2021 DvdZmagazine Oktober 12

Dag van de Zorgmagazine over uitdagingen in zorg en welzijn

Jg 07 | oktober 2021

20 maart 2022

Verschijnt twee keer per jaar | Jg. 7 nr. 12 | Dag van de Zorg vzw, Lievestraat 6, 9000 Gent

ZONDAG

Zorgen voor zorgmedewerkers

07

Ervarings­deskun­digen aan het woord Deelnemers Dag v/d Zorg getuigen

10

16

22

Optimisme met opgestroopte mouwen Een gesprek over hoop met auteur Leo Bormans

De natuur als zorgkracht De Zorgsector en de natuur hebben elkaar nodig

Ondersteuning op de werkvloer UZ Leuven waakt over welzijn van medewerkers

2

INHOUD 04 Thema Preventie

COLOFON inMotion is het magazine van Dag van de Zorg vzw en inMotion verschijnt twee keer per jaar.

06

De valkuilen van preventie

07

Ervaringsdeskundigen aan het woord

10

Optimisme met opgestroopte mouwen

Kanttekeningen van gezondheidsfilosoof Ignaas Devisch Drie deelnemers van Dag van de Zorg getuigen Een gesprek over hoop met auteur Leo Bormans

12

App efficiënter dan medicatie

UZ Leuven ontwikkelt dieet-app voor prikkelbaredarmsyndroom

13

Ravotten in De Lovie

Multimovepad wil kinderen weer laten bewegen

15

Draaiboek ter preventie van ondervoeding in wzc

Gezond Leven zet preventief in op ondervoeding

16

De natuur als zorgkracht

De zorgsector en de natuur hebben elkaar nodig

18

Het ziekenhuis van de toekomst is groen

Ziekenhuis Oost-Limburg ontwikkelt zich tot healing environments

19

Groe(n)ten uit Daknam

Biologische groentetuin wordt gerund door mensen met beperking

Redactie: Evelien Chiau

21

Intelligente lamp Nobi zorgt voor valpreventie en -detectie bij ouderen

Vormgeving: Karlien Beaumont en dotplus

22 Ondersteuning op de werkvloer

Coördinatie: Els De Smedt Werkten mee aan dit nummer: Els De Smedt, Geert Van Hijfte, Mien De Winter en Maarten Goethals Fotografie: Jan Locus en met dank voor de ingezonden foto’s Verantwoordelijke uitgever: Geert Van Hijfte, Lievestraat 6, Gent Wil je InMotion toegestuurd krijgen of een adreswijziging doorgeven, contacteer dan Karlien Beaumont via karlien@dagvandezorg.be.

Met dank aan onze partners: Janssen Pharmaceutica, Liantis en Flanders Care

24

Minder vallen dankzij ... een lamp

UZ Leuven waakt over welzijn medewerkers

Naar een gezonde werkomgeving in 7 stappen

Vlaams Instituut Gezond Leven toont de weg naar gezond werken

26

Inzetten op psychosociaal welzijn: een win-win voor je organisatie

Op zoek naar energiebronnen op de werkvloer

28

Een one-size-fits-all aanpak bestaat niet

30

Mieke Vandorpe wil ouderenzorg naar hoger niveau tillen

31

VLESP ontwikkelde spel om jongeren weerbaarder te maken

32

Een gesprek met expert in luchtkwaliteit Wouter Lefebvre

35

Overkop Tienen bleef tijdens coronacrisis hand uitsteken naar jongeren

36

Vlaams Welzijnsverbond coacht onthaalouders tussen de kinderen

37

Stad Gent verbindt kwetsbare groepen en eerstelijnszorg

Vlaams expertisecentrum alcohol en andere Drugs Van directeur naar coach Gamen voor Geestelijke Gezondheid Luchtvervuiling ondermijnt de menselijke gezondheid Van een open deur naar een digitaal aanbod Kwalificatietraject op de werkvloer Gezondheidsgidsen als bruggenbouwers

INMOTION

Eindelijk opendeur!

Het belang van preventie

Na twee jaar uitstel kunnen organisaties uit zorg en welzijn opnieuw hun deuren openen op Dag van de Zorg. Eindelijk.

De komende jaren zullen we verder inzetten op preventie. Of dat loont, vraagt u zich misschien af ? Absoluut.

Op zondag 20 maart 2021 is het zover. Trommelgeroffel en handgeklap voor de sector én voor de opendeurdag. Meer dan 200 organisaties zitten nu al klaar om hun aanbod en dienstverlening te tonen aan het brede publiek. De goesting is groot en elke dag komen er nieuwe zorgspelers bij. De inschrijvingen lopen nog tot eind december. Het belooft een memorabele editie te worden. Als we goed kunnen tellen – met die Corona zou een mens al voor minder beginnen twijfelen – gaan we voor editie 11 van de opendeur-feestdag.

Een voorbeeld van het belang van preventie. Naar aanleiding van de Wereld Alzheimer Dag in september lanceerden we ons dementie­plan 2021-2025. Daar lag de focus stevig op preventie.

Volgens The Lancet commissie inzake dementie bleek immers dat tot wel 40% van toekomstige dementie vermeden kon worden.

De wetenschappelijke consensus rond leefstijl en dementie werd vertaald in een kort en krachtig advies: “be ambitious about prevention”.

In samenspraak met de sector werken we dit jaar rond een bijzonder interessant thema: preventie. Onze kijk op gezondheid verandert en dat zorgt voor een grote nieuwe wind binnen de zorg. Professionals richten zich meer en meer op leefstijl en preventie. Denken we maar aan screeningsonderzoeken, vaccinaties, gezondheidsvoorlichting,… Maar preventie is uiteraard ook een individuele verantwoordelijkheid: gezond eten, regelmatig sporten, niet roken,…

Dit thema nemen we uiteraard ook mee naar de volledige Week van de Zorg. Van maandag 14 tot en met 20 maart zetten we de volledige sector in de kijker. Door te informeren en door te verbinden. Met de zorgbabbels, onze dagelijkse ochtendshow, met acties en activiteiten rond thema preventie en met opnieuw een Vlaamse klassieker als themalied.

In deze InMotion nemen we u graag mee op roadtrip door het Vlaamse zorg- en welzijnslandschap. Met onze preventiebril in aanslag en met een heerlijk kopje koffie. Veel leesplezier.

Geert Van Hijfte, Voorzitter Dag van de Zorg

De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat zo’n mogelijke vermindering van toekomstige dementie natuurlijk wenselijk is, maar weinig realistisch. Ook het inzicht dat het overgrote deel van de longkankers veroorzaakt wordt door roken, heeft er niet toe geleid dat iedereen stopt met roken. Inzicht in beïnvloedbare leefstijlfactoren die het risico op dementie verlagen, zal er ook nooit toe leiden dat iedereen op al die leefstijlfactoren optimaal gezond handelt. Maar zelfs als we 20%, of zelfs 10% van toekomstige dementie kunnen vermijden, zou dat een uitstekende zaak zijn.

Als we denken aan preventie, denken we aan een gezonde leefstijl en dan gaat het over niet-roken, gezonde voeding, beweging. Dit zijn thema’s die opgenomen zijn in de gezondheidsdoelstelling De Vlaming leeft gezonder in 2025 “Tegen 2025 leven we gezonder op vlak van gezond eten, sedentair gedrag, lichaams­ beweging, tabak en alcohol en drugs”.

Wij sluiten daarom diverse beheersovereenkomsten af met partnerorganisaties en organisaties met terreinwerking. Wij financieren deze organisaties om expertise op te bouwen rond bepaalde thema’s (zoals bijvoorbeeld voeding, beweging, drugs of roken), preventiemethodieken te ontwikkelen (rookstop, beweging op verwijzing, enz.) en deze methodieken te implementeren in verschillende settings (vrijetijd, zorg, onderwijs, werk of gezin).

Is dat gemakkelijk om hier steeds op te letten? Neen. Ik moet toegeven dat ik soms teveel op een stoel zit. Ik heb daar enkele remedies op gevonden, zoals mijn bureau rechtop zetten zodat ik al rechtstaand kan werken, al wandelend vergaderen (‘vergandelen’ noem ik dat) of tournée minérale reeds starten in januari en doortrekken tot maart. Dat maakt wel degelijk een verschil.

Wouter Beke, Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding

3

4

Thema

Preventie

opendeur www.dagvandezorg.be

INMOTION

3 l2 20 l 0

022

NIEUW THEMA IN 2022 De Week en Dag van de Zorg 2022 krijgen een bijzonder boeiend thema, want we schuiven preventie naar voor.

Van 14 tot en met 20 maart zoomen we graag in op 5 bijhorende subthema’s: gezonde geest in een gezond lichaam gezond werken gezonde toekomst gezonde omgeving gezond samen leven l

l

l

l

l

Iets om naar uit te kijken.

Deelnemen in

2022

TWIJFEL JE NOG OM DEEL TE NEMEN?

MIS DE STARTDAG OP DINSDAG 16 NOVEMBER NIET! Dag van de Zorg verwelkomt alle deelnemers op een boeiende startdag met tal van tips, praktijkverhalen en do’s-and-don’ts. Deelnemers ontmoeten en inspireren er elkaar.

Dit jaar pakken we het nog interactiever aan dan bij de voorbije edities. Met heel wat best practices door ervaringsdeskundigen, met gastsprekers rond onder meer employer branding, communicatie ...

Kom gerust een kijkje nemen op de startdag. Inschrijven kan via karlien@dagvandezorg.be.

Je organisatie registreren voor deelname aan Dag van de Zorg kan nog tot 17 december via www.dagvandezorg.be/inschrijven.

TOCH NOG EEN VRAAG? Stuur een mailtje naar info@dagvandezorg.be of bel 09-224 06 84.

De kernboodschap van deze dag is dan ook: Haal het maximum uit je Dag van de Zorg.

De startdag gaat door op dinsdag 16 november vanaf 12u00 in de Zebrastraat te Gent.

Meer info hieromtrent volgt snel op www.dagvandezorg.be.

#dagvandezorg #eindelijkopendeur

5

6

De valkuilen van preventie

Kanttekeningen van gezondheidsfilosoof Ignaas Devisch

INDIVIDUELE VERANTWOORDELIJKHEID Sinds de start van de coronacrisis is er behoorlijk wat te doen geweest rond preventie. Niet alleen werden er heel wat preventiemaatregelen genomen om de verspreiding van COVID-19 tegen te gaan, we werden ook geregeld gewezen op het belangrijk van een gezonde levensstijl.

“Wat me daaraan stoort, is dat er op zo’n moment enkel en alleen wordt gekeken naar de individuele verantwoordelijkheid van een persoon”, zegt Ignaas Devisch.

“Ik ben uiteraard geen tegenstander van individuele keuzes en verantwoordelijkheid. Maar het is wel een feit dat de samenleving ons niet bepaald aanstuurt op het maken van gezonde keuzes – integendeel zelfs. Je moet als individu al sterk in je schoenen staan om daar tegenin te gaan. Vooraleer we mensen op hun individuele verantwoordelijkheid wijzen, moeten gezonde keuzes makkelijker zijn dan ongezonde keuzes. En dat is vandaag nog allesbehalve het geval.”

GEZONDHEID VS ARMOEDE Een personal trainer of een fitnessabonnement, elke dag drie evenwichtige maaltijden met verse groenten en vers fruit op tafel, een goed slaappatroon met voldoende nachtrust, regelmatige check-ups bij de dokter … Het zijn allemaal dingen die bijdragen aan een goede gezondheid, maar die voor veel mensen simpelweg onbereikbaar zijn.

Dat preventie ontzettend belangrijk is, vindt ook gezondheidsfilosoof Ignaas Devisch.

Desalniettemin wil hij daar toch enkele kanttekeningen bij maken.

“Vooraleer we mensen op hun individuele verantwoordelijkheid wijzen, moeten gezonde keuzes makkelijker zijn dan ongezonde keuzes. En dat is vandaag allesbehalve het geval.”

“Als we spreken over gezondheid, moeten we ook spreken over armoede. Een gezonde levensstijl aanhouden is immers een stuk makkelijker voor wie geld heeft. Wie in armoede leeft, heeft de luxe niet om zich af te vragen of er elke avond een gezonde en evenwichtige maaltijd op tafel komt. Wie in armoede leeft, wil in de eerste plaats dat er elke avond iéts op tafel komt.”

ZORG IS EEN RECHT Devisch is zelf voorstander van preventie op een belonende manier, waarbij mensen via een steunende aanpak gesensibiliseerd worden tot een betere levensstijl. Maar ook daar is er volgens hem een keerzijde aan de medaille.

