aan trek.

maar misschien is dat ook omdat hij nieuw is. Je

De kraag zit lekker hoog en houdt de elementen

mag de jas volgens de voorschriften zelfs twee

buiten. Als ik dan echt een dingetje moet aanha-

keer insmeren als je écht op safe wil spelen. En

len om over te klagen, vooruit: de rits sluit erg

als je hem gewassen hebt? Sowieso niet verge-

stug. Maar da’s ook het enige. Sweden: 10 points!

ten er weer een laagje wax in te strijken voor ge-

(Jonathan Vandevoorde)

bruik. Dan gaat hij gegarandeerd vele jaren mee

 Capuchon sluit perfect aan • Goed sluitende kraag • Stretchstof voor beweeglijkheid • Waterafstotend (met wax) -– Stugge ritssluiting  Adviesprijs: € 269,95 www.fjallraven.com

Op brede voet De lage Hanwag Banks Low Bunion Lady LL

lend vond ik dat de zool eerder als een B/C-

 Dit model speciaal voor voeten

Hallux wandelschoen van nubuck en suède heb

schoen voelt dan een A/B. Ook opvallend is dat de

met hallux valgus • Tong uit één stuk blijft omhoog • Kan tegen een stootje • Geschikt voor koud weer

ik afgelopen winter getest tijdens duinwandelin-

schoenen relatief zwaar aanvoelen (700 gram). Ik

gen op Terschelling. Door de tong die aan één

houd zelf meer van een lichtere, iets meer buig-

kant open is, stap je er makkelijk in. Meteen voel

zame schoen, maar dat is een kwestie van per-

-– Relatief zwaar • Beetje stugge

je de bredere Bunion Hike leest aan de voorkant.

soonlijke voorkeur. De maat lijkt mij net iets roya-

afwikkeling

Heel fijn, want ik heb een smalle voet, die door de

ler te vallen dan ‘normaal’: ik had een halve maat

 Adviesprijs: € 199,95 www.hanwag.nl

hallux valgus alleen aan de voorkant extra ruimte

kleiner nodig. De zool van recycled rubber (poly

nodig heeft.

ethuraan) heeft goed grip, alhoewel ik ze niet

Bij het koude weer bleven mijn voeten goed

getest heb in de bergen, maar in de duinen. De

warm, maar gingen niet zweten. De leren

twee leersoorten, nubuck en suède in diep navy

(chroomvrije) voering en het vilten inlegzooltje

blauw, de dubbel gestikte naden (het handels-

voelen prettig. Het voetbed is licht verend. Opval-

merk van Hanwag) én de tong uit één stuk maken de schoen uitgesproken mooi. En er is natuurlijk ook een model voor de ‘normale’ voet. Conclusie: de Banks Low is een stevige stapper, die bij een paar plensbuien waterdicht blijft. Daarmee is hij geschikt voor lange wandelingen door diverse landschapstypen. (Karin Anema)

BERGEN magazine 11

UITGEPROBEERD

Padenstormer Wat een hippe schoen, was mijn eerste

De schoen zelf is gemaakt van een ademende

gedachte toen ik de Columbia Trailstorm

synthetische bovenlaag. Een sterke stof die ook

Mid uit de doos haalde. De Trailstorm ziet er

makkelijk schoon te houden is. Een rubberen

stijlvol uit, een kruising tussen een wandel-

rand als extra bescherming bij de tenen is ook

schoen en moderne sneaker.

handig op ruwer terrein. En als klap op de vuurpijl maakt het Omni-Tech™ membraan de schoenen

De schoen voelt comfortabel rondom mijn voet,

echt waterdicht. Desondanks weegt de schoen

mede door de binnenzool vervaardigd van Tech-

slechts 347 gram (bij maat 9).

lite+™. De binnenzool zorgt ook voor stabiliteit

Kortom, Columbia heeft met de Trailstorm Mid

en goede demping. Het halfhoge model vind ik

een goede en prettige wandelschoen ontwik-

heel prettig, de schacht geeft steun aan mijn en-

keld, die ook in je dagelijks leven een welkome

kels. Ik krijg wel warme voeten tijdens het lopen,

aanvulling is. (Rob van der Linden)

maar daar heb ik altijd snel last van. De buitenzool van de Trailstorm ziet eruit als die van een sneaker. Dus niet het bekende uiterlijk met een voorvoet, een voetholte en een hak, maar een platte zool. Dat doet overigens niks af aan het profiel. De profieldiepte is 4 mm. De zool is stugger dan dat ik bij een lichtgewicht schoen zou verwachten, maar het afwikkelen gaat desondanks makkelijk. Bovendien geeft het profiel goede grip op divers terrein. Tijdens een druilerige boswandeling kan ik prima doorlopen op de modderige paadjes en grind- en steenweggetjes. En kan ik bij andere schoenen op lange stukken straat en asfalt toch last krijgen van mijn voeten,

 Wikkelt goed af • Goede demping • Waterdicht -– Warm  Adviesprijs € 99,99 www.columbiasportswear.nl

met de Trailstorm geeft een urenlange stadswandeling geen problemen.

GEWOON ONTZETTEND HANDIG Van natte sneeuw tot lentestormen en

tiemateriaal (Mimic PLATINUM Ultracluster Gra

heerlijk zomers T-shirtweer: de afgelopen

phene gemixt met gerecycled polyester).

maand hebben we alle weertypes wel

Verder zijn de capuchon, zoom en mouwuitein-

gehad. En al had ik de L.I.M. Mimic Hood-jas

den elastisch en heeft de jas twee zakken met

van Haglöfs liever in de bergen zelf uitge-

rits. De Mimic Hood is niet waterdicht bij veel har-

probeerd, de omstandigheden thuis waren

de regen en sneeuw, maar hij is zonder proble-

ideaal voor een goede test.

men onder een waterdichte jas te dragen. De Mimic Hood heb ik de afgelopen maand bij al

De Mimic Hood is een zeer lichte jas. Mijn dames-

mijn wandeltochten mee gehad, en dat is met het

model in maat L weegt maar 290 gram en kan je

Hollandse weer geen overbodige luxe gebleken.

heel klein opbergen in de eigen jaszak. Dat is

Het is gewoon een heerlijk handige, warme en

natuurlijk heel handig, maar wat je nodig hebt

leuke jas! (Klaartje Grol)

met wisselvallig weer, is een jas die je lekker warm houdt. En daar slaagt de Mimic Hood uit-

 Weegt bijna niets en klein op

stekend in.

te bergen • Warm

Dat is de kracht van de Haglöfs L.I.M-lijn (Less Is

-– Voor mij te warm onder een

More) met producten die zich kenmerken door

andere jas

 Adviesprijs € 240,–

www.haglofs.com

12 BERGEN magazine

een laag gewicht en technisch hoogstaande materialen. De Mimic Hood heeft een vulling die lijkt op dons, maar gemaakt is van synthetisch isola-

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN Doordat wij gebruik maken van Het Veluwe Outdoor Totaal Concept wordt de juiste schoen voor uw type wandeltocht bepaalt rekening houdend met de lengte, breedte en wreefhoogte van uw voet. Tevens wordt nauwkeurig gekeken welk type inlegzool het beste is voor u. Dit zorgt voor blaarvrij en plezierig lopen.

VOOR IEDERE VOET EEN PASSENDE SCHOEN Wij zijn gespecialiseerd om voor alle typen voeten zoals ‘standaardvoet’ ‘moeilijke voet’ ’brede voet’ de goed passende schoen te vinden. • • • • • •

VOETSCAN JARENLANGE EIGEN ERVARING MET HUTTENTOCHTEN SCHOENKENNIS PODOLOGIE, SCHOENAANPASSINGEN EN EVENTUEEL STEUNZOLEN VERZORGEN WIJ OOK CA. 250 MODELLEN VAN LAAG TOT HOOG VAN SOEPEL TOT STIJGIJZERVAST MEER DAN 8 VERSCHILLENDE BREEDTEN MATEN 36 T/M 54

STATIONSLAAN 41A, 8071 CK NUNSPEET, 0341270847

WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL

JOUW FOTO

FOTOWEDSTRIJD HANWAG

TRADITIE Het thema ‘traditie’ bleek een lastige opgave voor onze fo-

ook foto’s uit verre landen. Deze drie beelden mogen zich

tograferende lezers. Genoeg kiekjes kwamen binnen van

winnaars noemen. Gefeliciteerd Eric ’t Kind, Arie Vermeer

Almabtriebe en andere feestelijkheden in de Alpen, maar

en Stefaan Van Cleven!

1STE PRIJS

ERIC ’T KIND, ORROIR

“Tijdens ons zomerverblijf in Zell am See was er een folklorefeest met mensen in traditionele klederdracht en een wedstrijd ‘Dirnldspringen’ vanaf de schans.” Jury: Wat een originele kadrering! Da’s zo’n foto met een verhaal. Je wordt meteen nieuwsgierig: wat zie ik nu? Wat gebeurt hier? Dit is hoe tradities beleefd worden! Het plezier spat ervan af. De foto is ook technisch erg goed met perfecte scherptediepte. Maarre… is dat wel een vrouw, in die dirndl? Eric wint een paar Banks GTX van Hanwag.

14 BERGEN magazine

DE JURY: • Jonathan Vandevoorde (hoofdredacteur) • Marcia van Bijnen (eindredacteur) •M arleen Hemminga (Fenix Outdoor Benelux) • Peter Strookman • Sean Vos • Frank Peters • Daan Couwenberg

2DE PRIJS

ARIE VERMEER, HARDERWIJK

“Meerdere keren gingen we op vakantie naar Virgen in Oost-Tirol. Als een soort welkomstgeschenk was daar steevast op de eerste dag het concert van het plaatselijke muziekgezelschap. Dat paste als een heerlijke jas in ons traditiegevoel! In deze foto ligt volgens ons alles vast wat te maken heeft met traditie: kleding, de muziekinstrumenten en het erbij horende vocht om de kelen te smeren.” Jury: Zo’n origineel perspectief op een (voor een Oostenrijks dorp dan toch) bijna alledaagse situatie maakt een foto boeiend. Je ziet hier in één oogopslag wat de ingrediënten zijn van een goed feest. Meer hoeft dat niet te zijn. Arie ontvangt binnenkort een paar Banks Low GTX van Hanwag.

3E PRIJS

STEFAAN VAN CLEVEN, LISSEWEGE

“Als houtbewerker kijk ik toch altijd bewonderend naar de traditionele bouwkunst van houten gebouwen, die honderden jaren meegaan zonder enige vorm van behandeling. Zoals dit schuurtje in het gehucht Zmutt bij Zermatt, met de typische platte stenen om ongedierte buiten te houden.” Jury: Technisch gezien een niet zo sterke foto door de uitgebeten lucht en de dichtlopende donkere partijen, maar dit is wel een mooie weergave van het thema en de prachtige vorm van zo’n karakteristieke Walliser schuur komt goed tot zijn recht. De foto belicht het vernuft die bergbewoners vroeger al aan de dag legden om hun omgeving leefbaar te maken. Stefaan Van Cleven wint hiermee een paar wandelsokken van Trek.

NIEUWE WEDSTRIJD

WEER EN WIND

Voor het mooie ga je niet naar de bergen, toch? En elke fotograaf weet natuurlijk dat de saaiste landschappen die met een strak blauwe hemel zijn. Met minder weer wordt elke scène dramatischer en boeiender om naar te kijken, maar niet makkelijker om te fotograferen! Maar het thema mag gerust ruim geïnterpreteerd worden: hoe je in alles behalve ideaal

weer de bergen beleefd hebt. Stuur ons je mooiste actie- of landschapsfoto met een korte toelichting en maak kans op een zeer weerbestendige Abisko Lite Trekking jas van Fjällräven t.w.v. € 269,95 (zie review elders in dit nummer). Hiervan geven we er zelfs twee weg!

Insturen kan tot 25 mei op Bergwijzer.nl/winnen. Wedstrijdreglement en bestandsspecificaties zijn ook daar te vinden.

BERGEN magazine 15

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

De vierdaagse huttentocht over het Pale-plateau in de zuidelijke Dolomieten is een van de meest fotogenieke meerdaagse tochten die je in Europa kunt maken. Door zijn verraderlijke condities, steile en grillige rotspartijen is de Palarondatrektocht letterlijk en figuurlijk adembenemend. TEKST & FOTO’S TOM VAN DER LEIJ & REMCO VAN DER LEIJ

ls de avond zijn intrede doet stappen we driekwartier later, twee gondels verder en ruim 1200 meter hoger uit bij Funivia Rosetta. Dit gondeleindstation ligt aan de rand van het Pale di San Martino-plateau waarover de Palaronda gedrapeerd ligt. De regen van het dal heeft plaatsgemaakt voor horizontaal ‘vallende’ sneeuw, meegevoerd met een snerpende ijskoude wind. Het is eind augustus! Vlug trekken Remco, mijn drie jaar oudere broer, en ik een muts en handschoenen onderuit de rugzakken. We nemen een slok grappa en met samengeknepen oogjes tegen de striemende sneeuwwind volgen we het nauwelijks waarneembare paadje dat ons naar het lichtje in de verre verte lijkt te leiden. Het is alsof we in een Tim Burton-achtige infernodecor terecht zijn gekomen waar alle kleur uit is geperst en tot een soort duister grijs gereduceerd is. Die korte broek was ook al veel te optimistisch ingeschat en ik vervloek mezelf dat ik me niet wat beter voorbereid heb. Maar ik bedenk me ook hoe fijn het is om met mijn broer hier te zijn. We zijn op elkaar ingespeeld, kunnen alles bespreken, weten hoe ver onze krachten gaan, letten op elkaar en helpen waar het kan.

Aanpassen “De dalbewoners waagden zich tot eind negentiende eeuw niet op dit plateau. Ze geloofden dat er geesten ronddwaalden en er kobolden leefden. Het was bovendien een onvruchtbare en moeilijk toegankelijke plek. En nog steeds kan het gevaarlijk zijn als je de weg niet kent: er is weinig tot geen vegetatie, het is er steil en door de hoogte kan het hier ’s nachts aardig af koelen.” De woorden van Roberta Secco, de uitbaatster van de Rifugio Rosetta (2700 m) dringen tot me door. Erg enthousiast word ik er niet van. En dat terwijl onze vierdaagse tocht

16 BERGEN magazine

Tom (groen) en broer Remco van der Leij nemen zich voor om elk jaar een trekking door de Dolomieten te maken.

PALARONDA

TWEE STOERE BIKKELS IN DE DOLOMIETEN

BERGEN magazine 17

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

Ù Nog een uurtje rustig wandelen vanaf Malga Canali naar de laatste hut.

Malga Canali serveert verse producten van eigen makelij, naast prachtige almkazen ook eerlijke scharrelworstjes.

nog goed en wel moet aanvangen. Toegegeven, de eerste indruk is niet bijster uitnodigend. Omdat we ernstige oponthoud hadden tijdens onze heenreis naar het bergdorp San Martino di Castrozza, bleken we aan de late kant om dag één van de vierdaagse trek te doen. Bovendien kwam het met bakken uit de hemel zetten. We stonden in dubio, in het donker proberen omhoog te lopen of toch maar met de laatste gondel? We kozen gelukkig voor het laatste. In de Rosetta hangen de onontkoombare coronaregels. Mondmasker op, handgel gebruiken en afstand houden zijn slechts de basisregels. Tussen de houten tafeltjes zijn spatschermen geplaatst. “We zitten op tweederde van de capaciteit,” vertelt Roberta, “want door corona kunnen we minder gasten ontvangen.” Het wordt er niet veel gezelliger door. Gelukkig wordt dat gecompenseerd door het houten interieur, talloze vilten kabouters, een warme tegelkachel en de

18 BERGEN magazine

spannende ogen van de barvrouw. Omdat de etiketten handgeschreven zijn en de flessen er smoezelig authentiek en zelfgestookt uitzien, bestellen we een rits pino mugo- en cirmolo-likeurtjes, gemaakt van bergdennen. Roberta heeft in de dertig jaar dat zij en haar man hier de scepter zwaaien heel wat meegemaakt. “Door de jaren heen zie je de gasten veranderen. Naast de normale rotsklimmers en bergbeklimmers zijn er de nieuwe avonturiers. Zij eisen meer comfort, zijn niet bereid op een slaapzaal te liggen, willen wifi en warm water. Vooral de jongere gasten zijn onervaren en kennen de bergen niet; die willen wel avontuur maar alleen als het mooi weer is. Ze realiseren zich vaak niet dat het bergleven primitief is en je het moet accepteren zoals het komt. Vorige week had een koppel de laatste gondel naar het dal gemist en klopte hier aan. Of we niet even een taxi voor ze konden bestellen...” De brunette lacht schamper.

“Deze hut dateert van 1878 en heeft een identiteit die bewaard moet blijven ondanks dat de gasten veranderen.”

Super Mario De volgende ochtend wordt het kaf van het koren gescheiden. Want er zijn heel wat wandelaars die ondanks hun volledige expeditie-uitrusting slechts één overnachting doen en weer naar het dal keren, in anderhalf uur lopend of gewoon met de gondel. Voor ons start de vierdaagse Palaronda minitrek op dag twee pas echt. De ochtendzon kleurt het lichte kalkgesteente van miljoenen jaren oude koraal roze. Om de zoveel meter houden we halt. Enerzijds om nog meer foto’s te schieten van deze wonderschone grillige rotsformaties, anderzijds om het ‘pad’ te vinden. De verse sneeuw bedekt de windkant van het gesteente, de richting die we opgaan. De wit-rode verfstrepen die de route aandui-

Rifugio Pradidali met op de achtergrond de steile Cima della Madonna. Een via ferrata leidt naar Rifugio Cima della Madonna (2358 m).



De kenmerkende schuin afgevlakte Rosetta wijst de looprichting aan.



 Als een ware stuntvlieger hangt deze alpenkauw tegen de wervelende luchtstroom.

den zijn veelal ondergesneeuwd, maar als ik over mijn schouder achterom kijk zie ik aan de verfstrepen op de niet besneeuwde kant dat we goed lopen. In de Atacamawoestijn, in het noorden van Chili, heb ik al eens in een maanlandschap gelopen, bij deze indrukwekkende lege monotone plek bekruipt me eenzelfde soort gevoel. Totaal gedesoriënteerd kun je hier raken en ondanks dat het gesteente lekker ruw is en veel grip geeft, moet je toch bij elke stap oppassen niet in een spleet te stappen. De sneeuw verdwijnt naarmate de dag vordert. Het valt me op hoe doodstil het is. Geen dier waagt zich

hier, er groeit zelfs geen vetplantje of mos. Voor de tocht van Rifugio Rosetta naar de Pradidali-hut staat volgens de bordjes een paar uur. Klaarblijkelijk heeft een lokale Super Mario die tijd bepaald, want wij doen daar ruim een halve dag over doordat we vol verwondering zijn door deze dramatische wonderschone omgeving.

La vita è bella Rifugio Pradidali (2278 m) ligt ingeklemd tussen de machtige Cima di Ball en Cima della Madonna aan de ene en de bijna 2900 meter hoge Cima Canali aan de andere kant. Helaas onttrekken de donkere wolken het zicht

daarop. Omdat Clara, de eigenaresse van Pradidali, ons een upgrade naar de moderne nieuwe privéhut heeft gegeven, hebben we geen haast bij vertrek op dag drie. Het regent en hagelt. Terwijl iedereen al vroeg op pad gaat nuttigen wij nog een loeisterke espresso bij de houtkachel. Rond een uur of tien verschijnt er flauw zonnetje, we besluiten af te dalen. En plots trekt de bewolking open en staan we ons minutenlang te vergapen aan al die wonderschone natuurpracht. Ik slaak een rare oerschreeuw die op de steile rotswand van misschien wel de mooiste berg van de Dolomieten, de Canali, terug echoot. We lopen van het plateau het zigzagpaadje naar beneden. Al die kleuren groen, de schitterende rivier diep beneden in het dal, de wolkenflarden ertussen, ik duizel er gewoon van. Als er dan ook nog een stel ruwharige schapen mijn beeld instappen, rolt er een traantje van ontroering over mijn wang. BERGEN magazine 19

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

Ù Om de zoveel meter houden we halt om ons te vergapen aan het uitzicht.

Naast de Pradidali-hut ligt dit privé bivacco invernale van Mimeus Architecten, goed voor maximaal zeven personen en met zicht op de Canali. 

20 BERGEN magazine

Bij elke stap dat we dalen richting het Pradidali-dal neemt het aantal korstmossen en bloemetjes toe, zelf de boomgrens komt in zicht. Even zijn we het pad bijster omdat het is weggeslagen door een steenlawine. Via een riviertje en een verhard pad komen we langs de mooiste boerderij van de Dolomieten: Malga Canali. Vrolijk modderwroetende varkens knorren ons gedag, een roedel schaapshonden kwispelstaart enthou siast en ook de geiten, schapen en koeien met hun grote glimmende bellen rond hun nek klingelen gemoedelijk. Ik mis binnen de Italiaanse Heidi maar de atmosfeer voelt aan als een tijdsprong terug naar de middeleeuwen.

Het laatste stuk gaat door een bos vol afgesleten kronkelige boomwortels van oude lariksen en kromme beuken. Rozig en voldaan nemen we intrek in Rifugio Canali Treviso (1630 m). En wederom is het pasta en brood die het diner vormen en staren we tegen dezelfde koppen als bij de eerdere overnachtingen. Zo komen we voor de derde dag op rij Floris en Judith uit Utrecht tegen die hun kids bij opa en oma hebben gedumpt en deze intensieve trek als romantisch avontuurlijk uitje aangrijpen. “Nu we van jullie horen dat de bewolking openbrak baal ik wel dat we vanochtend zo vroeg zijn vertrokken, wij liepen de hele afdaling in de wolken en hebben niets van de Canali gezien”, verzucht hij.

