Pr e av d 23 Februari

Proefavond 23 februari 2019: Garnacha

“Uncork some Spanish garnacha and let the sunshine flow …” David Williams, The Guardian, 3 februari 2019

Gentenaren houden al lang van grenache. Gentse soldaten, die in 1385 Damme belegerden om de vaarweg naar Brugge te blokkeren, leverden zich meteen over aan de goedgevulde wijnkelders in de stad, rapporteert de Franse kroniekschrijver Jehan de Froissart. Zij troffen er meer specifiek vele malvosies en grenates aan. In de oude terminologie van de Venetiaanse wijnhandel slaat malvosie zowel op de variëteit malvasia als op verschillende soorten Griekse of Kretenzische wijn. In Oudfranse, maar ookandere Middeleeuwse teksten worden malvosies vaak in één adem vernoemd met grenaches of grenates. Hebben de Gentenaren in Damme Griekse grenache aantroffen of waren die grenates veeleer Franse wijn van het type Maury grenat of Rivesaltes grenat, die uit 100 % zuivere grenache noir worden gemaakt? Malvoisie is per slot van rekening een cépage die ook in de Roussillon voorkomt. Of dronken ze toen ook al garnacha uit Spanje? De kwestie wordt in deze Wijnspiegel onder de loep genomen in het artikel van mijn collega prof. dr. em. Eddy Van Cauwenberghe. Garnacha: etymologie en oorsprong

Het is wel een feit dat de druif die we op 23 februari 2019 beter leerden kennen in haar Spaanse gedaante, al heel vroeg wordt vermeld in Europese bronnen. Ze kent er vele spellingsvarianten: vernaccia (IT, 13e e.), garnache en grenache (FR, 13e e), vernatxe (ES, 14e e.), vernache (FR, rond 1300), grenate (FR, 14e e. en ook in Middelnederlandse teksten), guarnatxa (ES, 16e e.), garnacha (ES, 18e e.). Lexicologen en ampelografen zochten naar de oorsprong van de term en de druif en kwamen o.m. uit bij: • granaticum “afkomstig van Granada”; • garnatxe “granaatrood kleed van de magistratuur”, waaraan de wijn zijn naam zou ontlenen; • vernaccia (IT): de witte zoete wijn uit San Gimignano, niet te verwarren met de rode vernaccia di Serrapetrona. De wijn was enorm populair bij rijke handelaren, bij pauzen en aan koninklijke hoven. De naam zou refereren aan het Italiaanse Vernazza, één van de vijf gemeentes van Cinque Terre, een belangrijke wijnstreek bij La Spezia (Ligurië); • een Kretenzische wijn, verhandeld door de Venetianen en eveneens enorm populair aan de Middeleeuwse koninklijke hoven.

Vandaag weet men door DNA-onderzoek dat de druif

afkomstig is uit Spanje, zeer vermoedelijk uit de Catalaanse streek Priorat. Sommige onderzoekers vermelden Aragon-Catalonië als oorsprong, met dien verstande dat het koninkrijk van Aragon zijn macht had uitgebreid tot Catalonië. enz.: haar eigenschappen gelijken op die van de marsanne: weinig aciditeit, veel suikers; bleekgroen geel, droog, zacht fruitig, met volle smaak en body; aroma’s: honingmeloen, gele appel, anijs, venkel, dille, bloemen; soms mineraliteit; risico op oxidatie.

Wereldwijd beslaat de grenache-druif in al haar varianten ongeveer 192.000 ha; in Spanje vermoedelijk ongeveer 74.200 ha. Vroeger was dat meer dan 100.00 ha. De exacte cijfers zijn niet bekend: bronnen spreken elkaar tegen. De belangrijkste ondersoorten die in Spanje voorkomen, zijn: garnacha tinta, garnacha blanca, garnacha roja, garnacha tintorera en garnacha peluda. Garnacha tinta, of tinto aragonés of vernassa (naast vele andere synoniemen), is de meest frequent aangeplante en heeft de volgende eigenschappen:

- lange cyclus, dus late rijping; gemakkelijke druif in een Mediterraans klimaat. Weinig aciditeit, weinig tannine; veel suikers, hoog acoholpotentieel; weinig kleur wegens een dunne schil: ze wordt geregeld verwerkt in rosados en claretes. Aroma’s van rijp rood fruit, kers, braambessen; karamel; gedroogd fruit, noten, vijgen, rozijnen; witte peper; soms mineraliteit, naargelang van het terroir of de kloon; risico op oxidatie.