“Zorg is een recht, niet iets dat we moeten verdienen. Het is niet de bedoeling dat we áltijd met onze gezondheid bezig zijn; dat het een soort dwanggedachte wordt waarbij gezondheid in alles een doel is dat we voortdurend moeten verbeteren. Mensen moeten in de eerste plaats gelukkig in het leven staan – dát is het doel. Gezondheid is daar louter een middel voor. We maken allemaal wel eens keuzes die slecht zijn voor onze gezondheid. Dat hoeft niet meteen problematisch te zijn.”

INMOTION

Ervaringsdeskundigen aan het woord Drie deelnemers van Dag van de Zorg getuigen

1

WZC Sint Anna vzw

Organisatie: WZC Sint Anna vzw

Adres: Bulskampstraat 39, 8630 Veurne

Beantwoord door: Directeur Karolien Louf

Aantal deelnames aan Dag van de Zorg

Dit was er te doen op onze vorige Dag van de Zorg

Mooiste herinnering aan Dag van de Zorg

l

Bewoners die zich kostelijk hebben geamuseerd.

l

l

l

Rondleidingen van het dagverzorgingscentrum, het woonzorgcentrum en een serviceflat Infostanden rond recrutering en ons infopunt dementie Bezoek en uitleg door de professionele fotograaf van een fototentoonstelling Kinderanimatie en bar

2

Hoogtepunt(en) op Dag van de Zorg

(Gemiddeld) aantal bezoekers

De interacties tussen bezoekers en bewoners

635

Onze doelstellingen tijdens Dag van de Zorg

l

l

l

l

Ons aanbod kenbaar maken aan potentiële cliënten en bewoners Onze visie en sfeer tastbaar maken Nieuwe medewerkers aantrekken De ouderenzorg tonen zoals hij is

Praktische tips voor nieuwe deelnemers l

l

l

l

Zorg voor een goede voorbereiding met draaiboek Betrek medewerkers, bewoners en hun netwerk en de buurt Creëer een fijne sfeer Zorg voor een duidelijk parcours

Zelf zou ik graag eens op bezoek gaan bij ...

Een zorgboerderij, om inspiratie op te doen.

Waarom mensen op 20 maart zeker moeten langskomen bij Sint Anna Om de uitzonderlijke huiselijke sfeer en visie te beleven in een prachtige landelijke omgeving.

Mijn ‘zorg’wens Dat zorg geen zorg hoeft te zijn.

7

8

Ten Dries Multifunctioneel Centrum

2

en School voor Buitengewoon Onderwijs

Aantal deelnames aan Dag van de Zorg 2 (2013 & 2017)

(Gemiddeld) aantal bezoekers 650

Tijdens Dag van de Zorg zetten we in op

l

l

l

l

l

Onze werking en deskundigheid Het laagdrempelig maken van Ten Dries Het tonen van de sfeer in huis Onze vrijwilligerswerking De diverse personeelsgroepen hier werken en het aantrekken van nieuwe medewerkers

Dit was er te beleven op onze vorige Dag van de Zorg l

l

l

Rondleidingen door de gebouwen zonder bewoners met visualisaties van de activiteiten Uitleg door medewerkers en/of bewoners Demonstraties en workshops

Hoogtepunt(en) op Dag van de Zorg De inhuldiging van ons nieuwe logo!

Praktische tips voor nieuwe deelnemers l

l

l

Werk visueel: beperk teveel tekst Korte workshops zijn moeilijk te plannen Selecteer in wat je wil tonen en kies enkele grote accenten

Mooiste herinnering(en) aan Dag van de Zorg l

l

l

Het weerzien van ex-medewerkers en ex-bewoners De grote interesse van bezoekers De gedrevenheid van onze medewerkers

Zelf zouden we graag eens op bezoek gaan bij ...

Een collega-voorziening of een ziekenhuis

Organisatie:

Ten Dries Multifunctioneel Centrum (MFC) en School voor Buitengewoon Onderwijs (BuBAO en BuSO)

Adres:

Poeldendries 32/Dennendreef 62, 9850 Deinze

Beantwoord door:

Diensthoofd Facilitair Beheer en Preventie-adviseur Johan Van Hoof en Logopediste Chris Rampelbergh

Waarom mensen op 20 maart zeker bij Ten Dries moeten langskomen Ten Dries is het voorbeeld van een kleinschalig, lokaal, landelijk en gedreven initiatief voor kinderen en jongvolwassenen met een beperking. Dag van de Zorg is bij ons een dynamisch en energetisch gebeuren bij zowel medewerkers als bewoners!

Onze ‘zorg’wens De betaalbaarheid van kleinschalige initiatieven behouden.

INMOTION

3

De Wissel vzw

Aantal deelnames aan Dag van de Zorg Van bij de start: 8

(Gemiddeld) aantal bezoekers 225

Onze doelstellingen tijdens Dag van de Zorg zijn divers en misschien zijn we nog het meeste verrast door wat zich niet bedoeld afspeelt en aandient: vrijwilligers, sponsors, buren geraakt door de verhalen. Als je als organisatie in de samenleving wil zijn, moet je ook openstaan voor de samenleving. Dag van de Zorg is daar een goed middel voor.

Dit was er te doen op onze vorige Dag van de Zorg

l

l

l

l

Rondleiding door de jongeren in de drie werkingen die we openstelden Toelichting over onze bestaansreden Animatie voor kinderen Beeldmateriaal en getuigenissen

Hoogtepunt(en) op Dag van de Zorg Alle bezoekers

Praktische tips voor nieuwe deelnemers Betrek de mensen waarover het gaat actief in de organisatie van de dag en op de dag zelf

Mooiste herinnering aan Dag van de Zorg De deugddoende fierheid die ik ervaar als ik hoor wat de jongeren vertellen aan bezoekers over onze werking, medewerkers en vrijwilligers.

Zelf zou ik graag eens op bezoek gaan bij ...

De volwassen hulpverlening, omdat er nog veel bruggen gelegd kunnen worden tussen hulpverlening voor jongeren en volwassen

Waarom mensen op 20 maart zeker moeten langskomen bij De Wissel Om zichzelf te verrassen en om een beeld te krijgen of bij te kleuren.

Om te luisteren naar de jongeren die deze plekken soms ‘thuis’ of ‘familie’ noemen.

Mijn ‘zorg’wens Dat we zorg niet beschouwen als het unieke product van zorgverleners en op Dag van de Zorg al wie ook zorg verleent in de schijnwerpers zetten: leerkrachten, trainers, buren die spontaan helpen …

Organisatie:

De Wissel vzw, organisatie in de jeugd- en gezinshulp en de samenleving

Adres:

Tervuursevest 110, 3000 Leuven

Beantwoord door: Directeur Luc Deneffe

9

10

We kennen Leo Bormans vooral van zijn internationaal gerenommeerde boeken over geluk. Vergis u niet: Leo Bormans schrijft geen zweverige zelfhulpboeken, maar verzamelt boeiende inzichten die gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderzoek en gesprekken met experten. Zijn laatste publicatie gaat over hoop, wat hij omschrijft als ‘optimisme met opgestroopte mouwen’.

InMotion ging met hem in gesprek over wat hoop nu precies is, hoe belangrijk het is om hoopvol door het leven te gaan én hoe we onszelf dat kunnen aanleren.

INMOTION

Optimisme met

opgestroopte mouwen Een gesprek over hoop met ‘geluksprofessor’ Leo Bormans

Het verbaast ons niets dat Leo Bormans zich vooral bezighoudt met positieve psychologie. Zelfs via het intussen alom gekende zoomschermpje, slaat zijn enthousiasme meteen op je over. “Hoop is een veel grotere kracht dan ik ooit had kunnen denken. Het is de motor van ons handelen. Het geeft ons zuurstof en werkt als een natuurlijke pijnstiller. Meer nog, het effect ervan is vaak effectiever dan medicatie én langduriger.

Wie hoopvol in het leven staat, is bovendien minder vaak ziek en heeft meer energie.

Ongelooflijk, toch?”, vertelt hij kwiek. “Je zou haast denken dat ik het verzin, maar niets is minder waar. Alles wat ik net zei, is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.”

U leest het: Leo Bormans is helemaal overtuigd van de kracht van hoop.

Maar wat ís hoop nu eigenlijk?

“Een definitie voor hoop is moeilijk te geven omdat het zoveel omvat. Hoop is een keuze.

Het is de motor van succes, overwinning, kracht en geluk. Het is optimisme met opgestroopte mouwen. Hoop is ook een buffer bij tegenslag. En het is bijzonder besmettelijk: de beste manier om meer hoop in je leven te brengen, is door je te omringen met hoopvolle mensen.

De drie pijlers van hoop zijn doelen stellen, wegen vinden om die doelen te bereiken en eigenaarschap van je leven opnemen.

Alles begint bij willen. Je kan mensen niet hoopvoller laten worden door simpelweg te zeggen dat ze hoopvol moeten zijn. Zo werkt het niet.

We gaan even verder op de drie pijlers van hoop. De eerste? Doelen stellen.

Hoe groot en ambitieus moeten die zijn? En waar begin je?

“De meeste mensen hebben een zeer routineus leven. We zijn gewoontedieren.

Zo weten we dat de meeste mensen bij elk winkelbezoek grotendeels dezelfde dingen in hun winkelkar leggen. Als je iets wil veranderen aan je leven, is dat dus niet zo moeilijk. De supermarkt heeft immers nog dertig andere soorten confituur dan de pot die jij elke maand in je kar laadt. Zo werkt het ook met de rest van ons leven.

Doelen kunnen zowel klein als groot zijn.

Grote doelen worden ook een stuk makkelijker als je ze opdeelt in kleinere doelen. Als ik vandaag besluit dat ik 10 kilogram wil afvallen, dan gaat me dat waarschijnlijk niet zomaar lukken. Maar als ik besluit dat ik elke week 100 gram wil afvallen, dan zal ik daar wellicht wél in slagen. En als ik dat een jaar volhou, ben ik uiteindelijk 5 kilogram afgevallen en dat is ook een mooi resultaat.

Nog een belangrijk aspect van hoopvol leven is dat je je doelen moet durven en kunnen bijstellen. Wie plots te horen krijgt dat hij nog maar drie jaar te leven heeft, zal zijn leven moeten heroriënteren. Dat wil niet zeggen dat die drie jaar niet kwalitatief kunnen zijn, integendeel. Uiteindelijk weten we allemaal dat er vroeg of laat een einde aan ons leven komt, maar dat houdt ons ook niet tegen om er elke dag het beste van te maken.”

Wat met de tweede pijler, wegen vinden om je doelen te bereiken?

“Zorgverleners zien ontzettend veel pijn en verdriet, maar ook heel wat geluk en hoop. Dat maakt hen per definitie hoopvolle mensen.”

Leo Bormans

“Er zijn altijd meer wegen dan we denken.

Iedereen heeft zijn eigen coping strategies, manieren om met zaken om te gaan. De meeste mensen hebben vaak maar één manier om met een probleem om te gaan.

De ene wil meteen de koe bij de horens vatten, de andere vertoont uitstelgedrag, nog iemand anders stopt het probleem ergens ver weg en doet alsof het er niet is …

Maar als je iets wil, is er altijd een weg om dat te bereiken.

Over deze pijler heb ik zelf het meeste geleerd van een vluchteling die ik per toeval ontmoette nadat er een vluchtelingenkamp in ons dorp kwam. Qadir is intussen een goeie vriend geworden, en ik sta elke dag opnieuw versteld van zijn creativiteit om dingen aan te pakken. Vluchtelingen zijn dan ook ontzettend hoopvolle mensen.

Wie gedreven is door wanhoop, blijft bij de pakken zitten. Wie zich laat leiden door hoop, zoekt een weg. In het geval van vluchtelingen vertaalt zich dat vaak zowel letterlijk als figuurlijk.”

En tot slot is er nog de derde pijler: het eigenaarschap van je leven opnemen. Hoe uit zich dat precies?

“Sommige mensen hebben de neiging zich in een slachtofferrol te wentelen.

Begrijpelijk, want het slachtofferschap is als een warm dekentje. Die mensen vergelijken zich ook vaak met anderen op een erg negatieve manier. Dat is nefast voor de hoop, want er is altijd iemand slimmer of talentvoller dan ons en er heeft altijd iemand een mooier huis met een duurdere wagen op de oprit. Als ik mensen maar één tip zou mogen geven, zou het zijn: doe dat niet. Vergelijk je niet met anderen, want je weet toch nooit ten volle waarmee je precies vergelijkt.