Altijd gelijk Vanaf Treviso is het een dikke twee uur non-stop klimmen. Gelukkig zijn we op deze laatste dag een beetje getraind want anders waren mijn bovenbenen ontploft. Omdat we continue stijgen neemt de begroeiing zienderogen af. Het is net alsof we een gigantisch amfitheater betreden. Deze scene wordt gedramatiseerd doordat

de zon doorbreekt achter de bergtoppen van de Cima Vani Alti rechts en diens schaduw laat vallen op de zonnige linkerzijde van de majestueuze Cima Lastei. We lopen in de koude schaduwzijde van het plateau omhoog en worden halverwege voorbijgesneld door lichtbepakte rotsklimmers en een Italiaanse opa van dik in de zeventig. Er lijkt maar geen eind te komen aan de beklimming tot de rand van het plateau, achter elke heuvel ligt onherroepelijk een volgende. Totaal bezweet en naar adem happend ploffen we neer bij de Colle Canali (2522 m). Maar dan begint de dag pas echt. Urenlang lopen we van oost naar west dwars over het plateau zonder een ziel tegen te komen. We zijn er eigenlijk al uren klaar mee als we aan het eind van de middag Rifugio Rosetta zien liggen. Ernaast lonkt de Cima della Rosetta (2743 m). “Zullen we die nog pakken?”, stel ik Remco voor. “We laten hem liggen voor de volgende keer, je moet nog wat te wensen overhouden en bovendien lonkt die sauna beneden in ons hotel!” Remco bewijst maar weer eens dat oudere broers altijd gelijk hebben. n

BERGWIJZER Zo’n zestig miljoen jaar geleden is het kalksteen gevormd uit onder andere rood koraal en door de botsing van tektonische platen omhooggestuwd. Door erosie zijn de rotswanden en bergtoppen extreem steil. Het Pale di San Martino-plateau ligt in de zuidelijk Dolomieten. De Palaronda is ook onderdeel van de Alta Via delle Dolomiti 2. VERVOER

Trein naar Feltre of Trento, vandaar de bus naar San Martino di Castrozza (www.trentinotrasporti.it). Vanuit de stations Venezia, Mestre en Treviso rijdt een bus naar San Martino (www.brusutti.com). In de dalen zelf lokale lijnbussen, bijv. van Trentino Trasporti van Canali Dal terug naar San Martino di Castrozza. BESTE PERIODE

Juni t/m september. OMHOOG

Neem voor de zekerheid de een na laatste gondel heen/terug. SLAPEN

Rifugio Rosetta (www.rifugiorosetta.it), Rifugio Pradidali (www.rifugiopradidali.com) en Rifugio Treviso (www.caitreviso.it). Neem voor de berghutten een lakenzak mee. Water is schaars en duur. BERGREDDING

112 De laatste meters stijgen van Treviso naar Rosetta zijn het zwaarst.



Rifugio Rosetta is voor watertoevoer afhankelijk van de sneeuw. In augustus gaat het water nog verder op rantsoen.



GELOPEN TOCHT

Dag 1: San Martino di Castrozza (1487 m) – Rifugio Rosetta (2581 m) 4 uur, h 1100 m, middelzware tocht. Volg voetpad 701 langs de bergwand (niet het pad onder de lift). Laatste half uur op het plateau.

Dag 2: Rifugio Rosetta (2581 m) – Fradustagletsjer – Rifugio Pradidali (2278 m) 4½ uur, h 400 m,  670 m, middelzware tocht. Volg de 709, eerste stuk vrij vlak. Na anderhalf uur bereik je de bijna weggesmolten Fradustagletsjer en de gelijknamige top (2939 m). Bij de Pradidalipas geleidelijk afdalen, langs gletsjermeertje, je ziet de hut dan al een uur liggen. Dag 3: Rifugio Pradidali (2278 m) – Rifugio Treviso Canali (1631 m) 5 uur, h 340 m,  960 m, middelzware tocht. Daal zigzaggend via route 709 af tot dal en neem beneden de 707 omhoog. De makkelijkste dag. Dag 4: Rifugio Treviso Canali (1631 m) – Rifugio Rosetta (2581 m) 7 uur, h 1100 m,  100 m, zware tocht. Vervolg de 707, eerste drie uur zwaar stijgen, dan kilometers vreten over het plateau. Je kunt een tour voor rond de € 200 via www.palarondatrek.com boeken. Let op! Je kunt i.p.v. hiken ook een meerdaagse via ferrata doen! KAART

San Martino di Castrozza Passo Rolle, Primiero e anoi, Trentino – Dolomiti, Cartograph, 1:40.000 V MEER WETEN?

• www.sanmartino.com • www.visittrentino.info  Op Bergwijzer.nl/magazine/2021-2 vind je leuke tips voor activiteiten en gastronomie.

BERGEN magazine 21

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

ROSENGARTEN

Een rondje door de

rosentuin van de Dolomieten

22 BERGEN magazine

Wie stante pede op pad wil, heeft in het hoogseizoen de hutten niet voor het uitkiezen. Toch vind je in het Rosengartenmassief meestal nog wel een bedje. Zodat je erbij bent als de bergen goud en rood kleuren bij het ondergaan van de zon. TEKST & FOTO’S FLORIEN VAN REES

eleurstelling en geluk kunnen elkaar snel afwisselen. Vier uur geleden zijn we onze tocht naar het Rosengartenmassief begonnen vanuit Tiers. De meeste wandelaars starten in Weisslahnbad of St. Zyprian, maar om er een beetje in te komen en omdat we dan extra lang zicht op de berg hebben, beginnen we drie gemakkelijke kilometers eerder, in de wei achter de kerk van Tiers. Met wat lekkers van de lokale bakkerij boven in de rugzak. Na een uur gestaag opwaarts door het bos van het Tschamindal wordt pad nummer 3 omgeleid en komen we aan de andere kant van de beek te lopen. Jammer – het is een stenige, saaie weg – maar noodzakelijk: bij noodweer in november 2018 zijn in Italië niet alleen meer dan twintig doden gevallen, maar ook zo’n 14 miljoen bomen afgeknapt of ontworteld. Vooral het noordoosten van het land werd getroffen en sindsdien zijn de berghellingen van de Dolomieten bezaaid met stammen en zijn bosbouwers bezig met het opruimen van de ravage. Ook in het Tschamindal. Als we na een half uur weer naar de overkant van de beek worden geleid, staan we bij een lieflijke open plek: Rechter Leger, op 1615 meter hoogte. Het is een weide met picknickbanken en in de verte zicht op een steil pad naar de tweepuntige Grasleiten. Maar dat pad is voor straks; voor een pauze als deze is ons notengebak van de bakker bedoeld. Op een kleed verderop ligt een zoenend stel, twee kleine meisjes rennen naar het kistje met stempel voor hun wandel logboek, een dame trekt zich terug op de poepdoos die verscholen is tussen de bomen.

Venijn

Vanaf het plateau op de Schlern zien we het hele Rosengartenmassief liggen.

Het is verleidelijk om hier een paar uur in de zon te blijven liggen lezen en een dutje te doen, maar de hoogte lonkt en we maken ons op voor een uurtje stijgen naar de Grasleitenhütte. Het enige beetje venijn van vandaag zit in de staart, nadat route nummer 3 naar links gaat en wij rechts kiezen op de 3A. Zo’n laatste kwartier, aan het BERGEN magazine 23

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

eind van de dag, zo’n scherpe stijging langs de schouder van de berg … Maar wat ligt de hut daar ineens mooi, zo eenzaam en nietig tussen al dat gesteente! En wat voelen we ook een teleurstelling, want het terras ligt in de schaduw en het is er kouder dan we het de hele dag hebben gehad. De vrolijke ontvangst door huttenwaard Hans maakt het een beetje goed en we warmen ons op in de douche. Daarna toch nog maar weer even naar buiten. En dan worden we overspoeld door geluk: de zon blijkt achter de bergen vandaan geschoven. Op het terras en in de hangmatten wordt gedronken, gefotografeerd en gedoezeld. Tot Hans iedereen met een grap naar binnen stuurt voor een stevige maaltijd met Leberkäse en vruchtenyoghurt toe. “Maar een schnaps

kan ook”, zegt hij met fles en glaasjes al in de aanslag. Met z’n wilde baard, zware accent en gulle lach, is Hans de perfecte waard voor dit schilderachtige toevluchtsoord dat in 1887 is gebouwd.

Volle bak Het zijn zonnige dagen, aan het einde van de zomer. Dat doet veel liefhebbers kort van tevoren besluiten een tocht te maken. Ook wij zijn lastminuteboekers. Vanwege corona kunnen hutten maar voor de helft worden bezet. Twee dagen voor vertrek hebben we er vijf gebeld. Nergens een bedje meer vrij. Behalve in de Grasleitenhütte, dus daar blijven we twee nachten. Bepaald geen straf, want er hangt een geweldige sfeer. Bovendien kunnen we de volgende ochtend op

pad gaan met slechts een dagrugzakje. Een kort pad omhoog leidt naar een spectaculaire plek: twee dalen komen samen in een enorme grijze kom van los gesteente, de Grasleitenkessel. Dit maanlandschap voelt als de buik van de Rosengarten, omsloten als je bent door recht omhoogstekende rotswanden die na de laatste ijstijd níet zijn ingestort. Er is geen groen meer te bekennen. Links zien we de steile Molignonpas, waar we aan het eind van dag naar beneden zullen komen. Wij verlaten de kom aan de

De zon is achter de bergen vandaan geschoven. Op het terras wordt gedronken, gefotografeerd en gedoezeld rechterkant, over de Grasleitenpas. Het loopt vrij beroerd en het is zoeken naar het beste paadje, maar boven worden we beloond met een geweldig uitzicht.

Gletsjermeer Rechter Leger is een lieflijke plek aan de Tschaminbeek. Ù

Grasleitenkessel, een en al gruis en grijs.



Chillen in de achtertuin van de Grasleitenhütte.



 Vlak

voor de zon ondergaat, kleuren de D olomieten magisch roze.

24 BERGEN magazine

Op het terras van de knusse Grasleiten passhütte (niet te verwarren met de Grasleitenhütte) maken groepjes kletteraars zich op voor de beklimming van de enige drieduizender van het Rosengartenmassief, de Kesselkogel, Catinaccio d’Antermoia in het Italiaans. Dat sommige namen in het Duits en Italiaans totaal niet op elkaar lijken kan trouwens verwarrend zijn. Gelukkig is onze

kaart tweetalig: Schlernhaus/Rifugio Bolzano, Grasleitenpass/Passo Principe, Tschagerjoch/Passo delle Coronelle ... De tweetaligheid is het gevolg van de italianiseringspolitiek na de Eerste Wereldoorlog, toen de Oostenrijkse (Duitstalige) regio Zuid-Tirol werd overgedaan aan Italië. Een kleine stukje verder op de route naar Antermoia, net voor de afslag naar de Cima di Scalieret (een gewaagd uitstapje voor tredzekere lopers), ligt een kort pad naar een uitgelezen plek om foto’s en filmpjes te maken. Je staat er recht voor de Rosengartenspitze en de Vajolettorens. In de verte ligt Bolzano, daarachter zijn zelfs de besneeuwde toppen van het Ortlermassief zichtbaar. In de diepte scharrelen een paar gemzen. We vervolgen onze weg op het rommelige pad over de Antermoiapas en een uitgestrekte, stenige vlakte naar het serene Antermoiameer. De hut om de hoek serveert lekkere pasta.

Suikertaart Nu moeten we kiezen: rustig dezelfde weg terug nemen of een grote ronde maken en zonder pauze doorlopen zodat we voor het donker binnen zijn. We kiezen voor de ronde, omdat we de Dolomieten willen zien die we kennen van onze wintersportvakanties: de Sassolungo, Marmolada, Seiser Alm,

het Sellamassief en – mijn favoriet – de Sass Pordoi, die in de winter een suikertaart lijkt. We krijgen ze allemaal in volle glorie voorgeschoteld. De Sass Pordoi blijkt zonder suikerlaag net zo mooi als met. Fascinerend hoe anders het aan deze kant van de Rosengarten voelt. Het eindeloze groen van de alm en het struweel langs het lange, dalende pad naar Malga Decoldaura, op 2046 meter zijn het tegenovergestelde van de witgrijze ruigte waar we net vandaan komen. Het wordt ook drukker. We zijn duidelijk dichter bij de bewoonde wereld, met veel mountainbikers en dagjesmensen. Dat gevoel blijft tot we het Tierser Alpl Schutzhaus bereiken. Daar schudden we iedereen af voor de laatste korte klim naar de Molignonpas op 2598 meter, om daarna diep af te dalen in de buitenaardse Grasleitenkessel en naar onze hut. Pittig voor de knieën, zo aan het eind van een lange dag. Toch fijn dat we geen zware rugzakken hebben. En dat Hans weer klaarstaat met z’n fles schnaps.

Berenkloof Zo’n dertig jaar geleden was de bruine beer in de Alpen bijna uitgestorven. Dankzij een beschermingsprogramma is hij terug en in Noord-Italië leven er tientallen. Een enkele keer wordt er eentje gezien, zoals afgelopen

zomer door een vader en zoon tijdens een tocht in de Brenta. De mannen hielden slechts lichte verwondingen over aan de ontmoeting. Het zou spectaculair zijn als de beer zou zijn teruggekeerd naar het Bärenloch dat wij de volgende ochtend doorsteken, maar laat ’m zich gedeisd houden, de klim is al taai genoeg. Diepe spelonken en een vallende stroom tekenen de wilde kloof. De zon kleurt de bovenrand goudgeel. Het is er schitterend. Het pad is steil en loopt over grote rotsen. Tredzekerheid is vereist, enkele passages zijn gezekerd. Het Schlernhaus zit ook vol voor de nacht, dan gaan we er vandaag maar lunchen. De twee uur durende wandeling ernaartoe, route 4 vanaf de berenkloof, is ontspannen en mooi. We worden in de gaten gehouden door enkele marmotten die waakzaam rechtop naast hun hol zitten. Op de groene vlakte boven op de platte Schlern grazen honderden koeien. De hut, ruim honderdveertig jaar geleden op deze karakteristieke berg gebouwd, oogt als een kasteel, compleet met een rond torentje en klok. Het toch al geweldige uitzicht op de Rosengarten en de puntige pieken van de Latemar wordt nog beter boven op de Monte Pez, twintig minuten lopen hiervandaan naar 2563 meter.

BERGEN magazine 25

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

Ù De Grasleitenhütte baadt in de namiddagzon.

BERGWIJZER Natuurpark SchlernRosengarten, in NoordItalië, is een van de gebieden van de Dolomieten die vanwege hun uitzonderlijke schoonheid op de UNESCO Werelderfgoedlijst staan. Het Rosengartenmassief heeft een uitgebreid wandelroutenetwerk en meerdere hutten op relatief korte afstand van elkaar, wat het zeer geschikt maakt voor ontspannen meerdaagse tochten en via ferrata’s. Reserveren is noodzakelijk in het hoogseizoen. BESTE PERIODE

Van juni tot half oktober. Vroeg in de zomer vaak nog (steile) sneeuwvelden. Eind juli en augustus zijn druk. VERVOER

Buslijn 170 doet vanuit Bolzano de mogelijke opstappunten Völs en Seis aan. Tussen Völs en Tiers, Weiss lahnbad en St. Zyprian rijdt lijn 176. OMHOOG

Het hoeft niet, maar het kan: kabelbaan Seis-Seiser Alm van Seis (1015 m) naar Compatsch (1857 m). Van Compatsch met de Panoramabahn naar de Seiser Alm (2015 m). Vanuit het Welschnofen aan de voet van de Rosen

26 BERGEN magazine

garten gaat de gondel naar de Frommeralm (1743 m). Aansluitend gaat de Koning Laurin-lift naar de Kölner Hütte (2339 m). GELOPEN ROUTE

Dag 1: Tiers (1028 m) – Grasleitenhütte (2134 m) 4 uur, h 1110 m. Startpunt achter de kerk in Tiers, de Kirchsteig. Nr 6 naar Weisslahnbad en nr 3 door het Tschamindal. Nr 3A klimt naar de hut. Inkorten door te starten in Weisslahnbad of St. Zyprian. Dag 2: Lange ronde door het hart van de Rosengarten 8 uur, h 1125 m. Nr 3A omhoog, in de Grasleitenkessel rechts nr 11 naar de Grasleitenpasshütte, dan nr 584 naar Antermoia, nrs 580-555-532 naar Tierser Alpl Schutzhaus. Nr 554 de Molignonpas op (2598 m). Afdalen in de kom en de 3A terug naar Grasleitenhütte. Dag 3: Grasleitenhütte – Schlernhaus (2437 m) – Tierser Alpl Schutzhaus (2440 m) 5 uur, h 525 m,  215 m. Nr 3A afdalen, rechts naar nr 3 en via Bärenloch omhoog. Nr 4 naar Schlernhaus, zelfde route terug, door naar Tierser Alpl Schutzhaus. Dag 4: Tierser Alpl Schutzhaus – Bärenloch – Tiers (1028 m) 2½ uur,  1410 m. Nr 3 naar Weisslahnbad of nr 6 terug naar Tiers.

Voor de laatste nacht hebben we bedjes in het Tierser Alpl Schutzhaus weten te bemachtigen, twee uur teruglopen over hetzelfde pad en dan nog eens twintig minuten door. Hier komen veel wandelroutes bij elkaar, het is een populaire bestemming voor dagjesmensen, alpinisten en mountainbikers dus is het er druk. De hut is bijna zestig jaar geleden eigenhandig gebouwd door een toen twintigjarige berggids uit Tiers, Max Aichner. Hij kocht de rotsige grond aan de voet van de Rosszähne van zijn laatste lires. Een muilezel voor het vervoer van bouwmaterialen had hij niet, hij sjouwde alles zelf naar boven. Steeds meer bergtoeristen wisten zijn schuilplek te vinden en in de directe omgeving legde hij twee via ferrata’s aan: de Maximilliansteig en de Laurenzisteig, vernoemd naar zijn vrouw Laura. Een hutje is het allang niet meer en al dertig jaar wordt het meermaals verbouwde verblijf geleid door Max Aichners dochter Judith en haar man Stefan. Zoals de zon hier ondergaat: adembenemend. De Dolomieten hebben gedurende de dag meerdere kleuren – grijs in de schaduw, wit in de zon, goud in het uur voor zonsondergang, en roze tijdens zonsondergang. Een wonder, veroorzaakt door de samenstelling van het gesteente, en de basis van sagen en sprookjes. Wij worden er vooral heel stil van en blijven buiten tot het donker wordt. n

SLAPEN

• Grasleitenhütte/Rifugio Bergamo (2134 m) – www.grasleitenhuette.com • Grasleitenpasshütte/Rif. Passo Principe (2600 m) – www.grasleitenpasshuette.com • Antermoia Hütte (2496 m) – www.rifugioantermoia.com • Tierser Alpl Schutzhaus (2240 m) – www.tierseralpl.com • Schlernhaus/Rif. Bolzano (2437 m) – www.schlernhaus.it BERGREDDING

Noodnummer 118 KAART

Tappeiner Map 160 – Tiers und Umgebung, 1:25.000 MEER WETEN?

• Sentres Südtirol – App, rijke bron voor wandelaars, met kaartmateriaal. • www.suedtirol.info • www.seiseralm.it

WWW.HANWAG.NL

HANWAG BANGRI Een stijlvolle en comfortabele wandelschoen uit hoogwaardig Tibetaans Yak-leer. Zeer sterk maar verrassend soepel leer met een natuurlijke grove nerfstructuur, maakt ieder exemplaar uniek. • • • • •

Een flexzone bij de hiel optimaliseert de pasvorm Een chroomvrij gelooid leren binnenwerk, ideaal voor diabetici De Vibram® Endurance zool biedt een uitstekende demping en een hoge flexibiliteit 100% made in Europe en verzoolbaar Verkrijgbaar in een specifieke dames – en herenleest

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

OOST-TIROL

Karnischer Höhenweg

één grote 360° bioscoop Drie jaar geleden verkende onze hoofdredacteur het middelste stuk van de Karnischer Höhenweg langs de Oostenrijks-Italiaanse grens. Dat avontuur langs de loopgraven van WO I maakte zoveel indruk dat hij afgelopen zomer terugkeerde voor de eerste etappes van de trektocht, startend in Sillian in Oost-Tirol. Zigzaggen over de Friedensweg: een prequel. TEKST & FOTO’S JONATHAN VANDEVOORDE

28 BERGEN magazine

Peis en vree. De Obstanzerseehütte ligt in een prachtig kaardal. BERGEN magazine 29

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

et overkomt mij wel vaker: nauwelijks geslapen. Om exact 00.02 uur keek ik voor het eerst op mijn horloge en daarna zowat om het half uur weer, en weer, en weer. De vage film van het rijden over de Autobahn werd in mijn hoofd afgedraaid. En vandaag hebben Bruus en ik een pittige wandeling voor de boeg. Dat belooft wat. De ontvangst op de Leckfeldalm, een knusse almhut boven Sillian, was hartelijk geweest en het geklingel van de koebellen naast het terras had ons meteen in de juiste stemming gebracht. Maar goed slapen na een lange autorit lukt mij bijna nooit, vooral als mijn eerste bed een aardig stuk boven zeeniveau ligt. Daar sjokken we dan, in de warme ochtendzon, bergwaarts tussen plukken alpenroosjes, nog wat onwennig de bandjes en riemen van onze rugzakken continu afstellend. Mijn oogleden zijn zwaar en mijn benen van elastiek. Maar als we de bergkam bereiken en de Sextener Dolomieten aan de overkant van het dal, net in Italië, zichtbaar worden, schiet alles in mij wakker. Het wow!-gevoel werkt beter dan de sterkste koffie. In elk geval beter dan die slappe cappuccino die ze ons hier op het lege terras van de grote Sillianer Hütte serveren. Het panorama is grandioos en Bruus en ik nemen er de tijd voor. Aan de overkant van de vallei zien we de Rotwand en schuin daarachter de beroemde Drei Zinnen. De gelijknamige berghut is zelfs als een witte stip te herkennen. Daar hebben zowel Bruus als ik, elk bij een andere gelegenheid, mooie vakantieherinneringen liggen.