Garnacha blanca, of alicante blanca, vernatxa blanca, Garnacha roja, of garnacha gris, garnacha rosa, enz. Deze variëteit is zeldzaam en komt vooral voor in Cornudella de Montsant (Priorat). Eigenschappen: dikke witte, grijze, roze tot blauwe schil; bleekroos tot robijnrood; zeer sappige bessen; mooie aciditeit; goed alcoholpotentieel; aroma’s: rijpe aardbei, kers, appel, exotisch fruit, bloemen. Vaak gebruikt in blends, rosados, vin gris, dulces.

Garnacha tintorera, of negral, alicante (bouschet), enz., is eigenlijk een kruising van petit bouschet en grenache (Frankrijk, 1865?). Eigenschappen: populair na WO II in Castilla la Mancha (Albacete: vaak gebruikt bij DO Almansa), Valencia en Galicia; gekleurd vruchtvlees: de tintorera is een teinturier; zeer donkere schil: de most wordt vaak geblend met lichtgekleurde wijnen. Als monocépageis hij krachtig, geurig, fruitig, met zachte tannine.

Garnacha peluda, of lledoner pelut, grenache velu, grenache noir tomenteux, grenache gris enz., is een mutatie van de garnacha tinta. Haar eigenschappen: harige bladeren: daardoor heeft ze een betere vochtretentie en zorgt ze voor meer aciditeit; lager alcoholpotentieel dan-

garnacha tinta; minder kleur dan garnacha tinta. Vaak in blend met garnacha tinta; in Terra Alta (ES-CT) is ze de aanbevolen of belangrijkste component. Belangrijk is de originele naam van de druif te kennen en verwarring te vermijden tussen bijvoorbeeld garnacha tinta en garnacha roja (roja betekent “rood”!); garnacha tinta en grenache noir tomenteux of grenache gris, synoniemen voor de garnacha peluda, ook al blijkt deze laatste een mutant te zijn van de grenache noir of garnacha tinta.

De degustatie Op 23 februari 2019 maakten we kennis met twee Catalaanse witte wijnen uit Montsant en Priorat, en vijf rode: één Catalaanse uit Terra Alta, en vier uit andere Spaanse wijnstreken: Jumilla (Murcia), Sierra de Gredos (Avila), Campo de Borja en Somontano (Aragón).

1. Coret de Cal Beso 2016, DO Montsant

Het wijndomein is eigendom van Raimon en Carme Castellví-Figuerola, die hun wijnmakerij Cal Besso hebben in Els Guiamets. In 1999 kochten ze 8 ha aan in Porrera en produceerden ze 25.000 flessen. In 2015 werden ze eigenaar van 7 ha in Els Guiamets. Hun eerste productie leverde daar 30.000 flessen op.

De percelen waar de garnatxa blanca groeit, heten Les Rotes en La Presa. De bodem van Les Rotes bestaat uit kalksteen, dolomiet en silex en is goed doorlaatbaar. De stokken zijn 15-25 jaar en 60-70 jaar oud. In La Presa is de bodem compacter en zijn de stokken 8 jaar jong. Het klimaat is in de streek gematigd continentaal, wat de kwaliteit van de wijnen ten goede komt.

De Coret (“hartje”) de Cal Besso 2016 is een blend van druiven van jonge en oude stokken. De lagering gebeurde voor 80 % in inox vaten, om de fruitige en bloemige aroma’s tot hun recht te laten komen; en voor 20 % op eiken vaten van 500 l uit de Allier, om ze complexiteit te geven. Op het etiket staan de neuzen van de dochters María en Isabel. De productie beperkt zich tot 4.000 flessen. Meer informatie: http://www.calbesso.com/