We dachten lang dat geluk en verdriet tegengestelden waren, maar intussen weten we dat dat niet klopt. Beiden maken deel uit van het leven, van ons volledige scala aan emoties. Zo is dat ook in de zorgsector: medewerkers zien ontzettend veel pijn en verdriet, maar ook heel wat geluk en hoop.

Dat maakt de meest zorgverleners per definitie al hoopvolle mensen.

Een heel concrete tip om te beseffen dat we allemaal mooie momenten hebben is om elke dag drie positieve gebeurtenissen te noteren in een schriftje. Dat hoeven geen grote dingen te zijn; kleine gelukjes volstaan. Als je dat elke dag doet, heb je aan het einde van het jaar meer dan 1000 geluksmomenten genoteerd waar je op kan terugkijken. Dat is pas hoopvol.”

11

12

App efficiënter dan

medicatie

UZ Leuven ontwikkelt dieet-app voor prikkelbaredarmsyndroom

“Het is de eerste keer dat we in de praktijk kunnen aantonen dat een dieet beter werkt dan de bestaande medicatie.”

Een Leuvense studie vergeleek twee jaar lang patiënten met het prikkel­ baredarmsyndroom die via een nieuwe app een eenvoudig dieet volgden met patiënten die de klassieke medicatie namen voor hun probleem. “Het is de eerste keer dat we in de praktijk kunnen aantonen dat een dieet beter werkt dan de bestaande medicatie”, aldus prof. dr. Jan Tack.

prikkelbaredarmsyndroom liep via de huisarts en meteen ook de eerste keer dat we in de praktijk kunnen aantonen dat een dieet beter werkt dan medicatie. Het laag-fodmapdieet bestaat al langer bij gespecialiseerde diëtisten, maar was niet toegankelijk voor een breed publiek. We maakten de app zo eenvoudig dat iedereen hem zonder uitleg kan gebruiken. Bijna iedereen die het dieet volgde in het kader van de studie, bleef het ook erna gebruiken.

De DOMINO-studie volgde 470 mensen die voor het eerst naar hun huisarts gingen met symptomen van het prikkelbaredarm­ syndroom. De helft van hen kreeg een behandeling in de vorm van een vereenvoudigd laag-fodmapdieet via een app ontwikkeld door de diëtisten van UZ Leuven. De andere helft van de patiënten kreeg een behandeling met spasmolytica, de klassieke geneesmiddelen voor het prikkelbaredarmsyndroom.

Dat betekent echter niet dat de app voor iedereen even goed werkt. “Wie een druk internationaal leven leidt of vaak op restaurant eet, is vermoedelijk beter af met medicatie. Patiënten met ernstige en langdurige klachten van prikkelbare­ darmsyndroom blijven we natuurlijk doorverwijzen naar gespecialiseerde diëtisten, die hen kunnen begeleiden bij de uitgebreidere versie van het dieet.”

Acht weken later bleek tijdens de opvolging dat zowel het dieet als de medicatie goede resultaten gaven. Maar het dieet scoorde opvallend beter dan de geneesmiddelen: met medicatie zag 62 procent van de patiënten na acht weken de symptomen verminderen of verdwijnen, met het dieet was dat maar liefst 71 procent. Na zes maanden bleken bijna alle patiënten gemotiveerd om de behandeling verder te zetten, maar opnieuw scoorde het dieet (met 91 procent) beter dan de medicatie (met 82 procent).

“We zijn zelf verrast door de goede resultaten”, vertelt gastro-enteroloog prof. dr. Jan Tack van UZ Leuven. “Het is de eerste keer dat er zo’n grote studie over het Prof. dr. Jan Tack

INMOTION

Ravotten in De Lovie

Multimovepad wil kinderen weer laten bewegen

Sinds vorig najaar worden de West-Vlaamse gemeenten Vleteren en Poperinge met elkaar verbonden via een gloednieuw multimovepad. Dat pad doorkruist ook het kasteeldomein De Lovie, waar de gelijknamige vzw al meer dan zestig jaar kinderen, jongeren en volwassenen met een verstandelijke handicap opvangt en ondersteunt.

De concept van het Multimovepad ontstond uit een idee van de agentschappen Natuur en Bos en Sport Vlaanderen. Zij zochten naar nieuwe manieren om kinderen op een speelse manier te laten bewegen in een natuurlijke en uitdagende omgeving. Want, zoals we ook op heel wat andere plekken in dit magazine schrijen, zijn zowel bewegen als de natuur goed voor onze gezondheid. Des te meer wanneer ze gecombineerd worden. De Multimovepaden zorgen voor een optimale (natuur)beleving en laten kinderen volop bewegen en ravotten op natuurlijke hindernissen en houten constructies.

Momenteel telt Vlaanderen vijf Multimovepaden. Een daarvan ligt op de grens van Poperinge en Vleteren en bestaat uit twee lussen. De ene lus loodst je door de Sixtussenbossen en bevat een speelzone waar kinderen kampen kunnen bouwen. De andere lus leidt je langs het domein van De Lovie en bestaat uit een mooie mix van erfgoed, natuur en ravotplezier. Het parcours biedt ook heel wat plezier voor de jonge en minder jonge mensen die op het domein De Lovie wonen, werken of naar school gaan.

Het pad bevat een klimpalenparcours, klim- en stappalen, een evenwichtsbalk, een duikelrek, een touwenparcours, een klimnet … en natuurlijk ook een gewoon wandelpad. Voor ieder wat wils, dus. Veel van de aanwezige constructies werden gemaakt met hout afkomstig uit de Sixtusbossen of het domein van de Lovie zelf.

13

INMOTION

Draaiboek ter preventie van

ondervoeding in woonzorgcentra Gezond Leven zet preventief in op ondervoeding

Ondervoeding is een groot probleem in Belgische woonzorgcentra. Uit de meest recente gegevens blijkt dat 13 procent van de ouderen in woonzorg­ centra ondervoed is en de helft een risico loopt op ondervoeding. Dit heeft fysieke en psychologische gevolgen die leiden tot een verminderde levens­ kwaliteit, die op hun beurt zorgen voor minder zelfstandigheid en mobiliteit, een hogere zorgvraag en extra kosten.

Het Vlaams Instituut Gezond Leven maakte een draaiboek om woonzorg­ centra te helpen bij de ontwikkeling en implementatie van een effectief en efficiënt preventiebeleid inzake ondervoeding.

“Het draaiboek situeert ondervoeding in woonzorgcentra, bevat een stappenplan voor het uitwerken van een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid en zoomt in op drie thema’s: screening, de maaltijden en de maaltijdomkadering”, verduidelijkt Sarah Dries, stafmedewerker ondervoeding bij Vlaams Instituut Gezond Leven. “Het richt zich voornamelijk op bewoners met een risico op ondervoeding, maar zeker ook op bewoners met een goede voedings­ status, om hun ‘gezonde’ status te kunnen behouden.”

Woonzorgcentra kunnen zelfstandig aan de slag met het draaiboek en de bijbehorende materialen of kunnen beroep doen op een procesbegeleider. Deze begeleiding kadert binnen de nieuwe preventieve gezondheidsdoelstelling ‘Gezonder leven’.

In Woonzorgcentrum De Notelaar in Beveren zijn ze met zo’n procesbegeleider gestart om ondervoeding aan te pakken.

“Ik wist dat ondervoeding veel voorkomt in woonzorgcentra en wou daar iets aan doen.

Ik wou mensen helpen. En als proces­ begeleider, doe ik dat gewoon. Stap voor stap, hap voor hap”, vertelt diëtiste Birgit.

“Mensen die ondervoed zijn of een risico lopen op ondervoeding, volgen we secuur op. En we passen hun voeding aan. We werken dus heel erg op maat van de bewoners.”

Dat ze een externe diëtiste als proces­ begeleider voor het project inschakelden, vindt Veronique, de voedingscoördinator van het project in De Notelaar, een goede zaak: “Hier intern heeft niemand de nodige kennis over (onder)voeding. Birgit komt van buitenaf, heeft haar aanpak, en die werkt.

Ze bekijkt met ons kookteam wat anders kan. Vroeger gingen we mensen met ondergewicht bijvoeding geven zoals calorierijke drinkvoeding. Hoewel die vanuit medisch oogpunt soms nog gebruikt worden, zijn ze duur, vallen ze zwaar op de maag bij sommigen en vindt niet iedereen ze lekker.

Nu doen we het anders. We voorzien bijvoorbeeld volle yoghurt en calorierijke tussendoortjes, verrijkte maaltijden en soepen.”

“Als ik zie dat mensen vooruitgang boeken, dat hun gewicht stabiel wordt en dat andere collega’s gemotiveerd zijn om het verschil te

maken, dan is dat gewoon fijn”, zegt Birgit.

Woonzorgcentra die in het project stappen, krijgen twee jaar de tijd om met een procesbegeleider aan de slag te gaan. “Verspreid over die twee jaar ben ik 65 uur aanwezig in het woonzorgcentrum. In die tijd kan ik gigantisch veel mensen extra levenskwaliteit geven, en dit voor jarenlang. Het is dus een minimale investering voor een maximaal effect.”

Voor woonzorgcentra die in het project willen stappen maar nog twijfelen, heeft Birgit maar één tip: “Begin er gewoon aan, het loopt wel los.”

Deelnemen aan het project proces­ begeleiding voor preventie in woonzorg­ centra kan via www.gezondleven.be/ projecten/procesbegeleiding-voorpreventie-­in-woonzorgcentra/meedoenals-wzc.

15

16

Dat de natuur een positieve invloed heeft op ons welzijn, werd het afgelopen jaar duidelijker dan ooit.

Bossen en natuurgebieden werden tijdens de coronacrisis overspoeld door wandelaars. Ook in de zorg­ sector zien we steeds vaker groene projecten opduiken: beleeftuinen, veerkrachtpaden, zorgbossen …

Als onderzoeker bij het Vlaamse Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek houdt Ilse Simoens zich bezig met natuur in de zorg en de impact van natuurverbonden­ heid op onze gezondheid.

INMOTION

De natuur als

zorgkracht De zorgsector en de natuur hebben elkaar nodig

“We zien een groene omgeving nog te vaak als een luxe en te weinig als een noodzaak.”

“Uit de wetenschap weten we dat de natuur een belangrijke rol speelt in ons algemeen welzijn, zowel op fysiek als sociaal en mentaal vlak. Dat geldt uiteraard ook – of zelfs des te meer – voor mensen die in een zorgvoorziening verblijven. Ook voor de medewerkers van deze voorzieningen kan een natuurrijke omgeving een groot verschil maken. Zeker in de afgelopen periode stonden zorgverstrekkers onder enorme druk. Groene buitenruimte kan op zulke momenten helpen om even afstand te nemen”, vertelt Ilse Simoens.

betrekken in hun werking en wat andere zorgvoorzieningen daarvan kunnen leren.

“Bij het Instituut voor Natuur- en Bos­ onderzoek zijn we dan ook volop bezig met onderzoeken hoe we groen kunnen integreren bij zorgvoorzieningen. Hoewel we de laatste jaren echt een shift zien en veel meer ziekenhuizen, woonzorgcentra, dagverblijven … inzetten op een groene omgeving, wordt dit nog te weinig als essentieel gezien.

Daar ontstaan vaak prachtige initiatieven uit die gedragen zijn door de volledige organisatie en daardoor ook een grote slaagkans hebben. Het nadeel is dat zo’n project zich pas ontwikkelt wanneer er zich een opportuniteit stelt, terwijl dat deel zou moeten uitmaken van de visie van elke voorziening.

We zien een groene omgeving nog te vaak als een luxe en te weinig als een noodzaak.”

Uit het onderzoek bleek tevens dat we nog heel wat extra kunnen inzetten op het vergroten van de kennis wat betreft het belang van de natuur voor onze gezondheid.

Dat kan via studiedagen en seminaries, maar eigenlijk zou het nog zinvoller zijn om dit meteen mee te nemen in de diverse beroepsopleidingen van mensen uit de zorgsector.”

EEN GESLAAGD PROJECT

TIME IS MONEY, MAAR NIET IN DE NATUUR

Mensen die meer mogelijkheden krijgen om natuur te kunnen beleven, voelen zich ook meer verbonden met de natuur. Dat zorgt er niet alleen voor dat ze vaker de natuur in willen gaan, maar ook dat ze een grotere interesse in en respect voor de natuur ontwikkelen. En hoe meer mensen die interesse en dat respect ontwikkelen, hoe meer mogelijkheden er ontstaan om de natuur te ontdekken. Het is dus allemaal met elkaar verbonden.”

