ساڵی پێنجهم
روماڵكردنێكی بێالیەنانە
شەممە 2014/7/5
ژماره 238
خاوەن ئیمتیاز :ژیروان نوری
سەرنووسەر :مەریوان عومەر
بەڕێوەبەری هونەری :لوقمان رەشیدی
بەڕێوەبەری كارگێڕی :بەهرە حەمەڕەش
دەستەی نووسەران :بیالل سەعید
پێشەوا محەمەد
هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی
civilmagzaine
Tel: 0750 460 7290
رزگار رەزا چوچانی
نرخ ( )1500دینار
Email: mariwan_2014@yahoo.com
سەروەر ساڵەیی
ژمارەی ریكالم07506515797 :
www.civilnews.org
چاپ :چاپخانەی رۆكسانا 07504675264
ژمار ه 238
1 2014/7/5
سياسەت
كۆبوونەوە تاكالیەنەكەی یەكێتی لەگەڵ مالیكی گومانەكانی قوڵتر كردۆتەوە
نوری مالیكی لە رێی یەكێتیەوە هەوڵی پەرتەوازەكردنی كورد لە بەغدا دەدات
راوێژ كامەران
پاش كۆتایهاتنی هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكەی عێراق ،الیەنە سیاسیەكان لەهەرێمی كوردستان بەئاشكرا باس���یان لە لێكنزیكبونەوەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەكرد لەگەڵ فراكسیۆنی دەوڵەت���ی یاس���ا و ن���وری مالیك���ی س���ەرۆك وەزیرانی عێراق و سەرۆكی فراكسیۆنەكەش، بەاڵم كۆبونەوەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەگەڵ نوری مالیكی بەر لە یەكەمین دانیشتنی پەرلەمانی عێراق گومانی لێكنزیكبونەوەی ئەم دوو الیەنەی زیاتر كرد. هەرچەن���دە بەفەرمان���ی مەس���عود بارزانی س���ەرۆكی هەرێم���ی كوردس���تان ،لیژنەیەكی دانوس���تان كار لەسەرجەم الیەنە سیاسیەكان لەهەرێم���ی كوردس���تاندا پێكهێن���درا ،ت���ا ئ���ەو الیەنان���ە بەیەك���ەوە گفتوگ���ۆ لەس���ەر ماف و ئیمتیازاتەكانی گەلی كورد بكەن لەبەغدا ،بەاڵم ئەوەی لەسەر ئەرزی واق دەبیندرێت شتێكی دیكەی���ە ،ئەمەش پاش ئ���ەوەی یەكێتی بەتەنها لەگەڵ الیەنە شیعەكاندا كۆدەبێتەوە. بەپێ���ی بەیاننامەیەكی نوس���ینگەی ئیبراهیم جەعفەری لەبەغدای پایتەختی عێراق ،وەفدێكی یەكێتی لەگەڵ نوری مالیكی سەرۆكوەزیرانی عێراق و ئیبراهیم جەعفەری سەرۆكوەزیرانی
2ژمار ه 2014/7/5 238
ی پێش���وو كۆبوونەوەی ئەنجامداوە ،شاندەكە یەكێت���ی پێكهاتب���وون ل���ە نەجمەدی���ن كەری���م ی یەكێتی و لەتیف ی سیاس���ی ئەندام���ی مەكتەب ی ی كۆمار رەش���ید راوێ���ژكاری س���ەرۆكایەت ی عێراق ،لە كۆبونەوەكەش���دا باس لەبارودۆخ ی ی حكومەت سیاسیی ئێستای عێراق و پێكهێنان ی ی س���ەرەك داهات���ووی عێ���راق بەبەش���دار هەموو الیەنە سیاس���یەكان كراوە و هەردووال جەختی���ان كردووەت���ەوە لەس���ەر پێویس���تی یەكڕی���زی نیش���مانی و بەش���داریكردنی كارا لەیەكەم دانیشتنی پەرلەمانی عێراق ،كە دواتر دانیش���تنەكە بەچون���ەدەرەوەی پەرلەمانت���ارە ك���وردەكان ل���ەو دانیش���تنە كۆتای���ی پێه���ات، ب���ەاڵم ئ���ەوەی جارێك���ی دیكە ب���ووە جێگەی دروس���تكردنی گومان ،مانەوەی د .نەجمەدین كەری���م چەند پەرلەمانتارێك���ی دیكە بوو لەنێو هۆڵ���ێ پەرلەمان���دا ،كە ئ���ەوەش جارێكی دیكە گومان���ی بوونی پەیوەندی ژێربەژێری یەكێتی لەگەڵ نوری مالكیدا دروستكردەوە. ب���ەاڵم بەوت���ەی د .بەختی���ار ش���اوەیس پەرلەمانت���اری یەكێت���ی لەپەرلەمان���ی عێ���راق كۆبونەوەی وەفدەكەی یەكێتی بەر لەیەكەمین دانیش���تنی پەرلەم���ان لەگ���ەڵ ن���وری مالكی���دا كۆبونەوەیەك���ی ئاس���ایی ب���ووە .د .بەختی���ار وتی"ئەو كۆبونەوەیەی ش���اندی یەكێتی لەگەڵ
نوری مالكی كۆبونەوەیەكی ئاس���اییە بووە و تەنها باس لەبارودۆخی ئێستای عێراق كراوە، ئەوەش شتێكی ئاساییە كە الیەنە سیاسیەكان لەگ���ەڵ الیەنێك���ی سیاس���ی دیك���ە كۆببن���ەوە، ئەگەرنا كۆبونەوەكەی یەكێتی هیچ پەیوەندی بە بەش���داری تاكالیەنەی یەكێتی و وەرگرتنی پۆس���ت لەبەغدا نەبووە ،وەك ئەوەی هەندێك لەمیدیاكان باسی دەكەن". ئ���ەم قس���انەی د .بەختی���ار لەكاتێكدای���ە ك���ە پێش���تر س���امی عەس���كەری س���ەركردە لەفراكسیۆنی دەوڵەتی یاسا رایگەیاندبوو ،كە ی ی پیش���انداوە بەش���دار ی خۆ یەكێتی ئامادەی ی لەحكومەت���ی داهاتوی عێراق بەس���ەرۆكایەت ی نوری مالیكیدا ب���كات ،جگەلەوەی ژمارەیەك زۆر لەوانەی لەهەڵبژاردنەكاندا سەركەوتوون، ی ی كوردس���تانی و چ پێكهاتەكان چ هاوپەیمان��� دیك���ە ئامادەیی���ان پیش���انداوە لەگ���ەڵ مالكیدا كاربكەن. هەموو ئەمان���ەش لەكاتدێكدایە كە لەدواین كۆبونەوەیاندا لەگەڵ مەسعود بارزانی ،الیەنە كوردییەكان رێكەوتن لەس���ەر ئەوەی بەیەك تی���م بچنە بەغدا و گفتوگ���ۆ لەگەڵ الیەنەكانی دیك���ەدا بك���ەن بۆ پێكهێنان���ی حكومەت ،بەاڵم یەكێت���ی لەبەیاننامەی كۆتای���ی كۆبونەوەكەدا دژایەت���ی خۆی بۆ دەس���تەواژەی "دەرچوون
سياسەت
لەكۆدەنگی كورد هێڵی سورە" نیشانداوە. ه���ەر بەوت���ەی پەرلەمانتارەك���ەی یەكێتی، ئ���ەوان لەكۆدەنگ���ی ك���ورد دەرنەچ���وون، ئ���ەو وت���ی "مان���ەوەی د .نەجمەدی���ن كەری���م لەهۆڵی پەرلەمان لەس���ەر رێكەوتنی هەموان ب���ووە ،ئ���ەوەش ب���ۆ ئ���ەوەی ئ���اگاداری هەر گۆڕانكاریەك بین كە لەپەرلەماندا روودەدات و د .نەجمەدینی���ش وەك س���ەرۆكی لیس���تی یەكێتی لەپەرلەماندا ماوەتەوە". ب���ەاڵم پەرلەمانتارێك���ی یەكگرت���وو لەپەرلەمان���ی عێ���راق ئام���اژە ب���ەوە دەدات، كە ئەوەن���دەی ئ���ەوان هەس���تیان پێكردووە، یەكێتی و پارتیش هەر لە زووەوە دەس���تیان بە كۆكردن���ەوەی غەنیمەی پۆس���ت لە بەغدا ك���ردوە ،د .موس���ەنا وت���ی "بەڕوون���ی دیارە كە هەردوو ح���زب دەیانەوێت بەدووبەرەكی پۆس���تەكانی بەغدا و بەدیاریكراوی پۆس���تی س���ەرۆك كۆم���ار بەدەس���ت بهێن���ن ،بەب���ێ بوونی روئیایەكی نیش���تمانی بۆ كێش���ەكانی كورد لەبەغ���دا ،هەر بۆیە بەنهێنی دەس���تیان بەدانوس���تان ك���ردووە لەگ���ەڵ ن���وری مالكی س���ەرۆك وەزیرانی عێراق ،بەاڵم نابێت رێگا بدرێت بەهیچ هێزێكی كوردی س���ازش لەگەڵ هیچ لیس���ت و س���ەركردەیەكی عێراقی براوە بكات و تاكالیەنان���ە هەوڵی هاوپەیمانی بدات بۆ بەدەس���تهێنانی بەرژەوەندی شەخس���ی و حزبی". چاودێرێكی سیاس���یش كۆبونەوەی الیەنە سیاس���یە كوردی���ەكان لەگ���ەڵ ن���وری مالكی بەئاس���ایی ناودەبات ،بەمەرجێك نەبێتە هۆی تێكدان���ی یەكڕی���زی الیەن���ە كوردی���ەكان ل���ە بەغدا .د .كامەران مەنتیك مامۆس���تای بەشی سیاس���ەت لەزانك���ۆی س���ەاڵحەدین وتی"بەو پێی���ەی تائێس���تا ئێم���ە بەش���ێكین لەعێ���راق، بۆیە كۆبون���ەوەی پارتە سیاس���یەكان لەگەڵ نوری مالیكی ش���تێكی ئاس���اییە ،بەاڵم نابێت ئ���ەو كۆبونەوەیە لەس���ەر حس���ابی یەكڕیزی نەتەوەی���ی كوردی بێت ،چونكە ئێس���تا نوری مالیك���ی هەوڵ���ی زۆر دەدات كورد پەرتەوازە ب���كات و بەش���داری بەالیەنێ���ك ب���كات وەك نەت���ەوەی ك���ورد و بەش���داری بەالیەنێك���ی دیكەش نەكات ،كە ئەوەش هەڵەیەكە نابێت نە یەكێت���ی و نە پارتی بكەونە ئەو داوەی نوری مالیكیەوە". د .كامەران مەنتیك وتیش���ی "هەر الیەنێك گ���ەر بەیەوێ���ت ل���ە بەغ���دا دەنگ���ی ك���ورد پەرتەوازە بكات ،ئەوا ڕای گش���تی لەهەرێمی كوردس���تان قبوڵی ناكات ،بۆیە ل���ەو باوەڕدا نیم هیچ كام لەالیەنە سیاس���یەكان لەبەغدا دژ بەبەرژەوەندی بااڵی كورد مامەڵە بكەن".
د .نەجمەدین كەریم ،نوری مالیكی ،لەتیف رەشید
ژمار ه 238
3 2014/7/5
سياسەت
بارزانی پەرلەمانی راسپارد میكانیزمێك بۆ ریفراندۆم دیاری بكەن
كورد بڕیارە چارەنوسسازەكە دەدات "گەر تا قیامەت چاوەڕێ بین كەس بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی فەرموومان لێ ناكات"
پێشەوا محەمەد
دامەزراندن���ی كۆمس���یۆنی س���ەربەخۆی هەڵبژاردن���ەكان و راپرس���ی ل���ە هەرێم���ی كوردستان ،وەك یەكەم هەنگاوی ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان باسكرا، ئێس���تا پەرلەمان���ی كوردس���تانیش لەبەردەم ئەو پرس���ە دای���ە و لەرێگەی پەس���ەندكردنی یاساكەیەوە هەوڵی پێكهێنانی ئەو كۆمسیۆنە دەدات. هەفت���ەی راب���ردوو ،هەفت���ەی تەقین���ەوەی پرسی سەربەخۆیی و راپرسی بوو لەناوەندە سیاس���یی و میدی���ا جیهانییەكان���دا ،زۆر ل���ە میدی���ا بەناوبەنگەكان���ی جیه���ان ،س���ەبارەت بەس���ەربەخۆیی ك���ورد بەدواداچوونیان كرد و بەش���ێك لەنوس���ەرە گەورەكان���ی دونیاش لەو بارەیەوە دواون .بەش���ێك لەو نووس���ەر و رۆژنامە جیهانیانە س���ەربەخۆیی بۆ كورد و هەم بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت بەپێوس���ت دەزان���ن ،بەش���ێكی تریش���یان پێیانوایە كورد ناتوانێت ئەو هەنگاوە بنێت. لەس���ەر ئاس���تی سیاس���یش ،ئیس���رائیل بەفەرم���ی پش���تگیریی س���ەربەخۆیی كوردی ك���ردووە و هەریەكە لە ئێ���ران و ئەمریكاش ب���ە فەرمی پش���تگیریان لەیەكپارچەیی عێراق راگەیاند. رۆژنامەیەك���ی بەریتانی باڵوی كردۆتەوە، بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردی، هەرێمی كوردس���تان پێویستی بەرەزامەندی و ه���اوكاری توركی���ا و ئێ���ران هەی���ە ،ئەم���ە
4ژمار ه 2014/7/5 238
لەكاتێك���دا ئێران دژایەتی ئەو دەوڵەتە دەكات و توركیا دوو بۆچوونی راگەیاندووە. رۆژنام���ەی فاینانش���اڵ تایمز ،ك���ە یەكێكە لەرۆژنامە بەناوبانگەكانی بەریتانیا و لەسەر ئاس���تی جیهانیش تایبەتمەن���دی خۆی هەیە، نوس���یویەتی "ب���ۆ دروس���تكردنی دەوڵەت���ی س���ەربەخۆ و جیابوونەوەی���ان لەعێ���راق، كوردانی هەرێم پێویستیان بەپشتیوانی توركیا و ئێران هەیە ،ئەگەر ئەوەش روونەدات ،ئەوا ئەو قسانە تەنها خەونە". راپۆرتی ئەو رۆژنامە بەریتانییە لەكاتێكدایە، هەری���ەك لەواڵتان���ی ،توركیا و فەرەنس���اش بەش���ێوەیەكی نافەرم���ی پش���تیوانییان ب���ۆ دەوڵەتی كوردی راگەیاندووە ،بەاڵم لەس���ەر ئاس���تی فەرم���ی ،وتوویان���ە "ئەوان دەس���ت لەكاروب���اری ناوخ���ۆی عێ���راق وەرن���ادەن"، هەرچەن���دە ئەوەش���یان نەش���اردۆتەوە ،ك���ە ئەگ���ەر بێت���و كێش���ەكانی عێ���راق كۆتای���ی نەی���ات ،جیابوونەوەی ك���ورد دەبێتە دیفاكتۆ لەجیهاندا. هاوكات لە كۆتاییەكانی مانگی رابردوودا، وەزی���ری دەرەوەی بەریتانی���اش س���ەردانی هەرێمی كوردس���تانی كرد و س���ەركردایەتی سیاس���ی كوردی راس���پارد بگەڕێنەوە بەغدا و بەش���داری ل���ە حكومەت���ی بنكەفراوان���ی نیشتمانیدا بكەن. رۆژی پێن���ج ش���ەممە ،مەس���عود بارزان���ی ،س���ەرۆكی هەرێم���ی كوردس���تان، س���ەردانی پەرلەمان���ی كوردس���تانی ك���رد و لەكۆبوونەوەیەك���ی داخ���راوی پەرلەمان���دا،
س���ەرۆكی هەرێ���م پەرلەمان���ی راس���پارد میكانیزمێك بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆمی گشتی بۆ س���ەربەخۆیی كوردس���تان و گەرانەوەی ناوچە كێش���ە لەس���ەرەكان بدۆزن���ەوە ،وەك راشیگەیاند پێویس���تە پەرلەمانی كوردستان یاسای دروستكردنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی هەرێم پەسەند بكات. فەرخرەدی���ن قادر ،س���كرتێری پەرلەمانی كوردس���تان ،ب���ە س���ڤیلی راگەیان���د ،ئێس���تا پەرلەم���ان چ���اوی كراوەی���ە و بەربەرس���تە یاس���اییەكانی نەم���اوە ب���ۆ جێبەجێك���ردن و پەسەندكردنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم. ئەو گوت���ی "بێگومان یەكەم هەن���گاو بریتییە لەدروس���تكردنی ئەو كۆمسیۆنە و پاشانیش ئەنجامدانی راپرسی". ت���ەواوی حیزب���ە كوردس���تانییەكان بەبێ جی���اوازی ،ل���ەزۆر یاداش���ت و لێدوان���ی رۆژنامەوانی���دا ،پش���تگیریی خۆی���ان ب���ۆ راپرس���یی و س���ەربەخۆیی كوردس���تان دەربڕی���وە ،سەرجەمیش���یان تەئكیدیان لەوە كردۆتەوە ،ك���ورد لەمێژە بەدوای بەدیهێنانی ئەو خەونەوەیە. خالی���د ش���وانی ،ئەندام���ی س���ەركردایەتی یەكێتیی نیش���تیمانی كوردستان ،ئاماژە بەوە دەكات ،گ���ەر ئێم���ە تا قیامەت چ���اوەڕێ بین ك���ەس فەرموومان لێ ناكات ب���ۆ راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی پێمان بڵێت مافی شایستەی خۆتان���ە و دەش���ڵێت "ئێم���ە ك���ە هەم���وو مەرجەكان���ی دەوڵەتبوونم���ان تێدای���ە ،ئ���ەم دەرفەتەش هاتۆتە پێشەوە ،دەبێت لەدەستی
سياسەت
بارزانی لەپەرلەمان رایگەیاند پشتیوانی نێودەوڵەتیمان هەیە ،ئەوانەشی پشتگیرییمان ناكەن دژایەتیشمان ناكەن
نەدەی���ن ،لەبەرئەوەی دەبێت ئێمە س���ەرجەم هێزە كوردس���تانییەكان پشتیوانی لەهەوڵێكی ل���ەو ج���ۆرە بكەین كە تێیدا مەس���ەلەی خاك و هێنان���ەوەی ناوچەكەیە بۆ س���ەر هەرێمی كوردس���تان ،ك���ە دەی���ان س���اڵە قوربانی بۆ دەدرێت". لەیەكەم كاردانەوەشیاندا ،كۆمكاری واڵتانی عەرەبی ،راپرس���یەكەی هەرێمی كوردس���تان لەبارەی س���ەربەخۆییەوە رەتدەكاتەوە و بە نادەستووری لە قەڵەمی دەدەن. ف���ازڵ ج���ەواد ،یاری���دەدەری ئەمین���داری گش���تی ب���ۆ كاروب���اری سیاس���یی كۆمكاری عەرەب���ی ،رایگەیان���د "هەوڵەكانی س���ەرۆكی هەرێم���ی كوردس���تان لەبارەی راپرس���یەوە بۆ س���ەربەخۆیی هەرێم قسەی راگەیاندنە و دەستووری عێراقی رێگە بەوە نادات ،چونكە كورد بەشێكە لەعێراق ".گوتیشی "دەستوری عێ���راق رێگەی ن���ەداوە بەجیابوونەوە ،بەڵكو
تەنی���ا ب���اس لەدروس���تكردنی هەرێم���ەكان دەكات". ئاشكراش���ی كردووە ،قس���ەكردن لەبارەی راپرس���یەوە بۆ هەرێم���ك نییە بەتی���ا ،بەڵكو دەب���ێ گەلی عێراق راپرس���ی لەس���ەر بكات، ئەوەش���ی دركان���دووە ،ك���ە ك���ورد دەب���ێ ئ���اگاداری بارودۆخی خۆی بێ���ت ،كە عێراق و ئێ���ران و توركیا دراوس���ێنی و ئەوان رێگە بەمە نادەن. هەروەه���ا لەس���ەر هەم���ان ریت���م ،وتاری هەفت���ەی رابردووی مالیك���ی بەو جۆرە بوو، كە هەوڵی كورد بۆ راپرس���ی س���ەربەخۆیی نادەستوورییە و راشیگەیاند ،شەڕی ئێستای عێراق لەسەر یەكپارچەییە. لەبەرانبەریش���دا ،خەس���رەو گ���ۆران، پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردس���تان لەپەرلەمان���ی عێراق ،بە س���ڤیلی گوت "نوری مالیك���ی هەركاتێ���ك ویس���تی و ح���ەزی كرد
باسی دەس���توور دەكات ،ئەگەر نەشیەوێت، وەك م���اددەی 140ی دەس���توور ،ئ���ەوا ب���ۆ زیاتر لە 10ساڵ پشتگوێی دەخات". گ���ۆران تەئكیدی ل���ەوە ك���ردەوە ،بڕیاری ئەنجامدان���ی راپرس���ی و ماف���ی چ���ارەی خۆنوس���ین تەنها لە دەس���ت ك���ورد خۆیدایە و هی���چ دژیەكیەكیش���ی لەگەڵ دەس���تووری عێراقیدا نییە. ئ���ەوەی لەكۆتاییدا تێبین���ی دەكرێت ،كورد پش���تگیرییەكی رێژەیی دەرەك���ی هەیە ،وەك سەرۆكی هەرێمیش لە پەرلەمانی كوردستاندا رایگەیاند ،ئەو واڵتانەی پشتگیریی هەرێمیش ناك���ەن ب���ۆ س���ەربەخۆیی ،ئەوا دژایەتیش���ی ناك���ەن ،هەلومەرج���ی ئێس���تای عێ���راق و بارودۆخ���ە تازەك���ەش هاوكاری ك���وردن و ماوەت���ەوە س���ەر بڕیارە چارەنوسس���ازەكە، ئەوی���ش دیاریكردن���ی رۆژی راپرس���یی و سەربەخۆییە.
ژمار ه 238
5 2014/7/5
سياسەت
ئەمڕۆ لەكوردستان لەبارەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی و تەنانەت شەڕكردن لەگەڵ داعشیشەوە دوو ئاڕاستەی جیاواز بە روونی دەبینرێت
دووبەندی ستراتیژی كامیان: كوردستان یان عێراق! دووبەندی گوتاری ستراتیژی لە هەرێمی كوردستان و ئاكامە نەرێنییەكانی 6ژمار ه 2014/7/5 238
سياسەت
ئەمڕۆ لەالیەك باسی ریفراندۆم ،سەربەخۆیی و جاڕدانی دەوڵەت دەكرێت ،كەچی لەهەمان كاتدا پەرلەمانتاران و وەزیرە كوردەكان لە بەغدا باس لە "شەراكەتی راستەقینە" دەكەن!
بەشی سیاسەت لەم رۆژانەدا لەگەڵ پێش����هاتەكانی نەینەوا و س����ەاڵحەددین و دیالە ،كۆمەڵێك وش����ە ،زاراوە، دەس����تەواژە و چەمكی سیاس����ی و س����تراتیژی لەن����او نێوەن����دی سیاس����ی و میدیای����ی هەرێمی كوردس����تاندا بەر باسوخواس دەخرێن .ئەمەش پێدەچێ یەكێ����ك لەوێس����تگەكانی وەرچەرخانی مێژووی����ی هەرێم����ی كوردس����تان بێ����ت .ئەمڕۆ لەالی����ەك باس����ی ریفران����دۆم ،س����ەربەخۆیی و جاڕدانی دەوڵەت دەكرێت ،كەچی لەهەمان كاتدا پەرلەمانت����اران و وەزی����رە ك����وردەكان لە بەغدا ب����اس لە "ش����ەراكەتی راس����تەقینە" دەك����ەن! ئەم دوو چەمكە ناتەبایە س����ەرگەردانیی س����تراتیژی نوخب����ەی بڕیاربەدەس����تی هەرێمی كوردس����تان پیشاندەدات .ئەمە تەنها لەناو نوخبەی سیاسیدا پەنگینەخواردۆتەوە ،بەڵكو پەلی بۆ ناو بەشێك
لەنوخبەی ئەكادیمیش هاویشتووە. ئەمێس����تا لەهەولێ����رەوە رۆژێ����ك گوێ����ت لەگوت����اری س����ەروەری و بنیتاتنان����ی دەوڵەت����ی س����ەربەخۆ دەبێ����ت ،رۆژێكیش گوێ����ت لەدانانی پێش����مەرج ب����ۆ بەش����داریكردن لەپرۆس����ەی سیاس����ی عێراق دەبێت ،كە خۆی لەش����ەراكەتی راس����تەقینەدا نمای����ش دەكات .وەنەبێ ئەم دوو گوت����ارە ،ئەم دوو چەمكە و لەنیهایەتیش����دا ئەم دوو س����تراتیژییە تەریب بەی����ەك بەڕێوەببرێن. ئەمە ئەستەمە و تەنها یەك راستی دەردەبڕێت، ك����ە "بڕیارس����از" و پرۆس����ەی بڕیارس����ازی كوردستانی لەدڵەڕاوكێ و دودڵییەكی ترسناكدا دەژی����ت و رەنگبێ پێ����ش هەموان خۆی باوەڕی بەگوتاری س����ەربەخۆیی و بەدەوڵەتبون نەبێت. ئێس����تا پرسیارێك لێرەوە خۆی هەڵدەقورتێنێت: ئ����ەرێ نوخبەی سیاس����ی هەرێمی كوردس����تان هەتاك����ەی دەتوان����ێ لەنێوان ئ����ەم دووبەندی و
دوفاقییە ستراتیژییەدا گەمەبكات؟ ئەم نوخبەیە لەم وێستگە هەڵكەوتوو و هەستیارە مێژوییەدا س����ەرەنجام خۆی بەس����ودی كام الیان یەكالیی دەكاتەوە :كوردستان یاخود عێراق؟ نەبوونی ستراتیژی ئاسایشی نیشتمانی ئاسایش����ی نیش����تمانی ئاماژە ب����ەو ئیلزاماتە دەكات ،ك����ە مان����ەوەی دەوڵ����ەت (ق����ەوارەی قەومی) لەرێ����ی بەكارهێنانی ئامرازەكانی هێزی ئابووریی ،س����ەربازی ،سیاس����ی و قۆستنەوەی دەزگای دیپلۆماس����یەوە دەپارێزێت .ئاسایش����ی نیش����تمانی خ����ۆی چەمكێك����ی خۆرئاوایی����ە و بەتایب����ەت دەتوان����رێ بگوت����رێ چەمكێك����ی ئەمریكاییش����ە ،ك����ە لەكۆتاییەكان����ی 1945وە س����ەریهەڵداوە .لەم����ەڕ ئاسایش����ی نەتەوەییەوە گەلێك پێناس����ەكاریی جۆربەجۆر دەخرێنەروو. ئەم چەمك����ەش وەك چەمكەكانی تری زانس����تە مرۆییەكان ،وەنەبێ پێناس����ەكارییەكی یەكانگیر و گش����تگیری هەبێت ،بەشێوەیەك كە هەمووان لەس����ەری كۆك بن .هۆكاری ئەم ناچونیەكیەش بۆ هەوڵی تێگەیش����تنی جیاوازی گروپ ،الیەن و دەوڵەتەكان سەبارەت بەم چەمكە دەگەڕێتەوە، ك����ە هەریەك����ە و بەگوێ����رەی بەرژەوەندییەكانی خۆی پێناس����ەی دەكات .بۆی����ە ئەڕنۆڵد وۆڵفرز دەڵێت "ئاسایشی نیشتمانیی هێمایەكی تەماوییە، كە پێناچێ هیچ واتایەك بەدەستەوەبدات". س����تراتیژی ئاسایشی نیش����تمانیش بەتیكڕای ئەو بەڵگەنامە ،پالن ،بڕیار و گوتارانە دەگوترێ ك����ە بەش����ێوەیەكی ئامادەك����راو و داڕێ����ژراو بۆ پراكتیكی سیاس����ی دادەنرێت .لێرەوە دەتوانرێ بگوت����رێ س����تراتیژی ئاسایش����ی نیش����تمانی گوزارشتە لەتوانای واڵتێك بۆ بەرپەرچدانەوەی هەڕەش����ەكان لەس����ەر ژیان����ی سیاس����ی یاخود بەرژەوەندیی����ە نیش����تمانییەكانی .واڵت����ر لیپمان توێژەری ئەمریكایی دەڵێت "نەتەوەیەك ئەوكاتە ئاسایشی هەیە ،كە بتوانێ بەبێ جەنگ بەهاكانی
ژمار ه 238
7 2014/7/5
سياسەت
خ����ۆی بپارێزێ����ت و لەگەڵ قەومانی جەنگیش����دا بتوان����ێ بەهاكان����ی ب����ەرەو پێش����ەوە بب����ات". گەڕان ب����ەدوای ئاس����ایش یەكێ����ك لەنیازەكانی مرۆڤ����ە .ئەمە بەپلەیەكی بەرینت����ر "دەوڵەت"یش دەگرێتەوە ،كەوا لەرووی پێگەی جیۆسیاس����ی، سەرچاوە سروشتییەكان و نفوسەوە هاوپایەی ی����ەك نین .بۆیە تەس����ەوراتیان لەمەڕ س����نوری بەرژەوەندییەكانی����ان لەكۆمەڵگەی نێونەتەوەیی یەكس����ان نیی����ە و ئامرازەكانی بەردەستیش����یان دیسان هاوپایە نین .ئەمەش دەبێتە سەرچاوەی ناكۆك����ی و س����ەرەنجام ملمالن����ێ و تەنان����ەت جەنگیشی لێدەكەوێتەوە .ئا لەمەوە دەشێ بێژین "هەوڵ����دان بۆ دابینكردنی ئاسایش����ی نیش����تمانی یەكێ����ك لەگرنگتری����ن ئامانجەكان����ی دەوڵەت����ان لەگۆڕەپانی نێونەتەوەییە". ئێستا با ڕوو لەهەرێمی كوردستان بكەینەوە و ئ����ەم چەمكە لێرە تاوتوێ بكەین .ئایا هەرێمی كوردس����تان س����تراتیژی یاخود دكتۆرینێكی بۆ ئاسایش����ی نیش����تمانی خ����ۆی هەی����ە؟ ئاس����تەمە بەبەڵ����ێ وەاڵم����ی ئ����ەم پرس����یارە بدرێت����ەوە، چونك����ە لەهەرێم����ی كوردس����تان هەڕەش����ەكان پۆلێ����ن نەك����راون و نازانی����ن هەڕەش����ەی یەكەم چیی����ە ،هەڕەش����ەی دووەم چیی����ە و س����ێیەم كامەیە .بۆیە لەمەش����ەوە ستراتیژییە بەدیلەكان ب����ۆ رەواندن����ەوەی س����ەرچاوەی هەڕەش����ەكان جۆربەجۆرن .بۆ نمونە هەر لەگەڵ سەرهەڵدانی "داعش" ب����ەو قەب����ارە گەورەی����ەوە لەگۆڕەپانی سیاس����ی عێراق����دا ،دوو ئاڕاس����تەی س����تراتیژی ب����ۆ پێناس����ەكردنی ئ����ەم هەڕەش����ەیە و چۆنێتی بەرەنگاربوون����ەوەی بەدیدەكرێ����ت :یەكەمی����ان دەڵێت :داعش هەڕەش����ەیە ب����ەاڵم بەپلەی یەكەم هەڕەشەیە بۆ سەر عێراق و ئاڕاستەی هەڕەشە و ملمالنێك����ەی زیاتر بەرەو ش����یعەیە .بۆیە ئەم ئاڕاس����تەیە دەڵێت با لەئاست داعش ستراتیژیی س����ەربازی بەرگری چ����االك پیادەبكەین و كەی نزیكب����ۆوە لێیبدەی����ن و ل����ەوە واوەتریش بەهیچ ش����ێوەیەك نەبین����ە الی����ەن لەجەنگ����ی مەزهەبی عێراق .ئەم ئاڕاستەیە دەڵێ چیتر عیراق بۆ پێش پێش����هاتی موس����ڵ ناگەرێتەوە و ئەوەی ئێس����تا هەیە بەشێنەیی سەقام دەگرێت. لەبەرانبەر ئەوەدا ئاڕاس����تەی دووەم پێیوایە "داعش" س����ەرچاوەی س����ەرەكی هەڕەشەیە بۆ هەرێمی كوردستان نەك رژێمی شیعەی عێراق. ئەم����ەش بەپێچەوانەی ئاڕاس����تەی یەكەمە .ئەم ئاڕاس����تەیە دەڵێ درەنگ ی����ان زوو داعش روو لەكوردس����تان دەكات و جەنگێك����ی س����ەختمان بەس����ەردا دەس����ەپێنێت .بۆی����ە ناب����ێ ئەوەن����دە دەستەوەستان بین تاكو دوژمن خۆی شوێن و كاتی جەنگەكەمان بەسەردا بسەپێنێت .دەبا هەر لەئێس����تاوە لەگەڵ ئەو كۆدەنگیی����ە ئەمەریكایی، ئێرانی����ی و عێراقیی����ە یەكبكەوین ،ك����ە دەیانەوێ بەزووتری����ن كات لەدژی داع����ش گەلەكۆمەیەك
8ژمار ه 2014/7/5 238
ئاڕاستەیەك لەكوردستان پێیوایە دەبێ پشت بەسیاسەتی عێراقی ببەسترێ ،ئاڕاستەیەكیش حەزی لەسیاسەتی كوردستانییە ،بەاڵم خاڵێ هاوبەشی هەردوو ئاڕاستە سیاسییەكە ئەوەیە ،كە بوێری تەواویان بۆ پیادەكردنی سیاسەتەكانیان نییە دەس����پێبكەن .ئ����ەم ئاڕاس����تەیە ل����ەو بڕوایەدایە ك����ە داع����ش دیاردەیەك����ی كاتییە و س����ەرەنجام حكومەت����ی عێراق بەهاوكاری ئەمەریكا و ئێران و بەپەس����ەندی روس����یا بەس����ەر بارودۆخەكەدا زاڵدەبێتەوە و ئەوسا سیاسەتی ئاقاڵنە بۆ كورد ئەوەیە دیسان لەبەغدا بمێنێتەوە! ئێستا بەرۆشنی دەردەكەوێ لەهەرێمی كوردستان ستراتیژیەتی پۆلێنكراوی ئاسایشی نیش����تمانی بوونی نییە و هەریەك لەئاڕاستە سیاسییەكان بەنەوای خۆی دەیژەنێت و لەمەشەوە ستراتیژیەتی پێكەوەنانی دەوڵەت پەكیدەكەوێت. كامیان :دەوڵەتی كوردس����تان یان دەوڵەتی عێراق؟ ئەم����ڕۆ دووبەن����دی و دوفاقێتی س����تراتیژی و گوت����اری سیاس����ی باڵ����ی بەس����ەر هەرێم����ی كوردس����تاندا كێش����اوە .دەك����رێ ئەم����ە بەئیزدیواجیەتی س����تراتیژی نیشتمانیش ناوزەد بكەی����ن .ئ����ەم دووبەندیی����ە پەیوەن����دی ب����ەدوو گوتارەوە هەیە ،كە راس����تیەكەی س����ەر بۆ دوو ئاخوڕی جیاواز دەكوتن .یەكیان س����تراتیژیەتی بنیاتنان����ەوەی پایەكانی دەوڵەت����ی عێراقە ،كە بۆ چەندەمی����ن ج����ار هەڵدەوەش����ێتەوە و كوردیش لەخۆڕایی خۆی دەروەست بەدروستكردنەوەی دەزانێ����ت .ئەویتریش����یان گوت����اری بنیاتنان����ی دەڵەوتی سەربەخۆی كوردستانە كەوا چەندین نەوەی����ە هەوڵ����ی ب����ۆ دەدرێت .ئ����ەم باردۆخەی ئەم����ڕۆ یاخەی وەچی ئێس����تاكەی كوردس����تانی گرت����ووە ،رێك هاوش����ێوەی ئ����ەو بارودۆخەیە، ك����ە لەس����اڵی 1914وە یاخ����ەی وەچ����ی یەكەمی سیاسییەكانی كوردی لەسەدەی پێشوو گرتبوو. لەو سەردەمەیش����دا هەر ئەم دوو ئاڕاس����تەیەی ئەمڕۆ هەن ،ئەوس����اش نوخبەی سیاس����یی ئەو
سەردەمەی كوردستانی دووكەرت كردبوو. ئاڕاس����تەیەك لەو نوخبە سیاس����یە پێیوابوو، ك����ە بەریتانیا عێراق بنیاتدەنێت و هیچ هێزێكیش ناتوان����ێ بەرپەرچ����ی ئەم����ە بدات����ەوە ،تەنان����ەت مس����تەفا كەمال ئاتاتوركیش نەیتوانی مەسەلەی ویالیەتی موس����ڵ یەكالییبكاتەوە و س����ەرەنجام تەسلیم بەخواستی بەریتانیاییەكان بوو .بۆیە وا باش����ترە كورد الیەنێكی س����ەرەكی دامەزراندنی ئەو دەوڵەتە تازەیە بێ����ت ،كە ناونراوە "عێراق". ئەم ئاڕاس����تەیە رووی����ان لەبەغدا ك����رد و لەناو ئ����ەم دامودەزگایان����ە خۆی����ان رێكخس����ت ك����ە بەریتانیایی����ەكان ب����ۆ دروس����تكردنی عێ����راق ئامادەیان كردبوو .كەسەكانی ناو ئەم ئاڕاستەیە بوون ،كە بناغەی س����وپای عێراقیان دانا .ئەمانە ئەو ئەفس����ەرانە بوون ،كە لەئۆردوی عوسمانی گەڕابونەوە و لەگەڵ س����وپای بەریتانیا بەتەمای دامەزراندن����ی س����وپای عێراق بوون .بەش����ێكی زۆریش����یان بەپلەی جۆربەج����ۆر وەزارەتەكانی عێراقیان وەرگرت. لەبەرانب����ەر ئەم����ەدا ئاڕاس����تەی دووەم ل����ەو بڕوای����ەدا بوو كە "كوردس����تان" كیانێكی جیاواز و س����ەربەخۆ لەعێراق����ی پێویس����تە و نابێ تەك عێراق����ی عەرەب����ی بخرێ����ت .ئ����ەم ئاڕاس����تەیە پێیوابوو كورد پێویس����تە خۆی مەلیكیەتی خۆی بنیاتبنێ و هی����چ حاجەتی بەوە نییە خۆی بكاتە پاش����كۆی مەلیكیەتی عەرەبی عێراق .ئاڕاستەی دووەم لەس����ەرەتادا ئومێ����دی ب����ەو مقاوەمەی����ە بەس����تبوو ،ك����ە مس����تەفا كەم����ال لەئەنادۆڵ����ەوە لەدژی بەریتانیا ،فەرەنس����ا ،یۆنان ،ئیتاڵیا و..هتد رێكیخس����ت .تاماوەیەكیش مستەفا كەمال لەرێی هێزەكانی ئۆزدەمیرەوە ،كە رەوانەی رەواندزی كردب����وون ،هاوكاری ش����ێخ مەحم����ودی دەكرد.
سياسەت
ئێستا لەهەولێرەوە رۆژێك گوێت لە گوتاری سەربەخۆیی دەبێت و رۆژێكی تریش گوێت لەپێشمەرجی بەشداریكردنی پرۆسەی سیاسی عێراق دەبێت
س����ەرنجام مس����تەفا كەمال ناچار بوو بەسودی بەریتانی����ا واز لەویالیەت����ی موس����ڵ بهێنێ����ت و پاشەكش����ێ بكات .لەالوش ئاڕاس����تەی بنیاتنانی دەوڵەت لەكوردس����تان بەس����وودی ئاڕاس����تەی یەك����ەم ،كە الیەنگری سیاس����ەتی عێراقی بوون، پاشەكش����ێیان كرد و رێگەكە ب����ۆ عێراقگەراكان تەخت بوو! شكس����تی ئاڕاستەی س����ەربەخۆیی لەكوردس����تان ش����ەرعیەتی بەعێراقب����ازەكان دا، تاوەك����و بەهەندێ����ك مافی كولتوری و سیاس����ی لەچوارچێ����وەی عێراق����دا رازی بب����ن و واز لەسیاسەتی كوردستانی بهێنن. ئەم����ڕۆش مێ����ژوو بەهەم����ان ش����ێوە و رێك����ەوت لەگ����ەڵ رۆژ ،مان����گ و س����اڵەكانی هەم����ان س����ەدەدا خ����ۆی دووب����ارە دەكات����ەوە. ئاڕاس����تەیەك لەكوردس����تان پێیوای����ە دەب����ێ پش����ت بەسیاس����ەتی عێراقی ببەس����ترێ ،چونكە ئەمەری����كا (هاوش����ێوەی بەریتانیاكەی س����ەدەی پێش����وو) بەس����ەر عێراقدا بااڵدەست دەبێتەوە و ئێرانیش رێگە بەهەڵوەش����انەوەی عێراق نادات. كەوابوو باشترە لەدژی عەرەبی سوننە بكەوینە جەنگەوە و لەبنیاتنانەوەی عێراقدا رۆڵ بگێڕێن. ئاڕاستەیەكیش حەزی لەسیاسەتی كوردستانییە و كاری بۆ دەكات .بەاڵم خاڵێ هاوبەشی هەردوو ئاڕاستە سیاسییەكە ئەوەیە ،كە بوێری كامڵیان بۆ پیادەكردنی سیاس����ەتەكانیان نییە .نەئاڕاستە عێراقییەكە دەوێرێ بەتەواوەتی لەدژی ئاڕاستەی س����ەربەخۆیی كوردس����تان بوەس����تێتەوە و ن����ە ئاڕاستە كوردس����تانییەكەش دەتوانێ بەشەفافی خواس����تی خۆی ب����ۆ جیابون����ەوەی یەكجارەكی لەعێ����راق دەرببرێ����ت .ه����ەردوو ئاڕاس����تەكەش ئەمیان كاتێك باس لەسیاسەتی عێراقی دەكات، ئ����ەوە دەم لەس����ەربەخۆیی كوردس����تان دەدات.
