ساڵی شەشهم
روماڵكردنێكی بێالیەنانە
شەممە 2015/5/9
ژماره 276
خاوەن ئیمتیاز :ژیروان نوری
سەرنووسەر :مەریوان عومەر
بەڕێوەبەری هونەری :لوقمان رەشیدی
بەڕێوەبەری كارگێڕی :بەهرە حەمەڕەش
دەستەی نووسەران :بیالل سەعید
پێشەوا محەمەد
هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی
civilmagzaine
Tel: 0750 460 7290
رزگار رەزا چوچانی
نرخ ( )1500دینار
Email: mariwan_2014@yahoo.com
سەروەر خەلیل
ژمارەی ریكالم07506515797 :
www.civilnews.net
چاپ :چاپخانەی رۆكسانا 07504675264
ژمار ه 276
2015/5/9
1
سياسەت
كۆم ەڵ و بزووتن ەوەی ئیسالمی ب ە "ح ەرام و ناجائیز"ی دەزانن
لەناو ئیسالمییەكاندا تەنها یەكگرتووەكان تەوقە لەگەڵ ژنان دەكەن پێشەوا محەمەد
وەك ه����ەر ش����وێنێكی تری س����ەر ئەم زەوی����ە ،لەهەرێم����ی كوردس����تانیش ،زیاد ل����ە رەوتێك����ی ئیس��ل�امی هەیە .ئ����ەوان بە
2ژمار ه 2015/5/9 276
بیروبۆچوون����ی جی����اوازەوە پەی����ڕەو ل����ە كاری ئیس��ل�امەتی و حیزبایەت����ی خۆی����ان دەك����ەن ،هەرهەمووش����یان ت����ا رادەی����ەك خۆیان بە راس����تترینی ئەو ڕێبازە دەزانن، كە لە سەری دەڕۆن .جگەلە باسوخواسە
گەورەكان����ی جیهانی ئەمڕۆ و بیروباوەڕو جیاوازیان لەتەفسیردا ،هەر لەتوندڕەوەوە ت����ا میانەڕەوەكانی����ان ،ب����ەاڵم ش����تگەلێكی بچووكی����ش هەن ك����ە دووب����ارە جیاوازی ئ����ەو رەوتان����ە دەردەخ����ات ،ب����ۆ نموونە:
سياسەت
م ەڕوان گ ەاڵڵی: چ ەندین جار وەك شاندی پ ەرل ەمانی ئافرەت ویستویان ە ت ەوق ەم ل ەگ ەڵ بك ەن، ن ەمكردووە و بۆم روونكردوون ەت ەوە تەوقەكردن. ل����ە هەرێمی كوردس����تاندا ،یەكگرتووی ئیس��ل�امی كوردس����تان لەب����ەر "ئیحراجی" تەوق����ە لەگ����ەڵ رەگ����ەزی بەرانبەریان����دا دەك����ەن ،ب����ەاڵم كۆم����ەڵ و بزووتن����ەوەی ئیس��ل�امی بە ناجائی����ز و حەرامی دەزانن و پێیانوایە مرۆڤی موس����وڵمان لەژێر هەر بارودۆخ و پاساوێكدا نابێت تەوقە لەگەڵ نامەحرەمدا بكات. "مەول����ود باوەمراد" ئەندام����ی مەكتەبی سیاسی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان، یەكێك����ە لەوانەی تەوق����ەی لەگەڵ ئافرەت ك����ردووە و وێنەكەش����ی ب��ڵ�او بۆتەوە ،بە سڤیلی راگەیاند ،ئەو هەركاتێك ئافرەتێك دەستی بۆ رابكێشێت تەوقە دەكات. باوەم����وراد ،ك����ە ه����اوكات وەزی����ری گواستنەوە و گەیاندنی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش����ە گوتی "م����ن ناتوانم تەوقە نەكەم ،ناتوانم خۆشم و ئافرەتەكە ئیحراج بكەم و بڵێم تەوقە ناكەم". تەوقەكردن ،بەتایبەت لەناو كەسایەتییە دیارەكان����ی یەكگرت����ووی ئیس��ل�امی كوردس����تاندا باڵوە و لێرەولەوێ بەرچاو دەكەوێ����ت .جگەل����ە مەول����ود باوەم����وراد، هاوكات محەمەد رەئوف ،ئەندامی مەكتەبی سیاسیان و پێشتریش ئەبوبەكر كاروانی و یەكێ����ك لەپەرلەمانت����ارە ژنەكانی����ان تەوقەیان كردبوو. س����ەبارەت ب����ەوەی ئای����ا تەوقەك����ردن لەئیسالمدا رێگەپێدراوە ،باوەموراد گوتی "ئ����ەوە دەبێ����ت مەالی����ەك وەاڵم بدات����ەوە ئای����ا حەرامە یان ح����ەاڵڵ ،بەاڵم من لەبەر ئیحراجی تەوقە دەكەم". ب����ەاڵم كەس����ایەتییە سیاس����ییەكانی ناو كۆمەڵ و بزووتنەوەی ئیسالمی ،بەهەموو
شوان ق ەاڵدزەیی: مرۆڤی موسوڵامن نابێت ل ەژێر پاساوی ئیحراجبوون بێف ەرمانی ل ەف ەرمانی خوا و پێغ ەمب ەرەك ەی بكات
ش����ێوەیەك تەوقەك����ردن لەگەڵ كەس����انی نامەح����رەم رەتدەكەن����ەوە و جەخت لەوە دەكەنەوە ،ئیحراجبوون بەهیچ شێوەیەك پاس����او نییە بۆ كردن����ی كارێك كە رێگەی پێ نەدرابێت. "مەڕوان گەاڵڵی" سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ لەپەرلەمانی كوردستان ،ئاماژەی بۆ ئەوە كرد ،ئەو هیچ كات تەوقەی لەگەڵ ئافرەتی نامەحرەم نەكردووە و ناشیكات. باس����ی لەوەش كرد ،تەوقەنەكردن لەگەڵ ئافرەت مەبەس����ت لێی بێڕێزی كردن نییە بەئافرەت ،بەڵكو رێزگرتنیەتی .س����ەبارەت بەحیزبەك����ەی خ����ۆی و هەڵوێس����تیان لەوبارەی����ەوە ،س����ەرۆكی فراكس����یۆنی كۆمەڵی ئیسالمی گوتی "ئێمە موسوڵمانین و ئ����ەو ئەركان����ە جێبەج����ێ دەكەی����ن ك����ە خ����وای گ����ەورە و پێغەمب����ەری ئیس��ل�ام پێیان فەرمووین ،بۆیە تەوقەكردن لەگەڵ كەسانی نامەحرەم حەرامە و پێغەمبەری خوا هەرگیز تەوق����ەی لەگەڵ نامەحرەمدا نەكردووە" .ئاشكراشی كرد ،ئەو چەندین ج����ار وەك وەف����دی پەرلەمان����ی ن����ەك تەنها لەكوردس����تان ،بەڵكو ل����ە دەرەوەی كوردستانیش ئافرەت ویستویانە تەوقەی لەگ����ەڵ بك����ەن ،بەاڵم ئ����ەو نەیك����ردووە و بارودۆخەكەشی بۆ بەرامبەرەكانی روون كردۆتەوە. الی خۆش����ییەوە ،ش����وان قەاڵدزەی����ی، پەرلەمانت����اری بزووتنەوەی ئیس��ل�امی و ئەندام����ی مەكتەبی سیاس����یی حیزبەكەی، ب����ە هەمانش����ێوەی گەاڵڵ����ی ،تەوقەك����ردن بەح����ەرام دەزانێ����ت و تەئكیدی����ش ل����ەوە دەكات����ەوە ،مرۆڤ����ی موس����وڵمان نابێ����ت لەژێر پاس����اوی ئیحراجب����وون بێفەرمانی لەفەرمان����ی خ����وا و پێغەمبەرەكەی بكات.
م ەولود باوە مراد: من ناتوانم خۆشم و ئافرەت ەك ەش ئیحراج بك ەم و بڵێم ت ەوق ە ناك ەم
لەوبارەیەوە قەاڵدزەیی گوتی "پێغەمبەری ئیس��ل�ام دەفەرمووێ����ت ،هەرك����ەس تەوقە لەگەڵ كەس����انی نامەحرەمدا ب����كات ،ئەوا وەكو ئەوە وایە ئۆقیانوسێك لەئاسن بەر س����ەری كەوتبێت" .س����ەبارەت بە خۆشی، ئاماژەی بەوە دا "من چەندین جار توشی ئەو حاڵەتانە بووم ،بەاڵم بۆ بەرامبەرەكەم ش����یكردۆتەوە ،ئەوە بێڕێ����زی نییە ،بەڵكو جێبەجێكردن����ی فەرمانێكە كە پێمان كراوە و ب����ۆ ه����ەردوو رەگەزەكەش����مانە" .زیاتر گوتیش����ی "هەركاتێك توش����ی ئەوە بووبم تەوق����ەم لەگ����ەڵ ئافرەتێ����ك نەكردبێت ،تا هەفتەی����ەك ئازاری ویژدانی����م هەبووە ،كە ئەو ئافرەتە وا تێنەگەیشتبێت من بێڕێزیم بەرامبەر كردبێت". ل����ە وەاڵمی ئ����ەو پرسیارەش����دا كە ئایا پەیوەندی ب����ەوەوە نییە ئ����ەوان حیزبێكی داخ����راون و لەگ����ەڵ واقی����ع داب����ڕاون، قەاڵدزەی����ی گوت����ی "هەندێ����ك ش����ت هەیە پەیوەندی بە ئیمان و باوەڕەوە هەیە ،نەك واقی����ع و داخ����راوی .ئێمە ك����ە بڕوامان بە ئایینی ئیسالم هەیە بۆ هەردوو ڕەگەزەكە ئەو كارەی لێ ح����ەرام كردووین ،ئێمەش ل����ەوەدا بێفەرمان����ی بكەی����ن و لەش����تێكی تریش����دا بێفەرمان����ی بكەی����ن ،ئ����ەوا ئیت����ر موس����وڵمانبوون و ئیلتزامبوونم����ان ب����ە دینەكەمانەوە لەكوێدایە"؟! ب����ەاڵم لەن����او یەكگرت����ووی ئیس��ل�امی كوردستانیشدا ئەو بارودۆخە و بەتایبەت تەوقەكردن����ی س����ەركردەكانیان هەروا بە س����انایی تێپەڕ نەب����ووە ،بەتایبەت لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان����دا گەنجان����ی یەكگرت����وو بەردەوام هێرش����ی توندیان كردۆتە سەر ئەو كەس����ایەتیانەی ن����او حیزبەكەیان كە تەوقە لەگەڵ رەگەزی بەرامبەر دەكەن.
ژمار ه 276
2015/5/9
3
سياسەت
رێكك ەوتوون و رێكیشن ەك ەوتوون
الیەنەكان ترسیان لە تێكچوونی هاوسەنگی لیژنەكە بۆ بەرژەوەندی پارتی هەیە پێشەوا محەمەد – راوێژ كارمەران ئەگەرچ����ی 6ی ئ����ەم مانگ����ە فراكس����یۆنە كوردس����تانییەكان رایانگەیان����د ،كە س����ەبارەت بەئەندامان و پێكهێنانی لیژنە 21كەس����ییەكەی دەستوور رێككەوتوون ،بەاڵم هێشتا الیەنەكان بۆچوونی جیاوازیان لەوبارەیەوە هەیە ،پارتی رایدەگەیەنێت هێشتا رێككەوتنی تەواو نەكراوە و یەكێتیش ئاش����كرای دەكات ،رێككەوتوون و كۆتایی پێهاتووە. وەك ئومێد خۆش����ناو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی باس����ی لێوە كرد ،لەس����ەر ئەو ش����ێوازە راگەیەن����دراوە كۆدەنگییەك هەیە و هەموویان پێیان باش����ە ،بەاڵم هێشتا بڕیاری كۆتایی ماوە و رێككەوتنی تەواوەتیش لەس����ەر ئەو لیژنەیە دەنگدانە لەبارەیەوە لەپەرلەمانی كوردس����تان. ئاشكراشی كرد ،هێز و الیەنە سیاسییەكانی تر گلەییان هەیە لەس����ەر ئەو ش����ێوازە و ژمارەی ئەندامەكانیان و داوای وردبوونەوەی زیاتر و پێداچوونەوە دەكەن. رۆژی دووشەممە 2015/5/4سەرۆكایەتیی پەرلەمان����ی كوردس����تان و س����ەرۆك فراكس����یۆنەكانی پەرلەمان����ی كوردس����تان رایانگەیاند ،گەیش����توونەتە رێككەوتن لەس����ەر دابەش����كردنی ئەندامانی لیژنەی نوس����ینەوەی دەس����توور .لەكۆنگرەیەك����ی رۆژنامەوانیش����دا س����ەرجەم س����ەرۆك فراكس����یۆنەكان ئەنجامی كۆبوونەوەك����ەی ئ����ەو رۆژەی����ان راگەیان����د، ك����ە بەه����ۆی بوون����ی بۆچوونی جی����اواز لەنێو فراكس����یۆنەكاندا لەسەر شێوازی دابەشكردنی كورسییەكان بەسەر ئەندامانی لیژنەكەدا ،پەنا ب����ۆ بنەمای س����انتلیگۆ براوە بۆ دابەش����كردنی كورسییەكانو بەمجۆرەش ئەندامەكان دابەش ك����راون :پارت����ی 7ئەن����دام ،گ����ۆڕان 5ئەن����دام، یەكێتی 3ئەندام ،یەكگرتوو 2ئەندام و كۆمەڵ ی����ەك ئەن����دام .چ����وار حیزبەك����ەی تریش یەك
4ژمار ه 2015/5/9 276
ئەندام و توركمان یەك ئەندام و مەسیحییەكان یەك ئەندام. ئومێ����د خۆش����ناو جەخت����ی ل����ەوە ك����ردەوە، ئەوان كێشەیان لەگەڵ شێوازی دابەشكردنەكە نییە ،بەاڵم كێش����ەیان لەگ����ەڵ ئەو ناڕەزایەتیانە هەیە ،ك����ە الیەنەكانی تر بەرامب����ەر بە لیژنەكە دەریدەبڕن .گوتیشی "ئێمە داوامان كردبوو 14 كورسی لەنێوان 5الیەنەكەدا (پارتی و یەكێتی و گۆڕان و یەكگرتوو و كۆمەڵ) دابەش����بكرێت و كورس����یەكانی دیك����ەش هەریەكە و دانەیەك بدرێتە ش����یوعی و سۆشیالیس����ت و ئاڕاستەی س����ێیەم و پێكهاتەی مەسیحی و توركمانی ،بۆ ئ����ەوەی هەمووان لەپرۆس����ەكەدا بەش����دار بن. بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە ئامادەین واز لەدوو ئەندامی خۆمان بهێنین بۆ الیەنەكانی تر". هەرچی گۆران ئازاد ،پەرلەمانتاری یەكێتیە لەپەرلەمانی كوردس����تان ،كە تەنیا 3كورسیان بەركەوت����ووە ،بۆچوونێكی جیاوازتری هەیە و رایدەگەیەنێت ،سەبارەت بە لیژنەكە رێككەوتن كراوە و لەئاییندەش����دا دەنگی لەسەر دەدرێت. ئەو گوتی "ئەو حیزبە بچوكانە خەباتی خۆیان لەمێژووی گەلی كوردس����تاندا هەیە ،ئەوە نییە ئ����ەوە لەبەرچ����او نەگری����ن ،ب����ا دوو نوێنەریان هەبێت بەچوار حزبەكە ،بەاڵم چوار لەوان دوو لەتوركمان و مەسیحییەكان و شەش لەپارتی، ی����ان حەوت����ی پارتی و ی����ەك نوێن����ەری چوار حیزبەك����ە ،ئەم����ە دەكاتە 11نوێنەر ،مەترس����ی ئەوەی����ە ،ئ����ەوكات بڵێن ئ����ەم 11نوێنەرە دژی سیس����تەمی پەرلەمانی����ن ،ك����ە 10نوێنەرەكەی یەكێت����ی و گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو داوای دەكەن ،بۆیە ئەم ترسە هەیە ،لەكاتێكدا ئەو 11 كورس����ییە لەس����ەر بنەمای هەڵبژاردن نەبووە، بەڵكو لەبەرچاوگرتنی خەباتیان بووە". هەروەه����ا بەوت����ەی گەش����ە دارا حەفی����د پەرلەمانتاری یەكێتی ئ����ەوان بۆ ئەوەی گرفت ب����ۆ بەڕێوەچون����ی پرۆس����ەكە دروس����تنەكەن،
بەرێژەك����ەی خۆی����ان رازی ب����وون ،هەرچەندە مافی زیاتریان هەبووە ،گەشە دارا گوتی "ئێمە دەمێكە جەخت لەس����ەر دروس����تكردنی لیژنەی هەواركردن����ەوەی دەس����تور دەكەین و چەندین یاداشتیش����مان داوەت����ە پەرلەم����ان ،ئێس����تاش هەرچەن����دە پێمانوای����ە ئیس����تحقاقی خۆمان لە 3كورس����ی زیاترە ،بەاڵم بۆ دروس����تنەكردنی رێگ����ری بۆ پرۆس����ەكە و پێنان����ی لیژنەكە هیچ رێگریەكمان دروستنەكرد". ه����اوكات بەه����ار مەحم����ود ،پەرلەمانت����اری فراكس����یۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردس����تان، ئام����اژە ب����ەوە دەكات ،لەس����ەرەتاوە بۆچوونی خۆیان بەئاش����كرا گوتووە ،لەگەڵ سیس����تەمی س����انتلیگۆن ،ب����ەاڵم لەب����ەر ئەوەی دەس����توور ب����ۆ هەم����وو گەل����ی كوردس����تانە ،بانوێنەران����ی الیەنەكان����ی دیكەش هەبن ،ب����ەاڵم نەبێتە هۆی ناعەدالەت����ی .جەخت����ی لەوەش ك����ردەوە ،وەك بزووتن����ەوەی گۆڕان كە پێن����ج ئەندامیان هەیە، ئامادەن بەدەم نیگەرانی الیەنەكانی تریش����ەوە بچن و نوێنەرێكی خۆیان بدەنە ئەوان. لەالیەك����ی تریش����ەوە ئەبوبەك����ر هەڵەدن����ی س����ەرۆكی فراكس����یۆنی یەكگرت����وو ئام����اژەی بەوەدا ،كە سەرەڕای دابەشكردنی كورسیەكان، هەموو الیەنەكان لەگەڵ ئەوەدان ،كە پرۆسەكە بەس����ازان ئەنجام بدرێت .ئەو گوتی "كارەكانی لیژن����ە 21كەس����یەكە پێداچونەوەی دەس����تورە، هەرچەن����دە ناكۆك����ی زۆر لەس����ەر ش����ێوازی دابەش����كردنی كورس����یەكان هەب����ووە ،ب����ەاڵم دواتر سیس����تەمی س����انتلیگۆ بەگونجاو زاندار، جگەلەوەی ب����ۆ یەكالكردنەوەی پرس����ەكانیش لەنێ����و لیژنەكەدا هەمووان لەگ����ەڵ ئەوەدابوین پرۆسەكە بەسازان ئەنجامبدرێت ،واتە كەمی و زۆری كورسی لە لیژنەكەدا بەتەنها رۆڵنابینێت و دەبێت هەموو الیەنەكان رەزامەندبن لەسەر گۆڕانكاری����ەكان ،ئێم����ەش داوام����ان ك����ردووە میكانیزمێك دابنێین ب����ۆ چۆنیەتی كۆبونەوە و
سياسەت
حزبە بچووكەكان لە شێوازی دابەشكردنی 21ئەندامەكە رازی نین و ئامادە نین بەشداری كارەكانی لیژنەكە بكەن
ی دەس����تور ،بەو پێیەی ی مادەكان���� گەالڵەكردن���� قورس����ە لەس����ەرجەم ماددەكان����دا هەم����ووان لەس����ەری رەزامەندن ببن و پێویستە پێوەرێك هەبێت ب����ۆ تێپەڕاندن����ی م����اددەكان" .هەروەها گوتیش����ی "جگەل����ە ئەندامانی لیژنەك����ە ،دەبێت را و بۆچونی كەس����انی دیكەش كە ش����ارەزای دەستورن وەربگیرێت و كاریان پێبكرێت". ه����ەر لەفراكس����یۆنی یەكگرتووی ئیس��ل�امی حاجی كاروان ئاماژەی بەوەدا "یاسای لیژنەی ئامادەكردنی دەس����توور خۆی كێش����ەی تێدایە، چونكە دەڵێت پێكهات����ەكان ،روون نییە پێكهاتە كامانەن ،ئەگەر بنوسرایە الیەنە سیاسییەكان، ئ����ەوكات هەر الیەنە و نوێنەرێكی دەبوو ،ئەوە ئاس����ایی بوو ،بەاڵم ئەم ش����ەڕەیان هەڵگرت بۆ ئ����ەم وتوێژان����ە" .پەرلەمانتارەك����ەی یەكگرتوو ئام����اژەی ب����ۆ ئ����ەوە كرد ،ئ����ەوان بەش����ێوازی س����انتیلیگۆ رازی نەبوون ،ب����ەاڵم لەبەرئەوەی نەبنە لەمپەر لەبەردەم ئەو پرسە ،رەزامەندین پیش����ان داوە .هەروەها گوتیش����ی "ئەو الیەنانە هەریەكە و كورس����ییەكیان هەیە ،هەیانە حەقی خۆشیان نەبووە ببنە فراكسیۆن ،بەسانتلیگۆش ناكرێ����ت یەك����ی نوێنەرێكی����ان هەبێ����ت" .ب����اس لەوەش دەكات ،ئ����ەوە روونە ،هەندێ لەو تاك كورس����یانە ك����ە ك����راون بەفراكس����یۆن مەیلیان بەالی پارتیدایە.
ه����اوكات فەخرەدی����ن ق����ادر ،س����كرتێری پەرلەمان����ی كوردس����تان ،بەس����ڤیلی ڕاگەیان����د، الیەن����ەكان رێككەوت����وون لەس����ەر ئەندامان����ی لیژنەك����ە ،ل����ەدوای ئ����ەوە دەبێ����ت لەالی����ەن فراكس����یۆنەكانەوە ن����اوی ئەندام����ان بدرێت����ە س����ەرۆكایەتی پەرلەمان و لەهۆڵ����ی پەرلەمان دەنگ لەسەر ئەندامەكان دەدرێت .راشیگەیاند، پرس����ی دەس����توور پرس����ێكی هەس����تیارە و دەبێ����ت بەوریایی����ەوە مامەڵەی لەگ����ەڵ بكرێت، الیەنەكانی����ش هەریەك����ە بەپێ����ی بیركردنەوەی خ����ۆی پڕۆژەی دەبێت ،ئەو لیژنەیەش لەرۆژی دەس����تبەكاربوونیەوە 3مانگ����ی لەبەردەس����ت دەبێت .گوتیش����ی "ئ����ەو چوار حیزب����ەش كە 1 كورس����یان پێ����دراوە ،بەپێی ئەو یاس����ایە بووە، پێشتر داوایان دەكرد هەریەكە و یەك كورسی هەبێ����ت ،بەاڵم دوات����ر بەپێی ئەو یاس����ایە یەك كورسیان بەردەكەوێت بەهەموویانەوە ،خۆیان لەناو خۆیاندا رێك دەكەون بۆ كێ بێت". لەب����ارەی حزب����ە بچووكەكان����ی تریش����ەوە، كە بە چ����وار دانەی����ان كورس����یەكیان پێدراوە، ب����ەو بەش����ەی خۆی����ان ناڕازین و ئام����ادە نین بەش����داری كارەكانی ئەو لیژنەی����ە بكەن ،وەك ئەبو كاروان س����ەرۆكی فراكس����یۆنی ش����یوعی ل����ەو بارەی����ەوە دەڵ����ێ "لەس����ەرەتادا بڕیاربوو لەسەر بنەمای س����ازان و رێكەوتنی الیەنەكان
لیژن ە 21ك ەسی ەك ەی دەستوور ب ەر ل ە پێكهێنانی كێش ەی تێدەك ەێت كورسیەكان دیاری بكرێت ،بەاڵم دواتر لەسەر بنەم����ای ژم����ارەی كورس����یەكانی پەرلەم����ان دیاریك����را ،كە ئ����ەوەش پێچەوانەی ئ����ەوە بوو لەس����ەری رێكەوتبووین ،ه����ەر بۆیە ئێمە وەك چ����وار الیەنەك����ەی نێو پەرلەمان لەس����ەر ئەوە رێككەوتوین بەش����داری لەو لیژنە 21كەسیەدا نەكەین". دوای مشتومڕێكی زۆری الیەنەكان سەبارەت بەدەس����توور و پرس����ی هەمواركردنەوەك����ەی، دواج����ار لەكۆبوونەوەیەكی س����ەرۆكی هەرێم لەگەڵ الیەنە سیاسییەكاندا ،بڕیاری لیژنەیەكی 21كەسی درا سەبارەت بەیەكالیی كردنەوەی پرس����ی دەس����توور .دوا چ����وار كۆبوون����ەوەی فراكس����یۆنەكانی پەرلەمانی����ش لەوبارەی����ەوە، گەیش����توونەتە ش����ێوازێكی رێككەوت����ن و ئ����ەو لیژنەیەش سێ مانگی لەبەردەستدا دەبێت.
ژمار ه 276
2015/5/9
5
سياسەت
داعش، و رووبەڕ فیكر
ووبوونەوە
ی ج���دی ���یار ی داعش���ەوە پرس و گوم���ان ت ل���ەدوا پرس���یار ەبێ��� ���ن، مزگەوت، د ���ەی خۆم���ان بکەی خێزانەوە بۆ گ لەکۆمەڵ لە مەڵگە .ئەم هەموو شتێک؛ هەر هەموو کۆ دەربارەی دواتریش بەردەمی ۆو ردن���ەوەی ���ۆ قوتابخانەو زانک اتر روونک ەیە لەگەڵ ب کە ب���ۆ زی ووبوونەو ەوڵێ ی رووبەڕ ت���ەوەرە ه ت چۆنییەت ن ،ه���اوکا ما ی فیکری. خۆ ەکەرەستە داعش ب د
وا محەمە
ەر :پێشە
کاری تەو ئامادە
سایكۆلۆژیای داعش ب ەهیچ هێزێك دروست نابێت ،ت ەنیا ب ە ف ە فیقهــ ن ەبێت ل ە ب ەه ەڵ ە ل ەدین ەوە وەرگیراوە
م ەسعود ع ەبدولخالق ،رۆژنام ەنووس و چاودێری سیاسی:
پێشتر حزبە ئیسالمیەكان هەمان سایكۆلۆژیای داعشیان هەبوو ،ئێستاش بەشێكیان بەهەمان سایكۆلۆژیا ماونەتەوە 6ژمار ه 2015/5/9 276
سياسەت
ئای���ا دەتوانین داعش وەک دیاردە و دەرکەوتەیەکی ت���ازەی دونیای مۆدێرن س���ەیر بکەین و لەمێژووی سەدان ساڵەی ئیسالم دایببڕین ،بەتایبەت لەڕووی فیکر و ئامراز و ئامانجەکانیانەوە؟ مەس���عود عەبدولخالق :نهخێ���ر ،جێگهو پێگهی داعش ههم لهمیژوو و ههم لهواقیعدا ههی���ه ،ههم لهفقهیش جێ���ی دهبێتهوه ،نامۆ نییه ،س���هر بهتهیاری س���ێیهمی بزووتنهوه ئیس�ل�امییهكانن ك���ه زیات���ر س���هرچاوهیان لهنێ���و میللهتان���ی عەرەبه .ئ���ەو بۆچوونانه راس���ت نین ،كە دەڵێن داعش دروستكراوی ئیسرائیل و ئەمەریكا و فاڵن دەوڵەتە ،داعش پێ���ش ئەوەی ئایدۆلۆژیا و سیاس���ەت بێت، ناخ و س���ایكۆلۆژیایە ،ئەو سایكۆلۆژیایەی داع���ش نزیكە لەس���ایكۆلۆژیای ئیس�ل�امی، ئ���ەوە بە هی���چ كەس دروس���ت نابێت ،هیچ هێزێ���ک نیی���ە لەس���ەر زەوی ئ���ەو ج���ۆرە س���ایكۆلۆژیایەی پێ دروست بكرێت ،تەنها لەڕێگەی فیقهێكەوە نەبێت ،كە بەهەڵە لەدین وەرگیراوە .ئەو س���ایكۆلۆژیایە بەئەمەریكا و بەئیسرائیل و بەڕۆژئاوا دروست نابێت، دەبێت ئێمە واقیعی بین ،ئەگەر ئێمە تەماشای مێژووی حیزبە ئیسالمییەكانی كوردستان بكەین ،كاتی خۆی هەمان س���ایكۆلۆژیایان بۆ دروس���ت ببوو ،بەرەب���ەرە چاك بوون، هێشتا بەشێكيشیان بەهەمان سایکۆلۆژیاوە ماونەت���ەوە ،بۆیە لەڕێگەی س���ایكۆلۆژیاوە لێك نزیكن ،كاتێك كە داعش كارێك دەكات لەش���وێنی خۆی ،لێ���رە چ بەگوتە و وتاری مزگ���ەوت و چ هەندێ���ك ج���ار بەك���ردەوە هەمان کار كراوە ،ئەمەش هەم لەئێستادا و هەم لەمێژووش���دا نموونەی هەیە .وا باش بوو بزووتنهوه ئیسالمییهكانی كوردستان رێبازێك���ی تایبەتی كوردس���تانی هەڵبژێرن و خۆی���ان لەكۆمەڵێك فت���وای فیقهی توند، ك���ە س���ەرچاوەی ئەس���ڵی ئاینی تێ���دا نییە، دووربخەنەوە ،دەبوو خۆیان لەوانە رزگار بك���ەن ،بەاڵم رزگار نەبوون ،ئەگەرچی لەو بوارەدا هەوڵێکی باش هەیە. زۆر ب���اس ل���ەوە دەکرێت داعش دیوە رووکەشگەراکەی ئیسالمە ،بەتایبەت ئیس�ل�امییەکان ئەم قس���ەیە دەک���ەن ،بەاڵم بۆچ���ی لەزۆرب���ەی قۆناغەکان���دا ئێمە هەر ئەو دیوەی ئیس�ل�ام دەبینین ،کە توندڕەوە و دی���وە رۆحانییەک���ەی نابینی���ن کە ئەوان بەجەوهەری ئیسالمی دەزانن؟ مەس���عود عەبدولخال���ق :پ���ەروەردەی ئیس�ل�امی دوو رەهەن���دە( ،ناخ���ى و
رواڵەتى)(،رۆح���ى و ماددى)(،دونیای���ی و قیامەت���ی) .بەكورتي���ش ئەوەی���ە .١:قیامەت. .٢عەدالەتی دونیا .٣ .خۆشەویس���تی خوا. .٤ش���ەرحكردنی ئامانجەكانی .ئەسڵی ئاین ئەوەی���ە دەیەوێت ژیانی دونی���اش هەبێت، بەهاوس���ەنگی و دادپ���ەروەری رەچ���اوی بەدەن و ژیان و ئارەزوەكانی خۆت بكەی، ب���ەاڵم کێش���ەی توندڕەوی���ى ئەوەی���ە ئەو هاوسەنگیەی پێ نادۆزرێتەوە. ئای���ا ل���ەدوای دروس���تبوونی داعش���ەوە ،بەتایب���ەت ک���ە زیات���ر ل���ە ٥٠٠ کورد لەناو داعش���دان و ئێس���تاش هەواڵی رۆیش���تنی کەس���انی ترمان پێدەگات ،چۆن س���ەیری کۆمەڵگەی خۆم���ان بکەین ،چۆن بیر لەزیاتر لەپێنج هەزار مزگەوت و زیاتر ل���ە ٢٧٠٠حوجرە و خوێندنگ���ە و پەیمانگا دینییەکان بکەینەوە؟ مەس���عود عەبدولخال���ق :بەش���ێكی ئ���ەو پرس���یارە لەگ���ەڵ پرس���یاری داهات���وو وەاڵم دەدەین���ەوە ،ب���ۆ ئ���ەو بەش���ەش: چارەسەرەکەی دروستكردنی مەرجەعیەتی ئاینی كوردس���تانییە ،نەك فتوا لەكەسانێكی ناح���ەزی ك���ورد وەرگری���ن ،ئێم���ە باس���ی قۆناغێكی كاتیی دەكەین و دەستكاریكردنی دەق نیی���ە ،ئ���ەوە تێكەڵكردن���ی ئای���ن و قەومی���ەت نیی���ە ،بۆ ئ���ەو قۆناغەی���ە ،مادام تایبەتمەن���دی دیاریك���راوە و دوەڵ���ەت ب���ۆ میللەت���ان جیاكراوەت���ەوە ،ه���ەر میللەتێ���ك دەتوانێت بەجۆرێك سود لەئاین وەربگرێت، میللەت���ی ع���ەرەب بەجۆرێك س���ود لەئاین وەردەگرێت ،من ناتوانم بەهەمان ئامرازی ئەوان سودی لێوەربگرم ،ئامرازی تایبەتی خۆم پێویس���تە ،لەوەش زیاتر پێویس���تمان بەوە هەی���ە مەرجەعیەتێك���ی ئاینی فراوان لەكوردس���تان دروس���ت بكەین و تەنزیری بۆ بكەین و قۆناغەكانی كوردستان دیاری بكەین ،ئەو دەقە ئاینی و ئەو فیكرە ئاینیەی دەگونجێت بۆ ئێس���تا ،ئەوانە دیاری بكەین و پێكەوە كۆیان بكەینەوە. ش���کی تێدا نییە هێ���زی چەکداری بی���ری داع���ش کۆتای���ی پێناهێنێ���ت ،ئ���ەی بەب���ڕوای بەڕێزتان ،هەن���گاوە فیکرییەکانی رووبەڕووبوونەوەی داعش چین؟ مەس���عود عەبدولخالق :ئامانجی هەموو پەیام���ەكان و پێغەمب���ەران (د.خ) ،ل���ەالی عەلمانیەتیش بەهەموو مەدرەس���ەكانییەوە ئەوەی���ە ،چ���ۆن مرۆڤێك���ی خ���راپ بكەن���ە مرۆڤێك���ی ب���اش و دوور لەتاوان و ش���ەڕ و توندوتی���ژی ،هەریەك���ە تەق���ەالی خ���ۆی
بۆ چارەس ەركردنی ئ ەو دۆخ ە پێویست ە م ەرج ەعی ەتی ئاینی ل ە كوردستان دروست بكرێت داوە ،ب���ەاڵم لەئەزموون���ی بەش���ەریدا دەركەوتووە تەنها ئای���ن دەتوانێ رۆبچێتە ناخی مرۆڤ و لەدەرونڕا بیگۆڕێت ،چونكە لەناو ناخی ئینس���اندا دوو هێزی دژبەیەك هەی���ە ،یەكی���ان خێرە و ئەویتریان ش���ەڕە، مەدرەس���ەكانی عەلمانیەت چ ماركسیەت و چ س���ەرمایەداری و چ سۆشیالیستی ،تەنها دەتوان���ن كار لەس���ەر رووكاری دەرەوە و الیەنی ئاش���كرای م���رۆڤ بك���ەن ،دەتوانن یاس���ا دابڕێ���ژن و زیندان دروس���ت بكەن، دەتوان���ن هەندێك پەروەردەی س���ادهی تر بك���ەن بۆ ئ���ەوەی مرۆڤراس���ت بكەنەوە، ب���ەاڵم ناتوان���ن بچنە ناخی و لەن���او ناخیدا هێزێكی چاودێری دروست بكەن ،بۆ ئەوەی فێری بکەن ئەگەر خەڵك و پۆلیس و یاس���ا دی���ار نەب���وون ،چ���ۆن ئەو كەس���ە لەتاوان بگەڕێت���ەوە ،ئ���ەوە تەنها بەئای���ن دەكرێت، پەروەردەی ئاینی لەس���ەر ئەو بنچینهیەیە، كە مرۆڤهكان وا لێبكات خۆنەویس���ت و بە بەزەیی و هاریكار و لێبورده بن ،مەرج نییە هەموودەم بهرژهوهندی شەخس���ی راست بێت ،بەاڵم لەهەموو دەمێكدا خۆنەویس���تی راس���تە لەچوارچێوەی هاریكاری .هەرچی پ���ەروەردەی ئەحزابە ،بۆ ئێس���تای دونیای ن���وێ ،پ���ەروەردەی ئەحزاب���ی عەلمان���ی لەتوانای���دا نەم���اوە مرۆڤی نوێ دروس���ت بكات���ەوە ،بۆی���ە چەقی���وە و دەتوانێت تەنها بەهۆی پۆست و پارەو هێز و توندوتیژی، واتە بە تەرهیب و تەرغیب ئەو كارە بكات. ل���هالی ئاین ئ���هوه دهكرێ ،ب���ەاڵم لهههمان كات ئهگ���هر ب���هوردی نهبێت ئ���هوا دهبێته دهرد ،بۆیه پێویس���ته بگهڕێینهوه ژێرخانی ئ���هو بیره توندانه و ل���هوێ چاكیان بكهین، ك���ه بریتیی���ه لهپێداچوون���هو ه ،لهمەنههجی تەعلیم���ی فیقه���ی و ههڵبژاردنی مهزههب و فت���وای گونج���او .دهبێ بزانین ئ���هو دۆخه تهنه���ا بهجهن���گ كۆتای���ی نای���هت ،بهخاڵی پشكنین و گرتن و زیندانیش چاره ناكرێت، چاره چارهی فیكرییە.