NATUUR IN JE BUURT Het Agentschap Natuur en Bos ondersteunt met ‘Natuur in je Buurt’ al enkele jaren op rij projecten die via natuurontwikkeling tegemoet komen aan een maatschappelijke nood én bijdragen aan een biodiverse en robuuste natuur. Heel wat van de goedgekeurde projectvoorstellen kwamen van zorgvoorzieningen verspreid over heel Vlaanderen. Bij die deelnemers ging Ilse langs om na te gaan hoe zij de natuur

Ilse Simoens

“Daaruit bleek dat de ingediende projectvoorstellen vaak ontstaan waren vanuit een opportuniteit. Heel wat zorgvoorzieningen bevinden zich aan de rand van de stad, vaak op plekken met heel wat onbenutte natuur in de buurt. Daarnaast zag ik ook dat heel wat voorstellen ontstonden vanuit een enthousiaste medewerker. Als die daarbij steun krijgt van enkele collega’s en de directie, gaat de bal aan het rollen.

“Praktische en technische ondersteuning zijn essentieel voor een succesvol project rond natuur in de zorg. De natuur is uiteraard niet de focus van deze zorg­ voorzieningen, dus doen zij vaak beroep op gespecialiseerde organisaties uit de buurt, zoals de regionale landschappen.

Op die manier ontstaan ook mooie samen­ werkingen en nieuwe contacten.

De knelpunten zijn zaken die we ook op andere vlakken vaak terug zien komen in de zorgsector: tijdsgebrek, hygiëne en de financiële kost. Ook daarop kan een samenwerking met een andere organisatie vaak een antwoord bieden. Ik heb het daarbij bewust over ‘samen’werking: het is immers wel belangrijk dat de zorg­ voorzieningen zich deze kennis en kunde ook eigen maken, en dat ze daar de nodige ruimte voor krijgen.

Het gaat ook om meer dan simpelweg een tuin inrichten of een pad aanleggen: het is belangrijk dat men inzet op activiteiten in die groene ruimte om zo verschillende ervaringen van zorggebruikers mogelijk te maken.

Wat maakt de natuur nu precies zo uniek als element in de zorg? “In de natuur kan je makkelijker uit je hoofd komen en met niets anders bezig zijn. Probeer in eender welke ruimte maar eens een halfuur te ontspannen door naar de muren te kijken: dat lukt niet.

In de natuur maakt het niet uit waar je kijkt, je ziet altijd wel iets dat verwondert.

De natuur heeft geen tijd. Ik kan iedereen aanraden om eens drie uur in een bos te vertoeven zonder tijdsbesef. Je kan een wekker zetten wanneer de drie uur om zijn, en het zal je vast verbazen hoe anders je de tijd ervaart wanneer je die in de natuur beleeft. Het zit heel sterk in ons ingebakken om voortdurend bezig te zijn met tijd en productiviteit omdat we in een maatschappij zitten waar we daar op getraind worden. In de natuur valt dat weg.”

17

18

Het ziekenhuis van

de toekomst is groen Ziekenhuis Oost-Limburg ontwikkelt zich tot healing environment

De campus waarop het Ziekenhuis Oost-Limburg zich bevindt, werd enkele jaren terug omgedoopt tot de gezondheidscampus Synaps Park.

Daarmee wil het Genkse ziekenhuis een blauwdruk uittekenen voor het ziekenhuis van de toekomst. Het Synaps Park ontwikkelt zich tot een ‘healing environment’: een verbindende en activerende zorgomgeving met een ecologische inrichting; een plek waar natuur bijdraagt aan gezondheid en welzijn, herstel, preventie, minder stress, een gezondere levensstijl en sociaal contact.

“Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het kunnen waarnemen van groen onder meer de pijndrempel verhoogt, genezing versnelt, de aanmaak van het stresshormoon cortisol vermindert, de aandacht verhoogt en de gemoedstoestand verbetert.

Toegang hebben tot groen zorgt daarboven­ op voor meer lichamelijke activiteit en verminderde obesitas”, stelt Steven Knuts, facilitair directeur van ZOL. Onderzoek van UHasselt en Provincie Limburg wijst uit dat werknemers die deelnemen aan activiteiten en stress­ managementsessies in de natuur minder last hebben van werkgerelateerde stress.

Ook hun reactiesnelheid en verwerkingssnelheid van informatie verbetert en ze voelen

zich beter op vlak van sociaal, fysiek en emotioneel welzijn. Alleen maar voordelen, dus.

Momenteel bevat de site al een biologische bloementuin, picknicktafels in het groen, en tal van rustplekken. Er komt ook nog een speelbos, kruidenbakken, een multifunctioneel tuinatelier, een sportveld en een onverhard wandelpad in het nabijgelegen bos. “De transitie van ziekenhuissite naar gezondheidscampus is een ‘dynamisch plan’ dat zal blijven groeien en kan worden aangepast naargelang de noden. Alle partners op de campus ontmoeten en versterken elkaar, wat uiteindelijk zal zorgen voor het ontstaan van een levendige en aangename omgeving”, besluit facilitair directeur van ZOL Steven Knuts.”

INMOTION

Groe(n)ten uit Daknam

Biologische groentetuin De Teerling wordt gerund door mensen met een beperking

Het Lokerse Emiliani biedt mensen met een beperking en hun netwerk professionele ondersteuning bij het zelf invullen van hun leven op het vlak van wonen, leren, werken en vrije tijd. Toen de organisatie zo’n vijfentwintig jaar geleden op zoek ging naar een zinvolle dagbesteding voor cliënten, ontsproot bij een toenmalige werknemer met groene vingers het idee van biologische groentetuin De Teerling.

© Vlaams Instituut Gezond Leven

Goed voor ons

en de planeet Voedingsdriehoek houdt voortaan ook rekening met milieu-impact

Vandaag is De Teerling een vaste waarde in Daknam. Met een veertigtal medewerkers, ondersteuners en vrijwilligers en een veelvoud van cliënten worden elk jaar heel wat groenten geteeld op het domein. “De cliënten zaaien, wieden onkruid, oogsten, verzorgen de verkoop van de groenten, wroetten in de aarde … en dit allemaal op hun eigen tempo. Naast een zinvolle tijdsbesteding, is het immers ook belangrijk dat ze de nodige rust en ruimte krijgen terwijl ze bezig zijn in en met het groen”, vertelt Katrijn Van Belleghem, verantwoordelijke arbeidszorg bij Emiliani.

Er wordt verwacht dat onze aarde tegen 2050 zo’n tien miljard bewoners zal tellen. En dat terwijl we vandaag al worstelen met overmatig land- en watergebruik voor voedselproductie. De nood aan een voedingspatroon dat zowel onze eigen gezondheid als die van het milieu respecteert, wordt steeds groter. Maar wie milieuverantwoord wil eten en drinken, ziet vaak door de bomen het (gerooide) bos niet meer. Daar helpt de voedings­ driehoek ons nu bij.

Ook in volle winter, wanneer er niet in de tuin of op het veld gewerkt kan worden, blijven de cliënten van De Teerling in contact staan met de natuur. Dan maken ze bijvoorbeeld nestkastjes (waarvan er heel wat ophangen in de plantentuin van Meise) of verzamelen en verzagen ze hout van de weilanden om als aanmaakhout te verkopen.

De herziene voedingsdriehoek uit 2017 had al oog voor de milieuimpact. Anno 2021 kreeg het Vlaams Instituut Gezond Leven de hulp van het Departement Omgeving om dit verder wetenschappelijk te onderbouwen. Samen voerden ze een uitgebreid literatuur­ onderzoek uit dat werd afgestemd met experten op vlak van milieu, gezondheid, gedrag en communicatie.

Geen aardbeien eten in de winter of wat vaker kiezen voor peulvruchten of tofu in plaats van vlees of vis: kleine aanpassingen kunnen een groot verschil maken. We dragen zelf deels de verantwoordelijkheid voor onze voedingskeuzes, maar worden ook sterk beïnvloed door onze voedsel­ omgeving (zoals reclame, kostprijs, aanbod ...). Dat zorgt ervoor dat het niet altijd eenvoudig is om in te schatten welke keuzes het meeste impact hebben op onze gezondheid en het milieu. Met de voedingsdriehoek sla je zo twee vliegen in één klap: je maakt voedingskeuzes die gezond zijn voor jezelf én voor de planeet.

Gezond en milieuverantwoord eten valt samen te vatten in drie grote uitgangspunten: 1. Eet in verhouding meer plantaardige dan dierlijke voeding; 2. Eet en drink zo weinig mogelijk lege calorieën; 3. Vermijd voedselverlies en matig je consumptie.

“Uit onderzoek blijkt dat één op de twee Vlamingen sneller gezondere voedingskeuzes zou maken als ze zich daarin ondersteund voelen”, zegt Loes Neven van het Vlaams Instituut Gezond Leven. “Ook voor een milieuverantwoord voedingspatroon is die ondersteuning belangrijk.

Onze onderbouwde aanbevelingen vormen daarvoor een betrouwbare, onafhankelijke bron. Met de voedingsdriehoek en bijhorende tips en tools, willen we alle betrokkenen in het Vlaamse voedselsysteem – van boer tot bord – een kompas aanreiken. Enkel door de handen in elkaar te slaan, maken we werk van een gezonde toekomst voor onszelf en de planeet.”

19

20

Kom met uw collega’s naar hét netwerkevent voor zorg & welzijn VIA HEALTH-CARE.BE MET UW CODE: BAAE1000

9 DECEMBER 2021 FLANDERS EXPO GENT Dé ontmoetingsplaats voor directies, beslissingsnemers en medewerkers die actief zijn in zorg & welzijn.

#getinspired #innovate #getconnected #fun HEALTH-CARE.BE

by EASYFAIRS

REGISTREER U NU >

INMOTION

Minder vallen dankzij …

een lamp

Intelligente lamp Nobi zorgt voor valpreventie en -detectie bij ouderen

Eén op de drie 65-plussers valt minstens één keer per jaar, een cijfer dat stijgt naarmate de leeftijd. Nobi, een Belgische start-up uit Antwerpen, ontwierp een intelligente lamp die met behulp van artificiële intelligentie over ouderen waakt.

“Onze missie is om ouderen en zorgverleners meer gemoedsrust te bezorgen. Daarom hebben we Nobi ontworpen als een lamp die vertrouwd voelt in elk interieur”, vertelt Sales Director van Nobi Sven De Proft.

“Onze slimme lamp ondersteunt zorg­ verleners, aangezien het personeel van een serviceflat of woonzorgcentrum niet op elk moment kan waken over alle bewoners.

Zeker ’s nachts, wanneer er minder medewerkers aanwezig zijn, kan Nobi een grote meerwaarde betekenen. Het dashboard, waarop alle belangrijke informatie van de bewoners wordt weergegeven, zorgt voor een duidelijk overzicht.”

Nobi zet in de eerste plaats in op valpreventie door slimme verlichting en risicopreventie. Wanneer een bewoner rechtop gaat zitten in bed laat Nobi de verlichting zachtjes branden. Bij het rechtstaan gaat de verlichting voluit branden. Daarnaast merkt de lamp ook op wanneer gewoontes veranderen, zorgt ze voor mentale stimulatie, moedigt ze lichaamsbeweging aan én kan er zelfs een slimme pillendoos geïntegreerd worden.

Allemaal zaken die de gezondheid van de bewoner ten goede komen, en dus onrechtstreeks ook voor minder valpartijen zorgen.

Als een bewoner toch valt, merkt de intelligente lamp dat meteen op en wordt een zorgverlener verwittigd. Nobi kan de deur voor hen openen, zodat de bewoner meteen geholpen wordt. Zo snel mogelijk hulp kunnen bieden na een val is immers cruciaal: vallen is niet alleen de belangrijkste oorzaak van letsels met dodelijke afloop, de helft van de ouderen die langer dan één uur op de grond heeft gelegen overlijdt binnen de zes maanden na de val.

Naast valpreventie en valdetectie ontfermt Nobi zich ook over veiligheid en levenskwaliteit door monitoring van luchtkwaliteit, brand- en inbraakdetectie en familie en vrienden kunnen via de lamp zelfs foto’s delen met de bewoner.

“Onze slimme lamp ondersteunt zorg­verleners, aangezien het personeel van een serviceflat of woonzorgcentrum niet op elk moment kan waken over alle bewoners.”