ئەویش����یان كاتێك باس لەس����ەربەخۆیی دەكات، ئەوە باس لەش����ەراكەتی راستەقینە لەحكومەتی نوێی عێراقدا دەكات. ئەنجام :ئەم دۆخە یەك راستی نمایش دەكات، كە پس����پۆڕانی سیاسی ناویان لێناوە "سیاسەتی بش����ێوی ئەكتەیڤ" .سیاس����ەتی بشێوی ئەكتیڤ ب����ەو سیاس����ەتە دەگوت����رێ ،كە الیەنی س����ێیەم ل����ەدەرەوەی الیەن����ی یەك����ەم و دووەم ئیدارەی رۆژەڤ����ی سیاس����ی ه����ەردوو الیەنەك����ە دەدات. بۆی����ە بەسەرلێش����یوانی الیەن����ی دووەم كە لێرە هەرێمی كوردس����تانە ،ئەوە سیاس����ەتی بشێوی ئەكتیڤی ناوەتەوە و كوردی لەبازنەی بێكوتایی س����وڕانەوە لەناو عێراق و كوردس����تاندا قەتیس كردوە ،كە نە ئەمیانە و نە ئەویان .هەم ئەمیانە و ه����ەم ئەویان .نە بەتەواوەتی كوردس����تانییە و ن����ە بەتەواوەتی����ش عێراقییە .هەم كوردس����تانییە و ه����ەم عێراقیی����ە .ه����ەم ح����ەزی لەپێكەوەنانی دەوڵەت����ی س����ەربەخۆی كوردس����تانە و هەمیش حەزی لەكایەی بەناو ش����ەراكەتی راس����تەقینەی عێراقیە .لەالی����ەك بۆخۆیان ب����اس لەریفراندۆم و پێكەوەنان����ی دەوڵەت دەك����ەن ،كەچی لەالوش كادی����رە بااڵكانی����ان لەبەغدا خەریك����ی گفتوگۆن س����ەبارەت بەبەش����داربوون لەپێكەوەنان����ی حكومەتی عێراق! ئەم����ەش وانەیەك����ە ك����ە س����ەدەیەك پێ����ش ئێس����تا مێژوو ئەنجامەكانی بەكورد نیش����انداوە. س����ەدەیەك پێش����تر ك����ورد بەدەس����تی خۆی����ان عێراقێكی����ان بنیاتن����ا ،كە نە بووە نیش����تمان و نە ناس����نامە و نە هەس����تی ئینتیماش����ی الی خۆیان دروس����تكرد .ئەم����ڕۆش دوای ی����ەك س����ەدە كورد دیس����ان ئ����ەو مێژووە دوب����ارە دەكەنەوە، ك����ە تەنها ی����ەك ئاكام����ی لێكەتەوە ،ك����ە ئەویش
ئێستا بەرۆشنی دەردەكەوێ لەهەرێمی كوردستان ستراتیژیەتی پۆلێنكراوی ئاسایشی نیشتمانی نییە و هەریەك لەئاڕاستە سیاسییەكان بەنەوای خۆی دەیژەنێت، لەمەشەوە ستراتیژیەتی پێكەوەنانی دەوڵەت پەكیدەكەوێت هەڵڵوش����ین و هاڕین����ی چەن����د وەچێ����ك ب����ووە. بێگوم����ان هاتنەدەرەوە لە "سیاس����ەتی بش����ێوی ئەكتیڤ" بوێرییەك����ی مێژوویی دەوێت .ئەویش گەڕانەوەی����ە ب����ۆ "خ����ۆ" ب����ۆ س����ەرچاوەكانی بەرهەمهێنانی هێز و س����تراتیژیەتی نیش����تمانی. ئەم����ەش ئەو س����تراتیژیەتەیە ،ك����ە تەنها بەیەك پێش����مەرج كوردس����تان بەعێراقەوە دەبەستێت، ك����ە خ����ۆی "دەوڵەتێكی س����ەربەخۆ" بێ����ت .واتە لەچوارچێوەیەی یەكەیەك����ی كۆنفیدراڵدا لەگەڵ عێ����راق یەكدەگرێت����ەوە :بەهەلوم����ەرج و توانای یەكسانەوە!
ژمار ه 238
9 2014/7/5
سياسەت
" ئەمریكا پێیوایە سەربەخۆیی كوردستان هاوسەنگی هێز و سەقامگیریی عێراق تێكدەدات"
بۆچی ئەمریكا پشتگیریی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان ناكات؟ "ئەمریكا دژی دەرهێنانی نەوتی هەرێم نیە ،بەاڵم لەبەر ترسی تێكچوونی نەخشەی ناوچەكە ،دژی سەربەخۆیی كوردستانە" "گەر كورد سەربەخۆی رابگەیەنێت ،ئەمریكا ناچارە دانی پێدا بنێت" "هەڵوێستی ئیسرائیل لەبارەی سەربەخۆیی كوردستان كاریگەری زۆری لەسەر ئەمریكا دەبێت" راوێژ كامەران
هەرچەن���دە بەدرێ���ژای دەی���ەی راب���ردوو كورد ئەمری���كای بەرزگاركەر و هاوپەیمانی س���تراتیژی خ���ۆی دەزانی ،بەاڵم لەئێس���تادا ك���ە هەرێم���ی كوردس���تان لەهەم���وو كاتێك
10ژمار ه 2014/7/5 238
زیات���ر پێویس���تی بەئەمریكای���ە ،ئ���ەو واڵت���ە زلهێ���زە پش���تگیریی راگەیاندن���ی دەوڵەت���ی س���ەربەخۆی خ���ۆی ن���اكات ،چاودێران���ی سیاس���یش هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگێڕنەوە، ك���ە راگەیاندن���ی ئ���ەو دەوڵەت���ە كوردییە لە بەرژەوەندی ئەمریكادا نیە و كێشەی زیاتری
بۆ دروست دەكات. پ���اش ئ���ەوەی لەس���ەر زاری بنیامی���ن ناتنیاه���ۆی س���ەرۆك وەزیران���ی ئیس���رائیل، واڵتی ئیس���رائیل بەفەرمی پش���تگیری خۆی بۆ دروس���تكردنی دەوڵەتی كوردی دەربڕی، ئەم پش���تگیرییە لەسەر ئاس���تی نێودەوڵەتی
سياسەت
"لەئێستادا ئەمریكا زیاتر وەك سەرئێشەیەك سەیری مەسەلەی سەربەخۆیی كوردستان دەكات" دروس���تكردنی دەوڵەتێك���ی ب���ۆ ك���ورد لەهەرێم���ی كوردس���تانی ك���ردە بابەتی رۆژ، بەتایبەتی���ش لەكاتێك���دا هەریەك���ە لەواڵتانی توركیا و فەرەنس���ا و س���وید و دانیماركیش بەناراستەوخۆ پش���تگیریان بۆ دروستكردنی ئەو دەوڵەتە دەربڕی���وە ،ئەمەش لەكاتێكدایە لەساڵی 1946كە واڵتی جەزائیر سەربەخۆی خۆی راگەیاند ،لەس���ەرەتادا تەنها ئیس���رائیل دان���ی پێدان���ا و دواتری���ش ب���ووە دەوڵەتێكی سەربەخۆ. بەاڵم ئەوەی ئێس����تا بۆتە یەكێك لەكێش����ە سەرەكیەكانی بەردەم راگەیاندنی ئەم دەوڵەتە كوردییە ،پشتگیری نەكردنی ئەمریكایە ،چونكە ئەمریكا عێراقێك����ی یەكگرتووی دەوێت ،نەك دابەشبوونی واڵتەكە ،ئەم بۆچونەی ئەمریكاش بەئاش����كرا لەالی����ەن ج����ۆن كێ����ری وەزی����ری دەرەوەی ئەمری����كاوە گەیەندرای����ە مەس����عود بارزان����ی س����ەرۆكی هەرێم����ی كوردس����تان، ه����اوكات جێ����ن س����اكی وتەبێ����ژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمری����كا لەب����ارەی پش����تگیری ئەو واڵتە بۆ س����ەربەخۆیی كوردستان رایگەیاند ك����ە "ئەمریكا لەگ����ەڵ عێراقێك����ی یەكگرتوو و بەهێز دایە و هی����چ گۆڕانكاریەك لەبۆچوونی ئەمریكادا رووینەداوە س����ەبارەت بەو بابەتە، هەرچەن����دە ئەمری����كا هەس����تی بەداخ����وازی كوردەكان كردووە ،كە چەندین س����اڵە داوای دەكەن ،ب����ەاڵم ئەمریكا بەپێویس����تی دەزانێت بۆ بەرەنگاربونەوەی تیرۆر ئەوان یەكگرتوو بن". لەگەڵ هەموو ئەمانەش����دا تائێستا هەرێمی كوردستان سوورە لەسەر دیاریكردنی رۆژێك بۆ ریفراندۆم بۆ س����ەربەخۆیی كوردس����تان، مەس����عود بارزان����ی س����ەرۆكی هەرێم����ی كوردس����تانیش بەئاش����كرا لەچەن����د دیدارێكی رۆژنامەنوس����یدا ئ����ەوەی راگەیان����دووە ،ك����ە ئەوان لەگەڵ پەرلەمانی كوردس����تاندا رۆژێك دی����اری دەك����ەن ب����ۆ ئەنجامدان����ی ریفراندۆم لەبارەی سەربەخۆیی كوردستانەوە. پس����پۆڕان و چاودێران����ی سیاس����یش ئەوە بۆ س����ڤیل رووندەكەنەوە ،ك����ە بۆچی ئەمریكا
پشتگیری س����ەربەخۆیی هەرێمی كوردستان ن����اكات .بەوتەی د .س����ەردار عەزیز پس����پۆر لەسیاس����ەتی نێودەوڵەتی هەرچەندە ئەمریكا دژی دەرهێنانی نەوتی هەرێم نیە ،بەاڵم دژی س����ەربەخۆیی هەرێمی كوردس����تانە .سەردار عەزیز وتی "ئەمریكا لەبەر مەترسی تێكچونی نەخش����ەی ناوچەك����ە دژ بەس����ەربەخۆیی هەرێمی كوردستانە ،بەاڵم كورد دەبێت خۆی لەناوچەكەدا بەهێزبكات .هەتا كورد بەهێزبێت بە الی ئەمەریكاوە گرنگە". س����ەردار عەزیز وتیشی "بەهێزبونی كورد لەحكومەتی باشو سەقامگیریی و ئابووریی و سیس����تەمی سیاس����ی س����ەردەمیانەدایە ،بۆ نمونە دەبینین راپۆرتی رەوشی مافی مرۆڤ لەجیهاندا لەالی����ەن ئەمەری����كاوە لەوەزارەتی دەرەوە دەردەچێ����ت ب����ەو مانایەی ئامرازێكی دیپلۆماسییە .دیارە ئەمەریكا گوێ بەرەوشی مافی مرۆڤ نادا ،بەاڵم گەر پێویستیكرد ئەوا وەك ئامرازێك����ی دیپلۆماس����ی بەكاریدەێنێت، بۆی����ە هەمو بوارێكی خراپ لەئەنجامدا دەبێتە ئامرازێك����ی بەهێ����زی دیپلۆماس����ی لەالی����ەن ئەمەریكاوە". جگەلەوەش بەوتەی وریا رەحیمی ،پسپۆر لەبواری پەیوەندی (كورد-ئەمریكا) ،حكومەتی ئەمریكا بەتەواوەتی دژ بەسەربەخۆیی هەرێمی كوردستانە ،بەوتەی رەحیمی "ئەمریكا پێیوایە سەربەخۆیی كوردستانی عێراق سەقامگیریی و هاوسەنگی هێز تێكدەدات و دەبێتە مەترسی ب����ۆ ئاسایش����ی نەتەوەی����ی و یەكپارچەی����ی خاكی واڵتانی دراوس����ێ .كەوابوو مەسەلەی بەرژەوەن����دی ئەمری����كا و هاوپەیمانەكان����ی و س����ەقامگیریی ناوچ����ە و هاوس����ەنگی هێ����ز لەمەس����ەلەی مافی چارەی خۆنوسینی كورد و دیموكراس����ی و ماف����ی مرۆڤ ب����ۆ ئەمریكا زۆر گرنگترە .لەبارودۆخی ئێس����تادا ئەمریكا زیاتر وەك سەرئێشەیەك سەیری مەسەلەی س����ەربەخۆیی كوردس����تان دەكات ت����ا ئەمری واقیع ،بەاڵم كە سەربەخۆیی كوردستان بوو بەئەم����ری واقع ،بێگومان ئەمریكا دانی پێدەدا دەنێت و قبوڵیشی دەكات". ئ����ەم پس����پۆرە سیاس����یە ئام����اژە ب����ەوەش دەدات ،ك����ە هەرێم����ی كوردس����تان ئێس����تا وەكو پێش����وو پێویس����تی بەئەمری����كا نەماوە، چونك����ە ل����ەم بارودۆخ����ەدا ئەمری����كا كارێكی ئەوتۆی بۆ كورد لەدەس����تنایەت ،ئەو وتیشی "ئەمری����كا بەتەواوی پش����تگیریی یان دژایەتی هەرێمی كوردس����تان یان بەغ����دا ناكات ،بەاڵم بێگومان بۆ مەسەلەی سەربەخۆیی ،هەرێمی كوردس����تان پێویس����تی بەپش����تگیری ئەمریكا و واڵتان����ی دیك����ە دەبێت ،ب����ەاڵم پێش هەموو
ش����تێك بارودۆخی سیاس����ی عێراق و پاشان بارودۆخ����ی ئابووری����ی و سیاس����ی هەرێمی كوردس����تانە ،كە كورد لەس����ەربەخۆیی نزیك دەكاتەوە ،گەرنا لەئێس����تادا ن����ە ئەمریكا و نە هیچ واڵتێكی رۆژئاوایی لەگەڵ س����ەربەخۆیی كوردستانی عێراقدا نیە". وری���ا رەحیمی ئاماژە ب���ەوەش دەدات ،كە لە رابردوودا یەكێك لەگرنگترین هۆكارەكان ك���ە رێگ���ر ب���وو لەب���ەردەم نزیكبوون���ەوەی كورد لەئەمریكا ،مەسەلەی گوشاری توركیا و ئاسایش���ی ئ���ەم واڵت���ە ب���ووە ،ئ���ەو وت���ی "ئەمری���كا و توركی���ا و ئیس���رائیل هاوپەیمان ب���وون و هەركاتێ���ك باس���ی بەرژەوەن���دی واڵتانی عەرەبی دەك���را ،ئەمریكا لەروانگەی ئیس���رائیلەوە س���ەیری مەس���ەلەكەی دەكرد، هەر كاتیكیش باس���ی مەسەلەی كورد دەكرا، ئەمری���كا لەروانگ���ەی توركی���اوە س���ەیری كێش���ەكەی دەكرد .ئیستاش���ی لەگەڵ���دا بێت ئەمری���كا و توركی���ا هاوپەیمان���ن و ئەمری���كا دەیەوێ���ت دەوری توركی���ا لەناوچەك���ە پەرەبسێنێت و دەس���ەاڵتی ئێران كەمبێتەوە، كەوابوو رازیبوونی ئیسرائیل بەسەربەخۆیی كوردس���تان كاریگەری زۆری هەیە لەس���ەر هەڵوێستی ئەمریكا سەبارەت بەسەربەخۆیی كوردستان". د .رێب���وار كەریم مامۆس���تای سیاس���ەت لەزانك���ۆی س���لێمانیش بەهەم���ان ش���ێوەی بۆچونەكانی س���ەرەوە ئاماژە ب���ەوە دەكات، كە ئەمری���كا دژ بەراگەیاندنی س���ەربەخۆییە لەالی���ەن هەرێم���ەوە ،چونك���ە بەوت���ەی ئەو "ئەمریكا لەگەڵ مانەوەی عێراقێكی یەكگرتوو دایە ،چونك���ە ئەوە زیات���ر بەرژەوەندیەكانی دەپارێزێت لەدابینكردنی ئارامی و فرۆشتنی نەوت و جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی ئەمریكا كە لەساڵی 2003دای بەجیهان بۆ دروستكردنی عێراقێكی نوێ ،بەاڵم گەر ئەو واڵتە دابەشبێت، هەموو ئەو ئامانجان���ەی ئەمریكا تێكدەچێت، هەر بۆی���ە ئەمری���كا نایەوێت كێش���ەی دیكە بۆخۆی دروستبكات". ب���ەاڵم د .رێب���وار وتیش���ی "گ���ەر ك���ورد تاكالیەنە دەوڵەت���ی خۆی رابگەیەنێت ،رەنگە ئەمریكا لەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پش���تگیریی ئەو دەوڵەتە نەكات ،بەاڵم دژایەتیشی ناكات، بەهەمان ش���ێوەی پرۆسەی فرۆشتنی نەوتی هەرێم ،كاتێك كەش���تی رەوانەك���را ،ئەمریكا فشاری لەس���ەر كۆمپانیاكانی دروستكرد كە كەس نەیانكڕێت ،بەاڵم لەپاش رووداوەكانی نەینەوا و بەهۆی الوازی حكومەتی عێراقەوە، تەنان���ەت كەش���تی چوارەمی���ش فرۆش���را و ئەمریكا هیچ ڕێگریەكی بۆی نەبوو".
ژمار ه 238
11 2014/7/5
سياسەت
ۆڤە شر
الیەنگریی ئیسرائیل بۆ كورد رەنگە هۆكارێكی پشتیگریی ئیسرائیل بۆ كورد ئەوە بێت ،كە جولەكە لەمێژوودا ئازاری زۆریان چەشتبێت و باشتر لەوانی تر ،لەئازارەكانی كورد تێبگەن دەشێ ئیسرائیل بەدوای هاوپەیمانێكی ستراتیژیی لەناوچەكەدا بگەڕێت ،بۆ ئەو مەبەستەش لەكورد باشتری نەدۆزیبێتەوە هەر هەنگاوێك بەئاڕاستەی دیموكراتی لەناوچەكەدا لەزیانی سیستەمە تۆتالیتار و دیكتاتۆرەكانی عەرەب و لەقازانجی سیستەمێكی دیموكراسی وەكو ئیسرائیلە
عەتا قەرەداخی
هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت
12ژمار ه 2014/7/5 238
گەر سیاسەتی ئەمەریكا و عەقڵی جولەكە ،كە لۆبی جولەكە لەجیهاندا بەڕێوەی دەبات ،لەپشتی ئەم لێدوانانەی ئیسرائیلەوە بن ،مانای ئەوەیە دەوڵەتی كوردی دەبێتـە ئەمری واقیع و نە ناسیونالیستی عەرەبی و فارسی و توركی و نە هیچ هێزێكی تر ناتوانێت رێگای لێبگرێت
سياسەت
هەردوو سەرۆكی واڵت و سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل لەدوو بۆنەی جیاوازدا پشتیوانیان بۆ سەربەخۆیی كوردستان نیشانداوە
ناسیونالیس���تە ش���ۆڤێنیەكانی ع���ەرەب بەدرێژای���ی مێ���ژووی دروس���تبوونیان دژی ماف���ە رەواكان���ی كوردبوون ،نەك ه���ەر دانیان بەمافەكان���ی ئ���ەم نەتەوەی���ەدا نەن���اوە ،بەڵك���و بەهەم���وو ش���ێوەیەك هەوڵیانداوە شووناس���ی كوردبوونی ئەم پێكهاتەیە بسڕنەوە و تەنانەت پاكتاوی رەگەزیش���ی بكەن .كە ئەوەش���یان بۆ فەراه���ەم نەكراوە ،كەوتوونەت���ە تاوانباركردنی ك���ورد .دەمێك بەپیاوی مەجووس���ی و دەمێك ب���ە بەكرێگی���راوی بێگان���ە و ئیمپریالی���زم و دەمێ���ك بەبوون���ی پەیوەندی لەگەڵ ئیس���رائیل و دوژمنەكان���ی نەت���ەوەی ع���ەرەب و ئیس�ل�ام و دەمێكی���ش بەتێكدەری یەكێت���ی خاكی عێراق تاوانباری���ان ك���ردووە و دەیك���ەن .ئ���ەوەش ئاش���كرایە لەكاتێكدا عەرەبە ش���ۆڤێنیەكان بەم جۆرە ك���ورد تاوانبار دەكەن ،زۆر لەدەوڵەتانی ع���ەرەب خۆی���ان پەیوەندی ئاش���كرا ،ی���ان ژێر بەژێریان لەگەڵ ئیسرائیلدا هەیە. بەهەرح���اڵ رەنگە ئەوەی ئیس���رائیل ئێس���تا بەجۆرێ���ك داكۆكی لەك���ورد دەكات بگەڕێتەوە بۆ چەند هۆكارێك .یەكێك لەوانە ئەوە بێت ،كە جولەكە لە مێژوودا ئازاری زۆریان چەشتبێت، ه���ەر لەقۆناغ���ە كۆنەكانی مێ���ژووەوە تادەگاتە جینۆسایدی جولەكە و هۆلۆكۆست ،كە ئەوەش هۆكارێك بێت بۆ ئەوەی جولەكە باشتر لەوانی ت���ر ،لەئازارەكان���ی ك���ورد تێبگ���ەن .ه���ەروەك
هەندێ���ك بۆچوون���ی مێژوویش هەی���ە ،كە باس ل���ەوە دەك���ەن لەس���ەردەمی دەوڵەت���ی می���ددا، جولەكەكان بەس���ەختی لەالیەن كلد و ئاشوور و بابلیەكان���ەوە چەوس���ێندراونەتەوە و ئەوەی پاراستوونی دەوڵەتی مید بووە .جولەكەكانیش می���د وەك���و دەوڵەتێكی كوردی س���ەیر دەكەن، دەشێ ئەمەش الی ئەوان وەها لێكبدرێتەوە ،كە ئەوان قەرزاری ئەو چاكەیەی كوردن. هۆكارێكی تر دەش���ێ ئەوەبێت ،كە ئیسرائیل خ���ۆی وەك���و دەوڵ���ەت بەع���ەرەب و ئیس�ل�ام دەورەدراوە و بەردەوامی���ش عەرەب���ەكان و دەوڵەتان���ی ت���ری ئیس�ل�امی وەك���و ئێ���ران هەڕەشەی لێدەكەن .هاوشێوەی جولەكە كورد رەگەزێكی جیاوازە لەعەرەب و تورك و فارس، كە ئەوان نەتەوەی بەهێز و بەژمارە زۆرەكانی ناوچەكەن .واتە جولەكە و كورد لەوان جیاوازن، ئەگەرچی ك���ورد لەرووی ئایین���ەوە هاوئایینی عەرەب و تورك و فەرس���ەكانە ،بەاڵم دەش���ێ ئیسرائیل وەها سەیری كورد بكات ،كە ئەمیش وەك���و جولەكە جیاوازە و دەش���ێ ب���ۆ داهاتوو ببێتـە دۆس���تی ئیس���رائیل ،رەنگە ئیس���رائیلیش لەئێس���تادا بەرەو ئەو ئاس���ۆیە بڕوانێت ،كە بۆ داهات���وو تەنیا نەبێ���ت ،بەڵكو هێ���ز و دەوڵەتی ت���ر هەبن لەناوچەكەدا ،كە دۆس���ت و هاوكاری ئەوبن ،بەتایبەتیش كورد .بەمانایەكی تر دەشێ ئیس���رائیل ب���ەدوای هاوپەیمانێكی س���تراتیژیدا
لەناوچەك���ەدا بگەڕێ���ت ،ب���ۆ ئەو مەبەس���تەش لەكورد باشتری نەدۆزێتەوە. دەش���ێ هۆكارێكی تری الیەنگری ئیس���رائیل بۆ كورد ئەوەبێت ،كە س���ەرباری ژێردەستەیی دوورودرێ���ژی ك���ورد ،كاتێ���ك بوارێكی كەمی ب���ۆ رەخس���اوە سیس���تەمێكی ئیداری سیاس���ی دروس���تكردووە بەهەموو كەموكورتیەكانییەوە زۆر جیاوازە لەسەرجەم سیستەمە تۆتالیتار و دیكتاتۆر و ش���مولیەكانی ناوچەكە ،بەعەرەب و فارسەوە .ئەمەش خاڵێكی پۆزەتیفە كە دەوڵەتی ئیسرائیل وەكو باش���ترین نموونەی سیستەمی دیموكراتی لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا ،بەئومێدەوە سەیری ئەو ئەزموونەی كورد بكات لەباشووری كوردستاندا و پێیوابێت پێویستە پشتگیری ئەو ئەزموون���ە بكرێت بۆ س���ەربەخۆیی و دەوڵەت، ب���ەو هیوای���ەی ببێـتە قەاڵیەكی دیموكراس���ی و ئ���ازادی لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاس���تدا ،كە ئەوەش بێگوم���ان كاریگەری لەس���ەر ناوچەكە دەبێـت. هەڵهێنان���ی ه���ەر هەنگاوێكی���ش بەئاڕاس���تەی دیموكرات���ی لەناوچەك���ەدا لەزیانی سیس���تەمە تۆتالیتار و دیكتاتۆرەكانی عەرەبە و لەقازانجی سیستەمێكی دیموكراسی وەكو ئیسرائیلە. یەكێك لەو سیس���تەمە شمولیانەی ناوچەكە، ك���ە ب���ەردەوام هەڕەش���ە لەئیس���رائیل دەكات، كۆماری ئیس�ل�امی ئێرانە .بوونی دەس���ەاڵتێكی ش���یعەمەزهەبی پاش���كۆی ئێ���ران لەعێراق���دا،
ژمار ه 238
13 2014/7/5
سياسەت
دەش���ێ رێگاخۆش���كەر بێ���ت بۆ ئ���ەوەی ئێران ناوبەناو بتوانێت لەوێوە هەڕەش���ە لەئیس���رائیل بكات ،هەرچۆن لەرێگای حیزبوڵاڵی لوبنانیەوە لەباش���ووری لوبنانەوە ئێران دوژمنیەتی خۆی بەكردەوە بەرامبەر بەئیس���رائیل دەكات .ئەگەر دەوڵەت���ی ك���وردی لەباش���ووری كوردس���تاندا دروس���ت ببێـت و س���ەروەری خۆی���ی هەبێت، ئ���ەوا لەو ئاڕاس���تەوە مەس���افەی نێ���وان ئێران و ئیس���رائیل دوورت���ر دەكەوێت���ەوە ،هەروەها رووبەری دەسەاڵتی دەوڵەتی شیعەی عێراقیش زیاتر تەسك دەبێـەوە و ئەگەری دەستگەیشتنی ئێ���ران بەئیس���رائیل كەمت���ر دەبێت���ەوە ،ئەم���ە جگەل���ەوەی پش���تگیری ئیس���رائیل ب���ۆ ك���ورد دەش���ێ نەخش���ەیەكی دووربینانەی ئیس���رائیل بێ���ت بۆ ئەوەی ك���ورد لەمەدار و فەلەكی ئێران بهێنێـت���ە دەرەوە ،بە تایبەت كە تاكو ئێس���تاش بەش���ێك لەهێزەكان���ی باش���ووری كوردس���تان لەژێر هەژموون���ی ئێرانی دەرنەچوون و زیاتر لەتەوەری ئێران و شیعەدان. هەروەك دەش���ێ كاریگەرییەك���ی كەمی ئەو كوردە جولەكانەش لەسەر حكومەتی ئیسرائیل
پێویستە كورد لەدڵەوە سوپاسگوزاری ئیسرائیل و هەردەوڵەت و كەسایەتیەكی جیهانی بێت ،كە الیەنگری سەربەخۆیی كوردستان و دروستبوونی دەوڵەتی كوردی بێت هەبێ���ت ،ك���ە تاك���و س���اڵی 1948لەباش���ووری كوردستان ژیاون و ئەوكاتە حكومەتی عێراقی ناچاری كردن ماڵ و مڵك و سامانیان بەجێبهێڵن و رووبكەن���ە ئیس���رائیل .دەش���ێ ئ���ەو ك���وردە جولەكان���ەش جۆرێك لەس���ۆزدارییان بۆ كورد مابێت ،بەتایبەت كە پێشتر ئەوان بەشێوەی برا لەگەڵ كوردە موسوڵمانەكاندا پێكەوە ژیاون و لەو رووەش���ەوە دەنگی ئ���ەوان ئەگەر دەنگێكی بەهێزیش نەبێت ،بەاڵم بەجۆرێك بگاتە ناوەندی بڕیاری ئیسرائیل. ه���ەروەك دەش���ێ سیاس���ەتی ئەمەری���كا و عەقڵ���ی جولەكەش كە لۆب���ی جولەكە لەجیهاندا
14ژمار ه 2014/7/5 238
بەڕێوەی دەب���ات ،زۆرێك لەجومگە گرنگەكانی بڕی���اری دنی���ای بەدەس���تەوەیە ،لەپش���تی ئەم لێدوانانەی ئیس���رائیلەوە بن بۆ پشتگیریكردنی دروس���تكردنی دەوڵەتی كوردی ،ك���ە بێگومان ئەگ���ەر ئەم بۆچوونە راس���ت بێت ئ���ەوا مانای ئەوەی���ە دەوڵەتی ك���وردی دەبێتـە ئەمری واقیع و ن���ە ناسیونالیس���تی عەرەب���ی و فارس���ی و تورك���ی و نە هیچ هێزێكی ت���ر ناتوانێت رێگای لێبگرێ���ت .بێگومان ئەوەی لەپش���تی پەردەوەیە ئێم���ە نازانی���ن چییە ،ب���ەاڵم ئەوەش ئاش���كرایە ك���ە كەوتنە ناوباس���ی دەوڵەتی ك���وردی لەالی ئیس���رائیل و دەوڵەتانی تر و ل���ەالی راگەیاندنە جیهانیەكان و لەالی سیاسی و لێكۆڵەر و دەزگا ستراتیژییەكانی جیهان ،بێبنەما نییە. ئایا وەاڵمدانەوەی ك���ورد چی بێت بەرامبەر بەو پشتگیریەی ئیسرائیل؟ ئایا كورد لەئێستادا بۆخ���ۆی كاربكات و بەپێ���ی بەرژەوەندییەكانی خ���ۆی بجوڵێ���ت ،یان دیس���ان وەك���و زۆربەی كات بیەوێ���ت ع���ەرەب و دەوڵەتان���ی بەن���او موس���وڵمان و ئیس�ل�امیە توون���دڕەوەكان رازیبكات و پاكانەیان بۆ بكات كە ئەو بەتەمای س���ەربەخۆیی و دروس���تكردنی دەوڵەت نییە و پێیش���ی خۆش نییە ئیس���رائیل پشتگیری بكات؟ یان بەجۆرێكی تر كورد بەدەوڵەتانی عەرەب و مسوڵمان بڵێت ،دەبوو ئێوە یارمەتی كوردتتان بدای���ە بۆ ئ���ەوەی لەغ���ەدری مێژوویی چەندین س���اڵەی رزگاری ببێـت و دەوڵەتی سەربەخۆی دابمەزرێنێ���ت و ئ���ەو س���نوورانەی ،هەم���وو دەیزان���ن ل���ەدوای هەڵوەش���اندنەوەی دەوڵەتی عوس���مانی بەناو كوردس���تانی ژێر دەس���ەاڵتی پێشتری عوس���مانییەكاندا كێش���ران ،الببرێن و ئەم نیش���تیمانە بەزۆر دابەش���كراوە بكرێـتەوە بەی���ەك نیش���تیمان .پێویس���تە كورد بەئاش���كرا بڵێت ئەگ���ەر عەرەب و مس���وڵمانان لەتورك و فارسەكان لەو رووەوە پشتگیری كورد نەكەن و دژیشی بووەستنەوە ،ئەوا دەوڵەتان و الیەنی تر پەیدا دەبن ،كە ئەو پشتگیرییە لەكورد بكەن، چونكە بەدەنگهاتنی ئیس���رائیل سەرەتایەكە بۆ زیات���ر بەهێزبوونی ئەو دەنگ���ی الیەنگیرییە بۆ كورد. بەهەرح���اڵ م���ن پێموای���ە دەبێت ك���ورد لەم بارودۆخ���ەدا زۆر حەكیمان���ە كاربكات و خۆی لەه���ەر هەڵچوونێك���ی ژێر كاریگەری س���ۆز و عاتیف���ە بپارێزێ���ت .هەروەك پێویس���تە لەدڵەوە سوپاس���گوزاری ئیس���رائیل و هەردەوڵ���ەت و كەس���ایەتیەكی جیهان���ی بێ���ت ك���ە الیەنگری س���ەربەخۆیی كوردس���تان و دروس���تبوونی دەوڵەت���ی ك���وردی بێ���ت .لەالیەك���ی تریش���ەوە دەبێ���ت ل���ەوەش تێب���گات س���ۆز و عاتیف���ەی مس���وڵمانان و ناسیونالیس���تی عەرەبی بەدژی خۆی نەوروژێنێـت ،ئەویش بەوە دەبێت ،كە ئەو
پێویست بەوە ناكات، كورد لەئێستادا پاكانە بۆ نەبوونی پەیوەندی خۆی لەگەڵ ئیسرائیلدا بكات ،چونكە هەر پاكانەكردنێك لەناوەرۆكدا نیشاندەری جۆرێك لەالوازییە هەڵوێستەی ئیس���رائیل بەسروشتی وەربگرێت و لەپاڵ ئەوەش���دا كاربكات بۆ هەمان مەبەست لەناو دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسالمیدا الیەنگری و پش���تگیری بۆ س���ەربەخۆبوونی باش���ووری كوردس���تان و دروس���تكردنی دەوڵ���ەت تیای���دا بەدەس���تبهێنێـت .دیارە پێویست بەوەش ناكات، كورد لەئێس���تادا پاكانە ب���ۆ نەبوونی پەیوەندی خ���ۆی لەگ���ەڵ هی���چ الیەك���دا ب���كات ،چونك���ە ه���ەر پاكانەكردنێ���ك لەناوەرۆكدا نیش���اندەری جۆرێك لەالوازییە .م���ن پێموایە ئەگەر عەرەبە ش���ۆڤێنیەكان لەعێ���راق و نیش���تمانی عەرەبیدا و فارس���ە ش���یعەكانیش دڵنیابن ل���ەوەی كورد پەیوەندی لەگەڵ ئیس���رائیلدا هەیە و دڵنیاش بن لەوەی ئیسرائیل بەجدی الیەنگری كورد دەكات، ئ���ەوا پێگەی ك���ورد ل���ەوەی ئێس���تای بەهێزتر دەبین���ن و دەش���ێ بوێری ئەوە ناكەن فش���اری زۆر لەسەر كورد دابنێن ،بەڵكو رەنگە لەترسی داهات���ووی خۆی���ان هەوڵب���دەن پەیوەندییەك���ی بەهێزتر و هاوس���ەنگتر لەگەڵ كورددا دروست بكەن. هەڵب���ەت ئ���ەوەی ئێس���تا لەس���ەر گۆڕەپانی سیاس���ەتی جیهانی دەبینرێ���ت ،پێدەچێت كاتی ئ���ەوە هاتبێـ���ت جارێك���ی دیك���ە فایل���ی كوردی بخرێـت���ەوە س���ەر مێ���زی گفتوگ���ۆ ،بەتایبەت���ی دوای ئ���ەوەی ش���یعەی عێراق���ی و ئەمەریكاش شكس���تیان هێن���ا ل���ەوەدا ك���ە سیس���تەمێكی دیموكرات���ی لەعێراق���دا دروس���تبكەن ،هەم���وو لەس���ایەیدا مافەكانیان پارێزراو بێت .شكس���تی پێكهێنان���ی عێراقێك بۆ هەمووان ،دەش���ێ ببێتە دەس���تپێك بۆ پێكهێنانی دەوڵەت���ی كوردان .بۆ ئەو مەبەس���تەش كورد پێویس���تی بەپشتگیری دەوڵەتان���ی جیه���ان هەی���ە ،ه���ەر دەوڵەتێكیش زووت���ر ئ���ەو پش���تگكیریەی بۆ كورد نیش���اندا، بێگوم���ان كورد چاكە و دۆس���تایەتی ئەوی بیر ناچێـت���ەوە ،ب���ە تایبەت كە كوردس���تان واڵتێكە ئەگەر س���ەربەخۆ بێت ،دەتوانێت زۆر بەباشی چاكەی دۆستەكانی بداتەوە.
سياسەت
دوای دەربڕینی راشكاوانەی پشتیوانی ئیسرائیل بۆ دەوڵەتی كوردی
كورد چۆن لەگەڵ ئیسرائیلدا مامەڵە بكات هاوپەیمانیەتی یان دووركەوتنەوە؟ پێشەوا محەمەد
هێش����تا هی����چ ش����تێك دیارنەب����وو ،ك����ە ئیس����رائیل ،زەنگی س����ەربەخۆیی كورد و پشتگیریی واڵتەكەی بۆ ئەو سەربەخۆییە بۆ دونیا بەیانكرد ،ئەم پش����تگیرییكردنەی ئیس����رائیل ب����ۆ ك����ورد ،هەلومەرجێ����ك و قسەوباس����ی جۆراوجۆری هێنایە ئاراوە،
س����ەبارەت بەوەی ئایا كورد چۆن مامەڵە لەگ����ەڵ ئیس����رائیلدا ب����كات ،لەكاتێك����دا ل����ە رۆژهەالتی ناوەڕاستدا ،پەیوەندی بەستن لەگەڵ ئیس����رائیلدا ،وەك یاریكردن بەئاگر وایە. س����ەرەتا ش����یمۆن پیرێزی ،س����ەرۆكی ئیس����رائیل و دواتریش بنیامین ناتانیاهۆی س����ەرۆك وەزیرانی ئەو واڵتە ،بەئەمریكا
و جیهانی����ان راگەیان����د دروس����تبوونی دەوڵەتێك����ی ك����وردی بۆتە ئەم����ری واقیع و پێویس����تە پش����تگیریی بكرێ����ت ،ب����ۆ ئەو مەبەستەش پشتگیریی ئیسرائیلیان بۆ ئەو دۆسییەیە راگەیاند. لەناو كورددا ،بۆچوونی جیاواز لەسەر ئەو لێدوانانەی س����ەركردەكانی ئیسرائیل دروس����تبووە ،هەندێ����ك پەیوەندییەك����ە
ژمار ه 238
15 2014/7/5
سياسەت
بەئاس����ایی و پاڵپش����تییەكی بەهێز دەزانن بۆ س����ەربەخۆیی كوردس����تان ،هەندێكیش بەمەترس����یداری دەبینن و پێیانوایە كورد یاری بەئاگر دەكات. رۆژنامەنووسێك ،تەئكید لەوە دەكاتەوە، ئێستا كاتی ئەوەیە كورد روو لەزلهێزێكی دونیا بكات ،تا پش����تگیریی بكەن ،پێشیوایە ئەو نەوتەی ئێس����تای كورد بۆ ئیس����رائیل بێت باش����ترە وەك لەتوركی����ا و ئێران ،كە چەند س����اڵە جگەلە نائارامی هیچی تریان بۆ كورد پێنەبووە. ئاس����ۆ عەبدوللەتی����ف ،رۆژنامەنووس، رایگەیاند ،ئەوەی گرنگی پێنادرێت لەتوركیا پرسی كورد و دۆزە رەواكەیەتی ،ئەوەشی گرنگ����ی پێدەدرێت نەوت و بیزنس����ە .ئەو پێیوای����ە ،توركیا بەه����ۆی نەوتەوە هیچ بۆ پرس����ی كورد ناكات ،ئەگەر دەسەاڵتەكانی لەرۆژهەاڵت����ی ناوی����ن و ئاس����یای نزی����ك زەمان����ەت نەكرێ����ت .راش����یدەگەنێت ،ئ����ەو بەرژەەندیانەش بێگومان بەكورد زەمانەت ناكرێ����ت ،بەدەوڵەتێك����ی وەكو ئیس����رائیل زەمان����ەت دەكرێ����ت ،ك����ە نی����و س����ەدەیە هاوپەیمانی ستراتیجی توركیایە. ل����ەو روانگەی����ەوە گوت����ی "ن����ەوت دان بەتوركیا ن����ەوت دانە بەئیس����رائیل ،نەوت دانیش بەئیس����رائیل زەمانەتكردنی نفوز و قەڵەمرەویەكان����ی توركیای����ە لەناوچەكەدا، هەربۆی����ە ئیس����رائیل زۆر نەرمت����رە ب����ۆ س����ەربەخۆیی ك����وردی ،لەبەرئەوەی����ە توركیاش هەندێك نەرمی میدیایی نواندوە، كەواتە نەوت بۆ ئیس����رائیل بڕوات هێشتا باش����ترە ت����ا ئەم مینج����ە مینج����ەی توركیا ب����ۆ س����ەربەخۆیی و دان ن����ان بەمافەكانی كورددا ،بۆ كورد ئێستا دەوڵەتێكی گەورە گرنگە ،كە ب����ێ دوودڵی دان بەمافەكانی و سەربەخۆییەكەیدا بنێت". گەرچ����ی ئ����ەو دەنگۆیان����ە پشتڕاس����ت نەكرانەوە ،بەڵكو لەهەندێك س����ەرچاوەوە رەتكرانەوە ،بەاڵم باڵوبوونەوەی دەنگۆی فرۆش����تنی نەوت����ی هەرێ����م بەئیس����رائیل قسەوباسی زۆری لەدوای خۆیەوە هێنا. عەبدوللەتیف ،ئاماژەی بەوەشدا ،ئەگەر ئ����ەو دەنگۆیانە راس����ت بن ،ئەوا باش����ترە نەوت����ی كوردس����تان ب����ۆ زلهێزێك����ی وەك ئیس����رائیل بێت و دەش����ڵێت "بەم هەنگاوە سەرسەختترین نەیاری كورد كە توركیایە نەرمی دەنوێنێت بۆ س����ەربەخۆیی كورد، چونكە چەند بەرامبەر قازانج لەرۆیش����تنی
16ژمار ه 2014/7/5 238
نەوتی هەرێ����م وەردەگرێت ،هەم واڵتێكی بەهێ����زی وەك ئیس����رائیلیش پش����تگیریی سەربەخۆیی كورد دەكات". ب����ەاڵم ،د.یەحی����ا ئەحم����ەد ،مامۆس����تای زانكۆ و چاودێریی سیاس����یی ،پێیوایە ئەو لێدوانانەی بەرپرسانی ئیسرائیل لەئێستادا بۆ ك����ورد باش نەب����وون .بەو ه����ۆكارەی "كورد هێشتا بەشێكە لەعێراق و عێراقیش هیچ پەیوەندییەكی لەگەڵ ئیس����رائیلدا نییە، بۆی����ە ل����ەم بارودۆخ����ەدا ئەو پش����تگیرییە كاریگەری نەرێنی لەسەر دۆسییەی كورد هەی����ە ،بەتایەبەت بەغدا دەتوانێت س����كااڵ لەهەرێم بكات و گومان لەپەیوەندی نهێنی كورد و ئیسرائیل بكات". دوای وتەكان����ی گ����ەورە بەرپرس����انی ئیس����رائیل ،ئەمریكا لەبەرانبەر هاوپەیمانە ستراتیژەكەیدا رایگەیاند ،ئەمریكا عێراقێكی یەكگرت����ووی پ����ێ بەهێزت����رە .ه����اوكات ئێرانیش سەربەخۆیی كوردی رەتكردەوە و جەخت����ی لەعێراقێكی یەكگرتوو كردەوە. بەاڵم ئایا ئ����ەوەی ئەمریكا و ئێران داوای دەك����ەن لەس����ەر ئ����ەرزی واقیع دروس����ت دەبێت؟ بەبڕوای پس����پۆڕان و چاودێرانی سیاسیی ،عێراقێكی یەكگرتوو و یەكپارچە بۆت����ە خەونێك ك����ە هەرگی����ز جارێكی دی بەدینایەت. الی خۆش����یانەوە ،الیەنە سیاسییەكانی كوردس����تان ،دەرب����ارەی ئ����ەو لێدوانانەی ئیس����رائیل و پەیوەندی كورد و ئیسرائیل بۆچوونی جیاوازیان هەیە. بەرپرس����ی پەیوەندییەكان����ی یەكێت����ی نیش����تمانی كوردس����تان دەڵێ ،هەڵوێستی ئێ����ران بەرانب����ەر بەقس����ەی بەرپرس����انی ئیس����رائیل لەس����ەر دەوڵەت����ی ك����وردی پەیوەندی بەوەوە هەیە ،ئەو واڵتە ترس����ی لەئاساییشی خۆی هەیە. س����ەعدی ئەحم����ەد پی����رە ،بەرپرس����ی پەیوەندییەكان����ی یەكێت����ی نیش����تمانی كوردستان ،رایگەیاند ،ناوهێنانی ئیسرائیل ك����ە گوایە پەیوەن����دی لەگەڵ ك����ورد هەیە قەوانێكی سواوە .رایوایە ،ناحەزانی كورد رۆژنارۆژێ����ك مەس����ەلەی پرس����ی ك����ورد لەس����ەر مێزی گفتوگۆ ب����اس دەكەن ،الی ئێران دەڵێن كورد داردەس����تی ئەمریكایە، الی ئەمری����كاش دەڵێن كورد داردەس����تی ئێران����ە ،هەروەه����ا الی عەرەبی����ش دەڵێن كورد داردەستی ئیسرائیلە. پی����رە گوت����ی "س����ااڵنێكە پەیوەن����دی
ئیسرائیل و عەرەب زۆر بەهێزترە لەوەی كە كورد و ئیس����رائیل پەیوەندیان هەبێت، ئ����ەو واڵت����ەش واڵتێك����ی بەهێزە لەس����ەر ئاستی دونیا ،بۆیە ئەگەر هەر پەیوەندیەك هەبێ لەنێوان ئێمە و ئیس����رائیل پێویس����تە نوێنەرایەتی ئەو واڵتە لەبەغدای پایتەختی عێراق هەبێت". مێ����ژووی پەیوەن����دی ك����ورد و جولەكە ش����تێكی ن����وێ نیی����ە ،ب����ەو پێی����ە پێ����ش دروس����تبوونی ئیس����رائیل لەچلەكان����ی سەدەی رابردوو ،ژمارەیەكی زۆر جولەكە لەهەرێم����ی كوردس����تان ب����وون و دوات����ر ب����ۆ ئیس����رائیل كۆچیان كرد .پرس����یارەكە ئەوەی����ە ،ئایا ك����ورد لەبەرژەوەن����دی نییە پەیوەن����دی لەگەڵ ئیس����رائیل هەبێ یاخود چاوەڕێی عێراق دەكات.