ژمار ه 276
2015/5/9
7
سياسەت
ئەمجارە لەڕووی پرۆتۆكۆلییەوە سەردانەكەی بارزانی گەلێك جودا بوو
چەك یان سەربەخۆیی! س ەردان ەك ەی بارزانی هاوكاتی ب ڕیارە مێژووی ەك ەی كۆنگرێس ە ك ە ب ەپێدانی راست ەوخۆی چ ەك ب ە ه ەرێمی كوردستان و سونن ەكان ،كۆتایی ب ە س ەروەری (عێراقی شیع ە) دێنێت
8ژمار ه 2015/5/9 276
سياسەت
بەشی سیاسەت
مەس����عود بارزان����ی بەپێی بانگهێش����تێكی فەرم����ی س����ەردانی كۆش����كی س����پی ك����رد. پێ����ش س����ەردانەكە لەمیدی����اكان بەچ����ڕی ئەوە زەقكرای����ەوە ،كە ئەجێندای س����ەرەكی س����ەردانەكە دۆس����ێی س����ەربەخۆیی هەرێم����ی كوردس����تانە .ئەم����ەش دەنگدانەوە و دەنگۆیەك����ی زۆری لێكەوت����ەوە .ب����ەاڵم ل����ەدوای س����ەردانەكە و دواب����ەدوای لێدوانە پەیتاپەیتاكانی بەرپرسیارە ئەمەریكاییەكان سەبارەت بەپاراس����تنی یەكپارچەیی عێراق، ئەم مەزەندەیە بەرەب����ەرە رەوییەوە .لەگەڵ ئەمەش����دا هەم����ووان چاوەڕوان����ی ئەوەیان دەك����رد ل����ەم س����ەردانەدا كۆمەڵێ����ك بابەتی جی����اواز بگوترێ����ن ،ب����ەاڵم دی����دارەكان و جیاوازی پرۆتۆكۆلی سەردانەكە ،تاڕادەیەك پسپۆڕانی توشی دڕدۆنگی كردووە. ئ����ەم دڕدۆنگییە لەچیی����ەوە هەڵدەقوڵێت؟ ئانالیستە س����تراتیژییەكان دیدارەكە بەگرنگ وەس����فدەكەن ،چونكە لەڕووی كاتبەندییەوە لەدەمێكی هەس����تیاردا هاتۆتەكایەوە .گرنگی كاتبەندییەك����ەش پەیوەندی����ی ب����ەم چەن����د ه����ۆكارەوە هەی����ە :ئۆپەراس����یۆنی موس����ڵ، بڕی����اری كۆنگ����رە ب����ۆ پڕچەككردن����ی هێزی پێشمەرگەی كوردستان و هێزە سوننەكان، ئایندەی دەوڵەتی عێراق و نیگەرانی ئەمەریكا لەبااڵدەس����تی و هەژموون����ی ئێ����ران .بۆی����ە لەم����ڕوەوە دیدارەكە لەكاتێكی هەس����تیاری مێژویی����دا هاتۆتەكایەوە .هەروەها جارێكیتر گرنگ����ی هەرێم����ی كوردس����تان ب����ۆ ئیدارەی واش����نتۆن دەردەخات����ەوە .ب����ەاڵم گرنگ����ی هەرێم����ی كوردس����تان بەقس����ەی ئانالیس����تە س����تراتیژییەكان تەنه����ا ل����ەو كاتەدای����ە ،ك����ە لەچوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا بێت نەوەك دەوڵەتێكی س����ەربەخۆ .ئەمەش ناتەباییەكی زۆری لەگ����ەڵ ئەجێن����دا راگەیەنراوەك����ەی ش����اندی ب����ااڵی هەرێم����ی كوردس����تان ب����ۆ واش����نتۆن هەیە .گەلۆ هۆكاری ئەم ناتەباییە چییە؟ پێدەچ����ێ تائێس����تا خوێندنەوەیەك����ی واقیعگەرایان����ە ب����ەدوور لەخوێندن����ەوە خودیی����ەكان بۆ ئەم بابەت����ە نەكرابێت ،بەاڵم بایەخی هەرێمی كوردس����تان تائێس����تاش بۆ ویالیەت����ە یەكگرتوەكانی ئەمەری����كا لەتوێی سیاس����ەتی عێراق����ی ئ����ەم واڵت����ەدا پۆلێ����ن دەكرێ����ت .لەگەڵ ئەم����ە پرس����یارەكە لێرەدا ئەوەیە بۆچی واشنتۆن ئەوەندە جەخت لەم سیاسەتە دەكاتەوە؟
ناتەبای����ی :پێكداكێش����انی ئەجێن����دا سیاسییەكان لەهەرێمی كوردس����تان ئەوە ماوەی چەند س����اڵێكە بەپێی فاكتەرە ناخۆییەكان و بەپێی دینامیكییەت����ە خودییەكان پێ لەس����ەر ئەوە دادەگیرێ ،كە پێویس����تە بەرەو سەربەخۆیی هەن����گاو بنرێ����ت .ب����ەاڵم هەتا ئەم س����اتەش بڕیارسازانی پلەیەكەمی هەرێمی كوردستان نەیانتوانی����وە لەتوێ����ی پێویس����تییەكانی "سیاس����ەتی واقیع����ی"دا ئانالیزێكی پوخت بۆ ئ����ەم بابەتە بكەن .لەبەر ئەم����ەش بەردەوام ئ����ەم "خواس����تە كوردس����تانی"یە لەگ����ەڵ سیاس����ەتی س����ەروهەرێمی و هەرێم����ی و تانوپ����ۆ نێونەتەوەییەكان����ی سیاس����ەتی عێراقیدا پێكدادەكێش����ێت .ئەمەش هەمیش����ە ئ����ەو پرس����یارەی الی خ����اوەن بری����اری كوردی ،دەس����تەبژێر و تەنانەت رایگش����تیدا هێناوەتەكای����ەوە ،داخ����ۆ بۆچ����ی واش����نتۆن لەكاتێك����دا لەچەن����د رۆژێك����دا بەفەرمی دانی بەس����ەربەخۆیی چەندی����ن دەوڵەتی باڵكان و ئاس����یای ناوەڕاست و باش����ووری سوداندا ن����اوە ،ب����ەاڵم لەم����ەڕ هەرێم����ی كوردس����تان جەخت لەیەكپارچەیی عێراق دەكاتەوە؟ لێ����رەدا بەزەقی ی����ەك راس����تی لەبەردەم خ����اوەن بڕیار و ئیرادەی سیاس����ی هەرێمی كوردس����تاندا هەڵدەتۆقێت .ئەم راس����تییەش بریتییە لەوەی ،كە فاكتەرە سەروهەرێمییەكان و فاكت����ەرە هەرێمیی����ەكان لەگ����ەڵ فاكتەری ناوخۆی����ی هەرێم����ی كوردس����تاندا بەیەك����دا دەكێش����ێت .رەنگبێ لەناوچ����ەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاس����تدا هەبن بەه����ۆی گەلێك فاكتەری ژێرهەرێم����ی و تەنان����ەت محەلی����ش لەئاس����ت فاكت����ەرە نیش����تمانی و هەرێمی و س����ەروهەرێمییەكاندا سەركێش����یش بكەن و دەسكەوتی كاتیش����یان هەبێ (وەك داعش). بەاڵم ئەزموونی سیاسی ئەوەی سەلماندووە، هەتا ئەم چركەس����اتەیش ك����ە تێیداین ،ئەوە ه����ۆكارە س����ەروهەرێمیی و هەرێمی����ی و نیش����تمانییەكانن (دەوڵەتە نەتەوەییەكان) كە پرسی نەزمی هەرێمی بەالدادەخەن و بڕیار لەسەر پرسە ستراتیژیی و جیۆسیاسییەكان دەدەن .ئ����ا لەم����ڕوەوە ئ����ەوەی لەم����ەڕ فەڵەس����تین هەی����ە فاكتەری س����ەروهەرێمیی (ئەمەری����كا) و هەرێمی����ی (ئیس����رائیل)ن .ئەم دۆخە بەش����ێوەیەكی بەرچاو لەمەڕ هەرێمی كوردستانیش بەشێوەیەكی تراژیدیك خۆی دووبارە دەكاتەوە. ئ����ا لێرەدا بەپل����ەی یەك����ەم ئیزدیواجیەتی پێوەرەكان����ی قانون����ی نێودەوڵەت����ی خ����ۆی
س ەردانی ئ ەمجارەی بارزانی جیاواز بوو، چونك ە س ەردان ەكانی پێشوو زۆرتر بۆ پۆششی میدیایی بووە وەك ل ە خستن ەڕووی دۆزە چارەنوسساز و سرتاتیژەكان دەنوێنێتەوە .ئەوەی لەكوردەواریدا پێیدەلێن "بانێ����ك و دووهەوا" بەچڕی لەم سیاس����ەتە س����ەروهەرێمی و هەرێمیانەدا خۆی نمایش دەكات .ئەم����ەش ب����ەو مانایەیەی واش����نتۆن لەب����ەر كۆمەڵێك ه����ۆكاری هەرێم����ی لەگەڵ جیابوون����ەوەی هەرێم����ی كوردس����تاندا نییە. جا باش����ە ئێس����تا هەموو الی����ەك ئەو مافەی هەی����ە بپرس����ێ داخۆ ئ����ەم هۆكاران����ە چیین ك����ە ئەمەری����كا پش����تیوانی لەس����ەربەخۆیی هەرێمی كوردستان ناكا؟ لەكاتێكدا هەر ئەو ئەمەریكایە لەساڵی 1991وە تائەم سااڵنەی دوای����ی ،بەچەند كاژێرێك س����ەربەخۆیی 25 واڵتی نوێی قبوڵكردوە؟ ئ����ەو ئەمەریكایەی تەنه����ا لەچەن����د س����اڵی راب����ردوودا دان����ی بەس����ەربەخۆیی تەیم����وری خۆره����ەاڵت، كۆزۆڤ����ۆ ،چی����ای رەش و باش����ووری س����وداندا ناوە ،بۆچی لەئاست سەربەخۆیی هەرێمی كوردس����تان و فەڵەس����تیندا ئەوەندە هەستیارە؟ دۆزین����ەوەی وەاڵمەك����ە بەچەند وش����ە و رس����تەیەك كۆتای����ی پێنایەت ،ب����ەاڵم لێرەدا ئ����ەوەی الی ئەمەریكا بەهەن����د وەردەگیرێ، بریتییە لەمانەی خوارەوە :یەكەم :تێكنەدانی نەزم����ی هەرێمی بەش����ێوەیەك یەكپارچەیی دۆستەكانی واشنتۆن تێكنەچێ وەك توركیا، عەرەبس����تان ،ئ����وردن و واڵتان����ی خەلی����ج. ئەگ����ەر كوردس����تان س����ەربەخۆیی خ����ۆی رابگەیەن����ێ ،ئەوە تێكڕای نەزم����ی ناوچەیی لەباردەچێ����ت .بۆی����ە بەرژەوەندییەكان����ی ئەمەریكا لەعەرەبس����تان و خەلیج و توركیا گەلێك لەسەربەخۆیی كوردستان گرنگترن. دووەم :گرنگ����ی هەرێم����ی كوردس����تان ب����ۆ ئەمەری����كا لەتوێ����ی سیاس����ەتی عێراقی ئەم واڵتەدای����ە .ستراتیژیس����تەكانی ئەمەری����كا پێیانوای����ە مان����ەوەی هەرێم����ی كوردس����تان
ژمار ه 276
2015/5/9
9
سياسەت
بارزانی لەكاتی گەیشتنی بە كۆشكی سپی
تائێستا بای ەخی كوردستان بۆ ئ ەم ەریكا ل ەتوێی سیاس ەت ە عێراقیی ەك ەیدا پۆلێن دەكرێت ،چونك ە ب ەرژەوەندی ەكانی خۆی ل ەع ەرەبستان و خ ەلیج و توركیا گ ەلێك ل ەس ەرب ەخۆیی كوردستان گرنگرتن لەناو عێراقدا دەبێتەهۆی راگرتنی بااڵنس����ی سیاس����ی ل����ەو واڵتە .ب����ەو مانای����ەی ئەگەر هەرێمی كوردس����تان لەعێراق داببڕێ ،ئەوە ئێ����ران بەیەكجاری بەس����ەر عێراقدا زاڵدەبێ و بگرە دەبێتە بەش����ێك ل����ەو واڵتەش .بۆیە هەرێمی كوردس����تان لەتەنیش����ت سوننەكان دەتوانێ هاوسەنگیی عێراق بپارێزێت. گرێكوێرە :ژێرمیچێك بۆ سەردانەكەی بارزانی ئەمج����ارە ل����ەڕووی پرۆتۆكۆلیی����ەوە
10ژمار ه 2015/5/9 276
س����ەردانەكەی بارزان����ی گەلێك ج����ودا بوو. ل����ەڕووی پێش����وازییەوە ئ����ەوە وەك جاران یەكس����ەر دیدارەكان نەهاتنەكای����ەوە ،بەڵكو دوای چەند رۆژێك بارزانی و ئۆباما لەگەڵ ی����ەك كۆبون����ەوە .لەدیدارەكان����ی پێش����وودا وانەب����ووە .هەروەها لەم دی����دارەدا بارزانی بەش����اندێكی حكوم����ی فەرمیی����ەوە لەگ����ەڵ ئەمەریكایی����ەكان كۆبۆت����ەوە .پس����پۆڕانی پەیوەندیی����ە نێودەوڵەتییەكان لەو بڕوایەدان ئەمج����ارە س����ەردانی بارزان����ی ل����ە هەم����وو جارەكان����ی دیك����ە جی����اواز ب����ووە ،چونك����ە دیدارەكان����ی پێش����و زۆرت����ر بەبەرچ����اوی كامێراكان����ەوە ئەنجام����دراون و زیات����ر لەتاوتوێكردن����ی پرس����ە گرنگ����ەگان ،ئ����ەوە بای����ەخ بەرواڵەت����ە دیپلۆماس����ییەكان دراوە و زیات����ر بۆ پۆشش����ی میدیای����ی بووە ،وەك لە بۆ خس����تنەڕووی دۆزە چارەنوسس����ازە سترایتژییەكان. ئەم����ە لەكاتێكدای����ە ك����ە ئەمجارەی����ان بێ پێشوازی كەسە دیپلۆماسییە پلە یەكەمەكان بارزانی لەكۆش����ی س����پی ئامادەب����ووە .بۆیە پس����پۆڕان ئەم����ە زیات����ر ب����ۆ دوو ه����ۆكار دەگێڕن����ەوە :یەك����ەم :دیدارەكە بەخواس����تی بارزان����ی پێكهاتبێ����ت .دووەم :واش����نتۆن بۆ نەئاروژاندن����ی حكومەتی عەبادی هەوڵیداوە پێشوازییەكانی بۆ ئاستێكی كەمتر دابەزێنێـت. لەگ����ەڵ ئەم تێبینیی����ە پرۆتۆكۆلیی����ەش ئەوە
ئانالیس����تە س����تراتیژییەكانی دەڵێ����ن ئ����ەم س����ەردانەی بارزانی رەنگبێ یەكەم سەردان بێت ،كە بەراشكاوی تێیدا باس لەچارەنوسی سیاسی هەرێمی كوردستان كرابێت .جارانی پێش����وو كورد هێش����تا لەناو زریق و بریقی س����ەردانە پرۆتۆكۆلییەكاندا خۆی ونكردوە و نەیپەرژاوەتەس����ەر خستنەڕووی خواستە س����تراتیژی و چارەنوس����ییەكانی خ����ۆی. بەپێچەوان����ەی پێش����وەوە ئەمجارە ش����اندی كوردس����تانی بەراش����كاوی ئاڵتەرناتیڤەكانی خ����ۆی لەگ����ەڵ بەرامب����ەرە ئەمەریكاییەكانی باس����كردوە .ئەم����ەش بەس����ەرەتایەك ب����ۆ قۆناغێكی سەختتر لەقەڵەمدەدەن. ئەنجام :پرسی سەرەكی هەناردەكردنی راستەوخۆی چەك لەگ����ەڵ ئ����ەم چەن����د تایبەتمەندیی����ەش ش����یكەرەوە ستراتیژییەكان كاتێك كۆی ئەم پرۆسەیە كۆدەكەنەوە و شرۆڤەیان دەكەن، ئەوە بەچەند ئەنجامێكی بەرایی دەگەن .ئەم س����ەردانە رێك لەگەڵ بڕی����ارە مێژوییەكەی كۆنگرێ����س ب����ۆ پێدانی راس����تەوخۆی چەك بەهەرێمی كوردس����تان و هێزە س����وننەكان لەتوێی "گاردی نیش����تمانی"دا یەكدەگرێتەوە. بێگومان ئ����ەم بڕیارە بەش����یوەیەكی فەرمی كۆتای����ی بەس����ەروەری عێ����راق (عێراق����ی ش����یعە) دەهێنێت .چونكە ئیتر ئەمە نیشانەی مایەپوچبون����ی بنیاتنانی دەوڵ����ەت لەعێراقە. بۆیە هەموو الیەك بەتایبەت واش����نتۆن بەو قەناعەتە گەیشتون ،كە دەوڵەت بەمیلیشیای تایفی–مەزهەب����ی پێكەوەنانرێ����ت .هەروەها چی چەكوچۆڵیش بۆ ئەم دەوڵەتە بنێردرێ، ئەوە قەڵشەكانی جیاكاری گەورەتر دەكات. ئ����ا لەبەرئەمە ئەمەریكا دەیەوێ بەفەرمی بڵ����ێ "بەڵێ لەگ����ەڵ یەكپارچەی����ی عێراقداین بەپێی دەستوری ئەم واڵتە ،بەاڵم سیاسەتی بەش����یعەكردنی دەزگا نیش����تمانییەكان قبوڵناكەین" .بەمەش دەیەوێ هاوسەنگییەكە ب����ە پڕچەككردن����ی ك����ورد و س����وننەكان رابگرێ����ت .ئا بەهۆی ئەمەش����ەوە ئانالیس����تە ستراتیژییەكان دەڵێن "سەردانەكەی بارزانی رەنگبێ لەمەڕ سەربەخۆیی بەئامانجی خۆی نەگەیشتبێ ،بەاڵم لەڕووی وەرگرتنی چەكی س����تراتیژی لەجۆری هەلیكۆپتەر و تانكەوە ئامانجەكان����ی خ����ۆی پێ����كاوە و لەم����ەودوا هەولێ����ر "ن����ەك بەرەزامەندی بەغ����دا ،بەڵكو تەنها بەئاگاداری ئەو پایتەختە ،چەكی قورس لەئەمەریكا وەردەگرێت" .ئەمەش سەرەتای قۆناغێك����ی نوێی����ە ،هەرچەن����د رەهەندەكانی هێشتا نادیاریش بن!
سياسەت
(ئەو دە رۆژەی دنیای هەژاند) و دوا سەفەری بارزانی
شازاد ئەنوەر
كۆبوون ەوەك ەی بارزانی و ئۆباما ل ە كۆشكی سپی داخراو بوو ،ك ەچی ل ەك ەناڵ ەكانی خۆمان خ ەڵكی وا بۆچونی دەردەب ڕی ،وەك ئ ەوەی ل ەژووری كۆبون ەوەك ە دانیشتبێت!
* ج���ۆن رید لە كتێب���ە بەناوبانگەكەی (عش���رة أیام هزة العام-ئ���ەو دە رۆژەی دنی���ای هەژان���د) ك���ە پەیوەس���ت ب���وو بەشۆرش���ی ئۆكتۆبەری س���اڵی (،)1917 ئاماژە بۆ ئەوە دەكات ،كە لەو دە رۆژەدا هەموو روسیا لەدڵە راوكێدا بوو ،كە ئایا شۆڕش���ێك دێت���ە ئارا رژێمی قەیس���ەری بروخێنێت؟ مەبەس���تم لەوەدای���ە ل���ەم س���ەفەرەی سەرۆك بۆ ئەمریكا و چاوەڕوانی خەڵكی كوردس���تان بەتایبەت ش���ەوی (سێشەم/ چوارش���ەم) بەكاتی هەولێ���ر ،ئەو كتێبەی بیرهێنام���ەوە .ل���ەم ش���ەوەدا واهەس���ت دەك���ەم زۆربەمان لەدڵ���ە راوكێدا بووین، ك���ە ئایا دیداری بارزان���ی لەگەڵ ئۆبامای سەرۆكی والیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا چی لێ دەكەوێتەوە؟ بەتایبەت كە دەزانین واشنتۆن چ رۆڵێكی هەیە لەجیهاندا. * كاتێ���ك بارزانی چووە نێو كۆش���كی س���پی كۆبوونەوەك���ە داخراو ب���وو ،بۆیە ك���ەس نەیدەزان���ی چ���ی روودەدات. خۆشیەكەش���ی لەوەداب���وو ،لەكەناڵەكانی خۆم���ان خەڵكی وا بۆچون���ی دەردەبڕی، وەك ئ���ەوەی ل���ەژووری كۆبونەوەك���ە دانیش���تبێت .كاتێ���ك بارزان���ی هات���ە دەرەوە ،هەندێ���ك چاوەرێی���ان دەكرد بۆ راگەیاندن���ەكان بدوێت ،ب���ەاڵم لەكام الوە چووە كۆش���كی س���پی هەربە و رێگەیەدا ش���وێنەكەی جێهێش���ت ،ئەم���ەش ب���ووە جێ���ی دڵەڕاوكێ و نیگەران���ی زۆربەمان، ب���ەاڵم دوای ئ���ەوەی زان���را بەرێكەوتوە ب���ەرەو ژووری بازرگان���ی ئەمری���كا و لەوێ وتارێك پێش���كەش دەكات ،هەستی چاوەڕوانی بۆ هەواڵێكی خۆش هەناسەی
بەبەردا هێناینەوە. م���ن نام���ەوێ بچم���ە وردەكاری وتارە ك���ورت و پوخ���ت و فرەالیەنەك���ەی، ئ���ەوەی الم مەبەس���تە ،ئ���ەو دێرەی���ە كە مژدەیەك���ی دا بەخەڵك���ی كوردس���تان و گوت���ی "كۆبونەوەكەمان لەگەڵ س���ەرۆك ئۆباما زۆر سەركەوتو بوو" ،ئەمە وایكرد ئاسودەیی بەدڵی خەڵكی كوردستاندا بێت و ل���ەو راڕایەی ئ���ەو ش���ەوە دەربازمان ببێت. هەمووم���ان دەزانی���ن رۆڵ���ی ئەمری���كا لەجیهاندا پێش���ەنگە و بێ پش���تیوانی ئەم واڵتە ئەستەمە هیچ پرۆسەیەكی سیاسی بەتایب���ەت لەخۆرهەاڵت���ی ناوەڕاس���تدا بەڕێ���وە بچێت .گ���ەر ئەم واڵت���ە نەبوایە، تاهەتای���ە كوێ���ت پارێ���زگای نۆزدەهەمی حوكم���ی س���ەدام دەب���وو ،خ���وارووی س���ودان س���ەربەخۆی وەرنەدەگ���رت، كۆری���ای باك���وور دەمێك ب���وو كۆریای باش���ووری داگی���ر كردب���وو ،روس���یا ئۆكرانیای دەخس���تەوە ژێ���ر باڵی خۆی، تەنانەت لەكۆبانێ هاوكاری ئاس���مانی بە سەردەس���تەیی ئەم واڵتە و هاوپەیمانانی رۆڵێكی ئێجگار كاریگەری هەبوو. * ئەمری���كا باش دەزانێ���ت لەناوچەكە ك���ورد چ رۆڵ و كاریگەریەك���ی هەی���ە، هەمووش���مان پێش���مەرگە دەبینی���ن چ���ی دەكات لەش���ەڕی ئازادی مرۆڤایەتی بۆیە پش���تیوانی زیاتری هەمەالیەنەی سیاسی ئابووریی سەربازی و..هتد ،بۆ ئێمە زۆر گرنگ���ە ،دڵنیاش���م س���ەرۆك بارزانی ئەو س���ەفەرەی نەدەكرد گەر نەیزانیبا س���ود و مەنفەعەت���ی ب���ۆ میللەتەك���ەی دەبێ���ت. بەهیوای بیستنی هەواڵی زۆر خۆشین.
ژمار ه 276
2015/5/9
11
سياسەت
" سەرۆك بەم سەردانەی ئەم قەناعەتەی ال دروستكردم ،كە بەالی ئەوەوە ئامانجی كوردایەتی لەسەرووی مەسڵەحەتی حیزبیەوەیە"
سەرۆك بەم هەڵوێستەی سەرسامی كردم!