21

22

Ondersteuning op de

werkvloer

UZ Leuven waakt over welzijn medewerkers via interprofessionele coaching

Dat de coronapandemie op iedereen een impact had, valt niet te ontkennen. Als er echter één sector onder bijzondere druk stond, was het wel zorg en welzijn. Dat bleek ook uit verschillende enquêtes van Sciensano en KU Leuven: zorg- en hulpverleners ervaren al maandenlang in hoge tot zeer hoge mate symptomen van chronische stress. Dat heeft niet enkel gevolgen op hun mentale maar ook op hun fysieke gezondheid. InMotion sprak met psychiater Thomas Pattyn en psychologe Hadi Waelkens, die tijdens de coronacrisis zowel over het mentale welzijn van hun patiënten als dat van hun collega’s in UZ en Universitair Psychiatrisch Centrum (UPC) KU Leuven waakten.

Hadi Waelkens

Meer dan de helft van de ondervraagde zorgverleners, hulpverstrekkers en mantelzorgers gaf in de ‘POWER TO CARE’-enquêtes van Sciensano en KU Leuven aan zeker of waarschijnlijk nood te hebben aan de steun van hun leidinggevenden en werkomgeving. Dat merkten ze in UZ en UPC KU Leuven ook, en dus besloten ze om samen met gespecialiseerde medewerkers zoals psychiater Thomas Pattyn en psychologe Hadi Waelkens in te zetten op interprofessionele coaching en preventie.

KLEINE DINGEN, GROOT VERSCHIL “UZ en UPC KU Leuven zijn heel grote organisaties met enorm veel medewerkers, die een spiegel zijn van de maatschappij, met variatie in opleidingsgraad, veerkracht, ondersteunend netwerk … Dat zorgt er ook voor dat er veel verschillende maar uiteindelijk vooral heel gelijkaardige noden zijn: aandacht hebben voor mekaar als collega’s, mekaar zien staan op de werkvloer, vragen hoe het gaat. Voor sommige mensen zijn die kleine dingen al voldoende om een wezen-

lijk verschil te maken”, vertelt liaisonpsychologe Hadi Waelkens.

“Anderen hebben dan weer iets extra nodig.

Dus bekeken we met een heleboel disciplines samen (psychiaters, psychologen, pastores, verpleegkundigen, sociaal werkers, …) hoe we sommige mensen intensiever konden begeleiden of indien nodig doorverwijzen. Hoe we met dat soort zaken omgaan is blijvend een onaf gegeven, omdat het vaak zo persoonlijk is. Zo ben ik het voorbije jaar enkele keren naar spoed gegaan met een collega die worstelde met suïcidale gedachten. Dat is geen uitgeschreven procedure, maar dat is wel exact wat je op zo’n moment doet. Als psycholoog en als mens.”

“We zien bij ons op het werk inderdaad heel wat dingen die we ook in de maatschappij zien”, valt psychiater aan UPC KU Leuven Thomas Pattyn haar bij. “Doordat we in de zorgsector werken, zijn sommige zaken uiteraard wat specifieker. Zo is de collegiale ondersteuning op verschillende niveau’s aanwezig: dat collega’s er gewoon ‘zijn’ waardoor je weet dat je niet alleen bent, is vaak al heel wat. Maar dat was ook net wat

tijdens corona grotendeels verdween. Mensen stonden vaker alleen, zowel letterlijk als figuurlijk. Het is ook heel heftig wanneer je altijd moet zorgen terwijl jij ook gewoon een mens bent. Om de stress voor medewerkers uit de zorg draaglijk te maken, denkt men al gauw aan grote, complexe oplossingen, maar dat hoeft niet altijd. Gewoon al ruimte creëeren is soms al voldoende.”

ZIEN EN GEZIEN WORDEN “Ik denk dat het ook een stukje gaan over elkaar zien en gezien worden”, gaat Hadi verder. “In de eerste coronagolf hadden we een hulplijn gemaakt waar medewerkers naar konden bellen wanneer ze het moeilijk hadden. Die werd heel weinig gebruikt, maar het feit dat de mogelijkheid er was, apprecieerden de collega’s wel enorm. Daardoor merkten ze dat onze organisatie en hun leidinggevenden er wel mee bezig waren.”

“Mensen uit de zorgsector vergeten soms dat ze zelf ook mogen voelen”, zegt Thomas.

“Precies!”, vult Hadi hem aan. “Terwijl je als zorgverlener ook een bepaalde band met

INMOTION

Thomas Pattyn

een patiënt, al is die professioneel. Wanneer er een patiënt sterft of een behandeling stopt, neem je ook een soort van afscheid.

Ik merk nochtans dat familieleden dat ook enorm appreciëren als ik vraag of ik ook nog even afscheid mag nemen van een patiënt. Het toont ook dat wij onze patiënten niet als een nummer maar als een mens zien.”

KWETSBAAR ZIJN IS OKÉ De coronacrisis was dan wel erg heftig, toch halen Hadi en Thomas er positieve dingen uit die ze ook in de toekomst willen blijven toepassen.

“Een van de belangrijkste dingen die corona ons geleerd heeft, is het wel dat zorgverleners ook kwetsbaar zijn”, vindt Hadi. “Laat ons dat verder bespreekbaar maken in de sector. Dat kwetsbaar zijn oké is, en dat het lastig hebben niet gelijk is aan zwak zijn. Dat is denk ik het allerbelangrijkste.

Hoe we dat concreet invulling geven, zit in heel veel kleine dingen. We zijn momenteel bezig met een brochure die leidinggevenden inspiratie kan geven wanneer een

werknemer overlijdt. Dan heb je uiteraard de klassieke ondersteuning, maar er zijn ook dingen waar je in eerste instantie niet aan zou denken. Zo zoeken we naar een mooie manier om de spullen van een overleden werknemer aan de familie terug te geven: niet gewoon snel een locker op een afdeling laten leeghalen door een medewerker van de technische dienst, maar in communicatie met nabestaanden – en dat zijn ook de collega’s. Nu willen we dat anders aanpakken; respectvoller en minder routineus.”

“Hoewel procedures zinvol kunnen zijn, volg ik Hadi in wat ze vertelt over zaken bespreekbaar maken op de werkvloer. Zulke dingen moeten bottom up groeien. Dat kan je niet forceren met procedures”, zegt Thomas. “Wat wel kan, is tijd maken voor dit soort zaken. Het is momenteel een luxe voor medewerkers uit zorg en welzijn om even met hun collega’s te kunnen bijpraten aan de koffiemachine. Want er is simpelweg geen tijd voor. Dat zou niet mogen.

Ervaringen delen, ventilleren, even stilstaan zou deel moeten uitmaken van hun job. Dat zou zowel hun welzijn als dat van de zorg-

behoevenden ten goede komen. Ik denk dat corona ons wel heeft laten inzien hoe belangrijk contact met collega’s is. Hopelijk kan het ook een katalysator zijn voor meer tijd in de toekomst.”

“Mensen uit de zorgsector vergeten soms dat ze zelf ook mogen voelen.”

23

24

Naar een gezonde

werkomgeving in 7 stappen Vlaams Instituut Gezond Leven vzw toont de weg naar gezond werken

1. CREËER DRAAGVLAK Een plan dat gesteund wordt door een grote groep mensen heeft meer kans op slagen. Om een sterk draagvlak te creëren, moet je iedereen in de organisatie meekrijgen, van raad van bestuur tot de werknemers. Ga op zoek naar de belangrijkste voordelen voor een sterk gezondheidsbeleid, stel een diverse werkgroep samen en vraag feedback aan alle betrokkenen.

In ons land zijn meer dan 700.000 mensen tewerkgesteld in zorg en welzijn. Dat is goed voor maar liefst 15 procent van de werkende bevolking. De vele medewerkers zijn dan ook de ruggengraat van deze sector. Terwijl zij dag in dag uit bezig zijn met de gezondheid van anderen, wordt hun eigen gezondheid soms al eens uit het oog verloren. Mede daarom is aandacht voor een gezonde werkomgeving essentieel. Dit zevenstappenplan van Gezond Leven helpt organisaties om in te zetten op de gezondheid van hun medewerkers en maakt duidelijk hoe gezondheid en werk elkaar kunnen versterken.

2.

BRENG DE BEGINSITUATIE IN KAART Initiatieven die al eerder werden opgezet, bieden vaak heel wat waardevolle inzichten. Lijst op welke initiatieven er reeds bestaan op de werkvloer, pols naar de behoeften van de medewerkers en onderzoek de omgevings­ mogelijkheden. Misschien zijn er wel collega’s die tijdens de middag yogalessen willen organiseren of is er een park in de buurt?

4. WERK ACTIES UIT

5. VOER ACTIES UIT

Nu is het tijd om met acties voor de dag te komen. Kies voor een mix van acties die meer kans geven op succes en dus meer gezond gedrag.

Denk hierbij aan laagdrempelige initiatieven waaraan iedereen die dat wil kan deelnemen, gebruik nudgingtechnieken om van de gezonde keuze de evidente keuze te maken, werk met challenges of bepaalde doelen en voer acties stap voor stap in zodat iedereen mee is.

Zorg voor een duidelijke presentatie over het actieplan en maak het medewerkers makkelijk om deel te nemen aan geplande activiteiten. Grijp regelmatig terug naar het actieplan om te kijken of alles loopt zoals het moet. Voel je dat je niet iedereen bereikt? Probeer dan een laagdrempelige actie uit, zoals een infoavond of een workshop. Zet in op een goede communicatiemix.

6. EVALUEER EN STUUR BIJ

7. VERANKER IN HET

Meten is weten. Een evaluatie lijkt logisch, maar wordt vaak vergeten.

Baseer je op de visie en de doel­ stellingen om de juiste evaluatiecriteria te bepalen. Evalueer zowel de samenwerking in de werkgroep als de uitwerking van het gezondheidsbeleid en de acties zelf. Vraag feedback aan de medewerkers. Geef aan welke doelstellingen al bereikt zijn en hoe elke actie heeft bijge­ dragen tot de algemene doelstelling van het gezondheidsbeleid.

De gezondheid op het werk bevorderen is een continu proces.

Sommige resultaten voel je al snel, maar duurzame effecten vragen om voortdurende inspanningen.

Probeer daarom het gezondheidsbeleid te integreren in de dagelijkse routine van de organisatie. Blijf regelmatig en enthousiast communiceren over gezondheid om het draagvlak te behouden.

ORGANISATIEBELEID

3. BEPAAL PRIORITEITEN EN DOELSTELLINGEN

Het heeft geen zin om in het wilde weg gezondheidsacties op poten te zetten. Door een aantal heldere doelstellingen te definiëren, kan je veel gerichter aan de slag gaan. Hou altijd de visie van de organisatie in het achterhoofd en probeer aansluiting te vinden bij de reeds bestaande doelstellingen. Zorg voor een mix van doelstellingen op korte en lange termijn.

INMOTION

Play it

safe

Game leert werknemers omgaan met noodsituaties

We krijgen ooit allemaal te maken met een onverwachte noodsituatie op het werk. Hoewel elke voorziening daar allerlei omvangrijke veiligheids­ procedures voor heeft, kennen maar weinig medewerkers die uit het hoofd.

Logisch, want die procedures blijven vaak theoretisch en doordat we ze (gelukkig) zelden moeten gebruiken, vergeten we ze snel. Als antwoord daarop kwam de Kortrijkse start-up PLAY IT met een unieke oplossing op maat.

Helemaal enthousiast om verder aan de slag te gaan met dit zevenstappenplan? Dan kan je terecht op www.gezondwerken.be voor meer tips & tricks. Succes!

“Elk uur is er ergens in ons land een zwaar werkongeval. Dat is onaanvaardbaar en daar willen wij iets aan doen: wij gaan levens redden met games. Meer nog: we willen de YouTube voor game based learning worden”, sprak Brecht Kets, een van de zaakvoerders van PLAY IT, enkele jaren geleden. En die daad voerde hij, samen met zijn co-zaakvoerder Mike Ptacek, bij het woord.

“Voor Howest werkten we aan een onderzoeksproject om medewerkers uit de zorgsector op een efficiënte manier bekend

te maken met het brandpreventiebeleid van hun voorziening”, licht Mike toe. “Dat bleek niet zo simpel, want in de meeste voorzieningen werken ontzettend veel mensen met verschillende uurroosters. Daaruit ontstond ‘Play it Safe’. We beseften al snel dat er meer in zat dan louter een game over brand­ preventie.”

