276

Page 1

‫ساڵی شەشه‌م‬

‫روماڵكردنێكی بێالیەنانە‬

‫شەممە ‪2015/5/9‬‬

‫ژماره‌ ‪276‬‬

‫خاوەن ئیمتیاز‪ :‬ژیروان نوری‬

‫سەرنووسەر‪ :‬مەریوان عومەر‬

‫بەڕێوەبەری هونەری‪ :‬لوقمان رەشیدی‬

‫بەڕێوەبەری كارگێڕی‪ :‬بەهرە حەمەڕەش‬

‫دەستەی نووسەران‪ :‬بیالل سەعید‬

‫پێشەوا محەمەد‬

‫هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی‬

‫‪civilmagzaine‬‬

‫‪Tel: 0750 460 7290‬‬

‫رزگار رەزا چوچانی‬

‫نرخ (‪ )1500‬دینار‬

‫‪Email: mariwan_2014@yahoo.com‬‬

‫سەروەر خەلیل‬

‫ژمارەی ریكالم‪07506515797 :‬‬

‫‪www.civilnews.net‬‬

‫چاپ‪ :‬چاپخانەی رۆكسانا ‪07504675264‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪1‬‬


‫سياسەت‬

‫كۆم ەڵ و بزووتن ەوەی ئیسالمی ب ە "ح ەرام و ناجائیز"ی دەزانن‬

‫لەناو ئیسالمییەكاندا تەنها‬ ‫یەكگرتووەكان تەوقە لەگەڵ ژنان دەكەن‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫وەك ه����ەر ش����وێنێكی تری س����ەر ئەم‬ ‫زەوی����ە‪ ،‬لەهەرێم����ی كوردس����تانیش‪ ،‬زیاد‬ ‫ل����ە رەوتێك����ی ئیس��ل�امی هەیە‪ .‬ئ����ەوان بە‬

‫‪ 2‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫بیروبۆچوون����ی جی����اوازەوە پەی����ڕەو ل����ە‬ ‫كاری ئیس��ل�امەتی و حیزبایەت����ی خۆی����ان‬ ‫دەك����ەن‪ ،‬هەرهەمووش����یان ت����ا رادەی����ەك‬ ‫خۆیان بە راس����تترینی ئەو ڕێبازە دەزانن‪،‬‬ ‫كە لە سەری دەڕۆن‪ .‬جگەلە باسوخواسە‬

‫گەورەكان����ی جیهانی ئەمڕۆ و بیروباوەڕو‬ ‫جیاوازیان لەتەفسیردا‪ ،‬هەر لەتوندڕەوەوە‬ ‫ت����ا میانەڕەوەكانی����ان‪ ،‬ب����ەاڵم ش����تگەلێكی‬ ‫بچووكی����ش هەن ك����ە دووب����ارە جیاوازی‬ ‫ئ����ەو رەوتان����ە دەردەخ����ات‪ ،‬ب����ۆ نموونە‪:‬‬


‫سياسەت‬

‫م ەڕوان گ ەاڵڵی‪:‬‬ ‫چ ەندین جار وەك‬ ‫شاندی پ ەرل ەمانی‬ ‫ئافرەت ویستویان ە‬ ‫ت ەوق ەم ل ەگ ەڵ بك ەن‪،‬‬ ‫ن ەمكردووە و بۆم‬ ‫روونكردوون ەت ەوە‬ ‫تەوقەكردن‪.‬‬ ‫ل����ە هەرێمی كوردس����تاندا‪ ،‬یەكگرتووی‬ ‫ئیس��ل�امی كوردس����تان لەب����ەر "ئیحراجی"‬ ‫تەوق����ە لەگ����ەڵ رەگ����ەزی بەرانبەریان����دا‬ ‫دەك����ەن‪ ،‬ب����ەاڵم كۆم����ەڵ و بزووتن����ەوەی‬ ‫ئیس��ل�امی بە ناجائی����ز و حەرامی دەزانن‬ ‫و پێیانوایە مرۆڤی موس����وڵمان لەژێر هەر‬ ‫بارودۆخ و پاساوێكدا نابێت تەوقە لەگەڵ‬ ‫نامەحرەمدا بكات‪.‬‬ ‫"مەول����ود باوەمراد" ئەندام����ی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‪،‬‬ ‫یەكێك����ە لەوانەی تەوق����ەی لەگەڵ ئافرەت‬ ‫ك����ردووە و وێنەكەش����ی ب��ڵ�او بۆتەوە‪ ،‬بە‬ ‫سڤیلی راگەیاند‪ ،‬ئەو هەركاتێك ئافرەتێك‬ ‫دەستی بۆ رابكێشێت تەوقە دەكات‪.‬‬ ‫باوەم����وراد‪ ،‬ك����ە ه����اوكات وەزی����ری‬ ‫گواستنەوە و گەیاندنی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستانیش����ە گوتی "م����ن ناتوانم تەوقە‬ ‫نەكەم‪ ،‬ناتوانم خۆشم و ئافرەتەكە ئیحراج‬ ‫بكەم و بڵێم تەوقە ناكەم"‪.‬‬ ‫تەوقەكردن‪ ،‬بەتایبەت لەناو كەسایەتییە‬ ‫دیارەكان����ی یەكگرت����ووی ئیس��ل�امی‬ ‫كوردس����تاندا باڵوە و لێرەولەوێ بەرچاو‬ ‫دەكەوێ����ت‪ .‬جگەل����ە مەول����ود باوەم����وراد‪،‬‬ ‫هاوكات محەمەد رەئوف‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاسیان و پێشتریش ئەبوبەكر كاروانی‬ ‫و یەكێ����ك لەپەرلەمانت����ارە ژنەكانی����ان‬ ‫تەوقەیان كردبوو‪.‬‬ ‫س����ەبارەت ب����ەوەی ئای����ا تەوقەك����ردن‬ ‫لەئیسالمدا رێگەپێدراوە‪ ،‬باوەموراد گوتی‬ ‫"ئ����ەوە دەبێ����ت مەالی����ەك وەاڵم بدات����ەوە‬ ‫ئای����ا حەرامە یان ح����ەاڵڵ‪ ،‬بەاڵم من لەبەر‬ ‫ئیحراجی تەوقە دەكەم"‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم كەس����ایەتییە سیاس����ییەكانی ناو‬ ‫كۆمەڵ و بزووتنەوەی ئیسالمی‪ ،‬بەهەموو‬