سياسەت
رایەك هەیە پێیوایە پشتیوانی ئیسرائیل لەم كاتەدا بۆ كورد بەزیان كورد تەواو دەبێت
لەوب����ارەوە س����ەعدی پی����رە دەڵ����ێ "پەیوەندی رەس����می و نارەسمیمان لەگەڵ ئیسرائیل نییە ،ئەگەر ئیسرائیل پەیوەندی لەب����واری ئاس����ایش و هەواڵ گواس����تنەوە هەواڵێكم����ان بدات����ێ سوپاس����ی دەكەی����ن. ئەگ����ەر پێ����ش رووداوەكانی 1ی ش����وباتی 2004زانی����اری بداینای����ە ك����ە خۆكوژێ����ك دێ����ت خ����ۆی دەتەقێنێت����ەوە لەهەولێر زۆر سوپاسمان دەكرد .بوونی پەیوەندی نێوان ئیسرائیل و هەرێمی كوردستان پەیوەستە بەعێراقەوە ،هەر كاتێ����ك پەیوەندی نێوان ئەو دوو واڵتە دروست بوو ،یەكەم كەس دەبم سەردانی ئیسرائیل دەكەم". پیرە سەبارەت بەهەڵوێستی بەرپرسانی ئیس����رائیل ب����ۆ دەوڵەت����ی ك����وردی گوت����ی "بەردەوام����ی باس����كردنی ماف����ی كورد بۆ
دەوڵ����ەت دەلیل����ی ئەوەی����ە پرس����ی ك����ورد گرنگ����ە .هەرچەن����دە پرس����ی ك����ورد ئەوە نیی����ە ئەم����ڕۆ دەس����تی پێكردب����ێ ،لێدوانی بەرپرسانی ئیسرائیل كاردانەوەیە لەسەر زیادبوونی نفوزی تیرۆریس����تان لەعێراق، بەتایبەتی لەدوای رووداوەكانی سنووری موس����ڵ و كەركوك ،ئەگینا بۆچی پێش����تر بەرپرس����انی ئیسرائیل ئەو هەڵوێستانەیان دەرنەدەبڕی .ئێس����تا داعش نەخش����ەیەكی دان����اوە بەپێ����ی ئەم نەخش����ەیە س����نووری ئیس����رائیلیش دەگرێت����ەوە بۆیە ئیس����رائیل هاتۆتەسەر خەت". دەربارەی هەڵوێستی ئێرانیش بەرانبەر پرسی كورد لەدوای لێدوانەكانی ئیسرائیل، پیرە جەختی لەوە كردەوە ،ئێران ئیسرائیل بەمەترسی دەزانێت لەناوچەكەدا و بۆ ئەو
مەبەستەش ترس����ی تێكچوونی ئاساییشی خۆی هەیە. بەاڵم محەمەد حەكیم ،ئەندامی مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵی ئیسالمی ،هەموو جۆرە پەیوەندییەك لەگەڵ ئیسرائیل رەتدەكاتەوە و بە مەترسی ناودەبات .ئەو گوتی "كورد بەپەیوەن����دی لەگ����ەڵ ئیس����رائیل س����ۆزی واڵتان����ی عەرەب����ی و ناوچەك����ە لەخ����ۆی دووردەخات����ەوە ،بۆ كوردیش لەئێس����تادا رەزامەندی واڵتان����ی دەوروبەری و واڵتە عەرەبییەكانی زۆر پێویستە". ئاشكراش����ی ك����رد ،واڵتان����ی ناوچەك����ە بەوریایی����ەوە لەمامەڵەك����ردن لەگ����ەڵ ئیس����رائیل دووردەكەون����ەوە ،بۆی����ە كورد دەبێ����ت زۆر وریا بێ����ت و نەكەوێتە وەها پەیوەندییەكەوە.
ژمار ه 238
17 2014/7/5
سياسەت
خالید شوانی ،ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی بۆ سڤیل:
تائێستا كەس لە پڕۆسەی سیاسی بەغدا نەكشاوەتەوە و بایكۆتی نەكردووە تا بڵێین بەغدا بۆ ئێمە كۆتایی هاتووە 18ژمار ه 2014/7/5 238
سياسەت
بەالمانەوە گرنگە ناوچە دابڕاوەكان بەرێگاچارەی ئاشتییانە و دەستووریی و یاسایی بگەڕێنەوە سەر هەرێم
ل����ەم دیمانەیەی س����ڤیلدا خالید ش����وانی ئەندام����ی س����ەركردایەتی یەكێت����ی و پەرلەمانت����اری دوو خول����ی راب����ردووی پەرلەمانی عێراق لەسەر بازنەی كەركوك، باس لەچەند پرس����ێكی تایبەت بەكەركوك و ناوچ����ە كوردس����تانییەكانی دەرەوەی هەرێ����م دەكات ،كە ل����ەدوای رووداوەكانی 10ی حوزەیرانەوە لەالیەن پێش����مەرگەوە كۆنتڕۆڵك����راون ،ئ����ەو جەخ����ت ل����ەوە دەكاتەوە ،كە پێویس����تە كار بۆ بەخش����ینی دڵنیایی بەتوركمانەكانی كەركوك بكرێت، تاك����و بەگەڕان����ەوەی كەرك����وك بۆ س����ەر كوردستان رازی بن. سەروەر ساڵەیی
یەكێتی چۆن لەو بارودۆخە دەڕوانێت، كە لەناوچە كوردس���تانییەكانی دەرەوەی هەرێم هاتووەتە ئاراوە؟ خالی���د ش���وانی :پاراس���تنی ئ���ەو ناوچانە لەو ئەولەویەت���ی كارەكان���ی یەكێت���ی نیش���تیمانی كوردس���تانە ،بەتایبەت���ی ك���ە ئێس���تا هێ���زی پێش���مەرگەی كوردس���تان ل���ەو ناوچانەی���ە و دەیانپارێزێ���ت ،ئێم���ەش لەس���ەرەتاوە ئ���ەو ناوچانەم���ان بەناوچ���ەی كوردس���تانی زانی���وە، پێش���تریش یەكێت���ی بەیاننام���ەی رەس���می هەبووە س���ەبارەت ب���ەوەی پێویس���تە لەماوەی س���اڵێكدا م���اددەی 140جێبەج���ێ بكرێت و هەر لەچوارچێوەی���ەی ئ���ەو س���تراتیژییەتەدا كار بۆ گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانە بۆ س���ەر كوردستان بكرێت ،ئێس���تاش بارودۆخەكە بەو ئاڕاستەیەی ئێس���تادا رۆیش���تووە و هێ���زی پێش���مەرگە ئەو ناوچان���ە دەپارێزێ���ت ،ئێس���تا ئەولەویەتم���ان پاراس���تنی ئ���ەو ناوچان���ەو ستراتیژیش���مان گەڕاندنەوەیانە. ئەو س���تراتیژەی باست كرد چ پالن و بەرنامەیەك لەخۆ دەگرێت؟ خالید ش���وانی :بەتەئكید ئێس���تا ئ���ەو ناوچانە بەگش���تی نف���وزی یەكێتیی���ان تێدای���ە ،یەكێتیش بەرنامەكان���ی روون���ن بۆ ناوخ���ۆی كەركوك و ئ���ەو ناوچانە ،هەم لەگەڵ بەغ���دا و وكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و واڵتە ئیقلیمییەكان بۆ مامەڵەكردن لەگ���ەڵ بارودۆخی كەركوك و هەمووش���ی بەو ئاڕاس���تەیەیە ،ك���ە كەرك���وك بگەڕێتەوە س���ەر هەرێمی كوردستان. ماوەیەك پێش ئێس���تا بەیاننامەیەكتان لەب���ارەی بارودۆخی ناوچە كوردس���تانییەكانی دەرەوەی هەرێم باڵوكردەوە ،بۆچی پێشتر ئەو بەیاننامەیەتان باڵونەكردەوە؟ خالید ش���وانی :پێش���تریش گوتبوومان و ئەو بارودۆخانەم���ان هەم���ووی ش���یكردبۆوە ،ئەوە ماوەی چەندین س���اڵە دەس���تی دەستی بەدۆزی كەرك���وك دەكرێ���ت ،بۆی���ە بەب���ڕوای یەكێتی و حیزبە كوردس���تانییەكانی دیك���ەش ،ئیتر ناكرێت ئێمە چاوەڕێ���ی بەغدا بكەین ب���ۆ جێبەجێكردنی ماددەی .140 بۆچی لەو بەیاننامەیەدا بەهارتان وەك
ئێستا ئێمە دەبێ قسە لەسەر چارەنووسی ناوچە دابڕاوەكان بكەین ،نەك ئەوەی مادەی 140ماوە یا نەماوە دوا وادە دەستنیش���انكردبوو ب���ۆ جێبەجێكردنی ئەو ماددەیە؟ خالید شوانی :ئێمە ماوەی ساڵێكمان دیاریكرد، واتا ئەوپەڕی تا دەگاتە بەهاری .2015 ئ���ەو بەیانامەیەت���ان درەنگوەخ���ت نەبوو؟ خالید شوانی :نەخێر درەنگوەخت نەبوو ،پێش هەڵگیرسانی ئەم بارودۆخە زیاتر لەمانگێك بەر لەهەڵگیرسانی بارودۆخەكە بەرپرسی دەستەی كارگێ���ڕی یەكێتی لەكۆنگ���رەی نەتەوەیی كورد بەفەرم���ی ئ���ەم پەی���ام و بەرنامەی���ەی یەكێت���ی راگەیاند. س���ەرۆكایەتی هەرێ���م و چەن���د بەرپرس���ێكی دیكەی هەرێم دەڵێن ماددەی 140 كۆتایی هاتووە ،بەاڵم ئێوە باس لەوە دەكەن ،كە پێویس���تە كورد بگەڕێتەوە ب���ۆ حكومەتی بەغدا بۆ بڕیاردان لەسەر ئەو ناوچانە ،ئەم جیاوازییە بۆچی؟ خالید ش���وانی :ئێمە ئەوەی بەالمانەوە گرنگە ئەوەی���ە ئ���ەو ناوچانە بگەڕێنەوە س���ەر هەرێمی كوردس���تان و گەڕاندنەوەكەشی بەڕێگەچارەی ئاش���تییانە و دەستوریی و یاس���ایی بێت .ئێستا هێزی پێش���مەرگە ئەو ناوچانە دەپارێزێت ،نەك یەكێت���ی ،بەڵك���و هەموو هێزە كوردس���تانییەكان جارێك���ی ت���ر بەهەم���ان ئالیەت���ی جاران باس���ی جێبەجێكردن���ی ماددەی 140ناكەین ،بەڵكو باس لەتەواوكردنی رێوش���وێنە یاس���اییەكان دەكەین بۆ گەڕاندن���ەوەی ئەو ناوچانە ،ئەو رێوش���وێنە یاساییانەش لەدەستووردا بوونیان هەیە ،ئەگەر باسی ئەنجامدانی ریفراندۆم یان داوای گەڕانەوە بۆ س���ەر هەرێم لەالیەن ئەنجومەنی پارێزگاوە، ئەمانە هەموو رێوش���وێنی یاسایی و دەستوری و سیاسین و دەبێت پەنایان بۆ ببەین. لێدوانەكان���ی ع���ادل م���وراد لەبارەی تەواونەبوون���ی م���اددەی 140ەوە چ���ۆن لێكدەدەیتەوە؟ ،ئایە ئەو قس���انە تەنها بۆچوونی خۆیەتی؟ خالید شوانی :بەبۆچوونی تایبەتی من ئەگەر باس لەدروس���تكردنی دەوڵەتی كوردیش بكەین، پێویس���تمان ب���ەوە هەی���ە بەرنامەیەكمان هەبێت كە تێك���ڕای حیزب���ە كوردس���تانییەكان كۆك بن
ژمار ه 238
19 2014/7/5
سياسەت
لەسەری و پەرلەمانی كوردستانیش رەزامەندی لەس���ەری دەرببڕێ���ت ،ئ���ەو كاتیش پێویس���تمان بەگەیاندن���ی ئ���ەو پەیامەی���ە بەبەغ���دا و واڵتانی دراوس���ێ و نەتەوەیەكگرتووەكان ،بۆیە تائێستا كەس لەبەغدا نەكش���اوەتەوە ،كەس���یش بایكۆتی پڕۆسەی سیاسی لەبەغدا نەكردووە ،تاكو بڵێین ئیتر بەغدا بۆ ئێمە كۆتایی هاتووە. چارەنوسی ماددەی 140چی دەبێت؟ خالی���د ش���وانی :واقعێك���ی ن���وێ هاتووەت���ە پێش���ەوە ،وادەخوازێت ئێمە بەهەمان میكانیزمی جاران گفتوگۆ لەسەر جێبەجێكردنی ئەو ماددەیە نەكەی���ن ،بەڵكو دەبێت باس لەوە بكرێت ،كە ئەو ناوچان���ە بخرێنەوە س���ەر هەرێمی كوردس���تان نەك باس لەئاساییكردنەوە بكرێت ،یان كەسێك بڵێ���ت ماددەك���ە م���اوە ی���ان نەماوە و كێش���ەی یاسایی لێ دروست بكرێت ،بەكورتی دوای ئەو گۆڕانكارییانەی هاتوونەتە ئاراوە ،پێویستە قسە لەسەر چارەنوسی ئەو ناوچانە بكرێت. عەرەب���ی كەرك���وك لەچەن���د رۆژی راب���ردوودا دژایەت���ی خۆی���ان بۆ ئ���ەو ماددەیە دووپاتكردەوە ،ئایا ئەو دژایەتییە لەژێر رۆشنایی ئەو هەلومەرجە نوێیە هیچ بایەخێكی دەبێت؟ خالید ش���وانی :ئەمە یەكەمج���ار نییە عەرەبی كەركوك دژی ئ���ەو ماددەیە بێت ،بەاڵم بەواقیع ئێس���تا زۆربەی ناوچ���ە عەرەبییەكانی كەركوك لەژێ���ر دەس���تی داعش���دایە ،ئەوان���ەی ب���اس لەدژایەتیكردنی ماددەی 140دەكەن نوێنەرایەتی ناوچەكانی خۆشیان ناكەن ،من پێت دەڵێم ئێستا واقیعێكی نوێ هاتووەتە پێشەوە و لەچوارچێوەی ئەو واقیعە مامەڵە لەگەڵ بارودۆخەكە دەكرێت، نەك لەسەر ئەوەی پەرلەمانتارێكی عەرەب چی دەڵێت ،ماددەی 140ماوە یان نەماوە. ئ���ەو میكانیزمە چییە كە پێتان باش���ە لەرێی���ەوە مامەڵ���ە لەگەڵ پرس���ی ئ���ەو ناوچانە بكرێت؟ خالید شوانی :پێموایە بارودۆخە سیاسییەكە گۆڕاوە و گرنگ ئەوەیە ئێمە چۆ بتوانین كەركوك بەرینەوە س���ەر كوردستان ،ئیتر لەڕێی ماددەی 140ەوە بێت یان لەڕێی یاس���ایەكی ترەوە بێت،
ئێمە وەك یەكێتی رێگەنادەین هیچ تەشكیلەیەكی میلیشیایی لەدەرەوەی هێزە ئەمنییەكان لە كەركوك هەبێت 20ژمار ه 2014/7/5 238
ی���ان لەڕێی هێزی پێش���مەرگەی كوردس���تانەوە بێ���ت ،كاتی ئ���ەوە هاتووە ،ئیتر پێویس���ت ناكات بچینە ناو وردەكارییەكانەوە. ب���ەڕای ت���ۆ ك���ورد لەخول���ی نوێ���ی پەرلەمانی عێراقدا چی بكات باشە؟ خالید شوانی :جارێ پێویستە لیژنەی گفتوگۆی ك���وردی بەرنامەیەكی هەبێت ب���ۆ گفتوگۆكردن لەگ���ەڵ عێ���راق و میكانیزمێك دی���اری بكات بۆ گێڕان���ەوەی ئەو ناوچانە بۆ س���ەر كوردس���تان، بەدی���ل بۆ ئ���ەو چارەس���ەرانە بدۆزرێن���ەوە ،كە س���ەركەوتوو نەب���وون ،پەرلەمانتارانی���ش وەك پەرلەمانتاران���ی پێش���وو نوێنەرایەتی هاواڵتیانی كوردستان بكەن بەگشتی. كەركوك س���ەنگی قورسایی یەكێتییە، ب���اس ل���ەوە دەكرێت ،ئێ���وە هەوڵ���دەدەن بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی نیس���انی رابردوو ئەو ش���ارە ببەن بەڕێ���وە و و الیەنەكانی تر لەئیدارە بێبەش بكەن؟ خالی���د ش���وانی :ئێمە لەئێس���تادا پێویس���تمان بەیەكڕیزی ماڵی كورد هەیە بۆ رووبەڕوونەوەی كێشەكان و یەكێتیش بەش���ێوەیەكی بەرپرسانە مامەڵەی كردووە. جموجۆڵ���ی چەكدارەكان���ی ش���یعە لەن���او كەركوك مایەی مەترس���ی نییە بۆ س���ەر شارەكە؟ خالید شوانی :ئیدارەی شارەكە تائێستا رێگەی ن���ەداوە هیچ چەكدارێك ل���ەدەرەوەی دامەزراوە ئەمنییەكان هەبێت ،هەوڵەكانیش���یان بەردەوامن لەم رووەوە و ئێمەش وەك یەكێتی رێگەنادەین هیچ تەش���كیلەیەكی میلیشیایی لەدەرەوەی هێزە ئەمنییەكان هەبێت. ئەی ئەو چەكدارانەی هێرش���یان كردە سەر داعش لەگوندی بەشیر كێ بوون؟ خالی���د ش���وانی :ئ���ەوە خەڵكی بەش���یر بەبێ هەماهەنگی بەو كارە هەستان و خراپیش بەسەر خۆیاندا شكایەوە. پێتوای���ە پێكهاتەكانی دیكەی ش���ارەكە ب���ەوە رازی ب���ن كەرك���وك لەالی���ەن هەرێمەوە ئیدارە بدرێت؟ خالی���د ش���وانی :پێموای���ە ئێس���تا ع���ەرەب قورس���اییەكی ئەوتۆی لەناو كەرك���وك نەماوە، بەاڵم پێویس���تە ئێمە كۆمەڵێك زەماناتی یاسایی و دەستوورییان لەس���ەر ئاستی هەرێم پێبدەین ب���ۆ ئەوەی ئەو متمانەیەیان الدروس���ت بێت ،كە بەگەڕانەوە بۆ سەر هەرێم مافەكانیان پارێزراو دەبێت ،پێشموایە دەتوانین بەم پڕۆژەیە قەناعەت بەتوركمانەكان بهێنین. هیچ هەنگاوێك نراوە بۆ دروستكردنی ئەو دڵنیاییە الی توركمانەكان؟ خالی���د ش���وانی :لەیەك���ەم رۆژی ئ���ەم گۆڕانكارییان���ە یەكێت���ی بەرنامەی خۆی هەبووە و وەفدێك���ی ب���ااڵی یەكێت���ی س���ەردانی بەرەی
دوای ئەوەی پێشمەرگە بەرپەچی هێرشی داعشی بۆ سەر ناحیەی تازە دایەوە ،سەرۆكی بەرەی توركمانی هات و سوپاسی پێشمەرگەی كرد
توركمان���ی ك���ردووە و لەگەڵ س���ەرۆكی بەرەو ئەندامەكان���ی كۆبوونەت���ەوە ،ئێم���ە تێڕوانین���ی خۆم���ان پێیانگەیان���دوون ب���ەوەی بەگەڕان���ەوە بۆ س���ەر هەرێ���م لەئایندەی خۆی���ان دڵنیا دەبن، پێویستیشە لەس���ەر ئاستی سەرۆكایەتی هەرێم و پەرلەمان���ی كوردس���تان و حكومەت���ی هەرێم ئەم پڕۆژەیە پێش���كەش بەتوركمان بكرێت ،واتا پێویستە پڕۆژەی كورد بێت نەك تەنها پڕۆژەی حیزبێك. هەڵوێس���تی ب���ەرەی توركمان���ی ل���ەو كۆبوونەوانە چۆن بوو؟ خالید ش���وانی :گۆڕانكاری بەسەر هەڵوێستی ئەوانیش���دا هاتووە و ج���اران دژی هاتنی هێزی پێش���مەرگە بوون ئێس���تا سوپاس���ی پێشمەرگە دەكەن ك���ە دەیانپارێزێت ،راس���تە چەند رۆژێك دوای كۆبوونەوەكە ئەرش���ەد ساڵحی سەرۆكی ب���ەرەی توركمان���ی رایگەیان���د ،كە ئ���ەوان دژی سەپاندنی سیاسەتی ئەمری واقیعن لەكەركوك، بەاڵم دوو رۆژ دواتر كە پێش���مەرگە بەرپەرچی هێرشێكی داعشی بۆ سەر ناحیەی تازە دایەوە، خۆی س���ەردانی ئێمەی كرد لەدوا سنوورەكانی پێش���مەرگە و سوپاسی هێزی پێشمەرگەی كرد، كە ئ���ەو ناوچانە دەپارێزێت ،ه���ەر لەوێش ئێمە كۆبوونەوەیەكی دیكەمان لەگەڵیدا ئەنجامدا. فرۆش���تنی نەوت���ی كەرك���وك لەالیەن هەرێم���ەوە چ���ۆن لێكدەدەیتەوە؟ ئ���ەو هەنگاوە تاچەند یاساییە؟ خالید شوانی :ئەو پرسە پرسێكی ئاسان نییە، هەر كارێكی واش بكرێت پێویستی بەهەماهەنگی ئی���دارەی كەركوك و هەرێم هەیە و كارێك نییە وا بەئاس���انی بكرێت ،ئ���ەو لێدوانەش كە درابوو باس���ی ل���ەوە كردب���وو ،ئەگەر حكومەت���ی بەغدا پێداویس���تییەكانی كەرك���وك دابین ن���ەكات ،ئەوا حكومەتی هەرێم نەوتی ش���ارەكە دەفرۆش���ێت، ب���ەاڵم تائێس���تا حكومەت���ی بەغ���دا مووچ���ەی فەرمانب���ەران و پ���ارەی پڕۆژەكان���ی ناردووە و تائێستا بڕیاری فرۆشتنی نەوتەكە نەدراوە.
سياسەت
كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان
بەهۆی پشكەكانی لەحكومەتدا یەكگرتوو دووچاری قەیرانێكی قووڵی ناوخۆیی دەبێت فاتیح سەنگاوی :لەپێناو خوا و پاشان مێژوو و بۆ دوورخستنەوەی كێشەی ناوخۆیی كشانەوەی خۆم راگەیاند
تایبەت
بەپێی زانیارییەكانی گۆڤاری سڤیل هەفتەی رابردوو ،یەكگرتووی ئیس�ل�امی بەقەیرانێكی گەورەی ناوخۆیدا تێپەڕیوە ،سەرجەم ئەندامە بااڵكان���ی بادین���ان لەن���او یەكگرتوو لەس���ەر ئاستی مەكتەبی سیاس���ی و سەركردایەتی و رێكخراوی گەشەپیدانی قوتابیانی كوردستان بایكۆت���ی ئۆرگانە حیزبیەكان���ی یەكگرتوویان ك���ردووە ،بەهۆی ئ���ەوەی یەكگرتوو لەدانانی
وەزیرەكانی كابینەی هەشتەم هیچ وەزیرێكی بادینانی دانەناوە. پشكەكانی یەكگرتوو لەكابینەی هەشتەمی حكومەت���ی هەرێمی كوردس���تان گەورەترین كێش���ەی ناوخوێ���ی لەمێ���ژووی ئ���ەو حیزبە دروس���تكردووە ،تەنیا لەم���اوەی دوو مانگی رابردوودا دوو پاڵیوراوی دەستنیش���انكراوی ئ���ەو حزب���ە ب���ۆ پل���ەی وەزی���ری دەس���تیان لەپۆس���تەكانیان كش���اندوەتەوە ،س���ەرجەمی بەرپرسە بااڵكانی یەكگرتوو لەدەڤەری بادینان
هەڕەشەی هەڵویستوەرگرتنیان لەحیزبەكەیان ك���ردووە ،ئەگ���ەر یەكێ���ك لەوەزی���رەكان بۆ دەڤەری بادینان یەكالنەكرێتەوە. یەكگرت���ووی ئیس�ل�امی كوردس���تان ك���ە لەس���اڵی 1994دامەزراوە و تائێس���تا شەش كۆنگ���رەی بەس���تووە ،لەهەری���ەك لەكابینەی چوار و پێنجەم و هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردس���تان بەش���داربووە ،بەاڵم یەكەمجارە یەكگرت���وو لەپەرلەمانی كوردس���تان خاوەنی 10كورس���ی پەرلەم���ان بێ���ت و لەحكوم���ەت
ژمار ه 238
21 2014/7/5
سياسەت
بەرێژەیەكی بەرچاو بەشداری بكات. دواب���ەدوای گفتۆگ���ۆی نێ���وان الیەن���ە براوەكانی هەڵب���ژاردن ،یەكگرتوو بەهەریەك لەپۆس���تەكانی وەزارەت���ی (كارەب���ا ،كار و كاروب���اری كۆمەاڵیەتی ،وەزی���ری هەرێم بۆ هەماهەنگ���ی نێ���وان حكوم���ەت و پەرلەم���ان، وەزی���ری هەرێ���م ب���ۆ كاروب���اری ناوچ���ە كوردس���تانییەكانی دەرەوەی ئی���دارەی هەرێم) ،فەرمانگەی رێكخراوە ناحكومیەكان، بەش���داری لەكابین���ەی هەش���تەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كردووە. لەگەڵ راگەیاندنی پش���كەكانی یەكگرتووی ئیس�ل�امی لەكابین���ەی هەش���تەم ،كێبركێیەكی تون���د لەنێ���وان ئەندامان���ی س���ەركردایەتی و مەكتەب���ی سیاس���ی و گەنجان���ی ن���او ئ���ەو حیزب���ە س���ەربارەت بەپش���كەكانی یەكگرتوو لەحكومەت دروستبووە ،لەژێر فشاری دەنگە ناڕازییەكان���ی یەكگرتوو س���ەبارەت بەزۆری ئەندامان���ی س���ەركردایەتی لەوەرگرتن���ی پۆستەكان لەقۆناغە سەرەتاییەكانی پرۆسەكە. ئەندامێكی س���ەركردایەتی بەناوی "د .عومەر محەم���ەد" كە پاڵی���وراوی یەكگرت���وو بوو بۆ ب���ۆ پۆس���تی وەزی���ری هەرێم ب���ۆ كاروباری ناوچە كوردس���تانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێ���م ،دوای دەس���ت لەكاركێش���انەوەی لە روونكردنەوەیەك���دا دەڵ���ی "دوای ئەوەی وام هەستكرد هەندێك سەرنج و نیگەرانی لەالیەن ژمارەی���ەك خوش���كان و برایانی یەكگرتووی ئیس�ل�امی كوردستان دروس���ت بوو ،بەوەی زیاتر لە سێ كەس لەئەندامانی سەركردایەتی پۆس���تی وەزیری���ان بەهەڵب���ژاردن وەرگرت، لەالیەن خۆم���ەوە ئارەزوومەندان���ە بڕیارمدا ئەو پۆستە بەجێبهێڵم". دواب���ەدوای دەس���ت لەكاركیش���انەوەی د. عوم���ەر محەم���ەد لەكۆبوون���ەوەی ئاس���ایی ئەنجومەن���ی س���ەركردایەتی یەكگرت���وو ك���ە لەش���اری هەولێ���ر لەب���ەرواری 2014/6/14 بەڕێوەچ���وو ،مامۆس���تای زانك���ۆ فاتی���ح س���ەنگاوی بەزۆرین���ەی دەن���گ ب���ۆ وەزیری هەرێم بۆ كاروباری ناوچە كوردس���تانیەكانی دەرەوەی هەرێ���م پاڵێ���ورا .ب���ەاڵم تەنیا چەند رۆژێك پێ���ش پێكهێنانی حكومەت���ی هەرێمی كوردس���تان بەهۆی رەتكردن���ەوەی محەمەد هاودیان���ی وەزی���ری هەرێ���م ب���ۆ هەماهەنگی نێوان حكومەت و پەرلەمان لەالیەن نێچیرڤان بارزانییەوە پۆستەكە لەهاودیانییەوە گۆڕدرا بەمەولود باوەمرادی س���ەرۆكی فراكس���یۆنی یەكگرت���وو لەپەرلەمان و محەم���ەد هاودیانی وەك وەزی���ری كار و كاروباری كۆمەاڵیەتی دیاریكرا.
22ژمار ه 2014/7/5 238
"بەهۆی ئەم كێشانەوە ئەگەری جیابوونەوەی باڵی بادینییەكان لەناو یەكگرتوو هەبوو" بەپێ���ی زانیارییەكان���ی گۆڤاری س���ڤیل بۆ رێگ���ە گرتن لە لێكترازانی یەكگرتوو لەماوەی هەفتەی رابردوو مەكتەبی سیاسی یەكگرتوو چەندین گوش���اری جیاوازیان لەس���ەر فاتیح س���ەنگاوی وەزی���ری هەرێ���م ب���ۆ كاروباری ناوچە دابڕێنراوەكان دروستكرد ،تاكو دەست لەپۆس���تەكەی هەڵبگرێت تاوەكو ئەو پۆس���تە بدرێت بەبادینیەكان. تەنی���ا دوای 17رۆژ لەدیاریكردن���ی فاتیح س���ەنگاوی ،پاڵێوراوی یەكگرتوو بۆ پۆس���تی وەزی���ری هەرێ���م ب���ۆ كاروب���اری ناوچ���ە دابڕێنراوەكان ،لەژێر فشاری رێكخستنەكانی یەكگرتوو دەس���تی لەپۆس���تەكەی كیشایەوە و دەش���ڵی"لەپێناوی خ���وا و پاش���ان مێ���ژوو بڕیاریم���داوە ئارەزوومەندان���ە دەس���ت ل���ەو ماف���ە رەوا و ش���ەرعییەی خ���ۆم هەڵگ���رم و ئەو پل���ە و پایەیە رەتبكەمەوە و كش���انەوەی خۆم رابگەیەنم" .هەر ل���ە روونكردنەوەكەیدا هاتووە":دوای چەندین پرۆس���ەی هەڵبژاردن و لەس���ەر چەند ئاستێك ش���ەرعیەتی تەواوم بەدەس���تهێنا و ماف���ی ئ���ەوەم بۆ رەخس���اوە ببمە وەزی���ری هەرێ���م ،ئ���ەم متمانەپێدانەش بەرەنجام���ی خەلفیەت���ی كاركردن���م ب���وو لەچەن���د بوارێك���ی نزیك لەو پۆس���تە و ژیان لەنێو زەمین���ەی موعاناتی س���تەمكارییەكانی بەع���س و دەرەنجامەكانی���دا ،لەئێستاش���دا س���یڤییەكەم رەوان���ەی پەرلەم���ان ك���راوە بۆ رۆژی س���وێندخواردن ،هەر دەستهەڵگرتنێكم لەم پۆس���تە دەبێ���ت ئارەزوومەندان���ە بێت و بەرژەوەندییەك���ی گ���ەورەی هێنابێت���ە پێ���ش و زیانێك���ی بەرچ���اوی لەیەكگرت���وو الدابێت، بەوپێیەی كاندیدی ئەو قەوارەیە بووم". فاتی���ح س���ەنگاوی ه���ەر لەب���ارەی دەستلەكاركێشانەوەكەی لە روونكردنەوەكەیدا زیاتر دەڵێ "لەم دۆخەدا كە تائێس���تا سوێندی یاس���اییم نەخواردوە و دوای هەڵس���ەنگاندنی وردی هەندێ بارودۆخی تایبەت بەیەكگرتوی ئیسالمی كوردس���تان و لەبەرەنجامی حساب نەكردنێكی وردی دواس���اتەكانی هەڵبژاردنی وەزیرەكان ،هەندێك گرفت و كێشە هاتەئاراوە، ك���ە دەب���وو یەكێ���ك لەچ���وار وەزیرەك���ەی
یەكگرت���وو وەك هەڵوێس���تێكی بەرپرس���انە و خۆنەویس���تانە دەس���ت لەكاربكێش���ێتەوە، لەپێن���او دورخس���تنەوەی كێش���ەی ناوخۆیی ل���ەو حیزب���ە و ب���رەودان بەهەن���گاوی جیدی چاكس���ازی و گۆڕان���كاری ئیجابییان���ە ،دوای نەبوونی یا نەتوانینی هەڵوێستێكی لەو شێوە بەهەر پاساوێك بێت ،لەپێناوی خوا و پاشان مێژوودا بڕیارمدا ئارەزوومەندانە دەست لەو مافە رەوا و ش���ەرعییەی خۆم هەڵگرم و ئەو پلە و پایەیە رەتبكەمەوە و كش���انەوەی خۆم رابگەیەنم". س���یروان رەم���ەزان ،رۆژنامەنووس���ی یەكگرت���وو بە(س���ڤیل) ی راگەیاند "یەكگرتوو لەبادین���ان دەنگەكان���ی لەهەڵكش���اندایە ،بەاڵم س���ەیرە لەك���ۆی چ���وار وەزارەت هیچی���ان نەدرای���ە بادین���ان ،بۆی���ە بادینی���ەكان خۆیان بەس���تەملێكراو دەزانن ،پێموای���ە ئەمە هەموو لەئەنجام���ی ئ���ەو نەفەس���ە وێرانكاری���ەی ناوچەگەرایەتیەی���ە ،ك���ە لەن���او یەكگرت���وودا بەخێرایی تەشەنەدەكات و بۆتە هۆی ئەوەی
سياسەت
قەیرانە ناوخۆكانی ئەمدواییە یەكگرتووی تا لێواری كەرتبوون برد
تەناتەت لەناو س���ەركردایەتی ئەوەندەی قسە لەس���ەر پش���كی ناوچەكان دەكرێت ،ئەوەندە قسە لەسەر لێهاتوویی كاندیدەكان ناكرێت". لەدوای���ن كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاس���ی یەكگرتوو كە لە 2014/7/2لەش���اری هەولێر بەڕێوەچوو ،لەكۆبوونەوەیەكدا كە سەبارەت بەب���ارودۆخ و گۆڕان���كاری كوردس���تان و عێ���راق و ناوچەكە بەڕێوەچوو ،س���ەرجەمی ئەندامان���ی مەكتەب���ی سیاس���ی یەكگرت���ووی ئیس�ل�امی كوردس���تان بەش���داریان ك���رد و ماڵپ���ەری یەكگرت���وو ب���ەدوو ئامان���ج وێنەی كۆبوونەوەكانی باڵوكردەوە ،یەكەم گرنگیدانی ئەندامان���ی مەكتەب���ی سیاس���ی بەبارودۆخی ئێس���تا و خاڵ���ی دووەم ب���ەو ئامانج���ەی ئەو هەوااڵن���ە رەتبكاتەوە ،كە بەرپرس���ە بااڵكانی یەكگرتوو لەبادینان بەشداری كۆبوونەوەكان ناكەن. بەپ���ی زانیارییەكان���ی گۆڤ���اری س���ڤیل ل���ەدوای دیاریكردنی س���ەرجەم پش���كەكانی یەكگرت���وو لەكابین���ەی داهات���وو ،بەه���ۆی
ئەوەی بەزۆرینەی دەنگی مەكتەبی سیاس���ی یەكگرتوو تەنیا وەزیرە بادینیەكەی یەكگرتوو لەئەنجامی گۆڕینی وەزیرەكان لەپۆس���تەكەی دوورخرای���ەوە و كاندی���دی هەولێریی���ەكان ك���ە "محەم���ەد هاودیانی" بوو خرایە ش���وێنی "نەس���رەدین س���ەعید" كاندیدی بادینان ،بۆیە س���ەرجەمی بەرپرس���ە بااڵكانی بادینان لەناو یەكگرتوو هەڕەش���ەی هەڵویست وەرگرتنیان ك���رد و بایكۆت���ی س���ەرجەم كۆبوونەوەكانی یەكگرتوویان كردووە. س���ەرچاوەكەی س���ڤیل ئاماژە بەوەدەكات، بەه���ۆی بایكۆتكردن���ی س���ەرجەم كار و چاالكیەكان���ی یەكگرت���وو لەم���اوەی رابردوو لەالی���ەن بەرپرس���ە بااڵكان���ی بادین���ان لەناو یەكگرت���وو ،محەم���ەد ف���ەرەج ئەمین���داری یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان نوسراوێك ئاڕاس���تەی س���ەرجەم دام���ەزراوە و مەڵبەند و لقەكان���ی یەكگرت���وو دەكات و هەڕەش���ەی هەڵویستوەرگرتن لەسەرجەم ئەو بەرپرسانە دەكات ،كە بەدەوامی رۆژانەوە پابەندنابن.
رۆژنامەنووس���ەكەی یەكگرتوو سەبارەت بەئەگەری كاردانەوەكانی بەرپرس���ە بااڵكانی بادین���ان لەن���او یەكگرت���وو دەڵ���ی "ئەگەرچی ئ���ەوەی ب���ە م���ن گەیش���تووە كێش���ەكە بەرە چارەس���ەری دەڕوات و گەیش���توونەتە رێكەوت���ن ،ب���ەاڵم ئەگ���ەر ب���ەردەوام بێ���ت و كێشەكە بێ چارەسەر بمێنێت ،ئەوا دوو رێگا لە بەردەمیانە :یەكەمیان پێشخستنی كۆنگرەیە و كۆنگرەك���ەش ب���ێ كێش���ە نابێ���ت و بابەتی ناوچەگەرێتی زیاتر قۆڵ دەبێتەوە ،دووەمیان: جیابوونەوەی یەكگرتووی بادینانە ،كە رەنگە ئەمە لەئێس���تادا كارێكی ئەس���تەم بێت ،بەاڵم پێموایە یەكگرتووی بادینان مقوماتی پارتێكی سەربەخۆی تێدایە". سڤیل بۆ وەرگرتنی رای ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی یەكگرتوو لەسنوری بادین���ان پەیوەن���دی بەچەندی���ن بەرپرس���ی یەكگرت���ووەوە كرد ،بەاڵم كەس ئامادە نەبوو س���ەبارەت ب���ەو بارودۆخەی ن���او یەكگرتوو قسەبكات.