Vandaag maakt ‘Play it Safe’ deel uit van het game-based learning platform PLAY IT. Door de interactieve gameplay is de kennisoverdracht veel hoger. Uit onderzoek blijkt dat werknemers zich de kennis zo’n dertig procent beter en tot vier keer sneller eigen maken door gebruik van deze methode. Spelenderwijs leren werkt, ook voor volwassenen.

Wie ‘Play it Safe’ speelt, komt als personage terecht in realistische noodsituaties op de werkvloer: brand in de bedrijfskeuken, een collega die flauwvalt, een bezoeker die een hartaanval krijgt … Je trekt op ontdekking, bepaalt zelf hoe je op de situatie reageert en krijgt meteen feedback. En zo leer je op digitale wijze omgaan met levensechte noodsituaties.

Ook tijdens corona bleef het team van PLAY IT niet stilzitten: ze ontwikkelden een coronaversie van hun preventiegame. Iedereen kan deze gratis kan spelen om zichzelf de meest recente richtlijnen eigen te maken.

Probeer het zelf uit via www.coronagame.be Er is ook een versie voor woonzorgcentra: wzc.coronagame.be

25

26

Inzetten op psychosociaal welzijn:

een win-win voor je organisatie Op zoek naar energiebronnen op de werkvloer

Kristof Biesemans, preventieadviseur psychosociale aspecten bij hr-dienstengroep Liantis.

In een goed draaiende organisatie zijn ook gezonde medewerkers cruciaal. Een essentieel aspect van gezondheid is natuurlijk het psychosociaal welzijn. Het is belangrijk dat collega’s zich goed voelen op het werk zodat ze elke dag het beste van zichzelf kunnen geven. Maar hoe zet je daar nu precies op in? En wat zijn de gevolgen? We vroegen het aan Kristof Biesemans, preventie­ adviseur psychosociale aspecten bij hr-dienstengroep Liantis.

DE INVLOED VAN DE CORONACRISIS Dat de pandemie een grote impact heeft op het zorgpersoneel staat buiten kijf.

Volgens een bevraging van Sciensano bij zorgpersoneel zou 18 procent last hebben van flashbacks, 14 procent van angst en 33 procent van hyperalertheid. Meer dan de helft van de deelnemers blijkt symptomen van chronische stress te ervaren zoals zware vermoeidheid, zich gespannen voelen en concentratiestoornissen.

Bovendien geeft bijna één op vier (23 procent) aan nood te hebben aan een gesprek met een professionele hulpverlener of psycholoog, terwijl maar één op de tien effectief al een gesprek had met een hulpverlener.

“We ervaren stress als de zaken die ons energie geven, overschaduwd worden door energievreters zoals vervelende of zware taken, levensgebeurtenissen ... Lichte stress

zorgt ervoor dat we beter presteren. Maar als die stresstoestand aanhoudt, duiken er heel wat negatieve symptomen op: hyperventilatie, concentratiestoornissen, hartkloppingen, enzovoort. Als die zaken niet aangepakt worden, kan je afstevenen op een burn-out”, licht Kristof Biesemans toe.

MEER GELUKKIGE MEDEWERKERS Nu we weten dat heel wat medewerkers in de zorgsector te maken hebben met stress, stelt zich natuurlijk de vraag hoe je daar als werkgever aan kan werken. “Veel organisaties vragen zich inderdaad af hoe ze bevlogenheid kunnen stimuleren bij hun medewerkers, om zo het algemeen welzijn op de werkvloer te verhogen”, zegt Kristof Biesemans.

Volgens Kristof zijn er dus naast energie­ vreters, zoals lastige werktaken, ook heel wat mogelijke energiebronnen aanwezig

INMOTION

hen ook de kansen aanbieden om die waar te maken, vergroten de kans op gelukkige werknemers. Management dat in teken staat van controle is niet meer van deze tijd. Leidinggevenden moeten hun teams meer dan ooit vertrouwen en autonomie schenken. De focus verschuift dan meer richting het sturen en aanmoedigen van de medewerkers bij hun prestaties.”

Foto: Marco Mertens

op de werkvloer. Wanneer iemand meer energie­bronnen dan energievreter heeft, zal dit de bevlogenheid positief beïnvloeden.

“We identificeren twaalf types energie­ bronnen op de werkvloer die meer of minder samenhangen met bevlogenheid.

Niet élk van die elementen moet aanwezig zijn om bevlogen medewerkers te krijgen, maar hoe meer je er kan ‘afvinken’, hoe meer gemotiveerde medewerkers je zal hebben. Opvallend is dat de sociale aspecten van het werk het meest blijken door te wegen. Denk maar aan zaken als erkenning en waardering, feedback, sociale steun van collega’s, een fijne werksfeer.”

ROL VAN DE LEIDINGGEVENDE Veel van die energiebronnen hebben te maken met de leidinggevende of manager.

Hun rol is dus cruciaal. “Werkgevers die niet alleen vragen naar de individuele noden en ambities van hun medewerkers, maar

Bovendien is een goede communicatie tussen de leidinggevende en zijn of haar medewerkers ontzettend belangrijk. “Op regelmatige basis een een-op-een-gesprek houden, bevordert de communicatie en zorgt ervoor dat leidinggevenden sneller opmerken wanneer en welke zaken het werkgeluk van hun medewerkers beïnvloeden.

Het is essentieel om deze bilaterale gesprekken goed te implementeren op de werkvloer”, zegt Kristof Biesemans.

VOORDELEN VOOR DE HELE ORGANISATIE In de eerste plaats zullen de individuele medewerkers sowieso de gunstige effecten ondervinden van een doordachte aanpak rond psychosociaal welzijn op de werkvloer.

Ze zullen meer positieve emoties uiten en mentaal fitter zijn. Maar de impact zal volgens Kristof Biesemans veel verder reiken. “Organisaties die zelf initiatieven uit de grond stampen en aandacht besteden aan het werkgeluk van zijn werknemers, plukken daar de vruchten van. Meerdere studies tonen aan dat inzetten op mentaal welzijn de productiviteit met 13 tot 18 procent doet stijgen. Wie afwezig is wegens ziekte, herstelt bovendien sneller en is dus ook sneller opnieuw aan het werk. Ook de verloopintentie ligt lager bij gelukkige werknemers.”

Dat laatste is niet onbelangrijk in een sector waar de war for talent hevig woedt.

“Organisaties die aandacht besteden aan het werkgeluk van hun medewerkers, plukken daar ook zelf de vruchten van.”

Kristof Biesemans is preventieadviseur psychosociale aspecten bij Liantis. Als hr-dienstengroep ondersteunt Liantis bijna 200.000 zelfstandige ondernemers en 65.000 werkgevers in ons land.

Bij hen vinden zij een vertrouwde compagnon de route die hen vanuit een geïntegreerde aanpak op elk moment van hun ondernemers­ traject de gepaste oplossing aanreikt: van de start als zelfstandige, over de aanwerving van personeel, de uitbouw van een hr- en welzijnsbeleid, via de bescherming tegen risico’s tot aan de pensionering. Dat doet Liantis zowel digitaal als op een van haar zestig locaties in België.

Meer weten over Liantis en wat ze kunnen betekenen voor jouw organisatie?

Surf dan naar www.liantis.be

27

28

Vlaams expertisecentrum

alcohol en andere drugs Een one-size-fits-all aanpak bestaat niet

VAD is het Vlaams expertisecentrum voor alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gokken en gamen. Ze is de partnerorganisatie van de Vlaamse overheid in het kader van het preventiebeleid van alcohol- en andere drugproblemen.

Vanuit een gezondheids- en welzijnsperspectief wil VAD de Vlaamse bevolking in het algemeen en intermediairs in het bijzonder deskundiger maken in het omgaan met alcohol en andere drugs.

Informatieverstrekking, methodiekontwikkeling, consult & advies en vorming vormen de hoekstenen van de werking als expertisecentrum.

Middelengebruik en verslavingsproblemen zijn complex.

Daarom situeert de aanpak ervan zich op een continuüm van preventie (problemen voorkomen), vroeginterventie (vroeg ingrijpen), hulpverlening, schadebeperking en maatschappelijke integratie. Problemen als gevolg van alcohol- en ander druggebruik voorkomen of behandelen is geen nattevingerwerk.

Een one-size-fits-all aanpak bestaat niet.

Wat preventie betreft, zijn er Centra Geestelijke Gezondheid (CGG) met een specifiek aanbod rond preventie van alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gamen en gokken. Het CGG-preventiewerk staat in voor de regionale implementatie van preventiemethodieken en informeert, vormt en coacht intermediairs en organisaties uit verschillende maatschappelijke settings (onderwijs, gezondheid, welzijn, vrijetijd, arbeid, …). Het uitgangspunt is een ‘beleidsmatige aanpak’ met als doel structurele verankering van preventie binnen diverse organisaties en settings.

VAD zorgt voor de inhoudelijke coördinatie en ondersteuning.

VAD is ook een koepelorganisatie met zo’n tachtigtal leden, die allemaal werken rond het thema alcohol en andere drugs. Het gaat om organisaties die zich specialiseren in preventie, vroeginterventie, harm reduction, hulpverlening en onderzoek. Dat zijn onder andere Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg, Medisch Sociale Opvangcentra (MSOC), ambulante centra, crisis- en dagcentra, ontwenningsafdelingen van psychiatrische ziekenhuizen en therapeutische gemeenschappen.

INMOTION

Voel je goed met

de geluksdriehoek Gezond Leven leert Vlaming werken aan mentaal welbevinden De DrugLijn is de publieksservice van VAD voor alle vragen over alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gamen en gokken.

Iedereen kan er terecht met informatievragen over drugs zelf, maar ook voor een eerste advies bij problemen, met vragen over hulpverlening en preventie, documentatiemateriaal enzovoort. De DrugLijn ging op 24 april 1994 van start als een telefonische informatiedienst. Ondertussen verloopt meer dan de helft van de contacten (52%) online via mail, Skype of chat. www.vad.be www.druglijn.be

Iedereen kent de voedings- en bewegingsdriehoek, maar wist je dat er sinds eind vorig jaar ook een geluksdriehoek bestaat? Deze werd, net als de eerder vermeldde driehoeken, ontwikkeld door het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw. Samen met een groep experten verzamelden ze wetenschappelijke informatie over geluk en willen ze Vlamingen helpen om dat geluk te vinden en vast te houden.

“We zagen dat steeds meer Vlamingen bezig zijn met hun mentaal welbevinden en hun geluk”, zegt Veerle Soyez, experte mentaal welbevinden bij het Vlaams Instituut Gezond Leven. “Deze geluksdriehoek brengt voor het eerst alle kennis van Vlaamse experten rond dit thema samen. En we hebben het vertaald naar concrete tools en oefeningen waar iedereen zo mee aan de slag kan.”

Gelukkig zijn hebben we natuurlijk niet helemaal zelf in de hand. Onze mentale en fysieke gezondheid, financiële situatie, het milieu waarin we opgroei(d)en, ons sociaal netwerk … Allen spelen ze een rol in hoe we ons voelen. “Daarom is de geluksdriehoek ook een beetje uit balans gebracht met een oranje bol. ‘Perfect geluk’ bestaat immers niet. Soms loopt het leven nu eenmaal niet zoals we willen, maar dat is oké. Met de geluks­ driehoek willen we informeren en inspireren. We willen mensen bewuster maken over geluk. En over hoe ze zich gelukkig en goed in hun vel kunnen voelen. We willen hen de weg wijzen naar wat ze kunnen doen om zelf aan hun geluksgevoel te werken.”

Middelengebruik en verslavingsproblemen zijn complex. Daarom situeert de aanpak ervan zich op een continuüm van preventie, vroeginterventie, hulpverlening, schadebeperking en maatschappelijke integratie

En er zijn heel wat zaken die we zelf kunnen doen. Door hier regelmatig aandacht aan te besteden in minder stressvolle periodes, ben je beter gewapend op het ogenblik dat er nieuwe uitdagingen op je afkomen. Op www.geluksdriehoek.be kan iedereen die dat wil kan aan de slag met oefeningen rond angst, burn-out, eenzaamheid, stress, veerkracht, zingeving, positiviteit, zelfvertrouwen, verbondenheid, piekeren, geluk, verlies, ouderschap en werkloosheid. De inhoud van de website werd gebaseerd op relevante, hedendaagse wetenschappelijke literatuur.

Verscheidene academici en experts gaven feedback, leverden input aan en waakten over de kwaliteit van de website. Wie extra steun of hulp nodig heeft, vindt bij het desbetreffende thema ook meteen links naar relevante organisaties waarbij ze daarvoor terecht kunnen.