Herinneringen De Sextener Dolomieten waren in de jaren 1915-1917 het theater van hevige gevechten tussen de Oostenrijks-Hongaarse en de Italiaanse troepen – de vijanden bivakkeerden daar zowat op roepafstand van elkaar. Het toenmalige front liep over de Rotwand en stak ter hoogte van de Kreuzbergpas het dal van Sexten dwars over. Vanaf ongeveer de plek waar we nu het uitzicht zitten te bewonderen volgde de frontlijn de rug van de Karnische Alpen die nu de landsgrens tussen Oostenrijk en Italië vormt. Dit lijkt een evidentie, maar dat was het in de jaren vlak na de oorlog ogenschijnlijk niet. Over de hele lengte van de grenskam werden in 1920 marmeren grenspaaltjes neergezet, met in de ene zijde een Ö en in de andere een I gegrift, zodat voor altijd duidelijk zou zijn welk stukje rots of gras aan welk land toebehoorde. Voor ons zijn de paaltjes nuttige bakens om te volgen. Het is schitterend weer en we willen overal over het hoogste deel van de

30 BERGEN magazine

kam wandelen – 360-graden vergezichten gegarandeerd. “Ik zou hier in de mist niet zonder gps willen lopen”, observeert Bruus. Gelijk heeft hij. Hoewel we op kruispunten de bekende gele wegwijzers tegenkomen, kriskrassen overal loopsporen door elkaar. Alsof er meerdere Karnischer Höhenwege zijn. Bij helder weer wijst de juiste route

zichzelf, maar bij slecht zicht kan ik het mij voorstellen dat je onbedoeld een spoor naar een of andere rotstop gaat volgen of op het pad dalwaarts terechtkomt.

Achtbaan De hele dag brengen we in een achtbaan door. We zitten in een soort flow en zwe-

De Dolomieten verdwijnen nooit uit het zicht.



Een traditie die we bij heel veel topkruizen moeten volgen.



De Karnischer Höhenweg is een kilometerslange achtbaan over de bergkam.

 Oude oorlogsbunker, nieuwe bestemming.



 De Obstanzerseehütte ligt in een prachtig kaardal.

De gezelligheid begint al op de Leckfeldalm.



ven van top naar top, hoog boven de wereld, met het ene uitzicht al indrukwekkender dan het andere. We herkennen in Oostenrijk de Hohe Tauern met de Großglockner en de Großvenediger en ook de besneeuwde Zillertaler Alpen. Aan Italiaanse kant: gekartelde kammen kalkgesteente zover het oog reikt. Zo krijgen we bijna ongemerkt best wat hoogtemeters in de kuiten op weg naar de Obstanserseehütte, ons doel voor vanmiddag. Morgen zal dat trouwens niet minder zijn, integendeel. Tussen twee bergtopjes door stoppen we voor de lunch bij een bergmeertje. Dit is de Hochgräntenpass. Een kleine, ommuurde begraafplaats vormt de laatste rustplaats van gesneuvelde Standschützen uit het regiment dat dit deel van de Oostenrijkse grens

moest verdedigen. Dit blijkt het hoogstgelegen kerkhof van de Alpen te zijn: 2429 meter. Opvallend veel namen op de gietijzeren kruisen zijn Hongaars. Voorbij de Hochgräntenpass wordt de achtbaan spannender. De groene, ronde bergkam verandert in een gekartelde rotskam van schist en gneis. We moeten geregeld onze handen gebruiken om omhoog te komen. De stukjes klimwerk zijn vaak steil en spannend – vooral tussen de toppen genaamd Demut en Eisenreich moet je geen last hebben van hoogtevrees – terwijl de afdaling aan de achterkant telkens veeleer geleidelijk gaat. Geen wonder dat het gros van de wandelaars de Karnischer Höhenweg in deze richting loopt, van west naar oost. Het is in elk geval een stuk vriendelijker voor de knieën dan andersom.

Oorlogsarcheologie Onderweg komen we bijna onafgebroken restanten van loopgraven tegen (soms alleen nog te zien als een rij half overgroeide stenen) en op de hoogste plekken schuttersputjes, gericht op Italië. Of we zien de contouren van waar ooit gebouwtjes moeten hebben gestaan, met afgebrokkelde stenen muurtjes en versplinterde restanten van houten balken. Enkele vervallen, betonnen bunkers staan er ook nog. De schapen maken er dankbaar gebruik van om te schuilen voor de felle zon. We lopen over smalle paadjes en langs diepe afgronden. Op een vlakke, door een rotswandje beschutte plek komen we twee jonge archeologen tegen die met instrumenten drukdoende zijn om op te meten wat ooit een troepenonderkomen voor een BERGEN magazine 31

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

vijftiental Standschützen moet zijn geweest, aldus Thomas, de praatgrage van de twee. “We hebben hier zelfs een keuken ontdekt”, en hij wijst naar de contouren van een van de ‘kamers’ die op de bodem te zien zijn. “Met werktuigen en keukengerei en al.” Roestig gerei ligt in doorzichtige plastic zakjes aan de kant van de site, alsof het een forensisch moordonderzoek betreft. Thomas en zijn collega zijn alle ruïnes op dit deel van de kam in kaart aan het brengen. “Al een week bezig, nog twee te gaan. We hebben hier verderop in de grashelling onze tent staan. ’s Nachts wordt het hier koud.” In de wetenschap

dat voor vanmiddag onweer is voorspeld, wil ik liever niet weten hoe het hierboven voelt in een tentje als de pleuris losbarst. Het is ook de reden dat we de etappes van onze wandeldriedaagse relatief kort gehouden hebben en niet al te laat in de hut willen zijn: het weer kan in de bergen ’s middags snel omslaan. Voorbij de spannende top van de Eisenreich komt de Obstanserseehütte in zicht. Door de overdrijvende wolkenschaduwen schuift op de kale puinhelling achter de hut een luipaardachtig vlekkenpatroon. Het lage gebouw ligt aan een meertje in wat ooit een door een gletsjer uitgeschuurde kom

Sinds 1920 is de officiële landsgrens langs het front gemarkeerd.



Kleine soldatenbegraafplaats op de Hochgräntenpass.



 Avond in de knusse Standschützenhütte.

32 BERGEN magazine

moet geweest zijn. De eindmorenen van verdwenen gletsjers uit de laatste en voorlaatste ijstijd zijn nog duidelijk te zien als ‘dammen’ die twee delen van het dal bijna kaarsrecht afsluiten. Vlak naast de bovenste morene ligt de Obstanserseehütte.

Kalk en kristallijn En of ik geslapen heb vannacht! Dat kon ook niet anders. Vanessa en haar twee huttencollega’s hebben voor een uitstekend ontbijtbuffetje gezorgd voor de weinige gasten die hier overnacht hebben. De Obstanserseehütte ligt aan de voet van de Roßkopf, een kalkstenen puist tussen het kristallijne gneis en schist waar de rest van de bergkam uit bestaat. Bruus en ik volgen niet het pad naar het pasje onder de bleke Roßkopf – de slechtweervariant van de route – maar lopen langs het meertje en nog een soldatenbegraafplaatsje terug naar de top van de kam en pikken de Höhenweg min of meer op waar we hem gisterenmiddag verlaten hebben. De mooiste uitzichtstop krijgen we het eerst voorgeschoteld: de 2678 meter hoge Pfannspitze. Het panorama is wederom weergaloos en voor ons krijgen we de Kleine en Große Kinigat in het vizier. Deze laatste is het hoogste punt van de etappe en met 2689 meter een van de hoogtepunten op de hele Höhenweg. Het is een bleke, massieve kalksteenplaat die door oerkrachten scheef omhoog is geperst. Omdat de Karnische Alpen precies op de scheiding tussen de tegen elkaar

opbotsende Afrikaanse en de Europese platen liggen – de Periadriatische breuklijn – heeft dit lokaal voor bizarre opeenstapelingen van gesteenten gezorgd. Zo kan het zijn dat oudere lagen boven op jongere liggen, zoals verder naar het oosten gebeurd is, of dat je rotsplaten van kalk- of dolomietgesteente in een kristallijn gebergte tegenkomt, zoals hier.

We zitten in een soort flow en zweven van top naar top hoog boven de wereld Het pad naar de Kinigat over de graat volgt een bijna onafgebroken slinger van loopgraven en de vergezichten zorgen ook nu weer voor pure verrukking. Als we de voet van de puinhelling onder de Kinigat bereiken, is het even zoeken naar het loopspoor dat volgens ons gidsje een afsteker is naar het officiële pad richting de top. De hemel boven de Dolomieten aan de overkant begint dicht te trekken maar we schatten in dat het voor het komende uur of wat nog wel goed zit. Na tien minuten gehijg en gepuf door het losliggend puin bereiken we een kletterpassage voorzien van staalkabels en steile treden. Meestal hoef ik die dingen niet, maar hier zijn ze echt wel nodig, vooral straks tijdens de afdaling. Nog eens een kwartier later staan we onder een gigantisch topkruis

dat met decoratieve kettingen in de berg verankert zit. Een plakkaat en een kapelletje herinneren aan de gesneuvelden.

Austropop Na een half uur afdalen door de met gele papavers begroeide puinhelling komt de Filmoor Standschützenhütte in zicht. “Het lijkt wel een Heidihutje”, roep ik naar Bruus. “Zo klein!” En horen we daar muziek? Ja hoor: de ijle tonen van een drum en een gitaar golven op de windvlagen onze kant op. Als we aankomen staan drie jonge gasten met een bierblikje in de hand de band aan te moedigen die op een grasveldje een nummertje aan het inoefenen is. Johanna en haar vriend Patrick, die de hut runnen, spelen samen met de kok Alberto een nummer van een bekende Weense zanger en filmen alles. Ze werken aan een inzending voor een wedstrijd. “Als we het clipje insturen, dan maken we kans dat Voodoo Jürgens zelf een thuisconcert komt geven. Hier op de hut, hoe origineel zou dat zijn?”, legt Johanna ons achteraf uit. Voodoo Jürgens schijnt wereldberoemd te zijn in Oostenrijk. Volgens een van de jongens zingt hij in het Weens dialect over de “Existenz des Lebens”, het motto van de Austropop-muziekstroming. Deze drie Wieners zijn duidelijk niet voor de lange wandelingen naar de hut gekomen. Ze zijn collega’s die samen een weekendje in de bergen willen doorbrengen. Misschien gaan ze morgen naar de top van de Große Kinigat. Ze waren al ietwat aange-

 De Karnischer Höhenweg biedt on eindige vergezichten in twee landen.

Gele papavers (Papaver kerneri) op de hellingen van dolomietgesteente van de Kinigat.





De Filmoor Standschützenhütte.

BERGEN magazine 33

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

schoten toen wij vanmiddag arriveerden en lijken continu dorst te hebben. Maar de sfeer is vriendelijk en relaxed. Zoals ik verwacht had, trekt de hemel dicht. De avond begint vroeg. Alberto, een jonge Italiaan uit Brescia die vertelt dat hij al sinds zijn vierde zijn zomers op deze hut doorbrengt, kookt een fantastische pastamaaltijd. De flessen weissburgunder gaan van hand naar hand. Daarna de schnaps. We kennen elkaar bij onze voornamen en krijgen tot lang na het tijdstip van Hüttenruhe een gratis cursus Austropop, gelardeerd met vurige analyses van de essentie van de Weense Existenz.

De volgende ochtend vertrekken Bruus en ik in de mist richting de bergpas die naar de Porzehütte voert, een alternatieve etappeplaats op de Karnischer Höhenweg. Rond de middag, terwijl bakken vol hemelwater met veel donder en bliksem boven onze hoofden uitgestort worden, dalen we over een eentonige bosweg af naar de bewoonde wereld, met een glimlach op ons gezicht en onze gedachten verzuipend in het onweer. Of onze Weense vrienden vandaag de Kinigat nog beklommen hebben? Dat zal niet. Ze lagen nog te slapen toen wij vertrokken. En met dit weer … Maar gezellig zullen ze het zeker gemaakt hebben. n

 Korte maar steile passage naar de top van de Großer Kinigat. Foto: Bruus Antonides

BERGWIJZER De Karnischer Höhenweg is een 169 km lange trektocht over de grenskam van Oostenrijk (Oost-Tirol en Karinthië) en Italië, van Sillian naar Arnoldstein. Voor deze reportage liepen we in drie dagen het Oost-Tiroolse deel van de route. Een reportage met uitgebreide Bergwijzer over de etappes tussen het Hochweinsteinhaus en de Zollnerseehütte vind je in Bergen Magazine 2019-3. VERVOER

Sillian is met de trein te bereiken (www.oebb.at). Door het Lesachtal en Gailtal rijden op onregelmatige data en tijdstippen lijnbussen waarmee je weer naar je startpunt kunt reizen (meestal met overstap). Alternatief: wandeltaxi die vaste tarieven hanteert naargelang het gereden traject. Bel Taxi Bodner in Kartitsch (Heinz: +43(0)664.16.18.723 of Helmut +43(0)664.73.71.85.53). BESTE PERIODE

Juni tot eind september. Houd vroeg in de zomer wel rekening met sneeuwvelden. Omdat je continu over een graat loopt: oppassen bij onweersdreiging! Hoewel de route goed aangegeven is, is bij mist of slecht zicht een gedetailleerde kaart een must en een gps of wandelapp (met vooraf gedownloade kaart) erg handig. GELOPEN ETAPPES

Dag 1: Leckfeldalm (1925 m) – Sillianer Hütte (2447 m) – Demut (2592 m) – Eisenreich (2665 m) – Obstanserseehütte (2304 m) 5½ uur, h 1120 m,  750 m, T2/T3. Geleidelijk gaat het steeds hoger en wordt het pad uitdagender. Meertje bij de hut om in af te koelen (watertemperatuur ong. 10 graden!). Een waterfiets huren kan ook. Dag 2: Obstanserseehütte – Pfannspitze (2678 m) – Hintersattel (2453 m) –Standschützenhütte (2350 m) 4½ uur, h 630 m,  580 m. De mooiste route is de 03A over de kam met alleen maar hoogtepunten: T3, enkele korte passages T4. Mogelijkheid om de Große Kinigat te beklimmen (facultatief, zie kadertje). Slechtweervariant: volg 03/403 over het Rosskopftörl en Mittersattel. De officiële tweede etappe gaat nog dik 3 uur verder over de 03/403 tot aan de Porzehütte (1942 m), wat de dag dan zeer lang zou maken (en problematisch bij slecht weer). Neem liever de tijd. Dag 3: Standschützenhütte – Heretriegel (pas, 2170 m) – Porzehütte (1942 m) – Obertilliach (1450 m) 4 uur, h 250 m,  1050 m, T3/T2. Volg 03/403 tot aan de gerenoveerde Porzehütte waar je eventueel kunt lunchen. Bij mooi weer: beklim de Porze (2599 m) via de Porzescharte en het Tilliacher Joch: 3 uur en h 700 m extra. Vanuit Obertilliach transfer terug naar Sillian. SLAPEN

• De Leckfeldalm (www.leckfeldalm.at) hoog boven Sillian is een heerlijk alternatief voor de grote (en soms drukke) Sillianer Hütte. Hartelijke sfeer dankzij Philipp en Amalia Pranter. Voor een tientje p.p. komen ze je met een busje ophalen in het dorp.

34 BERGEN magazine

Het loont de moeite om bij mooi weer naar de top van de markante kalkberg Große Kinigat (2689 m) te lopen (T3/T4) vooraleer de Standschützenhütte aan te doen. Kijk, aangekomen bij de puinhelling onder de Kinigat, ter hoogte van het roodwit geschilderde paaltje links naar omhoog en vind het vage loopspoor dat de puinhelling op gaat. Onder de rotswand kom je op het reguliere roodwit gemarkeerde pad: ga links omhoog richting de kabels. Afdalen via hetzelfde reguliere pad en rechtdoor, schuin door de puinhelling naar het Hintersattel. • Overige berghutten: online reserveren via www.alpenverein.at (Standschutzenhütte alleen telefonisch) • Sillian en omgeving (Lienz, Innichen): meerdere accommodaties in diverse prijsklassen. KAART

Kompass Wanderkarte 47 Lienzer Dolomieten – Lesachtal, 1:50.000 (Kaartnummers 60 en 64 voor de andere delen van de KHW). LEESTIPS

• Trekking the Karnischer Höhenweg, John Hayes, Cicerone Press, ISBN 9781852849429. Erg handig, vooral omdat hij ook de mogelijke etappevarianten beschrijft. • Wanderführer Karnischer Höhenweg – mit Tourenkarte und Höheprofilen, Mark Zahel, Kompass, ISBN 9783990443477. Bevat een wandelkaart op 1:35.000 MEER WETEN?

• www.karnischer-hoehenweg.com • www.osttirol.com

Met zicht op de Dolomieten

Val di Fiemme

THEMA

Steenmannetjes laten groeien. (GP)

Schuin omhoog naar de Torre di Pisa Wist je dat er nog een ‘toren van Pisa’ bestaat? Boven het Val di Fiemme, in de zuidelijke Dolomieten van Trentino, troont een berghut met die naam op de flanken van het Latemarmassief. Sytske Maaijen, die in de regio woont, bezocht na vele jaren haar tweede Torre di Pisa … twee keer. TEKST SYTSKE MAAIJEN FOTO’S GAIA PANOZZO & SYTSKE MAAIJEN

aren geleden, toen ik nog naar Italië op vakantie ging, ben ik in de stad Pisa geweest met een bezoek aan de gelijknamige toren. Indrukwekkend scheef stond hij inderdaad, maar ik heb er geen bijzondere herinneringen aan. Inmiddels woon ik ruim twintig jaar in de regio Trentino en kwam ik er tot mijn verbazing achter dat er nog een Torre di Pisa bestaat. Een jaar geleden was ik met een collega aan het skiën in Val di Fiemme toen mijn oog op

een hut viel, fier op een richel van het Latemargebergte. Mijn collega volgde mijn blik en liet mij weten dat het de Rifugio Torre di Pisa is. Op mijn vraag hoe deze hut aan die naam komt, was het antwoord “ga dat maar ontdekken”. Afgelopen zomer ben ik dat gaan doen. Het is begin september als ik met mijn dochters naar Val di Fiemme rijd en bij de gondel onder de skischansen van Predazzo parkeer. Het is fris in het dal op 1100 meter hoogte

en kippenvel staat al snel op onze benen. We stappen met wandelgids Nadia in de kabelbaan richting Passo Feudo (2168 m). Boven is de temperatuur opvallend genoeg veel aangenamer als we vanuit de lift direct wandelpad nr 516 nemen: “Rifugio Torre di Pisa 1.30”. De hut is al goed te zien en het plan is om de gehele ronde te lopen oftewel allereerst naar de hut, dan via Forcella dei Camosci naar berghut Oberholz boven Obereggen en retour naar Passo Feudo. Een route met circa 800 meter hoogteverschil en een tijdsindicatie van 5 tot 6 uur.

Zwarte schoorstenen Het zonnetje schijnt weliswaar maar wat sluierbewolking trekt voorbij wanneer we starten. Langs de route is het een aangenaam geklingel van de koeien- en schapenbellen, vinden we fraaie steenmannetjes en bewonderen Grete en Noora door verschillende kijkers langs de route de omliggende BERGEN magazine 35

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

36 BERGEN magazine



De mooiste scheve toren. (SM)



Edelweiss... altijd mooi! (GP)



Steil omlaag door de Forcella dei Camosci. (SM)

Strauben, troosteten na de regenbui. (SM)

toppen. Al snel komen wij bij een splitsing; links richting berghut Oberholz, voor ons gaat de route omhoog. Het wordt steiler en Nadia vertelt dat het pad de afgelopen jaren enorm is verbeterd want het vele losliggende puin zorgde voor glijpartijen. De hut verdwijnt nu uit het zicht en we klimmen door een paar donkergrijze rotspassages. “Het lijkt hier wel een vulkaan”, roept mijn oudste dochter en tot onze verbazing bevestigt Nadia dat inderdaad tijdens vulkaanuitbarstingen, zo’n 240 miljoen jaar geleden, de omhoog gestuwde lava deze rotsen uiteen heeft gereten. Deze vrijwel zwarte ‘schoorstenen’ van basalt vormen nu ons wandelpad, een uniek verschijnsel in de Dolomieten.

De vrijwel zwarte ‘schoorstenen’ van basalt zijn een uniek verschijnsel in de Dolomieten Vrij vlot bereiken we de Rifugio Torre di Pisa op 2671 meter, maar helaas trekt de lucht met dezelfde snelheid dicht. De wind wordt fris, vesten gaan aan en we proberen tussen de wolkenflarden door iets van de omgeving waar te nemen. Als ik hoor welke toppen hier allemaal te zien moeten zijn, baal ik flink van deze weeromslag. We lunchen binnen en zien door het raam dat het zelfs licht begint te regenen. Doorlopen is geen optie, maar ik loop achter de hut snel een klein stukje verder, op zoek naar die zoge-

naamde Torre di Pisa. Ik vind de rotsformatie, indrukwekkend scheef, gehuld in grijze wolken. Met de nodige voorzichtigheid dalen we terug af, want de stenen zijn nu glibberig. Nat en koud komen we terug op de Passo Feudo en als troost eten we daar overheerlijke Strauben, een traditioneel gefrituurd spritsgebak. Aangezien al op 20 september veel liften en hutten sluiten, neem ik mij voor deze route zo snel mogelijk nog een keer te proberen.