ژمار ه 238
23 2014/7/5
سياسەت
فەخرەدین قادر ،سكرتێر ی پەرلەمانی كوردستان:
پەرلەمانی ئەم جارە زیاتر مۆركی هاواڵتیبوونی پێوە دیارە و تێكەڵ بەخەم و ئازاری خەڵك بووە
خانەنشینی پلە بااڵكان بۆتە نەزیفێكی بەردەوام بۆ داهاتی ئەم واڵتە بەشێكی پڕۆژەبارانكردنی پەرلەمان موزایەدەی سیاسی و ئیعالمییە لەم خولەی پەرلەمان بەیاسا ئەزمونی دوو ئیدارەیمان هەڵوەشاندەوە 24ژمار ه 2014/7/5 238
سياسەت
فەخرەدی���ن ق���ادر لەچاوپێكەوتنێك���ی گۆڤ���اری س���ڤیل ئام���اژە ب���ەوەدەكات ،كە خانەنش���ینی پلە ب���ااڵكان بۆت���ە نەزیفێكی بەردەوام بۆ داهاتی ئەم واڵتە و دەش���ڵی "پەرلەمانی كوردستان لەالیەن فراكسیۆنە جیاوازەكان���ی پەرلەمانەوە پ���ڕۆژە باران كراوە". بیالل سەعید
لەرێكەوت���ن و گفتۆگۆكان���ی نێوان یەكێتی و پارتی وابڕیاردرا پۆستی سكرتێری پەرلەم���ان بگەڕێندرێتەوە ب���ۆ یەكێتی ،كاتی رادەس���تكردنی ئەو پۆس���تە دیارە ،یان ئێوە لەپۆستەكەتان دەمێننەوە؟ فەخرەدی���ن ق���ادر :دی���ارە تائێس���تا هی���چ زانیاریەكمان نیە لەس���ەرئەوەی س���كرتێری پەرلەمان ی���ان جێگری س���ەرۆكی پەرلەمان گۆڕانكاریی���ان بەس���ەردا دێت ی���ان نا ،بەاڵم ل���ەرووی یاس���اییەوە ئ���ەو س���تافەی ن���اوی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانە ،دەستەیەكی هەمیشەییە بەدەنگدان لەپەرلەمانی كوردستان هەڵبژێ���ردراون ،ه���ەركات رێكەوتنێك���ی سیاس���ی ل���ەدەرەوەی پەرلەم���ان لەنێ���وان الیەنە سیاسیەكان س���ەبارەت بەپۆستەكانی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان بێتەكایەوە، ك���ە پۆس���تی سیاس���ی و س���یادین ،دەكرێت گۆڕانكاری بەسەردابێت ،ئێمەش پابەند دەبین بەهەر رێكەوتنامەیەك بێتەكایەوە ،ئەوكاتیش ئەگەر ماینەوە لەخزمەتی هاواڵتیانی خۆمان دەبی���ن ،ئەگ���ەر نەماینەوە بەهەم���ان رێكاری یاس���ایی دەس���ت لەكاردەكێش���ینەوە ،وەك ئەن���دام پەرلەمانێ���ك درێ���ژە بەكاركردنم���ان دەدەین. رای كۆمەڵی ئیس�ل�امی چی دەبێت گەر ئەم پۆستەی لێ وەربگیرێتەوە؟ فەخرەدی���ن قادر :ئێمە س���ەرەتا ئومێدمان واب���وو و داواش���مان كردب���وو س���كرتێری پەرلەم���ان بدرێتە كۆمەڵی ئیس�ل�امی و تاكید دەكەین���ەوە ل���ەم دەس���تەی س���ەرۆكایەتی پەرلەمان���ە یەكێ���ك لەنوێن���ەری الیەن���ە ئیس�ل�امیەكان هەبێت ،بەگرنگ���ی دەزانین بۆ رەنگاڵەیی سیاسی لەهەرێمی كوردستان. لەرۆژان���ی راب���ردوو لەئەنجومەنی پارێ���زگای س���لێمانی فراكس���یۆنی یەكگرتوو و كۆم���ەڵ یەكیانگ���رت ،ئای���ا لەپەرلەمان���ی كوردس���تانی هەردوو فراكسیۆنی یەكگرتوو و كۆمەڵ یەكدەگرن؟
فەخرەدی���ن ق���ادر :مەس���ەلەی یەكگرتن���ی ه���ەردوو فراكس���یۆن دەمێنێتەوە س���ەر ئەو گفتۆگ���ۆ و دانوس���تانانەی لەنێوان یەكگرتوو و كۆم���ەڵ هاتۆت���ە كای���ەوە ،ئومێ���د دەك���ەم وەك ئیس�ل�امیەكان بتوانی���ن كاری هاوبەش ن���ەك تەنیا لەئەنجومەنی پارێ���زگاكان ،بەڵكو لەت���ەواوی كارەكان پێك���ەوە بی���ن و كاری جدیمان هەبێت. لەم���اوەی راب���ردوودا چەن���د پەرلەمانتارێ���ك بەه���ۆی كاری حیزب���ی یان پۆستی حكومەت دەس���تیان لەكاركێشایەوە، چەن���د پەرلەمانت���اری دیكە بەنیازن دەس���ت لەكاربكێشنەوە؟ فەخرەدین قادر :ئەو كەس���انەی دەستیان لەكاركێشایەوە لەفراكسیونی زەرد و سەوز ب���وون ،لەفراكس���یۆنی زەرد كاك ئەن���وەری حەم���ە عەلی بەه���ۆی كاری حیزبی دەس���تی لەكاركیش���ایەوە و لەالی���ەن پەرلەمان���ەوە قبوڵكرا ،لەفراكسیۆنی سەوز و یەكگرتووش بەهۆی ئەوەی سیفەتی وەزیریان وەرگرتووە دەس���تیان لەكاركێش���اوەتەوە ،بەاڵم تائێستا داوای دەس���ت لەكاركێش���انەوەی دیكەم���ان بۆ نەهاتووە ،هەرچەندە ئەوەی فراكس���یۆنی یەكگرت���ووی ئیس�ل�امی ب���رای بەڕێ���زم كاك مەولود دەست لەكاركێشانەوەكەی وەستاوە، بەهۆی هەندێك رێكەوتنی سیاس���ی كە لەناو حیزبەكەی خۆیان هەیە. واتە تائێستا دەست لەكاركێشانەوەی سەرۆكی فراكس���یونی یەكگرتوو لەپەرلەمان قبوڵ نەكراوە؟ فەخرەدی���ن ق���ادر :نەخێ���ر تائێس���تا قبوڵ نەك���راوە لەس���ەر داوای خۆی ب���وو ،چونكە ئێمە لەئەجیندای پەرلەمان دامان نابوو بەاڵم كاك مەول���ود داوایەك���ی پێش���كەش كردبوو، ك���ە دەس���ت لەكاركێش���انەوەكەی رابگیرێت ت���ا ئەوكاتەی لەنێوان خۆی���ان گفتۆگۆیەكیان هەی���ە س���ەبارەت بەدیاریكردن���ی كەس���ێكی دیك���ە بۆ ئەو ش���وێنە ،بەاڵم ئەوەی ش���ایانی باس���ە ئ���ەو س���وێندی یاس���ایی خ���واردوە و ئێستا وەزیری كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانە. واتە یەكگرتوو هیچ ناوێكی دیكەی نەن���اردووە ب���ۆ ش���وێنگرتنەوەی مەول���ود باوەموراد؟ فەخرەدین قادر :نەخێر ،چونكە تا دەس���ت لەكاركێش���انەوەی قب���وڵ نەكرێ���ت ناكرێ���ت كەسێكی دیكە بخرێتە شوێنی. پەرلەمانی كوردس���تان و دەستەی س���ەرۆكایەتی پەرلەم���ان ب���ەوە تۆمەتب���ار دەكرێ���ت ،ك���ە ل���ەرووی بەڕێوەبردن���ی
كۆبوونەوەكان���ی پەرلەم���ان و هەروەه���ا رووداوەكانی كوردستان ئەدای الوازە ،ئێوە دەڵێن چی؟ فەخرەدی���ن ق���ادر :م���ن پێموای���ە خ���ەوی ناخ���ۆش بینینە بەپەرلەمانی كوردس���تانەوە، ئەگین���ا پەرلەمانی كوردس���تان لەس���ەرەتا و دەسپێكی كارەكانی وەك گروپێكی پەرلەمانی كاریكردووە و دەس���تەی س���ەرۆكایەتی زۆر بەهێز و پتەوە و پەیوەندییەكی زۆر باشمان لەگەڵ تەواوی فراكسیۆنەكانی پەرلەمان هەیە و كۆبوونەوەكانی پەرلەمان باشترین شایەتن لەسەر كارەكانی پەرلەمان ،بڕیاردان لەسەر ئ���ەدا یان الوازی ئەم خول���ەی پەرلەمان یان دەس���تەی س���ەرۆكایەتی پەرلەمان بڕیارێكی زووە ،چونك���ە ئێمە چەندی���ن خاڵی جوانمان تۆماركردووە ،كە لەرابردوودا نەبووە ،وەك هەمواركردن���ەوەی یاس���ای س���ەرۆكایەتی هەرێم���ی كوردس���تان ،ك���ە ب���ۆ راس���پاردنی كابینەی حكومی بەپێی یاس���ای سەرۆكایەتی ب���ۆ خۆی ش���ەرعیەتی ت���ەواوی داوەتە دوو ئیدارەیی و سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەی رادەسپارد بۆ پێكهینانی حكومەت ،بەاڵم ئێمە ئ���ەو یاس���ایەمان هەمواركردەوە ،دڵنیاش���ت دەكەمەوە ئەگەر ئەو فشارە یاساییە نەبوایە لەالیەن پەرلەمانی كوردس���تان ،كە ئەزمونی 22ساڵی پێش���وو و ئەزمونی دوو ئیدارەیی بەیاس���ا هەڵوەش���اندۆتەوە ،بەدڵنیای���ەوە پێكهینان���ی ئ���ەم كابینەیە دوادەك���ەوت ،بەاڵم بەه���ۆی ئ���ەو فش���ارە یاس���اییە و هەروەه���ا خۆش���بەختانە بەه���ۆی واژووكردنی لەالیەن س���ەرۆكی هەرێمی كوردس���تان ،ئەنجامدرا، ئەم���ە یەكێك لەخاڵە جوانەكان بوو .جگەلەوە ئێم���ە كۆمەلێك پرۆژە یاس���ای زۆر گرنگمان لەئەجیندای دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان داناوە ،بەهاوكاری و هەماهەنگی لەگ���ەڵ س���ەرۆكی فراكس���یۆنەكان كۆمەڵیك یاسامان دیاریكردووە ،كە بەجدی دەمانەوێت كاری لەسەر بكەین .بۆ نمونە ئێمە دەمانەوێت پڕۆژە یاسای ئەنجومەنی دانوستان لەنێوان حكومەت���ی هەرێم و عێراق پەس���ەند بكەین، ئەم پرۆژە یاس���ایە خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كردووە ،ئەمە خاڵی جەوهەرییە كە لەرابردوو نەبووە ،بەم ئەنجومەنە دەتوانین لەئەجیندای حیزب���ی بێین���ە دەرەوە .بۆی���ە پەرلەمانی ئەم ج���ارە زیات���ر مۆركێك���ی هاواڵتیبوونی پێوە دیارە تاوەكو ئ���ەوەی موركێكی حیزبی پێوە دیاربێت ،راس���تە كەس���ەكان كە لەپەرلەمانن پێش���تر حیزب���ی بوون ،ب���ەاڵم هاواڵتی بوون بەالیان���ەوە گرنگ���ە و پەرلەمانی كوردس���تان لەئێس���تا تیك���ەڵ بەئ���ازار و ناخۆش���یەكانی
ژمار ه 238
25 2014/7/5
سياسەت
هاواڵتیان ب���ووە ،ئەوی���ش بەحوكمی ئەوەی لەرووداوە جۆراوجۆرەكانی ماوەی رابردوو پەرلەمان رای خۆی هەبووە ،بۆ نمونە كاتێك دەس���تدرێژی دەكرێت���ە س���ەر پاس���ەوانێكی كۆمەڵ���ی ئیس�ل�امی و ش���ەهید دەكرێ���ت، پەرلەمان���ی كوردس���تان دێت���ە س���ەرخەت، ی���ان لەش���ەنگال كاتێك كارێكی تیرۆریس���تی ئەنجامدرا ،پەرلەمان هاتەسەرخەت .هەروەها بۆ ناوچە كوردس���تانیەكانی دەرەوەی هەرێم چ���وار لیژنەی دروس���تكردووە و س���ەردانی ش���وێنەكانیان كردووە ،ئەم كارانە پەرلەمانی كوردس���تان دەرئەنجام���ی باش���ی هەب���ووە. سەرۆكی هەرێمی كوردستان هاتە پەرلەمان و لەگ���ەڵ وەزیرەكان لەس���ەر خەتی���ن .بۆیە پەرلەمانی كوردستان جۆرێك لەگەرموگوری زۆر باشی هەیە لەم قۆناغە. لەس���ەر ماڵپ���ەری پەرلەمان���ی كوردس���تان ژمارەیەك���ی زۆر پڕۆژە یاس���ا دیارە ،كە گەیش���تۆتە پەرلەمانی كوردستان، ئێوە چۆن فریای ئەو هەموو پڕۆژە یاس���ایە دەكەون كاری لەسەر بكەن؟ فەخرەدی���ن قادر :پێویس���تە بەپالن كار بۆ پرۆژە یاس���اكان بكەین ،ب���ۆ نمونە كۆمەڵیك پ���رۆژە یاس���ا هەن بۆ ئ���ەم قۆناغ���ە گرنگن، جگەلەوەش ب���ۆ یەكەمجارە خول���ی گرێدانی پەرلەمان درێژ دەكرێتەوە ،كە بەپێی پەیڕەوی ناوخ���ۆ پش���ووی پەرلەم���ان لەمانگی حەوت دەس���ت پێدەكات ،بەاڵم ئێم���ە ئەو ماوەیەمان بۆ كاركردن درێژكردەوە ،تا بتوانین لەس���ەر كۆمەڵێ���ك پرۆژە یاس���ای گرن���گ كاربكەین، وەك پرۆژە یاس���ای ریكخستنی خۆپیشاندان و یاسای دانوستان و پرۆژە یاسای بودجەی حیزبەكان و دەستەی هەڵبژاردن و راپرسی. هەس���ت بەوەناكەن حیزبەكان پەلە پەلەیەكیان كرد بۆ رەوانەكردنی ئەو هەموو پرۆژە یاس���ایە بۆ ناو پەرلەمانی كوردستان، لەكاتێك سەیری بەشێك لەو پرۆژانە دەكەی هەس���ت بەوەناكەی پەرلەمانتار یان كەس���ی یاسایی پڕۆژەی لەو شێوەیەی نوسیبێت؟
بەنزینخانەیەك لەهەولێر رۆژانە بۆ ماوەی دوو كاتژمێر بەنزین دەداتە پەرلەمانتاران 26ژمار ه 2014/7/5 238
فەخرەدی���ن ق���ادر :هۆكارەك���ەی ئەوەی���ە لەراب���ردوودا ئ���ەو پ���رۆژە یاس���ایانەی پێشكەش���كراون ،بەجۆرێ���ك لەحەساس���یەت مامەڵەیان لەگەڵ كراوە ،جا ئەگەر دەس���ەاڵت پێشكەش���ی كردبێ���ت ،ئ���ەوە ئۆپۆزس���یۆن بەموزایەدات���ی سیاس���ی س���ەیری ك���ردووە، هەروەه���ا ئەگ���ەر ئۆپۆزس���یون پێشكەش���ی كردبێ���ت ،بەهەم���ان ش���ێوە دەس���ەاڵت وەك موزایەدەك���ی سیاس���ی س���ەیری ك���ردووە، بەرادەی���ەك لەس���ەر زمان���ی بەرپرس���ێكی ئەوكات���ە ئام���اژەی بەوەكردووە ،كە راس���تە پرۆژە یاس���ا هەبووە ،باش���ە بەاڵم جێبەجێی ناكەین بۆ ئەوەی ئ���ەوان پێمان نەڵین ئەوان بڕیارەكان���ی ئێمەی���ان جێبەج���ی ك���رد ،ئ���ەم نەفەس���ە ئێس���تا گ���ۆڕاوە ،ئەم���ە یەكێكە لەو خااڵن���ەی پەرلەمان���ی كوردس���تان لەالی���ەن فراكس���یۆنەكانی پەرلەمان���ەوە پ���ڕۆژە باران بكرێ���ت ،ئێم���ەش پالنێك���ی س���تراتیژیمان بۆ پ���رۆژە یاس���اكان هەی���ە ،بەپێ���ی ئەولەویات و گرنگی���ان ئ���ەو پ���رۆژە یاس���ایانە دەخەینە بەرنامەی كاری پەرلەمان. كۆمەڵ���ی ئیس�ل�امی یەكێ���ك لەوانە نەب���وو ،ك���ە لەم���اوەی راب���ردوو پەرلەمانی كوردستانی پڕۆژە بارانكرد؟ فەخرەدی���ن ق���ادر :فراكس���یۆنی كۆمەڵ���ی ئیسالمیش وەك الیەنێك لەالیەنەكان ئەوەی كردووە ،بەش���ێكی دیكەی پرۆژە بارانكردنی پەرلەم���ان لەالی���ەن الیەن���ەكان م���ن پێموایە پەیوەندی بەموزایەدەی سیاسی و ئیعالمییەوە هەبێت ،یان جاری واهەبووە هێشتا پرۆژەكە نەگەیش���تۆتە پەرلەمان ،بەاڵم لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنووس���انی راگەیەن���راوە ،بۆیە ئەوە موازیەدەیە ،چونكە ئایا كی ناڵێ ئەو پرۆژەیە لەرووی یاسایەوە كۆمەڵێك كەموكورتی تێدا نی���ە ،كە بۆتان بگەڕێنرێتەوە؟ پرۆژە هەبووە گەڕاندومانەتەوە بۆ فراكسیونەكە. بەرای شارەزایانی یاسایی بەشێك لەپرۆژە یاساكان كە لەالیەن پەرلەمانتارانەوە رەوانەی پەرلەمان كراون ،لەرووی یاس���ایی و زمانەوانی���ەوە كێش���ە و گرفتیان هەیە ،ئایا ئێوە بۆ ئەو گرفتە چۆن مامەڵە لەگەڵ پرۆژە یاساكان دەكەن؟ فەخرەدین ق���ادر :ئێمە لیژنەی یاس���ایمان لەپەرلەمان���ی كوردس���تان هەیە ،ك���ە یەكێك لەلیژنە هەمیش���ەیی و چاالك و ماندووەكانی پەرلەمان���ی كوردس���تانە و س���ەرجەمی یاس���اكان رەوان���ەی ئ���ەو لیژنەی���ە دەكەین، جگەلەوەش كۆمەلێك راوێژكاری یاس���ایمان هەی���ە بەهاوكاری ئەوان ئ���ەو كەموكورتیانە پردەكەینەوە ،ئەگەر لەحاڵەتیك كەموكورتیەكە
سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو داوایكردووە دەست لەكاركێشانەوەكەی رابگرین جەوه���ەری ب���ن رەوان���ەی فراكس���یونەكەی دەكەینەوە. هەواڵ���ی ئەوە هەی���ە پەرلەمانتاران خەمی خۆیان خواردەوە و كێش���ەی بەنزینی خۆیان چارەسەركردووە ،ئایا ئەی پەرلەمان بۆ كێشەی بەنزینی هاواڵتیان چی كردووە؟ فەخرەدی���ن ق���ادر :ئێم���ە خەم���ی خۆم���ان نەخ���واردووە ،پێ���ش ئەوەی خ���ەم لەخۆمان بخۆی���ن خەمم���ان لەهاواڵتی���ان خ���واردووە، لەچەن���د رۆژی راب���ردوو ژم���ارەی یاس���ایی پەرلەمانت���اران واژووی���ان كۆكردۆت���ەوە، ك���ە وەزی���ری س���امانە سروش���تیەكان بێت���ە پەرلەمانی كوردستان سەبارەت بەو قەیرانەی دروس���تبووە ،بەاڵم وەزی���ر لەدەرەوەیە ،بۆ بۆی���ە نەتوان���را بانگهیش���تی كۆبوون���ەوەكان بكرێ���ت ،بەاڵم لەم هەفتەیە وەزیری س���امانە سروشتیەكان بانگهێش���تی پەرلەمان دەكەین بۆ ئەوەی روونكردنەوە بدات سەبارەت بەو قەیرانەی دروس���تبووە ،بەاڵم پەرلەمانتارانی كوردستان لەبەرئەوەی تائێستا شۆفیریان بۆ دانەمەزرێنراوە ،بۆیە زۆرینەیان بەئۆتۆمبێلی خۆیان و بەش���ۆفیری خۆیان لەس���ەرجەمی شاروش���ارۆچكەكان دێن���ە كۆبوونەوەكان���ی پەرلەمان ،پەرلەمانتار هەیە بەچەند س���ەعات لەس���ەرەی بەنزی���ن وەس���تاوە و دوات���ر 30 لیتری وەرگرتووە ،ب���ەاڵم نایگەیەنێتە نیوەی رێگاك���ە ،جگەل���ەوەش بەنزین���ی بازرگان���ی لەبازاڕدا نیە و دەستناكەوێت .بەاڵم لەكۆتایی هەفت���ەی رابردوو بەهۆی فش���ارێك لەالیەن پەرلەمانتارانەوە ،كە ناتوانن هاتوچۆ بكەن و سەردانی شوێنەكان بكەن و بڕونە كەركوك و ناوچەكان���ی دیكە بەهۆی نەبوونی بەنزین، بۆی���ە هەوڵیكمان دا وەك ئ���ەو دیاریكردنەی كە بۆ تەكس���ی یان س���ەیارەی وەزارەتەكان ی���ان ئەنجومەن���ی وەزی���ران دیاریك���راوە بۆ پەرلەمانتارانیش بەنزینخانەیەك دیاریبكرێت، بۆی���ە بەنزینخانەیەك دیاریك���راوە لەهەولێر رۆژان���ە دوو س���ەعات ب���ۆ ئۆتۆمبێلەكان���ی پەرلەمانتاران ،بەاڵم ئەوانیش بەهەمان شێوە پێویستە س���ەڕە بگرن و قەرەباڵغی دروست دەبێ���ت ،ئ���ەوە دوای 10رۆژ لەبەرئ���ەوەی
سياسەت
فەخرەدین تاهیر سكرتێری پەرلەمانی كوردستان لەسەر لیستی كۆمەڵی ئیسالمی
كێش���ەمان ب���ۆ دروس���تبوو و پەرلەمانتاران نەیانتوان���ی ئی���ش و كاری���ان بك���ەن بۆی���ە بەناچاری ئەوەمان كردووە .ئەگەر واقیعیش بی���ن پەرلەمانتارێ���ك ك���ە نوێنەرایەتی خەڵك دەكات ،لێی قبۆڵ ناكرێت لەماڵەوە دابنیشێت و بێدەن���گ بێ���ت ،بۆی���ە ئەم���ە وا دەخوازێت كارئاس���انی بۆ بكەی بۆ ئ���ەوەی پەیامەكەی خۆی بگەیەنێت. لەهەڵمەتی هەڵبژاردنەكان زۆرینەی لیس���تەكان باس���یان لەهەڵوەش���انەوەی خانەنشینی پەرلەمان كرد ،ئایا هیچ یاسایەك لەبەردس���تی ئێ���وە هەیە بۆ هەڵوەش���انەوەی خانەنشینی پەرلەمانتاران؟ فەخرەدین قادر :وەك دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان پرۆژە یاسایەكمان ئامادەكردووە، كە ژمارەی یاس���ایی پەرلەمانتاران واژویان لەس���ەركردووە و خوێندنەوەی یەكەممان بۆ كردووە .پڕۆژە یاس���اكە باس لەخانەنش���ینی پەرلەمانت���اران دەكات ،ب���ەاڵم ئێم���ە بڕوامان وای���ە ئەو خانەنش���ینەی لەعێ���راق و هەرێمی كوردستان هەیە ،واتە خانەشینی پلە بااڵكان بریتیە لەنەزیفێكی ب���ەردەوام بۆ داهاتی ئەم واڵت���ە و بۆت���ە ه���ۆی دروس���تبوونی هێزێك لەخانەنش���ینی پەرلەمانت���ار و وەزی���ر و راوێ���ژكار و پلەی تایبەت ،بۆیە ئێمە لەپرۆژە یاس���اكە باس���مان لەوەكردووە ،كە بەش���ێك لەمانە فرسەتی زۆر لەپێشیان ماوە تا بتوانن خزمەت بكەن لەرووی ئەكادیمی و تەمەنەوە،
جا ئەگەر ماموس���تای زانكۆیە یان كەس���ێكی سیاس���ی و ئیدارییە ،بۆیە ئێمە لەگەڵ ئەوەین سیس���تەمی خانەنش���ینی چارەس���ەر بكرێت، جگەل���ەوەش پێویس���تە سیس���تەمی موچ���ە بەت���ەواوی رێكبخرێت لەكوردس���تان ،چونكە نادادپەروەری لەپێدانی موچە هەیە. قس���ە زۆر لەس���ەر ژمارەی زۆری راوێژكارانی پەرلەمان دەكرێن ،كە بووونەتە ه���ۆی بەهەدەردان���ی بودجەیەك���ی زۆری كوردستان ،ئایا ئێوە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو مەسەلەیە دەكەن؟ فەخرەدی���ن ق���ادر :راوی���ژكاران تەنی���ا لەپەرلەمان زۆر نین ،بەڵكو لەدامودەزگاكانی دیكەش زۆرن ،ب���ەاڵم لەكابینەكانی رابردوو دوو حیزب دەس���ەاڵت و هەیمەنەی بەس���ەر س���ەرجەم كای���ە ئیدارییەكان���ی حكوم���ەت و پەرلەم���ان هەب���ووە ،بۆی���ە هەریەكێك لەوانە كێبڕكێی���ان لەنێوان���دا هەب���ووە ب���ۆ دانان���ی راوێژكار ،بۆیە ئەگەر راوێژكارێك پێویس���ت بووبێت ،بەاڵم راوێژكاری دووەم پێویس���تی نەكردبێ���ت ،الیەنی دووەم وەك ئیس���تحقاقی سیاس���ی هات���ووە دایمەزران���دووە ،ب���ەاڵم پێویس���تە بزانی���ن راوی���ژكار گرێبەس���ت نیە بەڵكو هەمیشەییە ،ناكرێت هەڵیبوەشێنینەوە، بۆیە ئێستا كار لەسەر ئەوە دەكەین ،كە چۆن س���ود لەتوانای ئ���ەو راویژكارانە وەربگرین، بۆیە دەستەی سەرۆكایەتی لەبەرنامەی دایە راوی���ژكاران دابەش���ی لیژنەكان���ی پەرلەمان
ئێمە سەرەتا داواشمان كردبوو لەپێناو رەنگاڵەیی سیاسی لەهەرێمی كوردستان سكرتێری پەرلەمان بدرێتە كۆمەڵی ئیسالمی یان نوێنەری الیەنە ئیسالمیەكان لە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەماندا هەبێت ب���كات ،كە ئێس���تا ژمارەی���ان 22لیژنەیە ،بۆ ئەوەی هاوكاری لیژنەكان بكەن. ژم���ارەی راویژكاران���ی پەرلەم���ان گەیشتوەتە چەند؟ فەخرەدی���ن ق���ادر :لەراب���ردوو دەگوت���را ژمارەیان 56راویژكارە ،بەاڵم ئێس���تا نازانم، چونك���ە لەوانەی���ە هەندێك راوی���ژكار زیادی كردبێت ،بەهۆی ئەوەی بەشێك لەراوێژكاران لەكاتی تەواوبوونی خولی پێشووی پەرلەمانی كوردستان خانەنشینكراون.
ژمار ه 238
27 2014/7/5
سياسەت
سێ كاندیدی هەڵبژاردنە چارەنوسسازەكە تەیب ئەردۆغان ،سەاڵحەددین دەمیرتاش ئەكمەلەددین ئیحسانئۆغڵو
بەشی سیاسەت رۆژی یەكی تەمموز كاندیدی ئاك پارتی بۆ یەكەم هەڵبژاردنی راس���تەوخۆی سەرۆكایەتی توركی���ا یەكالییب���ۆوە و وەك پیش���بینش دەكرا "رەجەب تەیب ئەردۆغان" خۆی پااڵوت .لەالیەكی تریش���ەوە یەكێك لەموفاجئە سیاس���یەكانی ئەم هەڵبژاردنەیش خۆكاندیدكردنی س���ەاڵحەددین دەمیرتاش���ی بەرب���ژاری ك���ورد و بەرب���ژاری هەرەگەنجە ،كە بۆی هەیە رەوتی هەڵبژاردنەكە بگۆڕێ���ت ،كە ئەویش رۆژێك پێ���ش ئەردۆغان كاندیدبوون���ی خ���ۆی راگەیاند .پێ���ش ئەم دوو كەس���ەش بەه���ۆی دەسپێش���خەری دەوڵ���ەت باخچەلی سەرۆكی پارتی بزاڤی نەتەوەپەرست فۆرمولی "بەربژاری چەتر" پەس���ەندكرا و تێیدا پارتی بزاڤی نەتەوەپەرس���ت و پارتی كۆماری گەل بۆ ئەوەی دەنگەكانیان لەئاست دەنگەكانی ئ���اك پارت���ی بەفێڕۆنەچ���ێ ،ئەكمەلەددی���ن ئیس���حانئۆغڵویان بەربژاركرد .بەمجۆرە چوار رەوتی سیاسی دیاری گۆڕەپانی سیاسی توركیا لەسەر سێ كاندید بۆ كێبڕكێكانی سەرۆكایەتی ئەم واڵتە خۆی���ان یەكالییكردۆتەوە و پێدەچێ باقی گروپە سیاس���ییەكانی تریش بەس���ەر ئەم سێ بەربژارەدا یەكالیی ببنەوە. ئەم هەڵبژاردنە كە بۆخۆی یەكەم هەڵبژاردنی راس���تەوخۆی س���ەرۆكایەتی توركیای���ە، لەناوەرۆك���ی خۆی���دا چەن���د موفاجئەیەك���ی هەڵگرت���ووە .یەكێ���ك لەس���ورپرایزەكان رێككەوتن���ی دووالیەنی س���یكۆالر – عەلمانییە لەسەر بەربژارێكی موحافزەكاری ئیسالمگەرا، واتە ئەكمەلەدین ئیحسانئۆغڵو .ئەمەش بۆخۆی ش���تێكی دانس���قەیە ،چونكە پێش���تر بەخەون و
28ژمار ه 2014/7/5 238
خەیاڵی كەسیش���دا نەدەهات بیرل���ەوە بكاتەوە پارتییەك���ی چەپ���ی دیموكرات���ی س���ەخت دەنگ ب���ۆ بەربژارێك���ی محاف���زەكاری ئیس�ل�امگەرا كۆبكات���ەوە .هەروەها س���ورپرایزی دووەمیش خۆبەربژاركردن���ی كاندیدێك���ی ك���وردە ،ك���ە لەمێ���ژووی توركی���ادا یەكێ���ك لەدانس���قەترین ش���تەكانە .راس���تە لەمێ���ژووی هاوچەرخ���ی توركیادا چەند كوردێك پۆستی سەركۆماری و سەرۆكوەزیرانیان بەدەستهێناوە ،بەاڵم هیچیان بەناس���نامەی سیاس���ی كوردی���ەوە ئەمەی���ان دەسنەكەوتووە و بەناسنامەی توركیەوە بۆیان ل���واوە .بۆیە كاتێ���ك س���ەاڵحەددین دەمیرتاش دێ���ت و بەناوی سیاس���ەتمەدارێكی ناس���راوی ناس���نامەخوازی ك���وردەوە خ���ۆی بۆ پۆس���تی سەركۆماری توركیا دەپاڵێوێت ،ئەوە ئەمە خۆی یەكێ���ك لەنیش���انەكانی وەرچەرخانی سیاس���ی گ���ەورەی ناوچ���ەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاس���ت و كۆماری توركیاشە. س���ەاڵحەددین دەمیرتاش :كاندیدی رەوتە كوردستانییەكان لەمێ���ژووی هاوچەرخ���ی توركی���ا چەن���د كوردێ���ك بەناس���نامەی توركی���ەوە توانیویان���ە ببنە س���ەركۆمار و سەرۆكوەزیرانی ئەو واڵتە. ب���ۆ نمون���ە دەگێڕن���ەوە عیس���مەت ئینۆن���ۆ كە ماوەیەكی زۆر سەرۆكوەزیران و سەركۆماری توركیا بووە و دوای مس���تەفا كەمال ئاتاتورك س���ەرۆكی پارت���ی كۆم���اری گەلی���ش ب���ووە، بەبنەچ���ە ك���وردە و باپیرانی خەڵك���ی مەاڵتییە ب���وون ،دواتر بەه���ۆی فتوحاتی عوس���مانیەوە چوونەت���ە س���ەالنیكی (ناوچ���ەی توركنش���ینی
سياسەت
یۆن���ان) .هەروەها هەندێك س���ەرچاوەیش باس لەوە دەكەن ،كە بولەنت ئەجەویتیش لەبنەچەدا كورد بووە ،كە پۆس���تی س���ەرۆكوەزیرانی ئەو واڵتەی بەدەستهێناوە .هەڵبەت هێشتا سەرچاوە فەرمییە باوەڕپێكراوەكان ئەمەیان پشتراس���ت نەكردۆت���ەوە .جگەلەوە تورگ���وت ئۆزال خۆی بەدەمی خۆی لەچەندین بۆنەدا رایگەیاندوە ،كە باپی���ری (لەباوكەوە) ك���وردە و خەڵكی مەاڵتییە بووە .ناوبراو تەنانەت لەگەلێك بۆنەشدا ئەوەی نەشاردۆتەوە كە خۆی بەكورد دەزانێت. ئ���ەم كەس���انە ب���وون بەس���ەركۆمار و س���ەرۆكوەزیرانی توركی���ا ،ب���ەاڵم هیچی���ان دانی���ان ب���ەوەدا نەن���اوە بەن���اوی ك���ورد و بەناسنامەی كوردییەوە ئەم پۆستە وەردەگرن. بەپێچەوانەوە كەسانێكی وەكو عیسمەت ئینۆنۆ تاس���ەر ئێسقان رۆڵیان لەداپڵۆس���ینی راپەڕینە كوردیی���ەكان و ناس���نامەی كوردی���دا هەبووە. ئەوانەی وەكو ئۆزالیش قەت شانازیان بەوەوە نەك���ردوە ،ك���ە باپیری���ان ناس���نامەی كوردیان هەب���ووە .بۆیە ئ���ەم دۆخەی بۆ س���ەالحەددین دەمیرت���اش هاتۆتەكایەوە گەلێك لەو دۆخانەی تر جیاوازە ،چونگە دەمیرتاش سیاسەتمەدارێكی كوردس���تانییە و پش���ت بەناس���نامەی ك���وردی و دەنگ���دەری ك���وردی دەبەس���تێت و یەكێ���ك ل���ەو س���ەركردانەیە ،ك���ە م���اوەی دە س���اڵێكە لەملمالنێیەكی سەختی بەدەستهێنانی مافەكانی پێناس���خوازی كوردس���تانی دای���ە .لەمڕووەوە س���ەاڵحەددین دەمیرت���اش ج���ا چی���ی ببێ���ت بەس���ەركۆمار و چی نەبێت ،ئ���ەوە الپەڕەیەكی نوێ لەمێژووی توركیا هەڵدەداتەوە و كوردێك دەچێت���ە ملمالنێی س���ەركۆماری ئ���ەو واڵتەوە، وەك���و چۆن جەالل تاڵەبانی وەكو كوردێك ئەو پۆس���تەی لەعێراق بەدەس���تهێنا .بۆیە لەمەودوا ك���ورد بەناس���نامەی خۆیان دەچنە پێش���بڕكێی پۆس���تە س���ەروەرییەكانی ئەو كۆم���ارەوە ،كە نزیكەی سەدەیەكە حاشای لەبوونیان كردوە. ئەكمەلەدی���ن ئیحس���انئۆغڵو :كاندی���دی موسڵمانی رەوتە سیكۆالرەكان! پارتی بزاڤی نەتەوپەرەست ،كە ئاڵپ ئاساڵن توركیش بنیاتیناوە ،پارتییەكی راستی پەڕگیرە و لەس���ەر سەنتێزی تورانیەت (نەك تۆرانیەت!) عەلمانی���ەت و مەیل���ی ئیس�ل�امی عوس���مانیەت دام���ەزراوە .لەگەڵ هاتن���ی د .دەوڵەت باخچەلی ئ���ەم پارتیی���ە لەنەتەوەپەرس���تی پەڕگی���رەوە لەناس���نامەیەكی نەرمت���ر دەگەڕێ���ت .بۆی���ە بەمدواییانە دوای ئەوەی دەنگە محافزەكارەكانی دەریای رەش و ئانادۆڵی ناوەڕاست و هەندێك ش���وێنی كەناری دەریای س���پی لەدەس���تداوە، نی���ازی هەی���ە بەتۆخكردن���ەوەی ناس���نامە ئیسالمییەكەی ئەم بۆشاییە لەئاست ئاك پارتیدا قەرەب���وو بكات���ەوە .بۆیە لەس���ەر ئەكمەلەددین ئیس���حانئۆغڵو رێكەوت���ووە و توانیویش���یەتی
پارتی كۆماری گەل لەسەر ناوبراو ئیقناع بكات. بۆی���ە ئەكمەلەددین بەربژارێكی ئیس�ل�امگەرای دوو رەوت���ی س���یكۆالرە .ئەمەش یەك راس���تی دەس���ەلمێنێ ،كە چیتر توركی���ا توركیای جاران نییە و پارامەتر و گۆڕاوی ئیسالمگەرایی رۆڵی لەبەالداخستنی پرسە سیاسییەكاندا هەیە. ئەمە وەنەب���ێ بۆ جەهەپە ئاوا وەكو مەهەپە بەئاس���انی ه���ەرس بكرێ���ت .هەرئێس���تا لەن���او جەهەپ���ە ئەم پرس���ە س���ەرلەنوێ پرس���ەكانی ملمالنێ���ی دەس���ەاڵتی لەنێوان باڵ���ی دیموكرات و باڵ���ی نەتەوەپەرس���تدا تۆخكردۆت���ەوە .باڵی چەپگ���ر و نەتەوەپەرس���ت تائێس���تا ئەوەی���ان قبوڵنەك���ردووە ،كە ئیس���حانئۆغڵو بە بەربژاری خۆیان بناس���ن .بۆیە بۆمباك���ە لەناو جەهەپەدا تەقیوەت���ەوە و چەندی���ن كۆبون���ەوە ب���ۆ دیاریكردن���ی بەربژارێكی ن���وێ هاتۆتەكایەوە. ئەم باڵە بەئاش���كرا بەرهەڵستیی سیاسەتەكانی كەمال كلجدارئۆغڵو دەكات و تەنانەت دەیەوێ ئەم پرس���ەش بۆ سیاس���ەتی ناوحیزبی خۆیان بقۆزنەوە و لەدژی كلجدارئۆغڵو ،وەكو كارتێكی یەكالكەرەوە بەكاری بهێنن .بۆیە ئەكمەلەددین
جەنگیز چاندار: ئەمجارە ئەستێرەی كورد روو لە درەوشانەوەیە دەشێ كاندیدێكی خوازراوی مەهەپە بێت ،بەاڵم بەدڵنیاییەوە بۆ جەهەپە وانابێت و ئەگەری زۆر ئەوەی���ە بەش���ێكی زۆر لەدەنگدەران���ی جەهەپە دەنگ���ی پێن���ەدەن .بۆی���ە ئا لەمەوە ئەس���تێرەی بەختی تیشكی كەمتر دەنوێنێت. تەی���ب ئەردۆغ���ان :بەرب���ژاری گۆڕین���ی سیستەم بۆ سەرۆكایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان كە سەرۆكوەزیران و س���ەرۆكی پارتی داد و گەشەپێدانیشە ،خۆی بۆ پۆس���تی سەرۆكایەتی واڵت كاندید كردووە، بەوت���ەی چاودێ���رەكان بەهێزتری���ن بەربژاری ئ���اك پارت���ی و تەنانەت بەهێزتری���ن بەربژاری توركیاش���ە .لێ���رە چەن���د كێش���ەیەك بەرۆك���ی ناوبراو دەگرن .یەك���ەم ،ئەردۆغان ئەندازیاری رەوت���ی ئیس�ل�امگەرایی نوێ���ی توركیای���ە ،ك���ە بۆت���ە مۆدێلێك بۆ ناوخۆی توركی���ا و واڵتانی موس���ڵمانیش .ئەو خۆی راستەوخۆ ئاك پارتی بەرێوەبردووە .كێش���ەكە ئەوەیە ئایا بەچوونی ئەو بۆ كۆشكی چانكایا ،چ كەسێكی تر دەتوانێ بۆش���ایی ناوبراو لەناو ئ���اك پارتی پڕبكاتەوە؟ لەكەوالیسەوە باس لەچەند كەسێك دەكرێ ،كە دوای ئ���ەو دەتوان���ن ببن بەس���ەرۆكی پارتی و
سەرۆكوەزیرانیش .یەكێك لەم كەسانە عەبدوڵاڵ گیولە ،كە دەڵێن بەه���ۆی چەند گۆڕانكارییەكی پەیڕەوی پارتی و دەستووریش���ەوە بۆی هەیە س���ەرلەنوێ بێتەوە ن���او گۆڕەپانی سیاس���ەت. خۆی پێش���تریش س���ەرۆكوەزیران بووە .بەاڵم تائێس���تا هیچ���ی رانەگەیان���دوە و گوتوش���یەتی جارێ���ك بیری ل���ەوە نەكردۆتەوە دێت���ەوە ناو سیاسەت یان نا! كەس���ێكیتریش بولەنت ئارینجە ،كە بەكەسی س���ێیەمی ئاك پارتی دەناس���رێ و بەكوچكەی سێیەمی ئەم رەوتە ناودەبرێت .هەڵبەت ناوبراو بەنەرمترین كەس���ی ئاك پارتی ناسراوە ،بەاڵم ئەستەم دەنوێنێـت خۆی بۆ ئەو پۆستە بپاڵێوێت. هەروەه���ا ب���اس لەعەل���ی باباج���ان و نوعم���ان كولتورموش���یش دەك���رێ ،ب���ەاڵم چاودێرەكان دەڵێن هیچیان جێگەكەی ئەردۆغان پڕناكەنەوە و لەمڕووەوە ئاك پارتی سەردەمێكی قڵپبونەوە بەخۆی���ەوە دەبینێ���ت .ئەم���ە رێك هاوش���ێوەی تورگ���وت ئۆزال و س���لێمان دەمیریلە ،كە دوای ئەوەی بوون بە س���ەركۆمار ،چیتر كەسەكانی دوای ئ���ەوان واتە تانس���ۆ چیللەر و مەس���عود یڵم���از نەیانتوانی جێگەكەیان پڕبكەنەوە .لەگەڵ ئەمەش ئەردۆغان بەنیازە بەس���ەركەوتنی لەم هەڵبژاردنە مۆری خۆی لەمێژووی هاوچەرخی ئ���ەم واڵتە ب���دات .پس���پۆڕەكان دەڵێ���ن یەكێك ل���ەو گۆڕانكارییان���ەی ئەردۆغ���ان دەی���ەوێ دوای س���ەركەوتنی بیكات ،گۆڕینی سیستەمی پەرلەمانی واڵتە بۆ سیس���تەمی س���ەرۆكایەتیی یاخ���ود نیوە س���ەرۆكایەتیی .ئێس���تا سیس���تەم پەرلەمانیی���ە و س���ەرۆكوەزیران بەفیعل���ی كەس���ی یەكەم���ی دەس���ەاڵتی جێبەجێكردن���ە، ب���ەاڵم پس���پۆڕان دەڵێ���ن ئەردۆغ���ان دەی���ەوێ ئەگ���ەر ب���ۆی بل���وێ بیگ���ۆڕێ بۆ سیس���تەمی س���ەرۆكایەتی (وەك ئەمەری���كا) ی���ان النیەكەم نیوە س���ەرۆكایەتی (وەك فەرەنسا) ،كە ئەوسا سەركۆمار دەبێتە سەرۆكی پارتی و سەرۆكی دەس���ەاڵتی جێبەجێكردنی���ش .ل���ەم حاڵەت���ەددا پرسی ناوحیزبیش بەالدا دەخات. ئەنجام :هێشتا زووە لەسەر ئاكامەكانی ئەم هەڵبژاردنە قس���ەیەك بوترێت ،بەاڵم چاودێران دەڵێ���ن توركی���ا س���ەختترین هەڵبژاردنی خۆی تەیدەكات و ئەمەش یەكێك لەشتەكانی "خەرقی عادەت"ی سیاسی دەنگدەر و نوخبەی سیاسی ئ���ەو واڵتەیە .بۆیە چاوەڕوانی كێش���ەی زۆری لێدەكرێ���ت .بەقس���ەی چاودێرانی���ش بەئەگەری زۆر پێش���بڕكێكان لەخول���ی یەكەم���دا ب���ەالدا ناك���ەون و دەكەوێتە خولی دووەمەوە .هەندێك لەراپرس���ی و ئانكێت���ە پێش���وەختەكانیش ه���ەر لەئێس���تاوە دەڵێن لەخول���ی دووەمدا بەئەگەری زۆر ئەردۆغان دەیباتەوە ،بەاڵم ئیس���حانئۆغڵو تاڕادەیەك لەرووی رێژەی دەنگەكانەوە تەنگی پێهەڵدەچنێت!