© Vlaams Instituut Gezond Leven

29

30

Van directeur

naar coach Mieke Vandorpe wil ouderenzorg naar hoger niveau tillen

Mieke Vandorpe werkte achttien jaar lang als directeur in de ouderenzorg en de thuiszorg. Twee jaar geleden besloot ze het roer om te gooien en waagde ze de sprong naar het zelfstandigenbestaan. Als coach en adviseur begeleidt ze vandaag andere directeurs en bestuurders van woonzorg­ centra. “Ik doe niets liever dan van iets goed iets heel goed maken.”

Na 18 jaar als directeur in de zorgsector ben je nu ‘coach ouderenzorg’. Wat deed je die sprong wagen en wat doet houdt je huidige job precies in?

Mieke Vandorpe: “Een rode draad doorheen mijn carrière is dat ik niets liever doe dan een organisatie naar een hoger niveau tillen. Ik ben in drie verschillende organisaties directeur geweest en haalde mijn energie vooral uit de organisatie zien groeien. Eens een organisatie op punt stond, miste ik die uitdaging. Ik doe niets liever dan van iets goed iets héél goed maken.

Als coach begeleid en adviseer ik nu andere directeurs van woonzorgcentra. Dat doe ik zowel in organisaties die voelen dat de lat nog hoger kan, als bij woonzorgcentra waar het even minder goed gaat. Ik kan dus voortdurend doen waar ik het meeste energie uithaal. En dat samen met andere gepassioneerde mensen, want het is niet zo dat ik een organisatie binnenkom en overneem. Ik ga samen met de directie aan de slag en wil hen de nodige handvaten aanreiken om ook na mijn vertrek verder te bouwen.”

Waarom is het zo belangrijk dat de missie en visie van een woonzorgcentrum – of een andere zorgorganisatie – goed zit en gedragen wordt door het hele team?

Mieke: “Een missie is het fundament van een organisatie. Daar begint alles mee. Als je als organisatie wil groeien, moet je een antwoord kennen op een aantal vragen: wat is ons doel? Wat vinden we echt belangrijk? Waar willen we naartoe? Waar staan we voor? Als je dat niet weet, geraak je ook niet verder. Je kan immers niet scoren als je niet weer waar de goal staat.

In de zorg werken we vaak te weinig aan en te veel in onze organisatie. Een visie en missie moet meer zijn dan een tekst. Als je erin slaagt je visie en missie te doen leven in je organisatie, dan wordt je woonzorgcentrum een magneet. Zo trek je niet alleen bewoners maar ook medewerkers aan die met goesting naar het werk komen.”

Hoe kunnen we zorgen voor zowel bewoners als medewerkers? En wat kunnen organisaties volgens jou doen om te voorkomen dat zoveel medewerkers uitstromen?

Mieke: “We zeggen vaak: de cliënt staat centraal. Dat klopt natuurlijk, maar ook de medewerker hoort centraal te staan. Als directeur heb je twee heel grote verantwoordelijkheden: dat mensen graag in je verblijf wonen en dat medewerkers graag in je organisatie werken. We denken vaak dat die twee zaken tegenstrijdig zijn, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. We moeten onze klassieke routines in vraag durven stellen.

Ik ben ervan overtuigd dat organisaties die authentiek zijn een grote meerwaarde bieden aan medewerkers. Het is een moeilijke, maar wel mooie uitdaging om die organisatie te zijn waar medewerkers niet voor kiezen omwille van de meeste verlofdagen of die extra maaltijdcheques, maar waar mensen voor kiezen omwille van de sterke identiteit en inspirerende missie.

INMOTION

Gamen voor

Geestelijke Gezondheid VLESP ontwikkelde spel om jongeren weerbaarder te maken

Het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) is voortdurend bezig met het ontwikkelen van zo laag­drempelig mogelijke tools om onze mentale gezondheid te verbeteren.

Zo ontstond ook het idee voor Silver, een veelzijdige ‘serious game’ die de geestelijke gezondheid van jongeren wil versterken door hen meer inzicht te geven in hun gedachten, gevoelens en gedrag. Op die manier wil de organisatie preventief omgaan met de piek in suïcidale gedachten tijdens de puberteit.

silver lining’. Dat is ook meteen de boodschap die de game wil uitdragen: dat elke tegenslag ook iets positief met zich meebrengt. Daarnaast is er ook indirect aandacht voor sociale en probleem­ oplossende vaardigheden.

‘Silver’ is een serious game voor 12 tot 16-jarigen waarin op een speelse manier gewerkt wordt op twee skills of vaardig­ heden, met name cognitieve coping (waarbij de focus ligt op het herkennen en aanpakken van denkgewoontes) en emotieregulatie (waarbij de speler emoties leert herkennen, begrijpen en ermee leert omgaan). De theorie is gebaseerd op de cognitieve gedragspsychologie.

Uit een onderzoek bij 1128 leerlingen van de eerste en tweede middelbare graad bleek duidelijk dat de game een positief effect heeft op emotieregulatievaardigheden.

Na het spelen van de game werden de jongeren beter in het herkennen, benoemen en begrijpen van hun emoties. Daarbovenop werd ook een daling in de aanwezigheid van denkfouten geregistreerd. De deelnemende jongeren gaven aan een beter inzicht te hebben in het verband tussen hun gevoelens, gedachten en gedrag én in hoe anderen denken en voelen.

Het spel heeft zijn naam te danken aan het Engelse spreekwoord ‘Every cloud has a

“Onderzoek heeft aangetoond dat problemen met emotieregulatievaardigheden kunnen leiden tot psychische problemen.

Laat dat nu net de basisvaardigheden zijn waar ‘Silver’ op inwerkt. Het spel kan zo niet alleen een sterke preventieve werking hebben bij jongeren maar hen tegelijk ook weerbaarder maken” zegt prof. Gwendolyn Portzky, directeur van VLESP.

www.silvergame.be

Wat wat, jij weet!

No-nonsense info voor jongeren WAT WAT is een online platform waar meer dan 80 organisaties die jongeren willen informeren en adviseren hun krachten bundelen. Jongeren kunnen er terecht voor antwoorden op diverse vragen en advies over uiteenlopende onderwerpen. Voor WAT WAT is geen topic te gek of taboe te groot.

WAT WAT streeft naar een samenleving waar jongeren kritisch denken, geïnformeerde keuzes maken en een stem krijgen. Een samenleving waar álle jongeren sterk in hun schoenen staan en hun identiteit op een positieve manier ontwikkelen, ongeacht sociale of culturele achtergrond.

WAT WAT is er voor jongeren van 11 tot 24 jaar, met antwoorden op veelgestelde vragen, herkenbare en inspirerende verhalen van andere jongeren, hulplijnen die jongeren meteen verder helpen en tal van nieuwe weetjes.

WAAR VIND JE WAT WAT?

watwat.be

@watwat_jijweet

@watjijweet

WATWATjijweet

31

32

Luchtvervuiling ondermijnt

de menselijke gezondheid Een gesprek met expert in luchtkwaliteit Wouter Lefebvre

Hoe beter de luchtkwaliteit hoe minder beroertes en gevallen van dementie en hart- en vaatziekten. Daarom blijft ventilatie binnenshuis heel belangrijk, zegt expert Wouter Lefebvre. “Wie inzet op een betere luchtkwaliteit, wint bovendien niet alleen aan levensjaren. Een samenleving ziet dat op termijn ook terug in de dalende kosten voor medische zorgen.”

Eerst het verrassende nieuws: het gaat relatief goed met de luchtkwaliteit in ons land. “Terwijl mensen veeleer het tegendeel denken: dat het al jaren verslechtert. Maar dat klopt niet”, zegt Wouter Lefebvre, als deskundige inzake luchtkwaliteit verbonden aan het onderzoekscentrum VITO. “Op ozon na dalen de concentraties van alle belangrijke vervuilende stoffen in de lucht, zoals bijvoorbeeld fijn stof en stikstof­ dioxide, en dat heeft verschillende redenen.

De technologie verbetert, wat bijvoorbeeld maakt dat moderne wagens met speciale filters steeds minder uitstoten. Maar ook de politiek nam in het verleden een aantal belangrijke maatregelen die een structureel effect beoogden. En met succes, zo blijkt.”

Lefebvre wijst, onder andere, naar de beslissing om brandstoffen te ontzwavelen en om sneller filters op schoorstenen te verplichten.

ERNSTIGE AANDOENINGEN Maar ondanks de dalende trend blijft luchtvervuiling toch nog steeds een reëel probleem met reële consequenties. Zeker bij langdurige blootstelling. Daarom wil Lefebvre iedereen aanmanen tot het blijven nemen van voorzorgsmaatregelen. “Luchtkwaliteit speelt een belangrijke rol in de gezondheid van de mens. Dat wordt enorm vaak onderschat. Wie sterft ten gevolge van

een verkeersongeval kan meteen de reden aanwijzen: bijvoorbeeld een tegenligger die met veel te hoge snelheid een ongeval veroorzaakt. Maar een slechte luchtkwaliteit is meer een risico dan een directe doods­ oorzaak. Mensen sterven er niet rechtstreeks aan, maar wel aan ziektes die het teweeg kan brengen.”

Zo blijkt uit onderzoek dat in gebieden met een slechte luchtkwaliteit bepaalde ziektes significant meer voorkomen dan andere. “Ik spreek dan over longkanker, maar evengoed over beroertes, gevallen van dementie, en hart- en vaatziektes, allemaal ernstige aandoeningen. Met andere woorden: wie inzet op een betere luchtkwaliteit, wint niet alleen aan levensjaren. Een samenleving ziet dat op termijn ook in de dalende kosten voor medische zorgen.”

MINDER VLEES ETEN Maar wat is luchtvervuiling concreet? De twee belangrijkste componenten zijn fijn stof en stikstofdioxide, een gas dat kan doordringen tot de kleinste vertakkingen van de luchtwegen en voor ademhalings­ problemen en astma-aanvallen zorgt.

Fijn stof is een mengsel van microscopisch kleine vaste en vloeibare deeltjes, en komt onder andere in de lucht door de uitstoot van wagens. Maar volgens Lefebvre vormt het wegverkeer een relatief kleine bron, toch

in vergelijking met de grootste boosdoeners op dat vlak: houtkachels en veeteelt.

Vier uur hout opstoken komt ongeveer neer op de hoeveelheid fijn stof die een autorit van Brussel naar Moskou en terug produceert, berekende Lefebvre ooit voor Knack. “Dat is dus gigantisch, en eigenlijk niet langer te verantwoorden. Temeer omdat de meeste mensen die een houtkachel gebruiken dat vooral doen voor de gezelligheid. En niet uit noodzaak, om het huis te verwarmen, want daar hebben ze vaak nog een andere installatie voor.”

Een tweede belangrijke oorzaak van fijn stof in Vlaanderen blijkt de veeteelt, en de productie van dierlijke voedingswaren zoals vlees, zuivel en eieren. Dat komt, eenvoudig gesteld, door de ammoniak die vrijkomt via de uitwerpselen van onder meer runderen, varkens en kippen. Ammoniak werkt de vorming van fijn stof in de hand en veroorzaakt ook zure regen.

“Het biologische gestel van een koe valt niet aan te passen, dus daarin ligt de oplossing niet. De ammoniak afvangen bij stallen kan wel, maar slechts gedeeltelijk. Wat kan helpen, is de beslissing om minder vlees te eten. Dat bewustzijn groeit, gelukkig. Maar simpel is het niet. Het gaat immers om een cultuuromslag in ons denken en doen. En voor de politiek blijft het een gevoelig

INMOTION

WAT KAN IK ZELF DOEN TEGEN LUCHTVERVUILING? 5 TIPS 1. Probeer minder vlees te eten 2. Steek zo min mogelijk de open haard aan 3. Stook zo weinig mogelijk door goed te isoleren

thema. Anderzijds, de winst ligt wel voor het rapen, en dat op verschillende domeinen tegelijkertijd: betere luchtkwaliteit, maar ook een gezondere levensstijl met minder aandoeningen, en het helpt tegen de opwarming van de aarde.”

ONZE LUCHT Lefebvre schreef drie jaar geleden een veelgeprezen boek over luchtvervuiling met de toepasselijke titel ‘Onze lucht’, waarin hij op een heldere manier ‘en met een minimum aan jargon’ het onderwerp behandelt. Zijn aanpak is interessant omdat hij zich focust op een aantal hardnekkige mythes die niettemin het maatschappelijke debat (verkeerdelijk) domineren. Die helpt hij vakkundig de wereld uit.