Proefcommentaar: Heel helder met een lichte schittering, intens van kleur, strogeel met een lichte groene toets, hoge viskositeit en slanke tranen. Een hoog alcoholgehalte. Aroma’s: Immobiel: niet zo’n sterke neus: perzik en abrikoos. Na walsen: witte perzik, abrikoos, acacia, kruidig (anijs), beetje petroleum. Zoete cavaillon. Smaak: Fris. Pittig, mondvullend. Lange afdronk met citrustoetsen. Eindindruk: Deze wijn is een gastronomische wijn die de nodige knapperigheid en grandeur heeft. Score: 14,2/20 Prijs: 12,50 €

2. La Conreria d’Scala Dei, Les Brugueres 2015, DOQ Priorat Wijnmaker Jordi Vidal en twee vrienden startten hun bio-wijnproject op in 1982. Ze huurden en kochten wijngaarden met oude stokken, en deden zelf nieuwe aanplantingen. In 1997 produceerden ze hun eerste wijn in hun wijnmakerij La Conreria d’Scala Dei, op een exceptionele site van Franse Karthuizers (1167-1835), Escaladei. De bodem bestaat er uit llicorella (gedesintegreerde leisteen met mica), typisch voor Priorat, maar bevat ook klei. Les Brugueres is een wijngaard met stokken van garnatxa blanca ouder dan 100 jaar. De opbrengst wordt zeer bewust beperkt gehouden.

Les Brugueres 2015 is de faam van Scala Dei. De oogst gebeurde manueel, de druiven werden ontrist en ondergingen gedurende 2 dagen een voorgisting door schilmaceratie. De eigenlijke fermentatie gebeurde op inox vaten op een temperatuur van 16 °C op basis van natuurlijke gisten. De lagering vond plaats gedurende 4 maanden sur lies en zonder bâtonnage.

Meer informatie: https://www.cellersdescaladei.com/

3: Lichtgoudgeel, schitterend, intenser gekleurd dan de vorige wijn. Viskeus. Aroma’s: Aromatisch, tropisch fruit, abrikoos, banaan, kruidig (munt), mineraal (krijt), wat bloemig, anijs, ananas, rijpe peren. Smaak: Heel sappig, mondvullend. Mollige aanzet, fijne zuren. De wijn is in balans en mooi versmolten. Afdronk: 5 s.. Eindindruk: een verrassend frisse wijn (de regio waar hij vandaan komt is heel warm). Score: 15,8/20 Prijs: 21,81 €

3. Vins del Tros, Garnatxa Fina 2014, DO Terra Alta

Tros, betekent “terroirwijnen”. De wijngaard bevindt zich in Tierra de Vilalba dels Arcs, waar de bodem uit klei en kalk bestaat.

De gebruikte druif is de garnacha tinta, die hier garnatxa fina heet. De stokken zijn ongeveer 35 jaar. De pluk is manueel en de vinificatie gebeurt parcellair. De productie beperkte zich in 2015 tot 4.527 flessen. De fermentatie met natuurlijke gisten gebeurde in foudres van 4.000 l uit Franse eik bij een temperatuur van 25 °C-26 °C. De wijn werd gelagerd in amforen van 740 l en kende geen filtering of klaring. Sinds 2017 heet deze wijn La Fina Àmfora. Meer informatie: http://www.vinsdeltros.com/ 5 Telmo Rodriguez, Pegaso Barrancos de Pizarra, 2013, DOP Cebreros, Sierra de Gredos

Wijnmaker Telmo Rodriguez begon zijn carrière in de wijngaarden van zijn vader in Rioja. Hij studeerde oenologie aan de Universiteit van Bordeaux. Zijn leermeester was Auguste Clape, een boegbeeld van de Noordelijke Rhône. In 1990 ontdekte hij de Sierra de Gredos, een klein bergachtig gebied op 80 km ten westen van de Spaanse hoofdstad Madrid.