ژمار ه 238
29 2014/7/5
سياسەت
گێڕانەوە
بۆ لەبیرنەكردن
مامۆستا هەژار موكریانی
محەمەد مەال قادر 30ژمار ه 2014/7/5 238
ن���اوی ت���ەواوی عەبدولڕەحم���ان م���ەال محەمەد شەڕەفكەندییە ،لەكوردستان ناوی بەه���ەژار موكریان���ی دەركرد ،ش���اعیرێكی م���ەزن ب���ووە و ش���یعرەكانی هەم���ووی نیش���تیمانی و نەتەوەی���ی بوون���ە .ئەم كەڵە شاعیرە لە 1921/4/15لە شاری مەهاباد لە خێزانێكی ئاینی لەدایكبووە ،لە قوتابخانەی ئاین���ی خوێندویەت���ی و ماوەی���ەك لەس���ەر دەستی مەال فەوزی لەگەڵ هێمن و زەبیحی خوێندویەت���ی ،ماوەیەكی���ش ل���ە تەكی���ەی بورهان خوێندویانە .لەساڵی 1940دەستی كردووە ،نوسینی شیعر .شیعرەكانی حاجی قادری كۆیی و مەالی جەزیری و ئەحمەدی خان���ی كاریگەری زۆریان لەس���ەر هەبووە. لە كۆماری كوردستان لەساڵی 1946رۆڵی ل���ە ش���یعر گوتن و چاالك���ی الوان هەبووە، هەروەه���ا لەگەڵ هێمن و هێ���دی ،هەڤاڵ و هۆگری یەكتر بوونە. لە پێشەوا قازی محەمەد زۆر نزیك بووە و ه���ەر لەوێ���ش بارزانی نەمری ناس���یوە، ئ���ەم دوو كەس���ە و هێمنی���ش لەكۆمەڵ���ەی الوان���ی دیموك���رات رۆڵیان هەب���ووە ،پاش هەرەس���هێنانی كۆم���اری كوردس���تان روو لەكوردس���تانی عێ���راق دەكا و نزیك���ەی 3 س���اڵ لەو ناوە كاردەكات و ماوەیەكی زۆر لەهەولێ���ر ل���ە گۆڤ���اری (هەولێر) بەش���دار دەبێ���ت ،كە لەالیەن ش���ارەوانی هەولێرەوە دەردەك���را .هەروەها ب���ۆ ماوەیەك دەچێتە بەغدا و لەوێ دەژی و كاردەكات. كە شۆڕشی مەزنی ئەیلول لە 1961/9/1 ب���ە رێب���ەری بارزانی نەمر دەس���تی پێكرد، پەیوەندی دروس���تكرد و گەیشتە ریزەكانی ش���ۆڕش ،لەرووی راگەیاندن رۆڵی گرنگی گێ���ڕاوە ،چ لەدەنگ���ی كوردس���تان ی���ان لە گۆڤ���اری كادی���ر و رۆژنام���ەی خەب���ات و دەنگ���ی پێش���مەرگە ،زۆرج���ار بەدەنگ���ی خ���ۆی ش���یعرەكانی خ���ۆی دەخوێن���دەوە، لەكات���ی شۆڕش���دا ،ش���یعرەكانی خ���ۆی بە ناوی (هەژار بۆ كوردس���تان) و بەرگەكەی ت���ری بەن���اوی (كوردس���تان بۆ ه���ەژار) لە بەی���روت بە چاپ گەیاند و كەوتە دەس���تی پێشمەرگە و كادیران و خەڵكی كوردستان كاریگەرییەكی زۆری هەبوو. ل����ە رێكەوتی 11ی ئ����ازای 1970دەبێتە س����ەرۆكی یەكێت����ی نوس����ەران و هەر بەو هۆی����ەوە دەبێتە ئەندام لە ك����ۆڕی زانیاری ك����ورد و ل����ەو رۆژگارەدا دەتوان����ێ كتێبی ش����ەڕەفنامە وەربگێڕێت����ە س����ەر زمان����ی
سياسەت
ك����وردی و بە ه����اوكاری ك����ۆڕی زانیاری چاپی بكات. بەرهەمە ئەدەبییەكانی مامۆس����تا هەژار ئەمانەن: .1ئاڵەكۆك لە كۆمەڵە شیعری سەردەمی ژ .كاف ل����ە س����اڵی 1945وەریگێردراوەتە س����ەر زمانی ئازەری و فارسی و ئەرمەنی و روسی. .2بەیتی س����ەر مەڕ و الس����ایی سەگ و مانگەشەو لەساڵی 1957لە شام بە قاچاخ چاپكراوە. .3م����ەم و زین����ی ئەحم����ەدی خان����ی لەكرمانجی بۆ س����ۆرانی لەس����اڵی 1961لە بەغدا چاپكراوە. .4دیوان����ی ه����ەژار ب����ۆ كوردس����تان و كوردس����تان ب����ۆ ه����ەژار لەكاتی شۆڕش����ی ئەیلول لە لوبنان چاپ كراوە. .5شەڕەفنامەی ش����ەڕەفخانی بەدلیسی ل����ە فارس����یەوە وەریگڕاوەتە س����ەر زمانی كوردی. .6چوارینەكان����ی عوم����ەری خەی����ام ل����ە فارس����ییەوە ب����ۆ ك����وردی ،زۆر دەگوترێت ك����ە كوردییەك����ەی خەی����ام بەهێزت����رە ل����ە فارسییەكەی. .7مێژووی ئەردەالن. .8راڤ����ەی دیوان����ی م����ەال جەزی����ری ب����ە شیعری سۆرانی. .9وەرگێڕان����ی (تەرجوم����ەی) قورئان����ی پیرۆز .زۆربەی كات لەس����ەر هەندێ رستە رەئ����ی منی وەردەگرت ،ئەوكاتەی لە ئێران بەیەكەوە بووین. .10ی����ەك لەپەن����ای خ����اڵ و س����فری بێ بڕان����ەوە لەنوس����ینی عەلی ش����ەریعەتی ،لە فارسییەوە بۆ كوردی وەریگێڕاوە. .11دایە ،باوە ،كێ خراوە ،نوسینی عەلی شەریعەتی لە فارسییەوە بۆ كوردی. .12ه����وزی ل����ە بیرك����راوی گاوان ل����ە نوسینی دكتۆر مستەفا جەواد. .13فەرهەنگی (قاموسی) هەمبانەبۆرینە كوردی-كوردی ،كوردی-فارسی. .14فەرهەنەنگ����ی فارس����ی ب����ە ك����وردی التینی چاپ نەكراوە. .15دیوانی مەال ئەحمەدی جەزیزی دەق و مانا لێك دانەوە. .16چێش����تی مجێ����ور ،بیروەرییەكان����ی خۆی. .17نامیلەكەی����ەك ب����ە ن����اوی (پێن����ج ئەنگوست دەبنە یەك مست) بۆ مندااڵن ،لە
مامۆستا هەژار موكریانی دەریاچەیەك بوو لە زانستی زمانی كوردی و مێژوو
تاران بە فارسی چاپ كراوە. .18مێژووی سلێمانی (تاریخ سلیمانی) .19پەیوەن����دی نێ����وان ئێ����ران و میس����ر (پەیوەندیی����ە كەلتوورییەكان����ی نێوان ئێران و میسر). .20قان����ون در ط����ب نوس����ینی عەلی بن ئەبی سینا لە عەرەبییەوە بۆ فارسی. .21اث����ار الب��ل�اد واخبار العب����اد زەكەریا قەزوێنی لە عەرەبییەوە بۆ فارسی. .22بە دەیان و سەدان وتار لە رۆژنامە و گۆڤارەكان.
جا بەڕاستی من لە زووەوە ناوی هەژار موكریانیم بیس����تبوو ،بەاڵم لەناو شۆڕشدا ئاش����نایەتیم لەگەڵی پەیداك����رد ،رۆژ بەرۆژ خۆشەویس����تی و دۆس����تایەتی لەنێوانم����ان پتەوتر دەبوو .مامۆستا هەژار دەریاچەیەك بوو لە زانستی زمانی كوردی و مێژوو .جا لێ����رەدا دەمەوێ هەن����دێ لەبیرەوەریەكانی خ����ۆم لەبارەی ئەو كەڵ����ە پیاوەی ئەدەب و مێژووی كورد بگێڕمەوە. پاش هەرەس����هێنانی شۆڕش����ی ئەیلول، ئاوارەی ئێران بووین ،هەندێكمان نزیكەی
ژمار ه 238
31 2014/7/5
سياسەت
مامۆستا هەژار لە كاتی وەرگێڕانی (تەرجومەی) قورئانی پیرۆز .زۆربەی كات لەسەر هەندێ رستە رەئی منی وەردەگرت
س����ەد ماڵ دەبووین لە عەزیمیەی ش����اری كەرج نیشتەجێ بووین .بەهۆی هاتوچۆوە پەیوەندیم����ان لەگ����ەڵ یەكت����ری بەگش����تی بەهێزتر بوو. یەكێ����ك لەوان����ە مامۆس����تا ه����ەژار بوو، بەڕاستی جگەلەوەی دەریاچەیەكی ئەدەب و زم����ان و مێ����ژووی ك����ورد بوو ،قس����ەی نەس����تەق و مەتەڵی كوردی زۆر بوو ،واتە لەهەمان كات فۆلكلۆریست بوو .رۆژێكیان گێڕای����ەوە گوتی :خاڵێكی ل����ە گوند هەبوو، خۆش����ی لەمەهاباد دەیخوێن����د ،دەچێت بۆ الی خاڵی و خاڵیش����ی پێ����ی دەڵێ ،كاوڕێكم بۆت دیاری ك����ردووە ،بەهار دەچێ و پایز دەچی ،كاوڕەكە هەر ناگاتە دەس����تی ،خاڵی پێ����ی دەڵێ خوارزا بە داخ����ەوە بەرخەكەت گ����ورگ خ����واردی ،گوتی منی����ش پێم گوت: خاڵە ئ����ەوە چی بوو لەو هەم����وو بەرخانە بەرخ����ی من گورگ خواردی ،باش����ترە پێم بڵێیت خوارزا پەشیمان بوومەتەوە!! رۆژێكی����ان بارزان����ی نەمر ل����ە عەزیمیە، ئەوی����ش وەك ئێم����ە ل����ەوێ نیش����تەجێ ب����وو ،توش����ی نەخۆش����ییەك هاتب����وو، نەخۆشییەكەش����ی (ش����ێرپەنجە) ب����وو، سەفەری ئەمەریكای دەكرد بۆ چارەسەری، لە دوای هەڤااڵن����ی دێرینی خۆی ناردبوو، ئێمەمانانیش لە ماڵەكەی ئەو كۆبووینەوە. كاتێك چ����اوی گێڕا هەژار دی����ار نەبوو ،لە كاك ئیدریس����ی هەمیش����ە زیندووی پرسی ئ����ەرێ بۆچی هەژار دیار نییە؟ وتی نازانم، وتی ئێس����تا لەدوای بنێرن و س����ەیارەكەی من����ی بۆ بنێرن ،س����ەیارە چ����وو و هەژاری هێن����او لێی پرس����ی دی����ار نەبووی����ت؟ وتی قورب����ان ب����ێ ئۆتۆمبێل����ی بۆ خوا باش����ە و
32ژمار ه 2014/7/5 238
رێگاك����ەش زۆر هەوراز ب����وو نەمدەتوانی بەپێیان بێم!! رۆژێك����ی ت����ر م����ن و كاك ئیدریس����ی رەحمەت����ی لە مەكتەبی سیاس����ی بەیەكەوە بووی����ن ،كارێك هاتە پێ����ش ،كاك ئیدریس گوت����ی :بارزان����ی كە س����ەفەرەی دەرەوەی كرد گوتی ئاگات ل����ە پەنابەرەكانی خۆمان بێت ،بەتایبەت سێ كەس ،هەژار موكریانی و فرەنس����ۆ حەری����ری و عەبدوڵ��ڵ�ا ئاغای پش����دەی ،بۆیە من رەفتاری تایبەتم لەگەڵ ئەو سێ كەسە هەیە. كات����ی كۆچ����ی دوای����ی بارزان����ی نەمر لە ش����نۆیێ حەش����اماتێكی زۆر لە جەماوەری كوردس����تانی ئێ����ران و ئاوارەكانی خۆمان كۆبوونەوە ئەن����دازە دەكرا بە 300تا 400 ه����ەزار ك����ەس ،ه����ەژار موكریان����ی بەهۆی كۆچ����ی دوای����ی بارزانی ش����یعرێكی ئامادە كردب����وو خوێندیەوە گوت����ی (بارزانی بابی ه����ەژاران ،هەتوان����ی دڵ برین����داران)..... بەیتێك����ی درێژبوو زۆربەی حەش����امەتەكە دەستیان كرد بە گریان و داد و فیغان. ه����ەژاری هەمیش����ە زین����دوو س����ااڵنە ب����ۆ مەكتەب����ی سیاس����ی پارت����ی لەناوچەی مەرگ����ەوەری كوردس����تانی ئێ����ران دەهات، بەراس����تی ئ����ەو چەن����د رۆژەی لەالم����ان دەمایەوە زۆر خۆشحاڵ دەبووین. جارێك وا رێكەوت هەژار و هێدی وەك سەردانی ئێمە هاتبوونە مەكتەبی سیاسی، ئێم����ەش بە باش����مانزانی بەدوای هەمیش����ە زیندوو هێمنیش����دا بنێرین ،كە س����ێ هەڤاڵ و هۆگ����ری یەكتربوون لەمەهاباد ،هێمنیش ه����ات ،ئەوكات ل����ە ورمێ بوو ل����ە گۆڤاری (س����روە) كاری دەك����رد و ت����ازە گەڕابۆوە.
شەو من و كاك فازڵ میرانی و فەلەكەدین كاكەی����ی و هۆش����یاری زێب����اری و م��ل�ازم یون����س رۆژبەیان����ی لەگەڵی����ان دانیش����تین، ش����ەوێكی یەكج����ار خۆش����بوو ،چونك����ە بیروەرییەكانی زەمانی فەقێیەتیان لەس����ەر یەكتری دەگێڕایەوە ،تائێستاش ئەو شەوە لە یادگارییە هەرەخۆشەكانی منە. جا یادگاری ئەم مرۆڤە گەورەیە یەكجار زۆرە و كۆتایی پێ نایەت ،لەبیرەوەریەكی 18ی ش����وباتی 1991لە بارەگای لقی 6لە عەزیمیەدا ئاهەنگێكی بچكۆڵە س����ازكرابوو، ئەوی����ش بان����گ كراب����وو ،ب����ەاڵم بەداخەوە ل����ەوێ وەزع����ی تێكچ����وو ،ل����ە تەنی����ش من دانیش����تبوو ،وت����ی وابزان����م ئەوج����ارە دوا ژیانی منە .من و هەڤاڵێكی تر قۆڵمان گرت و بردمان����ە دەرەوە و ناردم����ان ب����ۆ تاران بۆ چارەس����ەری ،لە نەخۆشخانە یەك دوو ب����رادەری لەگ����ەڵ بوو ،بە داخ����ەوە لە /21 شوباتی هەمان ساڵ ماڵئاوایی لە هەمووان كرد و ئەو ش����ەوە لە عەزیمیە بووە ش����ین و گری����ان ،لە كاتێكدا بەف����ر دەباری ،منیش هەندێك نەس����اغ بووم ،بەاڵم بۆ ئەو ش����ین و گریان����ە جەماوەریی����ە چووم و بەش����دار بووم ،بۆ بەیانی رەوانەی مەهابادمان كرد و لەگۆڕس����تانی باغی فیردەوس لەش����اری مەهاب����اد لەت����ەك هێمن بەخاك س����پێردرا، بە هەزاران كەس����ی مەهاباد و ئاوارەكانی ك����ورد ل����ەو مەراس����یمە بەش����داربوون، س����ەرۆكی پارتیش كاك مەسعود بارزانی لەو مەراسیمە شكۆدارە بەشدار بوو. درود ل����ە گیان����ی ئ����ەو كەڵ����ە زانایە و لە هەموو ش����ەهیدانی كورد و كوردس����تان و بارزانی نەمر.
نــــاوخــــــــــۆ
ئاوارەكان بارگرانیەكی زۆریان خستۆتە سەر ژیانی خەڵكی هەرێم
ژمار ه 238
33 2014/7/5
ناوخۆ
قەیسەری كفری شار لە سەردەمە زێڕینەكەیدا
راوێژ كامەران
هەرچەن����دە لەهەرێم����ی كوردس����تان ژمارەیەكی زۆر ناوچە و ناوەندی كلتوری هەن ،كە دەكرێت وەك ئامرازێكی گرنگ بۆ راكێشانی گەش����تیاران بۆ هەرێمەكە بەكار بهێندرێن ،بەاڵم هەتا ئێستاش وەك پێویست گرنگ����ی ب����ەو ناوچ����ە و ش����وێنە مێژووی����ە گەشتیاریانە نەدراوە ،ئەمەش لە كاتێكدایە، ك����ە ناوچەی مێژوویی یەكێك����ە لەگرنگترین كەرتە گەشتیاریەكان لەجیهاندا. ی یەكێكە لە قەیسەرییە گەورە و گرنگەكان باش����ووری كوردس����تان قەیس����ەری كفریە، ی ب����ۆ س����ەدەی نۆزدەهەم ك����ە مێژووەك����ە دەگەڕێت����ەوە .ئ����ەم قەیس����ەریە چیرۆك����ی ژیانی كورد و كوردەواریمان لەس����ەدەكانی رابردوودا بۆ دەگێڕێتەوە ،جگەلەوەی توانای تەالرس����ازی و هونەرەكان����ی ئەندازی����اری ئەو كات����ەی كوردیش����مان ب����ۆ دەردەخات، قەیسەرەیەكە لەرابردوودا ژمارەیەكی زۆر دوكانی هەبووە ،جگەلە چەندین خان ،لەوانە ی مەال عەباس ناسراو :خانی خەڵووز ،خان ی موحسن ئاغا. بەخانی گەنم و خان ش���اری كف���ری بۆخۆی یەكێ���ك بووە لە ش���ارە گرنگەكان لە مێژووی كوردس���تاندا
34ژمار ه 2014/7/5 238
ناوخۆ
قەیسەری كفری كە مێژووەكە بۆ سەدەی نۆزدەهەم دەگەڕێتەوە
و دەكەوێت���ە الی رۆژئ���اوای لوتك���ەی باوەشاس���وارەوە ،ل���ە ناوچ���ەی گەرمیان، لەم شارەش���دا كورد و عەرەب و توركمان بەیەك���ەوە دەژین ،ش���ارەكەش هەرچەندە ش���ارێكی رەس���ەنی كوردیی���ە ،ب���ەاڵم ل���ە س���اڵی 1975خراوەت���ە س���ەر پارێ���زگای دیال���ە و ئێس���تاش یەكێكە لە ناوچە كێش���ە لەس���ەرەكان .ب���ەاڵم یەكێ���ك ل���ەو بەڵگ���ە كۆنانەی رەس���ەنایەتی كوردبوونی شاری كفری دەسەلمێنێ ،شێوەی بیناكردنی چوار تاقی س���ەر گۆڕس���تانەكەی باوەشاسوارە، كە بەش���ێوەی چ���وار تاقی پەرس���تگاكانی ئاینی زەردەشتی دروست كراون .زۆربەی بین���ا و خانوەكان���ی كفری كۆن بەش���ێوەی كەم���ەر (كەوانەی���ی) دروس���تكراون ئ���ەم جۆرە بیناس���ازیە لەدێر زەمانەوە لە ناوچە كوردیەكاندا باو بووە. قەیس���ەری كفری ئێس���تا بۆتە هێمایەك بۆ ئەو ش���ارە بەر لە 200س���اڵ لەمەوبەر دروس���تكراوە و لەو كات���ەدا زیاتر لە 150 دوكانی تێدا بووە .قەیس���ەرییەكە كۆمەڵێك یەكەی بیناسازی ناوازە و جوانی بۆ كراوە، وەك گوم���ەز و تاقی كەوانەیی جۆراوجۆر و دەروازەی ف���راوان و تونێ���ل ،هەروەه���ا سیس���تەمی خ���ان و بین���ای دوو نهۆم���ی
س���ەرنجڕاكێش و زۆرێك���ی ت���ر ،بەوت���ەی دانیش���توانی ناوچەك���ەش قەیس���ەریەكە مەڵبەندی شارێكی تەواو پێشكەوتوو بووە، بنكەیەكی بازرگانی گرنگی ناوچەكە بووە، كە لەچەند ئاڕاستەیەكەوە قافڵەی بازرگانی روویتێكردووە. ئەحم���ەد عەل���ی یەكێكە لە دانیش���توانی ئەو ناوچەیە ،ئەو لەبارەی قەیسەرەیەكەوە ب���ە س���ڤیلی وت "لەكۆن���دا ئ���ەم ب���ازاڕە جم���ەی دەه���ات لەخەڵ���ك و بازارگانەكان لەناوچەكان���ی دیكەوە دەهاتن���ە ئەم بازارە و دەس���تیان دەك���رد بەكڕین و فرۆش���تن، بۆیە خەڵكی ئێس���تا ئومێ���دی ئەوە دەكەن، ئەم بازاڕە وەكو ش���ێوازی پێشووی خۆی دروس���ت بكرێتەوە ،چونكە ش���وێنەوارێكی كۆن���ی كفریە ،بەاڵم بەداخەوە ئێس���تا وەك خۆت���ان دەیبین���ن ن���ۆژەن نەكراوەت���ەوە و ه���ەر وەك ك���ەالوە ماوەت���ەوە ،هەرچەندە چەند جارێك بڕیاری نۆژەنكردنەوەشی بۆ دەرچووە". ئێس���تا ب���ەدەر ل���ە قەیس���ەری كف���ری، بەنداوێكی���ش لەش���ارەكەدا دروس���تكراوە، ك���ە خەڵك���ی ش���ارەكە و زۆرێكی���ش ل���ەو كەس���انەی بۆ س���ەردان دێنە شاری كفری س���ەردانی دەك���ەن ،ب���ەاڵم وەك بەش���ێكی
زۆر لەدانیش���توانی ش���اری كفر ئاماژەیان پێ���دا ،نۆژەنكردن���ەوەی قەس���یەری كف���ری بەو ش���ێوەیەی لەكۆندا هەبووە ،گرنگترین پرۆژەیە كە بۆ ش���ارەكەیان بكرێت ،چونكە ه���ەر ب���ە چونت ب���ۆ نێو ئ���ەو قەیس���ەریە دەگەڕێیت���ەوە ب���ۆ مێژوویەك���ی كۆن���ی نەتەوەك���ەت ،ك���ە تێی���دا چەندی���ن دوكان و ب���ازاڕ بەش���ێوازێكی ئەندازەی���ی ن���اوازە دروستكراون. ش���اری كف���ری ب���ەدەر لەقەیس���ەری كفری ،ك���ە بەناوبانگترین ش���ێونەواریەتی، چەن���د ش���وێنەوارێكی دیكەش���ی تێدایە كە لەدیارترینیان ئاس���كی كفری و ئاش���تۆكان و( تلیش���ان ) و (دوانزە ئیمام) و (سەرقەاڵ) و (گردەگۆزین���ە) و چەن���دان ش���وێنی ت���ر لەناوچ���ەی كف���ری .لەنزیك ش���اری كفری ژمارەیەك ناوچەی تێكدراوی شوێنەواری ف���راوان ه���ەن ،وەك ( ق���ەرە ئۆغ�ڵ�ان) كە پاش���ماوەی خانووەكانی لەب���ەرد و گەچ و نەخ���ش و نی���گاری گەچ���كاری دەبینرێ���ت، هەروەه���ا ب���ە دووری ()5ك���م لەباكووری كفریەوە گردێكی ش���وێنەوار هەیە ،كە پێی دەگوترێت قەاڵی كچان (قز قلعەسی) ،بەاڵم هەم���وو ئ���ەم پ���رۆژە ش���وێنەواریانە هەتا ئێستاش لەچاوەڕوانی نۆژەنكردنەوەدان.
ژمار ه 238
35 2014/7/5
ناوخۆ
بەهۆی كەمی بەنزین هەندێك شۆفێر پاسەكانیان لەماڵەوە راگرتووە
لەگەڵ قەیرانی بەنزین هێڵەكانی گواستنەوەی ناو شار زیاتر پەكیانكەوتووە هاواڵتیەك :یەك كاتژمێر زیاتر چاوەڕێی پاسم كردووە نەهاتووە! شۆفێری پاسێك :ئەو بڕە بەنزینەی بە سڕە وەریدەگرین بەشی یەك سەفەرمان ناكات! 36ژمار ه 2014/7/5 238
ناوخۆ
چرۆ حوسێن
"ماڵ����م لەدەرەوەی ش����ارە ،جاری وابووە زیات����ر لەكاتژمێرێ����ك وەس����تاوم ب����ۆ پاس كەچ����ی نەهات����ووە" .لوقمان ب����ە توڕەییەوە ئەو قس����انەی بۆ "سڤیل" كرد ،كاتێك لەسەر ش����ەقامی س����ەرەكی كەس����نەزان هەولێ����ر لەچاوەڕوانی پاسدا وەستابوو. نەبوون����ی رێكخس����تن ل����ە گواس����تنەوەی ب����ە كۆمەڵ بەیەكێ����ك لەگرفت����ە گەورەكانی هاتووچ����ۆی ناوش����ار دادەنرێ����ت ،بەتایبەت قەیران����ی س����وتەمەنی ئ����ەم گرفت����ەی قوڵتركردۆت����ەوە .الیەنی بەپرس����یش ئاماژە بەوە دەكات ،كە لەهەوڵی چارەس����ەركردنی ئەو گرفتانەن و پڕۆژەی نوێیان هەیە. ئاوارە حوس����ێن دەرچوویەك����ی زانكۆیە بەگلەیی����ەوە ب����اس ل����ەوە دەكات ،ك����ە چوار س����اڵی زانكۆی زۆر بەناخۆش����ی تەواوكرد. ئەو دەڵێت "جاری وابووە كاتژمێر 10وانەم تەواو ب����ووە ،كەچ����ی كاتژمێ����ر 2لەماڵەوە بووم ،چاوەڕێ����ی هاوڕێكانم دەكرد تاوەكو ت����ەواو بن پێكەوە تاكس����ی بگری����ن ،بەهۆی نەبوون����ی پ����اس هەمیش����ە بۆ ماڵ����ەوە و بۆ زانكۆ دوادەكەوتم". هێڵەكان����ی گواس����تنەوەی هاواڵتی����ان دوو بەش����ن ،بەش����ێكیان ناوخۆیی����ە ،ك����ە لەس����ەنتەری ش����ارەوە دەس����ت پێدەكات بۆ هەم����وو گەڕەك����ەكان و لەش����اری هەولێ����ر زیاتر لەهەژدە هێڵ هەیە ،بەشەكەی دیكەی دەرەوەی شارە ،كە هەر یەكەیان ئۆتۆمبێلی تایبەت بەخۆی هەیە ،هێڵی دەرەوەی ش����ار دابەش بووە بەسەر دوو تەرمیناڵی باكوور و رۆژئ����اوای هەولێ����ر ،لەماس����تەرپالنی هەولێر ،كەسنەزان و بنەساڵوە و دارەتوو.. هتد ،بەناوەوەی شار لەقەڵەم دراون. ش����ۆفێران كەمی بەزین دەكەنە هۆكاری س����ەرەكی بۆ ناڕێكوپێكی لەوادەی گەیشتن و هاتوچۆی پاسەكانی گواستنەوە. پش����تیوان محەم����ەد بەرپرس����ی هێڵ����ی مامۆستایانە لەناو شاری هەولێر ،باس لەوە دەكات ،ك����ە ئەوان پێش����تر كاتی دەرچوون و هاتنەوەی����ان دیارب����ووە ،ئێس����تا لەب����ەر قەیرانی كەمی بەنزین وایكردووە بەش����ێك لەشۆفێرەكان پاسەكانیان لەماڵەوە رابگرن. هەروەها پشتیوان گوتیشی "لەكاتی دەوامی قوتابخانەكان بەو پێیەی خاوەن پاس����ەكان هاتوچ����ۆ بەقوتابیان دەكەن ،بۆیە كێش����ەی هاتووچۆی هاواڵتیان زۆر دەبێت ،ئێستاش بەه����ۆی مانگ����ی رەمەزانیش����ەوە بەش����ێك لەشۆفێرەكان ناتوانن كار بكەن".
هەرچەن����دە هێڵی كەس����نەزان لەماس����تەر پالن����ی هاتوچۆی هەولێر بەهێڵی ناو ش����ار لەقەڵ����ەم دەدرێت ،هاوكات بەرپرس����ی ئەم هێڵ����ە خۆی����ان ب����ەدەرەوەی ش����ار لەقەڵ����ەم دەدەن ،چونكە تاوەكو دەگەنە ناو شار كات و بەنزینێكی زۆرتر خەرج دەكەن. كەریم عەزیز بەرپرسی هێڵی كەسنەزان دەڵێ "م����ن لەدوێنێوە پاس����ەكەم راگرتووە، چووم بۆ سرەگرتنی بەنزین ،ئەو بەنزینەشی وەریدەگرین بەش����ی ئێمە ناكات بۆ ئەوەی یەك جار بچینە ناو شار و بگەڕێینەوە ،بۆیە داوا لەحكوم����ەت دەكەی����ن بەنزینخانەیەكی تایبەت بەپاسەكان بكاتەوە ،چونكە پاس بۆ چینی كەمدرامەت و هەژارە". سەندیكای گواستنەوە و گەیاندن كاریان رێكخس����تنی هێڵەكان����ی هاتۆچۆی����ە لەن����او گ����ەڕەكان و دەوروب����ەری ش����اری هەولێر بەگش����تی .بەپێی ئامارێك لەو سەندیكایەوە ژم����ارەی پ����اس و كی����ا لەهێلەكان����ی ناوە و دەرەوەی ش����ار دەگات����ە زیات����ر ل����ە 800 ئۆتۆمبێلی گواستنەوە. عەبدوڵ��ڵ�ا كەری����م بەرپرس����ی س����ەندیكا هۆكاری نارێكوپێكی لەرێكخستنی پاسەكان و هاتوچۆی بەكۆمەڵ بۆ فراوانبوونی شاری هەولێ����ر دەگێڕێت����ەوە و دەش����ڵێت "ب����ۆ ئەو گەڕەكە نوێیانەش كە دروس����ت دەبن تەنها دەتوانین هێڵ����ەكان درێژ بكەینەوە ،ناتوانین هێڵ زیاد بكەین ،چونكە هێڵە دیاریكراوەكان تێكەڵ و ئاڵۆز دەبن ،هەر بۆیە ماوەی چەند س����اڵێكە هێ����ڵ داب����ەش نەك����راوە" .هەروەها ئەو بەرپرس����ە دووپاتیدەكاتەوە ،كە لەگەڵ وەزارەت����ی گواس����تنەوە رێككەوت����وون لەم����ەودوا هێڵی ن����وێ لەن����اوە و دەرەوەی شار دابەش بكەن. ئەندازیار عەبدولخالق عەلی بەڕێوەبەری گواستنەوەی هەولێر ،ئاماژە بە كەموكوڕی لەگواس����تنەوەی بەكۆمەڵ لەشاری هەولێر دەكات ،ب����ەو پێیەی لەگواس����تنەوەدا كەمتر رەچ����اوی كات����ی م����اوەی نێوان پاس����ەكان دەكرێت ،بەڵكو رەچاوی بەیانیان و ئێواران دەكرێ����ت ،ل����ەو كاتان����ەدا هاتوچ����ۆ زیات����ر دەبێت. عەبدولخال����ق دەڵ����ێ لەئێس����تادا لەرێگەی كۆمپانیایەك����ی ئیتاڵی����ەوە بەن����اوی (ئی����ف جی تەكن����ۆ پۆڵۆ) ه����ەوڵ دەدرێت پڕۆژەی پاس س����تی بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە و %20ی دیزان����ی پڕۆژەك����ە ت����ەواو ب����ووە. جەخ����ت لەوەش دەكاتەوە ،ك����ە "پارێزگاری هەولێ����ر لەهەوڵی ئەوەدایە هەرچی زووترە پڕۆژەكە تەواوبێت" .پێشیوایە ئەم پڕۆژەیە
بەڕێوەبەری گواستنەوەی هەولێر:
پڕۆژەی "پاس ستی" كێشەی هاتوچۆی ناو هەولێر چارەسەر دەكات
دەتوانێت كێشەی هاتووچۆ لەشاری هەولێر چارەس����ەر ب����كات ،چونكە بەسیس����تەمێكی تایم����ی رێكخ����راو كاردەكات ،بەش����ێوەیەك هەر كەس����ێك بۆ ماوەی چەن����د خولەكێكی كەم لەوێس����تگەی پاس چ����اوەڕوان دەبێت، لەوكات����ەی ب����ۆی دیاریكراوە دەبێ����ت بگاتە شوێنی خۆی بێ دواكەوتن. هاواڵتی����ان تەنه����ا كێش����ەیان دواكەوتنی پاس����ەكان نییە ،بەڵكو بەش����ێك لەپاس����ەكان زۆر كۆن����ن .عەبدولخال����ق ل����ەم بارەی����ەوە دەڵێ����ت "بەبڕی����اری پارێزگار هەركەس����ێك پ����اس ن����وێ بكات����ەوە نابێ����ت بیگۆرێ����ت بۆ پاسێك كە مۆدێلەكەی لە 2010كەمتر بێت، حكومەت سێ هەزار دۆالر بەدیاری دەداتە هەر ش����ۆفێرێك پاس����ەكەی ن����وێ بكاتەوە، ب����ەاڵم هەندێ����ك ك����ەس لەتوانایان����دا نیی����ە پاس����ەكەیان بگۆڕن ،بۆیە ناتوانین فشاریان بخەینەسەر". ب����ەو پێی����ەی ب����ەردەوام ش����اری هەولێر دوای بەتایب����ەت لەگەورەبوندای����ە، دروس����تكردنی ئەو یەكە نیشتەجێبوونانەی لەس����ەنتەری ش����ار دوورن ،هیچ پاسێكیان ب����ۆ تەرخ����ان نەكراوە ،ب����ەاڵم بەگوتەی ئەو بەڕێوەب����ەرە بەتەواوبوونی پڕۆژەی س����تی پ����اس كێش����ەی هاتووچۆی ئ����ەو گەڕەك و شارە نوێیانە كەمدەبێتەوە. عەبدولخالق عەلی لەبارەی پڕۆژەی "ترام وەی" ك����ە دیزاینەك����ەی تەواو ب����ووە ،گوتی "ئ����ەو پڕۆژەیە تێچوونێك����ی زۆری دەوێت، لەم كاتەدا لەتوانای حكومەتدا نییە ،بەهۆی كەمی بودجە ،بەاڵم لەهەوڵی ئەوەداین یەك هێڵی تەواو بكەین". بەش����ێك لەهاواڵتیان پێیانوایە لەم كاتەدا كە قەیرانی بەنزین هەیە ،پێویستە حكومەت كاری زیاتر بكات بۆ ئامرازی گواستنەوەی بەكۆم����ەڵ .لوقم����ان گەنجێك����ە ش����اگردی دوكانێكە ،گوتیشی "ئەگەر بەتاكسی هاتوچۆ بكەین نرخەكەی دوو هێندەی جارانە ،بۆیە پێویس����تە ل����ەم قەیران����ەی كەم����ی بەنزین����دا حكومەت هێڵەكانی پاس زیاتر تۆكمە بكات، بەتایبەت بۆ ئەو هاواڵتیانەی كەمدرامەتن".
ژمار ه 238
37 2014/7/5
ناوخۆ
ئاوارەكان بارگرانیەكی زۆریان خستۆتە سەر ژیانی خەڵكی هەرێم چرۆ حوسێن
"دەچین���ە ب���ازاڕ كااڵ گران ب���ووە ،خانوو بەدەست ناكەوێت ،كرێ زۆر زیادی كردووە، زۆرب���ەی دراوس���ێكانمان كورد نی���ن" .ئەمە گوتەی كاردۆ عەلیە ،دانیش���تووی یەكێك لە گەڕەكە تازەكانی هەولێرە. بەه���ۆی ناس���ەقامگیری بارودۆخ���ی ناوچەكان���ی خ���واروو و ناوەڕاس���تی عێراق و بارودۆخ���ی واڵت���ی س���وریا ،ژمارەیەك���ی زۆر ئ���اوارە روویان لەهەرێمی كوردس���تان ك���ردووە ،رۆژ بەرۆژی���ش ژمارەی���ان لەزیادبووندایە ،بەتایبەت دوای داگیركردنی بەش���ێك لەش���ارەكانی عێ���راق لەالی���ەن داعش���ەوە ،بەهاتن���ی ئاوارەكان���ی موس���ڵ و ئەنب���ار هێن���دەی دیك���ە قورس���ایی كەوتۆتە سەر ش���انی هاواڵتیانی هەرێمی كوردستان و داوا لەحكوم���ەت دەك���ەن پالنی هەبێت بۆ رووبەروو بوونەوەی ئەم دۆخە. ش���نۆ بەختی���ار چەند س���اڵیكە دەرچووی زانكۆی���ە و دەڵێ���ت "لەهەم���وو واڵتێ���ك ئەولەویەت ب���ۆ هاواڵتیی خۆیانە ،بەاڵم ئێمە لەكوردس���تان دەبینی���ن خەڵك���ی بیان���ی دێن گوزەرانی���ان لەئێم���ە باش���ترە ،دەچین���ە هەر ش���وێنێكی گش���تی هیچ كەس بەكوردی قسە ن���اكات ،بەدوای كاردا دەگەڕێین لەبەر بیانی و ئاوارە بۆ ئێمە نییە". ئام���ارەكان دەری دەخ���ەن رێژی���ەی
38ژمار ه 2014/7/5 238
ئاوارەكان���ی س���وریا لەهەرێمی كوردس���تان دەگات���ە 215ه���ەزار ك���ەس ،هەرچەن���دە بۆ ئاوارەكانی موس���ڵ داتایەكی ورد نییە ،بەاڵم بەپێ���ی ئامارێ���ك لەمانگ���ی س���وری عێراقی ژمارەی���ان نزیكەی 300هەزار كەس���ە ،ئەو ئاوارانەش���ی لەئەنبار و فەلوج���ەوە هاتوون نزیكەی 12ه���ەزار خێزانن ،هەروەها بەپێی ئامارێ���ك لەوەزارەت���ی كار و كاروب���اری كۆمەاڵیەت���ی ئ���ەو كەس���انەی لەرێگ���ەی كۆمپانیاكان���ی وەبەرهێنانەوە ب���ۆ كاركردن هاتوون���ە هەرێم���ی كورس���تان ،ژمارەی���ان نزیكەی 15هەزار كەسە. ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارەكان بارگرانیەكی زۆریان خس���تۆتە س���ەر ژیان���ی هاواڵتیانی هەرێ���م .لەبازاڕ و مۆڵەكانەوە تاكو باخچە و شوێنە گشتیەكان و بەنزیخانە و نەخۆشخانە و تەنانەت ل���ە مزگەوتەكانیش قەرەباڵغیەكی زۆریان دروس���تكردووە .كارمەندێكی س���ەر ب���ە دەزگایەكی ئەمنی ،كە كاروباری مۆڵەتی نیشتەجێبوونی ئەو ئاوارانە رایی دەكات ،بۆ س���ڤیل گوت���ی "رۆژانە لە كاتژمێ���ر 8تا 4ی ئێ���وارە ئیس���راحەتمان نی���ە ،ه���ەر خەریكی راییكردنی كاروباری ئەوئاوارە عەرەبانەین، فش���ارێكی زۆریان لەس���ەر ئێمەش دروست كردووە". د .دین���دار زێب���اری جێگ���ری بەرپرس���ی پەیوەندییەكان���ی دەرەوە ب���ۆ كاروب���اری رێكخراوە نێو دەوڵەتییەكان لەبارەی بوونی
پالنێ���ك ب���ۆ ئ���ەم بارودخە بۆ س���ڤیل گوتی "تێكچوونی بارودۆخەك���ە لەناكاو بوو ،بۆیە حكومەت نەیتوانی پالنێكی بۆ دابنێت ،لەگەڵ ئەوەش���دا رۆژانە واڵتانی دیكە و رێكخراوە نێودەوڵەتیی���ەكان ئ���اگادار دەكەین���ەوە ،ك���ە هەرێمی كوردستان لەتوانایدا نییە ئەو هەموو ئاوارەیە وەربگرێت" .د.دیندار باسی لەوەش كرد ،كە ئەوان ناتوانن رێگری بكەن لەهاتنی ئەو ئاوارانە ،چونكە بارودۆخی واڵتی خۆیان زۆر مەترسیدارە دەبێت خەڵكی لەوە تێبگەن كە عێ���راق هەموو ش���ارەكانی لەش���ەڕدایە، گوتیشی "ناتوانین الیەنە مرۆییەكە پشتگوێ بخەی���ن ،چونك���ە رۆژگارێك ب���وو كوردیش ب���ەو دۆخەدا تێپەڕی ،كە ب���ە ملیۆنان خەڵك لە كوردس���تانەوە رایانكرد ب���ۆ واڵتی ئێران و توركیا". ب���ە پێ���ی گوت���ەی ئ���ەو بەرپرس���ە كەمپی ئاوارەكانی موس���ڵ دەگوازرێنەوە بۆ ناوچە كوردس���تانییەكانی دەرەوەی هەرێ���م ،لەوێ سێ كەمپیان بۆ دروست دەكرێت. هاواڵتی���ان داوا دەك���ەن ل���ەدەرەوەی ش���ارەكان كەم���پ بۆ ئ���اوارەكان دروس���ت بكرێ���ت و رێ���گا نەدرێت ش���ەپۆلی ئاوارەان بڕژێن���ە نێ���و ش���ارەكانەوە .بۆی���ە كاردۆ لەوب���ارەوە دەڵێ "گ���ەر حكوم���ەت ناتوانێت پالنێكی باش���ی بۆ ئەم دۆخە هەبێت ،با چیتر ئ���اوارە وەرنەگرێت و ژیانی خەڵكی هەرێمی كوردستان تێكنەدات".