‫شوان ق ەاڵدزەیی‪:‬‬ ‫مرۆڤی موسوڵامن‬ ‫نابێت ل ەژێر پاساوی‬ ‫ئیحراجبوون بێف ەرمانی‬ ‫ل ەف ەرمانی خوا و‬ ‫پێغ ەمب ەرەك ەی بكات‬

‫ش����ێوەیەك تەوقەك����ردن لەگەڵ كەس����انی‬ ‫نامەح����رەم رەتدەكەن����ەوە و جەخت لەوە‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬ئیحراجبوون بەهیچ شێوەیەك‬ ‫پاس����او نییە بۆ كردن����ی كارێك كە رێگەی‬ ‫پێ نەدرابێت‪.‬‬ ‫"مەڕوان گەاڵڵی" سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫كۆمەڵ لەپەرلەمانی كوردستان‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بۆ ئەوە كرد‪ ،‬ئەو هیچ كات تەوقەی لەگەڵ‬ ‫ئافرەتی نامەحرەم نەكردووە و ناشیكات‪.‬‬ ‫باس����ی لەوەش كرد‪ ،‬تەوقەنەكردن لەگەڵ‬ ‫ئافرەت مەبەس����ت لێی بێڕێزی كردن نییە‬ ‫بەئافرەت‪ ،‬بەڵكو رێزگرتنیەتی‪ .‬س����ەبارەت‬ ‫بەحیزبەك����ەی خ����ۆی و هەڵوێس����تیان‬ ‫لەوبارەی����ەوە‪ ،‬س����ەرۆكی فراكس����یۆنی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی گوتی "ئێمە موسوڵمانین‬ ‫و ئ����ەو ئەركان����ە جێبەج����ێ دەكەی����ن ك����ە‬ ‫خ����وای گ����ەورە و پێغەمب����ەری ئیس��ل�ام‬ ‫پێیان فەرمووین‪ ،‬بۆیە تەوقەكردن لەگەڵ‬ ‫كەسانی نامەحرەم حەرامە و پێغەمبەری‬ ‫خوا هەرگیز تەوق����ەی لەگەڵ نامەحرەمدا‬ ‫نەكردووە"‪ .‬ئاشكراشی كرد‪ ،‬ئەو چەندین‬ ‫ج����ار وەك وەف����دی پەرلەمان����ی ن����ەك‬ ‫تەنها لەكوردس����تان‪ ،‬بەڵكو ل����ە دەرەوەی‬ ‫كوردستانیش ئافرەت ویستویانە تەوقەی‬ ‫لەگ����ەڵ بك����ەن‪ ،‬بەاڵم ئ����ەو نەیك����ردووە و‬ ‫بارودۆخەكەشی بۆ بەرامبەرەكانی روون‬ ‫كردۆتەوە‪.‬‬ ‫الی خۆش����ییەوە‪ ،‬ش����وان قەاڵدزەی����ی‪،‬‬ ‫پەرلەمانت����اری بزووتنەوەی ئیس��ل�امی و‬ ‫ئەندام����ی مەكتەبی سیاس����یی حیزبەكەی‪،‬‬ ‫ب����ە هەمانش����ێوەی گەاڵڵ����ی‪ ،‬تەوقەك����ردن‬ ‫بەح����ەرام دەزانێ����ت و تەئكیدی����ش ل����ەوە‬ ‫دەكات����ەوە‪ ،‬مرۆڤ����ی موس����وڵمان نابێ����ت‬ ‫لەژێر پاس����اوی ئیحراجب����وون بێفەرمانی‬ ‫لەفەرمان����ی خ����وا و پێغەمبەرەكەی بكات‪.‬‬