شەماڵ بۆکانی
12ژمار ه 2015/5/9 276
ل���ەدوای س���ەردانی س���ەرۆک بارزانی بۆ کەمپەکان���ی برایان���ی ش���ەبەکی ناوچەکان���ی موس���ڵ و س���ەردانی برایان���ی ئی���زدی و تاوتوێکردن���ی بەپارێزگارکردن���ی ش���ەنگال ل���ەدوارۆژدا ،توش���ی سەرس���امی هات���م کە س���ەرۆک بارزان���ی ئەزمونەکان���ی مەیدان���ی شەڕی پارتیزانی کردۆتە ئەزمونی ملمالنێی سیاس���ی و قەناعەتم پێدێنێ منیش بڵێم ،جیا لەمەس���ڵەحەتی بواری ئەمڕۆی کوردس���تان، زەحمەت���ە لەداهاتووش���دا و لەسیاسەتیش���دا سەرۆک بارزانی بەدیلی هەبێ. من وەک نوسەرێکی سەربەخۆ و ئەزمونێکی زۆر لەخوێندن���ەوەی فەلسەفەسیاس���یەکانی
سەردەم ورابڕدوودا لەم هەڵوێستە دەڕوانم و شانازی بەهونەری سیاسەتی سەرۆکەوە دەک���ەم ،چونک���ە بەش���یکردنەوەی هەندێ���ك ک���ردەوە و ئامانجەکانی حەش���دی ش���ەعبی وهاودەس���تەکانیان ،بۆمان دەردەکەوێ ئەم کارە پێ���ش لەئامانجەکان���ی ئێ���ران و پەکەکە و یەكێتی���ش دەگ���رێ .هەڵب���ەت دەب���ێ باس لەیەکێت���ی کەمێك جیابکەینەوە و سیاس���ەتی ئ���ەو لە چوارچێوەی حیزبی���دا لێکبدەینەوە و تۆمەتباری نەکەی���ن بەدژایەتی بۆ داهاتووی کوردستان ،بەاڵم دیاریشە وەک من ئاگادارم، بۆ یەکەم جارە یەکێتی نیشتیمانی سیاسەتی ل���ەم ج���ۆرەی گێڕابێ ،ک���ە هۆکارەکانیش���ی
سياسەت
بەرچ���اون .ب���ەم لێکدان���ەوەی خ���وارەوە مەبەستەكانی من روونتر دەبنەوە . دوای ئازادکردن���ی "حەی���دەر شەش���ۆ"، لەباوەش���گرتنی لەالی���ەن "عادل م���وراد"ەوە و لێدوان���ی دووجۆرەی شەش���ۆ لەهەولێر و س���لێمانی بەرچاوڕوونیە بۆ ئ���ەوەی بزانین تەنی���ا یەکێتی لەپش���تی ئ���ەم کارە و هەندێك سیاس���یەتی كورتخایەن���ی لەمج���ۆرە نیی���ە. دەک���رێ بڵێی���ن باڵ���ی دەستڕۆیش���توی ئ���ەم حیزبە ،کار بۆ ئەم پرۆسەیە دەکات ،ئەویش بەم هۆکارانەوە: وەک روونە شەش���ۆ مەبەستی وەرگرتنی پ���ارە بووە لەالیەن حکومەت���ی مەرکەزیەوە، وەرگرتن���ی ئ���ەم پ���ارە خەیاڵی���ە ل���ەم هەلومەرجەدا بەناوی حەشدی شەعبیەوە و بەلەبەرچاوگرتنی بندیوارەکانی ئەم هێزەش، دەتوانێت بەش���ێک لە قەیرانی دارایی یەکێتی دابی���ن بکات .بەاڵم بەهەڵگیرس���انی ش���ەڕی داعش وەک دەزانن پارتی و خودی سەرۆک بارزانی بەکردەوەکان���ی خۆیان توانیان دڵی جەماوەرێک���ی زۆری کوردس���تان بەتایبەت لەناوچەکان���ی کەرک���وک و خانەقی���ن بۆالی خۆیان رابکێش���ن ،چونکە هاتن���ی هێزەکانی پاس���دارانی ئێرانی لەناوچەکانی خوارەوە بۆ ن���او هەرێم ،کە دەس���تی یەكێت���ی و بەغدای تێدابوو ،ناڕەزایی جەماوەری لێکەوتەوە ،بەم کارەش یەكێتی هەست دەکات لەپرۆسەیەکی ت���ری هەڵبژاردندا بەلەدەس���تدانی دەنگەکانی کۆس���پی بۆ س���از دەبێ ،ئەگ���ەر کەرکوکیش بچیت���ە پرۆس���ەکەوە ،ئەوەندەی ت���ر الوازی بەخۆیەوە دەبینێ ،بۆیە دەیەوێ لەهەمانکاتدا خ���ۆ لەگۆڕانخ���وازان نزی���ک بکات���ەوە و لەناوچەی ش���ەنگالیش بەهەر ش���ێوەیەک بێ قەرەبووی ئ���ەم بۆچونە بکات���ەوە ،ئەگینا لە سیاس���ەتی درێژخایەن���دا ،هیچ���کات یەکێتی هەڵ���ەی واناکات وعادل م���ورادەکان لەخۆی دووردەکات���ەوە .ب���ەاڵم چ���اری نی���ە و ئیت���ر پرۆس���ەیەکی تر بەناوی گۆڕان بۆ مانەوەی دەنگ���ەکان ناتوانێ بێتەئ���اراوە و جەماوەری کوردس���تان ئ���ەم بیژنگەش���یان الدا ،کە کاک نەوشیروان مستەفا بەرووی خۆیەوە گرتبوو ب���ۆ هەس���تانەوەی یەکێت���ی و گۆڕانخوازان. ب���ەاڵم ئەوەی زۆر گرنگ���ە و دەچێتە خانەی دووەمی باسەکەوە ،هاوپەیمانی درێژخایەنی حەشدی شیعی و ئێرانی شیعی و پەکەکەیە. وەک باسیش���م کرد یەکێت���ی دەراوی روونە لەم سیاسەتەدا. پێش ئەوەی باس���ی سیاس���ەتی هاوبەشی ئێ���ران و پەکەکە بکەی���ن ،ئاماژە بەوە دەکەم
ئ���ەوان ،وات���ە ئاپۆیی���ەکان ،نایان���ەوێ ئااڵی ئەوڕۆی کوردستان وەک ئااڵیەکی نەتەوەیی بۆ هەر چوار پارچە دیاری بکرێ ،چونکە ئەمە رەمزێکە بۆ سەرکەوتنی گوتاری نەتەوەیی، بۆیەش بیرۆکەی ئااڵی جیاواز بۆ ئیزدییەکان لەبیرۆک���ەی پەکەک���ە و ئێران���ەوە س���ەری هەڵ���داوە ،بەکورت���ی پەکەكەش کوردس���تانی رۆژئ���اوا بەموڵک���ی خۆی دەزان���ێ و نایەوێ ئ���ەم ناوچانە بکەونە ژێ���ر رکێفی ئەم بیری نەتەویییەی ئەمرۆ لەباش���ووری کوردستان کاری پێدەک���رێ ،چونک���ە پەکەک���ەش و باڵی دەستڕۆیشتوی یەکێتیش بە بیرۆکەی پارتی ن���اوی دەبەن نەک باش���ووری کوردس���تان، هەر بۆیەش کاڵکان ،کە لەسیاس���ەت نازانێ، بەم ش���ێوەیە لەس���ەر داهاتوی کوردستان و المەرکەزی فەرمایش بەڕەڵاڵ دەکات! بەهەرحاڵ دەکەوینە ئەم بۆچونەوە ،پەکەکە لەبنەڕەتدا کوردبوونی خۆی لەکرمانجەکاندا دەبینێت���ەوە و ب���اوەڕی بەکوردس���تانی گەورە نی���ە ،بۆیەش کۆنگ���رەی نەتەوەیی ئا بەمش���ێوەیە دەکەوێتە قەیرانەوە .بۆ راستی ئ���ەم بۆچوونەش���م ،دەكرێ���ت پرس���یار ل���ەو کەسانە بكرێت ،کە لە پەکەكە جیابوونەتەوە، ئەگ���ەر بوی���رن پێ���ت دەڵێن چ���ۆن جیاوازی لەنێوان س���ۆرانیەکان و کرمانجەکاندا هەیە، لەبنکە و بارەگاکانیاندا. لەالیەک���ی ترەوە پەکەک���ە بەخوێندنەوەی سیاسەتەکانی دوارۆژ پێویستی بەو ناوچانە دەب���ێ و لەوانەی���ە زۆر ل���ە بنەوبارەگاکان���ی قەندیل بگوازێتەوە بۆ ئەو سنورانە و لەسەر هەڵدان���ی هەر ئەگەرێکدا دەس���ەاڵتی فکری و سیاسی کوردستانی خۆرئاوا بگرێتە دەست و تەنیا بەرێکالم و نامە سەرچاوە ناڕوونەکانی ئوجەالن باس لەباکووری کورس���تان بکات، چونک���ە پرۆس���ەی س���ەردەمیانەی باک���وور زۆر دوورە ل���ە باوەرەکانی پەکەکە و خۆی لەخۆی���دا جەماوەریی���ە .ئەو نامەی���ەی دواتر بەن���اوی ئوجەالنیش���ەوە ب���ۆ تاوتوێکردن���ی چەکدانان���ی پەکەوە باڵو ب���ۆوە ،تەنیا بۆ ئەو ئامانجە بوو ،كە خۆیان لەپرۆس���ەی ئاش���تی جەماوەریی نزیک بکەنەوە. بۆ الیەن���ی سیاس���ەتی درێژخایەنی ئێران وپەکەکەش ،ئێران پێویس���تی بەپەکەکە دەبێ ،ئەویش لەمەس���ەلەی حەش���دی ش���ەعبی و بەغ���دادا .لەهەمانکاتدا گەیاندنی چەکوچۆڵ و تفاقی پێویس���ت بۆ بەرژەوەندی و مانەوەی رژێمەک���ەی بەشارئەس���ەد لەناوچەک���ەدا. هەروەه���ا بەردەوامبوونی هێڵی دەس���ەالتی شیعی لەپشت دەسەاڵتی جوگرافیای سیاسی
پ ەك ەك ە ئااڵی كوردستانیان وەك رەمزێكی ن ەت ەوەیی بۆه ەر چوار پارچ ە قبوڵ نی ە ،چونك ە ئ ەم ە ب ە س ەرك ەوتنی گوتاری ن ەت ەوەیی دەزانن و بیرۆك ەی ئااڵ جیاوازەك ەیان بۆ ئێزیدی ەكانیش ه ەر ل ەم ەوە س ەرچاوەی گرتووە س���وننەکانەوە ،چونک���ە ش���ەنگال و رۆژئاوا ش���وێنێکی گرنگی س���تراتژیکن و پەڕینەوەیە لەدەس���ەاڵتی ق���ەاڵی هەولێر ب���ۆ بەردەوامی سیاس���ەتەکانی ئێ���ران .پەکەک���ەش لەرێگەی دەس���ەاڵتی سیاس���ی ئێرانەوە هاوس���ۆزیان لەگ���ەڵ حکومەتەک���ەی ئەس���ەد هەی���ە و دیزەبەدەرخۆنەی دەکەن. جا ئێس���تاش ک���ە باس���ی درێژکردنەوەی سەرۆکایەتی بەرێز مەسعود بارزانی دەکرێ، دەیان���ەوێ بەتیرێ���ک دوو نیش���ان بپێک���ن، شەخسی س���ەرۆک لەزۆر لەنامە نهێنیەکانی کۆماری ئیسالمیدا بەدۆس���ت و هاوپەیمانی س���ەهیۆنیزم و بە کەس���ایەتیەکی سەرکێشی کوردایەتی بۆ تێکدانی خەریتەی رۆژهەاڵتی ناوەراس���ت و س���ایکس بیک���ۆ ن���او ب���راوە، هەربۆیەش���ە س���ەرجەمی ئ���ەم لێکدانەوەی���ە دێتەس���ەر ئەوەی ،کە دوژمنان بەلێکدانەوەی هەلومەرجەکە خەریکی ئ���اژاوە نانەوەن ،بۆ ئ���ەوی بارزانی ک���ە وەک کاریزمایەک رۆڵی سەرەکی بۆ یەکڕیزی گەلی کورد دەگێڕێ و کەسایەتیەکی گرنگی باوەڕپێکراوە لەئاستی دەوڵەتان���دا ،جی���ا لەپۆس���تی س���ەرۆکایەتی، لەیەخ���ەی خۆیانی دابڕن و دەوڵەتی کوردی بەخەونیش ن���ەگا بە ئامانج ،بۆیە س���ەردانی س���ەرۆک و هاوخەم���ی و بەڵێنیەکان���ی ب���ۆ برایان���ی ش���ەبەک و ئیزدییەكان سەرس���امی کردم و دیسان دەڵێم بەدیلی نییە و ئامانجی کوردایەتی سەرۆک لەسەروی ومەسڵەحتی حیزبیەوەیە.
ژمار ه 276
2015/5/9
13
سياسەت
عەدن���ان دلێم���ی ناوێك���ی دی���ار و سیاس���ەتمەدارێكی بەتەمەن���ی عەرەب���ی س���وننەیە لەعێراق ،ب���ەاڵم تەمەنەكەی و نەبوون���ی لەهیچ پۆس���تێكدا رێگر نەبوون لەوەی كە بەراوێژ و ئامۆژگارییەكانی بۆ سیاسەتمەدارانی هاومەزهەبی بەشداری لەپڕۆسەی سیاسی واڵتدا بكات ،لەبەشی یەكەمی دیمانەكەدا سڤیل لەبارەی شەڕی ش���یعە و س���وننە و رۆڵی حكومەتەكانی عێراق���ەوە گفتوگ���ۆی لەگەڵ���دا كردب���وو، لەبەش���ی دووەم و كۆتاییش���دا لەب���ارەی گرتن���ەوەی موس���ڵ و كێش���ەكانی نێوان هەرێ���م و بەغ���داوە چەند پرس���یارێكمان لێك���رد ،ئ���ەو ئەگەرچی پێی ب���اش نەبوو وەاڵمی بەشێك لەپرس���یارەكان بداتەوە، چونك���ە بەوت���ەی خ���ۆی پرس���یارەكان هەس���تیار ب���وون ،ب���ەاڵم زۆر ش���تی ت���ر دەدركێنێت. بەشی دووەم سەروەر خەلیل
ع ەدنان دلێمی ،ك ەسای ەتی و سیاس ەمت ەداری سونن ەی عێراقی:
بەشداریكردنی برا پێشمەرگەكان لە رزگاركردنەوەی موسڵ ئەركێكی ئاینی و نیشتیمانی و برایانەیە 14ژمار ه 2015/5/9 276
سياسەت
ل ەناخی دڵ ەوە دوعای پێشك ەوتن و س ەرك ەوتن بۆ ه ەرێمی كوردستان دەك ەین رۆڵی مەرجەعییەتی بااڵی شیعە چۆن هەڵدەسەنگێنێت لەرووبەڕوونەوەی ئەو ش���ەڕە تائیفیی���ەی لەنێوان ش���یعە و سوننە بونی هەیە؟ عەدنان دلێمی :هیچ رۆڵێكی نییە ،بەڵكو رۆڵی سلبیشی هەیە. چۆن؟ عەدنان دلێمی :باشتر وایە واز لەوەاڵمی ئەم پرسیارە بهێنین. بەشداریكردنی حەشدی شەعبی لەئازادكردنەوەی ناوچەكانی ژێر دەستی داعش تاچەند ئیجابییە؟ عەدن���ان دلێم���ی :زیانەكانی حەش���دی ش���ەعبی لەزیانەكانی داع���ش كەمتر نین، بۆی���ە نابێ���ت حەش���دی ش���ەعبی بچێت���ە ناو ناوچ���ە سوننەنش���ینەكانەوە ،بینیمان ك���ە چوون���ە ن���او تكریت���ەوە چیی���ان لەو ش���ارە ك���رد ،ئەوان ل���ەو ش���ارە دزی و تااڵنچێتی���ان ك���رد و خەڵكیان كوش���ت و ناوچە سوننەنش���ینەكانیان سوتاند ،بۆیە زیانەكانیان كەمتر نیە لەو زیانەی داعش بەرۆڵەكانی سوننەی دەگەیەنێت. پێتوای���ە عەرەب���ی س���وننە زەرەرمەن���دی س���ەرەكی بێ���ت بەه���ۆی كارەكانی داعشەوە؟ عەدن���ان دلێم���ی :ن���ەك زەرەرمەن���دی س���ەرەكی ،بەڵك���و تەنه���ا زەرەرمەن���دن بەدەس���تی داعش���ەوە ،داع���ش پەالماری ناوچ���ە سوننەنش���ینەكانی دا نەك ناوچە شیعەنش���ینەكان ،دوو نمون���ەت ب���ۆ دەهێنمەوە ،كە چوونە ناو سەاڵحەددینەوە پەالماری ق���ەزای بەلەدیان ن���ەدا ،چونكە ناوچ���ەی ش���یعەیە ،هەروەها هێرش���یان نەك���ردە س���ەر دوجەیلیش لەب���ەر هەمان ه���ۆكار ،ب���ەاڵم پەالم���اری زڵوعیی���ەی سوننەنش���ینیان دا و رۆڵەكانیان كوشت، تەنه���ا زی���ان كە بەه���ۆی داعش���ەوە بەر عێراق كەوتووە ،ئەو زەرەرە بوو كە بەر س���وننە كەوت ،كاتێكیش ك���ە چوونە ناو جورفولس���ەخەری سوننەنشین ،نەچوونە
زیان ەكانی ح ەشدی ش ەعبی ل ەزیان ەكانی داعش ك ەمرت نین ناوچە شیعەنشینەكانەوە ،لەكاتێكدا ناوچە شیعەنش���ینەكان لێیان���ەوە نزی���ك بوون، بەڵك���و چوونە ناو جورفولس���ەخەرەوە و دانیش���تووانەكەیان وەدەرن���ا و زیانێك���ی زۆریان پێگەیاندن. باش���ە ،داعش بۆچ���ی پەالماری ناوچە شیعەنشینەكانی نەدا؟ عەدن���ان دلێمی :پێویس���ت ن���اكات ئەو پرسیارە بپرسیت ،پرسیارەكەت بگۆڕە. ئەی ئەمریكا لەئێستا و رابردوودا چ رۆڵێك���ی گێ���ڕاوە وەك سپۆنس���ەری پڕۆسەی سیاسی لەعێراق؟
دام ەزراندنی ه ەرێمی سونن ە تاك ە رێگای پاراستنی بوون و ناسنام ەی سونن ەكان ە ل ە عێراق عەدن���ان دلێمی :رۆڵی ئەمریكا لەعێراق الوازە و كار لەس���ەر راگرتن���ی ئەو زیانە ن���اكات كە بەر خەڵكی س���وننە كەوتووە، هەروەها كار لەسەر رزگاركردنی خەڵكی س���وننە و پارێزگا سوننەنشینەكان ناكات لەو زیانانەی پێیان گەیش���تووە لەكوشتن و ئاوارەبوون و جینۆسایدكردن ،پێموایە هەڵوێس���تی ئەمری���كا هەڵوێس���تێكی زۆر الوازە و لەگەڵ ئەو بارودۆخە ناگونجێت، ك���ە رۆڵەكانی س���وننە تێیدان ،پێویس���تە لەس���ەر ئەمریكا ئامانجی چاككردنەوەی ئ���ەو بارودۆخ���ە بێت ،ك���ە بەهۆی داعش و هێرش���ە ئاس���مانییەكانەوە بەس���ەر ناوچ���ە سوننەنش���ینەكاندا ه���ات و بووە ه���ۆی ئاوارەبوون���ی خەڵك���ی ناوچەكە و خاپوورك���ردن و رووخاندن���ی ژێرخان���ی ناوچەكانیان ،پێویس���تە ئەمری���كا هەوڵی قەرەبووكردن���ەوەی ئ���ەو ناوچان���ە و دووب���ارە بونیاتنانەوەی���ان ب���دات دوای
سونن ەكان زەرەرم ەندی ی ەك ەمی پ ەالماری داعشن بۆ س ەر عێراق دەركردن���ی داع���ش .ب���ەاڵم ئەمری���كا تائێستاش ئامانجی كۆنتڕۆڵكردنی عێراقە، من پێموایە كە ئەمریكا هیچ س���ۆزێكی بۆ س���وننە نییە ،چونكە سوننە بوو دژایەتی ئەمریكای���ان كرد و رێگەیان پێنەدا عێراق داگیر بكات ،بۆیە ئەمریكا كار بۆ پاڵپشتی كردنی سوننە ناكات ،بەهۆی ئەو كارەوە ك���ە لەس���ااڵنی دوای داگیركردنی عێراق روویدا .لەبەرئەوە م���ن داوا لەئەمریكا و س���وننە دەكەم ،كە بگەنە بەلێكتێگەیش���تن بۆ چارەس���ەركردنی كێش���ەكانی عێراق، چونك���ە ئەمری���كا كاریگ���ەری بەس���ەر بارودۆخی عێراق و هەرێمەكە بەگش���تی هەیە. ب���ەرای ت���ۆ داگیركردن���ی عێراق لەالیەن ئەمری���كاوە چ جیاوازییەكی هەیە لەگ���ەڵ ئ���ەو رۆڵ���ەی ئێ���ران ل���ەم واڵتە دەیگێڕێت؟ عەدن���ان دلێم���ی :پێموایە رۆڵ���ی ئێران لەعێراق لەرۆڵی ئەمریكا مەترس���یدارترە، چونك���ە ئەمری���كا عێراق���ی داگیرك���رد و دەیویس���ت دەربچێت و هەرگیز ئامانجی ئ���ەوە نەبوو لەعێ���راق بمێنێتەوە ،هەرچی ئێران���ە دەیەوێ���ت عێ���راق بكاتە بەش���ێك لەخ���ۆی ،ئەوەش مەترس���ییەكی گەورەیە و پێویس���تە هەمووم���ان بەع���ەرەب و بەك���وردەوە رووب���ەڕووی ببین���ەوە و نەهێڵی���ن ئێران عێراق داگیر بكات ،یاخود بیكات بەبەشێك لەئیمپراتۆرییەتی ئێران. لەدوای 2003ەوە رژێمە عەرەبییە سوننەكانی ناوچەكە چ رۆڵێكیان هەبووە لەپشتیوانیكردنی دۆزی سوننە لەعێراق؟ عەدن���ان دلێم���ی :واڵت���ە عەرەبیی���ەكان هی���چ رۆڵێكی���ان نیی���ە لەرزگاركردن���ی عێراق ،منیش لەساڵی 2006بانگەوازێكم ئاڕاستەی واڵتە عەرەبی و ئیسالمییەكان كرد بۆ كارك���ردن لەپێن���او رزگاركردنی سوننە لەعێراق ،بەاڵم گوێچكەیكی بیسەر نابینی���ەوە ،ئەو وتارەش���م باڵوكردۆتەوە و بەناوبانگ���ە و هەموو جیهان دەیزانێت،
ژمار ه 276
2015/5/9
15
سياسەت
ه ەڵ ەی ەكی گ ەورەی ە ح ەشدی ش ەعبی ب ەشداری رزگاركردنی موس ڵ بكات ،چونك ە ل ە تكریت چیان كرد ،ل ەوێش ه ەروا دەك ەن
م ەرج ەعیی ەتی بااڵی شیع ە ل ەو فیتن ە تائیفی ەی ل ەنێوان شیع ە و سونن ەدا ه ەی ە رۆڵێكی سلبی ه ەبووە جێگای گومان ە ك ە داعش ت ەنیا پ ەالماری ناوچ ە سونن ەنیشی ەكان
دەدات و كوشتار و وێرانكاری دەكات، ك ەچی چ ەندەشی لێوەی ە نزیك بن تخونی ناوچ ە شیع ەنشین ەكان ناك ەوێت ئێران دەی ەوێت عێراق قوت بدات و بیكات ە ب ەشێك ل ە ئیمرباتۆری ەت ەك ەی، پێویست ە ب ە كورد و ع ەرەب ەوە رێگا ل ەو م ەترسی ە بگرین 16ژمار ه 2015/5/9 276
م���ن هاوارێكی بەهێزم كرد بۆ پاراس���تنی رۆڵەكانی سوننە كە رووبەڕووی پەالمار و پەراوێزخستن و دەبنەوە ،پێموتن بەغدا دەبێتە شارێكی شیعی ،لەكاتێكدا ئەوكات ش���ارێكی سوننەنش���ین ب���وو ،هەروەه���ا پێموت���ن عێ���راق دەبێتە واڵتێكی ش���یعی، لەكاتێكدا واڵتێكی سوننە بوو. ب���ەڕای ت���ۆ ئ���ەو گرنگینەدانەی واڵتە عەرەبییەكان بەعێراق بەئەنقەس���ت بوو ،یاخود بۆ بەرژەوەندیخوازی بوو؟ عەدن���ان دلێمی :پێموانییە بەئەنقەس���ت بووبێ���ت ی���ان بەرژەوەندیی���ان ل���ەوادا بووبێت ،بەاڵم حەماس و ویس���ت لەئارادا نییە بۆ پاڵپش���تیكردنی رۆڵەكانی سوننە، ئێس���تاش كە مەترس���ییەكە گەیشتووەتە ئ���ەوان ،لەوانەی���ە ك���ە ل���ەو بێئاگاییەیان بەئاگابێنەوە و كار لەس���ەر رزگاركردنی رۆڵەكان���ی س���وننە لەعێ���راق بك���ەن ،پەنا بەخ���وا ك���ە هەڵمەتی حەزم لەعێراقیش���دا بوون���ی دەبێ���ت و هەوڵ���ی رزگاركردنی رۆڵەكان���ی س���وننە و دەرهێنان���ی عێراق لەژێر دەس���تی ئێران و دەس���ەاڵتی شیعە دەدات. لەم���اوەی راب���ردوودا ئێ���ران ئامادەیی خۆی نیش���اندا بەش���داری بكات لەپڕۆسەی گرتنەوەی موسڵ ،پێتان باشە ئەو واڵتە بەشداربێت لەو پڕۆسەیە؟ عەدنان دلێمی :رۆڵەكانی سوننە نابێت دەس���ت بۆ ئێران درێژ بك���ەن یان داوای هەر هاوكارییەك���ی لێبكەن ،چونكە ئێران دژی س���وننە و دژی عێراقیشە بەگشتی، ئ���ەو واڵتە هەوڵ���ی قوتدانی عێراق دەدات و پێیوایە عێراق بەش���ێكە لەو ،تائێستاش بەجۆرێك س���ەیری مەدائین دەكات وەك ئ���ەوەی پایتەخت���ی واڵت���ی ف���ارس بێ���ت، هەروەها ه���ەوڵ ب���ۆ بەجێگەیاندنی ئەوە دەدەن ،جگەل���ەوە هاوكاران���ی ئێرانی���ش بەهەمان ش���ێوە بی���ر دەكەن���ەوە ،چونكە ئ���ەوان دەس���ت ب���ۆ دەوڵەت���ی فارس���ی درێژدەك���ەن ،ك���ە خەالفەت���ی ئیس�ل�امی لەس���ەردەمی عوم���ەری ك���وڕی خەت���اب روخاندی ،بۆیە ئەوان رق و دوژمنایەتی لەناخیاندا هەیە بەرامب���ەر بەعومەر ،ئەو دوژمنایەتیی���ەش پەلی كێش���ا بۆ ش���یعە، بەعێراقی و ئێرانییەكانەوە. ئ���ەی لەب���ارەی بەش���داریكردنی حەشدی شەعبی لەگرتنەوەی موسڵ چی دەڵێیت؟ عەدن���ان دلێم���ی :هەڵەیەك���ی گەورەیە
میلیشیاكان و حەشدی شەعبی بەشداربن لەڕزگاركردنی موس���ڵ ،پێویستە خەڵكی موسڵ خۆیان ش���ارەكەیان رزگار بكەن، ئەوانی���ش هێ���زی پێویس���تیان هەی���ە ،كە پێویس���تی بەڕاهێنان���ە ب���ۆ دەركردن���ی داع���ش ،تاكو رێگە نەدەن میلیش���یاكان و حەش���دی شەعبی بچنە موسڵەوە ،چونكە ئەگەر بچنە موس���ڵ ،چییان لەتكریت كرد ه���ەرواش لەموس���ڵ دەك���ەن ،پێش���موایە بەڕێ���زان ئوس���امە نوجێف���ی و ئەس���یل نوجێفی كە لەپێش���ەوەی خەڵكی موسڵن، رێگ���ە بەمیلیش���یاكان و حەش���د ن���ادەن بەش���داربن لەگرتن���ەوەی موس���ڵ ،ئەوان ئێستا ئامادەكاری دەكەن بۆ دۆزینەوەی هێ���زی پێویس���ت ،ك���ە بەش���دار بێ���ت لەدەركردنی داعش لەموسڵ ،بەهاوكاری لەگەڵ برا كوردەكان و چەند الیەنێكی تر، ج���ا گەر ئەو الیەنان���ە توركیا بێت یاخود ئەمریكا یان هەر واڵتێكی تر. بەش���ێك لەش���ەقامی ك���وردی داوا دەكات پێش���مەرگە بەش���دار نەبێ���ت لەگرتنەوەی موسڵ ،ئایا ئێوە پێتان باشە پێشمەرگە لەو پڕۆسەیە بەشدار بێت؟ عەدنان دلێمی :پێموایە بەشداریكردنی ب���را پێش���مەرگەكانمان لەگرتن���ەوەی موس���ڵ ئەركێك���ی ئاینی و نیش���تیمانی و برایانەی���ە ،چونكە كورد لەموس���ڵ هەیە، بوون���ی كوردی���ش ل���ەو ش���ارە وا لەب���را پێش���مەرگەكانمان و حكومەت���ی هەرێ���م دەكات بەش���داربن لەئازادكردنی موسڵ، پێش���موایە ئەمە كاری لەسەر دەكرێت و بەویس���تی خوا موس���ڵ ئ���ازاد دەكرێت و ئەوەش نزیك بووەتەوە. بەاڵم پێش���تر بەشێك لەشەقامی عەرەبی سوننە و سیاس���ەتمەدارەكانتان پێش���مەرگەتان بەمیلش���یا وەسف دەكرد، ئێس���تا چۆنە داوای ه���اوكاری لەو هێزە دەكەن؟. عەدن���ان دلێم���ی :پێموانیی���ە وابێ���ت، گوێش���م ل���ەوە نەبووە كەس���ێكی عەرەب پێشمەرگە بەمیلیشیا ناوببات ،بەڵكو هەر بەپێشمەرگە ناویان دەبەن. بۆچ���ی تائێس���تا پرس���ی س���وننە عەرەب���ی چەكداركردن���ی دواكەوتووە؟ عەدن���ان دلێم���ی :هۆكارەكەی ویس���تی حكوم���ەت و حیزب���ە ش���یعییەكانە ب���ۆ چەكدارنەكردنی رۆڵەكانی سوننە چونكە ئەگ���ەر رۆڵەكان���ی س���وننە چەكداركران،
سياسەت
ئ���ەوە هێزێكی���ان لەس���ەر ئ���ەرز دەبێت، ك���ە بەرگری���ی لەناموس���یان دەكات و رێگ���ە لەچون���ەژوورەوەی میلیش���یاكان دەگرێت بۆ ناو پارێزگا سوننەنشینەكان، ت���ەواوی ش���یعە ،ئەگ���ەر لەحكومەتدا بن ی���ان ل���ەدەرەوەی حكوم���ەت ،نایانەوێت س���وننەكان چەك���دار بكرێ���ن ،چونك���ە چەكداركردنی���ان هێ���ز و كیانێكی���ان پ���ێ دەبەخشێت ،كە بەرگری لەخاك و ناموس و موڵك و مەزهەبیان دەكات. لەدوای هاتنی داعش���ەوە پرسی پێكهێنانی هەرێمی سوننە گەرمە ،ئەوەش یەكێ���ك ب���وو لەپێش���نیارەكانی كۆنگرەی عەرەب���ی ب���ۆ رووبەڕوون���ەوەی تیرۆر، كە تۆش یەكێك بووی���ت لەئامادەبووانی، پێتوایە بوونی ئەو هەرێمە كێشەی سوننە چارەسەر بكات؟ عەدن���ان دلێمی :من بڕوای تەواوم وایە چارەسەركردنی كێشەی سوننە لەعێراق و كێشەی عێراقیش بەگشتی لەدامەزراندنی هەرێمەكان دایە ،بەاڵم حكومەتی عێراقی ئێس���تا و حكومەتەكان���ی پێش���ووتریش
ئومێد دەك ەم ئۆپ ەراسیۆنی گ ەردەلولی "ئ ەلح ەزم" عێراقیش بگرێت ەوە و ل ەژێر دەستی ئێران و دەس ەاڵتی شیع ە رزگاری بكات نایانەوێت ئەو هەرێمە دابمەزرێت ،منیش داوا لەرۆڵەكانی سوننە دەكەم ،كە كار بۆ دروس���تكردنی ئەو هەرێمە بكەن ،چونكە هەر ئەوەیە خۆیان و بوونیان و ناسنامە سوننییەكەیان لەعێراق دەپارێزێت. بەاڵم لەس���ەرەتای سااڵنی دوای 2003هێزە سوننەكان دژی دامەزراندنی هەرێم���ەكان ب���وون ،ئای���ا ئ���ەو كارەیان لەجێگەی خۆیدا بوو؟ عەدنان دلێمی :ئەو دژایەتییە لەجێگەی خۆیدا نەبوو و ئەو بۆچوونەش بۆچوونێكی هەڵ���ە ب���وو ،هۆكارەكەش���ی هەوڵ���ی س���وننەكان ب���وو بۆ پاراس���تنی یەكڕیزی عێ���راق و كردن���ی بەواڵتێك���ی یەكگرتوو، ب���ەاڵم س���وننەكان واتێنەگەیش���تبوون كە
ئەو كارەیان دەبێتە هۆی زاڵبوونی شیعە، منی���ش پێموایە و زۆر وتارم لەرۆژنامەو گۆڤارە ئوردنییەكان باڵوكردەوە و داوای دروستكردنی ئەو هەرێمەم كرد و لەكەناڵی سۆمەرییەش بەر لەسێ ساڵ ئەو داوایەم كرد ،ئێس���تاش س���وورم لەس���ەر ئەوەی هەرێمی سوننە كێشەی سوننە و كێشەی عێراقی���ش چارەس���ەر دەكات ،پێكهێنان���ی هەرێمەكانی���ش مان���ای دابەش���كردنی عێ���راق نیی���ە ،بەڵك���و مان���ای پاراس���تنی یەكڕی���زی عێراقە و باش���ترین نموونەش بۆ ئ���ەوە پێكهێنانی هەرێمی كوردییە ،برا كوردەكانم���ان عێراق دەپارێزن ،ئەوانیش پابەن���دن بەجێبەجێكردن���ی ت���ەواوی ئەو فەرمانان���ەی لەحكومەت���ی ناوەن���دی عێراقەوە دەردەچن بەو مەرجەی كە زیان بەبەرژەوەندییەكان���ی هەرێم���ی ك���وردی نەگەیەن���ن ،ك���ە ئێمە پاڵپش���تی دەكەین و هەوڵ���ی بەهێزكردنی دەكەی���ن و لەناخی دڵ���ەوە داوا لەخوای گ���ەورە دەكەین ئەم هەرێمە پێشبكەوێت و ببێتە نموونەیەك بۆ ئازادی و نیش���تیمانپەروەری و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی برا كوردەكانمان. چۆن لەكێشەكانی نێوان هەولێر وبەغدا دەڕوانیت؟ عەدن���ان دلێم���ی :ش���یعەكان هەوڵ���ی زاڵبوون دەدەن بەس���ەر تەواوی عێراقدا، بۆیە ئەوان دژی بوون و پێشكەوتنی ئەو هەرێمەن و بەهەموو توانایەكەوە هەواڵی پێش���گرتن بەپێش���كەوتنەكانی هەرێمەكە دەدەن ،ب���ەاڵم پێش���كەوتنی ئ���ەم هەرێمە پەیوەس���تە بەڕۆڵەكانی و یەكڕیزییانەوە، منی���ش داوا لەب���را ك���وردەكان دەك���ەم پارێ���زگاری لەیەكڕیزییان بكەن و پێكەوە كار بۆ پێشكەوتنی هەرێم بكەن ،بۆ ئەوەی
من هاوارێكی ب ەهێزم كرد بۆ پاراستنی سونن ەكانی عێراق و گوتم ب ەغدا ك ە شارێكی سونن ەنشین بوو ،كردیان ب ە شارێكی شیعی ،ب ەاڵم هیچ گوێچك ەی ەك ن ەبوو بیبیستێت
رۆڵی ئ ەمریكا ل ەعێراق الوازە و هیچ سۆزێكیشی بۆ س��ونن ە نی ە ،چونك ە دوای داگیركردنی عێراق سونن ەكان رووب ەڕووی بوون ەوە ببێتە نموونەیەك كە لەالیەن هەرێمەكانی ت���ری عێراقەوە چ���اوی لێبكرێ���ت ،ئەگەر هاتوو پێكهێندران. هەندێ���ك دەڵێ���ن ك���ە كێش���ەی (ناوچ���ە كێش���ە لەس���ەرەكان) لەنێ���وان كورد و س���وننەدایە ،نەك لەنێوان هەرێم و بەغ���دا ،پێتوایە كە دوای داعش كێش���ە لەنێوان عەرەبی سوننە و كورد دروست بێت لەسەر ئەو ناوچانە؟ عەدنان دلێمی :كێش���ە لەنێوان عەرەبی سوننە و كورد نییە ،بەڵكو ئێستا پێویستە هەوڵەكان���ی ك���ورد و ع���ەرەب چڕت���ر بكرێنەوە بۆ دەركردنی داعش لەسەرجەم ناوچ���ەكان ،جا گەر ل���ەو ناوچانە بێت كە بەگش���تی دانیش���تووانەكەی س���وننەن، ی���ان لەناوچ���ە كێشەلەس���ەرەكانی نێوان حكومەت���ی ناوەندی عێ���راق و براكانمان لەهەرێمی كوردس���تان بێت ،دەكرێت ئەو كێش���انەش بەلێكتێگەیش���تن و گفتوگ���ۆ چارەس���ەر بكرێن ،تەواوی ناوچە كێش���ە لەسەرەكانیش ناوچەی سوننەنشینن ،جا گەر بەدەس���تی ب���را كوردەكانەوە بن یان بەدەس���تی عەرەبەوە ،ئەوەی پەیوەس���تە بەئێمەی س���وننەوە ،هیچ جیاوازییەك لەو نێوانەدا نابینین. بەڕای تۆ باشترین چارەسەر بۆ كێشەی ئەو ناوچانە چییە؟ عەدن���ان دلێمی :باش���ترین چارەس���ەر راپرس���یی و لێكتێگەیش���تنە لەنێ���وان برا ك���وردەكان و نوێن���ەری س���وننەكان، لەسیاس���ەتمەدار و س���ەرۆك ه���ۆز و ئەكادیمییەكان ،پێویس���تە لەنێوان خۆیان بگەن بەلێكتێگەیشتن بۆ چارەسەركردنی ئەو كێش���ەیە و نابێت ئەو كێش���ەیە ببێتە هۆكارێ���ك ب���ۆ دروس���تبوونی ناكۆك���ی لەنێ���وان ب���را ك���وردەكان و رۆڵەكان���ی سوننە.