كۆمەاڵیەتی
هیندۆسی ئاینی سەرەكی و رەسەنی هیندستان
ژمار ه 238
39 2014/7/5
كـۆمـەاڵیـەتی
هیندۆسەكان زیاتر لە %80ی كۆمەڵگای هیندی پێكدەهێنن
هیندۆسی
ئاینی سەرەكی و رەسەنی هیندستان هەندێك الیەنی لەیەكچوو لەنێوان ئاینی هیندۆسی و ئیسالمدا هەیە تەیار عادل گۆران ــ مۆمبای
40ژمار ه 2014/7/5 238
كـۆمـەاڵیـەتی
هیندس����تان پ����اش واڵتی چی����ن لەرووی ژم����ارەی دانیش����توانەوە دووەمی����ن واڵت����ی جیهانە .قس����ەكردن لەس����ەر الیەن����ی ئایینی لەهیندستان تارادەیەك سەختە ،چونكە یاسا و رێسای توند دانراوە بۆ ئەوانەی سوكایەتی بە ئایی����ن و مەزهەبەكانی ئەم واڵتە دەكەن. كاتێك وەكو گۆڤاری س����ڤیل لەهیندستانەوە خەریك����ی دروس����تكردنی ئ����ەم ریپۆرت����اژە بووی����ن ،لەگ����ەڵ رۆژنامەنوس����ێكی هین����دی كەوتمە گفتوگۆ .بەرلەوەی من پرسیاری ئەو بابەتەی لێبكەم ،ئەو پرسی :لەكوردستان چ ش����تێك بڤەیە رۆژنامەنووس قسەی لەسەر ب����كات؟ منی����ش گوت����م هەڵدان����ەوەی مەلەفی گەندەڵی بەرپرسان ئەو دایە قاقای پێكەنین!! منی����ش پرس����یم :ئ����ەی الی ئێ����وە؟ نوس����ین لەسەر هەركام لە ئاینەكان .رۆژنامەنوسان
لەهیندس����تان بەهی����چ ش����ێوەیەك بۆیان نییە قس����ە لەس����ەر بابەتێك بكەن ،كە پەیوەست بێت بە الیەنی ئاینییەوە. ئاین����ە رەس����ەن و هاوردەكراوەكان����ی هیندستان: لەسەرانس����ەی دونیادا بەپێی سروش����تی جوگرافیای����ی و كۆن����ی مێژووەك����ەی و گەورەی����ی قەب����ارەی س����نوورەكە و رێژەی زۆری ژم����ارەی دانیش����توانی ،هیندس����تان بەواڵتێك����ی فرەج����ۆری جوگراف����ی و ئایی����ن و مەزهەبی دەناس����رێت .لەهەندێك بەش����ی هیندس����تاندا چیای گەورە گەورە لەبەشێكی تریشیدا دەشتی پان و بەرین و سەوزایی و دارستانی چڕ دەبینی .هەریەك لەو ناوچانە خاوەن دیالێكت و كەلتوور و شێوەی زمانی جی����اوازی خۆیانن .لەم راپۆرت����ە مەیدانیەدا وەك گۆڤاری س����ڤیل ویس����تمان كار لەسەر تەوەری ئایینی لەهیندستان بكەین ،بەتایبەت ئاینی هیندۆسی. پرۆفیسۆر "د .رامبوالل كیشن" مامۆستای بەش����ی مێ����ژوو لەزانكۆی سیمبۆیس����ی نێو نەتەوەیی ،لەوالیەتی مهاراشترای هیندستان بۆ س����ڤیل گوت����ی "ئایینی هیندۆس����ی لەگەڵ هەریەكە لەئایینەكانی س����یخی و بوودایی و جین����ی بەئایینی فەرمی ناوخۆی هیندس����تان یاخ����ود ئایین����ی ب����اب و باپی����ران ئەژم����ار دەكرێ����ت .هەریەكە لەئایینەكانی ئیس��ل�ام و مەس����یحی بەئایینێكی هاوردە ل����ەدەرەوەی هیندس����تان ئەژمار دەكرێ����ت ،كە بەم دواییە بەش����ێك لەهیندیەكان چوونە سەر ئەم دوو
ئایینە" .د .كیش����ن گوتیش����ی "بەپێ����ی دوایین سەرژمێری كە لەساڵی 2001ئەنجامدراوە، لەواڵتی هیندس����تان بیروباوەڕدارانی ئایینی بەپێی رێژە وەها دابەش بوونە: ئایینی هیندۆسی %80.5و ئایینی ئیسالم %13.4و ئایین����ی مەس����یحی %2.3و ئایین����ی س����یخی %1.9و %1.8ئاینەكان����ی دیك����ەن. ب����ەم ش����ێوەیە هیندۆس����ی گەورەترین ئاینی هیندستانە. زۆر جار كاتێك لەكوردستان باسی ئایینی هیندۆس����ی دەكرێت ،خەڵك ه����ەر لەخۆیەوە باس����ی مش����ك و مار و چێل و ش����تی سەیر س����ەیر دەكەن ،كە ئەو ش����تانە لەهیندس����تان زۆر دەگمەنە .وەك ئەو مامۆستایەی زانكۆ دەیگوت "ئەگەر هەش����بێت كەس نایانبینێت، تەنه����ا لەبەش����ی باش����ووری هیندس����تان خەڵكێك����ی دواكەوتوو و ناش����ارەزا هەن ،كە لەئێس����تادا لەدوورگ����ە چ����ۆڵ و گەورەكانی هیندس����تان خەریك����ی ژیان����ی كش����توكاڵین، ئەوان لەسەر ئایینی جۆراوجۆرن و رێژەی نەخوێندەواری����ان تێ����دا ب����ەرزە و زۆربەیان هەژارن". الیەن����ە لەیەكچووەكان����ی خواوەن����دی هیندۆسی و چیرۆكی ئیبراهیم پێغەمبەر: رەنگ����ە بەالی زۆر لەخوێنەرانەوە س����ەیر بێت ،گەر بزان����ن نزیكیەك لەنێوان چیرۆكی خواوەن����دی هیندۆس����ی وات����ە "گرەنت پەتی پەپ����ا" و چیرۆكی پێغەمبەر "ئیبراهیم خەلیل" (د.خ) و "ئیسماعیل"ی كوڕی هەیە .هەروەك خوای گ����ەورە لەقورئانی پیرۆز باس����ی لەو
ژمار ه 238
41 2014/7/5
كـۆمـەاڵیـەتی
هیندیەكان ئاینەكانی هیندۆسی و سیخی و بودایی بەئاینی رەسەن و ئیسالم و مەسیحیەتیش بە ئاینی هاوردەكراو دەبینن "ئەوانەی مشك و مانگا و ئاژەڵ دەپەرستن ،خەڵكانێكی دواكەوتوون و لەدوورگە چۆڵ و گەورەكانی هیندستاندا دەژین و كەس نایانبینێت"
42ژمار ه 2014/7/5 238
چیرۆك����ە ك����ردووە ،كاتێ����ك چ����ۆن لەرۆژی یەكەم����ی جەژن����ی قورب����ان ئیبراهی����م (د.خ) دەیەوێت كوڕەكەی ئیسماعیل بكاتە قوربانی و سەری ببڕێت. كاتێ����ك ئێم����ە لەپەرەس����تگای "پاش����ان رۆد" زانیاریم����ان لەس����ەر ئاینی هیندۆس����ی وەردەگ����رت ،لەباوەڕدارێك����ی هیندۆس����یم پرسی :بۆچی ئەو بتانەی دەیانپەرستن یەك رەنگ و روخساریان نییە؟ چونكە لەبنەڕەتدا سێ جۆر بت هەیە ،یەكێكیان لەسەر شێوەی پیاوە رەمێكی بەدەس����تەوەیە ،ئەوەی تریان لەسەر ش����ێوازی ئافرەتە ،سێیەمیان الشەی مندالێك����ە و س����ەری فیل����ی پێوە لێكن����دراوە. "شەنكەر كۆلی رام" بڕوادارێكی هیندۆسییە و پ����اش تەواوبوون����ی دوع����ا و نوێژەكان����ی لەپەرەس����تگا بچووكەكەی ،بۆ س����ڤیل گوتی "ئێمە 3خوداوەندمان هەیە ،یەكێكیان خودای باوكە و ئەوەی تریان دایكە و ئەوەی تریان كوڕە". ش��ەن��ك��ەر ل���ەب���ارەی خ����ودای ك���وڕ كە سەرەكەی سەری فیلە و بەگانێش (گرەنت پەتی پەپا) ناسراوە گ��وت��ی "چ��ی��رۆك��ێ��ك��ی زۆر ك��اری��گ��ەر لەپشت سەری فیلەوە هەیە .قوربانیدان لەواڵتی هیندستان هەمیشە كەلتوورێكی باو بووە .لەئایینی ه��ی��ن��دۆس��ی��ش ه���ەم���وو سالێك رۆژێ���ك ه��ەی��ە ب��ۆ قوربانیدان. سەدەیەك پێش ئێستا كاتێك ئەو رۆژە دادێت و خوداوەندی باوك دەیەوێت قوربانی بكات ،بەاڵم هیچی دەست ناكەوێت بیكاتە ق��ورب��ان��ی و لەناچارییدا بیر لەكوڕەكەی دەكاتەوە، س���ەڕی ك��وڕەك��ە "گانیش" ل���ێ���دەك���ات���ەوە و دەیكاتە ق���ورب���ان���ی ،ب�����ەاڵم گانیش پ���اش ل��ێ��ك��ردن��ەوەی سەری ه���ەر ب��ەن��ەم��ری دەمێنێتەوە، باوكیشی ب��ەن��اچ��اری لەجیاتی س��ەری ك��وڕەك��ە ،س��ەری بێچوە فیلێك لەشوێنی سەری كوڕەكەی دادەنێت" .بەم چەشنە گرەنت پەتی پ��ەپ��ا ،ی��اخ��ود خ���ودای م��ن��دال ،كە تائێستا س��ەرەك��ەی س��ەری فیلە سااڵنە لەو رۆژەدا هیند ۆ سە كا ن ی������ادی ئەو ئەو چیرۆكە
ت��راژی��دی��ی��ە دەك���ەن���ەوە ،ب��ەج��ەژن��ی گرەنت پەتی پەپا ناوی دەبەن ،خوداوەندی منداڵ دەهێننە بازاڕ و شوێنە گشتیەكان و بەدەم سروودی ئایینی خەریك دەبن ،تا لەكۆتایی مەراسیمەكە خوداكەیان فڕێ دەدەن��ە نێو رووبار و دەریاچەكان ،ئینجا لەبازاڕ بتێكی تر دەك��ڕن��ەوە لەشێوەی س��ەری فیل تاكو ساڵی داهاتوو ،هەروەك چۆن موسوڵمانان لەرۆژانی جەژنی قوربان ئاژەڵ سەر دەبڕن و خۆشی دەگێڕن و پیرۆزبایی لە یەكتری دەك���ەن ،هیندۆسەكانیش ب��ە هەمانشێوە، ب��ەاڵم ئ��ەو ج��ەژن��ەی ئ��ەوان دەكەوێتە نێو مانگی 9ی هەموو ساڵێك و جەژنەكە 15 رۆژ دەخایەنێت. پەرستنی ئەو بتانەی لەبەرد دروستكراون بەالی خەڵكانی غەیرە هیندۆسییەوە كارێكی س����ەیرە ،بۆی����ە كاتێ����ك پرس����یارمان ك����رد لەوەاڵم����دا یەكێكیان گوتی "ئ����ەو بتانە تەنها وێنەیەكی ش����كلین و لەس����ەر ئەو شێوازەن، ئ����ەوە تەنها وێنەكەیان����ە ،ئەگەرنا لەبنەڕەتدا ئ����ەوان خودای ئێمەن و لەهەموو ش����وێنێك بوونی����ان هەیە ،ئەوان ئێمە دەبینن و ئاگایان لێمانە ،بەاڵم ئێمە ئەوان نابینین". ئەركە ئاینیەكانی ئاینی هیندۆسی كاتێك لەپەرستگاكە راوەستابووم بەدەم س����ەیركردنی نوێژك����ەرە هیندۆس����یەكان دەمبین����ی باوەڕدارانی هیندۆس����ی س����رەیان لەس����ەر نزیكبوون����ەوە ل����ە بتەك����ە دەگ����رت، پێاڵوەكانیش����یان دادەكەن����د و هەریەكەی����ان پێ����ش ئەوەی بگەنە ب����ەردەم بتەكە بەتوندی زەنگوڵی دیار بتەكەی����ان دەلەراندەوە ،وەك ئاماژەی����ەك ب����ۆ ئاگاداركردن����ەوەی بتەك����ە، ك����ە ئ����ەوە منم هاتم و ن����ۆرەی نوێژكردن و نزاكانی منە ،تۆش گوێم لێڕاگرە و هیواكانم بەج����ێ بێن����ە .دوای تەواوبوون����ی دەنگ����ی زەنگولەكە ،نوێژكەرەكان هەردوو دەس����تی خۆیان دەكرد بەیەك و خۆیان دەچەماندەوە و بەش����ێكیان بخورێك����ی ب����ۆن خۆش����یان دادەگیرساند و گوێزێكی هیندیان لەژێر پێی بتەكە دەش����كاند .دوات����ر بەبێدەنگی و هێمنی خولەكێ����ك لەبەرامبەر بتەكە رادەوەس����تان، لەدڵ����ەوە خەریكی نزا و پاڕان����ەوە دەبوون، دواتر هەریەكەیان چەند خولەكێك بەدەوری بتەك����ەدا دەس����ووڕانەوە ،ه����ەروەك چ����ۆن موس����وڵمانان (ب����ەدەر لەبەراوردكردنی����ان) ل����ەدەوری كەعب����ەی پی����رۆز دەس����وڕێنەوە. ئ����ەوان ب����ۆ ه����ەر بتێ����ك پەرس����تگایەك لەبناری دارێك دروس����تی دەك����ەن .چەندین زەنگوڵیش بەبەش����ی س����ەرەوەی دارەكەوە شۆڕدەكەنەوە.
كـۆمـەاڵیـەتی
گەنجێك بە ئۆتۆمبێلەكەی پیاوێكی جۆرجی پاندەكاتەوە دهۆك
لەكات���ی گێڕان���ەوەی چیرۆك���ی كوش���تنی هاواڵتییەكی جۆرجی بەئۆتۆمبێلەكەی خۆی، نیشانەی ترس بەرووخساریەوە دیاربوو ،ئەو بەه���ۆی لیخوڕینی ئۆتۆمبێل بەسەرخۆش���ی لەس���ەر جادەی 100مەتری ش���اری دهۆك هاواڵتییەكی جۆرجی بەئۆتۆمبێل پانكردەوە، كاتێكی���ش دادوەر س���زاكەی ب���ۆ خوێندەوە دەستی كرد بەگریان. ئ���ەو رووداوە لەكاتژمێ���ر 1:30ی یەكێك لەش���ەوەكانی ناوەڕاس���تی مانگی ش���وباتی ئەمس���اڵ لەس���ەر جادەی بارزان لەش���اری ده���ۆك رووی���داوە ،كاتێ���ك ئ���ەو گەنج���ە ئۆتۆمبێلێك���ی گالی���زەری رەش���ی پێب���ووە، س���ێ هاوڕێی خ���ۆی لەگەڵ خ���ۆی دەبات و م���ەی دەخۆن���ەوە ،لەكاتی گەڕانەوەش���یاندا پیاوێ���ك دێت���ە ب���ەردەم ئۆتۆمبێلەكەی���ان و ئەوانیش ب���ە ئۆتۆمبێلەكەیان پانی دەكەنەوە و دەس���تبەجێ گیان لەدەس���ت دەدات ،دواتر ش���ۆفێری ئۆتۆمبێلەك���ە لەالیەن پۆلیس���ەوە دەس���تگیر دەكرێت ،دوای ئەوەی هاوسەری قوربانییەكەش لەس���كااڵ تۆماركردن پاشگەز دەبێتەوە ،بەكەفالەت ئازد دەكرێت و لەمانگی ئایاری ئەمس���اڵیش س���ەر لەن���وێ دادگاییی كراوە. ئەگەرچ���ی هاوس���ەری قوربانییەك���ە لەدانیش���تنی دادگا ئام���ادە نەب���وو ،ب���ەاڵم لەئیفادەیەك���ی نوس���راودا ك���ە ب���ۆ دادگای
ناردبوو ،ئام���اژەی بەوەدابوو ،كە ئەوكاتەی هاوسەرەكەی تووش���ی رووداوی هاتووچۆ ب���ووە ،هەردووكیان پێكەوە لەس���ەر كارەوە ب���ەرەو م���اڵ گەڕاونەت���ەوە ،هەروەه���ا نوس���یبووی "كاتێ���ك ویس���تمان لەش���ەقامی بارزان بپەڕینەوە هیچ ئۆتۆمبێلێكمان لێ دیار نەبوو ،بەاڵم لەناكاوە گوێم لەدەنگێكی بەهێز بوو ،كاتێك ئاوڕم دایەوە بینیم هاوسەرەكەم بۆت���ە دوو پارچ���ە ،منیش یەكس���ەر لەهۆش خۆم چووم ،تەنها ئەوەندەم زانی ئەو گەنجە الیت���ی ئۆتۆمبێل���ی پێنەكردب���وو و زۆری���ش بەخێرایی دەڕۆیشت". هەرچەن���دە ئ���ەو ژنە س���ەرەتا س���كااڵی دژی ش���ۆفێری ئۆتۆمبێلەك���ە تۆماركردبوو، ب���ەاڵم دواتر لەس���كااڵكەی پاش���گەزبووەوە و ئاماژەش���ی ب���ەوەدا ،ك���ە دای���ك و باوكی هاوس���ەرەكەی بەتەمەن���ن و ناتوان���ن لەجۆرجی���اوە بێن���ە كوردس���تان ب���ۆ ئەوەی داوای مافی كوڕەكەیان بكەن. دوو ك���ەس ل���ەو گەنجان���ەی لەكات���ی رووداوەك���ەدا لەگ���ەڵ ش���ۆفێرەكەدا ب���وون بانگهێش���تی دادگا كراب���وون بۆ ش���ایەتیدان، یەكێك لەوان لەوتەكانیدا باسی لەوە دەكرد، كە ئەو كاتەی تووش���ی رووداوەكە هاتوون س���ەرخۆش بوون و خێرایی ئۆتۆمبێلەكەش لەنێ���وان 120_100كیلۆمەت���ر ب���ووە لەكاتژمێرێكدا. هەرچ���ی گەنجەك���ەی دیك���ەش ب���وو دووپاتیك���ردەوە ،ك���ە ش���ۆفێرەكە لەوكاتەدا
س���ەرخۆش ب���ووە و بەخێرای���ی ئۆتۆمبێلی لێخوڕی���وە ،كاتێكی���ش هێزەكان���ی پۆلی���س گەیش���تبوونە س���ەر رووداوەكە ،دوو بوتڵی بیرەیان لەناو ئۆتۆمبێلەكە بینیوەتەوە. ب����ەاڵم تۆمەتب����اری كەیس����ەكە ك����ە ش����ۆفێرەكەیە ب����اس ل����ەوە دەكات ،ك����ە ئەو شەوە لەگەڵ هاوڕێكانی بۆ پیاسە چوونەتە ن����او ش����ار و لەناكاودا ئ����ەو پی����اوە لەنێوان دارەكان����ەوە هاتۆتە س����ەر ش����ەقامەكە .ئەو لەب����ەردەم دادوەردا گوتی "م����ن ئەو پیاوەم نەبین����ی ،كاتێكی����ش لێم����دا ،لەئۆتۆمبێلەك����ە دابەزی����م و بینی����م جەس����تەی بۆت����ە دوو پارچ����ەوە ،دوات����ر راس����تەوخۆ پەیوەندی����م بەئۆتۆمبێل����ی فریاكەوتنەوە كرد و خۆش����م رادەستی پۆلیس كرد". هەروەها وتەی هاوڕێكانی لەبارەی خێرایی ئۆتۆمبێلەك���ەی رەتك���ردەوە و رایگەیاند ،كە خێراییەك���ەی لەنێ���وان 100_80كیلۆمەت���ر ب���ووە لەكاتژمێرێكدا ،دووپاتیش���یكردەوە كە بەئەنقەست ملی لەو پیاوە نەناوە. لەكۆتایی دایش���تنەكەدا دادوەری دادگای تاوانەكانی دهۆك لەژێر رۆش���نایی ماددەی 24ی یاس���ای هاتووچۆ سزای زیندانیكردنی س���اڵێك و ش���ەش مان���گ و غەرامەكردن���ی بەبڕی سێ ملیۆن دینار بەسەر شۆفێرەكەدا س���ەپاند ،جیال���ەوەش بڕی���اردرا تاوانب���ار قەرەب���ووی م���اددی خێزان���ی قوربانییەك���ە بكات���ەوە .لەگەڵ خوێندنەوەی سزاكەش���یدا، تاوانبار دەستی بە گریان كرد.
ژمار ه 238
43 2014/7/5
كـۆمـەاڵیـەتی
فرمێسك:
باوكم وەك دوژمن و كەسێكی دڕندە دێتە بەرچاوم عومەر چاوشین
فرمێسك ناوی خوازراوی كچێكی تەمەن 14ساڵەیە ،بااڵیەكی گۆشتنی مام ناوەند و روخسارێكی ئەس����مەری هەیە ،چیرۆكێكی س����ەیری رەفتارەكانی باوكی لەبەرامبەریدا دەگێڕێتەوە ،كە مرۆڤ بە بیس����تنی توش����ی شۆك دەكات. ئ����ەو كچ����ە خێزانەك����ەی خ����ۆی ب����ە "بەدبەخترین خێزان" ناودەبات و دەش����ڵێت هیچ����كات هەس����تی بەس����ۆزی باوكایەت����ی باوك����ی نەك����ردووە ،بەڵك����و رەفتارەكان����ی باوكی والێكردووە هەمیشە وەك دوژمن و كەسێكی دڕندە بێتە بەرچاوی .ئەو لەبارەی س����ەرەتای تەمەن����ی و هەس����تكردنی ب����ەم رەفتارانەی باوكی گوتی "تەمەنم 10سااڵن ب����وو ،باوكم زۆر لەگەڵ دایكم خراپ بوو و بەردەوام لێیدەدا ،كاتێكیش گەورەتر بووم، وردە وردە هەس����تم كرد ئەو هەرگیز وەك كچ����ی خ����ۆی تەماش����ای من ن����اكات ،بەڵكو هەمیش����ە بەدوو چاوی پڕ لە ش����ەهوەت و غەریزەوە لێمی دەڕوانی". فرمێس����ك چەندجارێ����ك لەگ����ەڵ دایكیدا باس����ی لەم����ە ك����ردووە ،دایكیش����ی بەهۆی ئەمەوە لەباوكی توڕە بووە و جێیهێشتووە. فرمێس����ك لەگێڕان����ەوەی ئ����ەم رەفت����ارە قێزەونان����ەی باوكی گوت����ی "زۆرجار باوكم لەب����ەر فلیم����ە سێكس����ییەكان تادرەنگان����ی ش����ەو دادەنیشت و مەشروبی دەخواردەوە و س����ەرخۆش دەب����وو ،كاتێكی����ش دایك����م و منداڵ����ەكان دەخەوت����ن ،دەه����ات دەس����تی دەخس����تە س����ەردەمم و بانگ����ی دەكردم����ە ژوورەك����ەی خۆی ،منی����ش بەتوڕەبوونەوە بەس����ەریدا ه����اوارم دەك����رد .لەوەت����ەی لە دەرەوەی كوردستانیش����ەوە گەڕاوەت����ەوە
44ژمار ه 2014/7/5 238
ئ����ەم رەفت����ارەی چەندی����ن ج����ار دووب����ارە دەبوویەوە ،منیش كەسوكارم لەوە ئاگادار كردبوویەوە". بەوت����ەی ئەو كچە چەن����د جارێك باوكی هەوڵی����داوە پێك����ەوە بەتەنه����ا لەماڵ����ەوە بمێنن����ەوە ،بەاڵم وەك خ����ۆی دەڵێت "پوور و دایكم شارەزای هەڵسوكەوتەكانی باوكم ب����وون و رازی نەب����وون بەتەنیا لێی نزیك ببمەوە". فرمێس����ك رەفتاری یەكەمج����اری باوكی بیركەوتب����ۆوە و بەگریان����ەوە ی����اری ب����ە پەنجەكان����ی خ����ۆی دەك����رد و دەیگ����وت "ك����ە یەكەمج����ار باوكم دەس����تی ب����ۆ بردم، پ����وورم ئ����اگادار ك����ردەوە ،وت����م ناوێ����رم لەباوك����م نزیكببم����ەوە ،ب����ەردەوام خۆی����م لێدەخشێنێت"!! فرمێس����ك دەگێڕێتەوە ،كە باوكی دەیان ج����ار بەزللە و ش����ەق لێی����داوە و جارێكیش بەچەق����ۆ برینداری ك����ردووە ،بۆیە ئێس����تا س����وورە لەس����ەر ئەوەی لێی خۆشنابێت و س����كااڵی لەس����ەر تۆمار دەكات .دەش����ڵێت "ئ����ەو لەخان����ەی م����رۆڤ دەرچ����ووە ،بۆیە منی����ش هەس����ت بەوە ناك����ەم باوكم هەیە و هیچ ئامادەنیم لەگەڵیدا بژیم". ئەو پیاوە ئێس����تا لەس����ەر دوو كەیس����ی ت����ر زیندانیكراوە كچەكەش����ی دەڵ����ێ "بەڵكو بەگشت داوا و كەیسەكان سزای هەموومان وەربگرێت". دایكی فرمێسك ژنێكی تەمەنی 40ساڵەیە، بەردەوام خەم بەرووخساریەوە دەبینرێت، ئ����ەو بەدەنگێكی ن����زم بۆ س����ڤیل گوتی "بە رێك����ەوت ش����ووم ك����رد ،ب����ەاڵم ئەوەندەی ئاخم لەدەس����ت هاوس����ەرەكەم هەڵكێشاوە، ئەوەن����دە خەن����دەم بەخۆم����ەوە نەبینی����وە، چونكە بەردەوام سەرخۆشە و قومارچییە،
زۆرجار كاس����بی دەكات ت����ا كەمێك پارەی دێتەدەس����ت ،دوات����ر دەیدۆڕێنێ����ت ،ب����اری ئابوورییمان باش نییە". وەك ئ����ەو ژن����ە باس����یدەكات هەركاتێك هاوس����ەرەكەی پ����ارەی نەمابای����ە بیانووی بەكەس����ێك دەگ����رت و توڕەی����ی خ����ۆی بەس����ەریدا دادەمركان����دەوە .دەیان جاریش لێیداوە و بەدار و بەرد و س����ۆندە داركاری ك����ردووە .ه����ەروەك جەخ����ت لەڕاس����تی قس����ەكانی كچەكەی دەكاتەوە و دەش����ڵێت "لەگەڵ كچەكەم زۆر خراپە و چەند جارێك ویس����توویەتی دەس����تدرێژی بكاتەسەر ،كە كچی گەورە و راستەقینەی خۆیەتی". وەك دایكی باسیدەكات تائێستا فرمێسك چوار ج����ار ئ����ەوی لەرەفتارەكان����ی باوكی ئاگاداكردۆتەوە و هانایان بۆ كەسوكارەكەی ب����ردووە ،بەاڵم وەك ئەو ژنە باس����یدەكات "دوات����ر دەس����تی دەك����ردەوە بەئیهانەكردن و ب����ەردەوام دەب����وو لەرەفتارەكانی ،منیش چوارجار لەالی رۆیشتوم و لەدادگا سكااڵم لەسەر تۆماركردووە و داوای جیابوونەوەم كردووە ،ئێستاش باری دەروونی كچەكەم باش نابینم". پووری فرمێسك ،كە خوشكی دایكیەتی، باس ل����ەوە دەكات چەن����د جارێك ئەو كچە هان����ای بۆ ب����ردووە ،ئ����ەو دەڵێت "لەس����ەر ئ����ەوەی پارێزگاری����م لێ����ی دەك����رد ،رق����ی لەبنەماڵەكەش����مان دەبووەوە و هەڕەشەی كوش����تنی لێدەك����ردم" .هەروەها گوتیش����ی "دەمانەوێ خوش����كەكەمان لێی جیاببێتەوە ئامادەی����ن بەخێوی����ان بكەی����ن و هاوكاریان بین". مافپ����ەروەر باوكی ئەن����ەس ،ئاماژە بەوە دەدات كە "بەپێ����ی بڕگەی یەكەمی ماددەی 396ی یاس����ای س����زادانی عێراق����ی ژم����ارە
كـۆمـەاڵیـەتی
دایكی فرمێسك: بەهۆی رەفتاری باوكیەوە باری دەروونی كچەكەم تێكچووە
111ی ساڵی 1969ی هەمواركراو هەر كەسێك هەوڵبدات لەهەر رێیەكەوە بێت بەزۆر دەستدرێژی بكاتە سەر كەسێكی یەكێ����ك لەئەندامان����ی خانەوادەك����ەی و هەوڵەكەی س����ەرنەگرێت ،سزادەدرێت بەزیندانیكردن بۆ ماوەیەك لە 10ساڵ زیاتر نەبێت". هاوكات بەختی���ار محەمەد توێژەری دەروونی دەڵێ "پەروەردەی سێكس���ی لەناو خێزاندا زۆر الوازە و قس���ەكردن لەس���ەر ئ���ەو بابەتە ب���ە عەیب س���ەیر دەكرێت .دایك و باوكان ناچارن گرنگی بەدابینكردن���ی بژێ���وی و جلوب���ەرگ و پێداویستیەكانی تری منداڵەكانیان بدەن، زۆر بەدەگمەن گۆشەیەكی پەروەردەی خێزان���ی تەرخانك���راوە ب���ۆ الیەن���ی پەروەردەی سێكسی" .بەختیار وتیشی "الدان���ە سێكس���ییەكان زۆر جۆری���ان هەیە و بەگرفت و نەخۆش���ی دەروونی دادەندرێ���ن ،هەندێ���ك ل���ەو جۆران���ە ئارەزووی سێكس���كردن دەكەن لەگەڵ من���داڵ ،هەندێ���ك حەز بەسێكس���كردن دەكەن لەگ���ەڵ مردوودا هەندێك لەگەڵ پیر و هەندێك لەگەڵ كەسانی هاوڕەگەز و هەندێ���ك لەگ���ەڵ باڵن���دە و هەندێ���ك لەگ���ەڵ ئاژەڵەكان ،دوو ج���ۆری الدانی ترمان هەیە كە (س���ادی و ماسۆش���ی) ن" .لەبارەی هۆكاری ئ���ەم حاڵەتانەش گوت���ی "لەزۆرب���ەی كاتەكان���دا ژینگە و دەستبەتاڵی و بێكاری گاریگەریان هەیە لەسەر ئەنجامدانی ئەم كارە نەشیاوان، جا قوربانییەكە كەس���انی خزم و نزیكی بن ،یان دووربن .لەوانەشە توندوتیژیی و دەس���تدرێژییەكە بەكۆم���ەڵ بكرێت���ە سەر تاكێك".
ژمار ه 238
45 2014/7/5
كـۆمـەاڵیـەتی
ئەو كارەی كرێكارە بیانیەكان دەیكەن ،هیچكات گەنجەكانی كوردستان پێی رازی نابن و بە شەرمی دەزانن
زۆزك تاهیر
كافتریاكان پڕن لەگەنجی بێكار و شاگردەكانیشیان هەمووی بیانین خاوەن كافتریایەك: گەنجانی ئێمە حەزیان لە ئیشی كەم و پارەی زۆرە
46ژمار ه 2014/7/5 238
زۆربەی گەنجان گلەیی لەوە دەكەن كاریان دەس���ت ناكەوێ���ت ،لەبەرامبەریش���دا دەی���ان كۆمپانی���ا هەن دەس���تی كاری بیانی دەهێنن، زۆربەی گازینۆ و كافتریاكان پڕن لە گەنجی بێكار ،هاوكات زۆربەشیان بەدەستی كەسانی بیان���ی بەڕێوەدەبرێ���ن .ئابووریناس���ێكیش بە پێویستی دەزانێ حكومەت بە پڕۆژەی بچووك پش���تگیری گەنجان بكات .توێژەرێكیش ئەوە دەخاتەڕوو ،كە گەنج���ان بە بیانووی ئەوەی لەواڵتێكی دەوڵەمەندن تەمبەڵی دایگرتوون. ه���اوكار كەم���ال ،خاوەن���ی كافتری���ای "س���ەبوەی"ە لەگەڕەك���ی برایەت���ی ش���اری هەولێ���ر ،ئام���اژە ب���ەوە دەكات رۆژانە دەیان گەن���ج س���ەردانیان دەك���ەن و لەكافتریاكەیان نێرگەلە دەكێش���ن .تەنانەت كەس���انی وا هەن لەبەیانییەوە دێن تادرەنگانی شەو دەمێننەوە و هی���چ كار و كەس���ابەتێكیان نییە ،تەنیا كات دەكوژن .هاوكار سێ كرێكاری هەیە ،دوانیان عەرەب و یەكیان كوردی رۆژئاوایە ،ئەوانەی سەردانیش���یان ك���ردووە هەم���ووی گەنج���ە كوردەكانی باش���وورن .دەش���ڵێ "كەس���ی وا دەهات���ە الم ،ئەو خۆی وەس���تاكەی منی فێرە نێرگەلە دەكرد ،پێمگوت بۆ نایەی كارم لەگەڵ
كـۆمـەاڵیـەتی
دەرچوویەكی كۆلێژ: دەرچووی زانكۆ بم و بچم شاگردایەتی بكەم؟!!!
بك���ەی ،من رۆژانە 60هەزار بەوەس���تایەكی عەرەب دەدەم ،بۆ نەیدەمە تۆ هەر بێئیش���ی؟ كەمێكی���ش توڕە ب���وو ،گوت���ی لەگازینۆ ببمە ش���اگرد؟ پێی شەرم بوو كار لەگازینۆ بكات، ب���ەاڵم بەالیەوە ئاس���ایی ب���وو رۆژانە 10بۆ 12كاتژمێر لەكافتریا دانیش���ێت ،زۆرجاریش نێرگەل���ەی بە قەرز دەكێش���ا"!! بۆی���ە هاوكار پێیوای���ە گەنجەكانی خۆم���ان ،خۆیان حەزیان لەكار نییە و هەس���تێكی خۆ بەگەورەزانینیان هەی���ە .كاتێكیش لێمان پرس���ی بۆچی بەدوای كرێ���كاری كورددا نەگ���ەڕاوە ،گوتی "حەزیان ل���ەكار نییە ،یان حەزیان ل���ەكاری جدی نییە، چەند كەس���م هێناوە ،حەزی���ان لەپارەی زۆر و ئیش���ی كەم���ە ،دەیانەوێ���ت بەتەمبەڵی كار بكەن". چ���االك كەری���م ،گەنجێك���ی دەرچ���ووی كۆلێژە ،ماوەی دوو ساڵە دەرچووە و بێكارە و داش���نەمەزراوە ،لەب���ارەی كاركردنی���ەوە، راش���كاوانەوە دەڵێ���ت "خەری���ج ب���م و بچ���م ش���اگردایەتی بك���ەم؟ حەقی خۆمە 16س���اڵ خوێندوم���ە و دابمەزرێ���م ،رەنجم بەخەس���ار نەڕوا" .ئەو گەنجە پێیوایە حكومەت خەتابارە، چونكە دەرفەتی بۆ گەنجان نەرەخس���اندووە. ب���ەاڵم یاس���ین كە هاوڕێ���ی ئ���ەوە ،ماوەیەك لەئەوروپا بووە ،تەواو پێچەوانەی قس���ەكانی
چ���االك گوتی "لەواڵتێك كار بۆ بیانی هەبێت، بۆچی بۆ گەنجی ناوخۆ نییە؟ ئەوە نییە سەدان كرێ���كاری بیانی لێرە كاردەك���ەن ،بۆ خەڵكی خۆم���ان پێ���ی ش���ەرمە كار ب���كات؟ لەكاتێكدا ئەگ���ەر لەواڵتێك���ی دیك���ە بوای���ە ،قاپش���ۆری پ���ێ ش���ەرم نەبوو ،بەاڵم لێرە ش���ەرم دەكات هەم���وو كارێك ب���كات و هەم���ووكات چاوی لەدامەزراندنە"!! بۆیە چاالك پێیوایە گەنجانی ئێرە وەك خەڵكی واڵتانی كەنداویان لێهاتووە و هەم���وو كارێك ناكەن .پێش���یوایە گەنجانی بەش���ەكانی ت���ری كوردس���تان كاركەرت���رن، دەش���ڵێ "بڕۆ گەنجەكانی بەش���ەكانی دیكەی كوردس���تان ببین���ە ،بزانە چۆن لێ���رە كاریان دەست كەوتووە ،بۆچی ئەوان كاریان دەست دەك���ەوێ؟ بۆ ئەوان بە هەموو كارێك رازین، ب���ەاڵم ئەوەی خۆمان وا نییە؟ ئەوە ش���ەرمە، ئ���ەوە عەیبەی���ە ،كەچ���ی گەورەترین ش���ەرم و عەی���ب ئەوەی���ە بێ���كار دابنیش���ی و تەمبەڵ بی���ت ،دامەزراندن تەنیا كات بەس���ەربردن و رازیبوونە بەپارەیەكی كەم". عەل���ی س���ەعدولاڵی تەم���ەن 61س���اڵ، مامۆستای زمانی عەرەبییە ،ئەو بەسەرهاتێك دەگێڕێتەوە ،كە س���ااڵنی هەش���تاكان پیاوێكی چینی لێرە كاری كردووە ،چەند كەسێكی بینوە تەسبێحیان لەدەست بووە و خۆیان پێخەریك كردووە ،ئەویش پرسیویەتی ئەمە بۆ چییە ،ئایا چارەسەری پزیشكیە یان جۆرە وەرزشێكە؟ لەوەاڵم���دا گوتویانە تەنی���ا خۆخەریككردنە و هیچی دیكە ،ئەویش داویەتە قاقای پێكەنین و گوتویەتی ئەگ���ەر ئەو پەنجە خەریككردنە بۆ ئەوە بێت شەقشەقەیەكی مندااڵنی پێدروست بكرێت باشتر نییە و سوودی ماددی و هزری زیات���ری نابێ���ت؟ بۆیە ئەم مامۆس���تایە دەڵێ "ئێمە بەبێكاری و قس���ەی گەورە راهاتووین، بەاڵم دەتوانرێ���ت لەكەمترین دەرفەت و هەر لەدانیشتن ،شتێك بكەیت ،بۆچی گەنجی كورد كە كاڵشێك لەبەردەكات پێیوایە كوردایەتییە، كەچ���ی كەس بیر لەدروس���تكردنی ناكاتەوە؟ دەچێتە واڵتێك كارێكی دەستی سادە دەكڕێت و دەیكاتە دی���اری ،ئەگەر خۆی پێوە خەریك بكات ،دەتوانێت خۆی دروستی بكات". هۆش���مەند رەفیق���ی ئابوورین���اس ،ئاماژە بەوە دەكات ،كە كوردستان بەرەو كرانەوەی
زیات���ر دەچێ���ت و دەس���تی كاری دەرەك���ی لەالی���ەن هەندێك كۆمپانیاوە بۆ كوردس���تان دێ���ت و هەس���ت بەلێپرس���راویەتی ناك���ەن، ه���اوكات ئیلتیزامێك���ی ئەخالقی���ان بەرامب���ەر نەت���ەوە و هاواڵتیان���ی خۆی���ان نیی���ە ،بۆی���ە ئەمەش بێكاری دروست دەكات .بەتایبەت كە بیانیەكان بەكرێیەكی كەم كاردەكەن ،دەشڵێت "بەداخ���ەوە دەبینی���ن چەندین ك���ەس بێكارە، س���ااڵنە لە زانكۆكانی كوردستان نزیكەی 30 هەزار گەنج دەردەچێت و دامەزراندنیش نییە، بۆی���ە دەبێ���ت حكومەت هەلی دیكە دروس���ت بكات ،ئەگەرنا رۆژبەرۆژ كافتریاكان زیاتر پڕ گەنجی بێكاردەب���ن ،ئەمەش ئاكامی ئابووری و كۆمەاڵیەت���ی خراپ���ی لێدەكەوێت���ەوە" .ئەو ئابووریناس���ە پێیوای���ە بەش���ێك لەهۆكارەكە حكومەت���ی هەرێم���ە ،چونك���ە كەش���ێكی وای دروس���تكردووە ،گەنج لەزانك���ۆ دەردەچێت، تەنیا بیر لەدامەزراندن یان كارێك بكاتەوە ،كە دەستمایەی زۆر بێت ،هەموو كەسێكیش ئەو كارانەی دەست ناكەوێت ،كە داهاتی زۆربێت. هەروەه���ا دەڵێ���ت "گەنجی ئێم���ە رانەهێنراوە لەهەموو شوێنێك كاربكات ،دەبێت حكومەت بی���ر لەپ���ڕۆژەی بچووك بكات���ەوە و چەندین گەن���ج بەهاوبەش���ی كاربك���ەن ،دەرچوویەك لەجیاتی ئەوەی شاگردی بكات لەشوێنێك ،با حكومەت پڕۆژەیەك ب���ۆ كۆمەڵێكیان دابنێت، ئەوان خۆیان كافتریای���ەك بكەنەوە ،ئەوكات زیاتر گرنگی پێدەدەن .یاخود ئەو كۆمپانیایانە خەڵكی بیانی نەهێن���ن ،حكومەت گەنجی ئێمە بەكاربخات و بەخول توانستیان زیاد بكات". رۆژگار محەمەدی توێ���ژەری كۆمەاڵیەتی ئاماژە بەوە دەكات ،گەنجانی ئێمە بە بیانووی ئ���ەوەی لەواڵتێك���ی دەوڵەمەن���دن ،پێیانوای���ە دەبێ���ت كارێكیان هەبێت داهاتی���ان باش بێت و لەگ���ەڵ پێگ���ەی كۆمەاڵیەتی���ان بگونجێ���ت. دەش���ڵێت "بێگوم���ان هیچ م���ەرج نییە ئەوە بۆ هەم���وو گەنجێ���ك فەراهەمبێ���ت" .س���ەبارەت بەچارەس���ەركردنی ئ���ەم كێش���ەیەش دەڵ���ێ "پێویس���تە حكوم���ەت و دەزگا كۆمەاڵیەتی و راگەیاندنەكان ،یەكەمجار هەوڵبدەن كاركردن پی���رۆز بك���ەن و وا لەگەنج���ان بگەیەن���ن كە هی���چ كارێك بەهیچ ش���ێوەیەك ش���ەرم نییە، چونك���ە كاری بچووكی���ش س���ەرەتایەكە ب���ۆ كاری گەورەت���ر .چونكە هەی���ە پێیوایە ئەگەر كارگوزاری چێشتخانەیەك بێت و دەرچووی كۆلێژی���ش بێت ،ئەوە ش���ەرمە" .هەروەها ئەو توێ���ژەرە جەخت لەوەدەكات���ەوە ،گەر بیمەی كۆمەاڵیەت���ی لەگش���ت كارەكان هەبێت ،گەنج تەنی���ا بی���ر لەدامەزران���دن ناكات���ەوە ،لەگەڵ ئەوان���ەش رێگە نەدرێت دەس���تی كاری بیانی بەرەهایی بهێنرێتە كوردستان.
ژمار ه 238
47 2014/7/5
كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی /ئا :ساڵحی مام عەلی
لەپێناو رۆژویەكی ئاسان و بێ هیالكی لەبەرئەوەی رەمەزان كەوتۆتە هاوینەوە و پلەی گەرمی بەرزە، بێگومان هیالك و تینو دەبیت ،بەاڵم بۆ ئەوەی رۆژویەكی ئاسان و بێ هیالكی بگریت ،دەتوانی ئەم خااڵنە جێ بەجێ بكەیت: .1لەپ����اش رۆژ و ش����كاندن ت����ا كات����ی خەوت����ن ئ����او زۆر بخۆرەوە. .2بەبێ پارشێو رۆژو گرتنەكەت زۆر زیاتر هیالكت دەكات و فشار دەخاتە سەر جەستەت ،باشتر وایە پارشیو بكەی. .3لەپاشێوان چای و قاوە زۆر مەخۆرەوە ،هەروەها ترشیاتیش مەخۆ ،چونكە كافاین و خوێ تینویەتیت زیاد دەكەن. .4پارش���ێوان ش���یر و پەنیر و بەرهەمە شیریەكان زۆرباشن بۆ خواردن. .5میوەكان���ی وەك كاڵ���ەك و ش���وتی ئێ���واران و پارش���یوان بەسودن و لەتینویەتی دەتپارێزن.
ناجێگیریی لە رێژەی شەكردەدا مەترسیدارە س����ەنتەری ئەڵمان����ی ب����ۆ نەخۆش����ی ش����ەكرە ئ����اگاداری ئەو كەس����انە دەكاتەوە ،كە نەخۆش����ی ش����ەكریان هەیە ،نابیت بهێڵن رێژەی ش����ەكرەكەیان بەردەوام لەب����ەرزی و نزمی زۆردا بێت، چونك����ە ئ����ەو هەڵكش����ان و دابەزین����ە دەبێت����ە ه����ۆی تێكچوونی دەمارە هەس����تیەكان ،بەتایبەت لەقاچەكان و پێیەكاندا كە توشی س����ڕبوون دەبن ،هەروەها واهەست دەكەن پێیان ساردە لەگەڵ ئ����ەوەی لەكاتی دەس����ت لێدانی ،پلەی گەرمی ئاس����اییە ،ئەمەش نیش����انەی لەدەستدانی هەس����تە لەپێیەكان ،كە دەگاتە رادەیەك، ئەگەر برینداریش بێت هەس����تی پێناكات ،ئەمەش زۆر خراپە و لەوانەیە ببێتە هۆی لەدەستدانی قاچەكانی. بۆیە پێویس����تە رۆژانە پشكنین بۆ رێژەی شەكرەكەیان بكەن و بەردەوام ئاگاداری خۆیان بن، بەتایبەت قاچەكانیان.
48ژمار ه 2014/7/5 238
لە سوودەكانی نانخواردنی هێواش و لەسەرخۆ
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
كێن ئەوانەی نابێت بەرۆژو بن؟ ئەوكەس����انەی نابێ����ت لەرەمەزان����دا بەرۆژوب����ن ،لەبەرئ����ەوەی نەخۆش����ن و نەخۆش����یەكەیان رێگەیان پێنادات بەپێی س����ەرچاوە پزیشكی و شەرعیەكان بریتین لە: .1ئەوان����ەی نەخۆش����ی ش����ەكرەیان هەیە و دەرزی ئەنس����ۆلین بەكاردەهێن����ن دەتوانن بەرۆژو نەبن ،یاخ����ود رۆژوگرتن بۆئەوان باش نیە. .2ئەوان����ەی نەخۆش����ی فش����اری خوێنی����ان هەی����ە ،ئەگ����ەر بێتو فش����ارەكەیان كۆنتڕۆڵ نەكرابێت باش����تر وایە بەرۆژو نەبن ،دەبێ لەكاتی شكاندنی رۆژودا زۆر ئاگاداری خۆیان بن. .3ئەو ژنانەی دووگیانن دەتوانن بەرۆژو نەبن. .4ئەو ژنانەی شیر دەدەنە منداڵەكەیان دەتوانن بەرۆژو نەبن. .5ئ����ەو نەخۆش����خانەی گورچیلەی����ان بۆ دەش����ۆردرێت ،نابێت بەرۆژو بن.
نانخواردنی هێواش و جوینی نان و پارچەكردنی لەدەمدا ئاماژەیەك بۆ مێش���ك دەنێرێت و ئ���اگاداری دەكاتەوە لەو لیكەی���ی پێویس���تە لەدەمدا بڕژێ���ت .هەروەه���ا دیاریكردنی بری ئەو ئەنزیمانەی دەبێ لەگەدەدا بڕژێن بۆهەرسكردنی خواردن���ەكان ،بەم���ەش زۆرتری���ن س���ود لەخۆراكەك���ە وەردەگریت و رادەی هەڵمژین زیاد دەبێت. لەكاتێ���دا خ���واردن بەخێرای���ی بخورێت ئەو رێكخس���تنە تێكدەچێ���ت و الواز دەبێ���ت و كاری���ش دەكات���ە س���ەر ل���ەش .بۆنمونە زۆرجار توش���ی ترشانی گەدە دەبێت. هەروەه���ا لەس���ودەكانی هێ���واش خ���واردن وجوین���ی زۆر لەدوایی���ن لێكۆڵین���ەوەدا دەركەوت���ووە ،دەبێتە ه���ۆی دابەزاندن���ی كێش���ی ل���ەش، بەتایب���ەت ب���ۆ ئ���ەو چەوریی���ەی لەكەمەردا كۆدەبێتەوە .بۆیە پێویستە 20ت���ا 30خولەكم���ان پ���ێ بچێ���ت تاوەك���و نان دەخۆین و لەو كاتەدا خۆمان سەرقاڵی ش���تی ت���ر نەكەی���ن. لەنێوان پركردنەوەی قاپ���ی یەك���ەم و دووەم���دا كەمێ���ك بوس���تە ،ئینجا پڕی بك���ەرەوە ،تێدەگەی كە ئەوەندە برس���ی نی���ت وەك خ���ۆت پێشبینی دەكەیت.