Nieuwe ronde Vijf dagen later stap ik opnieuw in de lift, maar nu onder een strakblauwe lucht en een warm zonnetje. Dit keer ben ik alleen, mijn dochters zijn na bijna zeven maanden thuisonderwijs en vakantie eindelijk terug naar school. Ik heb mij goed geïnformeerd en ik zet er flink de pas in, mij reeds verheugend op het mooie panorama boven. Langs de route roept een wandelaar “Ciao bionda… wacht op mij!” Ik schiet in de lach, groet vriendelijk maar loop door en kom al snel bij de bijzondere zwarte klauterpassages. Hier wil ik graag filmen, dus ik stop en een man met frisgroen shirt wandelt mijn beeld in. Ik vraag toestemming of ik deze opnames mag gebruiken en hij vraagt of hij met mij mee mag lopen. Hij legt uit dat hij een paar steilere passages verderop langs de route liever niet alleen wil doen. Zo wandelen Matteo en ik verder en arriveren bij de Rifugio Torre di Pisa die baadt in de zon. Ik draai een paar keer om mijn eigen as want inderdaad, wat een uitzicht! Valsorda, Piz Boè in het Sellamassief, Pale di San Martino, de Cima d’Asta van het Lagorai



Het maanlandschap richting de Gemzenkloof. (SM)



De wegwijzers bij berghut Torre di Pisa. (SM)

 Toppen

zoeken langs de route. (GP)

gebergte, de Brenta Dolomieten, Cevedale… Teveel om op te noemen. Als we daar een tijdje staan haken de Ciao bionda-man en zijn zus aan om ook met ons mee te lopen. En ik dacht nog wel een dag alleen onderweg te zijn vandaag ... Direct achter de hut sta ik dan opnieuw oog in oog met de Torre di Pisa, dit keer afgetekend tegen een blauwe hemel. Ik neem de tijd, maak foto’s, film en geniet van het fraaie decor. Het is druk op dit punt, het pad is smal en waar nodig zoek ik houvast aan de rotswand. Ik voel mij nietig tussen deze immense Dolomietenrotsen – er is zoveel moois te zien rondom!

Gemzenkloof Het pad gaat glooiend verder en met de zon in de rug lopen we richting de Forcella dei Camosci. Op het hoogste punt wordt mij direct duidelijk waarom deze doorgang naar gemzen is vernoemd. Een smalle kloof tussen twee rotswanden, waar je klauterend (of BERGEN magazine 37

THEMA

Met zicht op de Dolomieten

met behulp van je achterwerk) steil omlaag gaat om vervolgens door een kleine bergkom nog dieper tussen de rotsmassa’s door te wandelen. Het andere koppel heeft ineens haast en is met grote passen doorgelopen. Ik geniet. Het grijze en soms lichtgele gesteente met de blauwe lucht erachter, het spel van omhoog trekkende wolkenschaduwen en de zon tussen de spitse toppen is adembenemend. De route blijft rotsig en zodra hij steiler wordt, zorgt het losse gesteente soms voor kleine glijpartijen en ben ik blij dat ik stokken gebruik. Daar waar weer wat groen gras en bergbloemen tevoorschijn komen, zien Matteo en ik de mooie berghut Oberholz onder ons opdoemen. Als je van architectuur houdt, mag je dit hoogstandje niet missen en ’s winters is de moder-

ne hut ook met de stoeltjeslift te bereiken. Tiroler klanken van een accordeon maken duidelijk dat we ons hier op de grens van Zuid-Tirol en Trentino bevinden. Ik gun mijzelf een pauze met een flinke taartpunt en de dorst les ik met een Weizenbier.

Nagenieten De hoogtelijnen op de kaart geven mij de indruk dat het laatste stuk van route 22 glooiend op hoogte zou liggen maar stiekem blijken er nog een paar flinke klimmetjes in te zitten. Ineens begin ik te twijfelen over het tijdstip dat de liften sluiten en zet er flink de pas in. Met een kop als een tomaat kom ik weer op de splitsing vanaf waar mijn klim naar Rifugio Torre di Pisa begon. Aan de horizon kleuren de Dolomie-

ten richting Val di Fassa en San Martino di Castrozza prachtig in het zachte zonlicht. Het is nog iets te vroeg in de late middag voor het ‘rosadire’, zoals het alpengloeien hier wordt genoemd, maar zonder twijfel zal dat snel gebeuren. De herkauwende koeien maken het decor compleet terwijl ik de stoeltjeslift in het oog krijg en Matteo en ik elkaar bedanken voor het aangename gezelschap. In de lift omlaag sluit ik mijn ogen en geniet opnieuw van het uitzicht vanaf de hut op zoveel bergtoppen, de kalkstenen bergwereld en de mooiste scheve toren van allemaal: onze eigen Torre di Pisa. n

BERGWIJZER Het Val di Fiemme, met de stadjes Cavalese en Predazzo ligt in Noord- Italiaanse regio Trentino tussen Bolzano en Trento. De streek is bekend om de Dolomietenmassieven van de Latemar en de Pale di San Martino. BESTE PERIODE

Begin juni tot eind september. VERVOER Genieten van het eindeloze panorama. (GP) Ù

Rifugio Torre de Pisa komt in zicht – boven op de rotsrichel. (SM)



Goede busverbinding in het dal. VOORDEELPASSEN

De FiemmE-motion card, aangeboden bij de aangesloten accommodaties, biedt gratis gebruik van liften, (shuttle)bus, themawandelroutes en parken en musea in Trentino en Val di Fiemme. GELOPEN WANDELING

Passo Feudo (2168 m) –Rifugio Torre di Pisa (route nr 516, 2671 m) – Forcella dei Camosci (2590 m) – pad nr 18 naar Oberholz, nr 22 naar Passo Feudo. 5 tot 6 uur, h 790 m. De Passo Feudo is vanuit Predazzo te bereiken met de kabelbaan met overstap op de stoeltjeslift Gardonè. Alternatief: Vanuit Pampeago stoeltjeslift Latemar. Nr 504 richting Passo Feudo en dan zoals hier boven. Neem vanaf Oberholz dan nr. 23 tot de Mayrl Alm en daarna de asfaltweg tot aan stoeltjeslift Latemar. ONZE TIP

Overnacht in Rifugio Torre di Pisa voor een adembenemend panorama bij zonsondergang met het ‘rosadire’ en zonsopkomst. KAARTEN

• Kompass 618 Val di Fiemme, Catena del Lagorai, 1:25.000 • Tabacco 14 Val di FIemme, Lagorai, Latemar, 1:20.000 Diverse wandelkaarten zijn ook bij de toerisme bureaus in Val di FIemme te verkrijgen. MEER WETEN?

• www.visitfiemme.it/en/summer

38 BERGEN magazine

TOT OP ZEKERE HOOGTE

TEKST & FOTO SIMONE VAN VELZEN

mij een heel schappelijk argument, maar nu ik het

keer zie ik de wagen doorrijden tot aan de plek

blauwe zwaailicht de weg op zie draaien die

waar mijn busje geparkeerd staat. Nu weet ik het

k por wat met een stok in de kolen. Het is

regelrecht naar ‘mijn’ klif leidt, twijfel ik ineens of

zeker, ik zit in de penarie! Terwijl ik vervolgens op

eind februari, een beetje vroeg voor mijn

de Franse autoriteiten de redelijkheid van mijn

een zoete aardappel kauw, bewonder ik het

eerste kampeertripje van 2021. Het weer is

logica zullen inzien. De herrie zowel als het

doorzettingsvermogen van de twee dienst

echter ongekend zacht en ik zit er warmpjes bij

zwaailicht verdwijnen echter weer. Vals alarm

kloppers. Ze zijn al minstens een half uur in het

met mijn kampvuurtje in de Grotte de Balme, een

lach ik hardop, maar zodra ik twee zoete aard

pikkedonker aan het zwoegen. Zodra ik uitge

geten ben, hebben ze me eindelijk bereikt.

kalkstenen grot op 723 meter hoogte. De grot – een paradijs voor beginnende speleologen – meandert kilometers diep de bergwand in, maar mijn vuurtje heb ik aan de rand van een natuurlijk venster gebouwd vanwaar ik een fantastisch uitzicht heb over de Vallée de l’Arve. De lichtjes van Sallanches twinkelen er vrolijk op los. De

“Komen jullie me arresteren vanwege de avondklok?”, vraag ik gedwee

Vliegensvlug bied ik mijn excuses aan. “Komen jullie me arresteren vanwege de avondklok?”, vraag ik gedwee. “HAHAHA, nee hoor. Wij zijn van de brandweer, we komen voor het vuur”, buldert een vriendelijke mannenstem. “Wow, wat een fantastische plek om te kamperen”, klinkt de ander. “Als je je vuurtje een beetje verplaatst,

Route Blanche ligt er echter verlaten bij. Vanwege de avondklok is het er muisstil, maar plotse-

appelen uit de hete kolen vis, zie ik twee hoofd-

ietsjes dieper de grot in, dan kan niemand het

ling wordt de stilte verbroken door een gillende

lampen beneden in het bos. Zijn ze dan toch naar

zien.” Ondertussen wordt de centrale op de

sirene. Die komt toch niet voor mij, schiet het

mij op zoek? Gelukkig zitten ze veel te laag om de

hoogte gebracht: “Het vuur is gedoofd, er is

door mijn hoofd. Ook ik had vanwege de avond-

klim naar de grot te kunnen vinden. Even later

hier niemand aanwezig.” Een opgestoken duim

klok natuurlijk om zes uur binnen moeten zijn. In

verdwijnen de zaklampen om wederom plaats te

met een knipoog, en de brandweer is weer

een grot is toch ook een soort van binnen, leek

maken voor het onheilspellende zwaailicht. Dit

verdwenen. n BERGEN magazine 39

Inspiratie van onze adverteerder

Valsugana Lagorai

Waterrijke bergwereld

Zonsondergang bij de meren Levico en Caldonazzo. Foto: Alberto Libardoni 

TEKST SYTSKE MAAIJEN

n het noorden van Italië, niet ver van de stad Trento, bereik je in vijftien minuten vanaf de Brenner autobaan de groene en waterrijke wereld van Valsugana. Bergen, bossen en twee diepblauwe meren staan gelijk aan genieten van de rust en ruimte. De bijna vijftig kilometer lange Lagorai-bergketen aan de noordzijde van de vallei is minder bekend dan de meren Levico en Caldonazzo maar absoluut het ontdekken waard.

Warme bergmeren in het groen Op de oevers van beide meren tref je diverse campings aan, van klein tot groot, en genieten gezinnen van het warme en schone zwemwater. Ga je van de spetterende

40 BERGEN magazine

kinderen en de watersporters richting de groene hellingen, dan ontdek je direct een heel andere wereld. We nemen je mee richting Passo Manghen boven Borgo Valsugana, in het hart van de Lagorai. Deze bergpas is een klassieker in de wielerronde van Italië en verbindt Val di Fiemme met Valsugana. Stop op de heenof terugweg zeker in Borgo: dit pittoreske stadje wordt ook wel Klein Venetië genoemd, met de nadruk op klein! Door het centrum loopt de Brenta-rivier en de vele bruggen en portieken aan het water zorgen voor een aparte sfeer. En als je eens een dag het echte Venetië wilt bezoeken, kun je vanuit Valsugana makkelijk de trein er naartoe nemen.

Wandeling Passo Manghen Nu verder richting het Lagorai-gebergte. Met de auto rijden we via Telve door Val Calamento, een brede, groene vallei met hier en daar houten schuren en enkele huizen. Dan volgen de haarspeldbochten tot we bij Malga Valsolero di Sopra op 1748 meter hoogte zijn aangekomen. Daar parkeren we en beginnen met de wandeling naar Passo Manghen. De route die we kloks gewijs lopen is met zo’n 6,5 kilometer lengte en ongeveer 400 hoogtemeters ook prima met kinderen te doen. Het te volgen pad is SAT 310/A dat via weides en bossen vol lariksen en sparren naar Passo Cadino (1950 m) stijgt waar pad nummer 310 richting Passo Manghen wordt

Genieten op en aan het water’. Foto: Sytske Maaijen



 Bergboerderij nabij Passo Manghen.

TIP: ARTE SELLA In de prachtige Sellavallei nabij Borgo Valsugana kun je wandelen langs kunstwerken in

 La donna invisibile – Cedric Le Borgne. Foto: Giacomo Bianchi/Arte Sella 2018 Borgo Valsugana 

Lekkernijen proeven bij bergboerderijen. Foto: Daniele & Marta



Ongerept Lagoraigebergte.

de natuur en gemaakt van natuurlijke materialen door internationale kunstenaars. Er zijn diverse routes uitgestippeld, maar de mooiste werken staan bij Malga Costa. Mijn ervaring is dat ook kinderen dit park ontzettend leuk vinden aangezien het veel weg heeft van een ‘schattenjacht’.

genomen. Nadat we nog wat hoogtemeters hebben gemaakt volgt het hoogste punt op 2047 m en hebben we een fraai uitzicht over Val Calamento. We wandelen nu op hoogte verder richting de Manghen-pas en genieten van de rust. Het bijzondere van deze bergen is het porfiergesteente dat steeds een andere kleur lijkt aan te nemen. Tussen grote rotsblokken steken eigenwijs bloemetjes hun kop op en het uitzicht is prachtig. Er volgt een kruispunt waar we route 310B volgen tot net onder de Manghen-berghut waar we pauzeren en lekker eten. Vanaf de hut is het nog een klein stukje omhoog naar de beroemde Passo Manghen waar het direct met de rust gedaan is: veel wielrenners in strak lycra en motorrijders

in zwarte pakken komen hier graag. De meeste wielrenners maken een foto bij het naambord van de pas om zich daarna op de afdaling te storten. Ook voor ons gaat het nu enkel nog bergaf, deels via het wandelpad en deels over de geasfalteerde weg richting Malga Valsolero. TIP: ga bij deze malga (bergboerderij) langs voor heerlijke, zelfgemaakte kazen, yoghurt e.d. De boerderij maakt bovendien onderdeel uit van het project Adopteer een Koe (kijk voor info op: visitvalsugana.it). En niets is natuurlijk zaliger dan, terug in het dal, nog een duik in een van de beide meren te nemen en te genieten van het uitzicht terwijl de zon achter de bergen zakt.

Meerdaagse wandeltochten door de Lagorai In de ongerepte bergwereld van het Lagorai-massief zijn ook meerdaagse routes uitgestippeld zoals de Alta Via del Granito met de hoogste top Cima d’Asta en de fraaie trektocht Lagorai Panorama. Deze routes

vergen geen bijzondere technische vaardigheden maar wel uithoudingsvermogen.

Duurzaamheid voor altijd Valsugana spant zich, tezamen met haar bewoners, al jaren in voor duurzaamheid en behoud van natuur en milieu. Dit beleid werpt inmiddels haar vruchten af en de inzet wordt bovendien gewaardeerd met diverse onderscheidingen. Zo is Valsugana de eerste toeristische streek ter wereld met het GSTC-Recognised keurmerk van de Global Sustainable Tourism Council en de meren Levico en Caldonazzo ontvangen al jaren de Blauwe Vlag, naast andere nationale erkenningen. Draag tijdens je verblijf ook je steentje bij door zoveel mogelijk de auto te laten staan, lokaal lekkere streekproducten te kopen en pak de fiets of huur die ter plaatse om gebruik te maken van het 80 kilometer lange fietspad door de vallei.  M eer weten over Valsugana?

www.visitvalsugana.it

BERGEN magazine

CLOSE-UP

ICONISCHE ALPENFLORA

Het alpenroosje

Rhododendron ferrugineum De alpenroos geeft in de subalpiene zone een glorieus kleurenspektakel ten

Vorst als vijand

beste zodra de berghellingen roze kleuren. De hooggebergtestruik zit naast

Het roestkleurig alpenroosje is een echte hooggebergtestruik die met name in de subalpiene zone groeit, maar vreemd genoeg is hij uitermate gevoelig voor vrieskou. Terwijl de meeste andere bomen en struiken hun bladeren in de herfst afwerpen, blijft de alpenroos het hele jaar door groen. De kleine glanzende blaadjes gaan echter direct verloren zodra ze bevriezen. Ook de waardevolle en delicate knoppen die de alpenroos eind vorige zomer al heeft klaargemaakt om het daaropvolgende jaar optimaal gebruik te kunnen maken van het korte bloeiseizoen hoog in de bergen, worden genadeloos stukgevroren door vorst. Gelukkig zorgt de sneeuw in de wintermaanden voor dekking en beschermt de struik als een witte, isolerende deken tegen kapotvriezen. Vandaar dat de gevaarlijkste periode voor de koudegevoelige plant niet de winter is, maar de lente. De isolerende sneeuwlaag begint in het voorjaar te smelten, terwijl warme, zonnige lentedagen kunnen worden afgewisseld met barre vriesnachten. Ook een kortstondig voorjaarskoufront kan fataal zijn. Daarom is de alpenroos voor zijn voortbestaan afhanke-

schitterende bloemen ook bomvol onverwachte verhalen. Wist je bijvoorbeeld dat hij driehonderd jaar oud kan worden? En dat deze bergplant, verbazingwekkend genoeg, hoogst gevoelig is voor koude? TEKST SIMONE VAN VELZEN FOTO’S SAXIFRAGA FOUNDATION

et de alpenroos bedoel ik natuurlijk niet de échte wilde roos van de Alpen, de enige doornloze rozenstruik Rosa pendulina, met zomerse, roze gekleurde rozenblaadjes en in de herfst oranjerode rozebottels. Nee, ik bedoel Rhododendron ferrugineum, ofwel de gewone alpenroos die helemaal niets met de rozenfamilie te maken heeft, maar die vanwege zijn jaarlijkse bloemenpracht wel tot de meest iconische planten van de Alpen behoort. En terecht! De bloei van de gewone alpenroos is een van de mooiste bezienswaardigheden in de bergen. De fameuze bloemetjes zijn helderroze en bloeien eind juni/begin juli in dichte trossen

42 BERGEN magazine

bij elkaar. En bloeien dat kunnen ze als geen ander: vaak met honderden trossen tegelijk per vierkante meter. De struik wordt ook wel het roestkleurige alpenroosje genoemd. Het ‘roestkleurige’ in deze naam heeft niks met het bloemenspeltakel te maken, maar verbergt zich aan de onderkant van de stevige, glanzende, donkergroene bladeren. Vandaar de kwalificatie ferrugineum, ofwel ijzerhoudend, in de wetenschappelijke naam. De roestplekken onderscheiden de struik van een andere, zeldzamere rododendronsoort in de Alpen: het harige alpenroosje (Rhododendron hirsutum) die te herkennen is aan kleine – je raadt het al – haartjes op het blad (op de bladrand om precies te zijn).

struikgewas kan over enorme delen van een berghelling heersen. Alpenrozen kunnen subalpiene landschappen domineren door andere soorten te verdringen. Dode alpenroosblaadjes verzuren bijvoorbeeld de humus waardoor veel concurrerende soorten geen kans meer krijgen. Zo kunnen de struiken een dekkingsgraad bereiken van meer dan 90 procent! Ook de meeste dieren wagen zich niet in het ondoordringbare rododendronbos. Zelfs voor rouwdouwers als wilde zwijnen is het tapijt van vegetatie haast onbegaanbaar. Het korhoen vindt er echter wel zijn thuis, die nestelt en verbergt zich graag in het dichte struikgewas. In de zomer vormen alpenroosjes een kleurig tapijt. Foto: SF/Ed Stikvoort 

 Aan de roestkleurige onderkant van het blad ontleent de soort zijn naam. Foto: Simone van Velzen

lijk van een overvloedige sneeuwlaag in de lente en vermijdt hij hellingen waar de sneeuwbedekking vroeg smelt. Zelfs de hoogte van de struik wordt door de dikte van de voorjaarssneeuwlaag bepaald. De struiken zijn minimaal 30 en maximaal 120 centimeter hoog, maar worden zelden hoger dan een meter en het bladerdak volgt, net als de sneeuwlaag, de vormen van het reliëf. Soms lijkt het of een helling met alpenrozen is geëgaliseerd door een enorme maaier, waarbij geen enkele tak hoger is dan de andere, want ieder scheutje, twijgje of blaadje dat boven het sneeuwtapijt uitsteekt, wordt onverbiddelijk door nachtvorst ‘afgeschoren’.

Ondoordringbare heerser Als de sneeuw uiteindelijk toch voor de zon verdwijnt, heeft de alpenroos haast om als de wiedeweerga zijn reproductie veilig te stellen. Voor je het weet is het groeiseizoen immers alweer voorbij en zit de struik wederom verstopt onder de sneeuw. Voor die tijd moet er heel wat gebeuren. Niet alleen moeten de bloemen bestoven worden en de zaadjes gevormd en verspreid, maar de alpenroos wil zijn bloemknoppen voor volgende jaar ook alvast klaarmaken. Daarom barsten de bloemtrossen direct los zodra de omstandigheden het toelaten en ‘ontploffen’ de alpenrozen in de befaamde explosie van helderroze bloemetjes. Vandaar dat het bloeimoment zo overweldigend is: hele hellingen vol struiken met bloemen die tegelijkertijd bloeien. Geen wonder dat misschien vooral de omvang zoveel indruk maakt, want het

Vaste buren Toch kan de dominante alpenroos een interessante mix vormen met andere bergplanten, want populaties van Rhododendron ferrugineum ontwikkelen zich traag waardoor het lang kan duren voordat de alpenroos alleenheerser is over een subalpiene weide. En dan bedoel ik ook echt lang. Het kan zo’n honderdvijftig tot tweehonderdvijftig jaar in beslag nemen vooraleer individuele struiken – die wel driehonderd jaar of ouder kunnen worden – zo dicht naar elkaar toe zijn gegroeid dat ze een berghelling bedekken. Hoogst opvallend is dat daar waar de alpenroos de meest in het oog springende soort is, je een vaste plantengemeenschap met een karakteristieke soortencombinatie vindt. Sowieso groeit er de blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus), want dat is de vaste buurman van de alpenroos. Maar ook zie je er struikhei (Calluna vulgaris) en andere dwergheesters uit de heidefamilie (Ericaceae) waartoe de alpenroos behoort. Ook in de kruidachtige laag tref je vaste soorten aan, zoals berghoef blad (Homogyne alpina). Deze vaste buren van de alpenroos doen het allemaal goed op zure grond.