Proefcommentaar: Niet heel donker kersenrood, lichte troebelheid, lichte traantjes. Aroma’s: Licht animaal, leer, cassis, bramen, Mon Chéri, meer zwart fruit dan rood fruit. Smaak: Mollige aanzet, mooi ondersteund door muren en zachte tannine. Middellange afdronk. Eindigt wat bitter. Eindindruk: Stevige wijn, krachtige herinnering. Score: 14,4/20 Prijs: 14,60 €

4 Casa Castillo, El Molar 2016, DO Jumilla

Wijnbouwer José María Vicente en zijn broer herstelden in 1985 een oude Franse wijngaard van 9,5 ha gelegen tussen Murcia en Valencia, op een bodem van kalk, zand, klei en kiezel. In 1993 produceerden ze hun eerste cuvée Monastrell. De naam verwijst naar de favoriete druif van de appellatie. In 2006 plantten ze op een hoogte van 750 m de variëteit garnacha tinta op het perceel El Molar, dat een bodem heeft van zand, klei en grind. Het klimaat is er Mediterraan met continentale invlo ed. In 2012 werd de eerste cuvée El Molar gevinifieerd, een a-typische Jumilla dus. De fermentatie gebeurde en gebeurt nog steeds bij 30 °C met natuurlijke gisten. 30 % van de trossen bleven daarbij in hun geheel. De lagering vond gedurende 9 maand plaats in gebruikte eiken vaten. 2016 was een koeler jaar in de streek, daardoor vallen de wijnen iets lichter uit dan in andere jaren. De productie bedroeg 51.000 flessen. Meer informatie: http://casacastillo.es/

Proefcommentaar: Vrij helder kersenrood. Niet zeer intens. Lichtpaars randje. Aroma’s: Een fruitexplosie, zoals het fruit in een topbeaujolais. Overrijpe aardbeien, peper. Rode rijpe bessen, aromatisch, discreet hout, mineraal. Cuberdons. Smaak: Veel fraîcheur, een soepele wijn met veel body. Mooie tannine die toch wat droogtrekkend is. Medium afdronk. Eindindruk: Fruitige wijn met veel body. Score: 15,0/20 Prijs: 13,70 € De historie van Sierra de Gredos gaat terug tot de 13e eeuw, toen was de streek om economische redenen compleet verlaten. Hier staan nog zeer oude wijnstokken. Eigenlijk omhelst Sierra de Gredos al de wijngebieden in dit gebergte, dat wettelijk verdeeld is 3 regio’s en waar vooral garnacha en albillo real worden geteeld: • DO Vinos de Madrid (Madrid) • DO Méntrida (Toledo) • IGP Vinos de la Tierra de Castilla y Leon (Avila).

Voor het grote publiek blijkt deze indeling verwarrend. De Associación Garnacheros de Gredos, opgericht in 2008 door 14 garnacha-wijnbouwers, startte daarom in 2015 een dossier voor het verkrijgen van een overkoepelende DOP Garnachas de Gredos. Garnachas in deze streek zijn zeer aromatisch en hebben een zouttoets omwille van de granietbodem. Ze zijn echter wat minder mineraal en minder fruitig dan in Aragón en Navarra. Ze hebben ook een minder intense kleur en minder structuur.

In 1994 stichtte Telmo Rodriguez de Compañía de Vinos de la Granja (nu CV Telmo Rodriguez) en begon wijngaarden te kopen over heel Spanje: Rioja, Ribera del Duero, Toro, Malaga, Alicante …

In 1999 ontdekte hij Arrebatacaps, op 800 m het belangrijkste leisteengebied van Gredos met oude garnachastokken van 60 tot 80 jaar. Hogerop, op 1200 m vond hij granietbodems. Hij deed er nieuwe aanplantingen en produceerde er uiteindelijk de Pegaso Barrancos de Pizarra.

De gisting gebeurt met autochtone gisten op eiken en inox vaten en in amforen. De lagering op eik en in amforen duurt 24 maand. De wijn behoort vandaag tot de nieuwe DOP Cerebros, waarvoor Telmo Rodriguez geijverd heeft. Meer informatie: http://www.telmorodriguez.com/