ژمار ه 276
2015/5/9
17
سياسەت
" 2016ساڵی وەب ەرهێنان دەبێت"
33هەلی وەبەرهێنان بە گوژمەی زیاتر لە یەك ملیار دۆالر بۆ پارێزگای هەڵەبجە تەرخان دەكرێت ئاالن عومەر
دەستەی وەبەرهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردس���تان ،لەنوێتری���ن لیس���تی هەلەكانی وەبەرهێنان���دا 33 ،هەل���ی ئەنجامدان���ی پڕۆژەی وەبەرهێنانی لەس���ێكتەری جیاجیا لەپارێ���زگای هەڵەبج���ە ئاش���كرا دەكات، بەرپرس���ێكی ئەو دەستەیەش دەڵێت "مافی ئەنجامدان���ی ه���ەر پڕۆژەیەك ل���ەو هەالنە، ب���ۆ س���ەرجەم وەبەرهێن���ەران یەكس���انە". لەبەرامبەریش���دا س���ەرۆكی لیژن���ەی
18ژمار ه 2015/5/9 276
وەبەرهێنان لەپەرلەمانی كوردستان ئاماژە بۆ ئەوە دەكات ،كە ناكرێ "ئەو هەاڵنەی" لە بونیادنانەوەی پارێزگاكانی تری كوردستان كران ،لەهەڵەبجەش دووبارە بكرێنەوە. لەكابینەی پێش���ووی حكومەتی هەرێمدا، دەسەاڵتی پێدانی مۆڵەتی وەبەرهێنان درانە بەڕێوەب���ەری گش���تی پارێ���زگاكان ،ب���ەاڵم لەگەڵ دەس���تبەكاربوونی كابینەی حەوتەم، ئەو دەس���ەاڵتە جارێكی دیكە گەڕایەوە ناو دەس���تەی وەبەرهێنان لەهەولێر ،هەرلەوێ بڕی���اری كۆتای���ی لەس���ەر پڕۆژەكان���ی
وەبەرهێنان لەهەر ش���وێنێكی كوردس���تان بن ،دەدرێت. پالن���ی نوێ���ی س���ەرۆكی دەس���تەی وەبەرهێن���ان ،وەك بەڕێوب���ەری زانی���اری لەدەس���تەكە ئام���اژەی ب���ۆ دەكات ،بریتییە وەبەرهێن���ان. هەل���ی لەراگەیاندن���ی "سەربەس���ت خدر" بەڕێوەب���ەری زانیاری لەدەس���تەی وەبەرهێن���ان ب���ە (س���ڤیل)ی راگەیان���د "پێش���ووتر وەبەرهێن���ەر خ���ۆی پ���ڕۆژەی پێشكەش���ی دەس���تە دەك���رد، پاش���ان مۆڵەت���ی وەردەگرت ،بەاڵم ئێس���تا
سياسەت
ب ەڕێوەب ەری زانیاری ل ەدەست ەی وەب ەرهێنان:
لێرە ب ەدواوە وەك ه ەولێر و سلێامنی و دهۆك مام ەڵ ە ل ەگ ەڵ ه ەڵ ەبج ە دەك ەین
پڕۆژەی وەبەرهێنان لەس���ەر بنەمای هەلی وەبەرهێنان ئەنجام دەدرێت". لەب���ارەی چۆنیت���ەی دانان���ی هەل���ی وەبەرهێنان ،بەڕێوەبەری زانیاری ئاماژە بۆ ئەوە دەكات ،كە دەستەی وەبەرهێنان پالنی وەبەرهێنان لەوەزارەت���ە پەیوەندیدارەكان وەردەگرێ���ت ،دواتر لە لیس���تێكدا دەیخاتە بەردەس���تی وەبەرهێن���ان .ب���ەم پێی���ەش پڕۆژەكانی داهاتووی وەبەرهێنان لەس���ەر بنەم���ای پێویس���تی لەش���وێنی گونج���او لەسێكتەری دیاریكراودا ئەنجام دەدرێت. دیارترین نمونە لەپێشكەش���كردنی هەلی وەبەرهێنان ،لیستی هەلەكانی وەبەرهێنانە لەپارێ���زگا تازەك���ەی كوردس���تان ،بەپێ���ی ئەو لیستەی دەس���ت (سڤیل) كەوتووە33 ، هەل���ی وەبەرهێن���ان لەپارێ���زگای هەڵەبجە دەستنیشانكراوە ،س���ەرمایەی خەمڵێندراو بۆ ئەو 33پڕۆژەیە كە وابڕیارە لەهەڵەبجە ئەنج���ام بدرێت زیاترە ل���ە 1ملیار دۆالری ئەمریكی .بەش���ێكی ئەو سێكتەرانەشی كە هەل���ی وەبەرهێنان���ی پارێ���زگای هەڵەبج���ە دەیانگرێت���ەوە ،بریتین لەدروس���تكردنی 5 هەزار یەكەی نیشتەجێبوون ،دروستكردنی 4ئۆتێل���ی س���ەردەمیانە 2 ،م���ۆڵ و 6 سوپەرماركێت ،پااڵوگەی نەوت ،كارگەكانی رۆن و روبەی هەنار .پڕۆژەی گەش���تیاری دروس���تكردنی هێڵی تەلفریك و بونیادنانی هۆڵەی سینەمایی و چەندانی تر. پێش���تر هەڵەبج���ە وەك قەزایەكی س���ەر بەپارێزگای سلێمانی لەوەبەرهێنان ئەژمار دەك���را ،بەاڵم بوون���ی بەپارێزگا ئەمەش���ی گۆڕی .لەو بارەیەوە بەڕێوەبەری زانیاری وەبەرهێن���ان دەڵێ���ت "لەمەودوا دەس���تەی وەبەرهێن���ان وەك چ���ۆن مامەڵ���ە لەگ���ەڵ هەولێ���ر و س���لێمانی و ده���ۆك دەكات، وەك پارێزگایەك���ی س���ەربەخۆش مامەڵ���ە لەگەڵ هەڵەبج���ە دەكات ،دیاریكردنی هەلی وەبەرهێنانیش بەڵگەیە لەسەر ئەمە". لیژنەی دارایی و كاروباری وەبەرهێنان
لەپەرلەمان���ی كوردس���تان ،ئەگەرچی ئەوە ناش���ارێتەوە ئ���اگاداری ئ���ەو پڕۆژەی���ەی وەبەرهێن���ان ب���ۆ پارێ���زگای هەڵەبجە نین، ب���ەاڵم پێیانوایە پێویس���تە پرۆس���ەكە چەند سەرنج و تێبنییەك لەبەرچاوبگرێ. "د .عی���زەت س���ابیر" س���ەرۆكی لیژنەی دارای���ی و وەبەرهێن���ان لەپەرلەمان���ی كوردستان بۆ (سڤیل) لەبارەی ئەو سەرنج و تێبینانەی لەسەر دەستپێكردنی پرۆسەی وەبەرهێن���ان لەهەڵەبجەی ش���ەهید هەیانە دەڵێ���ت "پێویس���تە یەكەمیان ئ���ەو هەاڵنەی لە بونیادنان���ەوەی پارێزگاكانی تردا كران، لەهەڵەبج���ە دووب���ارە نەكرێت���ەوە ،دووەم كێشەی زەویوزار بەتەواوەتی چارەسەری بۆ بكرێ ،سێیەم دیزانێكی جوان و شایستە ب���ۆ پارێ���زگای هەڵەبج���ە دروس���ت بكرێ، چ���وارەم یەكەی نیش���تەجێبوون دروس���ت بكەن ،پێنجەم ئاگاداری زەوی كش���توكاڵی بن ،هەرچی زەوی هەیە نەكرێ بەپڕۆژە". پێش���تر بەش���ێكی زۆری پڕۆژەكان���ی وەبەرهێن���ان كەموكوڕی زۆری���ان هەبوو، ك���ە لەبەرامب���ەردا هاواڵتی���ان زەرەرمەن���د ب���وون .بەدواداچوونی ئ���ەو پڕۆژانە وەك بەڕێوەبەرەك���ەی وەبەرهێن���ان ئام���اژەی ب���ۆ دەكات" ،خەمێك���ی دیك���ەی" دەس���تەی وەبەرهێنانە و ئێس���تا كاری جدی لەس���ەر دەكرێت. سەربەس���ت خ���در لەمب���ارەوە دەڵێ���ت "بەفەرمانی نوێی س���ەرۆكی دەستە ،دەیان لیژن���ە لەن���اوەی دەس���تەی وەبەرهێن���ان دروستكراون ،كاری ئەوان بەدواداچوونی وردە ب���ۆ ئەو پڕۆژانەی تێبینیان لەس���ەرە، هەروەها دەستنیشانكردنی خاڵە الوازەكانی ئەو پڕۆژانەیانە". یەكێ���ك لەهەنگاوەكان���ی بنەبڕكردن���ی كەموك���وڕی لەپڕۆژەكان���ی وەبەرهێنان بۆ داهات���وو ،چارەس���ەری یاس���اییە ،ئەوی���ش بریتی���ە لەهەمواركردن���ەوەی یاس���ای وەبەرهێنان ،كە ئێستا كاری لەسەر دەكرێ. بەڕێوەب���ەری زانی���اری وەبەرهێن���ان باس لەوە دەكات ،كە رەشنوسی پڕۆژە یاساكە خوێندن���ەوەی یەكەم���ی ب���ۆ ك���راوە .وەك یەكێك لەچارەسەرە یاساییەكان سەبارەت بەكەموڕییەكانی كۆمپانیا و وەبەرهێنەران، سەربەست خدر دەڵێت "لەیاسای داهاتوودا رێوش���وێنی توند بەرامب���ەر كەمتەرخەمی وەبەرهێن���ەران گیراوەتەب���ەر ،تادەگات���ە سزادان ،هەموو ئەمانە كەسی وەبەرهێنەر بەرامب���ەر یاس���ا و ئەركەكانی خۆی پابەند
دەكات". هەمواركردنەوەی یاس���ای وەبەرهێنان، ئێس���تا لەپەرلەمان���ی كوردس���تان ل���ەالی لیژن���ەی دارای���ی و وەبەرهێنان���ە ،لەبارەی دوایی���ن هەنگاوەكان���ی پەس���ەندكردنی ئەو یاسایە نوێیەدا ،د.عیزەت سابیر دەڵێت "سێ پڕۆژە یاس���ای جیاواز لەالیەن سێ گروپی پەرلەمانتاران لەب���ارەی هەمواركردنەوەی یاس���ای وەبەرهێنان پێشكەش كراوە ،ئێمە لەگەڵ بوونی تێبینیەكان ،خوێندنەوەمان بۆ كردوون و كردوومانن بەیەك پڕۆژە". ه���ۆكاری س���ەرەكی هەمواركردن���ەوەی یاس���اكە ،چارەسەركردنی كەموكوڕییەكانە ك���ە ل���ە یاس���ای یەك���ەم درك���ی پێدەكرا و تائێس���تاش هەر كاری پێدەكرێ .دەربارەی دیارترین خاڵی گۆڕانكاری لەیاس���ای نوێی وەبەرهێنان ،ئەو پەرلەمانتارە دەڵێت "یاسا كۆنەك���ە كۆمپانیا بیانیەكان���ی ئازادكردبوو
س ەرۆكی لیژن ەی وەب ەرهێنانی پ ەرل ەمان:
ئ ەو ه ەاڵن ەی ل ە پارێزگاكانی تر كراوە، ناب ێ ل ە ه ەڵ ەبج ە دووبارە بكرێت ەوە
لەهێنان���ی كرێكاری بیانی ،بەاڵم لەیاس���ای ت���ازەدا ناچ���ار دەك���رێ %75ی كرێ���كاری ناوخ���ۆ بەكاربخات ،ئەوەش���ی دەمێنێتەوە دەتوانێ���ت ل���ەدەرەوە بیهێنێ���ت ،هەروەه���ا لێخۆش���بوونی باج كە لەیاسای پێشوو 10 ساڵ بوو ،كراوە بۆ 5ساڵ". گەرچی ساڵی رابردوو ،رێژەی مۆڵەتدان بەپڕۆژەكانی وەبەرهێنان بەراورد بەسااڵنی پێش���وو كەم���ی كردب���وو ،ب���ەاڵم ب���ەرای سەربەس���ت خ���در بەڕێوەب���ەری زانیاری لەدەس���تەی وەبەرهێنان ساڵی 2016ساڵی وەبەرهێنان دەبێت .ل���ەو بارەیەوە ناوبراو ئام���اژە ب���ۆ ئ���ەوە دەكات ،تائێس���تا زیات���ر ل���ە 100پڕۆپۆزەڵ پێشكەش���ی دەس���تەی وەبەرهێن���ان ك���راوە لەژێ���ر خوێندنەوە و پێداچوون���ەوەدان ،بۆی���ە پێش���بینی دەكات لەس���ەرەتای س���اڵی داهات���وو ژمارەیەكی زۆر پ���رۆژەی وەبەرهێن���ان لەزۆرب���ەی س���ێكتەرەكان مۆڵەت وەربگرن و ئاست و س���ەرمایەی وەبەرهێنان لەكوردس���تان بۆ جارێكی دیكە بەرزبكەنەوە.
ژمار ه 276
2015/5/9
19
سياسەت
ئەمجارە هێزە نێودەوڵەتیەكان هێندەی مەبەستیان رێگریكردنە لە گروپە سەلەفیە جیهادیەكان ،هێندە مەبەستیان رووخاندنی رژێمی ئەسەد نیە
كۆنگرەی جنێڤ 3و غیابی ستراتیژی هاوبەشی كوردیی ب ەشداریكردنی كورد ب ە دوو شاندی جیاواز و دوو سرتاتیژ و دیدی پێچ ەوان ەوە، زیان ب ە پێگ ە س ەربازیی و سیاسی ەك ەی دەگ ەی ەنێت بەشی سیاسەت
"ستیڤان دیمستۆرا" شاندی نێودەوڵەتی بۆ تەنگژەی سوریا ،خولێكی نوێی لەدیدارە راوێژكارییەكانی بۆ كۆتاییهێنان بەقەیرانی س����وریا دەس����پێكردوە .ناوب����راو دوای شكستهێنانی دەسپێش����خەرییە روسییەكە، ئەمج����ارە دەیەوێ لەناو ب����ارەگای نەتەوە یەكگرت����وەكان لەسویس����را ،بەمەبەس����تی دۆزین����ەوەی چارەس����ەرییەك بۆ تەنگژەی س����وریا ،كۆنگرەی جنێڤ 3بەڕێوەبەرێت. ئ����ەم كۆنگرەیەش بە بەش����داری نوێنەرانی رژێ����م ،گروپەكانی ئۆپۆزیس����یۆن و گروپە كوردیی����ەكان لەگ����ەڵ هەندێ����ك لەگروپ����ە چەكداریی����ەكان و كۆمەڵێ����ك پس����پۆڕ
20ژمار ه 2015/5/9 276
بەڕێوەدەبرێت. ئەوەی كۆنگرەی جنێڤ 3لەكۆنگرەكانی جنێ����ڤ 1و جنێ����ڤ 2جیادەكات����ەوە، بەش����داری دوو ش����اندی كوردی جیاوازە، كە هەریەكەی����ان بەنوێنەێت����ی میحوەرێكی كوردی بەش����داری لەو كۆنگرەیەدا دەكەن. ش����اندێك بەنوێنەرێتی ئیدارەی خۆسەری دیموكراتی بەجیاواز و شاندێكی ئەنجومەنی نیش����تمانی كوردی����ش لەتەنیش����ت ش����اندی ئیتیالف����ی نیش����تمانی هێزەكانی س����وریاش بەجیاواز بەشداری لەم كۆنگرەیەدا دەكەن. بەمجۆرە هەردوو جەمس����ەرە كوردییەكە لەخۆرئ����اوای كوردس����تان بەش����داری لەكۆنگ����رەی جنێڤ 3دەك����ەن .بەگوێرەی بۆچونی پس����پۆڕە سیاسییەكان ئەم پرسە
بەنیس����بەت كوردەوە بەدەسكەوتێكی نوێ لەقەڵ����ەم دەدرێ ،چونكە ئیت����ر جیهان بەو قەناعەت����ە گەیش����توە ك����ورد بەالیەنێك����ی چارەسەركردنی تەنگژەی سوریا بزانێت. ك����ورد :بەش����داری لەدی����دارە راوێژكارییەكان بەپێچەوان����ەی كۆنگرەكان����ی جنێ����ڤ ،1 جنێڤ 2و مۆسكۆ و قاهیرە ،ئەوە ئەمجارە لەكۆنگرەی جنێڤ 3ش����اندەی نێودەوڵەتی بۆ ئ����ەوەی هەڵەكان����ی راب����ردوو دووبارە نەبێتەوە ،پێش بەستنی كۆنگرەكە ،چەندین كۆبونەوەی الوەكی جۆربەجۆرەی لەگەڵ الیەن����ەكان ئەنجام����داوە .ئ����ەم كۆبون����ەوە راوێژكارییان����ە وەك����و پێش����زەمینە بۆ ئەم كۆنگرەی����ە لەقەڵەمدەدرێ����ن .لەم����ڕوەوە
سياسەت
"عەبدولس����ەالم ئەحم����ەد" هاوس����ەرۆكی تەڤگ����ەڕی كۆمەڵگ����ەی دیموكرات����ی ئاماژە ب����ەوە دەكات ،كە ئ����ەم كۆبونەوە البەالیانە لەچ����وار ب����ۆ ش����ەش هەفت����ەی خایان����دوە. هەروەها ناوبراو جەخت ل����ەوە دەكاتەوە، ك����ە بۆ ئ����ەم كۆنگرەی����ە هەوڵ����دەدرێ وانە لەهەڵەكان����ی راب����ردوو وەربگی����رێ و ئەو كێش����انە دووبارە نەكرێن����ەوە ،كە هەردوو ش����اندەكەی پێش����وو ئەنجامیان����داوە. ئەحم����ەد ئام����اژەی ب����ەوەش ك����ردوە ،ك����ە ئ����ەوان بەنوێنەرێتی كورد بەش����داری لەم كۆنگرەیەدا دەكەن و بۆچونەكانی ئەوانیش لەكۆبون����ەوە راوێژكارییەكاندا تۆماركراوە و بەهەند وەرگیراوە. بەپێی بۆچونەكانی عەبدولسەالم ئەحمەد، تێك����ڕای دید و بۆچون����ەكان كۆكراونەتەوە و لەتوێ����ی پەڕەیەك����ی هاوب����ەش بەن����اوی ئۆپۆزیس����یۆنەوە كۆدەكرێن����ەوە .ل����ەدوای ئەم����ەش ه����ەوڵ بۆ ئ����ەوە دەدرێ ،گش����ت بۆچونەكان����ی ئۆپۆزیس����یۆن بەهەموو باڵ و الباڵەكانیی����ەوە لێك نزی����ك بكرێنەوە بۆ ئ����ەوەی لەدیدێك����ی هاوبەش����دا یەكبخرێن. ئەم����ەش بۆچون����ی تاك����ەكان و پێكهات����ە سیاسیەكان لەخۆدەگرێ ،بۆ ئەوەی لەگەڵ دی����دی ش����اندی رژێم����دا تاوت����وێ بكرێن. ئانالیستە سیاسییەكان لەو بڕوایەدان كورد لەماوەی دوو س����اڵی راب����ردوودا لەڕووی سیاس����ی و س����ەربازییەوە س����ەركەوتنی گەورەی تۆمارك����ردوە .ئەمەش خۆی لەو دەسكەوتە دیپلۆماس����ییەدا دەبینێتەوە ،كە لەكۆنگ����رەی جنێ����ڤ 3دا نەك یەك ش����اند بەڵكو دوو شاندی كوردی بانگهێشتكراون. ئەمە لەكاتێكدا لەهەردوو كۆنگرەی جنێڤی 1و 2دا بەعالەمی ئاشكرا هەموو الیەنەكان كوردیان پشتگوێ دەخست. جنێ����ڤ :3غیاب����ی دی����د و س����تراتیژی هاوبەش بەگوێ����رەی ئەو بەڵگەنامان����ەی لەدیدارە راوێژكارییەكان����دا بەم��ل�ا و ب����ەوالودا دزەی����ان ك����ردوە ،هێ����زە نێودەوڵەتییەكان و لەگ����ەڵ ئەوانی����ش دەزگا و رێكخ����راوە نێودەوڵەتییەكان لەهەوڵی ئەوەدان نەهیڵن لەوە زیاتر دامودەزگاكانی دەوڵەت بەدەست گروپە سەلەفییە جیهادییەكان بڕوخێندرێن. هەروەه����ا بەگوێ����رەی ئ����ەم س����تراتیژییە تازەی����ە ،هەم����وو الیەن����ە نێودەوڵەتی����ەكان دەیان����ەوێ لەالی����ەك دەزگاكان����ی دەوڵەت ل����ەوە زیاتر ه����ەرەس نەهێن����ن ،لەالیەكیش بەس����تێن ب����ۆ بەرەنگاربوون����ەوەی گروپە
س����ەلەفییە جیهادیی����ەكان خۆش����بكرێت. بەقسەی پسپۆڕان ،ئەمەش هێڵی سەرەكی جیاكەرەوەی س����تراتیژی كۆنگرەی جنێڤ 3لەكۆنگرەكان����ی پێش����وە .بۆیە بەگوێرەی ئ����ەم س����تراتیژییە ئ����ەوە بوون����ی گروپ����ە كوردییەكان بەپێویس����تیی زانراوە ،چونكە ك����ورد یەكێ����ك لەبەدیل����ە س����یكۆالرەكانی سەلەفیەتی جیهادین. لەگ����ەڵ ئەم����ە ،ك����ورد لەن����او خۆیان����دا نەیانتوانی����وە بەی����ەك س����تراتیژی و دیدی هاوبەشەوە پێشوازی لەكۆنگرەی جنێڤ 3 بكەن .ئەمەش پێش هەموو شتێك پەیوەندی بەشكس����تی "مەرجەعیەت����ی سیاس����یی"ەوە هەیە ،ك����ە خ����ۆی زادەی رێكەوتنی دهۆك 1ب����ووە .هەردوو الیەنی رێكەوتنی دهۆك ه����ەم تەڤگ����ەری كۆمەڵگ����ەی دیموكرات����ی و ه����ەم ئەنجومەن����ی نیش����تمانی ك����وردی یەكتری بەهەڵوەش����اندنەوەی رێكەوتنەكە تۆمەتباردەك����ەن .ئەم����ە لەكاتێكدای����ە ك����ە بەفیعل����ی بەرهەم����ی رێكەوتنەك����ە وات����ە "مەرجەعیەتی سیاس����ی" بەهاتنەدەرەوەی دووەمین الیەن����ی گرنگی ناویەوە ،بەفیعلی كۆتایی پێهاتووە .شكس����تی ئ����ەم ئەزمونە ك����وردی رووب����ەڕووی دووڕیانەیەك����ی سیاس����ی ترس����ناك كردۆتەوە .بۆیە كورد بێ ئامادەگی سیاس����ی ،لەكۆنگرەی جنێڤ 3بەشداری دەكەن. ه����ەردوو میح����وەرە كوردییەك����ە هەریەكەی����ان بەجی����اواز ش����اندی خۆی����ان ب����ۆ ئ����ەم كۆبونەوەی����ە دەنێ����رن .ش����اندی ئەنجومەن����ی نیش����تمانی ك����وردی ك����ە ل����ە س����ەالح دەروێ����ش و فواد عەلیك����ۆ پێكدێ، تێكهەڵكێش بەش����اندی ئیتیالفی نیش����تمانی س����وریا كراون ،واتە بەپاشكۆیەكی شاندی گشتی ئیتیالفی نیش����تمانی سوریا لەقەڵەم دەدرێ����ن .لەبەرامب����ەردا ش����اندی ئیدارەی خۆس����ەری دیموكرات����ی بەجیاوازت����ر و بەسەربەخۆتر بەش����داری لەم كۆنگرەیەدا دەكەن .ئەمە لەكاتێكدایە كە تەڤدەم و گروپە هاوپەیمانەكانی بۆخۆیان لەگەڵ "دەستەی هەماهەنگ����ی س����وریا" پەیوەن����دی نزیكیان هەیە .ئەو هێزەش بەئۆپۆزیسیۆنی مەدەنی دەناسرێ ،بەاڵم نەیارەكانی بەدرێژكراوەی رژێمی ئەسەدی لەقەڵەم دەدەن. ئەنجام بەگوێ����رەی دواهەم دەیتاكانیش هێش����تا هی����چ گۆڕانكاریی����ەك لەپێكهات����ی ش����اندە كوردیی����ەكان ب����ۆ كۆنگ����رەی جنێ����ڤ 3دا نەهاتۆتەكای����ەوە .ئەم����ەش زیانێك����ی زۆر
تازە كاتی ی ەكخستنی شاندەكان ب ەدەست ەوە ن ەماوە ،ت ەنیا ئ ەوەی دەتوانرێ بكرێت، گرنگ ە ك ە ه ەردوو شاندەك ە ل ەوێ دید و بۆچوون ەكانیان ی ەكبخ ەن بەناونیش����ان و پێگەی ك����ورد دەگەیەنێـت. س����ەرچاوەكان ئام����اژە ب����ەوە دەك����ەن، س����تراتیژییەكان و دیدەكان����ی پش����تەوەی ئ����ەم كۆنگرەی����ە 180پل����ە لەكۆنگرەكان����ی جنێڤ����ی 1و 2جی����اوازە .لەكۆنگرەكان����ی جنێڤ����ی 1و2دا دی����دی هاوب����ەش لەس����ەر گۆڕینی رژێمی ئەس����ەد چڕكرابۆوە .بەاڵم لەكۆنگ����رەی جنێڤ 3دا ئ����ەم دۆخە گەلێك جی����اوازە ،چونكە ئەمجارە زیاتر لەگۆڕینی رژێم ،هێ����زە نێودەوڵەتییەكان و رێكخراوە جیهانیی����ەكان ب����ەو ئامانج����ە كۆنگرەك����ە دەبەس����تن ،ك����ە ببێتە كۆس����پێكی قانونی و كردەكی لەبەردەم تەشەننەكردنی زیاتری گروپە سەلەفییە جیهادییەكان. بەگوێرەی ئ����ەم س����تراتیژییە بایەخێكی زۆر بەك����ورد دەدرێ ،چونك����ە پێگ����ەی ك����ورد لەس����تراتیژیی جیهان����ی ب����ۆ رووبەڕووبوون����ەوەی تی����رۆردا گەلێ����ك تۆكمەیە .پسپۆڕان لەو بڕوایەدان سەرباری ئ����ەوەی ك����ورد لەب����ەرەی س����ەربازیدا ئەم دەس����كەوتە گەورەیەیان بەدەست هێناوە، ب����ەاڵم لەبەرەی سیاس����ی و دیپلۆماس����یدا ناتوانن بەری ئەم دەسكەوتەیان بچننەوە. گرنگترین ئاكامی ئەمەش بەش����داریكردنی ك����وردە بە دوو ش����اندی جیاواز و لەوەش واوەت����ر ب����ەدوو س����تراتیژی و دی����دی پێچەوان����ەوە .لێرەدا دۆخ����ی دوو گوتاریی كورد ئەگ����ەری زۆری هەیە زی����ان بەپێگە س����ەربازی و سیاس����ییەكەیان بگەیەنێ����ت. هەرچەند كاتێكی ئەوتۆ بەدەستەوە نەماوە، بەاڵم بەكردەكی ئەوەی دەتوانرێ لەرۆژانی ئایندەدا بكرێ ،برتییە لەیەكخس����تنی دید و بۆچونەكانی هەردوو شاندە كوردییەكە .بۆ ئەمەش س����ەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بەرپرسیارێتییەكی مێژویی لەئەستۆیە.