PASPOORT NAAM

Nederlands Gewone alpenroos/roestkleurig alpenroosje Duits Rostblättrige Alpenrose Engels Rusty-leaved alpenrose Frans Rhododendron ferrugineux Wetenschappelijk Rhododendron ferrugineum UITERLIJKE KENMERKEN

Type plant Struik uit de heidefamilie (Ericaceae) Hoogte Min 30 tot max 120 cm Bloeiwijze Compacte trossen van roze bloemetjes Bloeitijd Eind juni/begin juli Blad Klein, langwerpig, met naar beneden gebogen rand. Roestbruine onderzijde van volgroeide blaadjes zijn kenmerkend voor de soort Lijkt op Harig alpenroosje (Rhododendron hirsutum) dat harige bladranden heeft en goed gedijt op kalksteenrijke bodems LEEFGEBIED

Verspreidingsgebied Alpen (vooral noordelijke gedeelte), Pyreneeën, Jura en Apennijnen Hoogte Vooral in de subalpiene zone Bodemtype Zure grond (ook in kalksteengebergte waar kalkdeeltjes door hoge neerslag direct wegspoelen) Terreintype Op koele hellingen, in noordelijke richting, want isolerende voorjaarssneeuwlaag is essentieel. Vaak op door vee verlaten hellingen, een mozaïek vormend met (zure) bergweides, rotspuin, en naaldbomen.

Giftig Want daar houdt Rhododendron ferrugineum van: zure grond. Toch kun je dit zuurminnende alpenroosje ook in kalksteengebergte tegenkomen, maar dan alleen daar waar de bodem plaatselijk toch zuur genoeg is, doordat de kalkdeeltjes door hoge neerslag direct wegspoelen. En het eerdergenoemde harige alpenroosje (hirsutum) is dan weer dol op kalksteenrijke bodems. De twee rododendronsoorten zijn dus niet alleen verschillend in hun blaadjes (roestkleurige onderzijde versus harige randen), maar ook in hun voorkeur voor bodemtype (zuurminnend versus kalkminnnend). Wat beide soorten wel gemeen hebben is dat ze giftig zijn. Niet alleen voor mensen, maar ook voor vee en wilde herbivoren. De consumptie van blaadjes of bloemen kunnen

Foto: SF/Ed Stikvoort

vergiftigingsverschijnselen als braken veroorzaken, maar het kan ook leiden tot zenuw-, ademhalings-, en cardiovasculaire aandoeningen. Kortom, het schitterende alpenroosje is geen plant waarmee je na een fikse bergwandeling even lekker een kruidentheetje trekt. Gelukkig kan eindeloos genieten van zijn bloemenpracht geen kwaad! n  V olgende keer in deze serie: edelweiss BERGEN magazine 43

ROTSVAST

Vanoise

PAROI DE BAZEL ZUIDPIJLER

De mooiste route in kalk van de Franse Alpen? In het Tsanteleina-massief op de Italiaans-Franse grens liggen ogenschijnlijk alleen maar makkelijke sneeuwbergen. Goed verstopt ertussenin ligt echter de indrukwekkende zuidoostwand van de Paroi de Bazel, een wand die daar zó vanuit de Dolomieten neergekwakt lijkt te zijn. TEKST ROBERT ECKHARDT

44 BERGEN magazine

oen Siep Stuurman en ik in 1997 onder de Paroi de Bazel stonden, vroegen wij ons verwonderd af hoe het mogelijk is dat te midden van al die afgeronde bergen er zomaar die ene hoge, vrijwel loodrechte wand oprijst. Ik sprak er onlangs met Siep over, maar een bevredigend antwoord hadden we nog steeds niet. Ten langen leste Myra de Rooy gebeld. Zij is geoloog en heeft het bondig voor me samengevat: “De Alpen werden gevormd door de botsing tussen de Afrikaanse en Euraziatische tektonische platen. Oerkrachten zorgden voor plooien en breu-

Paroi de Bazel met precies boven de figuur de zuidpijler. Foto: Pierre Neyret, karakoram-ski-expedition.com

ken. Gesteentepakketten werden opgeheven, gekanteld en over elkaar heen geschoven. Hoge druk en temperatuur veroorzaakten chemische reacties waardoor nieuwe mineralen ontstonden. Hierdoor veranderde de gesteentesamenstelling. Die metamorfose vindt meestal op grote diepte plaats, maar is er ook op plekken waar door breuken en schuifzones een hoge druk is opgebouwd. Dat was hier het geval – uit kalksteen ontstond het hardere dolomiet van de Paroi de Bazel. De omringende bergen van zachter gesteente eromheen zijn weggeërodeerd.”

vallei. Enkele kalkwanden in de Berner Alpen overtreffen zelfs de Monte Agner. De beroemdste is natuurlijk de bijna 1700 meter hoge Eiger-noordwand. Niet ver daarvandaan ligt een massief waar de wanden nóg hoger zijn. Toen Noes Lautier en ik op een mooie zomerdag de overschrijding maakten van de ruim 2600 meter hoge toppen van de Mittelgruppe in de Engelhörner, klommen we op een buitengewoon geëxponeerde graat. Adembenemend toen we onder ons een wand ontwaarden die in één keer 1800 meter af breekt naar de duizelingwekkende diepte van het op 800 meter hoogte gelegen Urbachtal. Het superlatief ligt ook boven dat dal: de oostwand van de Urbachsengelhorn (2767 m) – maar liefst 1900 meter. Nagenoeg niemand weet dat zich hier zulke kolossale kalkwanden verheffen, want op een enkele wandelaar na komen in dat onbekende dal alleen maar schapen met hun herders. Maar de Fransen zijn niet voor één gat te vangen. Omdat hun kalkwanden zich niet kunnen meten met die van elders, gooien ze het over een andere boeg, namelijk het prachtige, vaste kalkgesteente en de schoonheid van de route. Toen ik ging grasduinen in het Franse Montagnes Magazine stuitte ik op een artikel uit 2016 met als titel: Pilier de Bazel – Le plus bel itinéraire des Alpes? Wat een grootspraak: “De zuidpijler van de Bazel, de mooiste route van de Alpen?” Gelukkig wordt die boude bewering enigszins afgezwakt op de omslag van datzelfde nummer. Daarop staat “de mooiste route van de Vanoise”. Toch maar eens contact gezocht met Pierre Neyret, de auteur van het artikel. De conclusie van deze aimabele berggids en volgens hem ook van Philippe Mussato, dé kenner als het om routes in kalk gaat (zie Bergwijzer): “In de Franse Alpen is deze pijler nummer één in de categorie van lange routes in kalkgesteente.”

Duizelingwekkend

Parc National de la Vanoise

Frankrijk heeft gigantische granietwanden, maar is niet bedeeld met enorme kalkwanden. De Paroi de Bazel met z’n 500 meter wordt alleen maar overtroffen door de 600 meter hoge wanden van de Tête d’Aval bij Briançon en de Croix des Têtes in de Maurienne. Dat is schamel vergeleken met de Dolomieten en de kalkwanden van de Berner Alpen.1) Voor de grootste Dolomietenwand moet je in het Pala-massief zijn, waar de noordwand van de Monte Agner (2827 m) maar liefst 1600 meter oprijst boven de San Lucano-

Val d’Isère en de Col de l’Iseran zijn deprimerende oorden: een mega-skioord dat in de zomer verandert in een vrijwel uitgestorven spookstad en ‘bergnatuur’ waar mensen zich op hun quads ongestoord kunnen uitleven. Een landschap waar duizenden jaren nauwelijks een sterveling kwam, is door de aanleg van skipistes, ontbossing en erosie onherstelbaar veranderd. Het grillige verloop van de grenzen van het Parc National de la Vanoise verraadt waarom hier indertijd de doelstelling om menselijke activiteiten in balans te brengen met de natuur, volkomen BERGEN magazine 45

ROTSVAST

Vanoise

Pala-Dolomieten. De 1600 meter hoge noordwand van de Monte Agner. Foto: Sytse Roos

 Siep Stuurman in de 14de t ouwlengte, in de overhangende hoekversnijding. Foto: Robert Eckhardt  Siep Stuurman. Foto: Robert Eckhardt

faalde. Val d’Isère en het grootste deel van de col zijn bewust buiten het park gelaten. Andere wintersportplaatsen eveneens. Enkele decennia geleden werd de druk om ski gebieden verder uit te bouwen zo groot dat zelfs gebieden binnen de parkgrenzen ten prooi vielen aan de belangen van de wintersportindustrie. Onderweg naar de Col de l’Iseran vroeg ik me hardop af wat we hier in hemelsnaam te zoeken hebben. Siep Stuurman citeerde uit zijn klimgidsje: “Paroi de Bazel, belle et large paroi calcaire avec ses allures dolomitiques.” Opgetogen voegde hij eraan toe dat de zuidpijler de langste route is in die wand. Een route “met Dolomieten-allure”, wel te verstaan, te midden van de witbesneeuwde bergen in de grensketen met Italië. Mijn nieuws gierigheid was gewekt. We reden door tot een haarspeldbocht die zo markant is dat je hem waarschijnlijk vanuit een ruimteschip kunt zien. Hij heeft zelfs een naam: Pont St.-Charles. Die bocht was ons uitgangspunt naar de wand en een geschikte plek om te bivakkeren.

46 BERGEN magazine

Een legende Siep Stuurman behoorde tot de eerste Nederlanders die zich begin jaren zeventig aan extreme, zesdegraads routes waagden. Inspirerend – ik stelde me voor dat ook ik ooit zulke beklimmingen zou kunnen doen! Maar in die tijd was ik een beginner en Siep al een legende en stevig

We grepen elkaar bijna vast van geestdrift bij de aanblik van de door ons nooit eerder aanschouwde Paroi de Bazel verankerd op de pagina’s van onze bergsportgeschiedenis. Het kwam toen nog niet in mij op om hem eens te vragen. Ik had het makkelijk kunnen doen. Hij is immers zo benaderbaar en altijd bereid met iedereen te gaan klimmen of zijn kennis over de Alpen te delen. Siep maakte vooral indruk met zijn solobeklimmin-

gen. Opmerkelijk was dat zijn klimniveau tijdens een solo niet eens heel ver onder zijn maximumniveau lag wanneer hij gezekerd door een touwgenoot klom. Zo placht hij vroeger in het Belgische klim gebied Freyr voor het ontbijt in z’n eentje de Hypotenusa te klimmen. Hoe goed ik ook in vorm was, aan een solo van die route heb ik me nooit gewaagd. Tot in het begin van de jaren negentig was Siep waarschijnlijk de enige klimmer – en dus vrijwel zeker de eerste – die een solo beklimming van de integrale Brouillardgraat van de Mont Blanc uitvoerde. Met zeven kilometer lengte en een hoogte verschil van 3100 meter is het de grootste graat in de Alpen. Pas in 1989 gingen we samen klimmen en ik prijs me gelukkig dat Siep mijn tochtgenoot was op enkele van mijn toptienroutes. Een daarvan was de Voie du Bastion Central op de Meije, die in de vorige eeuw nog met enige geheimzinnigheid omgeven was. In 1998 werd dit de grote finale van Sieps extreme klimcarrière (zie BM-2017-1). Als vanzelfsprekend daalden we toen in zijn stijl via de Pro-

Siep Stuurman onder de reus achtige overhang van de 13e touwlengte. Foto: Robert Eckhardt

montoire-graat af: solo dus. Eerlijkheidshalve moet ik toegeven dat het mij bij één passage te gortig werd. Het touw kwam even uit de rugzak om elkaar te zekeren.

23 augustus 1997 Op weg vanaf Pont St.-Charles bleef de berg nog lang een onzichtbare uitdaging. Pas in de vallei pal onder de wand grepen we elkaar bijna vast van geestdrift bij de aanblik van de door ons nooit eerder aanschouwde Paroi de Bazel. Tegen een helderblauwe hemel manifesteerde hij zich zo indrukwekkend dat we ons in de Dolomieten waanden. Ik snapte niet dat onze pijler – de eerste route door deze wand – pas in 1970 geopend werd. De eerste extreme beklimmingen in de Dolomieten werden immers al in de jaren twintig van de vorige eeuw gedaan. Zelfs voor een gebiedskenner als Charles Maly blijkt de Paroi de Bazel in 1976 nog een witte vlek te zijn. In zijn standaardwerk Le Massif de la Vanoise over de honderd mooiste tochten daar, verslikt de auteur zich behoorlijk – in de topo van de Paroi is onze route op

een volkomen verkeerde plek ingetekend. Tja, en de beklimming zelf ? De lezer zal zich afvragen of er geen weerhaken aan onze tocht zaten, waarover ik spannend zou kunnen schrijven? Eigenlijk niet, want in 1995 werd de route gesaneerd, wat betekende dat er zo’n zeventig boorhaken gezet werden. Het routeverloop werd dankzij die perfecte afzekering nog mooier. Toen wij daar klommen waanden wij ons eigenlijk in een supersportklimroute en konden we ons volledig overgeven aan het genieten van het zeldzaam fraaie kalkgesteente. Dat er links en rechts van de pijler af en toe met veel geraas steenslag naar beneden kwam, versterkte de alpiene ambiance gelukkig toch nog enigszins. Bovenin is de pijler nagenoeg verticaal en daar is het routeverloop tijdens de sanering grondig aangepast. De voorlaatste touwlengte is 5c/A0: de waardering A0 veronderstelt dat je je aan de haken optrekt. Het was mijn beurt om op kop te klimmen. Geen idee of het me zou lukken zonder die haken te pakken – er stond in de topo geen vrijklimwaardering bij. Tot mijn blijdschap lukte het wonderwel: 6b schatte ik toen. Toch nog even aan Pierre Neyret gevraagd: “Inderdaad, jouw waarneming klopt.” n De 1800 meter hoge Watzmann-oostwand bij Berchtesgaden laat ik vanwege zijn geringe steilte buiten beschouwing. Het is geen wand; eerder een flank.

BERGWIJZER Door het openen van moderne routes en het saneren van enkele oude is deze wondermooie kalkwand van de Paroi de Bazel (3440 m) een paradijs voor rotsklimmers geworden. Op de kaart staat Pointe de Bazel. In het klimmersjargon is het meestal Paroi (wand). In Italië heet hij Punta Calabre. STARTPUNT

Pont St.-Charles (2060 m) aan de Col de l’Iseran, 2 uur naar de route. KLIMROUTE

• Zuidpijler: 480 m tot top pijler, TD, continu 5b/c; eerste lengte 6a en voorlaatste 6b die niet-vrijgeklommen 5c/A0 is (5c = VI); 18 touwlengtes, 6 à 8 uur. • Afdaling v.a. top pijler: niet makkelijk te vinden en delicaat (II, abseilen, pickel handig), 3 uur. De langere, maar minder moeilijke afdaling via de normaalroute loopt over de hoofdtop en vervolgens via Italië (gletsjeruitrusting). • Eerste beklimming: 11 augustus 1970, Albert Bozon & Jaques Dupont. In 1995 is de route door Joël Geracci en Jean Paul Gaidet gesaneerd. GIDSEN

• Le Topo de la Vanoise, Philippe Deslandes & James Merel, Imprimerie l’Edelweiss, ISBN 2951003439589 • Itinéraires d’un grimpeur gâté, Philippe Mussato, Éditions Gap, ISBN 9782741704072 – Over de mooiste kalkwanden in de Franse Alpen. KAART

IGN 3633 ET Tignes – Val d’Isère, 1:25.000 BERGEN magazine 47

WANDELEN

Berner Oberland

“Mag ik bij het raam zitten? O, er is geen raam.”

Pfingstegg. Onthoud die naam. Of Grindelwald. Ben je hier ooit in de buurt met je kinderen dan zullen ze je eeuwig dankbaar zijn als je er een paar dagen gestopt bent. Helemaal populair word je als ouder wanneer je aan het meer van Interlaken neerstrijkt voor een vakantie en de streek per trein, gondel, rodelbaan en te voet verkent. TEKST & FOTO’S GIJS HARDEMAN & RIAN LANENGA

ijdens het EK voetbal in 2006 verbleef ik bijna twee weken op de Oranjecamping aan de Thunersee in het Zwitserse Interlaken. Elke avond deed ik voor een krant verslag van een stampende feesttent met bijna 2.500 Nederlanders waar met bier werd gegooid en Nederlandse artiesten Nederlandse liedjes speelden. De mars vanaf de camping naar het kleine treinstation werd geleid door de Oranje Dubbeldekker die al bijna veertig jaar het Nederlands Elftal volgt. Die happening zijn de Nederlanders hier vijftien jaar later niet vergeten, want ondanks het gebrek aan oranje voetballers, staat de camping barstensvol met landgenoten. Ik wilde per se naar deze camping in Interlaken, vanwege de herinneringen, maar vooral omdat we met de kids vlak bij water, bergen en andere kinderen zouden zijn. Het is daarnaast een heerlijke uitvalsbasis voor uitstapjes naar verschillende iconische en minder iconische plekken in Berner Oberland. We nemen onze intrek in een simpel campinghuisje, zodat we in plaats van tenten en kampeerspullen ook het Stand Up Paddle board, zwemvesten, wandelspullen, een doos lego en grote stapel Donald Ducks kunnen meenemen.

Schynige Platte We verplaatsen ons deze week vooral per trein. Wel zo makkelijk want het netwerk van gewone treinen, bergtreintjes, gondels

48 BERGEN magazine

Interlaken

Zwaaien, zwieren en sporen

BERGEN magazine 49

WANDELEN

Berner Oberland

In Lauterbrunnen pakken we het treintje naar Mürren.



In Mürren op weg naar de Allmendhubel-lift.



 Finne heeft nu zijn eigen, echte Victorinox-zakmes.

en veerponten is indrukwekkend. We hebben slechts een week, maar ik heb wel tien dagprogramma’s samengesteld. En hier tussen de bergen is het natuurlijk niet elke dag sprankelend weer. Kill your darlings wordt het principe en we kiezen een paar mooie plannen uit. We weten intussen ook maar al te goed dat volgepakte programma’s met kinderen vragen is om problemen, dus we starten simpel en dichtbij: de Schynige Platte wordt eigenlijk door iedereen aangeraden en op de kaart lijkt dit ook een mooie start.

We weten intussen dat volgepakte programma’s met kinderen vragen is om problemen In het dorpje Wilderswil, dat aan Interlaken grenst, vertrekt de iconische Schynige PlatteBahn, een historische tandradbaan. Het is druk op het perron met gezinnen en wandelaars en we hebben mazzel dat we de laatste plekjes kunnen bemachtigen. Op de houten bankjes in open rijtuigen zijn Raf (7) en Finne (4) gespannen, vrolijk en niet al te scherp. “Mogen wij aan het raam zitten? O, er is geen raam.” In een uur rijden we omhoog naar het bergstation op bijna 2000 meter hoogte. Deze spoorbaan werd in gebruik genomen in 1893 en de grootste verandering sindsdien is dat in 1914 stoom werd vervangen door elektriciteit. De nieuwste locomotieven zijn meer dan honderd jaar oud en het grootste gedeelte van het spoor stamt uit

50 BERGEN magazine



Naar de Allmendhubel.

 

Dolle pret in Pfingstegg. “Harder, mamma!”

De boot over de Thunersee.

Onze eerste kilometers stappen: van de Allmendhubel terug naar Mürren.



diezelfde tijd. Tijdens de rit hebben we meerdere keren zicht op de Thuner- en de Brienzersee. De Eiger, Mönch en Jungfrau poppen ook regelmatig in het vizier. De wandelmogelijkheden boven zijn perfect om te doen met kinderen, makkelijk in te korten en zonder plotselinge afgronden. De instelling van het kleine grut blijft wel altijd een uitdaging; de uitkomst is namelijk nooit te voorspellen. “Ik heb geen zin meer, we zijn al zóóó lang aan het wandelen, mogen we een pauze?” Finne is er na ongeveer tien minuten al klaar mee, ook al hebben wij het kleinste rondje gekozen. Maar na een broodje tussen de bloemen en een paar keer slaan op de grote Zwitserse koebellen rent hij weer met een brede glimlach over het smalle pad door alpenweides achter z’n broer aan. Niets zo veranderlijk als een kind. De Schynige Platte is beroemd vanwege de flora, maar de kinderen hebben het meeste plezier met het maken van steenmannetjes tussen de honderden reeds gemaakte rotssculpturen. Als opdracht geven we ze ook nog het natekenen van de door ons gedoopte ‘Einstein’, een alleenstaande piek op de alpenwei.