‫م ەولود باوە مراد‪:‬‬ ‫من ناتوانم خۆشم و‬ ‫ئافرەت ەك ەش ئیحراج‬ ‫بك ەم و بڵێم ت ەوق ە‬ ‫ناك ەم‬

‫لەوبارەیەوە قەاڵدزەیی گوتی "پێغەمبەری‬ ‫ئیس��ل�ام دەفەرمووێ����ت‪ ،‬هەرك����ەس تەوقە‬ ‫لەگەڵ كەس����انی نامەحرەمدا ب����كات‪ ،‬ئەوا‬ ‫وەكو ئەوە وایە ئۆقیانوسێك لەئاسن بەر‬ ‫س����ەری كەوتبێت"‪ .‬س����ەبارەت بە خۆشی‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوە دا "من چەندین جار توشی‬ ‫ئەو حاڵەتانە بووم‪ ،‬بەاڵم بۆ بەرامبەرەكەم‬ ‫ش����یكردۆتەوە‪ ،‬ئەوە بێڕێ����زی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫جێبەجێكردن����ی فەرمانێكە كە پێمان كراوە‬ ‫و ب����ۆ ه����ەردوو رەگەزەكەش����مانە"‪ .‬زیاتر‬ ‫گوتیش����ی "هەركاتێك توش����ی ئەوە بووبم‬ ‫تەوق����ەم لەگ����ەڵ ئافرەتێ����ك نەكردبێت‪ ،‬تا‬ ‫هەفتەی����ەك ئازاری ویژدانی����م هەبووە‪ ،‬كە‬ ‫ئەو ئافرەتە وا تێنەگەیشتبێت من بێڕێزیم‬ ‫بەرامبەر كردبێت"‪.‬‬ ‫ل����ە وەاڵمی ئ����ەو پرسیارەش����دا كە ئایا‬ ‫پەیوەندی ب����ەوەوە نییە ئ����ەوان حیزبێكی‬ ‫داخ����راون و لەگ����ەڵ واقی����ع داب����ڕاون‪،‬‬ ‫قەاڵدزەی����ی گوت����ی "هەندێ����ك ش����ت هەیە‬ ‫پەیوەندی بە ئیمان و باوەڕەوە هەیە‪ ،‬نەك‬ ‫واقی����ع و داخ����راوی‪ .‬ئێمە ك����ە بڕوامان بە‬ ‫ئایینی ئیسالم هەیە بۆ هەردوو ڕەگەزەكە‬ ‫ئەو كارەی لێ ح����ەرام كردووین‪ ،‬ئێمەش‬ ‫ل����ەوەدا بێفەرمان����ی بكەی����ن و لەش����تێكی‬ ‫تریش����دا بێفەرمان����ی بكەی����ن‪ ،‬ئ����ەوا ئیت����ر‬ ‫موس����وڵمانبوون و ئیلتزامبوونم����ان ب����ە‬ ‫دینەكەمانەوە لەكوێدایە"؟!‬ ‫ب����ەاڵم لەن����او یەكگرت����ووی ئیس��ل�امی‬ ‫كوردستانیشدا ئەو بارودۆخە و بەتایبەت‬ ‫تەوقەكردن����ی س����ەركردەكانیان هەروا بە‬ ‫س����انایی تێپەڕ نەب����ووە‪ ،‬بەتایبەت لە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان����دا گەنجان����ی یەكگرت����وو‬ ‫بەردەوام هێرش����ی توندیان كردۆتە سەر‬ ‫ئەو كەس����ایەتیانەی ن����او حیزبەكەیان كە‬ ‫تەوقە لەگەڵ رەگەزی بەرامبەر دەكەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪3‬‬