ژمار ه 276
2015/5/9
21
سياسەت
دیمەنێكی مەرزی "حاجی ئۆمەران" لەسەر سنوری نێوان هەرێمی كوردستان و ئێران
بازرگانی ب ەرێژەی %60داب ەزیوە
هەرێم پەیوەندیەكانی لە گەڵ ئێراندا بەرەو الوازی دەچێت راوێژ كامەران
هەرچەندە ئێران لەمێژە دۆس���تایەتیەكی پت���ەوی لەگەڵ هەرێمی كوردس���تاندا هەیە، بەاڵم لەچەند ساڵی رابردوودا پەیوەندیەكانی نێ���وان هەرێ���م و ئەو واڵتە ب���ەرەو الوازی چووە ،بەوت���ەی چاودێرانیش هۆكاری ئەو
22ژمار ه 2015/5/9 276
دۆخە بەرژەوەندیە ئابووریەكانە. پێش���تر لەس���اڵی 2009لەدیكۆمێنتەكانی ویكیلیك���س ئ���ەوە باڵوكرای���ەوە ،ك���ە بەرپرس���انی هەرێ���م و بەتایبەتی���ش پارتی دیموكراتی كوردس���تان زیاتر مەبەس���تیان بووە بچنە ب���ەرەی (توركیا -ئەمریكا)ەوە لەبەرامبەر ئێراندا ،بەوپێیەی ئەوان ئێرانیان
بەدەستوەردان لەكاروباری ناوخۆی هەرێم و رێگری لەبەرژەوەندی���ە نەتەوەیەكەكانی كورد تاوانبار كردووە ،ئەمەش لەكاتێكدایە كە ه���ەر بەپێی ئ���ەو بەڵگەنامانە پەیوەندی پەرپرس���انی یەكێت���ی لەگەڵ ئێران���دا زیاتر بووە ،بەاڵم ئەوەی ئێس���تا لەس���ەر ئەرزی واق���ع دەبیندرێ���ت ئەوەی���ە ،ك���ە خەریك���ە
سياسەت
زۆرینەی پەیوەندی���ە بازرگانی و ئابووری و تەنانەت سیاس���یەكانی هەرێمیش لەگەڵ توركیادا ئەنجام دەدرێت ،ئەمە جگەلەوەی ئ���ەو پەیوەندیانە لەگ���ەڵ ئێراندا زۆر كەمی كردووە. " یاس���ین رەحی���م" جێگ���ری س���ەرۆكی ژووری بازرگانی و پیشەس���ازی سلێمانی ئەوەی بۆ س���ڤیل ئاش���كرا كرد ،كە بەهۆی قەیران���ی ئابووری���ی و كران���ەوەی هەرێ���م بەرووی بازاڕەكان���ی توركیا و ئەوروپادا، بازرگان���ی لەگ���ەڵ ئێ���ران كەمی ك���ردووە. یاس���ین رەحیم گوتی "ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێ���وان هەرێم���ی كوردس���تان و ئێ���ران لەسەرەتای ساڵی رابردووە تائێستا بۆ %60 كەمیكردووە ،كە ئەوەش بەش���ێكی بەهۆی قەیرانی ئابووری بەش���ێكی دیكەی بەهۆی زیادكردن���ی گومركە لەخاڵە س���نوریەكانی هەرێم���ی كوردس���تاندا ،ك���ە وایك���ردووە بازرگانەكان خاڵە س���نوریەكانی باش���وور و ناوەڕاس���تی عێ���راق ب���ەكار بهێن���ن ،ك���ە بەهۆی نالەباری سیاس���ی و بەرتیلەدانەوە
گومركیان لێناس���ەندرێت ،یاخود پارەیەكی كەم دەدەن ،جگەلەوەی ئێستا خەڵك زیاتر بەرهەم���ی توركی و ئەوروپی دەكرێت بەو پێیەی كوالێتیان باشترە". ب���ەاڵم الوازبون���ی پەیوەن���دی سیاس���ی هەرێم���ی كوردس���تان لەگەڵ ئێران���دا تەنها خ���ۆی لەالیەن���ی ئابووریی���دا نەبینیوەتەوە، بەو پێیەی لەرووی سیاسیشەوە بەبەراورد بەتوركیا ب���ەرەو دواوە چووە" .د .محەمەد بازیان���ی" چاودێری سیاس���ی لەو بارەیەوە پێیوای���ە ،كە بەهۆی ئەوەی توركیا واڵتێكی كراوەت���ر و دامەزراوت���رە ،ن���ەك تەنه���ا بۆ كورد ،لەناوچەكەشدا كاریگەری زیاتر بووە. بازیانی گوتی "ئێران بەهۆی دەستوەردانی لەكاروب���اری ناوخ���ۆی واڵت���ان لەعێراق و س���وریا و یەم���ەن و لوبن���ان و ناوچەكەدا، تاڕادەی���ەك پەیوەندیەكان���ی لەرۆژهەاڵت���ی ناوەڕاستدا بەرەو الوازی چووە ،لەكاتێكدا توركی���ا بەهۆی ئ���ەوەی دامەزراوەییترە و دەس���ت لەكاروباری ناوخ���ۆش وەرنادات، زیات���ر واڵت���ان پەیوەندی سیاس���ی لەگەڵدا دروس���تدەكەن ،بۆ هەرێمی كوردس���تانیش ئەم دۆخە كاریگ���ەری هەبووە ،جگەلەوەی توركی���ا ئێس���تا دەروازەیەك���ی گرنگ���ە بۆ كرانەوەی هەرێم بەرووی جیهاندا ،ئەگەرنا پەیوەن���دی هەرێ���م و ئێ���ران لەئاس���تێكی باش���دایە ،بەاڵم لەئێستادا دەس���ەاڵتدارانی هەرێم زیاتر لەتوركیا نزیك دەبنەوە". بازیان���ی پێیوی���ە فاكت���ەری ئابوورییش كاریگ���ەری گ���ەورەی هەب���ووە ،چونك���ە بەگوت���ەی ئەو "ن���ەك تەنها لەكوردس���تان، لەزۆرین���ەی واڵتان���ی ناوچەك���ە خەڵ���ك لەجیات���ی كۆمپانی���ا ئێرانی���ەكان ،رووی���ان كردۆت���ە كۆمپانیا توركی���ەكان ،بەو پێیەی كوالێتیان باشترە". جگە لەوەش "فازڵ بەشارەتی" بەرپرسی لق���ی 12پارت���ی پێیوانی���ە پەیوەندیەكان���ی هەرێ���م لەگەڵ ئێ���ران الواز بوبێ���ت ،بەاڵم ناشیش���ارێتەوە كە وەك ج���اران نییە .ئەو بەسڤیلی گوت "پەیوەندی ئێران و هەرێمی كوردس���تان پەیوەندیەك���ی دێرین���ە ،ب���ەاڵم لەئێس���تادا بەرژەوەندی���ەكان وادەخوازێت هەرێ���م زیات���ر ب���ەڕووی توركی���ادا كراوە بێ���ت ،ب���ەو پێی���ەی دەروازەیەك���ی گرنگی ئابوورییە بەرەو ئەورپا و ئەوانیش بەهۆی بەرژەوەندی���ە ئابوورییەكانی���ان لەهەرێمدا، زیات���ر ب���ەڕووی هەرێم���دا كراونەت���ەوە، لەكاتێكدا ئێران بەو جۆرە نییە". ئەم قسانەی فازڵ بەشارەی لەكاتێكدایە
كە لەماوەی رابردوودا پرس���ی راگەیاندنی دەوڵەت���ی كوردی بەئاش���كرا لەمیدیاكانەوە باسی لێوەدەكرا ،بەاڵم ئێران زۆر بەتوندی بەرپەرچی هەر هەولێك���ی بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی دایەوە و بەپالنی ئیسرائیل ناوی برد ،لەكاتێكدا توركیا بەراورد بەئێران نەرمونیانت���ر بوو ،بەاڵم بەش���ارەتی دەڵێت "ه���ەر واڵتە و سیاس���ەت ب���ۆ بەرژەوەندی خ���ۆی دەكات ،هیچ واڵتێ���ك و بەتایبەتیش واڵتانی دراوسێ پشتگیری لەسەربەخۆیی هەرێم���ی كوردس���تان ناك���ەن ،چونك���ە بەمەترس���ی دەبینن بۆس���ەر بەرژەوەندنی نەتەوەیی���ان ،لەكاتێكدا ئەو واڵتانە لەرووی ئابووریی و ئاس���ایش و سیاس���یەوە زیاتر قازان���ج دەكەن گ���ەر هەرێمی كوردس���تان س���ەربەخۆ بێت وەك لەوەی ئێس���تا لەگەڵ عێراقدا دەیكەن ،هەربۆیە ئەو هەڵوێستەیان بەهۆی لێك تێنەگەیشتنەوەیە". ئەم بۆچونانەش لە كاتێكدایە كە بەشێكی دیكە لەچاودێرانی سیاسی پێیانوانییە هەرێم پەیوەن���دی سیاس���ی لەگ���ەڵ ئێران���دا الواز بوبێت .مەجید ساڵح راوێژكار لەپەرلەمانی كوردس���تان ئاماژە بەوە دەدات ،كە هەرێم لەدۆخێك���دا نیی���ە پش���ت لەهی���چ واڵتێك���ی دراوس���ێ ب���كات و پەیوەندیەكان���ی لەگەڵدا الواز ب���كات ،ئ���ەو گوت���ی "ئێران ئێس���تاش پەیوەندیەك���ی پت���ەوی لەگ���ەڵ هەرێم���ی كوردس���تاندا هەیە و دوو كونسوڵخانەیان هەیە ،بەئاشكراش هێزە سەربازیەكانیان بۆ ش���ەڕی داعش لەهەرێمدان و بەردەوامیش س���ەردان و هاتوچۆ هەیە ،بەاڵم سەبارەت بەدەوڵەت���ی ك���ورد هیچ واڵتێكی دراوس���ێ بەتوركیاش���ەوە نەیانش���اردۆتەوە ،ك���ە دژ بەراگەیاندن���ی ئ���ەو دەوڵەت���ەن و هەمویان یەك هەڵوێستیان هەیە". مەجید س���اڵح نایشارێتەوە كە پەیوەندیە ئابووریی���ەكان لەگ���ەڵ ئێران���دا الواز بووە و ه���ەر ئەوەش ئ���ەو بۆچون���ەی هێناوەتە كایەوە ،ك���ە وادەربكەوێت پەیوەندی ئێران و هەرێ���م الوازە .ئ���ەو گوتی "ئێس���تا ئێران خۆی لەقەیرانی ئابووریی دایە و پەیوەندیە ئابوورییەكانی لەگەڵ ناوچە سونەكانیش���دا بەهۆی شەڕی داعشەوە پچڕاوە ،كە پێشتر ئەوانیش لەرێگەی هەرێمی كوردس���تانەوە دەهات���ن ،هەرچەن���دە چەن���د مانگێ���ك پێش ئێس���تاش رێكەوتنێ���ك بۆ هەن���اردەی گاز لەنێ���وان ئێ���ران و هەرێم���دا ئەنجامدراوە، ب���ەاڵم پەیوەندی���ە ئابووریی���ەكان بەبەراود لەگەڵ جاران الوازترن".
ژمار ه 276
2015/5/9
23
سياسەت
ئێران بەتەنیا نە توانای دامرکاندنەوەی تۆفانەکانی ئەم ناوچەیەی هەیە و نە وەك تەنها هێزی ناوچەکەش هەژمار دەكرێت
ئێران و خولیای ئیمپراتۆریەت ئ ەم خ ەون و خولیای ەی ئێران ت ەنها ئیمپراتۆری ەتێكی كارتۆنی ە ،ك ە خۆی ل ەب ەرامب ەر گۆڕانكاریی ە ناوخۆكانی و ه ەوراز و نشێوەكانی ب ەردەمیدا راناگرێت عەلی حوسێن كەریمی
ماوەیەک���ە زیادبوونی هێز و نفوزی ئێران لەالیەن میدی���ا نێودەوڵەتیەکان���ەوە کەوتۆتە رۆژەڤ���ەوە .ئ���ەم دەربڕینان���ە تەنی���ا تایبەت نی���ە بەمیدیا نێودەوڵەتی���ەکان ،بەڵکو هەندێک لەگ���ەورە بەرپرس���انی کۆم���اری ئیس�ل�امی ئێرانیش رێک ئەم بۆچوونەیان هەیە. چ���ۆن دەک���رێ ئ���ەم دۆخە بک���رێ؟ ئێران کام ئامرازان���ەی بەدەس���تەوەیە ،ک���ە بتوانێ وەها سیاس���ەتێک بەرەوپێش ببات؟ ئەگەر و بەربەس���تەکانی ب���ەردەم فراوانخوازی ئێران کامانەن؟ لەناوچەیەک���دا کە رووب���ەڕووی کۆمەڵێک قەی���ران و ناس���ەقامگیری وەك بەه���اری عەرەب���ی ،ش���ەڕی ناوخۆی���ی س���وریا،
24ژمار ه 2015/5/9 276
بەدەس���ەاڵت گەیش���تنی داع���ش لەبەش���ێک لەخاک���ی س���وریا وعێ���راق ،داگیرکردن���ی پایتەخت���ی یەم���ەن لەالی���ەن حوس���یەکانەوە بۆت���ەوە ،وادێتە بەرچاو ک���ە هەنووکە ئێران خاوەن���ی س���ەقامگیرییەكی رێژەیی���ە .ئ���ەم دۆخ���ە گوزارش���ت لەحەزێک���ی دەروونی و دوورەپەرێ���زی خەڵکی ئێران ن���اکات ،بەڵکو مێژووی هاوچەرخی ئێ���ران پێچەوانەی ئەم دۆخە نیشان دەدات ،هۆیەکەشی رەنگە تەنها س���ەرکوتی حکومەت���ە ئیس�ل�امیەکەی نەبێ. شەقامی ئێران بەشێوەیەکی بنەڕەتی لەسەر ئەساس���ی نەریتێک���ی لەمێژین���ەی حکومەتی و هەروەه���ا بوون���ی دەوڵەتێک���ی مۆدێرن و ناوەندگەرا هەر لەسەردەمی رەزاشاوە بنیات نراوە ،کە بۆتە هۆی ئەوەی ئەم واڵتە بتوانێ لەگەلێ���ک ه���ەوراز و نش���ێوی تون���دی وەك
شۆڕش���ی ١٩٧٩تێپەربب���ێ و یەکگرتووی و گونجانی خۆی بپارێزێت. سەرباری بابەتی س���ەقامگیریی کە یەکەم ئیمتی���ازی ئ���ەم واڵتەی���ە ،ش���ێوازی کردەیی ئ���ەم واڵت���ەش فاکتەرێکی دیکەی���ە .کۆماری ئیس�ل�امی لەس���ەردەمی جێگیربوونی���ەوە لەساڵی ١٩٧٩بەمالوە بەشێوەیەکی بەرباڵو حیس���ابێكی تایبەت���ی لەس���ەر س���وپایەكی ئایدیۆلۆژیک كردۆتەوە ،کە زۆر وابەس���تەیە بەدەس���ەاڵتەكەیەوە ،ئەوی���ش س���وپای پاس���دارانە .ئامانجی ئەم س���وپایە پاراستتنی حکوم���ەت و ناردنە دەرەوەی شۆڕش���ە .بۆ گەیشتن بەم ئامانجە ،یەکەیەکی پرۆفیشناڵی لەژێ���ر ناوی س���وپای ق���ودس دامەزراند ،کە ئەرکی ئەنجامدانی مەئموریەتی س���ەرەوەی سنورەکانی لەسەرشانە و هەر لەم پێناوەشدا
سياسەت
خاوەن���ی ئیمکاناتێکی ئێگجار زۆرە .س���وپای قودس كۆمەكێكی زۆری بەهێزە وابەستەكانی ئێرانەوە كردوە ،وەك حیزبوڵاڵ و مەش���ق و راهێنانی هێزەکانی الیەنگری بەش���ار ئەسەد و هەروەها میلیش���یاکانی خوازیاری ش���یعە لەس���وریا و لوبنان .وێ���ڕای ئەمانەش ،ئێران بەباڵ���ە چەکدارەکان���ی خ���ۆی ل���ەدەرەوەی واڵت پشتئەس���توورە ،بۆ نموونە حیزبوڵاڵ و میلیشیا شیعەکانی عێراق و سوریا .لێرەشدا نابێ گرووپەکانی وەک جیهادی ئیس�ل�امی و حەماس لەبیر بکرێن ،کە یارمەتییەکی زۆری بەرەوپێش���چوونی سیاس���ەت و کردەوەکانی تارانیان داوە. س���ێهەمین ئیمتیاز لەسیاس���ەتی ناوچەیی ئ���ەم واڵت���ە ،بەکارهێنان���ی "هێ���زی ن���ەرم"ە. ئێران جیا لەو سەرنجڕاكێش���یەی لەش���ێوەی دەربڕین���ە ئایدۆلۆژیکەی���دا ب���ۆ گرووپ���ە ش���یعە غەیرە ئێرانیەکان هەیەت���ی ،لەرێگای دام���ەزراوە مەزهەبیەکانی���ەوە ،یارمەت���ی م���اددی هەندێ���ک گ���رووپ و الیەنی دیكەش دەدات ،ه���ەر بۆی���ە س���ەرنج و پش���تیوانی ئ���ەم گرووپان���ەی ب���ۆ الی بزووتن���ەوە سیاسیەکانی ژێر حیمایەی خۆی رادەکێشێ. هەروەه���ا تۆڕێ���ک لەروحانی���ە ش���یعەکانی لەسەرتاس���ەری جیه���ان بەدەس���تەوەیە ،کە بەهۆی پەیوەن���دی بنەماڵەیی و حەوزەییەوە خاوەن���ی جیهانبینییەک���ی هاوبەش���ن .ت���اران س���ەرمایەدانانێکی بانگەوازخوازی بەرباڵوی هەی���ە ،وێڕای وەڕێخس���تنی ژمارەیەکی زۆر کەناڵ���ی تەلەفزیۆن���ی و رادیۆی���ی بەزمان���ە بیانی���ەکان و بەکارهێنان���ی دیپلۆماس���یەکی فەرهەنگیی ،ئەمانە ئامرازەكانی بەردەس���تی كۆماری ئیسالمی ئێرانن. ب���ە روانینێک���ی وردت���ر ل���ەم دۆخ���ە بەو ئەنجام���ە دەگەی���ن ،کە ئەو نف���ووزەی ئێران ل���ەدەرەوەی س���نوورەکانی خ���ۆی هەیەتی، کەمتر دەرئەنجامی خواس���تی خودی ئێرانە. لەراس���تیدا کۆماری ئیس�ل�امی زۆرتر لەوەی کرداری هەبێ ،پەرچەکرداری بەدواوەیە ،لەم بوارەشدا زۆر بەباش���ی دەزانێ چۆناوچۆن هەلومەرجەکە بەقازانجی خۆی بقۆزێتەوە و لێی سوودمەند بێت. گومانێ���ک ل���ەوەدا نیی���ە کە ئ���ەم واڵتە لە لوبنان حیزبوڵاڵی دامەزراندووە ،بەاڵم ئێران لەالوازیی لوبناندا رۆڵێك���ی ئەوتۆی نەبووە، ک���ە بۆت���ە ه���ۆی هاتنەکای���ەی دەس���ەاڵتێکی میلیشیایی شیعە .ئەمە لەحاڵێکدایە کە توانای س���ەربازیی ئ���ەم واڵتە لەچ���او توانا و هێزی گرووپەکانی دیکە لەزیادبوون دایە.
لەالیەکی دیکەوە ،ئەم واڵتە بەش���ێوەیەکی راس���تەوخۆ لەدەس���تپێکی بەه���اری عەرەبی یان سەرهەڵدانی ش���ەڕی ناوخۆیی سوریادا بەش���دار نەبووە ،سەرباری ئەوەی رێبەرانی کۆماری ئیس�ل�امی بانگەش���ەی ئەوە دەكەن، کە پاش���لەرزەکانی شۆڕشی ئیسالمی ١٩٧٩ وەک فاکتەرێک رۆڵی هەبووە لەسەرهەڵدانی بزووتنەوەکانی بەهاری عەرەبی. س���ەبارەت بەس���وریا ،ك���ە دەبینی���ن بەشێوەیەکی بەرباڵو دەست لەهاوکێشەکانی ئ���ەم واڵت���ە وەردەدات ،ئەم���ە هۆیەک���ەی بەرگریکردنە لەسەدەاڵتەکەی بەشار ئەسەد وەک تەنه���ا هاوپەیمان���ی عەرەب���ی ت���اران. لەواقعدا ئێران لەهەوڵ دایە رۆڵی خۆی وەک فاکتەرێکی گرنگ لەشامدا بپارێزێ. س���ەبارەت بەعێ���راق ،دەب���ێ بوت���رێ ک���ە بەدەس���ەاڵت گەیش���تنی هێزی شیعی لەبەغدا دەرەنجام���ی دەس���تێوەردانی س���ەربازی ئەمریکای���ە ل���ە .٢٠٠٣ئێ���ران لەس���ایەی کردەوەکان���ی ئەمری���کادا ب���وو بەفاکتەرێکی گرنگ و کاریگەرتر لەم واڵتە ،نەک لەئەنجامی سیاس���ەتێکی دەرەک���ی كاریگ���ەر .دەربارەی یەم���ەن و بەحرەینی���ش ئ���ەم لێكدانەوەی���ە دەق���اودەق دێتەوە ،چونکە رۆڵ���ی ئێران لەم واڵتانەش���دا زۆر رووك���ەش و پەراوێزی���ی بووە. ل���ە كۆتاییدا دەکرێ بوت���رێ ئێران زۆرتر لە "دەس���ەاڵتێکی پێش ف���ەرز" دەچێ تا وەک "دەس���ەاڵت" ،ئەم���ەش لەخۆی���دا دەتوان���ێ داهێن���ەری گۆڕانکاری بێ .کەوتنەبەرباس���ی ئ���ەو بابەت���ەی گوایە ئێران تەنها دەس���ەاڵتی ناوچەیی���ە و دەتوانێ تۆفانەکانی رۆژهەاڵتی ناوەڕس���ت دامرکێنێ ،دوورە لەراس���تییەوە، ئەم���ە میدیاکانن کە ش���انازی پێ���وە دەکەن. ئێران بەتاقی تەنها نە توانای دامرکاندنەوەی تۆفانەکان���ی ئ���ەم ناوچەی���ەی هەی���ە و ن���ە دەشتوانێ وەک تەنها هێزی ناوچەکە هەژمار بکرێ. واڵتان���ی دیک���ەی وەک تورکیا ،ئیس���رائیل و س���عودیە ب���ە باش���ی دەتوان���ن ملمالنێ���ی ئێران بکەن .ئێران س���ەرباری ئەو تواناییەی لەپەرەپێ���دان بەنف���ووزی خۆی ل���ەدەرەوەی س���نوورەکان لەرێگ���ەی الیەن���ی ش���یعی و باڵ���ە چەکدارەکانی هەیەتی ،بەو حاڵەش���ەوە لەناوچەکەدا حکومەتێکی گۆشەگیرە و بەهیچ شێوەیەک توانای ئەوەی نییە هاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتی ل���ەدەوری خۆی کۆبکاتەوە .لەم گۆش���ەنیگاوە بارودۆخ���ی س���عودیە گەلێک باشتر دێتە بەرچاو ،بەهۆی ئەوەی لەشەڕی
ئ ەو نفوزەی ئێران ل ەدەرەوەی خۆیدا ه ەی ەتی ،زیاتر دەرەنجامی پ ەرچ ەكردار و قۆستن ەوەی دەرف ەت ەكان بووە ،ن ەوەك ل ەئ ەنجامی كرداری خۆی ەوە هاتبێت ە كای ەوە دژی حوس���ییەکان توان���ی هاوپەیمانیەتێك���ی پێکهاتوو لەچەند واڵتێکی سوننە رێکبخات. ئایەتوڵ�ل�ا خومەینی کە بەباش���ی لەدۆخی کەمینەی شیعەی جیهانی ئیسالم تێگەیشتبوو، ب���ەردەوام نە تەنه���ا بانگەش���ەی رێبەرایەتی ش���یعەکانی جیهان���ی دەک���رد ،بەڵک���و هەوڵی دەدا خ���ۆی وەک پاڵەوان���ی هاوپەییمان���ی و یەکگرتوویی ئیسالمی بناسێنێ .رووداوەکانی ئەم سااڵنەی دوایی ئەو راستیە دەخاتەڕوو، ک���ە سیاس���ەتی دەرەوەی ئێ���ران كەوتۆت���ە داوی دەستەگەرایی ش���یعی و دەربازبوونی لەم داوە گەلێک ئەستەمە. هەوڵەکانی ئێران بۆ زاڵكردنی هەژموونی خۆی لەناو واڵتانی عەرەبی دراوسێیدا ،وەک عێراق ،س���وریا ،یەم���ەن و تەنان���ەت لوبنان، ک���ە دوچ���اری کۆمەڵێ���ک قەی���ران وگرفت���ی ناوخۆیی بوون ،ماس���ی گرتن���ە لەئاوی ڵێڵدا، ی���ان دروس���تکردنی خانوویەکە لەس���ەر ئاو. ئیمپراتۆریەت���ی نوێ���ی ئێ���ران ،دی���ارە ئەگەر بگونج���ێ ئەو ناوەی لەس���ەر دابن���رێ ،تەنها ئیمپراتۆریەتێک���ی كارتۆنی���ە ،ک���ە لەبەرامبەر گۆڕانکاری���ە ناوخۆییەکانی ئەم واڵتانە و ئەو هەوراز و نش���ێوانەی بەسەریدا تێپەڕ دەبن، توانای خۆڕاگری و بەرگریکردنی نییە. ئێ���ران واڵتێک���ە لەدۆخ���ی ئەزموونکردنی یەکێ���ك لەکارەس���اتبارترین قۆناغەکان���ی مێ���ژووی خۆیدای���ە .ب���اری ئابووریەک���ەی کارەس���اتبارە و ئ���ارەزوو دەکات بەچارەس���ەرکردنی قەیران���ی ناوک���ی ،خۆی ل���ەو پەراوێ���زە نێودەوڵەتی���ەی تێیکەوت���ووە بێنێتەدەر .باش���تر وای���ە حکومەتەکەی تاران لەجیاتی پەرەپێدان بەنفووزی ناوچەیی خۆی و بیرکردنەوە لەدامەزرانی ئیمپراتۆرییەک کە ئاسۆیەکی ڵێڵ و ناروونی هەیە ،بەشێوەیەکی پراگماتیک مامەڵە بكات.
ژمار ه 276
2015/5/9
25
سياسەت
ساڵێك لە
شێخ وەسانان ()34
كارەساتی ئ ەنفال و كیمیاباران
محەمەد مەال قادر قۆناغ����ی یەكەم����ی ئەنف����ال ل����ە 1988/3/14 لەناوچەكان����ی قەرەداغ و گەرمیان دەس����تیپێكرد، لە 1988/3/16هەڵەبجە كیمیاباران كرا ،بەڕاستی لەمێ����ژووی نوێ����ی ك����ورد كارەس����اتێكی یەكجار گەورەب����وو ،لەچەن����د چركەیەك����دا پێن����ج ه����ەزار م����رۆڤ بەمن����داڵ و ژن و پیاو ب����ەگازی خەردەل و سیناید و هی تریش شەهیداكران ،بە هەزارانی دیك����ەش زامداربوون و پەنای����ان بردە بەر واڵتی ئێران ،نەخۆش����خانەكانی ئەو واڵتە لەكرماشان و س����نە و ورمێ و..هتد ت����ا دەگاتە تاران پڕبووبون لەزامداران����ی چەك����ی كیمی����اوی ،مەزەن����دە دەكرا ژم����ارەی برین����داران ئەوكات نزیك����ەی 15هەزار ك����ەس بن ،لەالیەن حزبەكانەوە ،بەتایبەتی پارتی، لەت����اران ل����ە لقی 8بەپێی توان����ا هاوكاریان كرا و سەردانیان كرا. كاتێك ئەو كارەس����اتە روویدا ،ئێمە وەك لقی2 نەمانزانیب����وو ،ل����ەرۆژی 1988/3/23ئاهەنگ����ی نەورۆزمان دەگێڕا و تیپی هونەری قەاڵت چاالكی زۆری هەبوو ،سرودخوانی و نواندنی شانۆگەری كاوەی ئاس����نگەر ،لەكۆتای����ی ئاهەنگەكە لەرێگەی بێتەل لەكارەس����اتەكە ئاگادار كراینەوە ،ئاهەنگ و خۆشیەكەمان بووە ماتەمین و فرمێسك رشتن. بەو شێوەیە ئۆپەراس����یۆنی ئەنفال لەهەڵەبجە و ق����ەرەداغ دەس����تی پێكرد ،تا گەیش����تە هەش����ت قۆن����اغ .قۆناغ����ی یەك����ەم لەهەڵەبجە و ق����ەرەداغ، لەدویدا گەیش����تە گەرمیان ،كۆتاییەكەی لەبادینان و ناوچەكان����ی برادۆس����ت و خواك����وڕك بوو ،كە ب����ە خاتیمەی ئەنف����ال واتا كۆتایی ئەنفال ناس����را. لەناوچەی خواكوڕك ش����ەڕێكی گ����ەورە لەالیەن پێش����مەرگەوە دژ بە ئەنفالچییەكان كرا و نزیكەی
26ژمار ه 2015/5/9 276
چیرۆكی پێشوازیكردن لە سەدان كەس لە هەڤااڵنی لقی 3و 4 20رۆژی خایاند. ه����ەر ئ����ەوكات لق����ی 3و 4ی پارت����ی ،لەگ����ەڵ هێزەكان����ی یەكێت����ی و الیەنەكان����ی ت����ری بەرەی كوردستانی بەر هێرشی دڕندانە كەوتن و شەهید و برینداری����ان زۆر ب����وو ،ئێم����ە پێش����تر لەرێگەی بێت����ەل لەگ����ەڵ لق����ی 3و 4پەیوەندیم����ان هەبوو، بەاڵم لەس����ەرەتای ئەنفال����ەوە ئامێرەكانی خۆیان قەپاتكرد ،زۆرمان پێ ناخۆش بوو ،بەاڵم هیچمان پێنەدەك����را ،نزیك����ەی 25رۆژ ل����ەوان بێدەن����گ و بێخەبەر بووین ،بە راس����تی زۆر نیگەران بووین. ش����ەوێك جیهازەكەی چیوە پەیوەندی كرد گوتی هەواڵێك����ی خ����ۆش ،كاك ق����ادر و برادەرانی لقی4 و لق����ی 3گەیش����تینە الی ئێمە .لەگەڵ قادر كەوتمە قس����ەكردن ،نەمدەزان����ی لەخۆش����یان چ����ی بكەم، وابزان����م ئەوكات����ە ش����ەوی 8/7ی مانگی1988/4 بوو .كاك قادر گوتی زۆر هیالكین ئەم شەو لێرە دەمێنینەوە. گوت����م هەرچۆنێك بێ ،ئەمش����ەو خۆت و كاك عیزەدین و سەید ساڵح وەرنە الی ئێمە خواردنی خۆشتان بۆ ئامادە دەكەین .ئەوەبوو هەرسێكیان هات����ن جێگام����ان هەب����وو و خواردنیش����مان ب����ۆ ئامادەك����ردن ،لەگ����ەڵ چەن����د كەس����ێكی تریش كە ژمارەیان 15كەس دەبوو .بەو شەوە شلەساوار بەگۆشتی مریشكمان بۆ ئامادەكردن .گەرماومان ب����ۆ ئامادەك����ردن و دوای گەیش����تنیان خ����واردن حازربوو ،دەستیان بە خواردنی شلەساوار كرد، بەالیانەوە زۆر خۆش����بوو ،دوای خواردن یەك لە دوای یەك حەمامیان كرد و خۆیان شوشت. س����ەید س����اڵح برینداری����ش ب����وو ،دوو گوللەی قەناس����ی بەدەس����ت و ملی كەوتبوو ،چارەسەری
باشیش نەكرابوو ،بەاڵم زۆر لەسەرخۆ و بەورە بوو. ل����ەالی خۆمان دكت����ۆر و دەرمانم����ان هەبوو، چارەس����ەری باش����مان ب����ۆی ك����رد .جگ����ە ل����ەو برادەران����ە ،هەڤااڵن����ی تری����ش بەڕێوەبوون ،وەك ئ����ازاد قەرەداغ����ی بەرپرس����ی لق����ی ،3فەرەی����دون جوانڕۆی����ی كارگێڕی لقی ،3بەگش����تی 400نەفەر دەب����وون .هەروەه����ا 50ت����ا 70بەندكراوی����ان لەگەڵداب����وو ،ئەوانی����ش لەبەندیخان����ەی خۆم����ان جێگام����ان بۆ كردنەوە ،پاش چەن����د رۆژ خاوەنی بەندیەكان هاتن و بە بەپارە بەردران و كەس����یان نەماوە پارەكەش بۆ لقی 2بوو. بەراس����تی حەوانەوەی ئەوەندە كەس����ە ئاسان نەبوو ،چونكە گون����دەكان نەمابوون ،هەمووی لە بارەگاكان����ی پارت����ی جێگایان بۆ كرای����ەوە ،بە لق و ناوچەكان����ەوە .كاك ئ����ازادی رەحمەتی و كاك فەریدون لەالی كاك خورش����ید شێرە جێگایان بۆ كرای����ەوە .ب����رادەران ماوەی یەك هەفت����ە مانەوە، پاش����ان هەموویان بەرەو سنوری ئێران جوڵەیان كرد ،ش����ارەزایەكی ئێمەیان لەگەڵ چوو ،بۆ سەید س����اڵح ،كە بریندار بوو ،واڵغێكمان بەكرێ گرت، چونك����ە زۆر هیالك ب����وو ،قارەمانیش بوو ،درود لەگیان����ی كاك ئ����ازاد قەرەداغی و س����ەید س����اڵح بەرواری. كاك عیزەدی����ن ب����ەرواری ب����ەم دوایان����ە هەربۆخۆش����ی باس����ی دەك����رد و دەیگێڕای����ەوە و دەیگوت ئێس����تاش تامی شلەس����اوار بە گۆش����تی مریش����ك لە دەمم ماوە .داخەكەم كەم كەس هەیە ئ����اگای ل����ەو الیەنەی ش����ۆڕش و بەس����ەرهات و كارەساتانە بێت.
كۆمەاڵیەتی
گێچەڵی سێكسی... ئەو دیاردەیەی زۆربەی جار ژنان بێدەنگی لەبەرامبەردا هەڵدەبژێرن
ژمار ه 276
2015/5/9
27
كـۆمـەاڵیـەت��ی
"كاریگەری باڵوبوونەوەی دەنگۆی ناڕاست وەك ڤایرۆسێكی ترسناك وایە بۆ كۆمەڵگا" كچێك: ب ەهۆی ئ ەو دەنگۆیان ەوە ل ە ت ەندروستی باوكامن دەترسین! ف ەرمانب ەرێك: ب ەهۆیدەنگۆیباش��بوونی موچ ەوە زیانێكی دارایی گ ەورەمان لێك ەوتدەترسین!