Pappadag De dagen dat het weer niet meezit blijven we in de buurt van de camping. Een uitstap

naar Interlaken zelf ondernemen we met de boot vanaf de camping. In het Alpenstadje staat in de zomer een reuzenrad en we kopen er voor de jongens hun eerste Zwitserse zakmes. Ze mogen voor een paar franken extra hun naam er ook nog in laten graveren. Ik heb verder een pappadag met een niet-standaard uitleg. Terwijl Rian met de kinderen naar het zwembad gaat, mag ik een dagje meepeddelen op een wildwaterraft. Het water van de Lütschine is ijskoud, de versnellingen wild en uitdagend en stuurman Tim – alle gidsen hier komen uit Nieuw-Zeeland – is kundig en entertaining. Voor adrenalinejunkies is dit een must do en een perfect slechtweerplan, nat word je sowieso. Andy, die de trips organiseert, is een oude bekende van een rafttrip in Afrika, en met haar ga ik naderhand een biertje drinken bij een lokale ambachtelijke brouwerij van een duo Schotse brouwers: de Haarige Kuh. Tijdens een proeverij, waar biertjes met namen als Kama Sitra, Shake Your Assberry, en Mötley Brü voorbijkomen, nemen we Interlaken door. “Een mix van arme outdoor-bums uit de hele wereld en rijke toeristen”, zegt Andy. “Interlaken staat hoog op de Aziatische en Chinese toeristenkalender. Die komen hier allemaal een duur horloge, een zakmes en een stuk chocola kopen, daarom zijn er tienduizend

winkels die dat verkopen.” Dat verklaart het ietwat eentonige winkelaanbod in de stad, dat eigenlijk een dorp met internationale allure is. “Maar als je weet waar je moet zijn en in de outdoorscene blijft is het hier heel fijn.” We eindigen de avond in Barracuda, het ‘hart van Interlaken’ waar vaak livemuziek klinkt en de sfeer top is.

Zweven en racen Met een klein beetje hoofdpijn van de overdaad aan gerst, mout en hop trek ik er

de volgende dag met mijn gezinnetje op uit voor de, wat later zou blijken, leukste dag van deze vakantie: we gaan naar Grindelwald. Vanuit hier kunnen we met gondels naar Pfingstegg of First. De overvloed aan folders in ons bezit laat allerlei activiteiten zien, maar het is eigenlijk makkelijk kiezen vanwege de leeftijd van onze jongste omdat Finne aan de kant van Pfingstegg in zowel de rodelbaan als de Fly-Line mag, ook al weten we nog niet wat deze laatste precies is. We worden

door de jongens gedwongen eerst naar de rodelbaan te gaan en terwijl wij denken dat we één keer mogen, kunnen de kinderen op onze kaarten onbeperkt, maar dan wel onder begeleiding omdat ze jonger zijn dat acht. En dus doen we tientallen rondjes in de stalen rodelbaan en gaan we vol gas naar beneden. Bij Raf moet natuurlijk de rem er volledig af en wordt het een spelletje om Rian zo hard mogelijk te laten gillen in de bochten. Eigenlijk moet Raf z’n moeder begeleiden… BERGEN magazine 51

WANDELEN

Berner Oberland

De Schynige Platte is ideaal met kinderen. En het uitzicht is gaaf.



 Aan

de Thunersee. De vangst? Een prachtige zonsondergang.

 Onmisbaar: speeltuintjes. Hier tussenstation Bort onderweg naar First (Grindelwald).

52 BERGEN magazine

De Fly-Line is een grote en gave verrassing en hier mogen de kinderen alleen in. Ze krijgen een klimtuig annex stoeltje aan en glijden tientallen meters boven de grond langs een stalen buis naar beneden. In een rustig tempo zweven we geruisloos een paar honderd meter het dal in tussen de bomen of met uitzicht op Grindelwald. Na vijf keer zweven, achterstevoren en in verschillende volgordes – iedereen moet natuurlijk een keer voorop – pakken we de gondel weer naar beneden. De energie is eigenlijk op, maar we overtuigen ons kroost (omgekocht met een Grindelwald T-shirt) om toch ook nog even te kijken in First. We stoppen bij het middelstation in Bort bij een grote speeltuin. Een bord friet en een paar ijsjes later is Raf klaar voor zijn hoogtepunt van de vakantie. Aan deze kant zijn er vier uitdagende activiteiten en hij is nog niet lang genoeg voor de twee ziplines en mountain kart. Maar hij mag

wel op de trotti-bikes, steps waarmee we vanaf Bort terug kunnen rollen naar het dalstation. Zenuwachtig en met een kleine val beginnen we, maar al snel heeft Raf het door. We rollen over glooiende asfalt wegen met links en rechts alpenweides en hoog boven ons het Jungfraujoch en de machtige Zwitserse reuzen. In de gondel boven de berg zweven Finne en Rian naar

beneden, turend naar elke haarspelbocht in de weg in de hoop een glimp van ons op te vangen, maar wij zijn sneller dan de gondel. Beneden stappen we weer in de trein naar ons huisje op de camping. In stijl sluiten we de dag (zoals elke mooie dag) af in het water van de Thunersee en zien we op onze SUP de zon in de ijskoude See zakken. n

Raf en Gijs zijn klaar voor Trottibike-actie.



 ’s Avonds genieten op de Thunersee.  Traditie

wordt hier nog op de schouder naar boven gedragen.

BERGWIJZER Interlaken ligt in het Berner Oberland, ingeklemd tussen de Thunersee en de Brienzersee. Eigenlijk gaat het om een verzameling dorpjes (met onder andere Unterseen, Wilderswil, Matten en Goldswil) die naar elkaar toe gegroeid zijn. Aziaten komen er vooral om een duur horloge, gegraveerd zakmes of luxe chocola te kopen, maar Interlaken is voor de avonturier een perfect basiskamp om de bergen eromheen te bezoeken. VERVOER

Je komt er makkelijk met de trein. Lokaal is het aan te raden zoveel mogelijk gebruik te maken van het openbaar vervoer. Wij hadden een VIP-pas van de Jungfrau Bahnen (www.jungfrau.ch). SLAPEN

Wij sliepen pal aan de Thunersee op camping Manor Farm en huurden er een simpel chalet van Altogold. De Britse uitbaters Kelvin en Trudy kwamen elke dag even buurten, vaak gewapend met blaadjes uitgetypte tips (www.altogold.co.uk). RAFTEN

Gijs mocht één dagje vrij spelen en ging raften met Outdoor Interlaken. Een fantastische ervaring, want de Lütschine en Simme zijn geweldige wildwaterrivieren (www.outdoor-interlaken.ch). DAGT(R)IPS

• Interlaken. Vanaf de camping met de boot naar Interlaken West en dan lopend het stadje in. Je kunt bijvoorbeeld een echt Victorinox-zakmes laten graveren met je naam. Er is ook een zwembad in de stad en in de zomer staat er een reuzenrad.

• Allmendhubel in Mürren. Vanaf Lauterbrunnen met de gondel naar Grütschalp waar een bergtreintje naar Mürren vertrekt. Van hieruit naar de ‘James Bond’-top van de Schilthorn (let op, deze valt onder een andere liftpas dan de Jungfrau Bahnen) of je wandelt naar de bloemenspeeltuin van Almendhubel. Vanaf hier kun je zonder al te veel stijgen of dalen helemaal teruglopen naar Winteregg of Grütschalp. • Schynige Platte. Een populaire treinrit van ongeveer een uur vanaf Wilderswil. Boven kun je een mooi rondje wandelen (www.myswitzerland.com/ nl-nl/interesses/schynige-platte). • Jungfraujoch. Populairste (en duurste) attractie van de regio, het hoogste treinstation van Europa. Toegegeven, het is leuk om op de sneeuw te wandelen in de zomer, maar ik denk dat er meer (mooier en rustiger) waar voor je geld te vinden is. In plaats van de laatste treinspurt naar boven vanaf Kleine Scheidegg raad ik aan de treinrit rond te maken via Grindelwald. • Pfingstegg en First. Zoveel te doen voor (jonge) kids (www.pfingstegg.ch). • Stoomtrein naar Brienz Rothorn. Kwamen wij door het slechte weer niet meer aan toe, maar stond hoog op de verlanglijst. Met de boot naar Brienz en daar de iconische trein omhoog. MEER WETEN?

• www.interlaken.ch – Het toerismebureau in Interlaken ligt aan de Marktgasse 1. Hier kun je folders en tips verzamelen. Op de website staat meer dan je in een paar weken kunt ondernemen. • Sociale media: @ en # Interlaken, Thunersee, Brienzersee en MySwitzerland.

BERGEN magazine 53

NO BA ert al e duc aar pro a 40 j e k bijn urlij ! u t a ten n duc o r p

Va Oos n de ten gez r ond ijkse hei des ds kun dig en

Een natuurlijke oplossing om pijn in de gewrichten te voorkomen en te verhelpen! Marmotoliezalf met menthol, arnicaextract en alpendenolie Zonder parabenen, minerale olie en siliconen

E be en w kla e ssi zen ek er

Tocrop Sarls Importer Bano for France&Benelux 243 Val des Bons Malades, L-2121 Luxembourg Tel (Lu): 00352 2668 7382; www.tocrop.com; info@tocrop.com

BERGENWERK

Oriëntatie- en navigatiekunde is een essentieel onderdeel van de opleiding tot bergwandelgids.



International Mountain Leaders

Bergwandelgidsen met een internationale erkenning Steeds vaker gaan landgenoten op stap met een bergwandelgids. Gewoon voor de gezelligheid, om hun kennis te vergroten of omdat ze onvoldoende bergwandelervaring hebben. Maar wat is de meerwaarde van zo’n gids en wat is precies zijn1) werkterrein, vergeleken met een berggids? TEKST NOES LAUTIER FOTO’S JONATHAN VANDEVOORDE

r zijn enkele verschillende soorten gidsen die mensen begeleiden in de bergen. De berggids is al heel lang bekend, maar de bergwandelgids kwam eind vorige eeuw in de Alpenlanden pas in zwang. In korte tijd zijn er in 21 landen (waaronder Nederland en België) opleidingen opgezet voor International Mountain Leader (IML), de hoogste van alle opleidingen voor bergwandelgidsen, naast de landelijke en soms regionale opleidingen die nog blijven bestaan. BERGEN magazine 55

BERGENWERK

Omdat de ene opleiding de andere niet is, ontstond de behoefte om – net als voor berggidsen die in UIAGM-verband zijn verenigd – een internationaal erkende opleiding te ontwikkelen. Langzamerhand wordt ‘IML’ meer dan alleen een garantie voor kwaliteit en veiligheid. In Frankrijk bijvoorbeeld zijn alle 2200 accompagnateurs en montagne automatisch ook als IML gecertificeerd en is deze accreditering een eis voor buitenlanders die er tochten begeleiden. In andere Schengenlanden mag je met een andere officiële certificering als bergwandelgids in de regel (nog) wel mensen begeleiden in de bergen.

Met of zonder bergwandelgids Waarom zou je eigenlijk met een bergwandelgids op stap gaan? Bergwandelen is toch niet zo moeilijk of gevaarlijk?2) Als geen ander weet Peter Mienes de antwoorden op die vragen. Hij is IML en

General Secretary van de UIMLA, de Union of International Mountain Leader Associations, waaronder alle opleidingsinstituten vallen die IML’s opleiden. Peter Mienes: “Onder leiding van een bergwandelgids is er een betere balans tussen veiligheid en beleving dan de meeste bergwandelaars zelf kunnen realiseren. Zeker in de winter, bijvoorbeeld tijdens een sneeuwschoentocht, omdat winterse omstandigheden zowel heel aantrekkelijk als levensbedreigend kunnen zijn. De marges in de winter zijn beperkt. Maar ook ’s zomers is dat zo, want per Alpenland komen er jaarlijks gemiddeld honderd bergwandelaars om het leven. Een IML is opgeleid om risico’s te minimaliseren en hij voegt meer beleving toe omdat hij je ver van de drukke paden door een gebied kan leiden. Een bivakovernachting onder de sterren behoort bijvoorbeeld tot de

BERGWANDELEN IN VERENIGINGSVERBAND

De begeleiders/trektochtleiders van de Nederlandse en Belgische bergsportverenigingen hebben een bijzondere positie: de meesten zijn geen IML, maar ze hebben wel allemaal een basisopleiding gevolgd om mensen in de bergen te kunnen begeleiden. Zij mogen dat echter uitsluitend doen met leden van hun eigen bergsportvereniging. Afhankelijk van het terrein waarin de tochten plaatsvinden gaat er ook een UIAGM-berggids mee, bijvoorbeeld als de route over een gletsjer gaat en de groep aan het touw moet.

56 BERGEN magazine

mogelijkheden en hij kan je desgewenst uitdagen om je sportieve grenzen te verkennen. En vergeet het belangrijke aspect ‘infotainment’ niet, zijn kennis van de flora, fauna, cultuur en geologie van een gebied. Kortom, je verblijf in de bergen wordt nóg completer en unieker. Wat voor soort tocht het wordt, voor beginners of doorgewinterde bergwandelaars, bepaalt de IML samen met de klant. Aansluiting zoeken bij een groep als niemand uit je omgeving van bergwandelen houdt is trouwens ook een goede reden om met een IML op stap te gaan.”

Verschillende soorten bergwandelgidsen Omdat er al bergwandelgidsen waren voordat de UIMLA werd opgericht, lopen de namen voor zo’n gids in diverse Alpenlanden uiteen van Wanderleiter en accompagnateur en montagne tot Bergwanderführer. Anderzijds zijn er in de Alpenlanden steeds minder IML’s te vinden die de lokale benaming nog hanteren, wat meer duidelijkheid schept. Bij ons noemt elke IML zich gewoon IML! Veel opleidingen voor bergwandelgids zijn inmiddels aangesloten bij de UIMLA. Dat betekent niet dat je niet veilig op stap kunt gaan met een gids die een andere opleiding heeft genoten, maar wel dat zo’n gids

niet in Frankrijk met klanten op pad mag gaan. Peter: “Alle IML-opleidingen moeten aan dezelfde eisen voldoen: de UIMLA Standard. Als je je opleiding bij een van de UIMLA-leden met succes hebt afgerond, mag je jezelf IML noemen, het UIMLA-logo gebruiken en de UIMLA-speld dragen, zolang je voldoet aan de bijscholingseisen, een geldig EHBO-diploma hebt, evenals een adequate aansprakelijkheidsverzekering. International Mountain Leader is een beschermde naam, bergwandelgids niet: iedereen mag zich in principe ‘bergwandelgids’ noemen.”

Grijs gebied ‘Gebaand en ongebaand terrein’ en ‘grenzen verleggen’ klinken mooi, maar waar mag een opgeleide bergwandelgids zijn klanten begeleiden en in welk terrein komt de berggids in beeld? Het verschil is kort te omschrijven: een berggids begeeft zich in terrein waar je hulpmiddelen als een klimtouw, pickel, klimgordel et cetera nodig hebt. Een IML is uitsluitend onderweg op gebaande paden (paden die op de topografische kaart staan) en in ongebaand terrein waar je die uitrusting níet nodig hebt. Is daarmee alles gezegd? Nee, niet helemaal. Natuurlijk is er een kleine overlap tussen de werkterreinen van beide soorten gidsen. Dat grijze gebied ligt voorna-

Op pad zijn met een wandelgids is een verrijking van je bergwandelervaring.



Bergwandelgidsen delen graag hun kennis over de streek met klanten.



 Alleen

berggidsen mogen klanten op een via ferrata begeleiden.



Peter Mienes. Foto: Peter Mienes

melijk in de winter en op de gletsjer. In de meeste Alpenlanden (met uitzondering van Italië) mag een IML, maar ook bijvoorbeeld een Tiroler Bergwander führer, sneeuwschoentochten en winterwandelingen begeleiden. Peter: “Onderdeel van de IML-opleiding is lawine kunde, sneeuwkunde en lawineredding. Een IML is dus getraind om lawinerisico’s in te schatten en naar bevind van zaken te handelen. Wel gelden in sommige landen beperkingen ten aanzien van bijvoorbeeld de steilte van het terrein waarin een IML zich mag begeven; met name in Zwitserland en Oostenrijk is dit nauwkeurig omschreven. In Italië zit de wetgeving bijzonder in elkaar: daar bestaat het beroep IML wel, maar een IML mag niet in besneeuwd terrein werken. Dat mag de berggids wel, evenals de Guida ambientale escursionistica, een bergwandelgids die een andere opleiding heeft genoten dan de IML.”

Gletsjer en klimtouw Bij gletsjeroversteken gelden rigoureuze restricties. Op de meeste gletsjers ga je voor de veiligheid aan het touw en dat is dus verboden terrein voor de IML. Toch behoren sommige gletsjers wel tot de mogelijkheden. De UIMLA Standard zegt hierover: “Je mag een gletsjer alleen oversteken als hij onderdeel is van een nationaal/internationaal erkende wandelroute die als zodanig is gemarkeerd en wanneer je geen klimgordel en klimtouw nodig hebt.” Dat betekent dat de gletsjer dan vrijwel vlak en sneeuwvrij is en voorzien van markeringspalen. Blijft over het klimtouw. Een IML mag alleen een klimtouw gebruiken bij onverwachte situaties, niet als hij bij vertrek BERGEN magazine 57

BERGENWERK uit Nederland al weet dat hij onderweg een klimtouw nodig zal hebben om de tocht te kunnen volbrengen. Peter: “Inderdaad, als de IML tevoren inschat dat het touw nodig zal zijn, dan is het een nogo area. Dus als het touw ingezet wordt, dan is dat bijvoorbeeld omdat een deelnemer tegen de verwachting in toch moeite heeft met een passage.”

Gezekerde passages Soms is het onderscheid onduidelijk tussen een makkelijke via ferrata en een met kabels, voetsteunen of ladders gezekerde passage op een wandelroute, zoals bijvoorbeeld op het moeilijkste traject van de beroemdste GR van de Alpen: de Tour du Mont Blanc. Het lange, met ladders

beveiligde traject bij Les Chéserys (boven Chamonix) wordt niet beschouwd als een via ferrata en toch durven velen de ladders niet aan en kiezen voor de makkelijke, ladderloze variant. Ondanks dat deze ladders een twijfelgeval zijn – wel of geen via ferrata – mag een IML dat traject begeleiden, omdat gezekerde passages op een wandelpad wel tot de competentie van een IML behoren, maar een ‘echte’ via ferrata niet. Voor deze laatste heb je immers een klimhelm, klimgordel en via ferrataset nodig en tochten waarbij die specifieke uitrusting vereist is, zijn voorbehouden aan de berggids. De Compagnie des Guides de Chamonix, waaronder ook IML’s vallen, aarzelde geen seconde met het antwoord op mijn vraag: “Wie bege-

DE KLEINE LETTERTJES

Voordat je met een bergwandelgids in zee gaat is het zinnig om te controleren hoe het zit met zijn aansprakelijkheidsverzekering, en of hij wel een geldige licentie en een geldig EHBO- diploma heeft; bij sommige opleidingen hoef je voor EHBO geen apart diploma te halen, maar is dat onderdeel van de op-

leidt mensen op de ladders van Les Chéserys: een berggids of een IML?” Het antwoord was ferm en kort: “De IML.”

De toekomst De verwachting is dat er in de toekomst een grotere overlap zal zijn tussen de werkterreinen van de IML en de berggids, en dat de nationale en regionale opleidingen tot bergwandelgids of IML allemaal op hetzelfde niveau gebracht zullen worden, zoals nu in Frankrijk feitelijk al het geval is. Peter: “Eenvoudige via ferrata’s zijn nu nog het werkterrein van een berggids, maar die zijn voor hen doorgaans totaal oninteressant en goed doenbaar voor een adequaat geschoolde IML. Zweden en Noorwegen zijn momenteel bezig om toe te treden tot de UIMLA. Ik kan me daarom voorstellen dat op termijn langlaufen wordt toegevoegd aan de IML-licentie. Als langlaufen ergens de normaalste manier van voortbewegen is, dan is het wel in die landen. Het zou raar zijn als een IML in Noorwegen geen toerlanglauftochten mag leiden terwijl half Noorwegen ’s winters op de latten staat.” n

leiding, zoals bijvoorbeeld bij de Bergwanderführers in Oostenrijk. Peter: “In Nederland geldt dat als een IML een geldig jaar-



zegel heeft, de reiziger ervan uit kan gaan dat de NLAIML, de



Nederlandse Associatie voor International Mountain Leaders, de nodige controles heeft gedaan met betrekking tot aansprakelijkheidsverzekering, EHBO en bij- en nascholing.”

58 BERGEN magazine

Foto: Peter Mienes

Een op de bergen afgestemde EHBO-opleiding behoort bij de opleiding tot bergwandeligds. Foto: Tanja Merkelbach

) Overal waar ‘hij’ in algemene zin gebruikt wordt, wordt hij/zij bedoeld. 2 ) Zie het artikel Veilig bergwandelen – Hoe leer je dat?, BM 3–2020 1

Inspiratie van onze adverteerder

Comfortabel op pad met LOWA

Ik ga wandelen en ik neem mee…

rachtige vergezichten, uitdagende wandelroutes en frisse buitenlucht: op pad gaan in de bergen biedt dit allemaal! Wil je optimaal van je avontuur kunnen genieten, dan zijn een goede voorbereiding en de juiste materialen onmisbaar. Schoenen, een rugzak, een drinkfles en wandelstokken, we hebben een aantal items die je niet mag vergeten voor je op een rijtje gezet.

Comfortabel en luchtig

deuter Aircontact 50 + 10 SL Draag je de Aircontact 50 + 10 SL van deuter, dan lijkt het wel of deze rugzak speciaal voor jou op maat gemaakt is. Doordat het gewicht van zware lading vlak bij het zwaartepunt van je lichaam ligt, kun je deze moeiteloos dragen. Het innovatieve rugsysteem stimuleert de luchtcirculatie en voert warme, vochtige lucht af. En met een inhoud van 60 liter biedt deze rugzak meer dan genoeg ruimte voor een meerdaagse tocht door de bergen.  Adviesprijs: € 249,95 www.deuter.nl

Warme (of koude) drank binnen handbereik

SIGG Hot & Cold ONE

Een dag in de bergen is natuurlijk niet compleet zonder een ontspannen pauze met wat eten en drinken, genietend van het mooie uitzicht. Vul je SIGG Hot & Cold ONE-drinkfles voordat je gaat met warme koffie of thee en geniet tijdens je welverdiende pauze van je warme drank. Je fles vullen met een koude drank kan natuurlijk ook: de SIGG Hot & Cold ONE houdt dranken namelijk 12 uur warm of 20 uur koud.