‫سياسەت‬

‫رێكك ەوتوون و رێكیشن ەك ەوتوون‬

‫الیەنەكان ترسیان لە تێكچوونی هاوسەنگی‬ ‫لیژنەكە بۆ بەرژەوەندی پارتی هەیە‬ ‫پێشەوا محەمەد – راوێژ كارمەران‬ ‫ئەگەرچ����ی ‪6‬ی ئ����ەم مانگ����ە فراكس����یۆنە‬ ‫كوردس����تانییەكان رایانگەیان����د‪ ،‬كە س����ەبارەت‬ ‫بەئەندامان و پێكهێنانی لیژنە ‪ 21‬كەس����ییەكەی‬ ‫دەستوور رێككەوتوون‪ ،‬بەاڵم هێشتا الیەنەكان‬ ‫بۆچوونی جیاوازیان لەوبارەیەوە هەیە‪ ،‬پارتی‬ ‫رایدەگەیەنێت هێشتا رێككەوتنی تەواو نەكراوە‬ ‫و یەكێتیش ئاش����كرای دەكات‪ ،‬رێككەوتوون و‬ ‫كۆتایی پێهاتووە‪.‬‬ ‫وەك ئومێد خۆش����ناو سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫پارتی باس����ی لێوە كرد‪ ،‬لەس����ەر ئەو ش����ێوازە‬ ‫راگەیەن����دراوە كۆدەنگییەك هەیە و هەموویان‬ ‫پێیان باش����ە‪ ،‬بەاڵم هێشتا بڕیاری كۆتایی ماوە‬ ‫و رێككەوتنی تەواوەتیش لەس����ەر ئەو لیژنەیە‬ ‫دەنگدانە لەبارەیەوە لەپەرلەمانی كوردس����تان‪.‬‬ ‫ئاشكراشی كرد‪ ،‬هێز و الیەنە سیاسییەكانی تر‬ ‫گلەییان هەیە لەس����ەر ئەو ش����ێوازە و ژمارەی‬ ‫ئەندامەكانیان و داوای وردبوونەوەی زیاتر و‬ ‫پێداچوونەوە دەكەن‪.‬‬ ‫رۆژی دووشەممە ‪ 2015/5/4‬سەرۆكایەتیی‬ ‫پەرلەمان����ی كوردس����تان ‌و س����ەرۆك‬ ‫فراكس����یۆنەكانی پەرلەمان����ی كوردس����تان‬ ‫رایانگەیاند‪ ،‬گەیش����توونەتە رێككەوتن لەس����ەر‬ ‫دابەش����كردنی ئەندامانی لیژنەی نوس����ینەوەی‬ ‫دەس����توور‪ .‬لەكۆنگرەیەك����ی رۆژنامەوانیش����دا‬ ‫س����ەرجەم س����ەرۆك فراكس����یۆنەكان ئەنجامی‬ ‫كۆبوونەوەك����ەی ئ����ەو رۆژەی����ان راگەیان����د‪،‬‬ ‫ك����ە بەه����ۆی بوون����ی بۆچوونی جی����اواز لەنێو‬ ‫فراكس����یۆنەكاندا لەسەر شێوازی دابەشكردنی‬ ‫كورسییەكان بەسەر ئەندامانی لیژنەكەدا‪ ،‬پەنا‬ ‫ب����ۆ بنەمای س����انتلیگۆ براوە بۆ دابەش����كردنی‬ ‫كورسییەكان‌و بەمجۆرەش ئەندامەكان دابەش‬ ‫ك����راون‪ :‬پارت����ی ‪ 7‬ئەن����دام‪ ،‬گ����ۆڕان ‪ 5‬ئەن����دام‪،‬‬ ‫یەكێتی ‪ 3‬ئەندام‪ ،‬یەكگرتوو ‪ 2‬ئەندام و كۆمەڵ‬ ‫ی����ەك ئەن����دام‪ .‬چ����وار حیزبەك����ەی تریش یەك‬

‫‪ 4‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫ئەندام و توركمان یەك ئەندام و مەسیحییەكان‬ ‫یەك ئەندام‪.‬‬ ‫ئومێ����د خۆش����ناو جەخت����ی ل����ەوە ك����ردەوە‪،‬‬ ‫ئەوان كێشەیان لەگەڵ شێوازی دابەشكردنەكە‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم كێش����ەیان لەگ����ەڵ ئەو ناڕەزایەتیانە‬ ‫هەیە‪ ،‬ك����ە الیەنەكانی تر بەرامب����ەر بە لیژنەكە‬ ‫دەریدەبڕن‪ .‬گوتیشی "ئێمە داوامان كردبوو ‪14‬‬ ‫كورسی لەنێوان ‪ 5‬الیەنەكەدا (پارتی و یەكێتی‬ ‫و گۆڕان و یەكگرتوو و كۆمەڵ) دابەش����بكرێت‬ ‫و كورس����یەكانی دیك����ەش هەریەكە و دانەیەك‬ ‫بدرێتە ش����یوعی و سۆشیالیس����ت و ئاڕاستەی‬ ‫س����ێیەم و پێكهاتەی مەسیحی و توركمانی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ����ەوەی هەمووان لەپرۆس����ەكەدا بەش����دار بن‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە ئامادەین واز لەدوو‬ ‫ئەندامی خۆمان بهێنین بۆ الیەنەكانی تر"‪.‬‬ ‫هەرچی گۆران ئازاد‪ ،‬پەرلەمانتاری یەكێتیە‬ ‫لەپەرلەمانی كوردس����تان‪ ،‬كە تەنیا ‪ 3‬كورسیان‬ ‫بەركەوت����ووە‪ ،‬بۆچوونێكی جیاوازتری هەیە و‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬سەبارەت بە لیژنەكە رێككەوتن‬ ‫كراوە و لەئاییندەش����دا دەنگی لەسەر دەدرێت‪.‬‬ ‫ئەو گوتی "ئەو حیزبە بچوكانە خەباتی خۆیان‬ ‫لەمێژووی گەلی كوردس����تاندا هەیە‪ ،‬ئەوە نییە‬ ‫ئ����ەوە لەبەرچ����او نەگری����ن‪ ،‬ب����ا دوو نوێنەریان‬ ‫هەبێت بەچوار حزبەكە‪ ،‬بەاڵم چوار لەوان دوو‬ ‫لەتوركمان و مەسیحییەكان و شەش لەپارتی‪،‬‬ ‫ی����ان حەوت����ی پارتی و ی����ەك نوێن����ەری چوار‬ ‫حیزبەك����ە‪ ،‬ئەم����ە دەكاتە ‪ 11‬نوێنەر‪ ،‬مەترس����ی‬ ‫ئەوەی����ە‪ ،‬ئ����ەوكات بڵێن ئ����ەم ‪ 11‬نوێنەرە دژی‬ ‫سیس����تەمی پەرلەمانی����ن‪ ،‬ك����ە ‪ 10‬نوێنەرەكەی‬ ‫یەكێت����ی و گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو داوای‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆیە ئەم ترسە هەیە‪ ،‬لەكاتێكدا ئەو ‪11‬‬ ‫كورس����ییە لەس����ەر بنەمای هەڵبژاردن نەبووە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەبەرچاوگرتنی خەباتیان بووە"‪.‬‬ ‫هەروەه����ا بەوت����ەی گەش����ە دارا حەفی����د‬ ‫پەرلەمانتاری یەكێتی ئ����ەوان بۆ ئەوەی گرفت‬ ‫ب����ۆ بەڕێوەچون����ی پرۆس����ەكە دروس����تنەكەن‪،‬‬

