4 minute read
Last post
Last post
Geert Moerman (her)denkt
Nooit meer oorlog?
Het deel van de Middellandse Zee dat tussen Italië ligt en – langs de andere kust – Slovenië, Kroatië, Montenegro en Albanië kennen we als de Adriatische Zee. In Venetië merkte ik de oriëntaalse invloeden, met de San Marcobasiliek als sprekend voorbeeld. Op een andere reis reden we de Dalmatische kust van Kroatië af, van Zadar over Split tot Dubrovnik. Daar zijn dan weer de Romeinse invloeden duidelijk, onder andere in het stadscentrum van Split dat op de restanten van het paleis van Diocletianus werd opgetrokken, je gelooft je ogen niet. Duidelijk is wel dat hier, aan de Adriatische Zee, de grens van het Westen en het Oosten ligt. Vele eeuwen werd hierom gevochten, ging het een beetje van hot naar her, maar ergens langs deze kust ligt de grens met het Ottomaanse Oosten, met Constantinopel (Istanboel) als centrum.
Maar dit kruispunt telt nog meer wegen. De noordkust van de Adriatische Zee, met Triëst (Italië) , Slovenië en het schiereiland Istrië (Kroatië) vormt ook de grens tussen ZuidEuropa en OostEuropa. Vele eeuwen stond deze regio onder het gezag van het Heilige Roomse Rijk (Duitsland, Oostenrijk en omliggende landen), dat zie je aan de gebouwen in Triëst, Opatija en Ljubljana. Het zijn statige Habsburgse paleizen en villa’s waar zuiderse mensen in wonen en werken. En later, al in de 20e eeuw, was het niet Wenen, maar Moskou dat gevaarlijk dichtbij de wet kwam stellen. Het IJzeren Gordijn werd afgebroken, maar in Servië en Montenegro is de postcommunistische invloed nog groot.
Wat blijft me bij van mijn nieuwe reis deze zomer langs de Adriatische kust, op dit kruispunt van culturen, volkeren, invloedsferen en historische ontwikkelingen? Deze ingewikkelde en diverse regio leefde lang onder een centraalEuropese mogendheid, in de 19e eeuw nog onder keizer FranzJozef van OostenrijkHongarije (jawel, de echtgenoot van Sissi). Door veel autonomie te geven aan de regio’s, werden etnische, godsdienstige en taalverschillen lange tijd overbrugd. De Europese Unie is in deze zin eerder een erfopvolger van het Heilige Roomse Rijk dan een nieuw gegeven. Ook het Romeinse Rijk was al een voorloper van een in belangrijke mate verenigd Europa, met de Middellandse Zee als centraal punt. Nil novi sub sole.
Het vroegere Joegoslavië speelt een hoofdrol in deze pingpong tussen Oost en West. Als bufferstaat na WO I opgericht, werden een aantal landen bijeengebracht die voorheen tot andere mogendheden behoorden. De Slavische etniciteit en de (deels) gelijkaardige talen vormden de brug, de hoop voor het eerst een eigen land te vormen en geen ver afgelegen provincie te zijn van Wenen (Slovenië, Kroatië, Bosnië) of van Istanboel (Servië, Montenegro, Kosovo, Macedonië). Maar al gauw kwamen de godsdienstige en etnische verschillen bovendrijven. Tito kon deze decennia lang beheersen, maar na zijn dood viel de bufferstaat op een bloedige manier uiteen. En nu vormt de EU de link met het Europese centrum, waardoor deze regio weer een afgelegen en armere streek is van een groter geheel. L’histoire se répète.
Nog een bijgedachte als ik het woord ‘bufferstaat’ gebruik. Mijn respect voor de democratie in België groeit telkens ik me verdiep in de geschiedenis van andere landen en regio’s. Hoe kan een artificiële bufferstaat met op zijn minst 2 talen en 2 culturen, nu bijna 200 jaar stand houden zonder enig noemenswaardig bloedvergieten? Met een democratisch bestel dat nooit ernstig onder druk kwam – ook niet onder ‘zonnekoning’ Leopold II –, terwijl fascistische en totalitaire marxistische regimes tot diep in de 20e eeuw onze dichte en verdere buurlanden nog in hun greep kregen? Ookop dit punt is België een surrealistisch land, alsof het ontsnapt aan de wetten van de geschiedenis.
Tot slot, als ik over al deze oorlogen en menselijk leed lees, stel ik me de vraag: waarom toch?
Steeds probeert men een land of regio te ‘zuiveren’, om meer gelijkgezinden te groeperen qua geloof, afkomst of taal. Door een gebied te vergroten of te verengen, ontstaan nieuwe meerderheden en worden andere groepen een minderheid die (al dan niet bloedig) kan onderdrukt worden. Altijd is er wel een periode te vinden waarop men ‘historische’ aanspraken kan baseren. En zo blijft dit getouwtrek duren, ten koste van miljoenen mensenlevens doorheen de geschiedenis. De oorlog in exJoegoslavië en nu in Oekraïne zijn daarvan de laatste voorbeelden op ons Europees continent.
We zijn nu al enkele generaties vrij van oorlog, zelfs van de zorg dat deze voor de deur staat. Een unicum in de geschiedenis. Een verworvenheid, hopen we. Laat ons er alles aan doen om onze democratie te beschermen, de lessen van de geschiedenis indachtig.
GEERT MOERMAN gedelegeerd bestuurder - Voka Oost-Vlaanderen