De Trekkingschoenen van LOWA zijn perfect voor uitdagende wandelingen en meerdaagse tochten in de bergen. De schoenen bieden een optimale pasvorm en een uitstekend comfort, zodat jij je over je schoenen in ieder geval niet druk hoeft te maken. De SANTIAGO GTX van LOWA is stabiel, functioneel, comfortabel en robuust. De LADY LIGHT GTX is geheel aangepast aan de anatomie van de vrouwenvoet, wat voor een ongeëvenaarde pasvorm zorgt. Deze technische schoen is naast slijtvast ook nog eens behoorlijk stijlvol. Dankzij de GORE-TEX voering in beide modellen blijven de voeten droog, maar kunnen ze toch voldoende ademen.  Adviesprijs: SANTIAGO GTX: € 239,95 / LADY LIGHT GTX: € 229,95 www.lowa.nl

 Adviesprijs: € 32,95 www.sigg.nl

Stabiliteit in de bergen

LEKI Micro Vario Carbon De Micro Vario Carbon van LEKI is onmisbaar in de bergen! Deze stokken ondersteunen je bergop en bergaf en helpen je energie te besparen. Naast de anatomisch gevormde Aergon Thermo Long grip en het eenvoudig te gebruiken Speed Lock 2 verstelsysteem, is dit model voorzien van het External Locking Device (ELD). Dit zorgt voor nog meer stabiliteit en veiligheid in de bergen. Daarbij kan de Micro Vario Carbon opgevouwen worden tot een pakketje van 40 centimeter. Het gewicht van slechts 240 gram maakt van dit model de perfect metgezel voor in de bergen!  Adviesprijs: € 169,95 www.leki.nl

BERGEN magazine 59

BOEKENBERG

Met medewerking van reisboekhandel de Noorderzon, Arnhem www.denoorderzon.nl

INSPIRATIEBOEK VOOR DE GR5

p het moment dat ik dit boek over de GR5 van Sophie Allegaert in handen kreeg raakte ik in de war. Wat heb ik nou eigenlijk in handen? Een reisboek? Een wandelgids? Een

koffietafelboek? Eigenlijk geen van alle, behalve dan dat het boek op je salontafel niet misstaat. Het boek is het tastbaar resultaat van een psychologische thriller over de verdwijning van Lisa ergens langs de GR5, een fictiereeks uitgezonden op de Belgische zender Eén en op VRT NU. Het boek bevat veel foto’s van de acteurs en gelukkig ook van de schitterende omgevingen langs de GR5 van Hoek van Holland naar Nice, een van de zwaarste langeafstandpaden van Europa, meer dan 2000 kilometer lang. Ik heb die serie op tv niet gevolgd, maar raak toch in de ban van het boek. Het is vlot ge-

900 METER SOLO KLIMMEN

schreven, met oog voor detail. Zo schrijft Sophie Allegaert over “Hoekenezen” (wie in de wereld weet dat de inwoners van Hoek van Holland zichzelf zo noemen?) en over de “drie A’s van Bergen op Zoom”… Op sommige momenten is haar stijl zelfs poëtisch te noemen:

he impossible Climb gaat over het leven

“Ze worden vuiler, ruiger en rijker naarmate de tocht vordert.” Het boek geeft eveneens

van Alex Honnold (de man die als eerste

sporadische informatie over de tocht zelf (inclusief een routekaart, suggesties voor hotels

de route Freerider free solo beklimt), maar

en restaurants), maar wijst voor als je werkelijk van plan

evenzeer over dat van Mark Synnott, auteur

bent de GR5 te lopen gelukkig naar gedetailleerdere

van dit boek, vriend van Honnold en eveneens

bronnen op het internet (www.groteroutepaden.be en

een uitstekend klimmer. Synnott beschrijft de

www.degr5telijf.nl).

ontwikkeling van het klimmen – gezien vanuit

GR5 is een mooi vormgegeven boek dat je inspireert over

Amerikaans perspectief – aan de hand van

de vele wonderen van de GR5. Toch is het vooral bedoeld

zijn klimcarrière en introduceert een enorme

voor de kijkers van de serie op tv. (Jeroen Gribling)

reeks klimmers en hun betekenis voor de klimsport. Het boek is uitstekend geschreven en leest lekker weg, maar de vele zijsprongen waarin op elke klimmer wordt ingegaan,

GR5 – Inspiratieboek bij een langeafstandswandeling die je leven verandert Sophie Allegaert, Manteau, ISBN 9789022337189, € 36,–

maken het hier en daar moeilijk om de verhaallijn te volgen. Het motto van zowel Synnott als Honnold is: “niet voor 100% leven is erger dan jong sterven”. Het boek telt 398 pagina’s, maar pas op pagina 377 begint het spannende verhaal over Alex Honnold die de ongelofelijk moeilijke route Freerider op El Capitan klimt, free solo,

WHO LET THE DOG OUT?

ie vaker met zijn hond door de bergen trekt, weet als geen ander hoe veel

terwijl je hem voor zijn eigen veiligheid liever beneden liet? Zo leerde ook Chris

extra wandelfun dit geeft. Door de vrijheid,

Bonington: never leave the dog behind.

El Capitan is de wereldberoemde rotswand in

de speelsheid en het plezier van je hond te

Mort onderzoekt in haar exposé ook de nei-

Yosemite National Park, Californië. Door wat

zien, geniet je nog meer van je avontuur in

ging van alle avontuurlijke hondenliefheb-

eraan vooraf gaat, namelijk Honnolds klimcar-

de bergen. Helen Mort, een Engelse schrijf-

bers om onze honden op de mooiste plek-

rière, leeft de lezer toe naar de ontknoping.

ster en dichteres uit de Lake District, wijdt

ken te fotograferen en te delen (lees te

Honnold is een bijzonder mens die zijn angs-

aan deze liefde voor hond én berg een heel

etaleren) op sociale media. Omdat wij graag

ten beter beheerst dan anderen. Neuro

boek. Aanvankelijk heb je de neiging het

laten zien dat onze honden zo vele malen

wetenschappers dachten dat hij een aandoe-

boek vaker weg te leggen dan het weer op

gelukkiger kunnen zijn in de bergen. Want

ning had waardoor hij geen angst kent, maar

te pakken. Maar als je eenmaal gewend

terwijl onze vierpotige vriend tijdens de

dat bleek niet waar. Waarschijnlijk heeft hij

bent aan haar gedachtesprongen dan krijgt

wandelpauze van het hier en nu aan het

zijn mentale angstbeheersing gedurende

haar schrijfstijl je pas echt te pakken. En

genieten is, checken wij onze likes en het

twintig jaar klimmen effectief getraind en

dan gaat een wereld aan harige verhalen,

aantal reacties.

kent hij zijn limiet. Op 3 juni 2017 begint Hon-

vierpotige anekdotes en ‘hondstollende’

Het moge duidelijk zijn, als je van bergen én

nold aan zijn fameuze klim en 3 uur en 56 mi-

wetenswaardigheden voor je open. Zo

van honden houdt, dan is dit boek een aan-

dus zonder klimuitrusting, en in zijn eentje.

nuten later stapt hij het plateau boven de

interviewde ze berg-

rader. Maar let wel: Helen Mort houdt van

wand op. Een wereldprestatie. Terug in zijn

sportlegendes zoals

taal en schuwt geen filosofische excessen

camper gaat hij direct aan zijn vingerbord

Chris Bonington. Ook hij

en poëzie. Dat maakt het Engels soms

hangen: “Ik train om de dag en vandaag is het

is graag met zijn honden

moeilijk leesbaar en ook wel eens frustre-

een trainingsdag”, zegt hij. (Noes Lautier)

in de bergen. En vaak

rend. Maar daar kun je je natuurlijk door-

nog liever dan met zijn

heen bijten. Of tussendoor gewoon even

vrouw, liet hij voorzich-

de hond uitlaten. (Kerstin Thederan)

The impossible climb – Alex Honnold, El Capitan and the Climbing Life Mark Synnott, Allen & Unwin, ISBN 9781760632731, ong. € 14,–

tig weten. En wat als jouw hond de moeilijke passage op de klim al lang genomen heeft

60 BERGEN magazine

Never leave the dog behind Helen Mort, Vertebrate Publishing, ISBN 9781839810381, € 14,99

MOEDERZIEL ALLEEN

k heb Alleen in Tibet in één ruk uitgelezen.

schrijft: “Ik kan

Niet omdat erin onthuld wordt waarom de

gewoon niet lopen.

eerste Nederlandse Everest Expeditie in

Maar ik moet, want

1982 niet succesvol was. Dat is slechts het

ik wil eten. Wat

raamwerk. Eelco Dijk vertelt aan de hand

moet ik in godsnaam

van zijn dagboek wat hem overkwam nadat

doen. Het doet alle-

hij op de flanken van de Mount Everest was

maal zo’n vreselijke

meegesleurd door een lawine en zeer ern-

pijn. (… ) Hulpeloos

stig gewond raakte. Meer dood dan levend

zit ik op de grond.”

werd hij naar Shigatse getransporteerd,

En vervolgens: “De volgende dag, nadat ik

een stad met een ziekenhuis die ongeveer

weer tevergeefs geprobeerd heb eten te

halverwege het Everest-basiskamp en de

bemachtigen, blijf ik maar voor de eetzaal

hoofdstad Lhasa ligt. Dijk moest zich daar

zitten tot de volgende maaltijd zal worden

alleen zien te redden, zonder een woord te

aangekondigd.” Het is Dijks optimisme dat

verstaan van wat de artsen en verplegers

hem weer op de been heeft geholpen. Dijks

zeiden. De artsen verrichtten goed werk,

geest slingert voortdurend tussen totale

bleek later. Maar de omstandigheden in het

ontreddering en hoop, tussen tegenslagen

ziekenhuis en later in het guesthouse waar

en lichtpuntjes en dat heeft hij zonder

is in zijn vrije tijd klimmer. Hij onderzoekt wat

Dijk herstelde, waren onvoorstelbaar primi-

poespas en juist daardoor zo indringend op

de mooiste beklimming is op elk van de zeven

tief. Een van de vele dieptepunten waren

papier gezet. (Noes Lautier)

continenten. Velen beklimmen de hoogste

de eerste twee dagen in het guesthouse. Er was hem verteld dat als de gong ging, hij direct naar de eetzaal moest gaan. Het kostte hem echter anderhalf uur om er te

Alleen in Tibet – Over een ongeluk tijdens de Everest-expeditie ’82 dat niet slecht afliep Eelco Dijk, boek.scout, ISBN 9789464037081, € 21,99

komen: eetzaal op slot. Geen eten. Dijk

DE ZEVEN MOOISTE

even Climbs is een heerlijk boek over klimavonturen op de zeven continenten. De

auteur werkt in de Britse financiële wereld en

berg op elk continent, maar het criterium ‘hoogste’ boeit Sherwood niet. Hij klimt niet om beroemd te worden en evenmin om iets van zijn bucketlist af te strepen. In zijn Not-so-final thoughts schrijft hij: “deze zeven beklimmingen zijn een prachtig excuus om over de wereld te reizen en fascinerende plekken te bezoeken.” Het gaat niet om dé

OVER DE VIA SETT

mooiste beklimmingen, want iedereen heeft daar een andere mening over, maar om de

it jaar verschijnt een nieuwe editie van

handelaren gingen je voor. Het boekje bevat

zijne, die hij met diverse klimvrienden en

het standaardgidsje over wandelroute

alles wat je nodig hebt: kaartjes, tips, prakti-

bevriende berggidsen realiseert. In Europa

Via Sett van de hand van Nicole Schuler.

sche informatie en natuurlijk een brok inspi-

beklimt hij de Eigernoordwand. De eerste

Startte de grotendeels Zwitserse route in

ratie. De foto’s in het boek tonen ook de vari-

poging mislukt. Met onderkoelde humor ver-

het vorige boek nog in Thusis (zie de repor-

ëteit van de route. Enkele hoogtepunten zijn

telt Sherwood dat ze worden gered omdat

tage in Bergen Magazine 2020-4), in het

de Septimerpas, de stenen brug, Park Ela en

zijn klimmaat zijn genitaliën bevriest: tijdens

nieuwe gidsje begeleidt Schuler je al vanaf

natuurlijk Bergell. Loop hier langs de inspira-

een sanitaire stop komt er een lawine over

Chur. Dat betekent dat je al in het fraaie

tiebron van beeldhouder en schilder Giovan-

hem heen en in de consternatie vergeet hij

oude centrum van Chur je bergschoenen

ni Giacometti in Stampa, kijk naar een van de

daarna zijn gulp dicht te ritsen. In Azië beklimt

onder kunt binden en het stuk naar Lenzer-

grootste aardverschuivingen bij Bondo en

hij de Ama Dablam, in Noord-Amerika kiest hij

heide aan de route kunt toevoegen. De Via

vergaap je aan de mooie dorpsgezichten.

voor de Nose op El Capitan en in Zuid-Amerika

Sett gaat hiermee over zeven etappes,

Schuler weet alles pakkend te verwoorden

de zuidwestwand van de Alpamayo. Dan vol-

waarbij iedere etappe eindigt in een Alpen-

– en zoomt op de juiste momenten in en

gen de traverse van Mount Kenya in Afrika,

stad waar je in een keur van authentieke

weer uit.

Mount Cook in Nieuw-Zeeland in Oceanië en

hotels je batterij weer kunt opladen.

De Via Sett is een makkelijke route door

op Antarctica de oversteek van de Salvesen

Bovendien blijk je je bagage van hotel naar

vooral bredere dalen waarbij “Trittsicherheit

Range.

hotel te kunnen laten vervoeren.

und gute Kondition” in de woorden van

Wat het boek zo aantrekkelijk maakt is het

De gids is doorspekt

Schuler voldoende zijn. Echt alpien wordt het

plezier dat ervan afspat, ook als de sneeuw

van leuke details en

inderdaad nergens. Enige nadeel van het

horizontaal voorbij komt. Bovendien zijn de

nuttige informatie.

gidsje is dat het alleen in het Duits verschijnt.

historische context en de natuur een belang-

Zo blijkt dat de Via

Maar het kleine formaat past goed in de rug-

rijk onderdeel van elk verhaal. Aan de foto’s

Sett al in de Romein-

zak. Daarmee heb je het eerste item van je

zie je dat geen enkele beklimming makkelijk

se tijd werd gebruikt

paklijst alvast te pakken. (Paul Petit)

was en dat de auteur zijn mannetje staat on-

en was hij in de middeleeuwen zelfs een van de belangrijkste passen over de Alpen. Legers, pelgrims en

Via Sett – Von Alpenstadt zu Alpenstadt. Kulturund Weitwanderweg von Chur über den Septimer nach Chiavenna Irene Schuler, Somedia Buchverlag, ISBN 9783729812031, € 27,50

der de extreemste omstandigheden. (Noes Lautier)

Seven Climbs – Finding the finest climb on each continent Charles Sherwood, Vertebrate Publishing, ISBN 9781912560851, ca. € 20,– BERGEN magazine 61

Inspiratie van onze adverteerder

Maak je maandagen interessanter met Elk weekend biedt weer een kans om nieuwe avonturen te beleven en zo het verhalenportfolio dat je op maandag met je collega’s deelt, aan te vullen. Het is de missie van komoot om dit soort avonturen voor iedereen toegankelijk te maken en mensen op weg te helpen door ze van tevoren van alle benodigde route-informatie te voorzien.

eb je zin om een nieuwe wandelroute te ontdekken komend weekend? Gebruik komoot om je avonturen te vinden, plannen en delen. Dankzij de gebruiksvriendelijke routeplanner, de kennis en aanbevelingen van onze community en de offline-kaarten en -navigatie beleef je gegarandeerd een mooie dag. Tel hier de grote hoeveelheid inspireren-

62 BERGEN magazine

plannen, of je nou op zoek bent naar een onvergetelijke outdoorervaring of juist een relaxte boswandeling met de hele familie. Dankzij deze vele mogelijkheden is het makkelijk om een avontuur tot leven te brengen met komoot:

• Sportspecifieke routeplanning de content bij op en je kan niet wachten tot je volgende weekendwandeling begint – ook als het dit keer een rondje op de hei is en geen trektocht in het hooggebergte.

Selecteer voor je begint met plannen “wandelen” of “bergwandelen” en komoot plant een route voor je die specifiek is gemaakt voor je gekozen sport.

Waarom is komoot dan zo handig voor wandelaars? In het kort is het de gemakkelijke routeplanning waarmee je eenvoudig een op maat gemaakt avontuur kunt

• Gedetailleerde routeprofielen Komoots routeprofielen geven je alle informatie die je nodig hebt over elke centimeter van je wandelroute. Als je de basis van

• Integraties met Garmin, gps en smartwatches Als je al een Garmin, smartwatch of ander gps-apparaat gebruikt om op de route te blijven als je aan het wandelen bent, zul je blij zijn om te horen dat komoot naadloos geïntegreerd is met veel gps-apparaten en smartwatches. Plan je route op komoot en synchroniseer met je apparaat naar keuze voor je vertrekt.

• Inspirerende Collecties

je traject gelegd hebt kun je alle ondergronden en hoogteverschillen onderweg bekijken.

• Highlights van de Community De routeplanner van komoot is een geweldige tool, maar het is de community van outdoorlief hebbers die elke kaart tot leven brengt! Die rode stippen verspreid over de hele kaart? Dat zijn komoot-Highlights – interactieve aanbevelingen van mede-avonturiers voor de mooiste wandelpaden, goede picknickplekken, leuke cafeetjes, en meer. Selecteer een Highlight op de kaart voor meer informatie of om deze aan je route toe te voegen. Je kunt ook je eigen Highlights creëren of tips aan bestaande toevoegen.

Op zoek naar nieuwe ideeën? Zin in wat avontuur vanuit je luie stoel tijdens een regenachtig weekend? De Inspiratie-feed van komoot biedt je uitgelezen Collecties met routes in jouw omgeving. Daarnaast kun je ook de zoekfunctie voor Tours gebruiken om kant en klare routes bij jou in de buurt te vinden.

Je kunt niet elk element van je avontuur controleren (en dat wil je natuurlijk ook niet), maar kennis is macht als je buiten bent. Komoot helpt je een eind op weg bij het plannen van prachtige wandelingen zonder onnodige onzekerheid, zodat je op maandag met een gerust hart aan de slag kunt gaan met genoeg goede verhalen over je weekendavonturen.

VIND, PLAN EN DEEL JE AVONTUREN MET KOMOOT Meld je in minder dan 5 minuten aan voor een gratis kaartenpakket! Ga naar www.komoot.nl/g en voer de code BERGEN2021 in om van start te gaan (geldig tot 31-12-2021)

• Offline kaarten Geen bereik? Geen probleem. Voel je niet meer beperkt door het bereik van je telefoon of de levensduur van je batterij. Sla je ideale route offline op nadat je hem hebt gepland en Highlights eraan hebt toegevoegd. Dit betekent dat de kaart ook nog zichtbaar is als je geen bereik meer hebt, en, nog belangrijker, dat de navigatie nauwkeurig blijft. BERGEN magazine 63

Franse Zee-Alpen

FOTOREPORTAGE

Natte voeten in de Gorges de Daluis De Gorges de Daluis in Zuid-Frankrijk doen niet onder voor de beroemde slot canyons in Arizona of Utah, zowel wat betreft het spektakel dat ze bieden als de kleur van het gesteente. Fotograaf Paul Smit, die vlak bij de kloof woont, gaat met zijn collega Mick Palarczyk op verkenning. TEKST PAUL SMIT FOTO’S PAUL SMIT & MICK PALARCZYK

’S

Zomers, bij stabiel weer en acceptabele watertemperatuur, lopen we met natte voeten, gestoken in oude bergschoenen, de halfduistere onderwereld van de kloof binnen. Later, in de herfst, is de tijd om de hellingen boven de gorges te verkennen, als het goud van de loof bomen contrasteert met het bordeauxrood van het schaliegesteente.

DE VAR De rivier, die door de Gorges de Daluis stroomt, is niet de Daluis maar de Var, die bij Nice in zee uitmondt. Daluis is de naam van het dorp boven de uitgang van de kloof. Stroomopwaarts van de gorges kunnen de oevers langs de rivier uiterst lieflijk zijn, wat deze Franse idylle oplevert. Des te verbazender is de brute ruigheid van de canyon, even verderop. (PS)

STRIJKLICHT De zon bereikt nooit het kerndeel van de kloof. De smalle strook hemel, hoog boven de rivier, zet de rotswanden in een strijklicht waar elke fotograaf van droomt. (MP)

BERGEN magazine 64

FOTOREPORTAGE

65 BERGEN magazine

Lofoten

POINT SUBLIME Aan beide kanten lopen paden bovenlangs de gorges, maar alleen bij het Point Sublime, 300 meter loodrecht boven de stroom, kun je de kloof inkijken. Zelfs dan zie je maar kleine stukjes van de rivier, behalve als je, zoals op de foto, de kloof uit kijkt en de Var stroom afwaarts overziet. (PS/MP) 

GEKREUKELD Door het smalste deel van de kloof stroomt kniediep blauwgroen water van ’s zomers maximaal 15 graden, vaak frisser. Probeer de kou niet zo snel mogelijk achter je te laten, want dan mis je het mooiste traject. Sommige rotswanden lijken er op gekreukeld crêpepapier in lila, purper en roze. Hier en daar is tot vier meter hoogte – het waterniveau tijdens de hevigste herfstregens – kalk op de wanden neergeslagen, als lichtblauw glazuur. (PS)



 STOK EN SCHOENEN Een lange stok is een onmisbaar hulpmiddel bij rivierwandelen en van hout, zodat hij drijft als je hem loslaat. Je kunt er de diepte voor je voeten mee peilen. Even belangrijk zijn de schoenen. Uiteraard offer je niet je nieuwste bergschoenen op, maar gebruik zeker ook geen afgedankte stappers. Want je loopt tevens grote stukken naast het water en door geaccidenteerd terrein. Dikke sokken voorkomen schuren en blaren en vreemd genoeg voelt het in koud water warmer aan. Het voorkomt bovendien dat er steentjes tussen je voetzool en de schoen gaan zitten. Watersandalen vonden wij absoluut ongeschikt. (PS).