سودەكانی تۆشوتی س����ەربارەی ئ����ەوەی ش����وتی س����ودی تەندروس����تی زۆری هەیە ،بەهەمان ش����ێوە خواردنی تۆش����وتیش كۆمەڵێك س����ودی تەندروس����تی هەیە .لەوانە :رێژەیەكی زۆر لەپرۆتینی تێدایە ،كە بۆلەش پێویستە .هەروەها رێژەیەك لەچەوری تێدایە ،كە بۆپێست باش����ە و دژی پیرییە .جگەلەمانەش رێژەیەك فس����فۆری تێدایە، كە ئێسكەكان بەهێزدەكات و رێژەیەك لەپۆتاسیۆمیشی تێدایە، ك����ە لەبەرزبوونەوەی فش����اری خوێن دەتپارێزێت .س����ەربارەی هەری����ەك ل����ە مەنگەنیز و زەنك و ترش����ی فۆلی����ك و كۆمەلێك مادەی بەس����ودی تر ،كە هەریەكەیان س����ود بە سیستەمی دڵ و بەرگری لەش و هەرس و هەستەدەمارەكانی لەش دەگەیەنن.
ژمار ه 238
49 2014/7/5
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
هۆشیاریی تەندروستیی
هەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت
دووگیانی و مەترسییەكەی لەسەر گیانی دایكان هەم���وو ئافرەتێ���ك ك���ە خێ���زان لەگ���ەڵ پی���او پێكدەهێن���ی ،ئ���ەوەی لەبی���رە كە دەبێت���ە دایك. ئەگ���ەر كچێك توانای دووگیانی نەبێ ،بۆ نمونە زگم���اك روحمی دروس���ت نەبوبێ ،بەزەحمەت هاوسەرگیری دەكات. لەس���ەرەتای دامەزراندن���ی كۆرپەل���ە ،لەن���او روحمی دایكان ،پرۆس���ەكە فیزیۆلۆجی لەش���ی دەگۆڕێ بەهۆی هۆڕمۆنەكانی هێلكەدان و ئەو هۆڕمۆنانەی لەوێالش���ەكە دەس���ت بەكاردەبن. ( )HCGئ���ەو هۆڕمۆن���ە لەرێ���ژەی س���فرەوە دەگات���ە س���ەد ه���ەزار یەك���ە ،لەم���اوەی 3تا 4 هەفت���ە ،كاردەكاتە س���ەر تەندروس���تی گەدە و تێكچ���وون و رش���انەوە ،ئەگ���ەر زۆرب���وو جار هەیە پێویستی بەنوس���تن دەبێ لەنەخۆشخانە، چونك���ە هاوس���ەنگی كانزاكان���ی ن���او خوێن���ی تێكدەچێ .ئەو پرۆسەیە تاكو 4مانگ بەردەوام دەب���ێ( ،بیزوكردن) لەمانگ���ی 7-5لەبەرئەوەی لەن���او خوێنی ئ���او زۆر كۆدەبێتەوە و پالزمای خوێنی زۆر خەفی���ف دەبێتەوە ،رێژەی خرۆكە س���وورەكان ك���ەم دەك���ەن ،وات���ا هیمۆگڵۆبین دێتەخ���وارێ ،ئینج���ا توش���ی دڵەكوت���ە دەبێت. بەگشتی دڵی ئافرەتانی دووگیانی زیاتر لێدەدا، جار هەیە هەناس���ەی تەنگ دەبێ ،لەو كاتەشدا پێویس���تی بەپش���ووە ،لەواڵتانی پێشكەوتوو 2 مانگ���ی ت���ەواو پێش منداڵبوون پش���وو هەیە بۆ ئافرەت���ان ،ئومێ���دەوارم لەواڵت���ی ئێمەش وەك جارانی لێبێتەوە ،جاران 6مانگ پش���ومان دەدا بەموچەی تەواو ،ئینجا 6مانگی تریش بەنیوەی موچ���ە ،ئافرەتانی كارمەن���دی حكومی مانگێك پێش منداڵبوون سودیان لێوەردەگرت. ئ���ەو كورت���ە روونكردنەوەم لەس���ەر ئەوەبوو، كە دووگیانی پرۆس���ەیەكی قورس و ترس���ناكە ب���ۆ گیانی ئافرەت .هەركاتێك لەو ماوە توش���ی خوێنڕێژی ببێت ،لەس���ەرەتا كۆرپەكە لەدەست دەچێت و وێالشەكە دەمێنێتەوە ،زۆرجار دەڵێن (كورتاجیان بۆ كردووە) ،ئەو كورتاجەی باسی دەك���ەن ئاس���ان نییە ،زانین���ی دەوێ ،جار هەیە
50ژمار ه 2014/7/5 238
وێالش���ەكەش ناهێنێت���ە دەرەوە و روحمەكەش زامدار دەكات ،كون���ی دەكات ،ئەگەر بەردەوام بوو لەسەر ئەو كارە ،ریخەڵۆك بریندار دەكات، پیس���ایی دەرژێتە ناو هەناوی ،ئەگەر پێڕابگەن نەش���تەرگەری ب���ۆ بك���ەن بەكتوپ���ڕی ،زگ���ی بكەنەوە و ریخەڵۆكە دەربهێنن ،ئەگینا (فاتحیە) بۆ ئافرەتەكە بخوێنە. راس���تە خ���وا دەفەرم���وێ ئەجەل���ی هیچ كەس دواناكەوێ���ت ،ب���ەاڵم ئەو ئایەتە پی���رۆزە واتای ئ���ەوە ناگەێن���ی كە رۆڵی پزیش���كی ن���ەزان لەم كارەدا نییە ،خۆی لەپرۆسەكە بدزێتەوە .لەمانگی راب���ردوو ژنێ���ك وای لێه���ات و نەش���تەرگەری گ���ەورەی بۆك���را ،جار هەیە لەكات���ی دووگیانی لەمانگی 9-8خوێنڕێژیەكەی زۆر دەبێ ،بەهۆی جیابوونەوەی وێالشەكەی ،دەبێتە هۆی مردنی كۆرپەل���ە و دایكیش ئەگەر زوو بەزوو لەالیەن پزیش���كێكی لێزان���ەوە چارەنەك���رێ ،حیس���ابی تەواو بووە. نام���ەوێ بچمە ناوەرۆك���ی هۆیەكانی كە دەبنە كوش���تنی دایك ،ب���ەاڵم بە پێ���ی بەدواداچوونی رێكخ���راوی تەندروس���تی جیهان���ی ()WHO ئەوانەی خوارەوەی وەك هۆكار دەستنیش���ان كردووە: .1خوێنڕێژی بە هۆی منداڵ لەبارچوون. .2خوێنڕێژی لە دوای منداڵ لەبارچوون. .3خوێن تێكردن بەهەڵە. .4خوێن مەیین. .5سڕكردن لە كاتی دووگیانی. .6گیران���ی س���ییەكان بەگەڕان���ەوەی خواردنی گەدە بۆ ناو هەناسە و گیرانی بۆڕیەكانی. .7جەڵتەی سییەكان بەخوێن مەیین. .8جەڵتەی خوێن لە كاتی زیادی پاڵەپەس���تۆی خوێن و ژەهراوی بوون. .9هەس���تیاری بەو دەرمانانەی ب���ە كتوپڕ پێی دەدرێ. .10خوێنبەرب���وون لەن���او روح���م .ك���ە ناهێتە دەرەوە و نەخۆش���ەكە لەخۆدەچ���ێ ،زۆرج���ار
پێیڕاناگەن و گیان لەدەستدەدا. دوای منداڵبوون روحم دەتوانێ هەموو خوێنی ل���ەش 6-5بوت���ڵ كۆبكات���ەوە ،ئینج���ا هەتاك���و Emergencyخوێنی بۆ پەیدادەكەن بە و دەیگەڕێننەوە ژیان ،گورچیلەكانی و مێش���كی زیانیان پێدەكەوێت .ئەو 10خاڵەی باس���م كرد و زۆری دیكەش هەن هەتاكو بزانین ئافرەت لە كاتی دووگیانی لە چ ترسناكییەك دایە. پی���او هەس���تی پێن���اكات چونك���ە ئازارەك���ە لە لەش���ی ئ���ەوان نیی���ە ،زۆرج���ار هەی���ە لەب���ەر دووبارەبوونەوەی نەش���تەرگەری س���یزیریان كۆرپەلەكە وێالش���ەكەی لەس���ەر برینە كۆنەكە دادەمەزرێنێ و روحمەكە كون دەكا ،ئەو جۆرە كتوپ���ڕە و پزیش���كی ب���ێ توان���ا پێڕان���گا ژیانی ئافرەتەكە رزگار بكات. ل���ە واڵت���ی بەڕیتانی���ا ئەگ���ەر دایكێك ل���ە كاتی دووگیانی بمرێ���ت ،بابەتەكە نابڕێت���ەوە ،دادگە دەب���ێ بگاتە راس���تیەكە ،هەم���وو دۆكیۆمنێت و زانی���ارەكان لەفەڕاش���ەوە بگرە تاكو پزیش���كی راوێ���ژكار دەبردرێن���ە دادگا ،بۆ ئ���ەوەی بگاتە راس���تییەكە ،ئەگ���ەر پزیش���كەكە 10خول���ەك دواكەتبوو سزادەدرێ ،ئەگەر نەشتەرگەریەكی خراپ���ی بۆ كردبوو ،س���زادەدری ،لێرە لەواڵتی ئێم���ە دوای پێداچوونەوەیەك���ی ورد ب���ۆم دەركەوت���ووە ه���ەر لەش���اری هەولێ���ر مانگانە 2حاڵەت���ی مردن���ی ئافرەت���ی دووگی���ان هەی���ە، كەس���یش پێی نازان���ێ ،حاڵەت هەی���ە مردووە، پزیشك نەگەیشتۆتەی س���ەری لەنەخۆشخانە، بەاڵم لێپرسینەوە نەبووە ،ویژدان نەبووە. لەو رۆژانە نەخۆشێكی گەنج لەنەخۆشخانەیەكەی تایب���ەت مرد ،بەه���ۆی حاڵەتێكی زۆر ئاس���ایی ك���ە س���ڕكردنی ناوێت ،كەس���یش باس���ی ناكا، حكومەتیش پێی نازانێ بۆچی؟ هۆیەكانی: ( .1الق���در) گوایە ئ���ەو بۆی نوس���راوەتەوە كە ب���ەم حاڵە بمرێ ،یاخ���ود وای لێبێ���ت!! ئەوە چ قەدەرێكە كە پزیش���كێك بەنەزانین (یەك مەتر) گ���وز لەناو هەناوی نەخۆش���ی گەن���ج جێبهێڵی بەنەزانین و ئیهمالی؟ .2گون���اه ،قەیدیدناكا ،عەیبە!! ئەو وش���ەیە وای كردووە یاسا لەواڵتی ئێمە پوچەڵ ببێتەوە. .3نەبوونی ،باری ئابووریی نەخۆشەكە ،ئەگەر وابوو نەیتوانی پارەی بداتە پزیش���كان ،لەكاتی نەش���تەرگەری دەكەوێت���ە دەس���تی ئەوان���ەی خۆیانی لێ فێر دەكەن. .4نەخوێندەواری دەردی س���ەرەكی كۆمەڵگەی ئێمەی���ە ،كاتێ���ك نەخۆش یان مێ���ردی تێیاگات، نەخۆش���ەكە چی بۆ نوس���راوە یان ب���ۆ كراوە، دەرمانیش���ی بەهەڵە پێ���دەدرێ ،ه���ەر ئەوەندە دەزانی بڵی دكتۆر گوت���ی!! واتێ دەگات دكتۆر پاك و بێگ���ەردە لەهەموو كردەوەیەكی خراپ.. بەداخەوە.
هـــونـــەری سەرپەرشتیار :زانا دڵشاد دزەیی
كاروان نوری:
لە هونەر دوورنەكەوتوومەتەوە مەگەر مردن دوورمبكاتەوە
ژمار ه 238
51 2014/7/5
هونەری
بۆچی ماوەیەك بێدەنگی؟ كاروان ن���وری :بێدەنگ���ی م���ن مان���ای ئ���ەوە ناگەیەنێت ،كە من لەكاری هونەری دووركەوتوومەت���ەوە ،مەگ���ەر م���ردن لە هون���ەرم دوورم بكات���ەوە ،چونكە هونەر لەگ���ەڵ خوێن���م تێك���ەڵ ب���ووە ،دەمەوێت ئ���ەوەش بە هەواداران���م رابگەیێنم ،كە من لەكاری هون���ەری دوورنەكەوتوومەتەوە و لەئێس���تادا خەریكی چەن���د گۆرانییەكی تازەم. تۆ لەدوای هاوس���ەرگیری وەكو ج���اران گەرموگوڕی���ت ل���ەكاری هونەری نەماوە؟ كاروان ن���وری :نەخێر ب���ە پێچەوانەوە هاوس���ەرەكەم زۆر هاوكارم���ە بۆ ئەوەی لەكاری هونەری بەردەوام بم. هاوس���ەرەكەت ح���ەز ب���ە گۆرانیەكانی تۆ دەكات؟ كاروان نوری :بەڵێ هاوسەرەكەم حەز بە گۆرانیەكانم دەكات. بۆچ���ی زۆرب���ەی گۆرانییەكانت غەریبی���ن ،ئای���ا دەتوانی���ن بڵێی���ن كاروان شكستی خواردووە لەعیشق؟ ك����اروان ن����وری :ن��ەخ��ێ��ر هونەرمەند موڵكی هەموو خەڵكە ،بۆیە دەبی خۆشی و خ���ەم و ئ�����ازاری ئ���ەو خ��ەڵ��ك��ە بكاتە گۆرانی ،مەرج نییە ئەوەی ئێمە دەیڵێین بەسەرهاتی خۆمان بێت ،پاشان من وەكو هونەرمەندێك حەزم لەو جۆرە ستایلەیە و هیچ پەیوەندییەكی بە ژیانی خۆمەوە نییە. ئەمە راستە تۆ ئێستا تەنیا ب��ەش��داری لەئاهەنگ و بۆنەكاندا دەكەیت؟ ك�������اروان ن������وری :نەخێر بەهیچ شێوەیەك بەشداری ئاهەنگ و بۆنەكان ناكەم، ب���ەش���داری ئاهەنگی س������������ەری س����اڵ����م ك������ردووە ،ب���ەاڵم من بازرگانی بە
52ژمار ه 2014/7/5 238
هونەرەكەمەوە ناكەم ،لەماڵێك دادەنیشن و گۆرانی بەسەر شانی و باڵی كەسانێكدا هەڵدەڵێن! من ئەوە بە هونەر نازانم. بۆچ���ی گۆران���ی ئێس���تا زۆری بەسەر عەشق و خۆشەویستییە؟ كاروان نوری :هونەرمەند مادام موڵكی خەڵكە دەبێ���ت بزانێت خەڵك چی دەوێت، بۆی���ە بەبڕوای من ئەگەر هونەر عەش���ق و خۆشەویس���تی تێ���دا نەبێ���ت ،ناتوانێ���ت بەردەوام بێت. لەئێس���تادا چ كارێك���ی نوێ���ت بەدەستەوەیە؟ كاروان نوری :لەئێستادا لەگەڵ وێنەگری بەتوان���ا كاك بڕی���ار فەت���اح س���ەرقاڵی س���یناریۆییەكی جوانی���ن ب���ۆ گۆرانی (كە مەغریب دێ) ،ئینش���اڵاڵ بەمنزیكانە كلیپی دەك���ەم و دەیكەم���ە دی���اری هەواداران���ی خۆشەویستم. كاری هون���ەری لەئێس���تادا س���ەخەت ب���ووە ،هەندێكیش پێی���ان وایە لەگەڵ پێش���كەوتنی تەكنەلۆژیا هونەر زۆر ئاسان بووە؟
كاروان ن���وری :ئێس���تا س���ەخت بووە، ئەگ���ەر الیەنێ���ك لەپش���تت نەبێ���ت كاری هونەری���ت ب���ۆ ناكرێ���ت و زۆر زەحمەت دەبێ���ت ،بەداخ���ەوە هونەرمەن���د دەبێ���ت چاوەڕێی دەس���تی ئەمالو ئەوال بێت ،تاكو بتوانێت لەكاری هونەری بەردەوام بێت. لەوبارەی���ەوە گلەیی���ت لەك���ەس هەیە؟ كاروان ن���وری :زۆر گلەیی���م هەی���ە، س���ەیر بك���ە هونەرمەند هەی���ە تەنیا بەناو هونەرمەن���دە ،بە چەندەها دەفتەر دۆالری بۆ س���ەرف دەكەن و نازانێ گۆرانی بڵێت و خۆش���ی ب���اوەڕی بە خۆی نیی���ە ،بەڵێ زۆری���ش گلەییم لەوەزارەتی رۆش���نبیری هەی���ە ،ئ���ەم وەزارەتە بەناو ب���ۆ خزمەتی هونەرمەن���د و رۆش���نبیرانە ،ب���ەاڵم گ���ەر خۆیان مەبەس���تیان نەبێت هاوكاری هیچ هونەرمەندێك ناكەن.
هونەری
گۆرانیبێژ كاروان نوری دوای بێدەنگیەكی زۆر لەگۆرانیگوتن لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ (سڤیل) رایدەگەیێنێ ئەو لە هونەر دوورنەكەوتۆتەوە ،بەاڵم هاوكاری ناكرێ و هونەر الی ئەو وەكو جاران نییە ،پێویستە هونەرمەند چاوی لەمال و ئەوال بێت .ئەوەش رەتدەكاتەوە، كە بەهۆی هاوسەرەكەیەوە لەهونەر دووركەوتبیێتەوە. فۆتۆ :سەفین ئیسماعیل ئەحمەد تاریق
گۆرانییەكانم هیچ پەیوەندییان بە ژیانی خۆمەوە نییە
كاروان نوری:
لە هونەر دوورنەكەوتوومەتەوە مەگەر مردن دوورمبكاتەوە ژمار ه 238
53 2014/7/5
هونەری
شەهریبان كوردی بۆ سڤیل:
دیدارەكەم لەگەڵ سەرۆك بارزانی لە دانیشتنی خوشك و برایەك دەچوو
54ژمار ه 2014/7/5 238
هونەری
بەهۆی بێ پارەییەوە ئەلبوومم زۆر كەمە
هونەری كوردی لەباشوور كاریگەری عەرەبی و توركی لەسەر زۆرە و هەندێكی شتێكی خراپ و بازاڕییە بەشێكی زۆركەم لەو كچ و ئافرەتانەی تازەن كارەكانیان جوان بووە، ئەوانی تر هونەرەكەیان هونەری پارە و خۆبادان بووە ش���ەهریبان س���اڵی 1975لەش���اری مێردی���ن لەدایك ب���ووە ،تاوەك���و پێنجی س���ەرەتایی خوێن���دووە ،ئینجا دەس���تی ب���ە گۆرانیگوتن���ی شۆڕش���گێری ك���رد و بەهۆی���ەوە لەخوێن���دن دابڕا ،پاش���ان بەخۆشەویس���تی ش���ویكرد و لەگ���ەڵ هاوسەرەكەی پێكەوە چەند ئەلبوومێكیان ل���ەدژی حكومەتی توركی���ا باڵوكردەوە. بەهۆی دەرچوونی بڕیاری زیندانیكردنی هەمیشەیی بۆ هەردووكیان ،ساڵی 1992 لەباكووری كوردستان رایانكرد و ئێستا لەئەڵمانیا نیشتەجێن .شەهریبان بەهۆی دووبارەكردن���ەوەی گۆران���ی (نەورۆز) ـی حەس���ەن زی���رەك لەس���اڵی 2008لە باش���ووریش بووە ناوێكی دیار و ئاشنا، (سڤیل) چەند پرسیارێكی ئاڕاستەكرد. زانا دڵشاد دزەیی
ن���ەورۆز ت���ۆ لەكوردس���تان بوویت ،ئەمجارەیان چ شتێكی جیاوازتر و سەرنجیڕاكێشترت بینی؟ شەهریبان كوردی :جاری یەكەم هاتم 2008یەكەمجار بووم ئااڵی كوردستان ب���ە ئازادی ببینم ،هەروەها س���ەربازانی كوردس���تان و پەرلەمان���ی كوردس���تان لەس���ەر خاك���ی كوردس���تان بین���ی ،بە تایبەت لەوكاتەی كە لەگەڵ سەربازان و پیشمەرگەكانی كوردستان قسەم دەكرد بەكوردی وەاڵمی منیان دەدایەوە ،زۆر خۆشحاڵ بووم زمانی شیرینی كوردی زمانی رس���می واڵتەك���ەی خۆمە ،ئەوە ب���ۆ كەس���ێكی خەبات���كار س���ەرمایەكی گەورەی���ە ،گەل���ی ئێم���ە گەلێك���ی زۆر خەبات���كارە و ش���ایەنی ژیانێكی خۆش و بەخت���ەوەرە ،ج���اری كۆتایی كە هاتم بینیم كوردستان پێشكەوتنێكی گەورەی سیاسی و بارزگانی و ئاوەدانی بەخۆوە بینیوە ،خەڵكی باشوور كەیف خۆش و بێ كێش���ە دەژین ،لەئێس���تادا یەكڕیزی نێو حزبەكان و ب���ۆ میللەتی كورد زۆر پێویستە ،تاكو ئەو دەستكەوتانە بپارێزن، ئەوە تاكە داواكاری منە لە باشوور ،من كاتێ���ك ئەو پێش���كەوتنەم بینی گریام و پڕبەدڵ هی���وای ئەوەم خواس���ت زێدی منیش (باكوری كوردستان) ئاوا ئازادی و س���ەربەخۆیی خۆیان بەدەس���ت بێنن و منی���ش بگەڕێم���ەوە مێردین و هەموو پارچەكانی كوردس���تان یەك دەوڵەتیان هەبێ. زۆر بی���ری مێردی���ن دەكەیت؟ كەی مێردینت جێهێشت؟ لەوێ خوێندنت تەواوكرد؟ ش���ەهریبان ك���وردی :س���اڵی -1992 1993م���ن و هاوس���ەرەكەم بەرێگ���ەی قاچاغ لەتوركی���ا رامانكرد ،لە باكووری كوردس���تان زوڵم و توندوتیژی هەبوو، ئێم���ە رۆژانە رووب���ەڕووی توندوتیژی دەبووینەوە ،وەك هێرشكردنە سەر ماڵی ئێمە و گرتن و زیندانیكردن ،گۆرانیگوتن لەمن قەدەغەكرا ،هاوسەریش���م لەزانكۆ دەیخوێن���د ،لەهەمانكاتیش���دا خەریك���ی خەباتی سیاس���ی ب���وو ،لەكاتی ئاهەنگ و كۆنس���ێرتی سیاس���ییەكانی تایب���ەت بەرێكخ���راوەكان ،ئەوكات���ە هاوس���ەرم پێشكەش���كاریی دەكرد ،زیاتر لەجارێك ئێم���ە زیندان���ی كراین ،پاش���ان بڕیاری
زیندانیكردن���ی هەمیش���ەیی ب���ۆ م���ن و هاوس���ەرەكەم دەرچ���وو و لەتوركی���ا رامانكرد .هەروەها كاتێك من لەماردین بووم رەوشی ئابووریی خێزانمان باش نەب���وو ،هەروەه���ا ماڵم���ان لەش���ارێكی توركەكان بوو ،بۆی���ە دەرفەتی تەواوم نەب���وو زیاتر لەخوێندن���دا بەردەوام بم، خۆزگ���ە دەرفەت���م هەبوای���ە بۆئ���ەوەی خوێندن���ی زانكۆش���م ت���ەواو بكردبایە، هیواداریش���م هەم���وو گەن���ج و كچانی كورد گرنگی خوێندنیان لەبەرچاو بێت و لەزانكۆكانیش خوێندنی خۆیان تەواو بك���ەن ،ئەگەر خوێندن و ش���ارەزاییمان هەبێ���ت ،دەتوانی���ن لەهەموو ش���وێنێك بەسەربەرزییەوە خزمەت بەكوردستان و گەلی كورد بگەینێن. نێوانت لەگەڵ مەسعود بارزانی س���ەرۆكی هەرێمی كوردس���تان باشە، ئەوە بۆچی دەگەڕێتەوە؟ شەهریبان كوردی :من خۆشەویستی و س�ڵ�اوم بۆ بەڕێز مەس���عود بارزانی دەنێ���رم و هیوادارم تەندروس���تی باش بێت ،س���ەرۆك هونەرمەندی راستەقینە و شۆڕش���گێری خۆش���دەوێت و حەزیدەكرد لەنزیك���ەوە لەهونەرمەندان نزی���ك بێتەوە ،ئاگاداری ژیان و كاریان بێ���ت ،دیارەكەك���ەی منی���ش لەرێگ���ەی بەڕێز ش���ێخ س���یروان بارزانی رێكخرا، ئەوەی س���ەرنجی راكێش���ام س���ەرۆك مەس���عود بارزانی وەكو كەسێكی زۆر نزیك لەمن هەڵس���وكەوتی لەگەڵ كردم و وەكو لەدانیش���تنی خوشك و برایەك دەچوو ،ئەوە بۆ من زۆر زۆر موفاجەئە بوو ،داواش���ی لێكردم ب���ەردەوام بم و گوت���ی چیتر هەیە پێشكەش���ی بكەی بۆ كوردس���تان ،م���ن گوت���م خزمەت���ی من ب���ۆ كوردس���تان وەك���و هونەرمەندێكی شۆڕش���گێر ب���ە گۆرانییەكان���م ب���ووە و ئێس���تاش ئەلبوومێك���م ئامادەی���ە، پیرۆزبای���ی لێك���ردم ،گوتیش���ی یەكت���ر دەبینینەوە. كەوات���ە ئەلبووم���ت ئامادەی���ە، گۆرانییەكان چین؟ ش���ەهریبان ك���وردی :بەڵ���ێ ،گۆرانی سۆرانییشی تێدایە ،لەوانەیە 10گۆرانی بێ���ت ،یەكێ���ك ل���ە گۆرانیی���ەكان كلی���پ دەك���ەم ،ئ���ەوە بەرهەمی چەند س���اڵێك پێش ئێستام بووە ،كە لەبەر نەبوونی و
ژمار ه 238
55 2014/7/5
هونەری
بەهۆی نازناوی (كوردی)یەوە باجی زۆرم داوە
توركی و ئەڵمانی دەزانم و ئێستاش خەریكم خۆم فێری ئینگلیزی دەكەم
هونەرمەندێكی تورك هەبوو بەناوی شەهریبان تورك منیش كردم بە شەهریبانی كوردی
زۆری خەرجی چەند س���اڵێك كارەكانم وەس���تابوون ،لەوانەیە ب���ۆ دوو مانگی دیك���ە گوێبیس���تی ئەلبوومەك���ەم بن و بكەوێتە دەستتان. ئەوەن���دە بەبێ پ���ارەی ناتوانی كار بكەیت؟ شەهریبان كوردی :تەنیا ئەوەندەمان هەی���ە ،كە ژیانی ئاس���ایی بژی���م ،ڤێال و سەیارەی گرانبەها و پارەی زۆرم نییە، تەنان���ەت چەندین س���اڵە دەمەوێت بێمە كوردس���تانی ئازاد بژیم ،ب���ەاڵم توانای كڕینی خانوویەكی بچووكی ئێرەم نییە، ئەلب���ووم دروس���تكردن و كلی���پ پارەی زۆری دەوێت ،دەبێ ئێمە پێنج ساڵ پارە كۆبكەین���ەوە ئەلبوومێكی پێ دروس���ت بكەین ،من تائیس���تا 10ئەلبوومم هەیە، كلیپ���م زۆر زۆر كەم���ە ،ئەوی���ش لەبەر پ���ارە ،زۆر ك���ەس پرس���یارم لێ دەكەن گۆرانیەكان���ت زۆرن و خۆش���ن ،بۆچی كلیپ ناكەیت. دەركەوتنی چەند ستایلێك نوێ ل���ە میوزیك و گۆرانی ك���وردی لەالیەن چەن���د هونەرمەندێك���ەوە ،بەتایبەت ئەو كچانەی تازە دەستیان بەكاری هونەری ك���ردووە ،ئ���ەو گۆرانكاریی���ە چ���ۆن دەبینی؟ شەهریبان كوردی :من هیچ بەپێویستی نازان���م ئ���ەو ج���ۆرە س���تایالنە بوون���ی هەبێ���ت و هی���چ خزمەتێ���ك بەهونەری ك���وردی ن���اكات ،چونكە ك���وردی نییە، بەحوكمی ئەوەی م���ن لەئەڵمانیا دەژیم زۆر باش ئ���اگاداری ئێرە نیم ،بەاڵم كە لەتەلەڤزیۆنەكان���ەوە دەبینم هەندی كار ك���راوە ،دەڵێ���م بەداخەوە ب���ۆ میوزیكی
56ژمار ه 2014/7/5 238
هونەری
كەناڵ و رۆژنامە توركیەكان دەڵێن پاشگری (كوردی) لەناوەكەت الدە دیدارت لەگەڵ دەكەین
كوردی ،بەتایبەتی هی ئێرە واتا باشوور زۆر كاریگ���ەری عەرەب���ی و توركی���ان لەسەرە ،شتێكی زۆر خراپ و بازاڕییە، ئ���ەوە پێیان دەگوترێ هون���ەری پارە و خۆبادان ،بەش���ێكی زۆرك���ەم لەو كچ و ئافرەتان���ەی ت���ازەن كارەكانی���ان جوان بووە ،ئەوانیتر بەس كچی زۆر جوان و سەرنجڕكێشن ،شارەزان لەخۆدەرخستن و جلوبەرگ ،بەاڵم كارەكانیان ناش���رین و جێی شەرمەزارییە. نازناوی (ك���وردی)ت لەچیەوە هەڵگرتووە؟ شەهریبان كوردی :لەو كاتەی دەستم بەكاری هونەری كرد ساڵی 1989خۆم ئەو ن���اوەم هەڵبژارد ،ح���ەزم دەكرد وا نیش���ان بدەم كە كورد هەیە ،ئەوكاتەش هونەرمەندێك���ی توركی���ش هەبوو ناوی (ش���ەهریبان ت���ورك) ب���وو و منی���ش (ك���وردی)م بەكارهێن���ا ،بۆئەوەی ئەوان بزانن ك���ە ش���ەهریبانی كوردیش هەیە، ئەم نازناوە باجێكی زۆر گەورەی پێدام و لەكەناڵە تەلەڤزیۆنەكان و رادیۆیەكانی توركیا پێش���ان نادرێم و چاوپێكەتنیش لەگەڵ من س���از ناك���ەن و دەڵێن ئەگەر تەنه���ا بەناوی ش���ەهریبان رازی دەبیت ئێمە دەتوانین لەبەرنامە تەلەڤزێونەكان پێش���انت بدەی���ن ،هەروەه���ا رۆژنام���ە توركییەكانیش پێم دەڵێن ئێمە دەتوانین دیداری���ت لەگ���ەڵ بكەی���ن بەمەرجێ���ك (كوردی) لەناوەكەت جیابكەیتەوە. چەند زمان دەزانی؟ شەهریبان كوردی :كوردی و توركی و ئەڵمانی ،ئێستاش خەریكم خۆم فێری ئینگلیزی دەكەم.
دووپشك و داعش! كەمجار هەی����ە كەناڵێك درامای����ەك دووبارە نمایش بكاتەوە ،بینەر و جەماوەری هەبێت ،چونكە دراما وەك فیل����م نیە ،خەڵك حەز بەدووبارە و س����ێبارە بینینەوەی بكات ،لەكاتێكیش����دا كە فرەكەناڵی و بوونی ئەو هەموو درام����ا توركی و عەرەب����ی و بیانیانە كاریگەری خۆیان هەیە. یان كاتێكدا هەموو خەڵك خەریكی بەزمی داعش����ن. بەاڵم دووبارەكردنەوەی درامای كوردی (دووپش����ك) پشتیوان عەبدولاڵ لەكەناڵی كوردس����تان تیڤ����ی لەكاتێك����ی زۆر گونجاودا ب����وو ،ئەو درامای����ە توانی زۆرترین بین����ەر و جەماوەر لەخ����ۆی كۆبكات����ەوە ،بەتایبەتیش دووبارەك����راو بوو، ب����ەاڵم زۆرینەی خەڵك نەیاندیتبوو ،كاتێك س����اڵی پار لەمانگی رەمەزانی پیرۆز نمایش كرا ،یاخود زۆربەی كەس بەكامڵی نەیان دیتبوو ،من ساڵی پاریش لەنوسینێكدا ئاماژەم بەو درامایە كرد ،كە پێش����تر س����ینارۆیەكەم خوێندبووە ،بەاڵم منیش ئەوساڵ دووبارە س����ەیرم كردەوە ،هەندێ ش����تی ت����ازەم لێوەرگرت ،كە مایەی س����ەركەوتنی س����ەرەكی دراماكە بوو. نوس����ەر و پاڵ����ەوان و دەرهێن����ەری دراماكە كاكە (میهران ش����ێری) كە خۆی خەڵكی رۆژهەاڵتی كوردستانە ،بەاڵم ئەوەی جێگەی سەرنج بوو لەو درامایە هەستمان بەهیچ س����تایلێكی ئێرانی (درامای ئێرانی و س����ینەما) لە دراماكەدا نەك����رد ،كە ئەمەیان مایەی س����ەركەوتن بوو ،هەس����ت دەك����ەم دراماكە تەواو كوردییە ،تەنیا لەش����ێوەی نوس����ینی س����یناریۆ و گێڕان����ەوەی چیرۆك نەبێت ،كە زۆر لەس����یناریۆی چیرۆك����ی فیلمی هیندی نزی����ك ب����وو .بەاڵم بەچارەس����ەرێكی گونجاو و ج����وان موقنیع بۆ جەم����اوەر و بینەری درامای كوردی. دەرهێنەر زیرەكانە س����تیالی كاركردنی درامای توركی لەو درامایەدا بەكارهێنا بوو، س����تایلی جۆری كارك����ردن (وێنەگرتن ،بزاوی كامێرا و چەندین چارەس����ەری هونەری وێنەگرتن بەكارهێنانی ئەكتەری پاڵەوانی گەنج و سیماجوان ،دەرخستنی كێشە ئێستای گەنجان لەكۆمەڵگەی تازەی كوریدا). ئەمان����ە هەموو ه����ۆكاری س����ەركەوتنی دراماكە ب����وون ،هەرچەن����دە دەرهێنەر زۆر گەنجانە كاری كردووە ،بەاڵم نەدەكرا (دكتۆر) دەوەن نەوزاد ئەوەندە گەنج بێت!! دەكرا ماكی����اژ بكراب����ا ،یاخود رۆڵەكە بدرابا بە یەكێك����ی دی ،لەكاتێكد وابزانم خاتوو (دەوەن) خۆی مێكئەپی ئەم كارە بوو ،سپێشەل ئینفێكت لەكارەكەدا الواز بوو ،بەتایبەت لەكاتی تەقەكردنی ئاسۆ لەنێو سەیارەكە ،كە شەو دوای كەوتبوون. ئەو درامایە تەنانەت لەهەڵبژاردنی گۆرانی تایتڵدا زۆر سەركەوتوو بوو ،گۆرانیەكەشی زۆر نایاب بوو ،هاوچەش����نی كارەك����ە هەڵبژێردرابوو ،ئەمە جگەل����ەوەی دراماكە باس لەژیانی هاوچەرخی ئێس����تای كوردستان دەكات و واقیعی ئەمڕۆ دەردەخات ،پێم وایە ئ����ەم درامایە ئەگەر بۆ جاری س����ێیەمیش لەكاتێكی تردا نمای����ش بكرێتەوە ،جەماوەری خۆی دەبێت و سەرنجراكێشە.
ژمار ه 238
57 2014/7/5
هونەری
"رۆژین"یش دژی داعش چەك هەڵدەگرێ سڤیل :پشتیوان عەبدوڵاڵ رۆژین ش���ەریفی كچ���ە ئەكتەرێك���ی مۆدێرنی رۆژهەاڵتی كوردس���تانە و ئێس���تا لەسلێمانی نیش���تەجێیە ،رایگەیاند ،لە دژی داعش چەك هەڵدەگرێت. رۆژی���ن ك���ە لەدرام���ای دووپش���ك رۆڵی سەرەكی بینیووە ،ئەو درامایەی شەوانە ل���ە كوردس���تان تیڤ���ی پەخ���ش دەكرێ، ل���ە لێدوانێكیدا ب���ۆ (س���ڤیل) دەربارەی بارودۆخ���ی ئێس���تای كوردس���تان پشتگیری خۆی بۆ پێشمەرگە دەربڕی و رایگەیان���د "ئام���ادەم شانبەش���انی برایانی پێش���مەرگە چ���ەك هەڵگرم و دژی داعش شەڕ بكەم".
58ژمار ه 2014/7/5 238
هونەری
ئەحمەد ساالر گەڕایەوە سڤیل :زانا دزەیی دوای مان����ەوەی دوو مانگ لەواڵتی ئەڵمانیا بە مەبەس����تی وەرگرتنی چارەسەر ،هونەرمەند ئەحمەد ساالر گەڕایەوە كوردستان. هونەرمەند ئەحمەد س����االر ش����انۆكاری گەورەی كوردستان ،بەهۆی تێكچووی باری تەندروستی و نەخۆشی دڵ ،سەردانی واڵتی ئەڵمانیای كرد بۆ وەرگرتنی چارەسەری ،كە پتر لە دوو مانگی خایاند ،ئەحمەد ساالر بە(س����ڤیل)ـی راگەیاند ،ئێس����تا باری تەندروستی زۆر باش����ە و گوتیشی "سوپاسی خوا و هەموو دۆست و هاوڕێیانم دەكەم ،كە هەواڵی منیان پرسیووە، ئێس����تا زۆرباش����م و دووبارە دەست بەكاری هونەری و نووس����ین دەكەمەوە".
فەرهاد پیرباڵ دەبێتە شەهابە سڤیل :زانا دزەیی فەره���اد پیرباڵ بەش���داری لە فیلمی س���ینەمایی (ش���ەهاب و ڤینۆس) دەكات ،كە رۆڵی شەهابە دەبینێ. لەوبارەیەوە حەس���ەن عەلی دەرهێنەری فیلمی داس���تانی (شەهابە و ڤینۆس) بە س���ڤیلی راگەیاند ،لەناو قەالی هەولێر دەس���تیان كردووە بە وێنەگرتنی فیلمەكەی و دەش���ڵێ "دكتۆر فەرهاد پیرباڵ و گەالوێژ بۆكانی رۆڵی س���ەرەكی لە فیلمەكەم دەبینن ،كە داستانێكی كوردییە، ئەمەش بۆ یەكەمجارە پیرباڵ بەش���داری لە فیلمی سینەمایی بكات و ببێتە ئەكتەر" .هەروەها دەرهێنەر راش���یگەیاند ،بەمنزیكانە ئەم فیلمە لە سینەماكانی كوردستان نمایش دەكرێ.
دەشنێ لە گۆرانی دوور دەكەوێتەوە سڤیل :زانا دزەیی بەه���ۆی نەخۆش���ییەوە كچ���ە گۆرانیبێ���ژ دەش���نێ ب���ۆ ماوەی���ەك لە گۆرانیگوتن دوور دەكەوێتەوە. دەش���نێ لە ماڵپەڕی تایبەتی خۆی لە ئینس���تەگرام ئاش���كرایكردووە، ك���ە دووركەوتنەوەی ماوەیەكی ئەو ل���ەكاری هونەری پەیوەندی بە ناجێگیری باری تەندروس���تییەوە هەیە و دەش���ڵێت "خۆشەویس���تانم پێت���ان رادەگەیەن���م ماوەیەكە لێت���ان دوورم پەیوەندی بەنەخۆش���ی من���ەوە هەیە ،ماوەی���ەك لە كاری هون���ەری دووردەكەومەوە تاوەكو تەندروستیم بەرەو باشتر دەچێت". بەاڵم دەش���نێ ئاماژەی بەجۆری نەخۆش���ییەكەی نەكردووە و تەنیا نوسیوویەتی "پێویستم بەچارەسەری سروشتی هەیە".
ژمار ه 238
59 2014/7/5
رەنــگاوڕەنــــگ
سیامەند كەریم:
بوونی كێبڕكێ گرنگە بۆ پێشخستن بێت نەك یەكترشكاندن ئەحمەد تاریق راگەیاندنكار س���یامەند كەریم حوسێن لەس���اڵی 1988لەشاری هەولێر لەدایكب���ووە و خێزاندارە ،دەرچووی پەیمان���گای راگەیاندنە ،ئەزموونی جۆراوج���ۆری ل���ەكاری راگەیان���دن تاقیكردۆت���ەوە ،وەك رادی���ۆی پێشكەوتنی الوان و رادیۆی نەورۆز و گۆڤاری پێشكەوتن و رۆژنامەی پ���رس .دواتری���ش لەكەناڵ���ی تەلەفزیۆن���ی لۆكاڵ���ی SRTبەرنام���ەی "بەاڵنس"ی پێش���كەش كردووە .ماوەیەكیش وەك بێژەری وەرزش���ی لە كەناڵی رووداو كاری كردووە ،ئێس���تاش بێ���ژەری ئابوورییە لە كەناڵی كوردستان تیڤی. سیامەند لەگەڵ ئەوەی عاشقی كاری راگەیاندنە ،بەاڵم پێشیوایە ئەوەی جێ���گای داخ���ە كاری راگەیاندن ب���ۆ زۆرب���ەی راگەیاندن���كاران نەبۆتە سەرچاوەیەك بۆ بژێوییەكی ئینس���انیانە ،بەجۆرێك پێویستی بە كاری ت���ر نەبێت ،چونك���ە وەك خۆی دەڵێت "بەش���ێكی زۆری راگەیاندنكاران لەپ���اڵ كاری راگەیان���دن كاری ت���ر دەكەن ،یان لەب���ەر بژێویان ناچارن لەدوو دەزگای راگەیاندن كار بكەن ،ئەمەش كاریگەری بەس���ەر كار و خۆیان دەبێت". داهێنانی���ان لەبوارەك���ەی س���یامەند بوونی كێبڕكێش لەنێو راگەیاندنكاران و دەزگا راگەیاندنەكانی كارێك���ی ب���ە پۆزەتی���ڤ دەبینێت، ب���ەو مەرج���ەی "بۆ پێشخس���تن بێ���ت نەك یەكترش���كاندن و ناوزڕاندن".