Koopwijzer

100 % garnacha cépage leverancier prijs /fles incl. BTW serveren extra info Cal Besso, Coret Garnatxa blanca 2016, DO Montsant garnacha blanca Alhambra € 12,50 8 °C Guia Peñin 88 La Conreria d’Scala Dei, Les Brugueres 2015, DOQ Priorat garnacha blanca Despert € 21,81 8 °C Guia Peñin 88 Parker 91 Vins del Tros, Garnatxa Fina Àmfora 2014, DO Terra Alta garnacha tinta Vin il y a € 14,60 16 °C - 17°C Agregate wine score 89 El Mundo Vino 15/20 Casa Castillo, El Molar 2016, DO Jumilla, Murcia garnacha tinta Decantalo € 13,70 15°C - 16°C 1 u vooraf openen of karaferen Guia Peñin 93 Parker 91 Telmo Rodriguez, Pegaso Barrancos de Pizarra, 2013, DOP Cebreros, Sierra de Gredos, Ávila garnacha tinta De Coninck € 27,50 16°C - 18°C karaferen Parker 94 Tres picos, Borsao 2016, DO Campo de Borja (Zaragoza), Aragón garnacha tinta Enterwine € 14,46 17 °C Suckling en Kuper 92 Best wine from Spain (AEPEV)

Proefcommentaar: Helder, schitterende spiegel, diep kersenrood, hoge viscositeit, trage tranen. Aroma’s: Intense neus: leer, hout, vers gesnoeide takken, donker fruit, vijgen, rozijntjes, eucalyptus. Smaak: Sappige zuren, de wijn trekt wat droog. Geeft een warm gevoel door de alcohol. Middellange afdronk. Eindindruk: Een jammy wijn. Score: 15,4/20 Prijs: 27,50 €

6 Borsao, Tres picos 2016, DO Campo de Borja, Aragón

De DO Campo de Borja, in het Noord-Westen van de provincie Zaragoza, is de tweede grootste garnacha-producent van Aragón met 5.000 ha aanplantingen, waarvan 2.000 ha vieilles vignes: stokken tussen 30 en 50 jaar oud. Borja zou van bursau afgeleid zijn (borsao in het Aragonees) en “krijger” betekenen. Volgens die theorie slaat de naam op de Celtiberische populatie die er woonde in de 5e e. vr Chr. Volgens anderen is Borja afgeleid van het Arabische borg, wat “toren” betekent.

Wat er ook van zij, in 1958 werd de Cooperativa de Borja opgericht, met als merknaam Borsao. In 2001 fuseerde de coöperatieve met die van Pozuelo en Tabuenca. De nieuwe entiteit werd Bodegas Borsao SA gedoopt. Borsao, “imperium van de garnacha”, verenigt momenteel 375 wijnboeren en 3 wijnmakerijen. Ze bezit in het totaal 2.400 ha, waarvan 1.500 beplant zijn met een autochtone kloon van garnacha, goed 65 % van de totale productie.

De cuvée Tres Picos 2016 is geproduceerd door wijnmaker José Luis Chueca. De druiven zijn afkomstig van wijnstokken van 35 tot 60 jaar, die groeien op 600 – 700 m hoogte, op de flanken van de Moncayo. De bodem bestaat er uit kalk en klei. Na een schilmaceratie van 20 tot 25 dagen, gebeurt de gisting bij 25 °C – 30 °C op inox. De lagering op eik uit Bordeaux duurt 5 maanden. Meer informatie: https://bodegasborsao.com

Proefcommentaar: Intens gekleurd, donker kersenrood met paarse rand. Heel geconcentreerd, bijna ondoorzichtig. Trage, aflopende benen. Aroma’s: Warme neus, rijp rood en zwart fruit (bramen, pruimen), eucalyptus, wat mineraal. Smaak: Fruitmolligheid, zachte zuren, afgeronde tannine. Afdronk: 6 s.. Eindindruk: Lange herinnering. Score: 16,0/20 Prijs: 14,46 €

De naam van het domein slaat op de rivier Vero, een rivier in het wijngebied Somontano (Aragón) aan de voet van de Pyreneëen. Het wijngoed werd opgericht in 1986. De toenmalige eigenaars kochten 550 ha in Barbastro en omgeving en plantten allerlei druivenvariëteiten aan. De eerste cuvées werden in 1990 geproduceerd in een voorlopige locatie. In 1993 bouwde het bedrijf een nieuwe wijnmakerij op de finca San Marcos. Sinds 2008 maakt Viñas del Vero deel uit van de groep Vinos González Byass. Vandaag is het dé referentie voor wijntechnologie en wijnstijl.