4. Ruil de wagen zoveel mogelijk in voor de fiets of het openbaar vervoer 5. Ventileer of verlucht regelmatig je huis om de binnenlucht te verversen

WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE VERVUILENDE STOFFEN? Fijn stof Kankerverwekkend, kan bloed­ vaten doen dichtslibben en ­hartaanvallen veroorzaken

Stikstofoxiden Tast de longen aan en kan astma-aanvallen uitlokken

Ozon Agressief gas dat de slijmvliezen beschadigt, komt vooral voor op warme zomerdagen

Ammoniak

“Niemand sterft rechtstreeks aan een slechte luchtkwaliteit, maar wel aan ziektes die het teweeg kan brengen.”

Kan bij sterke concentraties de ogen irriteren

Zwaveloxiden Werkt vooral op de ademhalingsorganen en zorgt in de winter voor smog

33

34

Onze diensten Terug thuis na ziekenhuisopname en verzorging nodig? Of bent u wat ouder en kunt u extra hulp gebruiken om zelfstandig te blijven wonen?

Onze verpleegkundigen komen graag bij u langs in regio Waregem en Deerlijk.

Daarnaast geven we graag mee dat we meer willen zijn dan goede zorg. In moeilijke tijden proberen we de eenzaamheid te doorbreken en een vriend aan huis te zijn.

Wondzorg | Hygiënische verzorging Sondage en lavementen | Palliatieve zorg Oogverzorging | Compressietherapie Zorgen aan poortkatheter| Stomazorg Zorgen aan tracheacanule| Inspuitingen Klaarzetten en toedienen medicatie Ondersteuning en begeleiding bij diabetes

— Bedankt aan alle helden van de zorg.

Over ons

Vertrouwensrelatie U komt steeds in contact met dezelfde verpleegkundigen.

Ziekenfonds We zijn geconventioneerd en werken via de derdebetalersregeling. Dit betekent dat de factuur voor je verpleging wordt betaald door het ziekenfonds.

Flexibiliteit We hebben een adviserende rol bij het opstarten van familiehulp, maaltijden aan huis, thuiszorgmateriaal, het persoonlijk alarm, een sleutelkluis met cijferslot,..

Samenwerking Onze verpleegkundigen werken nauw samen met artsen, specialisten, podologen, kinesisten en thuiszorgverenigingen

Zorgdossier Er wordt een zorgdossier opgestart, dit zorgt voor transparantie en concrete com municatie naar familie en huisarts.

*HNZDOLȴ FHHUGH YHUSOHHJNXQGLJHQ We zijn aangesloten bij de ‘De Vlaamse Beroepsvereniging voor Zelfstandige Verpleegkundigen’ en volgen op regelmatige basis opleidingen. Zo kunnen we een kwalitatieve hoogstaande zorg aanbieden.

OOK EEN HELD VAN DE ZORG WORDEN? SCAN DE QR-CODE EN MAAK KENNIS MET AL ONZE ZORGOPLEIDINGEN

Kwalitatieve thuiszorg op maat :H ELHGHQ HONH SDWL­QW ]LMQ VSHFLȴ HNH verzorging op maat aan, dit op een constructieve manier en in zijn vertrouwde omgeving.

www.thuisverpleginglucas.be

Holistische visie We schenken aandacht aan de fysische, psychische en sociale aspecten van de zorgvrager.

T 0472 32 92 41 + info@thuisverpleginglucas.be

GEZ_DagVanDeZorg.indd 1

24/09/2021 09:01

INMOTION

Van een open deur naar

een digitaal aanbod OverKop Tienen bleef tijdens coronacrisis hand uitsteken naar jongeren

Het hele doel van de OverKop-huizen is om jongeren op een laagdrempelige manier te bereiken door een plek te zijn waar ze zomaar kunnen binnenlopen.

De coronacrisis strooide daarbij heel wat roet in het eten. OverKop Tienen moest al haar creativiteit in de strijd gooien om jongeren te kunnen blijven bereiken. “Normaal zijn we een open huis en is iedereen hier welkom, ineens mocht maar een beperkt aantal jongeren tegelijk aanwezig zijn. We hebben een hele tijd compleet tegen onze eigen visie in moeten opereren.”

Annelies Peeters, verantwoordelijke bij het Tiense OverKop-huis.

“De lockdown was een heftige periode voor onze jongeren. Sommigen van hen leven in sociaal isolement en konden dat patroon bij ons doorbreken. Als dat dan plots wegvalt is het niet eenvoudig om met al die stress rond nieuwe regels, mondmaskers en een gebrek aan sociaal contact om te leren gaan”, zegt

Met welke vragen komen jongeren bij jullie terecht?

“Om hen te kunnen blijven bereiken, hebben we ons volledige aanbod digitaal gemaakt en waren we elke dag beschikbaar, ook tijdens het weekend. Van online activiteiten en ateliers tot gezellige digitale barbabbels – we hebben er samen het beste van gemaakt. Tegelijk gaf deze periode ons ook de kans om meer tijd en aandacht te besteden aan de meest kwetsbare jongeren.

Intussen merken we zowel oude als nieuwe gezichten stilaan de weg terugvinden naar OverKop.”

Annelies: “Dankzij ons aanbod van vrijetijdsbesteding en hulpverlening kunnen jongeren hier op een erg laagdrempelige manier terecht met al hun vragen. Wij kijken dan wat er al aanwezig is in hun

netwerk en activeren therapeutische begeleiding indien nodig. Voor wie kampt met sociaal isolement, is naar OverKop komen vaak al voldoende. Wat me enorm verbaast is hoeveel jongeren met depressie en suïcidale gedachten worstelen. Hen proberen we uiteraard door te verwijzen naar intensievere hulp.”

Hoe ziet de toekomst voor OverKop eruit?

“Sinds onze start in 2017 hing de toekomst van OverKop Tienen soms aan een zijden draadje. De werkingsmiddelen van de Rode Neuzen Dag waren na enkele jaren uitgeput, waardoor we steeds opnieuw op zoek moesten naar middelen. Dankzij de oproep van van Vlaams minister Wouter Beke en het Agentschap Opgroeien en de bijzondere steun vanuit Stad Tienen zijn we voor minstens drie jaar zeker van ons voortbestaan. En volgens de signalen die ik opvang, zijn we er nu echt wel om te blijven.”

35

36

Kwalificatietraject op de werkvloer

Vlaams Welzijnsverbond coacht onthaalouders tussen de kinderen

Kinderbegeleiders spelen een onzettend belangrijke rol in de ontwikkeling van jonge kinderen.

De focus ligt al lang niet meer op verzorgen alleen. Mede daarom besloot de overheid dat elke onthaalouder in Vlaanderen tegen 2024 gekwalificeerd moet zijn. Die kwalificatie kan behaald worden via een opleiding in het volwassenonderwijs, maar ook via een kwalificatietraject op de werkvloer.

“Veel onthaalouders haken af voor de opleiding in het volwassenenonderwijs.

Begrijpelijk, want vaak is het moeilijk te combineren met hun job. Daarom is dit traject voor hen de snelste weg naar een kwalificatie. We richten ons vooral op de sociale en pedagogische aspecten van de job. Hoe ze kinderen eten moeten geven en moeten verzorgen, hebben ze allemaal onder de knie. Hoe ze hen sociaal en motorisch laten groeien, daar hebben sommigen nog vragen over.”

Een kwalificatie behalen via een coachingtraject op de werkvloer is een school­ voorbeeld van hoe elders verworven competenties ten volle erkend en gewaardeerd kunnen worden. Precies daarom heeft het Vlaams Welzijnsverbond drie mentoren in dienst om onthaalouders te coachen. Sarah Dreezen is een van hen.

Het voordeel van deze coaching is dat de kinderbegeleiders de feedback meteen kunnen toepassen op de werkvloer. “Hoe stimuleer je kinderen om op een goede manier te bewegen? Hoe daag je hen uit zonder hen te overbevragen? Hoe zorg je dat een kind zich goed voelt bij jou en hoe kun je dat vaststellen? De meeste onthaalouders

hebben daar wel een idee van, maar zijn onzeker of ze het wel goed doen. Door hen heel concreet op de werkvloer te begeleiden, nemen we hun twijfels weg en groeit het vertrouwen. Dat is een heel ander traject dan een vast theoretisch pakket nadien te moeten toepassen in de praktijk. Wij vertrekken van hun sterktes en kijken hoe we die verder kunnen ontwikkelen.”

Door de coaching beseffen kinder­ begeleiders ook hoe belangrijk hun job is en hoe groot hun positieve impact is op de ontwikkeling van de kinderen die ze onder hun hoede nemen. “Ook dat is essentieel, want we hebben net meer kinderbegeleiders nodig terwijl het aantal afgestudeerden daalt. Ik ben er vast van overtuigd dat deze vorm van coaching die trend kan omkeren.

Daarom hoop ik dat we dit ook na 2024 kunnen blijven doen.”

INMOTION

Gezondheidsgidsen

als bruggenbouwers Stad Gent verbindt kwetsbare groepen en eerstelijnszorg

Stad Gent werkt dag in dag uit aan een sterker armoede- en gezondheidsbeleid.

Dat doen ze onder meer door het inzetten van community health workers of gezondheidsgidsen: vrijwilligers die een brug slaan tussen kwetsbare groepen en eerstelijnszorg. Dat doen zij vanuit hun eigen achtergrond en ervaring en via de vertrouwensband die ze opbouwen.

“Binnen dit project onderzoeken we hoe gezondheidsgidsen kwetsbare groepen in onze stad in contact kunnen brengen met de bestaande welzijns- en gezondheidszorg. We willen kwetsbare burgers versterken zodat zij zelf beter de weg vinden naar hulp, de juiste vragen kan stellen en gezondere keuzes kunnen maken”, legt coördinator Lieve Vanoverschelde uit.

Gezondheidsgidsen of community health workers zijn vrijwilligers die vanuit hun achtergrond of ervaring meer voeling hebben met de problemen van mensen uit kwetsbare groepen. Via een korte opleiding krijgen zij tools en vaardig­ heden aangereikt om als gezondheidsgids aan de slag te gaan.

“Gezondheidsgidsen nemen geen taken over van een professional zoals een maatschappelijk werker of arts. Wel nemen ze een ondersteunende rol op, aanvullend op het takenpakket van de professionals. Zo begeleiden ze mensen naar de eerstelijnszorg en het preventieaanbod, helpen ze hen bij het maken en opvolgen van afspraken, gaan ze mee naar de dokter, bieden ze een luisterend oor en helpen hen om te praten over gezondheidsthema’s.”

Een ander belangrijk onderdeel van dit project is de signaalfunctie. “Maandelijks is er een intervisiemoment voorzien waarop de verschillende gezondheidsgidsen ideeën kunnen uitwisselen, vragen kunnen stellen en ongelijkheid en structurele toegankelijkheidsproblemen kunnen signaleren.”

Meer informatie over dit project vind je op www.eerstelijnszone.be/gezondheidsgidsen-ofcommunity-health-workers.

37

PRO VZW

Op zoek naar een beheersinstantie voor uw assistentiewoningen?

Wenst u veiligheid, comfort, betaalbaarheid en kwaliteit?

Zoek niet verder en contacteer ons!

Assistentiewoningen beheren op een professionele en kwaliteitsvolle manier, daar zorgt AW Pro voor. Binnen onze assistentiewoningen kan u zorgeloos wonen met alle ondersteuning die nodig is.

We bieden u een zorgeloze woonomgeving aan waar u kan genieten van alle rust. Heeft u een comfort- of een zorgdienst nodig? Onze woonassistent en coördinatoren van Digitale Woonassistent regelen al deze diensten voor u!

AW Pro staat garant voor een persoonlijke benadering waarbij iedereen zich thuis voelt.

Naast het persoonlijke contact heeft AW Pro ook gekozen voor een digitalisering via Digitale Woonassistent. Hierdoor zijn we reeds klaar voor de toekomst. We hebben reeds een geruime expertise waardoor levenslang en comfortabel wonen niet enkel een droom is, maar bij ons ook realiteit wordt. Samen met de eigenaars trachten we de assistentiewoningen betaalbaar te maken voor iedereen.

De Gendt Advocaten is dé specialist voor artsen, ziekenhuizen & woonzorgcentra in publieke sector en non-profit sector

E I N

W U

KLOKKENLUIDERS

Is uw organisatie reeds in orde met de nieuwe regels?

www.whistleblowernotification.be