‫بەرێژەك����ەی خۆی����ان رازی ب����وون‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫مافی زیاتریان هەبووە‪ ،‬گەشە دارا گوتی "ئێمە‬ ‫دەمێكە جەخت لەس����ەر دروس����تكردنی لیژنەی‬ ‫هەواركردن����ەوەی دەس����تور دەكەین و چەندین‬ ‫یاداشتیش����مان داوەت����ە پەرلەم����ان‪ ،‬ئێس����تاش‬ ‫هەرچەن����دە پێمانوای����ە ئیس����تحقاقی خۆمان لە‬ ‫‪ 3‬كورس����ی زیاترە‪ ،‬بەاڵم بۆ دروس����تنەكردنی‬ ‫رێگ����ری بۆ پرۆس����ەكە و پێنان����ی لیژنەكە هیچ‬ ‫رێگریەكمان دروستنەكرد"‪.‬‬ ‫ه����اوكات بەه����ار مەحم����ود‪ ،‬پەرلەمانت����اری‬ ‫فراكس����یۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردس����تان‪،‬‬ ‫ئام����اژە ب����ەوە دەكات‪ ،‬لەس����ەرەتاوە بۆچوونی‬ ‫خۆیان بەئاش����كرا گوتووە‪ ،‬لەگەڵ سیس����تەمی‬ ‫س����انتلیگۆن‪ ،‬ب����ەاڵم لەب����ەر ئەوەی دەس����توور‬ ‫ب����ۆ هەم����وو گەل����ی كوردس����تانە‪ ،‬بانوێنەران����ی‬ ‫الیەنەكان����ی دیكەش هەبن‪ ،‬ب����ەاڵم نەبێتە هۆی‬ ‫ناعەدالەت����ی‪ .‬جەخت����ی لەوەش ك����ردەوە‪ ،‬وەك‬ ‫بزووتن����ەوەی گۆڕان كە پێن����ج ئەندامیان هەیە‪،‬‬ ‫ئامادەن بەدەم نیگەرانی الیەنەكانی تریش����ەوە‬ ‫بچن و نوێنەرێكی خۆیان بدەنە ئەوان‪.‬‬ ‫لەالیەك����ی تریش����ەوە ئەبوبەك����ر هەڵەدن����ی‬ ‫س����ەرۆكی فراكس����یۆنی یەكگرت����وو ئام����اژەی‬ ‫بەوەدا‪ ،‬كە سەرەڕای دابەشكردنی كورسیەكان‪،‬‬ ‫هەموو الیەنەكان لەگەڵ ئەوەدان‪ ،‬كە پرۆسەكە‬ ‫بەس����ازان ئەنجام بدرێت‪ .‬ئەو گوتی "كارەكانی‬ ‫لیژن����ە‪ 21‬كەس����یەكە پێداچونەوەی دەس����تورە‪،‬‬ ‫هەرچەن����دە ناكۆك����ی زۆر لەس����ەر ش����ێوازی‬ ‫دابەش����كردنی كورس����یەكان هەب����ووە‪ ،‬ب����ەاڵم‬ ‫دواتر سیس����تەمی س����انتلیگۆ بەگونجاو زاندار‪،‬‬ ‫جگەلەوەی ب����ۆ یەكالكردنەوەی پرس����ەكانیش‬ ‫لەنێ����و لیژنەكەدا هەمووان لەگ����ەڵ ئەوەدابوین‬ ‫پرۆسەكە بەسازان ئەنجامبدرێت‪ ،‬واتە كەمی و‬ ‫زۆری كورسی لە لیژنەكەدا بەتەنها رۆڵنابینێت‬ ‫و دەبێت هەموو الیەنەكان رەزامەندبن لەسەر‬ ‫گۆڕانكاری����ەكان‪ ،‬ئێم����ەش داوام����ان ك����ردووە‬ ‫میكانیزمێك دابنێین ب����ۆ چۆنیەتی‌ كۆبونەوە و‬