دەروونناسێك: ه ەندێك درۆ و دەنگۆ تووشی ژان ەس ەرت دەك ەن
بەهرە حەمەڕەش
28ژمار ه 2015/5/9 276
كـۆمـەاڵیـەت��ی
"چوار س����اڵە باوكم تووشی نەخۆشی فشاری خوێ����ن بووە ،بەپێ����ی رێنماییەكانی دكتۆر دەبێت خەف����ەت نەخ����وات و لەه����ەر هەواڵێك����ی كتوپڕ و لەناكاو پاراستوومانە ،بەاڵم ئێستا ئەو ئەركەمان ئەوەن����دە س����ەخت بووە ،ك����ە نازانین چ����ۆن لەو هەموو هەواڵە ناخۆشە بیپارێزین ،كە بەجۆرەها شێواز بەگوێی خەڵكدا دەدرێت". ئەم����ە قس����ەكانی نازەنینی تەمەنی 23س����اڵە، ك����ە م����اوەی س����اڵێكە زانكۆی ت����ەواو ك����ردووە، بەه����ۆی ئ����ەوەی باوك����ی نەخۆش����ە ،ب����ەردەوام چاودێری����ی دەكات .ئ����ەو كچ����ە ،دەڵێ����ت وێ����ڕای خراپ����ی بارودۆخەك����ە ،ب����ەردەوام لەكەناڵ����ەكان هەواڵ����ی ناخۆش����ی جۆراوج����ۆر باڵودەبێت����ەوە، بەب����ێ لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی تەندروس����تی و دەروون����ی خەڵ����ك "چ����وار س����اڵە هەمووم����ان هەوڵێ ئەوەدەدەی����ن ،باوكمان لەهەواڵی ناخۆش بپارێزین ،بەاڵم ئێس����تا لەماڵەوە و لەناو خەڵك و لەبازاڕ ،چەندین دەنگۆی جۆراوجۆر هەن ،كە بۆ تەندروس����تی ئەو زۆر مەترسیدارن .چونكە ئەو بەردەوام فش����اری خوێنی لەسەرەوەیە ،ئەمەش ئێم����ەی خس����تۆتە دڵەڕاوكێی����ەك ك����ە هەمیش����ە نیگەرانی تەندروستی باوكمان بین". لە بۆچوونی كۆمەڵناسییەوە ،واتەوات ،یاخود دەنگ����ۆ ،پەیامێك����ە بەش����ێوەیەكی نافەرم����ی دەم ب����ەدەم لەناوخەڵ����ك دەگوازرێت����ەوە ،س����ەبارەت بەبابەتێ����ك كە لێكۆڵین����ەوە و زانیاری وەرگرتنی راس����ت و دروست لەسەری ئەس����تەمە .لەهەمان كات����دا گرنگی ب����ۆ خەڵك هەی����ە .هەندێجار رەنگە واقیعیەت����ی تێدابێت ،بەاڵم بەش����ێوەیەكی گش����تی ناڕاس����تە و ب����ۆ جۆرەه����ا م����ەرام و مەبەس����ت بەكاردەهێنرێت. "د .مەحبوب���ە ف���ەرەح بەخ���ش" دەرونن���اس، س���ەبارەت بەواتەوات دەڵێ���ت "بەهەر هۆكارێك دەستیپێكردبێ ،كاتێك لەكەسێكەوە بۆ كەسێكی تر دەگوازرێتەوە ،كەسە نوێییەكە لەسەر بنەمای دەمارگیری���ی و بۆچ���وون و ت���رس و نەف���رەت و ح���ەز و پێش���بینییەكانی خۆی ،پێش���داوەریی دەكات". "نەخشین" فەرمانبەری ش����ارەوانییە لەشاری هەولێر ،ب����اس لەزیانێكی ئابووری����ی خێزانەكەی دەكات ،ك����ە بەهۆی دەنگۆی باش����بوونی مووچە و ئاس����اییوبوونەوەی رەوشی ئابووریی لەدوای سەری س����اڵی 2015وە تووشیان بووە و دەڵێت "هەم����وو ك����ەس ،تەنان����ەت بەرپرس����انی ب����ااڵی حكوومەتی����ش دەیانگ����وت ،كە لەس����ەری س����اڵی تازەوە پێدانی مووچە ئاس����ایی دەبێتەوە ،ئێمەش ب����ەو هۆی����ەوە خانوویەكی قیس����تمان ك����ڕی ،كە مانگانە پێویستە بڕی هەزار دۆالر بدەین ،بەپێی لێكدانەوەی داهاتی خۆمان ،بەمووچەی مانگانەی
خۆم و هاوسەرەكەم دەمانتوانی جگەلە خەرجی و كرێ����ی خانوو ،هەرچۆنێك بێت ،ئەو قیس����تەش بدەی����ن ،ب����ەاڵم ئێس����تا ك����ە بارودۆخەك����ە بەرەو خراپب����وون دەچێ ،نە دەتوانین ئ����ەو بڕە پارەیە بدەی����ن و ن����ە خانووەكەش����مان ئ����ەو بڕەپارەی����ە دەكاتەوە ،كە پێش����تر كڕیومانە ،جگەلەوەی سێ منداڵمان هەیە و تائێستا كرێچین". ه���اوكات دەرونن���اس و كۆمەڵناس���ان ئ���ەوە دەخەن���ەڕوو ،ك���ە دەنگ���ۆ و هەواڵ���ی ناڕاس���ت بەپێ���ی توان���ا و كاریگەرییەكان���ی دەتوانێ ترس و پش���ێوی كۆمەاڵیەت���ی زیادب���كات ،هەروەه���ا ب���اوەڕی كۆمەاڵیەت���ی كەس���ەكان تێكب���دات. بێب���اوەڕی و بەدبین���ی و خ���راپ تێگەیش���تن سەبارەت بەسەالمەتی كەسەكان و گۆڕانكارییە كۆمەاڵیەتییەكانی كۆمەڵگە و دیاردە جیاوازەكان پەرەپێدات. "د .محەم���ەد ناس���ر س���یمایی" دەرونن���اس، س���ەبارەت بەدۆخ���ی ئێس���تای كوردس���تان و هەبوونی دەنگۆی جۆراوجۆر ئەوە دەخاتەڕوو، ك���ە لەس���ەرەتای دەرونناس���ی كۆمەاڵیەتییەوە، بابەتێكی گرنگ س���ەبارەت بەمەسەلەی واتەوات یان دەنگۆ هەڵبژێردرابوو ،حیس���اباتی بیركاری بۆدەك���را ،تاك���و بزان���ن دەنگۆ بەچەن���د كاتژمێر لەچەند ناوچ���ە باڵودەبێتەوە .زانایان گەیش���تنە ئ���ەو ئەنجام���ەی جەم���اوەر بەگش���تی هەندێ���ك ح���ەز و ئ���ارەزووی س���ەركوتكراویان هەیە ،كە دەنگۆیەك لەس���ەر هەمان باب���ەت باڵودەبێتەوە، جۆرەه���ا رای ت���ر هاوپێچ���ی دەبێت و تەش���ەنە دەكات و لق���ی ت���ر لێدەبێت���ەوە ،جۆرەها خەیاڵی تری تێكەاڵو دەبێت. د .س���یمایی ،ئ���ەوە دەخات���ەڕوو ،ك���ە ل���ە بارودۆخ���ی ش���ەڕ و خراپ���ی ئابووری���دا، باڵوبوونەوەی ه���ەر دەنگۆیەك كاریگەری زۆر خراپ لەس���ەر دەروونی خەڵك دروس���تدەكات، دەش���ڵێت "كۆمەڵێك خەڵك یەكجار زۆر نیگەران دەكات ،رەنگە كەس هەبێت نەخۆش بێت ،یانیش تووشی زیانی ئابووریی بێت ،وەختێك دەنگۆی ئ���ەوە باڵوكرایەوە كە مووچ���ەی مانگی دوانزە و ی���ەك بەیەكەوە دەدرێت ،راس���تە ل���ەو كاتەدا گەش���بینییەكی دروس���تكرد ،بەاڵم خەڵكێكیش���ی چەواشەكرد و دواتر پێچەوانە بۆوە و خەڵكێكی تووشی زیانی ئابووری كرد". س���ەبارەت بەكەمكردنەوەی كاریگەرییەكانی وات���ەوات ،لەئێس���تادا كە بارودۆخێك���ی ناجێگیر لەئارادای���ە دەڵێ���ت "هی���چ الی���ەن و دەزگای���ەك لەئێس���تادا بەق���ەد راگەیان���دن بەرپرس���یاریەتی ناكەوێتە ئەس���ۆ ،چونكە بەنوس���ین و بیس���تن و بینین رۆژانە دەچێتە ناو ماڵی خەڵك و كاریگەری دادەنێ���ت ،ئەگ���ەر من بم���ەوێ زانیاری لەس���ەر
موچەك���ەی خۆم وەرگرم دەب���ێ لەراگەیاندنەوە بیبیس���تم ،هەروەها لەبارەی دۆخەكانی شەڕ كە ئێستا خەڵك چاوەڕوانی هەواڵی رۆژانەیە". "د .محەم���ەد ناس���ر" زیات���ر لەب���ارەی رۆڵ���ی نێگەتیڤ���ی میدیا دەڵ���ێ "میدیا زۆرج���ار هەواڵی ناڕاس���ت دەداتە خەڵك ،ب���اری دەروونی خەڵك خ���راپ بووە و ئام���ادەی وەرگرتن���ی هەرجۆرە دەنگۆیەك���ن" .لەبەرئ���ەوە پێیوای���ە پێویس���تە راگەیاندن هەست بەو بەرپرسیارێتییە ئەخالقییە ب���كات ،ك���ە دەكەوێتە ئەس���تۆی ،بەهیچ جۆرێك زانی���اری ناڕاس���ت ب�ڵ�او نەكەنەوە" .ج���ار هەیە كەناڵێك���ی تەلەفزیۆن���ی درۆی���ەك باڵودەكاتەوە، تووش���ی ژانە س���ەرت دەكات و چەن���د رۆژێك بێتاقەت���ت دەكات ،وەك ڤای���رۆس هەم���وو ئ���ەو سیستمە تێكدەدات تا كاریگەری لەسەر زاكیرەی خەڵك هەیە"، دەروونناس���ان ،ئام���اژە ب���ە بارودۆخ���ی ئەو كۆمەڵگ���ەی لەبار ب���ۆ باڵوبوون���ەوەی دەنگۆ و ش���ائیعە دەدەن و دەڵێ���ن ه���ەر كۆمەڵگەی���ەك س���ەرچاوەیەكی دیاریكراو و متمانەپێكراوی بۆ ه���ەواڵ نەب���وو ،هەموو ش���ائیعەیەك بەئاس���انی تێی���دا جێدەگرێ���ت ،چونك���ە لەو دۆخان���ەدا رای گش���تی ئامادەی���ی ت���ەواوی ب���ۆ جیاكردن���ەوەی هەواڵ���ی راس���ت و درۆ نیی���ە .ل���ەو حاڵەتان���ەدا شائیعە بۆ جۆرەها مەبەست و مەرامی سیاسی، كۆمەاڵیەتی ،ئیداری ،ئابووریی بەكاردەهێنرێت، كە ه���ەرەزۆری دژی بەرژەوەندییەكانی خەڵكە، زۆرجاری���ش لەالی���ەن نەیاران���ەوە وەك جەنگی دەرونی دژی كۆمەڵگەیەك باڵودەكرێتەوە". كاریگەرترین و ترسناكترین ئەو دەنگۆیانەی ل���ەم دواییان���ە ل���ە كوردس���تاندا باڵوبوویەوە و شڵەژانێكی گەورەی لەناو خەڵكدا دروست كرد، لە س���ەرەتای پەالمارەكانی داعش بوو بۆ س���ەر كوردس���تان ،خەڵك لە دەم���ی یەكترەوە دەنگۆی ناڕاس���تی دەبیس���ت و بەشێكیش���یان باوەڕی���ان پێدەك���رد ،تا كار گەیش���تە ئەوەی خەڵكێك خۆی ب���ۆ راك���ردن ئام���ادە ب���كات .تەنان���ەت لەرێگای مۆبایل���ەوە ئەو پەش���ۆكاویەی دەنگ���ۆكان لەناو ش���ارەكاندا دروس���تی كردبوو ،گەیش���تبووەوە بەرەكانی جەنگ و كاری لە ورەی پێشمەرگەش كردبوو. تائێس���تاش ئەم دەنگۆ ناڕاستانە بەردەوامن، بەتایبەت ئ���ەوەی پەیوەندی بە الیەنی ئابووریی و پەیوەندی هەرێم و بەغدا و موچەوە هەیە .لەم الیەنەوە راگەیاندنەكانیش متمانەیان الی خەڵك لەدەس���تداوە .هەر لەماوەی رابردووشدا بەهۆی دەنگۆی هاتن و نەهاتنی مووچەوە بیس���تمان كە فەرمانبەرێكی ش���ارەوانی تووش���ی جەڵـتەی دڵ بوو و گیانی لەدەستدا.
ژمار ه 276
2015/5/9
29
كـۆمـەاڵیـەت��ی
ل ە ترسی گ ەورەبوونی كێش ەك ە و ئاب ڕووی خۆیان
گێچەڵی سێكسی ...ئەو دیاردەیەی زۆربەی جار ژنان بێدەنگی لەبەرامبەردا هەڵدەبژێرن بەهرە حەمەڕەش "دژوارتری���ن كات���م ئ���ەو كاتانەی���ە ك���ە ناچاردەب���م چەن���د مەترێ���ك بە پ���ێ بڕۆم، چونك���ە زۆر پی���او ه���ەن ،وەك راوچی ژن هەڵس���وكەوت دەكەن ،ب���ێ لەبەرچاوگرتنی هیچ بەهاو رەوشتێكی مرۆیی" .ئەمە وتەكانی "الژە"یە ،كە مامۆستای بنەڕەتییە و تەمەنی 35س���اڵە .ئ���ەو خ���ۆی بەخەڵكی رەس���ەنی هەولێر دەزانێ���ت و دەڵێت "لەهەولێر ژیاوم و چاوم كردۆتەوە ،بەاڵم هەستدەكەم ساڵ بۆ ساڵ رەوشی كۆمەاڵیەتی خەڵك ئاڵۆزتر دەبێت ،ئەو سوكایەتی و تانەدانەی بەرامبەر بەژن���ان بۆتە باو ،ئەوپ���ەڕی دواكەوتوویی و كەموكورت���ی توان���ا عەقڵیی���ەكان پیش���ان دەدات". الژە ،ب���اس ل���ەو ناڕەحەتیی���ە دەكات ،كە هەندێك جار بەناچاری پێویستی بەوە دەبێت بەتەنیا بڕواتە ش���وێنێك ،تادەگاتە ش���وێنی مەبەس���ت رووب���ەڕووی جۆرەه���ا توانج و تانەی بێمانا دەبێتەوە ،بۆیە هەندێجار وەاڵم دەداتەوە و هەندێجاریش دەیەوێت میزاجی تێكنەچێت "كاتێ���ك بەتەنیام و بەپێ دەڕۆم بەراس���تی ،پیاوانێ���ك ه���ەن وەها س���ەیرت دەك���ەن و دەتدەدەنە ب���ەر تانە و توانج ،بێ زانینی ئاس���ت و كەسایەتی ،مرۆڤ تووشی قێزلێكردنەوە دەكەن ،جار هەبووە ئەوەندە بێزارب���ووم وەاڵمی زۆر تون���دم داوەتەوە، جاری���ش هەی���ە م���رۆڤ دەبێت خ���ۆی لەو كەس���ە دواكەوتوانە بپارێزێ���ت ،كە میزاجی تێكدەدەن". بەپێی پێناسە جیهانییەكان ،گێچەڵپێكردن "تەح���ەروش" هەم���وو ئام���اژە و قس���ە و دەستلێدانێك دەگرێتەوە ،كە بەبێ رەزامەندی
30ژمار ه 2015/5/9 276
كەس���ی بەرامبەر رووبەرووی دەكرێتەوە، لەواڵتانی پێشكەوتوودا گێچەڵپێكردن سزای یاس���ایی هەیە .بەپێی مادەی 402لە یاسای س���زادانی عێراقی ساڵی ،1969سزا بۆ ئەو كەس���انە دیاریك���راوە كە گێچەڵی سێكس���ی بەكەسانی تر دەكەن .لەو ماددەیەدا هاتووە، بە بەندكردن بۆ ماوەیەك كە لە س���ێ مانگ كەمت���ر نەبێت ،هەروەه���ا بە بڕی 45هەزار دینار پێبژاردن ،یان ب���ە یەكێك لەم دووانە سزا دەدرێت: .1هەركەس���ێك داواكارێك���ی پێچەوانەی ئادابەكان���ی لەیەكێكی ت���ر كردبێت ،نێر بێت یان مێ. .2هەركەس���ێك لەش���وێنێكی گش���تی بەوت���ە یان بەك���ردار یا ئام���اژەی بەرامبەر ئافرەتێك كردبێت ،ك���ە ئابڕووی ئافرەتەكە بڕوشێنێت. گەر تاوانبار لەماوەی ساڵێكدا بگەڕێتەوە سەر ئەو تاوانەی ،ئەوا سزای بەندكردنەكەی دەبێتە ماوەیەك ،كە لە ش���ەش مانگ زیاتر نەبێ���ت ،هەروەه���ا ب���ە ب���ڕی 225ه���ەزار دیناریش غەرامە سزا دەدرێت. الژە س���ەبارەت بەتۆمارنەكردنی س���كااڵ لەو حاڵەتانەدا دەڵێت "بەرای من پێویس���تە ه���ەر ژنێ���ك گێچەڵی پێكرا ،داوای یاس���ایی لەسەر كەسەكە تۆماربكات ،بۆئەوەی ببێتە پەند بۆ كەس���انی تر ،بەاڵم زۆرجار ژن بۆ ئەوەی كێشەكەی لێ گەورە نەبێت بێدەنگی هەڵدەبژێرێ���ت ،چونكە رەنگە كەس���وكاری بزان���ن كەس���ێك گێچەڵی پێك���ردووە و لێی خۆش نەبن و كێشەكە گەورەتر بێت". ئ���ەو مامۆس���تایە بەس���ەرهاتێكی خ���ۆی دەگێڕێت���ەوە و دەڵێ���ت "جارێ���ك ویس���تم بەتاكس���ی بڕۆمە نەخۆش���خانەی رزگاری،
هەر لەگەڵ چونە ناو تاكس���ی هەس���تم كرد ش���وفێری تاكس���ییەكە نائاس���ایی س���ەیرم دەكات ،دوای دوو دەق���ە دەس���تی ب���ە پرس���یاركردن كرد ،تا گەیش���تە ئەوەی لێی بێزاربووم و پێمگوت ،ئیتر پرس���یار نەكات، ب���ەاڵم ئ���ەو گوتی ئ���ەی خێ���رە بەتەنیا بەو نیوەڕۆی���ە بۆ كوێ دەچی؟ بۆیە زوو داوام لێك���رد رایبگرێت و قس���ەی زۆرم پێگوتوو دابەزیم" .ئەو ژنە گەنجە گوتیشی "تووشی دڵەڕاوك���ێ و توڕەبوونێك���ی زۆر ب���ووم، بەئاس���تێك خۆم پ���ێ كۆنت���ڕۆڵ نەدەكرا و نەمدەزان���ی چ���ۆن بڕۆمە س���ەردانی خزمە نەخۆشەكەم". ئ���ەو ژن���ە مامۆس���تایە ،ئام���اژە بەوەش دەكات كە هەندێك لەهاوڕێكانیشی لەالیەن دكتۆر یان مامۆس���تاكانیانەوە رووبەرووی گێچ���ەڵ پێك���ردن بوونەت���ەوە ،ن���ەك تەنی���ا لەالیەن كەسانی ئاسایی و خەڵكی بێ ئیشی سەرشەقامەكان. كۆمەڵناس���ێكیش س���ەبارەت بەدیاردەی گێچەڵپێك���ردن ،لەالی���ەن چین���ە ج���ۆراو جۆرەكان���ی پیاوان���ەوە دەڵێ���ت "لەك���ۆن و ئێستاشدا گێچەڵپێكردن لەكۆمەڵگەی ئێمەدا هەر دیاردە بووە ،بەاڵم ئێستا شێوازەكەی گ���ۆڕاوە و رەنگە دیاردەك���ەش بەرفراوانتر بووبێت ،ئەوەش پەیوەندی بە گەشەنەكردنی عەقڵیەت���ی پیاوانەوە هەیە لەم كۆمەڵگەیەدا، چونك���ە ئاف���رەت وەك كااڵ س���ەیر دەكرێت نەك مرۆڤ". ب���ەرای "هێم���ن س���اڵح" گەش���ەنەكردنی عەقڵیەت���ی كۆمەاڵیەت���ی وایكردووە ئێس���تا دی���اردەی گێچەڵپێك���ردن زیاتربێت ،بەهۆی ئ���ەو تەوژم���ە تەكنۆلۆژیی���ەوە پڕۆس���ەی پ���ەروەردە و فێرك���ردن و هوش���یاری
كـۆمـەاڵیـەت��ی
كۆمەاڵیەتی نەیانتوانییوە لەگەڵیدا بگونجێن و هاوشانی بڕۆن .لەم هاوكێشەیەشدا ژنان دەبنە قوربانی و لەش���وێنە جۆراوجۆرەكان بێزاردەكرێن. هێم���ن س���اڵح ئ���ەوەش دەخات���ەڕوو، ك���ە بەش���ێك لەكێش���ەكە خودی ژنانیش���ن لەبەرئ���ەوەی "ژنان بێدەنگییەكی س���ەیریان بەرامب���ەر بەگێچەڵپێكردن هەیە ،پێویس���تە ه���ەر ل���ەو ش���وێنە رووب���ەڕووی ببن���ەوە، چونكە ش���تێك نییە ئەوان ش���ەرمی لێبكەن و پێویس���تە كەس���ی بەرامبەر ش���ەرمەزار بك���ەن ،هەر لەبەرئەوەش���ە زۆرج���ار ژنان لەالی���ەن كەس���ە نزیكەكان���ی خێزانیش���ەوە رووبەرووی گێچەڵپێك���ردن بوونەتەوە ،كە دواتر گەیشتۆتە ئاستی پەالماردانیان ،بەاڵم هەربێدەن���گ بوونە ت���ا ژیانی���ان بەهۆیەوە فەوتاوە". هاوكات ئەوەش دەخاتەروو ،كە لە حاڵەتی بێدەنگی���دا ژنان تووش���ی گرفت���ی دەروونی زیات���ر دەبن و ئازارێكی دەروونی روخێنەر
رووی���ان تێ���دەكات ،بۆیە دەكرێ���ت ئەوە بە رووبەرووبوونەوە چارەسەر بكەن. لەب���ارەی ئەنجامدان���ی تەح���ەروش لەالی���ەن چین���ی خ���اوەن بڕوانامە و پیش���ە جۆراوجۆرەكانی وەك ،دكتۆر و مامۆستا و ئەندازیاریشەوە هێمن ساڵح دەڵێت "بەشێك لەئەندازی���ار و دكتۆران���ی لەو جۆرە ،غیابی ئەخالق���ی و ویژدانیی���ان هەی���ە ،پرۆس���ەی خوێن���دن و تەواوكردنی زانكۆ نەبۆتە هۆی پێگەیشتنی كەس���ایەتییان ،بەڵكو تەنیا وەك تەنێكی بەتاڵ بوونەتە خاوەن ناوبانگ ،بۆیە دەكرێ���ت ئەمان���ە زیاتر بخرێن���ە بەرچاوی خەڵك و شەرمەزار بكرێن". ئەو كۆمەڵناسە رێگاچارەی كەمكردنەوەی دی���اردەی تەح���ەروش ،ب���ەكاری دەزگا جۆراوجۆرەكان دەزانێت و پێیوایە ،ئەركی هەم���وو الیەك���ە كە هەڵمەتێكی هۆش���یاریی كۆمەاڵیەت���ی بەرپابكەن ،ه���ەر لەدەزگاكانی پەروەردە و فێركردنەوە تا دەزگا راگەیاندن و رۆشنبیرییەكان.
ژنێك: ل ە ترسی گێچ ەڵ دژوارترین كاتم ئ ەو كاتان ەی ە ك ە ناچاردەبم چ ەند م ەترێك ب ە پ ێ ب ڕۆم كۆم ەڵناسێك: دەب ێ ژنان راست ەوخۆ رووب ەڕووی گیچ ەڵ ببن ەوە، ئ ەگ ەرنا توشی ئازارێكی دەروونی رووخێن ەر دەبن ژمار ه 276
2015/5/9
31
كـۆمـەاڵیـەت��ی
مۆدێرنیتی له کوردستان
جەالل نەجاری * ئەزموونی مێژوویی واڵتانی پێش���کەوتوو ئەوەمان ب���ۆ دەردەخات ،ک���ە بەهاتنەناوەوە و بەکارهێنان���ی بنەم���ا و رەوتەکان���ی نۆژەنبوون���ەوە لەکۆمەڵ���گا ،پێکهاتەی هزر و ئاکاری کۆمەڵگاش گۆڕانی بەس���ەرداهاتووە. ئەم گۆڕانکارییە لەئاس���تی هزر و ئەزمووندا بەمۆدێرنیتی ناڤدێر کراوە .مۆدیرنیزاس���یۆن پرۆس���ه و بەس���تێنیکه ب���ۆ پیادەکردن���ی مۆدێرنیتی لەکۆمەڵگادا. مۆدێرنیزاس���یۆن تایبەتمەندییەکان���ی بریتین لەشارنشینی ،پیشەسازی ،راگەیاندن و پەیوەندیی���ەکان ،سیکۆالریزاس���یۆن و ئاوەزمەندێتی ،دیموکراتیزاسیۆن ،سڕینەوەی سوننەت ،پەرەپێدانی پەروەردە و تەندروستی مۆدێڕن ،داڕمانی پێکهاتەی خێزانی بەرفراوان و س���ەرهەڵدانی خێزان���ی ناوک���ی ،بەگش���تی نوێبوونەوەی هەموو بەشەکانی کۆمەڵگا. چاوخش���اندنێک بە مێژووی یەک سەدەی رابڕدوو لەکوردس���تاندا ئەو راس���تییەمان بۆ دەردەخ���ات ،کە پ���ڕۆژەی مۆدێرنیزاس���یۆن ل���ەم واڵت���ه لەس���ەرەتاوە له ج���ۆری نیزامی و س���ەرکوتگەرانە بووە .واتە ئ���ەم پرۆژەیە بەر لەهەموو ش���تێک بەمەبەس���تی سڕینەوە و یەکدەس���تکردنی کەمین���ەکان لەگ���ەڵ فەرهەنگ���ی زۆرین���ە و لەژێ���ر کاریگ���ەری گوتارێکی رۆژئاوایی و ئەوروپا سەنتەرانەدا بەڕێوەچووە .کورد لەرۆژهەاڵتی ناوەراست یەکێ���ک لەس���ەرەکیترین قوربانییەکان���ی ئ���ەم ج���ۆرە لەمۆدێرنیزاس���یۆن ب���ووە.