De biowijn Secastilla 2013 ontleent zijn naam aan de gelijknamige vallei en gemeente op 700 m hoogte, gelegen op rotsachtige flanken met een bodem van zand, klei en steen. De druiven waren afkomstig van wijnstokken van 70 jaar. De oogst gebeurde manueel, de druiven werden eerst ontrist en gekoeld en ondergingen een voorgisting van 3 dagen. De eigenlijke fermentatie duurde 15 dagen bij temperaturen onder de 25 °C. De wijn werd gelagerd gedurende 10 maand op Franse eik uit de Allier. Meer informatie: https://www.vinasdelvero.es/

Proefcommentaar: Donker kersenrood, zeer geconcentreerd, donkere tranen, ondoorzichtig. Aroma’s: Immobiel: kruiden (peper), gebrand. Na walsen: nog meer gebrande toetsen, leer, donker fruit (zwarte kersen, vlier), chocolade. Smaak: Een prachtig evenwicht van zuren en veel materie, edele tannine. De wijn valt op door zijn evenwicht. Verweven en complex. Lange afdronk, aangename herinnering. Eindindruk: Prachtige, evenwichtige wijn. Je proeft het fruit. Score: 16,3/20 Prijs: 24,00 €

Tot besluit

Onze kleine vuelta van Spanje bracht ons naar enkele belangrijke garnacha-regio’s. Priorat blinkt zeker uit, maar ook Montsant, Terra Alta, Jumilla, Sierra de Gredos, Campo de Borja en Somontano zijn de moeite waard. De Spaanse garnacha kent vandaag een grote comeback. Hoewel de rendementen beperkt zijn, worden erg mooie producten gemaakt dankzij nieuwe technieken.

Dominique Markey

Proefcommentaren opgetekend door Peter Kok Bronnen

Anderson, Kym & Nanda R. Aryal, Which Winegrape Varieties are Grown Where?: A Global Empirical Picture. North Terrace, University of Adelaide Press, 2013. Henry, Albert, «Vernache, garnache, grenache». - Revue de linguistique romane, t. 50, 1986, p. 517-526. Huetz, Alain, Les vins d’Espagne. Presses Universitaires de Bordeaux, 2009. Robinson Jancis, Julia Harding, José Vouillamoz, Wine Grapes: A complete guide to 1,368 vine varieties, including their origins and flavours. London, Penguin, 2013. Robinson, Jancis and Julia Harding (red.), The Oxford Companion to wine. Oxford University Press, 4th ed., 2015

Nog meer inhfo via websites gewenst? Vraag de selectie van onze wijnmeester aan: wijnmeester@ commanderij-gent.be

https://es.wikipedia.org/wiki/Vino_de_España https://fr.wikipedia.org/wiki/Viticulture_en_Espagne https://visitworldheritage.com/fr/eu/vernaccia-di-san-gimignano https://chiantilife.wordpress.com/2015/02/16/wine-vernaccia-the-famous-wine-of-san-gimignano/ https://fr.wikipedia.org/wiki/Viticulture_en_Grèce https://les5duvin.wordpress.com/2019/01/17/la-catalanite-du-grenache-volet-1/ http://www.vindefrance-cepages.org/fr/encyclopedie-des-cepages-de-france-grenache-noir-16 http://www.proyectogarnachas.com/la-garnacha/ http://viverosvillanueva.es/uvas-tintas/garnacha-tinta/ http://viverosvillanueva.es/uvas-blancas/garnacha-blanca/ https://nl.wikipedia.org/wiki/Alicante_Bouschet https://espeltviticultors.com/es/detalle-blog/4/el-lledonerroig-la-uva https://www.wijnkennis.be/locatie/almansa https://www.wijnkennis.be/druiven/garnacha-tintorera https://glossary.wein-plus.eu/garnacha-peluda http://www.ngr.ucdavis.edu/fgrdetails.cfm?varietyid=2888 https://www.enterwine.es/mundo-del-vino/variedades/ uvas-tintas/garnacha-peluda https://www.spanjewijn.nl/wijnstreken/montsant https://wsimag.com/es/gastronomia/36138-reconquista-del-alma-vitivinicola http://www.telmorodriguez.com/pegaso-vinas-viejas