‫سياسەت‬

‫‪ ‬حزبە بچووكەكان لە شێوازی دابەشكردنی ‪ 21‬ئەندامەكە رازی نین و ئامادە نین بەشداری كارەكانی لیژنەكە بكەن‬

‫ی دەس����تور‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫ی مادەكان���� ‌‬ ‫گەالڵەكردن���� ‌‬ ‫قورس����ە لەس����ەرجەم ماددەكان����دا هەم����ووان‬ ‫لەس����ەری رەزامەندن ببن و پێویستە پێوەرێك‬ ‫هەبێت ب����ۆ تێپەڕاندن����ی م����اددەكان"‪ .‬هەروەها‬ ‫گوتیش����ی "جگەل����ە ئەندامانی لیژنەك����ە‪ ،‬دەبێت‬ ‫را و بۆچونی كەس����انی دیكەش كە ش����ارەزای‬ ‫دەستورن وەربگیرێت و كاریان پێبكرێت"‪.‬‬ ‫ه����ەر لەفراكس����یۆنی یەكگرتووی ئیس��ل�امی‬ ‫حاجی كاروان ئاماژەی بەوەدا "یاسای لیژنەی‬ ‫ئامادەكردنی دەس����توور خۆی كێش����ەی تێدایە‪،‬‬ ‫چونكە دەڵێت پێكهات����ەكان‪ ،‬روون نییە پێكهاتە‬ ‫كامانەن‪ ،‬ئەگەر بنوسرایە الیەنە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫ئ����ەوكات هەر الیەنە و نوێنەرێكی دەبوو‪ ،‬ئەوە‬ ‫ئاس����ایی بوو‪ ،‬بەاڵم ئەم ش����ەڕەیان هەڵگرت بۆ‬ ‫ئ����ەم وتوێژان����ە"‪ .‬پەرلەمانتارەك����ەی یەكگرتوو‬ ‫ئام����اژەی ب����ۆ ئ����ەوە كرد‪ ،‬ئ����ەوان بەش����ێوازی‬ ‫س����انتیلیگۆ رازی نەبوون‪ ،‬ب����ەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫نەبنە لەمپەر لەبەردەم ئەو پرسە‪ ،‬رەزامەندین‬ ‫پیش����ان داوە‪ .‬هەروەها گوتیش����ی "ئەو الیەنانە‬ ‫هەریەكە و كورس����ییەكیان هەیە‪ ،‬هەیانە حەقی‬ ‫خۆشیان نەبووە ببنە فراكسیۆن‪ ،‬بەسانتلیگۆش‬ ‫ناكرێ����ت یەك����ی نوێنەرێكی����ان هەبێ����ت"‪ .‬ب����اس‬ ‫لەوەش دەكات‪ ،‬ئ����ەوە روونە‪ ،‬هەندێ لەو تاك‬ ‫كورس����یانە ك����ە ك����راون بەفراكس����یۆن مەیلیان‬ ‫بەالی پارتیدایە‪.‬‬

‫ه����اوكات فەخرەدی����ن ق����ادر‪ ،‬س����كرتێری‬ ‫پەرلەمان����ی كوردس����تان‪ ،‬بەس����ڤیلی ڕاگەیان����د‪،‬‬ ‫الیەن����ەكان رێككەوت����وون لەس����ەر ئەندامان����ی‬ ‫لیژنەك����ە‪ ،‬ل����ەدوای ئ����ەوە دەبێ����ت لەالی����ەن‬ ‫فراكس����یۆنەكانەوە ن����اوی ئەندام����ان بدرێت����ە‬ ‫س����ەرۆكایەتی پەرلەمان و لەهۆڵ����ی پەرلەمان‬ ‫دەنگ لەسەر ئەندامەكان دەدرێت‪ .‬راشیگەیاند‪،‬‬ ‫پرس����ی دەس����توور پرس����ێكی هەس����تیارە و‬ ‫دەبێ����ت بەوریایی����ەوە مامەڵەی لەگ����ەڵ بكرێت‪،‬‬ ‫الیەنەكانی����ش هەریەك����ە بەپێ����ی بیركردنەوەی‬ ‫خ����ۆی پڕۆژەی دەبێت‪ ،‬ئەو لیژنەیەش لەرۆژی‬ ‫دەس����تبەكاربوونیەوە ‪ 3‬مانگ����ی لەبەردەس����ت‬ ‫دەبێت‪ .‬گوتیش����ی "ئ����ەو چوار حیزب����ەش كە ‪1‬‬ ‫كورس����یان پێ����دراوە‪ ،‬بەپێی ئەو یاس����ایە بووە‪،‬‬ ‫پێشتر داوایان دەكرد هەریەكە و یەك كورسی‬ ‫هەبێ����ت‪ ،‬بەاڵم دوات����ر بەپێی ئەو یاس����ایە یەك‬ ‫كورسیان بەردەكەوێت بەهەموویانەوە‪ ،‬خۆیان‬ ‫لەناو خۆیاندا رێك دەكەون بۆ كێ بێت"‪.‬‬ ‫لەب����ارەی حزب����ە بچووكەكان����ی تریش����ەوە‪،‬‬ ‫كە بە چ����وار دانەی����ان كورس����یەكیان پێدراوە‪،‬‬ ‫ب����ەو بەش����ەی خۆی����ان ناڕازین و ئام����ادە نین‬ ‫بەش����داری كارەكانی ئەو لیژنەی����ە بكەن‪ ،‬وەك‬ ‫ئەبو كاروان س����ەرۆكی فراكس����یۆنی ش����یوعی‬ ‫ل����ەو بارەی����ەوە دەڵ����ێ "لەس����ەرەتادا بڕیاربوو‬ ‫لەسەر بنەمای س����ازان و رێكەوتنی الیەنەكان‬