32ژمار ه 2015/5/9 276
دیکتاتۆرییەتی کەم���ال ئاتاتورک لەتورکیا و رەزاخ���ان لەئێران دوو نموون���ەی بەرچاوی ئەم ش���ێوەیە لەنۆژەنکردن���ەوەی کۆمەڵگان. لەبەرئەوە ئەزموونی مۆدێرنیتی لەکوردستان ئەزموونێک���ی نالەب���ار و ناهاوس���ەنگە .وەها پرۆژەی���ەک هەڵقواڵوی خواس���ت و ویس���تی ئیرادەی کۆمەڵگا نەبووە ،بەڵکو بەپش���تیوانی هێزێکی نیزامی و بەشێوەیەکی سەرکوتگەرانە پیادە کراوە. قۆناخەکان���ی ت���ر ک���ە قۆناخ���ی پ���اش ش���ەڕە لەکوردس���تان هاوکات ب���ووە لەگەڵ پەرەس���ەندنی ش���ەپۆلی جیهانیب���وون ،ک���ە خۆی لەدرێژەی ئەزموونی مۆدێرنیزاس���یۆن پێناس���ە دەک���رێ .لەم قۆناخەدا ئ���ەم هەلە بۆ ک���ورد هەڵکەوتووە ،که لەرێگ���ەی میدیاکانی راگەیاندن پرس���ی خۆی لەکۆمەڵگای جیهانی بخات���ە بەرب���اس و هەڕەش���ەی س���ڕینەوەی لەس���ەر نەمێن���ێ .بەاڵم حاش���ا ل���ەوە ناکرێ هێرش���ی هەمە الیەن���ەی میدیاکان بۆ س���ەر کوردس���تان ،رەوت���ی گۆڕان���ی بایەخگەل���ی کۆمەاڵیەت���ی و ئەخالق���ی بەتایبەتی لەم دوو دەیەی رابڕدوودا وەه���ا خێرا کردۆتەوە ،که بەم هۆیەوە کۆمەڵگای کوردی تووشی زۆر خەسار و کێشەی کۆمەاڵیەتی بۆتەوە. ئ���ەم ش���ێوەیە لەمۆدێرنیزاس���یۆن لەکوردس���تان بریتی���ە لەش���ااڵوی فەرهەنگی رۆژئاوای���ی ب���ۆ س���ەر کۆمەڵ���گای ک���وردی لەرێگەی کەرەس���ە و ئام���رازی پێوەندیکردن و کەناڵ���ە ئاس���مانییەکان .ئ���ەم پرۆس���ەیە لەمۆدێڕنیزاس���یۆن تەنی���ا الس���اییکەرەوەی شێوەژیانێکی رۆژئاواییە ،بێ لەبەرچاوگرتنی بەستێنەکانی هزری مۆدێرنیتی .مۆدێرنیتیەکی هاوردەی���ی و رواڵەتیی ،کە تەنی���ا لەرواڵەتی تاکەکاندا دەردەکەوێ ،نە لەهزر و ئەندێشەی ئەوان���دا .گوت���اری زاڵ ل���ەم مۆدێرنیتەی���ەدا چەمک���ی (مۆدێرن/س���وننەتی) لەبەرامب���ەر دوانەکان���ی (پێش���کەوتوو /دواکەوت���وو)، (فەرهەنگ/سروشت)( ،خاوەن شارستانیەت/ وەحش���ی) و (ئەورووپا/ک���ورد)دا پێناس���ە دەکات و رێگەچ���ارەی مۆدێرنبوون���ەوەی کۆمەڵ���گای ک���وردی بەفڕێدانی ئ���ەو چەمک
و بابەتان���ە دەزان���ێ ،ک���ە مۆرک���ی کوردییان پێ���وە دیارە .لەچوارچێ���وەی وەها گوتارێکدا تاکی ک���ورد ناتوانێ ه���اوکات هەم کورد بێ و ه���ەم مۆدێ���رن .بەواتایەک،ل���ەم گوت���ارەدا کوردبوون دژایەتی هەیە لەگەڵ مۆدێرنبوون. دەرەنجامی وەها بارودۆخێک بۆ تاکی کورد و بەتایبەت���ی نەوەی نوێ ،سەرلێش���ێواوی و قەیرانی شوناسە. لەقۆناغ���ی پاش ش���ەڕ لەکوردس���تان ئەو چەمک و ئایدۆلۆژیانەی پیشتر ماناکەرەوەی ژیان ب���وون ،بایەخیان نەماوە و دەس���ەاڵتی سیاسی و رۆشنبیریی کوردیش نەیانتوانیوە گوت���اری دژ ب���ەم گوت���ارە زاڵ���ە پێکبێنێت و راڤ���ەی ئ���ەم بارودۆخ���ە ب���کات .بۆی���ە تاکی ک���ورد کەوتۆت���ە ناو بەرزەخێ���ک لەچەمک و بایەخ���ە س���وننەتییەکان و مۆدێرنەکان .وەها هەلومەرجێ���ک رێگ���ە ب���ۆ گ���رووپ و الیەنه توندئاژۆکان خۆش دەکات ،کە بەکەڵکوەرگرتن لەبۆش���ایی ئایدۆلۆژیک لەکۆمەڵ���گادا پێگەی جەماوەری���ی خۆی���ان بەرف���راوان بکەنەوە و دەس���ەاڵتی سیاس���ی بگرنەدەس���ت .ئەوەش مەترس���ی و هەڕەشەیە بۆ سەر ئامانجەکانی دیموکراس���ی و دەس���کەوتە نەتەوەیی���ەکان لەکوردستان. هەلومەرج���ی ئێس���تای کوردس���تان زۆر هەستیارە و بۆ شیکاریی ئەم دۆخە پێویستمان ب���ە لێکۆڵینەوەی زانس���تی لەبواری زانس���تە کۆمەاڵیەتییەکان���دا هەیە .ئەوروپاس���ەنتەری لەگوتاری زاڵ بەسەر مۆدێرنیتیدا نابێ ببێتە هۆی ئەوەی گوتاری مۆدێرنیتی لەکوردستان ئامانجەکانی رۆش���ەنگەری وەک سەروەری عەقڵ و یاسا،دیموکراس���ی ،پاراس���تنی مافی تاک و ..هت���د فەرامۆش بكات .کورد دەتوانێ ئەزموونی خ���ۆی لەمۆدیرنیت���ی بەرهەمبێنێ بەومەرجەی دەسەاڵتی سیاسی ،رۆشنبیریی ک���ورد ،میدی���ا و رێکخ���راوە مەدەنیی���ەکان لەبەردەم کۆمەڵگادا هەس���ت بە بەرپرسیاری زۆرت���ر بک���ەن و بەرنام���ە و خوێندن���ەوەی تایبەتیان بۆ ئەم پرسە هەبێت. * ماستەری کۆمەڵناسی
كـۆمـەاڵیـەت��ی
خۆشەویستی سروشت
بەهرە حەمەڕەش
پاول���ۆ كۆیلو ل���ە كتێب���ی حیكایەتەكانی دوین���ێ و ئەمڕۆش���دا دەڵێ���ت "ئ���ەوەی سروشت نەناسێت ،خواش ناناسێت". ب���ە گوێ���رەی تێكس���تە ئاینیی���ەكان و لێكدانەوە فەلسەفییەكان ،سروشت و ژیان ب���ۆ خزمەتی مرۆڤایەتی دوانەی هاوبەش و تەواوكاری یەكترین .بەو تێگەیش���تنەی پێش���كەوتنی قۆناغەكانی ژیانی مرۆڤ و بیركردنەوەی جوان ،زادەی سروش���تێكی پاك و جوانن. ه���ەر لەبەرئەوەش���ە ك���ە پاول���ۆ كۆیلو خۆشەویستی خوا و سروشت پەیوەستی یەكت���ر دەكات ،چونكە خ���وا لەناو هەموو جوانییەكان���دا ئامادەی���ی هەی���ە ،یانی���ش جوانییەكان���ی سروش���ت بەنەخش���ی خوداوەند وەسف دەكرێن. كلت���وری ناس���ین و خۆشویس���تنی سروش���ت ،ئەگ���ەر خۆرس���كیش نەبێ���ت، پێویس���تە لەپرۆس���ەیەكی پەروەردەدا لە قۆناغەكان���ی گەش���ەی بی���ری مرۆڤ���ەوە دەس���تپێبكرێت و لەباخچەی س���اوایانەوە ئ���ەوە بەگوێ���ی منداڵەكان���دا بدرێ���ت ،كە سروشت و ژینگەی پاك و جوان خزمەتی مرۆڤایەتی دەكەن. كاتێك عەقڵیەتی مرۆڤ لە پاشەكشەدا دەبێ���ت ،سروش���تی خۆش���ناوێت و جوانییەكان���ی سروش���ت س���ەرنجی راناكێشێت ،خاپوركردنی ژینگە ئەوپەڕی رقبوونەوەیە لە نەخشە جوانەكانی خودا. وازهێنان لە جوانییەكانی سروش���ت و ئاڵودەبوونی شتە دەستكردەكان ،ئەوپەڕی ب���ێ خوڵقی مرۆڤ پیش���اندەدات ،ئەوەش كاتێك وێنادەكرێت ،كە كەس���انێك گەشت دەكەن و دوای تێربوون ،پاش���ماوەكانیان دەكەنە ناو جوانی سروشت و لەبەهەشتە دەستكردەكەی خواوە دەیكەنە زبڵدان. كاتێ���ك گروپێك���ی ژینگ���ە پارێ���زی بیانی س���ەردانی چیای س���ەفین و گۆیژە دەك���ەن ،ب���ە سەرس���وڕمانەوە پرس���یار دەكەن "ئەرێ خەڵك���ی ئێرە بۆ واڵتەكەی خۆیان خۆش���ناوێت ،لەكاتێكدا جوانترین
سروش���تتان هەیە"؟! دوات���ر دەڵێن ،بەڵێ پاراستنی سروشت پەیوەندی بە كلتور و عەقڵی خەڵكەوە هەیە ،بەو واتایە كلتور و عەقڵی ئێمە هێشتا لە كوێیە؟ خواپەرس���تی و نیش���تمانپەروەری، جی���ا لە داخس���تنی بەرم���اڵ و نوێژكردن ب���ۆ خ���وا ،خۆشویس���تن و پاراس���تنی دروستكراوەكانی خواشە .بەم لێكدانەوەیە چەند كەس لەم واڵتە خوای خۆشدەوێت؟ نیشتمانپەروەری ،جیا لەچوونە بەرەكانی شەڕ ،رێگرتنە لە ژەهراویبوونی خاكەكەت ب���ە زب���ڵ و پاش���ماوە و بەرزكردنەوەی بینا لەدەش���تەكان ،كە مەترس���ی تێكدانی هاوس���ەنگی ژینگ���ە ل���ەوەوە س���ەرچاوە دەگرێت .كاتێك سروشت دەكرێتە زبڵخانە و بینا بەرزەكان ژیان���ی پەپولەكان لەناو دەبەن ،گەورەترین مەترس���ی لەئاییندەدا ل���ە س���ەر سروش���ت و ژی���ان و خەڵ���ك دروست دەبێت. شارەزایانی بواری سروشت و ژینگە، جیا لەیاسا و رێساكانی میری بۆ پاراستنی ژینگە ،بەپلەی یەك وابەستەی فەرهەنگ و كلتوری خەڵكی دەكەن ،چونكە پیسكردنی سروش���ت و لەناوبردن���ی درەخت���ەكان، ب���ەر لەه���ەر ش���تێك ب���ە هەس���تكردن بە بەرپرس���یارێتییەكی ئەخالقی و ئینس���انی دەزانن. هەیكەلی تواناسازی ژینگەیی ،رەفتاری كەس���ەكان بەزی���ان ن���ەدان لەسروش���ت و رێ���ژەی س���ەالمەتی بەكارهێن���ان و كوالێت���ی ژیانیان ،پەیوەندییەكی پلەبەندی بەژینگ���ەوە هەی���ە ،لەبەرئ���ەوە پێویس���تە پرۆسەی خۆشەویستنی سروشت كاری ب���ۆ بكرێت و كەن���اڵ و ئامرازەكانی تری پەیوەندی بخرێنە خزمەت دروس���تكردنی ئەم كلتورە. پێویستە لەسەرەتای نیازی تاكەكانەوە، مامەڵەك���ردن و هەڵس���وكەوتە ئەرێنی و نەرێنییەكانی���ان و كاریگەریی���ان لەس���ەر ژینگە ،بكرێتە زانیاری و شارەزایانی ئەم بوارە بیخەنە بەردەست.
ژمار ه 276
2015/5/9
33
كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی /ئا :ساڵحی مام عەلی
بۆ شۆفێران تینویەتی مەترسیدارە توێژەران لە زانكۆی "لوفبرا"ی بەریتانی ئاش���كرایان كرد ،كە لێخوڕینی ئۆتۆمبێل بەتینویەتی ،بەتایبەت لەوەرزی هاویندا وەك خواردنەوەی كحول مەترس���یدارە ،چونكە هاوشانی رووداوەكانی هاتوچۆ بەهۆی سەرخۆشی و خواردنەوەی كحولەوە ،بەهەمان ش���ێوە زۆر رووداوی تری هاتوچۆش بەهۆی تینویەتی ش���ۆفێرەوە روودەكەن ،چونكە هەس���تكردن بە تینویەتی دەبێتە هۆی وش���كبوونەوەی لەش و الوازبوونی ئاگایی و هۆشی شۆفێر، بەمەش ئەگەری روودانی روداوەكان زیاتر دەبێت. هەروەها لەو توێژینەوەدا هاتووە ،كە شوفێران پێویستە لەماوەی یەك كاتژمێ���ر ش���ۆفێریكردندا 200مللت���ر ئاو بخۆنەوە ،بۆ ئەوەی توش���ی ئەو كێشەیە نەبن.
بۆچی نەخۆشیەكانی میزەڕۆ زیاتر توشی ئافرەتان دەبێت؟ پزیش���كێكی ئەڵمانی پس���پۆر لە نەخۆش���یەكانی میزەڕۆ ئاشكرای كرد، كە جیاوازی هەیە لەنێوان توش���بوون بەنەخۆشیەكانی میزەڕۆ و میزڵدان لەژن���ان و پیاواندا ،چونكە ئەم خۆش���یانە زۆرتر توش���ی ئافرەتان دەبێت، لەبەرئەوەی ئافرەتان ئەندامی میزەرۆیان كورتترە وەك لەپیاوان ،بەمەش بەكتری���ا و میكرۆب���ەكان زووت���ر دەگەنە میزڵدان و توش���ی نەخۆش���ی و هەوكردنی دەكەن. ئەو پزیش���كە ئەوەشی راگەیاند ،كە دانیشتن بۆ ماوەیەكی زۆر پەستان دەخاتە س���ەر ناوچەی حەوز ،بەمەش خوێن بەئاس���تەم دەگاتە شوێنەكان و بەرگ���ری كەمدەبێ���ت و ئەگەری توش���بوون بەهەوك���ردن زیاتر دەبێت. نیش���انەكانی هەوكردن���ی میزڵدانی���ش بریتین ل���ە :ئازار لەكات���ی میزكردن و گۆڕان���ی رەنگ���ی میز و دروس���تبوونی بۆنێك���ی ناخۆش ،لەو حاڵەتان���ەدا پێویس���تە لە الی پزیش���كی پس���پۆر چارەسەر بكرێت.
34ژمار ه 2015/5/9 276
چۆن چارەی زۆربڵێیی منداڵەكەت دەكەی؟ ئەگ���ەر منداڵەكەت زۆر قس���ەدەكات و بێزاری ك���ردوی ،ئە بەپێی گۆڤ���اری "حیات���ك" دەتوان���ی چارەس���ەری ئ���ەو كێش���ەیەی بكەی���ت لەرێگەی: .1ئارامگرت���ن :ئ���ارام بگرە لەس���ەر منداڵەك���ەت و وەاڵمی هەموو پرسیارەكانی بدەوە ،چونكە ئەو دەزانێت تۆ ئەو توانایەت هەیە. .2گوێ بگرە لەمنداڵەكەت :منداڵەكەت السایی تۆ دەكاتەوە و بۆیە تۆ گوێ بۆ قسەكانی بگری ،ئەویش فێری گوێگرتن دەبێت. .3گفتوگۆكردن :قس���ە و گفتوگۆی لەگەڵ بكە ،بەشێوازێكی هێمن و لەس���ەرخۆ رازینەبوونی خۆت لەس���ەر هەندێ���ك بیرۆكەكانی ئەو بخەڕوو و ئەویش لەتۆوە بەم جۆرە فێردەبێت. .4بێدەنگ���ی :وابكە رۆژانە بۆماوەی���ەك فێری بكەی چۆن بێدەنگ دەبێت ،ئەویش س���ەرقاڵكردنی بەجۆرێك لە یاریكردن ،وەك ئەوەی پێش���بڕكێی لەگەڵ بكەی ،ك���ە كامتان دەتوانن بۆ م���اوەی 5خولەك بێدەنگ بن؟ لەكاتی سەركەوتنی ئەودا پاداشتی بكە و رۆژانە ئەمەی لەگەڵدا دووبارە بكەوە.
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
پێبكەنە دونیا بەرووتدا پێدەكەنێ ئەگەر لە پیری دەترسێی و دەتەوێ تەندروس���تیت ب���اش بێ���ت ،ئ���ەوا پێبكەنە. توێ���ژەرەوەكان لەئەمری���كا و لەزانك���ۆی لومالیندا دوای ئەنجامدانی توێژینەوە لەسەر كۆمەڵێك كەس���ی بەسااڵچوو، بۆی���ان دەركەوت ،ئەو كەس���انەی زۆر پێدەكەنن تەندروستیان باشترە، هەروەها پێكەنین چاالكیەكانی مێشك باشتر دەكات و م���رۆڤ ل���ە لەبیرچوون���ەوە دەپارێزێ���ت، چونكە پێكەنین دەبێتە هۆی دەردانی هۆرمۆنی دڵخۆش���ی، بەمەش بەرگری لەش و چاالكی هەستەدەمارەكان زیاد دەكات و كەسەكە تەندروستیەكی باشتری دەبێت. هەروەه���ا لەوتوێژینەوەیەدا هاتووە ،ماندوبوون و غەمخواردن و زۆربیركردنەوە دەبنە هۆی الوازكردنی مێشك و پرۆسەی بەسااڵچوون پێشدەخەن ،چونكە ئ���ەو كرداران���ە دەبن���ە ه���ۆی دەردان���ی هۆرمۆن���ی كۆرتیزون ،كە زیان بە خانە هەستیەكان دەگەیەنێت و بیركردنەوە و فێربون و الوازدەكات.
ژمار ه 276
2015/5/9
35
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
هۆشیاریی تەندروستیی
هەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت
كارەساتی خۆراك و دەرمانی بەسەرچوو ل ەكۆنگرەی ەكی نێودەوڵ ەتی پزیشكێكی بیانی پێیگوتم :بۆ خاتری خوا تاك ەی واڵت ەك ەتان وەك م ەزب ەل ەی رۆژه ەاڵتی ناوەڕاست دەمێنێت ەوە؟!! خواوەندی پەرەردگار لە سوڕەتی (الرحمن) دەفەرم����وێ "واالرض وضعه����ا لألن����ام ،فیه����ا فاكه����ة والنخل ذات األكم����ام ،والحب ذو العصف والریح����ان .)12-10( "...دەفەرموێ ،ئەو خاكەی ئێ����وە لەس����ەر دەژی����ن هەموو ش����تێكی بۆ ژیان تێدای����ە ،م����ادام ئاو هەیە ،ژیان هەی����ە ،ئینجا دار و دارس����تان ،هەر ئەو خاكە پیرۆزەش����ە هەموو ج����ۆرە دانەوێڵەیەك����ی تێدای����ە ،بۆ ئ����ەوەی تێیدا بژین .هەر ئەو خاكەش����ە كاتێك بنیادەم دەمرێ تێیدا دەشاردرێتەوە. هەر لەس����ەرەتای ژیانەوە كاتێ����ك ئادەمیزاد لەس����ەر زەوی دام����ەزراوە ،دەس����تی بەچان����دن ك����ردووە ،لەگوندی چەرمۆ لەكوردس����تانی ئێمە بووە ،كە دەكەوێتە نێوان كەركوك و س����لێمانی، ئەمە بە بەبەڵگە سەلمێندراوە و قسەی من نییە، ب����ڕۆن س����ەیری مۆزەخانەی "بەڕیتانی����ا" بكەن، لەنەخش����ەی عێڕاقدا دەبینن چ����ۆن باس كراوە. ه����ەر لەوێش ش����وێنەواری مرۆڤ����ی نیاندەرتاڵ (كەللەس����ەری) داندراوە ،كە لەس����اڵەكانی 1920 ئینگلی����زەكان لە عێڕاق لەئەش����كەوتی ش����انەدەر دۆزیویانەتەوە. هەروەها تۆی گوڵی لێدۆزراوەتەوە "العصف والریحان" هەموو دونیا چاوی لەسەر ئەو شوێنە بووە ،دانەوێڵە و خورما و گوێز و میوەی باشی لێب����ووە ،نەك تەنیا بۆ خواردن بەڵكو بۆ هەموو پێداویس����تیەكانی ژیان بەكاردێت ،تاكو دەرمان دروستكردن بۆ چارەسەری نەخۆشیەكان. خەڵكی ئەو دەڤەرە زۆر تەندروس����ت بوونە، ژن و پیاوی بەتەمەنی لەس����ەرووی 100ساڵی زۆر بوون .لەس����اڵی 2012س����ەفەرێكم بۆ الی رانی����ە و قەاڵدزێ كرد ،چاوم ب����ە (حاجی خەج)
36ژمار ه 2015/5/9 276
ك����ەوت ،رەحمەت����ی خ����وای ل����ێ بێ����ت ،تەمەن����ی ئەوكات 121س����اڵ بوو ،نەوەكانی نفوسیان بۆ هێنام ،هۆش����ی الی خۆی بوو .لێم پرسی حاجی گیان ژیانت چۆت بردەسەر؟ گوتی :بە خوا زۆر س����ەخت بوو ،چونكە 63س����اڵ بێوەژن بوومە، مەڕدار بوومە ،هەموو جۆرە ئیش����ێكم كردووە، هەرچی ئەو خاكە پیرۆزە پێی بەخش����یم لەگەڵ مندااڵن پێی ژیام. چەند جوانە ئەو رەوش����تە رێز لەخاكی خۆت بگری ،گوت����ی لەژیانمدا نەخ����ۆش نەكەوتوومە، ئافەرین پیرەژن. لەبەریتانی����ا لەس����اڵی ،1974لەكاتی خوێندنم لەش����اری Berkshireلەنەخۆش����خانەیەكی گەورە كارم دەكرد ،س����ەرۆكی پەرس����تارەكان س����كۆتلەندی ب����وو ،لەب����ەر دەرگای فالتەك����ەی خ����ۆی لەناو نەخۆش����خانە 3 - 2بڕكە تەماتەی چاندبوو ،بەرۆژ ه����ەر خەریك بوو ،ئاوی دەدا، ژێ����ری پ����اك دەك����ردەوە ،دەیگ����وت ئەو س����اڵ پێویس����تم پێنابێ تەماتە بكڕم ،بەراس����تی وابوو، هەندێك لەپەلكەكان تەماتەی گرتبوو .ئەگەر ئەو حاڵەتە لەگەڵ ش����ارەكانی خۆمان لەكوردستان بەروارد بك����رێ ،هەر كۆاڵنێك چەندەها دوكانی س����ەوزەی لێی����ە ،هەم����وو ج����ۆرە س����ەوزە و میوەیەك ،هەمووی بریقوهۆڕی دێـت ،بەاڵم بۆن و تام����ی تەماتەی لێنای����ەت! بۆچی؟ چونكە وەك مریش����كی دەواجن بەكیمیا زوو گ����ەورە بوون، جین����ی ئ����ەو میوانە گ����ۆڕدراوە بۆ ئ����ەوەی زوو بێتە ب����ازاڕ و پارە بكات .جگەلە س����ەوزە ،میوە و بەروبوم����ە خۆراكیەكانی تریش بەگش����تی تام و بۆی جارانیان نەماوە .س����ەبارەت بە گۆشتی نێ����و بەفرگرەكانی����ش ،بێگومان ئ����ەو پەلەوەر و
گۆش����تەی بەنویێ دەیهێنینەوە ماڵ ،تام و بۆنی لەگ����ەڵ ه����ی فرێ����زەر جی����اوازی زۆرە ،چونكە بەرلەوەی بگاتە ب����ازاڕەكان و ناو ماڵەكان ،كێ دەزانێت چەند مانگ لەناو بەفرگردا بووە؟! دەب���ێ لەخۆمان بپرس���ین ،بۆچ���ی 30تا 40 س���اڵ بەر لەئێستا نەخۆشی كەمتر بوو؟ راستە نەخۆش���ی مەالری���ا و گرانەتا هەب���وو ،ئەویش بەهۆی ئاو راوەس���تان و مێش���ولە بووە ،بەاڵم ( )WHOئیعالنی كرد لە 25ساڵ بەر لەئێستاوە ئ���ەو دەردە لەعێ���ڕاق كۆتای���ی هات���ووە .بەاڵم دەبینین ئێس���تا گەڕاوەتەوە ،مردن و نەخۆشی زۆر كەمت���ر بوو ،ئێس���تا بەكاریگەری دەرمانی خراپ و باش ،نەخۆشی زۆر زۆر بووە. هەرچی دێتە نۆرینگ���ەكان گەنج و پیر دەڵێ (نەخۆش���ی قۆڵۆنم) هەیە ،كە بەشێوەی غازات و سك ئاوسان و ژانەسك خۆی نیشان دەدات، ئەمەش بەهۆی جۆری خواردنەكانە ،كە خراپ و بەس���ەرچوونە ،كاتێ���ك نەخ���ۆش دەیخ���وات هاوسەنگی ناو هەناو و ریخۆڵەكانی تێكدەدات، هێڵی میكڕۆباتی سروش���تی كاری خۆی بكات. لەقورئان���ی پی���رۆزدا هات���ووە "والس���ماء رفعها ووض���ع المیزان ،ألال تطغوا فی المیزان ،واقیموا الوزن بالقس���ط وال تخسروا المیزان( "..الرحمن .)9-7ئ���ەو ئایەت���ە زۆر گرنگە و ژیانی مرۆڤی لەسەر راوەستاوە .هەرچی ژانی بەسكی داهات ی���ەك ك���ۆڵ دەرمانی بۆ دەنوس���رێ ،هیچ رەوا نییە ،چونكە لەشی زیاتر تێكدەچێ ،ئینجا ئەگەر ئ���ەو دەرمانانە بەس���ەرچوش نەبن هەر خراپە، ئەدی ئەگەر بەسەرچوو بن؟؟! ل���ە 2005لەكۆنگرەی���ەك لەواڵت���ی (ئوردن) بەرپرسی كۆمپانیای ( )Seronoلێیپرسیم گوتی "خاطر الله دكت���ورة ،إلی متی بلدكم یبقی مزبلة الش���رق االوسط؟؟" دڵم زۆر ترسا ،گوتم چییە؟ گوتی هەم���وو دەرمانە بەس���ەرچووەكان دێنە كوردس���تان و س���ەرف دەكرێن!! منیش كە ئەو زانیاری���ەم لە كوردس���تان باس���كرد! پێیانگوتم "ئ���ەوە ئیش���ی ت���ۆ نیی���ە"! توخ���وا وەرە دوای ئ���ەو هەموو س���اڵە خوێن���دن و دەردەس���ەری، ماڵوێرانی و دەربەدەری ،ئەو هەموو ش���ەهیدە و لێقەوماوانە ،نەتوانی راستیەكان بەدەربخەی، هاواڵتیانی خۆت لەو دەردە كوش���ندەیە رزگار بكەی؟ جاران م���ردن بۆ بەتەمەن���ەكان بوو ،كاتێك پیرەژنێ���ك ی���ان پیاوێك���ی پیری���ان دەهێنای���ە س���ەر قەبران ،تاكو بەیان���ی لەخەمان خەومان لێنەدەكەوت ،ئێس���تا رۆژان م���ردن لەناو منداڵ و گەن���ج و پیر بەلێش���اوە ،حس���ابی كوش���تنی ش���ەڕەكانم ه���ەر نەك���ردووە ،خواوەن���دی پەروەردگار ئاوەڕێكمان لێبدەوە.
هـــونـــەری سەرپەرشتیار :زانا دڵشاد دزەیی
ع ەزیز وەیسی:
بوختانی زۆرم پێدەكرێت
ژمار ه 276
2015/5/9
37
هونەری
زانا ج ەب ەلی:
لە ترسی كۆپیكردن ئەلبوومەكەم باڵوناكەمەوە 38ژمار ه 2015/5/9 276
هونەری
هونەرمەن���د زانا جەبەلی كە ماوەیەكی زۆرە لەكاری هونەری بێدەنگە ،لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ (س���ڤیل) هۆكارەكان ئاش���كرا دەكات و رایدەگەیەنێ���ت ،ك���ە ئ���ەو بەرهەمی ن���وێ ئامادەیە ،هەروەها چەندین ش���تی دیك���ەش باس دەكات ،كە تائێس���تا باس���ی نەكردوون.
ئەحمەد تاریق
بۆچی بێدەنگ���ی و كاری تازەت
نییە؟ زان���ا جەبەل���ی :بێدەنگی م���ن بۆ چەند هۆكارێ���ك دەگەڕێت���ەوە ،ب���ۆ نموون���ە نەبوونی سیس���تەمێكی تایب���ەت بۆ كارە هونەرییەكانم���ان ك���ە باڵویدەكەین���ەوە، ن���ەك تەنیا من ،رەنگ���ە هونەرمەندەكانی تری���ش نەتوانن خەرجیەك لەبەرهەمێكدا بك���ەن ،دواتر هەموو كۆپی بكرێت ،ئەوە هۆكاری سەرەكی منە كە بێدەنگم ،چونكە بەرهەم���ی هون���ەری پارەیەك���ی زۆری دەوێت تاوەكو بەرهەم دێت ،جگەلەوەی ماندووبوونێكی زۆری دەوێت .تائێس���تا یاسایەك بۆ پاراس���تنی مافی بەرهەمی هون���ەری نییە ،كە كۆپی س���یدی نەبێت لەب���ازاڕدا ،هیوادارم رۆژێ���ك لەرۆژان ئەو یاس���ایە تۆمار بكرێ���ت لەپەرلەمان كە س���یدی كۆپی نەمێنێ���ت ،ئەگەر ئەو سیس���تمە جێبەج���ێ بكرێ���ت ،دڵنی���ام زۆرب���ەی هونەرمەن���دان دەگەڕێن���ەوە گۆرەپانی هونەر .لەم دوو س���ێ ساڵەی رابردوودا كەمترین بەرهەمی هونەری باڵوبۆت���ەوە ،ئ���ەوەش دەگەڕێت���ەوە بۆ ئەم هۆكارەی باسم كرد. ئەوە راس���تە تۆ ئێس���تا بەس ش���یعر و ئ���اواز ب���ۆ هونەرمەن���دەكان دادەنێیت؟ زانا جەبەلی :بەڵێ ئەوە راس���تە من چەندین بەرهەمی هونەریم بەخشیووە بەهونەرمەن���دان ،ب���ەردەوام هاوكاری هونەرمەن���دان بووم���ە لەتێكس���ت و ئاوازدا. مەرج���ی ت���ۆ چیی���ە ب���ۆ ئەو هونەرمەندان���ەی بە تێكس���ت و ئاواز كاریان لەگەڵ دەكەیت؟ زان���ا جەبەل���ی :زۆر گرنگ���ە ئ���ەو هونەرمەن���دەی ئ���اواز و تێكس���تی
دەدەمێ دەنگی باش بێت و بتوانێت هەقی ئەو بەرهەم���ە بدات ،پێویس���تە مەبلەغێك پ���ارە دی���اری بكرێت ب���ۆ ئاوازدانەرەكە و ئ���ەو سیس���تەمەش دانرابای���ە ب���اش بوو، بۆی���ە هەم���وو ئاوازدان���ەران بی���ر ل���ەوە بكەنەوە ئاوازدان���ان ببێتە داهاتێك بۆیان، لەه���ەر كارێك هەقی ماندووبوونی خۆیان وەربگ���رن ،چونك���ە ئ���ەوە سیس���تەمێكی جیهانییە و هەموومان دەبێت داوای هەقی خۆمان بكەین. بەنیازیت كوردستان بەجێبێڵیت؟ زان���ا جەبەلی :نەخێر ئەوە راس���ت نییە و م���ن هەرگی���ز بی���رم ل���ەوە نەكردۆتەوە كوردس���تان بەجێبێڵم و كوردستان بۆمن ئارامتری���ن ش���وێنە ،كە ل���ە منداڵییەوە لێی ژی���اوم ،زۆرج���ار س���ەردانی دەرەوەم كردووە ،بەاڵم تاكە ش���وێنە كە من بتوانم لێ���ی بژی���م كوردس���تانە ،مەگ���ەر تەنها بۆ خوێندن بچمە دەرەوە. ئەوە راس���تە بەنیاز بوویت ببیت بەقایمقام؟ زان���ا جەبەلی :ئ���ەوە ب���ۆ چەندین جارە ئ���ەو پرس���یارە ئاراس���تەی م���ن دەكرێت، نەخێ���ر هەرگیز ش���تێكی وانەب���ووە ،بەاڵم ئەگەر رۆژێك لەرۆژان پۆس���تێكی ئیداریم وەرگرت و بزانم كەسێكی شیاو دەبم لەو پۆس���تە ش���ارەزایم هەیە دەتوانم خزمەت بكەم ،ئەوا بەدڵنیاییەوە دەیكەم. ئ���ەو س���یدیە تازەی���ەت ت���ەواو كردووە بۆچی باڵوی ناكەیتەوە؟ زان���ا جەبەل���ی :ئ���ەوەی راس���تی بێ���ت كارەكان ت���ەواو بووە ك���ە 12تراكە ،بەاڵم دەنگ���ی م���اوە ،پارەیەك���ی زۆری تێچووە، لەب���ەر كۆپ���ی ناتوان���م باڵوبكەم���ەوە ت���ۆ نابێ���ت هەر بەرهەمم بكەی���ت و هیچت بۆ نەگەڕێت���ەوە ،كارێكی زۆر جوانم كردووە لەم س���یدیە تازەیەدا ،بەاڵم لەئێستادا بیرم ل���ەوە نەكردۆت���ەوە ب�ڵ�اوی بكەم���ەوە و رامگرتووە ،تائێس���تا هیچ ناوێكیش���م بۆی دانەناوە. دەگوترێ بەهۆی هاوسەرگیریتەوە دووركەوتییەوە لەكاری هونەری؟ زان���ا جەبەل���ی :نەخێ���ر ئ���ەوە وانیی���ە هاوژینەك���ەم دەیزان���ی م���ن لەگ���ەڵ كاری هونەریدام ،بۆیە هاوسەرگیرییەكەم نەبۆتە بەربەست بۆ من. هی���چ كەس���ێك هەی���ە دڵ���ی تۆی ش���كاندبێت نەتوان���ی كاری هون���ەری بكەیت؟
زانا جەبەلی :نەخێ���ر ناڵێم من پەپولەم، ب���ەاڵم ب���اوەر ناك���ەم ك���ەس دل���ی من���ی شكاندبێت ،ئەگەر دڵیشم شكابێت ئەوا پڕتر دەبم و كاری باشتر و جوانتر دەكەم ،نەك دووركەوم���ەوە ل���ەكاری هون���ەری ،بەاڵم ئەوەن���دەی من قوربانیم ب���ۆ هونەر داوە، هونەر ئەوەندە قوربانی بۆ نەداوم. ژیانی هاوسەریت چۆن پێكهێناوە، بەخۆشەویستی یاخود رێكەوت؟ زان���ا جەبەل���ی :ژیان���ی هاوس���ەریم بەخۆشەویستی پێكهێناوە .هاوسەرەكەشم زۆر هان���م دەدات ،بۆئەوەی بەردەوام بم، دەزانێ���ت هونەر تەنه���ا قوربانیدانە ،بەاڵم هەر هاوكارمە. پالنت چییە؟ زانا جەبەلی :پالنم ئێس���تا ئەوەیە كاری جوانت���ر بك���ەم ،بەمەرجێ���ك سیس���تەمێك هەبێ���ت ب���ۆ كۆپ���ی نەك���ردن ،چونكە هەر هونەرمەندێ���ك ئەگەر بیەوێ���ت كاربكات، ئ���ەوا دەبێت ئامانجی ئ���ەوەی هەبێت چی ب���كات و چۆن كاری جوان بكات ،لەوانەیە خەڵ���ك بڵێن زان���ا بەناوبانگ ب���ووە ،بەاڵم لەوانەیە من ئاوابیر نەكەمەوە ،كە من ئاوا
ب ەردەوام ب ە تێكست و ئاواز هاوكاری هون ەرم ەندانم كردووە بەناوبانگ بم ،رەنگە كارێكی وام كردبێت، كە جێگای دەستخۆشی و جێگای گوێگرتن و ناوبانگی من بێت ،لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا كاری زۆر جوانت���ر م���اوە ت���ا پێشكەش���ی بكەی���ن .هون���ەر زۆر گەورەی���ە و دەبێ���ت هەوڵی زیاتر و كاری جوانتر و گەورەتری بۆ بكەین .من خۆم بە كەسێكی زۆر سادە دەبینم ،هیچ رۆژێك بیرم لەوە نەكردۆتەوە بەناوبانگ بم و خەڵك بمناس���ێت ،یان بڵێم نابێت بچمە ئەو شوێنە و نابێت ئەوە بكەم! نەخێر من وەك كەس���ێكی ئاسایی مامەلە دەكەم ،رێ���ز لەهەموو كەس���ێك دەگرم و هەم���وو كەس���ێكیش بەرێزێك���ی جوانەوە قس���ەم لەگەڵ دەكەن ،هەروەها من پێشتر وابوومە لەرێگەی بنەماڵەكەمەوە ناس���راو بووم���ە ،چونك���ە بنەماڵەك���ەم و باوك���م و براكەم و خێزانەكەم ناسراون ،هونەر ئەو عیشقەیە كە هیچ كاتێك كۆتایی نایەت.