 MAGISCHE ROADTRIP Ook de autorit bovenlangs de Gorges de Daluis is spectaculair, door tunneltjes en langs afgronden. Alleen de zich verdiepende schaduw doet vermoeden dat zich tussen de berghellingen niet gelijk de dalbodem bevindt, maar eerst nog een smalle kloof. (MP) BERGEN magazine 66

FOTOREPORTAGE

Lofoten

STROOMAFWAARTS Als de Var eenmaal de gorges heeft verlaten, oogt hij als een normale bergrivier, speels meanderend door zijn eigen, smalle vlakte. Dit deel van de vallei heeft zich in kalksteen uitgesleten, terwijl de kloof zelf door oudere schalies breekt. (PS) 

67 BERGEN magazine

LAATSTE ZONLICHT Op het pad naar het verlaten dorp Amen, hoog boven de Gorges de Daluis, zijn vanaf de kliffen boven de helling brokken kalksteen op de bordeauxrode ondergrond gevallen. Deze 1 kilometer dikke laag schalie stamt uit het Perm en werd destijds in een ondiepe lagune afgezet. Tijdens de plooiing van de Alpen werd hij vervolgens als een koepel omhoog gedrukt, waar tenslotte de Var dwars doorheen sneed. (MP)



 RUÏNE VAN GUILLAUMES De resten van het kasteel van Guillaumes uit 1233 rijzen op in het imposante decor van het Vardal, zoals dat zich stroom opwaarts van de kloof manifesteert met haar getrapte kalksteenfaçades. Eeuwenlang namen hier de fortificaties toe, want Guillaumes wisselde voortdurend van land, tussen de Provence (later Frankrijk) en de Savoie (later het koninkrijk Piemonte-Sardinië).

BERGWIJZER VERVOER

Vliegen of treinen naar Nice, dan 1½ uur met een huurauto. SLAPEN

• Itinérance Trekking, gehucht Villeplane (Guillaumes), eco-gîte voor wandelaars (www.itinerance.net). • Camping des Rouges Gorges, Quartier de Tire Boeuf (Guillaumes), even stroomopwaarts van de kloof. Tel. +33(0)493055350 WANDELEN

Rivierwandelen heeft niets te maken met canyoning. Het gaat om de natuur en de stilte, zonder die te verstoren. We stappen van steen op steen, naast of door het water. De Gorges de Daluis vormen een nauwe kloof, met hooggebergte als achterland, waar het flink kan regenen. Je moet er alleen gaan wandelen als de weersvoorspelling voor de komende 24 uur perfect is (wolkenloos, weinig wind). Zie je rond het middaguur toch wolkjes ontstaan die langzaam opbollen, dan moet je de kloof, ondanks een gunstige verwachtingen, zo snel mogelijk

verlaten. Onweer is het laatste wat je wilt: regen, windstoten en donder maken stenen los en het water kan snel stijgen, ook al is het nog droog boven de kloof zelf. BESTE TIJD

In de (na)zomer is het water het minst koud, terwijl de kloof lekker koel blijft. Druk is het nooit in de kloof. Alleen Point Sublime ontvangt in hoogzomer veel wandelaars. Visueel is de herfst erg aantrekkelijk. In de lente stroomt er veel meer water; meer iets voor kajakkers. ’s Winters kun je in de kloof rekenen op een paradijs van ijspegels en -watervallen, maar het water kan evengoed hoog staan, krachtig stromen en ijskoud zijn. Alleen doen als je ervaring hebt. KAART

IGN 3540 ET Haute Vallée du Var, 1:25.000 MEER WETEN?

www.gorgesdedaluis.fr

BERGEN magazine 68

Vorarlberg

Het creatieve westen van Oostenrijk

Wie op reis graag iets bijzonders ontdekt, wordt door Vorarlberg verwend met inspirerende en verrassende dingen. De kleine, internationaal ingestelde regio in het westen van Oostenrijk, tussen de Bodensee en de bergen, is groots. Bewegingslust Hoe ziet de Bodensee er van bovenaf uit en hoe ver kun je over de Alpen kijken? Als je graag geniet van mooie uitzichten, beklim dan een van de talrijke uitzichtbergen. Te voet, per fiets of met de trein. Van de vlakten tot de hoge bergentoppen is Vorarlberg uitstekend ontsloten met paden voor wandelaars, fietsers en mountainbikers. Wie op pad gaat komt veel interessante dingen te weten. Themawandelroutes vertellen verhalen over de natuur, levenscultuur en boerenbedrijven in de bergen. Langs kunstzinnig ontworpen wandelpaden kun je installaties en sculpturen bewonderen. Avonturiers kunnen zich wagen aan bergbeklimmen of paragliden. Golfers kunnen kiezen uit zes landschappelijk aantrekkelijke golf banen.

Speelplekken Overdag een museumbezoek, ’s avonds naar de opera, een concert of het theater.

Het culturele programma is gevarieerd en van topklasse. Het muzikale spectrum reikt van de Bregenzer Festspiele via de Schu bertiade in Schwarzenberg en Hohenems tot culturele picknicks in het groen. Tot de bekendste musea van de regio behoren het Kunsthaus Bregenz (KUB), gespecialiseerd in moderne kunst, het vorarlberg museum in Bregenz, de interactieve natuurshow inatura Science Center in Dornbirn, het Jüdisches Museum in Hohenems en het Frauen museum in Hittisau in het Bregenzerwald.

Ideeënrijkdom In de steden en in de dorpen: Vorarlberg bouwt en ontwerpt anders. Architecten en ambachtslieden gaan modern, gedurfd, in strakke lijnen en met gevoel voor duurzaamheid te werk. Als je een ArchitekTour wilt maken, kun je kiezen uit zeven verschillende routes. Ze leiden naar opmerkelijke gebouwen en laten het innovatieve

Foto: Andreas Gassner/Vorarlberg Tourismus

SPECIAL

vakmanschap en design van Vorarlberg zien. Ook de twaalf Umgang Bregenzerwaldroutes, allemaal dorpsrondwandelingen, bieden inzicht. Het Werkraumhaus Andelsbuch in het Bregenzerwald presenteert creatief, doordacht ontworpen vakmanschap.

Gastvrijheid Wie door Vorarlberg reist, kan rekenen op de hoge kwaliteit van de accommodaties en het eten en wordt gegarandeerd gastvrij ontvangen. In de hotels, pensions, cafés en restaurants, die meestal door families worden gerund, zorgen attente gastheren en gastvrouwen voor een hartelijke en warme sfeer. De keuken, die waar mogelijk regionale ingrediënten gebruikt, serveert smakelijke gerechten. De heerlijke kaas komt van de alpenboerderijen en de kaasmakerijen. De vis komt uit de Bodensee en de bergrivieren. Groenten en fruit gedijen goed in de tuinen in de buurt van de Bodensee. Delicatessen, zoals chocolade en brandewijn worden gemaakt door gespecialiseerde producenten.

Meer weten? • www.vorarlberg.travel • #visitvorarlberg BERGEN magazine 69

SPECIAL Vorarlberg

Advertorial

Brandnertal, Klostertal en biosfeerpark Großes Walsertal

Eén worden met de natuur en de bergen Aankomen. Inademen. Diep doorademen … Van een verdiende pauze genieten, iets goeds voor jezelf doen en je blik over de bergwereld van de Alpen en de lager gelegen dalen laten dwalen – in bijna geen andere regio kun je genoeglijker de natuur beleven en tot rust komen dan in het hart van Vorarlberg in het westen van Oostenrijk.

ondom de stad Bludenz openen zich als een ster de drie Alpendalen: het Brandnertal, het Klostertal en het Großes Walsertal, elk met zijn geheel eigen charme en karakter. Deze afwisselende vakantieregio kenmerkt zich door tal van natuurjuweeltjes en biedt bijzondere ervaringen die het hart van elke bergenliefhebber sneller doen slaan.

Brandnertal

Het afwisselende dorp in de Alpen De bergen in al hun veelzijdigheid beleven, dat kun je in het Brandnertal bijzonder 70 BERGEN magazine

mus

Foto: Alex Kaiser - Alpenregion Bludenz Touris

Foto: Alex Kaiser - Alpenregion Bludenz Tourismus

nertal ruim aan hun trekken komen. En vroege opstaanders worden beloond met een erg bijzondere belevenis in het hoog gebergte tijdens een zonsopgangswandeling naar de Mondspitze.

Klostertal

Foto: Joachim Stretz/ Alpenregion Bludenz Tourismus

goed. Wandelen, bergbeklimmen of rotsklimmen, biken, boogschieten, paardrijden of zwemmen. In het Brandnertal kun je kiezen. Hier is alles te vinden wat ontspanning, plezier en afwisseling voor actievelingen en gezinnen geeft. En dat allemaal in een fascinerende bergwereld, waar iedereen zijn zeer persoonlijke bergavontuur vindt. Gezinnen kunnen op de talrijke themapaden de geheimen van de inheemse bergen dierenwereld ontdekken, terwijl mountainbikefans en downhillers op de vele mountainbikeroutes en in het Bikepark Brand-

Het waterrijk van de Alpen Water en bergen hebben al sinds de oertijd een heel bijzondere band met elkaar. Deze band voel je in het Klostertal met zijn steile hellingen, glasheldere bergmeren en ontelbare bruisende watervallen als nergens anders. Aan de voet van de Arlberg wandel of fiets je in het Klostertal door bloeiende alpenweiden, bergwouden en, omhoog, naar rotsachtige bergtoppen. Talrijke themapaden, klimroutes en waterpartijen nodigen uit om te ontdekken en te pauzeren.

Biosfeerpark Großes Walsertal

Vertragen en genieten In 2000 sloot het Großes Walsertal zich aan bij de lijst van wereldberoemde plekken die het predicaat van UNESCO-biosfeerpark dragen, waar het leven van de mens in harmonie met de natuur centraal staat. De natuur gebruiken zonder deze te schaden, zo luidt het motto in het Großes Walsertal. Het biosfeerpark geldt niet alleen als

Foto: Alex Kaiser - Alpenregion Bludenz Tourismus

natuurjuweel en oase van rust, maar overtuigt ook culinair. De voor de regio typische bergkaas Walserstolz, kostelijke bergthee en geurende kruiden zijn hier vaste ingrediënten in de gastronomie. Wie actieve ontspanning zoekt en tegelijkertijd de inheemse specialiteiten wil proeven, kan het beste een culinair genotsrondje maken. En als je een keer zin hebt in de stadse drukte, dan is de alpenstad Bludenz met zijn betoverende oude centrum, het cultuuraanbod en de talrijke cafés en markten de ideale plek om te genieten en te ontspannen. www.alpenregion-vorarlberg.com BERGEN magazine 71

SPECIAL Vorarlberg

Advertorial

Bergzomer in Montafon

Een zomer vol persoonlijke momenten Foto: Stefan Kothner/Montafon Tourismus

Daar waar het Verwall-, Silvretta- en Rätikonmassief elkaar ontmoeten, ligt een hele bijzondere plek: Montafon. Dit dal is net zo veelzijdig als de bergketens die het zo schilderachtig omlijsten. Hier worden verlangens vervuld, verhalen geschreven en persoonlijke ontmoetingen omgezet in blijvende herinneringen. Alles wat je bij ons in Montafon beleeft, past bij onze bergen. En bij ons. Omdat het authentiek is. En omdat het persoonlijk is.

72 BERGEN magazine

Foto: Stefan Kothner/Montafon Tourismus

Tip

Alpguesalpe, een oase voor mens en dier Prachtig ingebed te midden van het Europees beschermde natuurgebied Verwall vind je de Alpguesalpe, waar mens en dier een oase van rust vinden. De begeleide wandeling naar Alpguesalpe duurt ongeveer vijf uur. Dat klinkt lang, maar met een goede basisconditie, een vaste tred en vooral de begeleiding van wandelgids Monika is dat geen probleem. De wandeling loopt langs twee kleine bergmeren en biedt steeds weer nieuwe uitzichten, die vooral het hart van amateurfotografen sneller zullen doen kloppen. Hier gedijen heel speciale planten en dieren en dat maakt het gebied tot een paradijs voor vogelsoorten zoals de steenarend, de slechtvalk en de

oehoe, die hier ook graag komen vanwege de afzondering en de rust. Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw werd op de Alpguesalpe boter en de typisch Montafoner Sura Kees (kaas) gemaakt. Tegenwoordig genieten hier in de zomer de koeien met hun kalveren van de zon, waaronder ook de koeien van de familie van Monika.  D e begeleide toer wordt tussen 1 juli

en 30 september elke week op vrijdag georganiseerd en kan via het BergePLUSprogramma van Montafon Tourismus (toeristische dienst) worden geboekt. www.montafon.at/nl/Service/BergePLUS

Foto: Daniel Zangerl/Montafon Tourismus

Persoonlijke belevenissen Montafon betovert ’s zomers zijn gasten op een geheel eigen manier: met culinaire wandelingen, unieke klimroutes en hoog alpiene (e-)mountainbiketoeren laat Montafon je hart sneller kloppen. Of je nu van de natuur houdt, een levensgenieter bent of dol bent op sport: in het zuiden van Vorarlberg komen al je zintuigen aan hun trekken. Dankzij de 1160 kilometer aan wandelpaden, meer dan 260 kilometer aan speciale (e-)mountainbikeroutes en de 19 klimroutes kun je het indrukwekkende landschap van Montafon op verschillende manieren verkennen.

JE VAKANTIE ZORGELOOS BOEKEN Ongebruikelijke omstandigheden vragen om ongebruikelijke maatregelen: om het gemakkelijk voor je te maken je vakantie in Montafon te plannen en te reserveren, bieden veel van onze accommodaties deze zomer zeer gunstige annuleringsvoorwaarden aan. Kijk op de website voor meer informatie en de voorwaarden: www.montafon.at/nl Montafon Tourismus GmbH AT-6780 Schruns/Vorarlberg +43 50 6686 info@montafon.at Montafon ligt in het zuiden van Vorarlberg, helemaal in het zuidwesten van Oostenrijk. Montafon heeft alles in zich – Een dal voor iedereen – www.montafon.at/nl

BERGEN magazine 73

MFS®-VAKUUM-SYSTEM

COMFORT OP HET HOOGSTE NIVEAU MFS®-VAKUUM-SYSTEM SPEZIELLE POLSTERSCHÄUME SPECIALE SCHUIMVOERING Weiches geweven Manschettenpolster Zacht, schuimretikuliert bovenaan.

MFS®-VAKUUM-SCHAUM MFS® VACUÜMSCHUIM Exakte und druckfreie Anpassung an jede Fußform Drukverlagend, past zich perfect aan elke voet im Knöchel-, Manschetten und Laschenbereich. Bis aan; hetreichend. gebiedDer rond veter in denin Ballen Fuß de wirdenkels, weich aber enghaakjes umschlossen. en – oogjes, tot aan de bal van de voet. De voet wordt zacht, maar strak omhuld. RETIKULIERTERSCHUIM SCHAUM GEWEVEN bis in den Zehenbereich, garantiert eine perfekte Anzorgt voor een perfecte pasvorm tot aan passung. het gebied rond de tenen.

SPEZIELLE POLSTERSCHÄUME Weiches Manschettenpolster retikuliert

MFS®-VAKUUM-SCHAUM Exakte und druckfreie Anpassung an jede Fußform im Knöchel-, Manschetten und Laschenbereich. Bis in den Ballen reichend. Der Fuß wird weich aber eng umschlossen.

Vakuum Lady Ultra

RETIKULIERTER SCHAUM bis in den Zehenbereich, garantiert eine perfekte Anpassung.

Vakuum Men Ultra

www.meindl.de

mei_Anz_VakuumMen_Hoogte_210x135_MAI14.indd 1

let’s ROCK

15.05.14 11:01

DE ZOEKTOCHT NAAR ULTIEME VRIJHEID

Het levensverhaal van Tamar Valkenier

Liesbeth Busman | Meester goudsmid Trouw- & Verlovingsringen · Sieraden Ontdek de Saagæ ringencollectie op liesbethbusman.nl Of kom langs in de atelier~winkel in Den Haag Leuk je te zien Nu verkrijgbaar bij jouw (online) boekhandel

VOLGEND NUMMER

De nieuwe BERGEN MAGAZINE ligt op 22 juni in de winkel EN OOK NOG

Hoe duurzaam kunnen we naar de Alpen? Foto: Zwitserland Toerisme/Daniel Martinek

3 klassieke huttentochten in de Alpen

Foto: J. Vandevoorde

THEMA

Karinthië (A) Een verhaal van twee meren Tofana di Rozes (IT) Ontzagwekkende zuidwand

• Hoog boven het eenzame Sarntal (IT) • Avontuur in het Berner Oberland (CH) • Onder de Dachtstein door (A)

NOG GEEN ABONNEE? Meld je vóór 6 juni aan, dan krijg je het nieuwe nummer al op 18 juni thuisgestuurd! www.bergwijzer.nl/abonnement

De mooiste wandel-, fotografieen natuurreizen

Begeleid door hoofdredacteur Jonathan Vandevoorde

Programma 2021 21-29 juni / Natuurreis Hohe Tauern en Sextner Dolomieten Als gediplomeerd Bergwanderführer is Jonathan vooral thuis in de Hohe Tauern. Tijdens dagwandelingen deelt hij zijn kennis over het grootste natuurpark in de Alpen. Daarna gaat het richting de Dolomieten in Italië. Basisconditie en enige bergwandelervaring zijn voldoende.

30 juni-4 juli / Huttentocht Karnischer Höhenweg Hoog over de bergkam tussen Oostenrijk en Italië wandelen we van hut naar hut door een spectaculair landschap. De talrijke loopgraven en ruïnes onderweg vertellen de verhalen uit W.O.I. Fysiek en technisch geen erg zware tocht, wel vrij zijn van hoogtevrees.

VOL

4-20 september/ Wandelreis Californië & Zuid-Oregon Hotelwandelreis naar de mooiste natuurparken aan de Westkust: Crater Lake N.P. , Redwoods N.P.,Lassen Volcanic N.P., Lake Tahoe, Yosemite N.P., Pacific Coast. Stevige dagtochten in de indrukwekkende natuur. In Yosemite wandelen we zelfs twee dagen vanuit de Lodge. Nog 3 plekken.

29 sept-17 okt / Wandelreis Rocky Mountains & Southwest USA Bestseller! Hotelwandelreis met schitterende dagwandelingen in de Rocky Mountains, Black Canyon of the Gunnison, Mesa Verde, Grand Canyon, Bryce Canyon, Capitol Reef en Arches National Parks en in Antelope Canyon en Monument Valley. Nog 1 plek beschikbaar!

5-18 december / Fotoreis Arizona & Bryce Canyon USA Workshopreis naar o.a. de Grand Canyon, Zion en Bryce Canyon, Monument Valley, Canyon de Chelly, Antelope Canyon, Petrified Forest, Route 66 en de Sonorawoestijn. Jonathan kent de beste spots en helpt je om je fotografische doelen te bereiken. Nog 4 plekken.

CORONA-PROOF! Je betaalt pas als de betreffende bestemming op code geel/groen staat! www.mildadventures.nl

G-1000 LITE ECO

Duurzaam, licht en aanpasbaar De eigen lichte stof van Fjällräven. Gemaakt van katoen en polyester met fluorcarbonvrije impregnering. Aanpasbaar met Greenland Wax.

ZOMERSE TREKTOCHTEN BEGINNEN HIER Met lichtgewicht, ventilerend G-1000 Lite Eco en G-1000 Air Stretch. Of je nu langs de voet van een gebergte in het zuiden trekt of

door machtige valleien in het noorden, je kleding en uitrusting moeten het laatste zijn waar je je druk om hoeft te maken. Ze zijn er om je ervaring te ondersteunen, niet om haar te definiëren, want dat is uiteindelijk de taak van de natuur. Lichte, compact opvouwbare en ventilerende kleding zijn dan een absolute must. Onze Abisko-collectie bestaande uit broeken, shorts en jassen is gemaakt met G-1000 Air Stretch en G-1000 Lite Eco (beide gemaakt van gerecycled polyester en biologisch

katoen) die een betere luchtcirculatie en functionaliteit bieden, tocht na tocht. En zoals voor alle G-1000-producten geldt, kun je ze natuurlijk behandelen met Greenland Wax. Breng de wax aan om ze waterafstotend te maken, en was de wax er juist uit voor extra ventilatie. Waar je er deze zomer ook maar op uit gaat trekken, we weten zeker dat onze kleding en uitrusting zullen bijdragen aan vele fantastische trekkingherinneringen. En niet alleen deze zomer, maar nog vele zomers. We zien je in de natuur.

Bergen Magazine 2 2021

Articles inside

Sirene

Berglicht

Actueel

Uitgeprobeerd

Uitgerust