60ژمار ه 2014/7/5 238
كیت وینسلت باس لەنهێنی جوانییەكەی دەكات خانمە ئەكتەری بەریتانی "كیت وینس���لت" ،لەدیمانەیەكدا باس لە نهێنیەكانی مانەوەی رووخس���اری بەو جوانیەی ئێس���تای دەكات و دەش���ڵێت "نهێنیەك���ی راس���تەقینە نی���ە ،تەنیا ئەوە نەبێت ،كە ش���ێوازێكی دروس���ت و تەندروس���تم بۆ ژیانم هەڵبژاردووە". وینس���لت لەوب���ارەوە زیات���ر دەڵ���ێ "كاتێك���ی زۆر لەو شوێنانەدا بەسەر دەبەم ،كە هەوای پاكیان هەیە .حەزم ل���ە خواردنی تەندروس���تە ،هەس���تێكی خۆش���م دەداتێ. زۆریش ئاو دەخۆمەوە .وازهێنانیشم لە جگەرە بەر لە 3 ساڵ زیاتر یارمەتی باشتركردنی رووخساری داوم". یەكەم هەنگاوی رۆژانەی وینس���لت لەو پێناوەدا ،وەك خۆی باسی دەكات "شوشتنی ددانەكانمە راستەوخۆ دوای بەئاگاهاتن���م لەبەیانیان���دا .ئینج���ا خۆم دەش���ۆم ،ل���ە رۆژدا كرێمێك���ی تایبەت بۆ ش���ێداركردنی رووخسارم بەكاردەهێنم، ب���ەر لە خەوتنیش كرێمێك���ی تایبەت لە پێڵ���وی چاوەكانم هەڵدەس���ووم ،كە ئەو هێڵە باریكانەی س���ەر پێڵ���و الدەدات و دەوروبەری چاوەكان درەوش���اوەتر دەكات".
رەنــگاوڕەنــــگ
ئۆالال ..لەنمایشی جلوبەرگەوە بۆ راهیبەی كڵێسا خانم���ە نمایش���كاری جلوبەرگ���ی ئیس���پانی "ئ���ۆالال ئۆلیڤێ���روس"، لەمیان���ەی س���ەردانێكیدا بۆ واڵتی پورت���وگال و كڵێس���ای "فاتیم���ە" لەو واڵت���ەدا ،بڕیارێك���ی كتوپڕ و س���ەیری لەبارەی ژیانی خۆیەوە دا. ئۆالال راهاتبوو بەوەی بەش���داری ل���ە فیلم���ە س���ینەماییەكان و وێنەگرتن���ی رێكالمی���ی ب���كات و ب���ەردەوام وێن���ەی گ���ەورەی هەڵواس���راوی خۆی وەك رێكالم لە ش���وێنە گش���تیەكاندا ببینێت ،دوای ئەم س���ەردانەی بۆ كڵێساكەی واڵتی پورتوگال ،بڕیاریدا واز لە دیزاین و نمایش���كاری جلوبەرگ بهێنێت و پۆشاكی راهیبەیەكی سادە بپۆشێت و بچێتە پەرستگای "قدیس مایكل" و ببێتە راهیبە لەو كڵێسایەدا. ئۆالال رایگەیاند ،كە ئەم بڕیارەی بەهۆی سەردانیكردنی ئەم كڵێسایەی واڵتی پورتوگال داوە و ئامادەش نەبوو قسەی زیاتری لەبارەوە بكات، تەنیا هێندە نەبێت كە بۆ ماڵپەڕی "ناش���یوناڵ كاسولیك" وتبووی "خودا هەرگی���ز هەڵە ن���اكات ،ئەو داوای لێكردم دوای بك���ەوم ،بێگومان منیش رەتم نەكردەوە".
68ساڵ بۆ تەنیا رۆژێكیش لێك دانەبڕان ژن و مێردێ���ك ،كە لە ماوەی 68 ساڵەی هاوس���ەریەتیاندا بۆ تەنیا رۆژێكی���ش لەی���ەك دانەبڕابوون، لەكات���ی مردنیش���یاندا ،تەنی���ا 10 كاتژمێر نێوانی مەرگیان بوو. رۆژنامەی دەیل���ی میلی بەریتانی ب�ڵ�اوی كردۆت���ەوە ،كە ئ���ەم ژن و پی���اوە لەش���اری مانچس���تەری بەریتانی���ا ،لەس���ەردەمی جەنگ���ی جیهان���ی دووەم���دا یەكتری���ان ناسیوە و ژیانی هاوسەرگیرییان پێكهێن���اوە .دوو ك���وڕی و پێن���ج نەوە و دوو كوڕی نەوەیان هەیە. ب���ەاڵم ئ���ەوەی لە پەیوەن���دی ئەم دوو هاوس���ەرەدا سەرنجڕاكێشە، ل���ە ماوەی 68س���اڵەی هاوس���ەرگیرییاندا ب���ۆ تەنی���ا رۆژێكیش لەیەك دانەبڕاون ،بەهیچ بیانو و ئیش و كار و پاساوێك. بەاڵم دوای ئەوەی پیاوە تەمەن 91ساڵەكە "جۆرج دۆتی" خێزانەكەی 92 ساڵەكەی "دوروس���ی" گیان لەدەست دەدات ،راستەوخۆ دەگوازرێتەوە نەخۆشخانە و بەشی چاودێری چڕی پزیشكی .بەاڵم تەنیا 10كاتژمێر دوای مردنی ژنەكەی ،ئەویش سەری نایەوە و گیانی سپارد.
ژمار ه 238
61 2014/7/5
پشــووی سڤیـل
گا 5/20–4/21
كاوڕ 4/20-3/21
ب���ێ���دەن���گ���ی���ت���ان گ����وم����ان����ی الی بەرامبەرەكەتان دروستكردووە، خۆشەویستیتان لە دەوروب���ەردا زی����اد دەك������ات ،گ��رن��گ��ی ب���ە رێ��ك��پ��ۆش��ی و رووخستان بدەن .پلەوپایەتان بەرز دەبێتەوە و پەیوەندیتان لەگەڵ كەسانێكی گرنگ بۆ دروست دەبێت.
دووانە 6/20-5/21
ب��ی��ر ل��ە ئ��ەن��ج��ام��دان��ی سەفەرێك دەك��ەن��ەوە ،ب��ۆ هەندێكیشتان بە كتوپڕی رێك دەكەوێ ،پێشنیاری ك��ارێ��ك��ت��ان ب���ۆ دەك���رێ���ت ب���ە هاوبەشی، پەیوەندیتان لەگەڵ بەرپرسەكانتان بەهێز دەب��ێ��ت ،كاتێكی ل��ەب��ارە بۆ دەستكەوت و دەرامەت.
تەرازوو 10/20-9/21
هەوڵەكانتان بەگەڕ بخەن .باشترین ك��ات��ی دەس��ت��ك��ەوت و داراییتانە. ل��ەك��ارە ن��وێ��ی��ی��ەك��ان سەركەوتن ب���ەدەس���ت ب��ه��ێ��ن��ن .ف��ش��ارە داراییەكانتان لەسەر كۆدەبێتەوە .لەگەڵ دەوروبەرتان بە شێوەیەكی باشتر خۆتان بگونجێنن ،چونكە هەوڵ دەدەن هاوكاریتان بكەن.
دووپشك 11/20-10/21
ئەگەری بە دیهێنانی ئاواتەكانتان بە هێز دەبێت و چەند هەوڵێكی دیكەی بۆ دەدەن .گرنگی زیاتر بە رێكخستن دەدەن وەك لە ئەنجامدانی كار .بەاڵم هەوڵێكی تەواو دەدەن بۆ ئەوەی سەركەوتنی گەورە بەدەست بهێنن.
كەوان 12/20-11/21
رەنگە نەتوانی بە باشی شتەكان بۆ بەرامبەرەكەت دەرببڕی .كاتێكی باشە بۆ رێكخستن و بەرنامەرێژی. بەاڵم بۆ ئەنجامدانی كاری قورس باش نییە. هەلە باشەكان كۆنتڕۆڵ بكە .ئەگەر لەشتێكی رابردوودا سەركەوتوو نەبوویت هەمان هەل دووبارە دەبێتەوە.
بەرپرسیارییەكانتان لەم هەفتەیەدا زیاتر دەكات .دەتوانن ئەو كارانە بپارێزن ،كە چەند هەنگاوێكتان بۆ هەڵێناوە و بەگەڕیان بخەنەوە .گرنگی بەهاوبەش و هاوكارەكانتان بدەن و رەنگە بیانەوێت بابەتێكی گرنگتان پێڕابگەێنن.
وشەی نادیار
وشەی یەكتربڕ
وشەی نادیار لە دوو بڕگە و ( )10پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە. سڤیل ب چ ێ پ ر ك ب ك د
ئـ ك پ ا ئـ
ب ه س ی و
ه و ت ن ت
س و ا ه ی
ێ ه ن ت و
ك ن ر م و
ا ێ گ ا ه
ڵ د و س ی
ئـ ه ل ر د
ی ل ا ه ن
ب ن ب ی ر
ه ت ێ م و
س ه ی ب ی ی ه ا ی ك
ه ن ێ ا ێ
ه ێ ێ ژ ر
ه ه ن ش ا
ر ب ج ت سڤیل
ئەگەر بێت و لە ژوورێكی تەنهادا پێنج كەس برسیان بێت و بەشی چوار كەس نانیان پێبێت ،ئەوەی دەڵێت برسیم نییە ،دایكە. تێبینی( :هـ) و (ە) بە یەك پیت دەژمێردرێن.
بیدۆزەرەوە
ئەم بەرازە لە وێنەكەدا مەلە دەكات هەرچەندە دەڵێن بەراز ناتوانێ مەلە بكات. بەاڵم وادیارە گیانلەبەرێكی تر ،جگە لە بەرازەكە ،لە وێنەكەدا هەیە .ئایا دەزانی ئەم گیانلەبەرە چییە؟
62ژمار ه 2014/7/5 238
سڤیل
1
2
3
4
6
5
7
8
9
10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ئاسۆیی: .1واڵتێكە لە ئاسیا. .2خانمە گۆرانیبێژێكی كۆچكردووی ئێرانییە -پیتی لەیەكچوو. .3هۆزێكی بەناوبانگە لە كینیا - (بەرگ) بەتێكەاڵویی. .4ن��ی��وەی (ب��ان��ە) -شاكارێكی نەجیب مەحفوزە. .5پیتی لەیەكچوو -جۆرێكە لە باڵندە (پ). .6الدێ -وێنەكە. .7پای (پ) -پیتی لەیەكچوو. .8بەخت. .9پیتی لەیەكچوو. .10دوڕ.
ستوونی: .1واڵتێكە لە ئاسیا. .2پ��ی��ت��ی ل��ەی��ەك��چ��وو -پیتی لەیەكچوو -نیوەی (دوور). .3س���ێ پ��ی��ت ل���ە (زی�������وس) - ئیسراحەت. .4زنجیرە هۆتێلێكی جیهانییە (پ). .5هێلكە -جۆرێكە لە میوە. .6ناوێكی ك��وڕان��ەی عەرەبییە (پ). .7ناسوور. .8واڵتێكە لە ئەفریقیا (پ). .9تاڤگە بەناوبانگەكەی نێوان ئەمریكا و كەنەدا. .10ژمارە (پ).
تێبینی( :پ) = پێچەوانە( .ت) = تێكەاڵو. (ه) و (هـ) بە یەك پیت دەژمێردرێن.
پشــووی سڤیـل
قرژاڵ 7/20-6/21
ماوەی بێزارییەكانتان كۆتایی دێت. تیشكی ه��ەت��او ل��ە ئەستێرەكەتانە، گەشبینی و توانا جەستەییەكانتان زی���اد دەك���ات .دەت��وان��ن الپ��ەڕەی��ەك��ی ن��وێ لە ژیانتان هەڵبدەنەوە و دەست بە جێبەجێكردنی ئەو بەرنامانە بكەن ،كە ماوەیەكی زۆرە بیری لێدەكەنەوە.
گیسك 1/20–12/21
گۆزە 2/20 –1/21
ئ��ەن��ج��ام��ی گ��رن��گ بەدەستدێنن. دەستپێشخەری بكەن هەتا كارەكان ل���ەژێ���ر ك��ۆن��ت��ڕۆڵ��ی خۆتاندایە، هەوڵبدەن هەلەكان كۆنتڕۆل بكەن .چونكە كاتێكی باشە بۆ پێداچوونەوە و سوككردنی كارە كەڵەكە بووەكانی ماوەی رابردوو.
نەهەنگ 3/20-2/21
هەوڵ دەدەن چەند كارێكی نوێ بكەن و سەركەوتنێكی گ��ەورەش بە دەست دێنن .گرنگی زیاتر بە تەندروستیتان بدەن .كاتێكی باشە بۆ خوێندنەوە و تێگەیشتن لەو بابەتانەی پێویستە فێری ببن .رێكەوتنی كەسانێك دەكەن كە لەگەڵ هەندێك لە بیر و بۆچەنەكانتان یەك دەگرنەوە.
تەنها 8جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن .كامانەن؟
وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو وشەی یەكتربڕ سڤیل
1
2
3
4
5
6
7
1
ك
ه
م
ت
ی
ا
ر
ق
2
ه
خ
ا
و
3
ر
ا
ك
و
ن
4
ی
ی
ر
8
9
10
ی
ی
ه
ب
ر
ش
و
ا
ن
م
ه
ه
د
ی
5
م
ی
ك
س
ۆ
ب
ل
ی
د
6
ك
ل
ی
و
ن
ا
ر
د
ۆ
7
ا
ا
8
ب
و
9
ا
10
ن
ه
س
ر
د
ر
ك
ا
ی
ت
ه
ح
ا
ش
م
ی
ل
وشەی نادیار: چاڕلی چاپڵن بیدۆزەرەوە
ئا :رۆڤار رواندزی
ژمار ه 238
63 2014/7/5
ئا :جەالل هیرانی
ب���ی���رك���ردن���ەوەك���ان���ت���ان راس�����ت و دروس��ت��ن .ئ��ەم دۆخ��ە گونجاوە بۆ چارەسەری كێشەكان .هەموو ئەو بڕیارانەتان كە بۆ باشتركردنی كارەكەتان داوتانە هەنگاوێكی نوێیە و سەركەوتووە. ئ��اگ��ادار بن هەندێك ك��ات عینادیی هەنگاوە رێكخراوەكانتان تێك دەدات.
شێر 8/20-7/21
هەوڵ بدەن پاشكەوت لە دەرامەت ب��ك��ەن .دەس��ك��ەوت��ەك��ان ب���ەردەوام دەب��ن .ب��ەاڵم بەم شێوەیە باشەی ئێستا نییە .پەیوەندییەكانتان زۆر دەبن و دی��داری كەسانێك دەك��ەن ،كە گرنگن بۆ ژیانتان .ئەركەكانتان فەرامۆش مەكەن و لێیان سارد مەبنەوە.
فەریك 9/20-8/21
الی��ەن��ی س������ۆزداری ب��ە شێكی زۆر لە بیركردنەوەكانتان داگیر دەكات .دەست بە ئەنجامدانی كارێكی نوێ دەك��ەن .هەموو ئەو كارانەی ئەنجامیان دەدەن ه��ەت��ا زان��ی��اری زی��ات��ری لەسەر ك��ۆب��ك��ەن��ەوە س��ەرك��ەوت��ن��ت��ان مسۆگەرتر دەبێت.
هاوێنە
گافریلۆ ئەو هەرزەكارەی بە دوو گوللە جیهانی گۆڕی و ملیۆنەها كەسی كوشت
64ژمار ه 2014/7/5 238
ئاالن عومەر
10ساڵ لەمەوبەر لەیەكێك لەپەرستگاكان دەمانچەی���ەك دەرك���ەوت ،ك���ە چیرۆكەكەی كورتە ،بەاڵم لەهەرە قێزەوەنترین چیرۆكەكانی مێ���ژووە ،بەو دەمانچەی���ە هەرزەكارێك دوو گوللەی تەقاند ،بەدوایاندا "سۆنامی" خوێن بۆ ماوەی 4س���اڵ هەموو ئەوروپای داپۆش���ی، بە گۆڕانكاری جیۆسیاس���یەكان لەنێو هێز و هاوپەیمانەكان���دا كۆتای���ی ه���ات ،كەس بیری ناچێ���ت ،زیاتر ل���ە 15ملیۆن ك���وژراو و 21 ملیۆن برین���داری لێكەوت���ەوە ،ئەمە پوختەی رووداوێكە ،كە لە كوش���تنی كەسێك دەستی پێكرد ،هەفتەی رابردوو 100ساڵ بەسەریدا تێپەڕی. ب���ەدوو گولل���ەی دەمانچ���ەی ج���ۆری (براون���گ 9مل���م FN – 1910 ،جۆری بەلجیكی نیوتۆماتیك) ،میراتگری عەرشی ئیمپراتۆڕی نەمساوی-مەجەڕی لە /28حوزەیران1914/ خ���ۆی و خێزانەك���ەی ك���وژران ،ل���ەو كاتەی لەشانشینی س���ربیا لەس���ەردانێكی رەسمیدا بوون ،دوای یەك مان���گ وەك تۆڵەكردنەوە، تۆقێنەرترین فتیلی ش���ەڕ هەڵگیرسا ،ئەویش جەنگی جیهانی یەكەم بوو. ئ���ەو كەس���ەی تەقەك���ەی ك���رد( ،گافریل���ۆ بیرێس���یب) قوتابیەك���ی س���ڕبی ب���وو ،ئ���ەو گەنجەی لەوانەیە لەهەموو جیهاندا كەس���ێك نەبێ���ت ب���ە ت���ەواوی بیناس���ێت ،وێنەكەی و دەمانچەكەی ،كە لەساڵی 2004لەپەرستگای مەسیحییەكان لەشاری "گراتس"ی پایتەختی ویالیەتی "سیتریا" 200كیلۆمەتر لەباشووری رۆژهەاڵت���ی ڤییەنن���ای پایتەخت���ی نەمس���ا دۆزایەوە ،باڵوكراوەتەوە. لەس���اڵی 2004وێن���ەی دەمانچەك���ە دەرك���ەوت ،لەگ���ەڵ زانیارییەكانی .ئەو كوڕە هەرزەكارە ،كە 90ساڵ بەسەر تەقاندنی دوو گولل���ە بە لولەی ئەو دەمانچەیە تێپەڕ دەبێت، میراتگری شاهانەی نەمسا (فرانز فێردیدناند) لەگەڵ خێزانەكەی (سۆفی كە 4ساڵ لەخۆی بچوكت���ر بوو و 3كوڕی لێیهەبوو) كوش���ت، كاتێك لەش���ەقامەكانی ش���اری س���ەرایڤۆ بە ئۆتۆمبێلێكی سەركراوە دەگەڕان ،لەكۆتاییدا تەنیا الشەكانیان گەڕێندرانەوە ڤیەننا. مانگێك بەس���ەر ئ���ەم كوش���تنەدا تێپەری نەكردبوو ،ئیمپراتۆڕی نەمس���اوی-مەجەڕی تۆڵەی خۆی لەشانش���ینی س���ربیا كردەوە و لە 28ی تەموزی 1914جاڕی ش���ەڕی دا و داگیری ك���رد .ئەڵمانیا بەداگیركردنی بەلجیكا و لۆكس���مبۆرگ وەاڵم���ی دای���ەوە ،بەم���ەش رووب���ەرووی راگەیاندن���ی ش���ەڕ لەالی���ەن
هاوێنە
بەریتانیاوە ب���ووەوە ،دوای 3مانگ دەوڵەتی عوس���مانی هاتە ناو ش���ەڕەكە ،بەمش���ێوەیە ئەورپا ترس���ناكترین جەنگی ئەزموونكرد ،كە 4ساڵی خایاند. بەخێرای���ی جیه���ان گ���ۆڕا ،ئ���ەو جەنگەی كۆتای���ی بەئیمپڕاتۆریەت���ی عوس���مانی هێن���ا، بەهەم���ان ش���ێوە بەدۆڕانی ئەڵمانی���ا كۆتایی پێه���ات .دۆڕانەك���ە ب���ووە ه���ۆی داڕوخان���ی ئابووری���ی ،وای لەئەڵمانەكان ك���رد ئەدۆڵف هیتل���ەر و حیزب���ە نەتەوەییەكەی بێنە س���ەر حوك���م" .فوه���رر – س���ەركردە ،تایب���ەت بۆ هیتلەر بەكار دێ���ت" جەنگی جیهانی دووەمی هەڵگیرس���اند ،بەه���ۆكاری ئەم���ەش بۆمب���ی ناوەك���ی لەدای���ك ب���وو ،پاش���ان دەوڵەت���ی ئیسرائیلی دروست بوو ،دواتر جەنگی ساردی نێوان ئەمریكا و یەكێتی س���ۆڤیەت ،لەكاتێكدا عەرەب���ەكان س���ەرگەرمی چێژوەرگرت���ن بوون لەتامی س���ەربەخۆیبوونیان لەدەس���تی ئیستعمارەكانیان. هەر لەو گۆڕانكارییەكانەدا جیه���ان ش���اهیدی بینینی جەنگ���ی كۆری���ا ب���وو، خراپتری���ش لەم���ە جەنگی ڤێتنام ،پاشان دۆخ���ی زۆرین���ەی عەرەب���ەكان دوای ش���ەڕی 1976لەگ���ەڵ ئیس���رائیل گۆڕا ،سیس���تەمی حوك���م لەئێ���ران و ئەفغانس���تان گۆڕا، ئەمریكیی���ەكان ئەفغانیی���ە عەرەبەكانی���ان مەش���ق پێ���دەدا ،ت���ا ب���ن الدن و "قاعی���دە" و 11ی س���ێپتەمبەر و جەن���گ دژی تی���رۆر و داگیركردنی عێراق روویاندا. هەموو ئەمە بەهۆی هەرزەكارێك بوو ،كە گ���ەر برس���ی نەبایە و نەچووبا ب���ۆ خواردنی "س���اندەویچ"ێك ،لەدوكانێك���ی ش���ەقامەكە، دەمانچەك���ەی بەكارنەدهێن���ا .وا بڕیار نەبوو كەژاوەی شای نەمسا بەوێدا تێپەڕ بێت ،بەاڵم لەقەدەر وانوسرابوو ،گەر ئەمە نەبایە ،كەس نەیدەزانی جیهان ئێستا لەچ حاڵێكدا دەبوو. "گارفریل���ۆ" ك���وڕی چوارەم ل���ە 9كوڕی خێزانێك���ی جوتیارە ،یەكێكە لەو 6كەس���ەی رێكخ���راوی "چنگ���ی رەش"ی چاالك���ی ب���ۆ س���ەربەخۆیی س���ربیا ،ئەوكات بۆ كوش���تنی پاش���ای نەمس���ا لەكات���ی س���ەردانیكردنی ب���ۆ س���ەرایڤۆ هەڵیبژاردب���وون ،هەمووی���ان لەمەسحییەكانی سربیا بوون ،بەاڵم بەگوێرەی لێكۆڵینەوەكان گرنگتری���ن كەس لەنێوان ئەم ش���ەش كەس���ەدا موس���ڵمانێكی بۆسنی بووە بەن���اوی "محەم���ەد باش���یك" ك���ە پالندانەری
سەرەكی كرداری كوشتنەكە بووە. هەریەكێ���ك لەوان���ە ش���وێنی جی���اواز لەیەكتریان گرتبوو ،ه���ەر یەكێكیان بۆمبێكی دەستیان پێبوو بۆ ئەوەی لەكاتی تێپەڕبوونی كەژاوەی ش���ا (فرانز فێردینان���د) فڕێی بدەنە س���ەر ئۆتۆمبێلەك���ەی ،تەنی���ا "گافریلۆ" نەبێ، ئەركی ئ���ەو تەنیا بریتب���وو لەچاودێریكردن، بۆیە تەنیا دەمانچەیەكی پێبوو ،لەش���وێنێكی دوور چاوەڕێ���ی هاتوچۆكردن���ی ك���ەژاوەی پاش���ای دەك���رد( .فێردینان���د) بەش���ەقامێكدا تێپ���ەڕی یەكێ���ك ل���ەو 6كەس���ە س���ێرەی لێرگرتب���وو ،بۆمبەك���ەی فڕێدا ،ب���ەاڵم كەوتە خوارەوەی ئۆتۆمبێلەكە .كەژاوەی ئۆتۆمبێلی پاش���ا دوای رزگاربوونی لەهەوڵی كوشتنی، تێپەڕ دەبێت. دوای ئ���ەم رووداوە پاش���ا س���ەردانی ئەو نەخۆش���خانەیەی ك���رد ،ك���ە بریندارانی هەوڵ���ی تیرۆركردنەك���ەی بەبۆم���ب ب���ۆی گواسترابوونەوە ،كاتێك خۆی و خێزانەكەی هاتنە دەرەوە ،شۆفێرەكە رێگەكەی هەڵەكرد، تا هاتە ش���ەقامێك ،لەگۆش���ەی شەقامەكە دوكانێك هەبوو ،لەناویدا "گارفیلۆ برێنسیب" سەندەویچێكی دەكڕی ،گوێی
دوور بوو ،دەمانچەكەی راكێشا و بەخێرایی گوللەیەك���ی تێگ���رت و گوللەی دووەمیش���ی لەخێزانەكەی گرت و كوشتی. خێرا لەش���وێنی رووداوەكە دەس���تگیركرا، ژەهری "زرنیخ"ی لەگیرفانیدا بوو ،خواردی، ب���ەاڵم پێیانزان���ی و بەپەلە گەدەیان شوش���ت و بەزیندووی���ی هێش���تیانەوە ،خس���تیانە گرتووخانەیەك���ی تاكەكەس���ی ،ت���ەواوی تێوەگالوانی���ان گرت ،بردیانن���ە بەردەم دادگا و هەمووی���ان بڕی���اری لەس���ێدارەدانیان ب���ۆ دەرچوو ،بەاڵم "گافریلۆ" لەبەرئەوەی تەمەنی 19س���اڵ بوو ،بەپێی یاس���ای ئەوكات ناكام ب���وو ،بۆیە بەبەندكردن بۆ ماوەی 20س���اڵ سزایاندا. دوای چ���وار س���اڵ ،ب���ەر لەچەن���د مانگێك لەكۆتای���ی هاتن���ی جەنگ���ی جیهان���ی یەك���ەم، بەتوندی توشی نەخۆشی "سیلی ئێسك" بوو، هەموو ئێس���كەكانی خوران و كێشی گەیشتە 40كیلۆگ���رام ،ت���ا ئەو رادەی���ەی ناچاربوون یەكێ���ك لەباڵەكان���ی بەتەواوی ببڕن ،پاش���ان بەه���ۆی نەخۆش���ییەكەوە م���رد ،ب���ەاڵم ب���ێ ئەوەی بزانێت بەرووداوەكەی چ كودەتایەكی گەورەی لەتەواوی جیهاندا بەرپاكرد.
لەژاوەژاوێك بوو ،زانی كەژاوەی پاشا هات و نزیك بۆتەوە. گارفیل���ۆ برس���ێتی لەبیرچ���وو فڕێدای���ە س���ەندویچەكەی و سەرش���ەقامەكە ،چاوەڕێی گەیشتنی ئۆتۆمبێلەك���ەی دەك���رد ،ك���ە نێچیرە بەنرخەكەی تێدایە ،پێیوابوو یەكێك لەهاوڕێكانی لەتیرۆركردنی پاشای ئیمپراتۆڕ سەركەوتووبووە ،بەاڵم بەچاوی خۆی لەناو ئۆتۆمبێلەكە بینی ،كە دوو مەتر كەمتر لێی
ژمار ه 238
65 2014/7/5
هاوێنە
مەریوان عومەر
چیرۆكی س���ەركەوتنەكانی واڵت���ی ئیمارات، كامڵە پیاوێكی ئەسمەری ریشداری كەمێك الواز نوس���یەوە .ئەوەی ئەو پیاوە لەماوەی چارەگە سەدەیەكدا بۆ ئیمارات بەدیهێنا ،پێشتر هەرگیز خەڵكی ئ���ەم ئەمارەتە پەرتوب�ڵ�او و بەدەویانە بەخەونی���ش نەیانبینی���وە .ئ���ەو واڵتەك���ەی ل���ە بیابانێك���ی رووتەڵ و بێخێرەوە گەیاندە رۆژی ئەم���ڕۆی ،كە ببێتە یەكێك لە ه���ەرە گرنگترین مەڵبەن���دە بازرگان���ی و ئابوورییەكانی جیهان، بەجۆرێ���ك هەرچەندە واڵتێك���ی دەوڵەمەندە بە نەوت ،بەاڵم ئێس���تا لەپاڵ نەوتدا گەشتیاریی و زەویوزار و بوونی بە مەڵبەندێكی بازرگانی و ئابووریی ،بوونەتە س���ەرچاوەیەكی گرنگتر لە نەوت بۆ ئابووریی ئەم واڵتە. ش���ێخ زای���د ب���ن س���وڵتانی دامەزرێن���ەی واڵت���ی ئیم���ارات ،لەس���اڵی 1918لەدایكب���ووە. خانەوادەكەی لەماوەی س���ااڵنی 1926-1922 فەرمانڕەوایەت���ی ئەمارەت���ی "ئەب���و زەبی"ی���ان ك���ردووە .س���اڵی 1946دەبێت���ە فەرمانڕەوای ناوچ���ەی رۆژهەاڵت���ی ئەمارەت���ی ئەب���و زەبی، م���اوەی 20س���اڵ ب���ەردەوام دەبێ���ت .پاش���ان لەس���اڵی 1966دوای براكەی فەرمانڕەوایەتی
ت���ەواوی ئەمارەت���ی ئەبو زەب���ی وەردەگرێت. بەهۆی بیرتی���ژی و دووربینیەكەی���ەوە ،توانی فەرمان���ڕەوا دراوس���ێكانی ت���ری ل���ە ئەمارەتە پەڕپ���وت و دواكەوتووەكان���ی ئ���ەوكات رازی بكات ،تاك���و هەموویان لەژێر ئ���ااڵی ئیماراتی عەرەبی كۆببنەوە. س���ەرەتا ش���ێخ زاید لەگەڵ "ش���ێخ راشد"ی برای گفتوگ���ۆی لەبارەی ئ���ەم بیرۆكەیە كرد، پاش���ان فەرمانڕەوكان���ی ت���ر بانگێش���ت كران و بیرۆكەكەی���ان لەگ���ەڵ باس���كرا .ئەوەب���وو دواج���ار هەوڵەكانی ش���ێخ زاید س���ەریگرت و ئەمارەتەكانی یەكیانگ���رت (ئەبوزەبی ،دوبەی، ش���اریقە ،عجم���ان ،ئوملقیوی���ن ،رەئس���لخێمە، ئەلفجی���رە) و ئ���ەم واڵت���ەی ئێس���تایان پێكهێنا، "شێخ زاید"یش بووە سەرۆكی واڵتەكە. واڵت���ی بەریتانی���اش بەڵێنەك���ەی خ���ۆی بەجێگەیان���د ،كە تاك���و س���اڵی 1971كەنداوی عەرەبی جێبهێڵێت .هەرچەندە ئەم جێهێشتنەی بەریتانی���ا فەراغێكی سیاس���ی و س���ەربازی لە ناوچەكەدا دروستكرد ،بەاڵم بووە پاڵنەرێكیش ب���ۆ یەكگرتنی ئەم ئەمارەتانە و پێكهاتنی واڵتی ئیمارات���ی عەرەب���ی و وەس���تانی لەس���ەر پێی خۆی. ج���ا كاتێك ش���ێخ زای���د جڵەوی دەس���ەاڵتی
ئ���ەم واڵت���ە دەوڵەمەن���د ب���ە نەت���ەوەی كەوتە دەس���ت ،بڕیاریدا دەس���ت بكرێت ب���ە پڕۆژەی گەش���ەپێدانی گشتگیر لەسەرتاس���ەری واڵتدا. ئ���ەم پیاوە ب���اوەڕی وابوو كە دەبێ���ت داهاتی واڵت ب���ۆ پێش���كەوتن و خێ���ر و خۆش���ی خەڵكەك���ەی بخرێتەگەڕ .لەوكات���ەوە چیرۆكی س���ەركەوتنە یەك لەدوای یەكەكانی ئەم واڵتە دەستی پێكرد ،بەرادەیەك لە ئاستی بۆچوونی پێش���بینیكراو تێپ���ەڕی ك���رد ،پرۆس���ەیەكی گشتگیریی گەشەپێدان تەواوی كایەكانی ژیانی گرتەوە .ئیمارات بووە واڵتێكی خاوەن سومعە و ناوبانگێك���ی جیهان���ی ،بووە ب���ە ژمارەیەكی گ���ەورە ل���ە نەخش���ەی بازرگان���ی و ئابووریی جیهانیدا. وەك لە وێنەكەدا دەردەكەوێت ،ئەندازیاری بەناوبانگی میسری "عەبدولڕەحمان حەسەنێن مەخل���وف" نەخش���ەرێگای پڕۆژەكان���ی گەش���ەپێدانی واڵتی ئیمارات بۆ "شێخ زاید بن سوڵتان"ی س���ەرۆكی ئیماراتی عەرەبی روون دەكات���ەوە ،ل���ە یەك���ەم دامەزراندن���ی دەوڵەتی ئیماراتدا لە ساڵی ،1971ئەویش زۆر بە وردی گوێ���ی لێراگرتووە و هاتووە لەس���ەر زەوی لە تەنیشت ئەندازیارەكە دانیشتووە. دەگێڕن���ەوە ،لەس���ەرەتاكانی دامەزراندن���ی
شێخ زاید دەیویست ئیمارات وەك بەسڕە لێبكات!!!!
شارەكانی عێراق خەون و نمونەی بااڵی فەرمانڕەواكەی ئیمارات بوون
66ژمار ه 2014/7/5 238
هاوێنە
دەوڵەتی ئیماراتدا ،شێخ زاید لەكاتی هەوڵدانی ب���ۆ رازیكردنی فەرمانڕەواكان���ی ئەماراتەكانی ئ���ەوكات ،ب���ۆ كۆكردنەوەی���ان لەژێ���ر ئ���ااڵی ئیماراتدا ،بەڵێنیان پێدەدات ،كە لە ماوەی كەمتر لە 20ساڵدا ،ئیمارات بكات بە بەسڕە!!! ئەم قسەیەی شێخ زاید دوای سەردانێكی بۆ عێراق دێت ،كە تێیدا ش���اری بەغدا و بەسڕەی بینیبوو و زۆر بەپێشكەوتنی ئەوكاتی ئەم دوو شارە سەرسام ببوو .ئەمەش دەریدەخات ،كە واڵت���ی ئیمارات لەوكاتەدا چەندە دواكەوتوو و دوور لە س���یمای شارستانی بووە ،بەجۆرێك سەرۆكی واڵتەكەیان تەمەننای ئەوە بخوازێت، ش���اری وەك ش���ارەكانی عێراق بنیات بنێت و ئیمارات ببێتە بەسڕە!!!!! ش���ێخ زای���د لەم���اوەی كەمتر لە 20س���اڵدا بەڵێنەكەی زۆر بەزیادەوە بەجێگەیاند ،دوبەی ن���ەوەك ل���ە ئاس���ت بەس���ڕە نەوەس���تا ،بەڵكو ئیمارات بووە یەكێ���ك لەهەرە دەوڵەمەندترین واڵتان���ی جیه���ان و ش���اری "دوب���ەی"ش بووە یەكێ���ك لە ه���ەرە گرنگترین و س���تراتیژیترین و پێش���كەوتووترین ش���اری جیه���ان لەرووی بازرگان���ی و تەالرس���ازیی و پێش���كەوتنە جۆربەجۆرەكانی ترەوە. كەچی بەسڕە بەهۆی جەنگ و كاوكلكارییە
شێخ زاید و ئەندازیاری میسری عەبدولڕەحمان حەسەنێن خەلەف
ی���ەك ل���ەدوای یەك���ەكان ،تەنان���ەت دوای 11 س���اڵ لە رووخانی رژێم���ی دكتاتۆری بەعس و بەهەدەردان���ی ملیارەه���ا دۆالر لە بودجەی ئەم واڵتە ،لەژێر ناوی ئاوەدانی و گەشەپێدان و پ���ڕۆژەی خزمەتگوزاریدا ،ب���ووە بە وێرانە. بەجۆرێ���ك ئ���ەوەی ج���اران دەگوت���را "اللی ما یش���وف بص���رە یم���وت بالحس���رە" (ئ���ەوەی بەسڕای نەدیبێت بەداخ و كەسەرەوە دەمرێت) ئێس���تا دەبێ���ت بگوترێت "اللی یش���وف بصرە یموت بالحسرە" (ئەوەی بەسڕا ببینێت بەداخە و كەسەرەوە دەمرێت)!!!!
ژمار ه 238
67 2014/7/5
شەموان
بارزانی دواهەمین قسەی خۆی دەكات
فاروق یوسف
س���ەركردەی كورد "مەسعود بارزانی" كە س���ەرۆكی هەرێمی كوردستانیشە ،تا ئێستا كەسێكی عێراقیە ،النیكەم لەئاستی فەرمیدا، كەس���ێكی راش���كاو و روونە لە قس���ەكردن لەب���ارەی ئایندەی پەیوەندی نێوان هەرێم و عێراق لەداهاتوودا. ب���ژاردەی س���ەبەخۆیی و راگەیاندن���ی دەوڵەت���ی كوردی ،ئ���ەوەی عێراقی���ەكان بە جیابوونەوە ناوی دەهێنن ،ئەگەرێكی دوور نی���ە .بگ���رە بارزان���ی گوتویەت���ی ك���ە دوای ماوەیەكی كەم ریفراندۆم ئەنجام دەدەن ،بۆ زانینی رای هاواڵتیانی هەرێم لەمبارەوە. "ئامادەنین لەس���ەرێكەوە لەگەڵ داعش و لەس���ەرێكی تریش���ەوە لەگەڵ گروپی ئەهلی ح���ەق خۆم���ان بگونجێنی���ن" ئەم���ە قس���ەی بارزانیە ،تێیدا ئاماژە بەو دۆخە نەهامەتئامێزە دەكات ،ك���ە عێراق���ی تێدایە ،دوای هەش���ت س���اڵ لە فەرمانڕەوایەتی تاكڕەوانەی نوری مالیكی بەهەموو دەسەاڵتەكانەوە. خیانەتك���ردن لەواق���ع نیە گ���ەر بگوترێت عێراقی ت���ازە یەك هەن���گاوی نەناوە بەرەو ئاڕاستەی بوون بە پڕۆژەی دەوڵەت .عێراق پێش���تریش و ئێستاش واڵتێك بووە میلیشیا تائیەفیەكان فەرمانڕەوایەتیان كردووە. ك���ەس ناتوانێ���ت لۆمەی ك���ورد بكات بۆ خۆدوورگرتنی���ان لەو عێراق���ەی بۆتە پاتاڵی
68ژمار ه 2014/7/5 238
فیتن���ە تائیەفیەكان .مەس���عود بارزانی خۆی لەهەم���وو ك���ەس باش���تر دەزانێ���ت عێ���راق ب���ە چ ئەقڵیەتێ���ك بەڕێوەدەچێ���ت .ئەم���ەش وایلێك���ردووە لەب���ارەی توانین���ی بنیاتنان���ی دەوڵەتێك���ی ت���ازە ل���ە عێراق���دا هەس���ت بە نائومێدی بكات. بارزان���ی لۆمەی ن���وری مالیك���ی دەكات، بەاڵم مەبەس���تی ش���تێكی ترە .ئ���ەو دەركی پێ���دەكات ،كە فەش���ەلی حكومەت���ی عێراقی لەئاوەدانكردن���ەوەدا ،بەب���ەراورد ب���ەو س���ەركەوتنەی هەرێم���ی كوردس���تان لەماوەیەكی كەمدا بەدەس���تیهێناوە ،بەهۆی ئ���ەو سیس���تەمە نەخۆش���ەی دابەش���كاریی تائیفی���ە ،ناش���توانێت كێش���ە ئاڵۆزەكان���ی تێپەڕێنێت ،تاكو روو لە كێشەی گەشەپێدان و خزمەتگوزاریی عێراقیەكان بكات. بۆیە نامەكەی بارزانی بۆ سیس���تانی ،كە بەهەڵە والێكدەدرێتەوە داوای لە سیس���تانی كردبێ���ت دژی كاندیدكردن���ەوەی مالیكی بۆ ویالیەتی سێیەم هەڵوێست وەرگرێت .بەڵكو من پێ���م وایە ئەم نامەیە لەدوو توێی خۆیدا ئام���اژەی بە بەرپرس���یاریەتی هەمووالیەك داوە ،لەنێوانیش���یاندا مەرجەعیەتی نەجەف، لەو بارودۆخەی عێراقی پێدا تێپەڕ دەبێت. بەدڵنیایی���ەوە بارزان���ی ل���ە نامەكەی���دا باس���ی س���ەربەخۆیی هەرێمی بۆ سیستانی نەكردووە ،ئەو وەك كەسی حزبێكی عەلمانی باش دەزانێت ،كاتێك بارودۆخ پەیوەندی بە چارەنووس���ی گەلێكەوە دەبێ���ت ،بۆچوونی پیاوی ئاینی هیچ بەهایەكی نابێت. ب���ەاڵم ویس���تی مەرجەعیەتی���ش ئ���ەوە ببیس���تێت ،كە خۆی بێدەنگ كردووە لەزۆر لەو كارەس���اتانەی بەس���ەر عێراقدا هاتووە، بەه���ۆی ئ���ەو كەس���انەی بەرەكەت���ی دواین وتارەك���ەی (سیس���تانیان) بەركەوتووە .ئەو وتارەی هەواڵێكی خۆش���ی بۆ مەرجەعیەت
پێنەبوو و لە تەیاركردنی تائیفیانەی خەڵكیش بۆ شەڕكردن ،هاوهەڵوێستی ئێران بوو. بارزان���ی ك���ە رۆڵ���ەی نەتەوەیەك���ە بەدرێژای���ی ماوەیەك���ی زۆر دووچ���اری س���تەم و پەراوێزخس���تن و س���ەركوتكاریی بۆت���ەوە ،دەرك ب���ەو س���تەمەش دەكات ،كە س���وننەكانی عێراق بەهۆی سیاس���یەتەكانی دەس���ەاڵتدارانی بەغ���داوە چ س���تەمێكیان لێدەكرێ���ت ،بەپش���تیوانیكردنێكی تائیفیانەی مەرجەعیەت���ی نەج���ەف .بۆی���ە هێزەكان���ی پێش���مەرگە رووب���ەڕووی ئ���ەو گرووپ���ە چەكدارانە نەبوونەوە ،كە موس���ڵ و تكریت و زۆر شار و ش���ارۆچكەی تری تەریب بە هەرێمی كوردستانیان داگیركرد. بارزان���ی دەیزان���ی ئ���ەوەی رووی���دا دەب���وو رووب���دات .پێش���یوایە دانیش���توانی ناوچ���ە راپەڕی���وەكان ل���ە شۆڕش���ەكەیان زۆر دواكەوت���ن .ئ���ەوان شایس���تەی ئ���ەوە نی���ن لەفەزایەك���ی تائیفی پ���ڕ لەهاتوهاواردا بمێنن���ەوە ،ك���ە تەنانەت لە مافی ژیانیش���یان بێب���ەش بن ،ئ���ەی كەواتە دەب���ێ چی بكەن، كاتێك داوای مافی هاواڵتیبوونیش بكەن؟ لەراس���تیدا بارزانی بانگەشەكاری یەكێتی خاك���ی عێراق نەبووە .ئ���ەو پیاوە مكوڕ بوو لەسەر ئەوەی میانڕەویی و ناوەندگیرییەكەی نیشانبدات ،چونكە پەیوەس���تبوونێكی بەناو ب���ە عێراقەوە لەقازانج���ی هەرێمەكەیدا بوو، ب���ەاڵم ئێس���تا ك���ە بارهەڵگ���رە نەوتیی���ەكان لەكوردس���تانەوە ب���ە جیهان���دا باڵودەبنەوە، ئەو پیاوە بەراشكاوانە هەڵوێستی نەیارانەی خۆی بۆ دۆخی پەككەوتە و فشۆڵی عێراقی تازە لەسایەی حكومەتێكی تائیفیدا دەربڕی، ئەم���ەش هانیدا ئاماژە بە بێبەریبوونی خۆی بدات لەوەی لەعێراقدا روودەدات. میدل ئیست ئۆنالین