ژمار ه 276
2015/5/9
39
هونەری
بێریڤان بلوت ،نیگاركێش و مۆسیقاژەن:
بە دڵشاد سەعید سەرسامم و خەونم ئەوەیە لەگەڵ ئەودا كەمان بژەنم چەند س����اڵە دەستت بەشێوەكاری
كردووە؟ بێریڤ����ان بل����وت :م����ن ه����ەر لەتەمەن����ی منداڵیم����ەوە ح����ەز و خولیایەك����ی زۆرم ب����ۆ هون����ەر هەب����ووە ،بەتایبەت����ی هونەری وێنەكێش����ان ،بەدرێژای����ی تەمەن����م وێن����ەی جۆراوج����ۆرم دروس����ت دەك����رد ،ب����ەاڵم كارەك����ەم زۆر بەفەرم����ی وەرنەگ����رت بوو، ئەوە ماوەی دوو ساڵە بەشێوازێكی فەرمی فڵچەم بەدەستەوە گرتووە و وێنەدەكێشم. بەاڵم بۆ وا درەنگ بڕیارتدا؟ بێریڤ����ان بلوت :من ك����وردی باكوورم و لەمەخم����ور دەژیم ،ئاس����تەنگی زۆر هەبوو لەبەردەم����م ،ب����ەاڵم هەمیش����ە بی����رم ل����ەوە دەكردەوە دەبێ����ت من وەك هونەرمەندێكی شێوەكار كار بكەم ،لەخەونەكەم كۆلم نەدا و دەس����تمپێكرد و تا ئێستاش بەردەوامم و بەردەوامیش دەبم. ت����ۆ هی����چ ش����تێكت لەب����ارەی ش����ێوەكارییەوە خوێن����دووە ،یاهەر حەز و خولیایەك بووە؟ بێریڤ����ان بل����وت :نەخێر وەكو ش����وێنێكی تایب����ەت نەب����ووە ،ك����ە خوێندبێت����م ،ب����ەاڵم لەمەخم����ور دەزگای����ەك هەب����وو كاری ش����ێوەكاریم تێ����دا دەكرد و زیات����ر گرنگیم بەخۆم����دا و ه����ەر خۆم ویس����تم خۆم پێش بخەم. تا ئێستا چەند تابلۆت هەیە؟ بێریڤان بلوت :لەماوەی ئەو دوو س����اڵەدا زیاتر ل����ە 100تابل����ۆم كێش����اوە ،هەروەها چەندی����ن تابل����ۆم بەدیاری پێش����كەی خەڵك كردووە و چەندین تابلۆشم بۆ زۆر پێشانگا ناردووە. ت����ا ئێس����تا چەن����د پێش����انگات
40ژمار ه 2015/5/9 276
كردۆتەوە؟ بێریڤان بلوت :لەپێش����انگای گروپی هەتا ئێس����تا بەش����داریم لە نزیكەی 20پێشانگادا ك����ردووە و 3پێش����انگای تایبەت بەخۆش����م كردۆتەوە. ل����ەم پێش����انگایانەدا هی����چ تابلۆت فرۆشراوە؟ بێریڤ����ان بل����وت :تابلۆكانی من خواس����تی كڕینی����ان لەس����ەر ب����ووە ،بەاڵم م����ن ئامادە نەبوومە هونەری خۆم بفرۆشم و لەئێستادا بی����ر لەفرۆش����تنی تابلۆكان����م ناكەم����ەوە و نامەوێ����ت بازرگانی بخمە ن����او هونەرەكەم، تەنه����ا ئێس����تا ب����ۆ هون����ەر و پێش����كەتنی هونەرەكەم كاردەكەم. زۆرترین ئەو نرخەی بەتابلۆكانی تۆ دروان چەند بووە؟ بێریڤان بلوت :تابلۆكانی من جۆراوجۆرن و هەریەكێ����ك وێنەی����ەك نیش����ان دەدەن و هەندێ����ك تابل����ۆ هەت����ا 100دۆالر هەندێ����ك هەت����ا 200دۆالر و هەندێكیش����یان ت����ا 300 دۆالریش و زیاتریشیان پێدراوە. ئ����ەی ك����ێ هاوكاری����ت دەكات ب����ۆ الیەنی مادی بۆ پێداویستی هونەرەكەت؟ بێریڤ����ان بل����وت :خێزانەك����ەم و دەزگایی هون����ەری كاری دەس����تی لەمەخموری زۆر هاوكارم بوونە. لەزۆربەی واڵتان هونەرمەندەكان بەهونەرەكانی خۆیان دەژین بۆ بیرت لەوە نەكردۆتەوە بەهونەرەكەت بژی؟ بێریڤ����ان بل����وت :راس����تە وای����ە ،ب����ەاڵم م����ن پێموای����ە لێ����رە هونەرمەن����د ناتوانێ����ت بەهونەرەك����ەی بژی ،ئەوەن����دەی من الیەنە رۆحیەك����ەی هونەرەكەم ویس����تووە ،الیەنە مادیەكەم نەویس����تووە .هەندێك ش����ت هەن
كە بەهیچ ش����ێوەیەك ناتوانی بیانهێنتە سەر زم����ان ،تەنه����ا لەرێ����گای هون����ەرەوە نەبێت، منی����ش دەمەوێ����ت پەیامەكان����م لەرێ����گای هونەرەوە بەخەڵك بگەیێنم. تۆ بەخۆت دەڵێ هونەرمەند؟ بێریڤان بلوت :ئەوی راس����تی بێت هونەر ش����تێكی زۆر جوان و پی����رۆز و جیاوازە و هەموو كەسێك ناتوانێت ببێت بە هونەرمەند من لەئێستادا بە خۆم ناڵێم هونەرمەند ،بەڵكو هەوڵ بۆ ئەوە دەدەم ببم بەهونەرمەند. جگ����ە لەهون����ەر هی����چ كاری ت����ر دەكەی؟ بێریڤ����ان بلوت :م����ن تەنی����ا قوتابی زانكۆ س����ەاڵحەدینم لەبەشی كۆمەڵناسی ،ئەمساڵ قۆناغی چوارەم����م و تەنها كاری هونەریش دەكەم. چەند ئالەتی مۆسیقی دەزانی؟ بێریڤان بلوت :تەنها كەمان. چەند ساڵە كەمان دەژەنی؟ بێریڤ����ان بل����وت :نزیكەی ش����ەش س����اڵە كەمان دەژەنم. لەگەڵ هیچ ئۆركس����ترایەك كارت كردووە؟ بێریڤ����ان بل����وت :بەڵ����ێ لەگ����ەڵ زۆرێ����ك لەئۆركس����تراكان كارم ك����ردووە و لەگ����ەل ئۆركسترای شەهید زەردەشت لەمەخمورە لەچەندی����ن كۆنس����ێرتی ئ����ەو هونەرمەندانە بەش����دار بوومە ،ك����ە لەباك����وور دەهاتن بۆ باشوور بەمەبەستی كۆنسێرت كردن. بەچ موزیكژەنێك سەرسامی؟ بێریڤ����ان بل����وت :من بە دڵش����اد س����ەعید سەرسام بووم و هەركاتێك سەیرم دەكرد س����وودم لێدەبینی و خەونی من ئەوە بووە رۆژێك لەگەڵ ئەو كەمان لێ بدەم.
هونەری
كچە ش����ێوەكار و میوزیكژەنی باكووری كوردستان "بێریڤان بلوت" لەماوەیەكی كەمی كاركردنی لەب����واری هونەری میوزیكژەنین و بەتایب����ەت ش����ێوەكاریدا ،توانیویەت����ی سەركەوتنێكی باش بەدەستبێنێت ،لەبواری وێنەكێشانیش����دا خاوەن����ی زیات����ر ل����ە 100 تابل����ۆی جی����اوازە و بەش����داری چەندی����ن پێشانگای شێوەكاری كردووە و خاوەنی 3 پێشانگای تایبەتی خۆیەتی. فۆتۆ :ئاكار راوچی
كاری هون ەریی ل ە باشووردا هێندەی الساییكردن ەوەی ە هێندە داهێنان نی ە
هۆنیار محمد
رەوش����ی هون����ەر لەهەرێم����ی كوردستان چۆن دەبینی؟ بێریڤان بلوت :لەهیچ شوێنێك مرۆڤ ناتوانێت بڵێت سەد لەسەد باشە ،هەڵبەت لەهەر شوێنێك باشی و خراپی خۆی هەیە، ه��������ون��������ەر ئ��ەگ��ەر م��ن رەوش���ی ه��ەن��دێ��ك ل����ەب����اش����وور ب��ب��ی��ن��م ه���ەی���ە الس����ای����ی����ك����ردن����ەوە نییە ، و داه��������ێ��������ن��������ان یاخود هونەرێكی نوێ بێننە ئاراوە ،من هەقی كەس ن��اخ��ۆم و ه��ون��ەرم��ەن��دی ب��اش��ی��ش ه���ەن ،زۆرب���ەی هونەرمەندە باشەكانیش ل��ەدەرەوەی واڵت��ن ،نازانم ه����ۆك����اری ئ�����ەم چ��ی��ی��ە، رەنگە لێرە باش خزمەت نەكرێن. بۆچی نەچوویت بۆ كۆلیژی هونەرە جوانەكان ی����ان پەیمان����گای هونەرجوانەكان بخوێنی؟ بێریڤان بلوت :ئەوەی من دەمویس����ت هەستم كرد لەوێ دەستم ناكەوێت. ئایا وەزارەتی رۆش����نبیریی لەنێ����وان دەكات جی����اوازی هونەرمەندان����ی پارچەكان����ی دیك����ەی كوردس����تان لەبارەی هاوكاریكردنی بەرهەمەكانیان؟ بێریڤ����ان بل����وت :لەهەر سیس����تەمێكدا بەبۆچوون����ی م����ن فەرق و جی����اوازی هەیە، چەند بڵێی����ن و چەند نەڵێین ئەوە هەر هەیە و لەهەم����وو پارچەكانیش ئ����ەو خاڵە بەدی دەكرێت.
لەكۆتاییدا چیت بۆ كوردستان و رەوشی ئێستای كوردستان هەیە؟ بێریڤان بل����وت :هیواخ����وازم هەر چ����وار پارچ����ەی كوردس����تان یەك بگ����رن و دژی دوژمن بوەس����تن، برایەت����ی و كوردایەتی لەپێش هەم����وو ش����تێكدا بێ����ت و س����وپاس ب����ۆ ئێ����وە و گۆڤارەكەشتان.
ژمار ه 276
2015/5/9
41
هونەری
ع ەزیز وەیسی:
بوختانی زۆرم پێدەكرێت
سڤیل :زانا دزەیی هونەرمەن���د عەزی���ز وەیس���ی گلەیی لە هەندێ���ك پەیج و ماڵپەڕ دەكات ،كە بەناوی ئەوەوە قس���ە دروست دەكەن بە مەبەستی ناشرینكردنی لەالیەن جەماوەرەوە. عەزی���ز وەیس���ی ب���ۆ (س���ڤیل) گوت���ی "م���ن یەكێك���م لەو هونەرمەن���دە كوردانەی بەردەوام بوختان و قس���ەی ناڕەوا بۆمن دروس���ت كراوە و ش���ەڕم پێدەفرۆشن ،بەتایبەت ئەو پەپ���ج و ماڵپەرانەی لەفەیس���بووك كراونەت���ەوە" .هەروەها گوتیش���ی "ئەوان���ە دەیان���ەوێ من ناش���رین بك���ەن لەالیەن خەڵكی كوردس���تان و جەماوەرەكەم ،چونكە دەزانن خاوەن جەماوەرێك���ی بەرفراوانم ،بۆیە م���ن داوای لێبوردن لەهەر كەس���ێك دەكەم ،كە رۆژێ���ك لەرۆژان ب���ەم بوختانانە دڵی لەم���ن رەنجا بێت ،هەروەه���ا گلەیی لەم پەیج و ماڵپەرانەش بوەس���تن ل���ەم دەك���ەم و داوای���ان لێدەك���ەم بەرامب���ەر بە ناش���رینانەی كاران���ە دەكەین". هونەرمەندان���ی ك���ورد
سەباح بە چوار زمان دەیڵێ سڤیل :زانا دزەیی هونەرمەند "سەباح جەوهەر" رایگەیاند ،كە گۆرانییە نوێیەكەی بە چوار زمانە و بەناوی (.)I love you لەوبارەیەوە س���ەباح جەوهەر بۆ (سڤیل) رایگەیاند" ،گۆرانییە نوێیەكەم لە تێكستی حەمە سەعید ئیبراهیم و ئاواز و دابەشكردنی ئاریۆس حەمە سەعیدە و بەچوار زمان تۆمارم كردووە بەناوی ( ،)I love youئێم���ە بیرم���ان لەوە كردووە كە كارێكی زۆر نوێ و تازەگ���ەری بكەین ب���ۆ گەنجان ،ئەم گۆرانییەش لەس���ەر ئەم ئەساسە بەرهەم هاتووە". س���ەباح جەوهەر گوتیشی "ئەم گۆرانییە لەواڵتی توركیا كلیپ دەكەین ،بەاڵم تائێستا دەرهێنەرەكەی دیاری نەكراوە".
هاوژین:
رۆژێكم مابێت كوردستان جێدەهێڵم سڤیل :ئەحمەد تاریق خانمە ئەكتەر و ئەندامی گروپی هەڵپەڕكێی هونەرە میللییەكان هاوژین س���ەردار ،كە بەهاوژین شازادە ناسراوە رایگەیاند ،بیر لەجێهێشنی كوردستان دەكاتەوە. لە لێدوانێكیدا بۆ (سڤیل) هاوژین شازادە گوتی "ئەگەر رۆژێكم لەژیاندا مابێت ئەو كوردستانە جێدەهێڵم ،چونكە بەڕاستی ژیان لەكوردستان خۆشی نەماوە و ناتوانی بەئازادی بڕۆیتە هەموو شوێنێك ،قسە و قسەڵۆكی خەڵك من بێزار دەكات". هەروەها ش���ازادە گوتیش���ی "رۆژنە چەندەها قسەی بێمانای خەڵك بۆم دێتەوە ،ئەم ماوەیە قس���ەیەكی بێمانایان لەسەر من باڵوكرای���ەوە گوایە حەز لەحەمك���ۆ دەكەم ،كەچی حەمكۆ وەكو برایەك���ی خۆم س���ەیر دەكەم و من لەمنداڵیی���ەوە لەالی حەمكۆ گ���ەورە بوومە ،بۆی���ە ئەو قس���انە وا لەمن دەكەن كوردس���تان جێبێڵم ،چونكە ژیان بۆ هەندێك هونەرمەند سەخت بووە".
42ژمار ه 2015/5/9 276
هونەری
ناسلی وازی هێناوە؟ سڤیل: سەرچاوەیەكی ئاگادار ئەوەی ئاشكرا كرد ،كە كچە گۆرانیبێژ ناسلی وازی لەكاری هونەری هێناوە. ئەم سەرچاوەیە بۆ (سڤیل) رایگەیاند "ناسلی دوو ساڵە وازی لەكاری هونەری هێناوە و ئێس���تا لەسویدە خەریكی خوێندنە و لەگەڵ ماڵەوەیان ژیان بەسەر دەبات". هەروەها ئەم س���ەرچاوەیە گوتیش���ی "لەبەر چەند هۆكارێك ناسلی بڕیاری وازهێنانی دا ،ئەویش ئەوە بوو كە رووبەرووی رەخنەیەكی زۆر بوویەوە ،ئەم رەخنانە كاریگەیان لەس���ەر ئەو نەبوو ،ب���ەاڵم كاریگەری لەدەورووبەرەك���ەی هەبوو ،بەتایبەت خانەوادەك���ەی ،ب���ەاڵم دی���ار نییە دەس���ت پێدەكات���ەوە بەكاری هونەری یان نا".
ژمار ه 276
2015/5/9
43
رەنــگاوڕەنــــگ
ئەڵمانیا دەبێتە واڵتی پیر و بەسااڵچووان فەرمانگەی ئاماریی ناوەندی ئەڵمانی هۆشداری دا لەوەی ،ئەڵمانیا ببێت���ە واڵتی پیر و بەس���ااڵچووان ،لە ئەنجام���ی كەمبوونەوەی رێژەی لەدایكبووان و زیادبوونی ژمارەی مردووان ،كە دواجار لە ئەنجامی ئەو پرۆسەیەش���دا بەسااڵچووان لەجیاتی مندااڵن و الوان ،دەچنە سەرووی هەرەمی دانیشتوانی واڵتەكەوە. فەرمانگەكە ئاش���كرای كردووە ،كە بەپێی دواین ئاماری س���اڵی
44ژمار ه 2015/5/9 276
2013ژم���ارەی دانیش���توانی ئەڵمانیا 80.8ملی���ۆن كەس بووە، ب���ەاڵم گەر رێژەی مردووان و لەدایكبووان بەم جۆرەی ئێس���تا بەردەوام بێت ،ئەوا لە س���اڵی 2060دا ژمارەی دانیش���توانی ئەو واڵت���ە كەم دەكات بۆ نزیكەی 70ملیۆن كەس ،لە نێوانیش���یاندا رێ���ژەی گەنجان لە واڵتەكەدا ،كە توانای كاركردنیان هەبێت ،لە 49ملیۆنەوە كەم دەكات بۆ نزیكەی 36ملیۆن.
رەنــگاوڕەنــــگ
شاجوانی گەردوون لە پرۆسەی ئاشتی كۆڵۆمبیادا بەشداریی ناكات "پاولینا ڤیگا" شاجوانی واڵتی كۆڵۆمبیا ،كە هاوكات بەشاجوانی گەردوونی���ش دەستیش���ان كراوە ،داخوازییەك���ی هێزە چەكدارە یاخیبووەكان���ی كۆڵۆمبی���ا ناس���راو ب���ە "ف���ارك"ی رەتك���ردەوە، كە داوانلێكردبوو ،بەش���داری لەدانوس���تانەكانی ئاش���تی ئەوان و حكومەت���ی كۆلۆمبی���دا ب���كات و رۆڵی ناوبژی���وان و نێوانكار بگێڕێت.
پاولین���ا ك���ە خانم���ە نمایش���كاری جلوب���ەر و قوتاب���ی ب���واری بازرگانیشە ،دوای رەتكردنەوەی ئەو داخوازییە ،رایگەیاند "گەر بزانم س���ودێكم دەبێت بۆ پرۆس���ەی ئاش���تی ،رەتمنەدەكردەوە، ب���ەاڵم پێموایە ئەم���ە ئەركێكی گونجاو نیە ب���ۆ من ،ئەمە ئەركی س���ەرۆك و حكومەتی كۆڵۆمبیە ،پێموایە كارێكی باشم كردووە، كە رەتمكردۆتەوە".
سكارلێت جۆهانسن چیرۆكی هەژاریی خانەوادەكەی دەگێڕێتەوە لە بڕگەیەكی رێكالمیدا بۆ هەڵمەتی نەهێش����تی برس����یەتی مندااڵن لە جیهان����دا ،خانمە ئەكتەری ئەمریكی "س����كارلێت جۆهانس����ن" لەپێناو بزواندنی هەستی خەڵكدا ،نهێنیەكی ژیانی منداڵیی خۆی ئاشكرا كرد و رایگەیان����د ،كە ئەو ل����ە خانەوادەیەكی هێندە هەژاردا ژیانی منداڵی بەس����ەربردووە ،كە چاویان لە دەس����تی یارمەتی حكومەت بووە ،بۆ
دابینكردنی خۆراكی رۆژانەیان. س����كارلێت كە ئێستا كرێی بەشدایكردنی لە هەر فیلمێكی سینەماییدا لە 20ملیۆن دۆالر كەمتر نیە ،گوتیشی "برسیەتی مندااڵن كێشەیەكی راستەقینەیە لە ئەمریكادا و نابێت چاوپۆشی لێ بكرێت ،بەڵكو دەبێ لەرێگای هاوكاریی دەستەجەمعیەوە چارەسەر بكرێت".
ژمار ه 276
2015/5/9
45
هاوێنە
ئەو خانووەی ئەدۆلف هیتلەر تێیدا لەدایك بووە لەشاری "براونۆ-ئام-ئین" ،كە دەكەوێتە خۆرئاوای نەمسا
ن ەفرەتی هیتل ەر دوای 60ساڵ ل ە خۆكوشتنی
هێشتا سێبەری قورسی هیتلەر باڵی بەسەر زێدی لەدایكبوونەكەیدا كێشاوە 46ژمار ه 2015/5/9 276
هاوێنە
دوای تێپەڕبوون���ی 60س���اڵ بەس���ەر خۆكوش���تنی "ئەدۆڵ���ف هیتل���ەر"ی س���ەركردەی ن���ازی ئەڵمان���ی ،هێش���تا سێبەرەكەی بەسەر شاری "براونۆ-ئام- ئین"ەوە ماوە ،كە شوێنی لەدایكبوونیەتی و دەكەوێتە خۆرئاوای واڵتی نەمس���اوە. ئ���ەو ماڵ���ەی هیتل���ەری تێ���دا لەدایكبووە، بۆتە مایەی كێش���ە و سەرئێشە بۆخەڵكی ش���ارەكە ،بەش���ێكیان دەیانەوێ���ت بەهەر جۆرێ���ك بێ���ت ئاش���تەوایی لەگ���ەڵ ئ���ەو كەلەپوورە سێبەر قورسەدا بكەن ،كەچی بەشێكی دیكە سااڵنە لەبەردەم ئەو ماڵەدا خۆنیش���اندا س���ازدەكەن و پێیانوای���ە ئەو خانووە مایەی شەرمەزاریی و عەیبەیەكی زۆرە بۆ شارەكە و پێویستە لەگەڵ زەوی
تەخت بكرێت و هیچ شوێنەوارێكی زێدی لەدایكبوونی هیتلەر نەمێنێت ،كە عەیبە و ئابڕوچوونێك���ی گەورەی ب���ەدوای خۆیدا بۆ شارەكە جێهێشتووە. ئەمساڵیش لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی خۆكوش���تنی هیتل���ەر ل���ە ()1945/4/34 خۆنیش���اندەران لەب���ەردەم ئ���ەو ماڵ���ەدا كۆبوون���ەوە ،ك���ە س���اڵی 1889هیتلەری تێدا لەدایكب���ووە و رایانگەیاند ،نایانەوێت پەڵ���ەی عەیبە و نەنگی بەش���ارەكەیانەوە بمێنێ���ت ،تەنیا لەبەر ئەوەی هیتلەر لەوێدا لەدایك بووە. "براونۆ-ئام=ئین" ش���ارێكی بچووكە و دەكەوێتە س���ەر س���نووری نێوان نەمسا و ئەڵمانی���ا .جگ���ە ل���ە ماڵەك���ەی هیتل���ەر، لەوحێك���ی یادخ���ەرەوە و رێزلێنان���ی قوربانیان���ی تاوانەكان���ی نازیەكانیش���ی لێی���ە ،ك���ە بریت���ی ب���وون ل���ە 118هەزار كەس و ل���ە زیندانێكی نازییەكاندا بەناوی "ماوتاوس���ن" دەستبەس���ەربوون ،پاشان پێكەوە كۆمەڵكوژ كران .لەسەر لەوحەكە نوس���راوە "لەپێن���اوی سەربەس���تی و دیموكراتی���دا ..ملیۆنەها ك���وژراو بیرمان دەهێنن���ەوە :هەرگی���ز ن���ا ب���ۆ گەڕانەوەی فاشیەت". ئ���ەو چاالكوانان���ەی خۆنیش���اندانەكان رێكدەخەن و داوای رووخاندنی ماڵەكەی هیتلەر دەكەن ،كاربەدەس���تانی ش���ارەكە بە چاوپۆش���ین لەو پەڵە ش���ەرمەزارییەی شارەكەیان تۆمەتبار دەكەن. وەك "كارل هینز گراندبوك"ی وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی نەمس���ا باسی دەكات، س���اڵی 1972دەس���ەاڵتدارانی نەمس���ایی لەپێن���اوی رێگرتن لەوەی ئ���ەو ماڵە ببێتە رووگ���ەی پی���رۆزی نازیی���ە ت���ازەكان، خانووەكەی���ان بەبڕی چوار هەزار و 800 ی���ۆرۆی مانگانە ل���ە خاوەن���ی خانووەكە بەكرێ گرت ،تاوەكو بیكەن بە ناوەندێكی چاالك���ی رۆش���نبیریی و كۆمەاڵیەت���ی و كارگێڕی���ی .ئ���ەوە ب���وو دواترخانووەك���ە ب���ووە خان���ەی چاودێری���ی كەمئەندامان، ئ���ەو توێژەی ك���ە بەپلەی یەك���ەم ببوونە ئامانجی نازیی���ەكان و لەنێودەبران .بەاڵم دوای 35س���اڵ ،وات���ە ل���ە س���اڵی 2007 حكومەت گرێبەس���تی كرێ���ی خانووەكەی هەڵوەش���اندەوە ،چونك���ە خاوەنەك���ەی ئام���ادە نەبوو نۆژەنی بكاتەوە .لە س���اڵی 2011ەوە ئ���ەم خان���ووە س���ێ نهۆمی���ە چۆڵوهۆڵە ،هیچ جوڵەیەكی تێدا نیە ،بەاڵم
ئێس���تا دەس���ەاڵتدارانی نەمس���ایی بیر لە كڕینی خانووەكە دەكەنەوە. بەش���ێكی خەڵك���ی ئ���ەو ش���ارەی دانیش���توانەكەی نزیك���ەی 17ه���ەزار كەس���ە ،داوا دەكەن ماڵەكە بكرێتە خانەی چاودێری���ی پەنابەران ،هەندێك���ی تر داوا دەك���ەن بكرێتە مۆزەخان���ەی ئازادكردنی نەمس���ا .هەرچی ئەو ئافرەت���ەی خاوەنی خانووەكەی���ە و زیات���ر ل���ە 100س���اڵە موڵكایەت���ی خانووەكەی ل���ە باوانیەوە بۆ ماوەتەوە ،لەمبارەوە بێدەنگە. چاالكوانان���ی دژب���ەری نازیی���ەت ،ك���ە سااڵنە لەبەردەمی ئەو ماڵەدا كۆدەبنەوە، داوا دەك���ەن رووب���ەڕووی ئ���ەو مێژووە رەشەی شارەكەیان ببنەوە .بەاڵم "فلۆریا كۆتانكۆ"ی مێژوونوس دەڵێ "تەقاندنەوە و رووخاندن���ی خانووەك���ە كێش���ەكە چارەس���ەر ناكات ،چونكە ئەمە سیحرەكە بەتاڵ ناكاتەوە ،بەڵك���و خەڵك دەیانەوێت ببینن ئەو پیاوەی الیەكی گەلی ئەڵمانیا و نەمسا و ..هتدی لەناوبرد ،لەكوێدا لەدایك بووە". س���ەرۆكی شارەوانی ش���ارەكە "جۆرج فۆی���اك" رەتیدەكات���ەوە هی���چ پەڵەیەك���ی ش���ەرمەزاری بەمێ���ژووی ش���ارەكەوە بێ���ت و دەش���ڵێت "خەڵكی ش���ارەكە هیچ ش���ەرمەزارییەكیان لەس���ەر نیە ،خۆ ئەم ش���ارە مەیدان���ی تاوانەكان���ی نازیی���ەكان نەبووە ،تاكە تاوانی ش���ارەكە ئەوەیە ،كە هیتلەر لێرە لەدایكبووە". ب���ەاڵم خەڵك���ی ش���ارەكە حەزبك���ەن یاخود نا ،ئەوا ش���ارەكەیان پەیوەستە بە مێ���ژووی نازیی���ەوە ،بۆ نمون���ە لە الپەڕە س���ەرەتاییەكانی كتێبەك���ەی هیتل���ەردا "خەباتی من"دا ناوی هێنراوە. س���ەرەڕای هەموو ئ���ەو مش���تومڕانە، بەش���ێكی خەڵك���ی ش���ارەكە لەگ���ەڵ ئەم یادەوەریی���ە ناخۆش���ەدا راهاتوون .وەك "مۆنیكا راش���ۆڤر"ی سەرنوسەری یەكێك لە رۆژنامە ناوخۆكانی ئەو واڵتە باس���ی لێ���وە دەكات ،بەش���ێكی خەڵكی ش���ارەكە وازیان هێناوە لە نەریتی سەرلێشواندن و بەهەڵەدابردنی ئەو گەشتیارانە هێناوە ،كە دێنە ش���ارەكە و حەز بە بینینی "ماڵەكەی هیتلەر" دەكەن .دەشڵێت "من خۆم كاتێك میوان���م دێت ،یاوەری���ان دەكەم بۆ بینینی ماڵەك���ەی هیتلەر و ئ���ەو مۆنۆمێنتەی بۆ قوربانیەكان���ی نازییەكان دروس���تكراوە. ئەمە بەشێكە لە مێژووی شارەكە".
ژمار ه 276
2015/5/9
47
شەموان
شیرینی دەوڵەتی كوردی
پشتیوان عەبدوڵاڵ
48ژمار ه 2015/5/9 276
موخت���اری س���ەرجەم گەڕەك���ەكان بەخۆی���ان و یاوەرەكانیانەوە ماڵ بەماڵی خەڵ���ك دەگ���ەڕان ب���ۆ ئ���ەوەی ش���یرینی دەوڵەت���ی ك���وردی و دی���اری س���ەرۆكی كوردس���تان ب���ە خەڵ���گ بگەیەن���ن .زۆر بەپەلە و مونەزەم بوون ،چونكە لەس���ەر راسپاردەی س���ەرۆك دەبووایە لەماوەی تەنی���ا هەفتەیەك���دا خەڵك���ی كوردس���تان شیرینی دەوڵەتیان بەدەست بگات. دیاری سەرۆك بۆ هەر خانەوادەیەكی كوردس���تان ب���ڕی 10ملی���ۆن دینار بوو، ئ���ەوە جگە لە ملیۆنێك دین���ار بۆ خانمان و كابان���ی م���اڵ 750 ،هەزاری���ش بۆ هەر منداڵێ���ك ،ئ���ەوەی كرێچی���ش ب���ا ،كرێ���ی شەش مانگ خانوویان پێدەدا ،نەخۆش و پەككەوتە ه���ەر یەكەیان 3ملیۆن دیناری پێدەدار ،قوتابیانش هەر یەكە و ملیۆنێك. ب���ە كوردیەك���ەی هەر خێزانێ���ك بڕی 25 تا 30ملی���ۆن دین���اری بەردەكەوت .دەم و ژیان���ی بە ش���یرینی دەوڵەت���ی كوردی ش���یرین دەب���وو .خەڵ���ك ل���ە خۆش���یان شاگەش���كە بب���وون و تاڵی���ی یەكس���اڵەی قەیرانی دارییان لەبیر چووبوو. ل���ە هەم���ووی خۆش���تر بڕی���ار و راس���پاردەكەش بە شێوەیەك بوو (كتابنا و كتابكم)ی نەدەویس���ت ،هەر یەكڕاس���ت سەفتە پارەكەت لەماڵەوە وەردەگرت .تەنیا ئەوەندە نەبێ دەبوایە موستەمسەكەكانت پیش���ان بدەی .خەڵك لە هەموو الیەكەوە ئاهەن���گ و خۆش���ی و ش���اهیانیان ب���وو. س���ەرۆكی واڵتیش بە تەلەفۆن و مۆبایل ی���ەك بە یەك پیرۆزبایی لە خەڵك دەكرد.
س���ەركەوتنی ك���ورد و نەمان���ی داعش و تی���رۆر و راگەیاندن���ی دەوڵەت���ی كوردی و بەخش���ینی ش���یرینی دەوڵەتی بەخەڵك راگەیان���د و پیرۆزبای���ی دەك���رد ،تاك���ە ئامان���ج و هیوا و ئاواتی خۆش���بەختی و خۆش���كردنی ژیان���ی خەڵ���ك ب���وو لە نێو واڵتێكی تازە راگەیاندراودا. ئەو سوپرایزە دووبارە ئومێد و هیوای لە دڵی خەڵكدا دروس���تكرد و تەمتومانی رەش���بینی لەنێو خەڵكدا س���ڕیەوە .دوای ئەوەی بە هۆی قەیرانی داریی و س���ەدان قەیران و ش���ەڕی داعشەوە تەواو خەڵك هیواب���ڕاو بوو ،هیچ ئومێ���د و ئایندەیەكی ب���ە واڵت و خ���اك نەماب���وو و بی���ری لە م���ەرگ و كۆچك���ردن و بەجێهێش���تنی واڵت دەكردەوە .بەاڵم ش���یرینی دەوڵەتی ك���وردی سەرتاس���ەری واڵت���ی ش���یرنتر ك���رد و خەڵكی ل���ە نەهامەتی قوڕبەس���ی رزگارك���رد ،ك���ە س���ااڵنێك ب���وو خەڵ���ك خ���ەوی ب���ەو رۆژەوە دەدی���ت ،لەنێو ئەو خۆش���یە ل���ە رادەب���ەدەرەدا ،منداڵەك���ەم دەس���تی ب���ە گریان كرد لە برس���ان و بێ ش���یریان دەگریا ،منیش���ی لەخ���ەو كرد و ئ���ەو خەوە خۆش���ەی ش���یرینی دەوڵەتی كوردی لە كیس دام ،كە سااڵنێكە خەوی خۆش���یش نابینی���ن ،س���ەڕەرای ئ���ەوەی ژیانی���ش پ���ڕ لەدەردەس���ەریە و رۆژان���ە دەمری���ن و دەژین���ەوە .بەاڵم س���ەڕەرای ئ���ەوە ئ���ەو خەوەم بە جۆرێ���ك لە وزە و ئومێدی پێبەخشیم ،كە رەنگە رۆژێك بێت ئەو خەونەی كورد و وەدیبێت و شیرینی دەوڵەتی كوردیی تام بكەین.