‫لیژن ە ‪ 21‬ك ەسی ەك ەی‬ ‫دەستوور ب ەر ل ە‬ ‫پێكهێنانی كێش ەی‬ ‫تێدەك ەێت‬ ‫كورسیەكان دیاری بكرێت‪ ،‬بەاڵم دواتر لەسەر‬ ‫بنەم����ای ژم����ارەی كورس����یەكانی پەرلەم����ان‬ ‫دیاریك����را‪ ،‬كە ئ����ەوەش پێچەوانەی ئ����ەوە بوو‬ ‫لەس����ەری رێكەوتبووین‪ ،‬ه����ەر بۆیە ئێمە وەك‬ ‫چ����وار الیەنەك����ەی نێو پەرلەمان لەس����ەر ئەوە‬ ‫رێككەوتوین بەش����داری لەو لیژنە ‪ 21‬كەسیەدا‬ ‫نەكەین"‪.‬‬ ‫دوای مشتومڕێكی زۆری الیەنەكان سەبارەت‬ ‫بەدەس����توور و پرس����ی هەمواركردنەوەك����ەی‪،‬‬ ‫دواج����ار لەكۆبوونەوەیەكی س����ەرۆكی هەرێم‬ ‫لەگەڵ الیەنە سیاسییەكاندا‪ ،‬بڕیاری لیژنەیەكی‬ ‫‪ 21‬كەسی درا سەبارەت بەیەكالیی كردنەوەی‬ ‫پرس����ی دەس����توور‪ .‬دوا چ����وار كۆبوون����ەوەی‬ ‫فراكس����یۆنەكانی پەرلەمانی����ش لەوبارەی����ەوە‪،‬‬ ‫گەیش����توونەتە ش����ێوازێكی رێككەوت����ن و ئ����ەو‬ ‫لیژنەیەش سێ مانگی لەبەردەستدا دەبێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪5‬‬


‫سياسەت‬

‫داعش‪،‬‬ ‫و رووبەڕ‬ ‫فیكر‬

‫ووبوونەوە‬

‫ی ج���دی‬ ‫���یار‬ ‫ی داعش���ەوە پرس و گوم���ان‬ ‫ت ل���ەدوا‬ ‫پرس���یار‬ ‫ەبێ���‬ ‫���ن‪،‬‬ ‫مزگەوت‪،‬‬ ‫د ���ەی خۆم���ان بکەی خێزانەوە بۆ‬ ‫گ‬ ‫لەکۆمەڵ‬ ‫لە‬ ‫مەڵگە‪ .‬ئەم‬ ‫هەموو شتێک؛ هەر هەموو کۆ‬ ‫دەربارەی‬ ‫دواتریش‬ ‫بەردەمی‬ ‫ۆو‬ ‫ردن���ەوەی‬ ‫���ۆ قوتابخانەو زانک اتر روونک‬ ‫ەیە لەگەڵ‬ ‫ب‬ ‫کە ب���ۆ زی‬ ‫ووبوونەو‬ ‫ەوڵێ‬ ‫ی رووبەڕ‬ ‫ت���ەوەرە ه ت چۆنییەت‬ ‫ن‪ ،‬ه���اوکا‬ ‫ما‬ ‫ی فیکری‪.‬‬ ‫خۆ ەکەرەستە‬ ‫داعش ب‬ ‫د‬

‫وا محەمە‬

‫ەر‪ :‬پێشە‬

‫کاری تەو‬ ‫ئامادە‬

‫سایكۆلۆژیای داعش‬ ‫ب ەهیچ هێزێك دروست‬ ‫نابێت‪ ،‬ت ەنیا ب ە ف ە‬ ‫فیقهــ ن ەبێت ل ە‬ ‫ب ەه ەڵ ە ل ەدین ەوە‬ ‫وەرگیراوە‬

‫م ەسعود ع ەبدولخالق‪ ،‬رۆژنام ەنووس و چاودێری سیاسی‪:‬‬

‫پێشتر حزبە ئیسالمیەكان هەمان سایكۆلۆژیای‬ ‫داعشیان هەبوو‪ ،‬ئێستاش بەشێكیان بەهەمان‬ ‫سایكۆلۆژیا ماونەتەوە‬ ‫‪ 6‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬


‫سياسەت‬

‫ئای���ا دەتوانین داعش وەک دیاردە‬ ‫و دەرکەوتەیەکی ت���ازەی دونیای مۆدێرن‬ ‫س���ەیر بکەین و لەمێژووی سەدان ساڵەی‬ ‫ئیسالم دایببڕین‪ ،‬بەتایبەت لەڕووی فیکر و‬ ‫ئامراز و ئامانجەکانیانەوە؟‬ ‫مەس���عود عەبدولخالق‪ :‬نه‌خێ���ر‪ ،‬جێگه‌و‬ ‫پێگه‌ی داعش هه‌م له‌میژوو و هه‌م له‌واقیعدا‬ ‫هه‌ی���ه‪ ‌،‬هه‌م له‌فقهیش جێ���ی ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬نامۆ‬ ‫نییه‌‪ ،‬س���ه‌ر به‌ته‌یاری س���ێیه‌می بزووتنه‌وه‌‬ ‫ئیس�ل�امییه‌كانن ك���ه‌ زیات���ر س���ه‌رچاوه‌یان‬ ‫له‌نێ���و میلله‌تان���ی عەرەبه‌‪ .‬ئ���ەو بۆچوونانه‌‬ ‫راس���ت نین‪ ،‬كە دەڵێن داعش دروستكراوی‬ ‫ئیسرائیل و ئەمەریكا و فاڵن دەوڵەتە‪ ،‬داعش‬ ‫پێ���ش ئەوەی ئایدۆلۆژیا و سیاس���ەت بێت‪،‬‬ ‫ناخ و س���ایكۆلۆژیایە‪ ،‬ئەو سایكۆلۆژیایەی‬ ‫داع���ش نزیكە لەس���ایكۆلۆژیای ئیس�ل�امی‪،‬‬ ‫ئ���ەوە بە هی���چ كەس دروس���ت نابێت‪ ،‬هیچ‬ ‫هێزێ���ک نیی���ە لەس���ەر زەوی ئ���ەو ج���ۆرە‬ ‫س���ایكۆلۆژیایەی پێ دروست بكرێت‪ ،‬تەنها‬ ‫لەڕێگەی فیقهێكەوە نەبێت‪ ،‬كە بەهەڵە لەدین‬ ‫وەرگیراوە‪ .‬ئەو س���ایكۆلۆژیایە بەئەمەریكا‬ ‫و بەئیسرائیل و بەڕۆژئاوا دروست نابێت‪،‬‬ ‫دەبێت ئێمە واقیعی بین‪ ،‬ئەگەر ئێمە تەماشای‬ ‫مێژووی حیزبە ئیسالمییەكانی كوردستان‬ ‫بكەین‪ ،‬كاتی خۆی هەمان س���ایكۆلۆژیایان‬ ‫بۆ دروس���ت ببوو‪ ،‬بەرەب���ەرە چاك بوون‪،‬‬ ‫هێشتا بەشێكيشیان بەهەمان سایکۆلۆژیاوە‬ ‫ماونەت���ەوە‪ ،‬بۆیە لەڕێگەی س���ایكۆلۆژیاوە‬ ‫لێك نزیكن‪ ،‬كاتێك كە داعش كارێك دەكات‬ ‫لەش���وێنی خۆی‪ ،‬لێ���رە چ بەگوتە و وتاری‬ ‫مزگ���ەوت و چ هەندێ���ك ج���ار بەك���ردەوە‬ ‫هەمان کار كراوە‪ ،‬ئەمەش هەم لەئێستادا و‬ ‫هەم لەمێژووش���دا نموونەی هەیە‪ .‬وا باش‬ ‫بوو بزووتنه‌وه‌ ئیسالمییه‌كانی كوردستان‬ ‫رێبازێك���ی تایبەتی كوردس���تانی هەڵبژێرن‬ ‫و خۆی���ان لەكۆمەڵێك فت���وای فیقهی توند‪،‬‬ ‫ك���ە س���ەرچاوەی ئەس���ڵی ئاینی تێ���دا نییە‪،‬‬ ‫دووربخەنەوە‪ ،‬دەبوو خۆیان لەوانە رزگار‬ ‫بك���ەن‪ ،‬بەاڵم رزگار نەبوون‪ ،‬ئەگەرچی لەو‬ ‫بوارەدا هەوڵێکی باش هەیە‪.‬‬ ‫زۆر ب���اس ل���ەوە دەکرێت داعش‬ ‫دیوە رووکەشگەراکەی ئیسالمە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئیس�ل�امییەکان ئەم قس���ەیە دەک���ەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆچ���ی لەزۆرب���ەی قۆناغەکان���دا ئێمە هەر‬ ‫ئەو دیوەی ئیس�ل�ام دەبینین‪ ،‬کە توندڕەوە‬ ‫و دی���وە رۆحانییەک���ەی نابینی���ن کە ئەوان‬ ‫بەجەوهەری ئیسالمی دەزانن؟‬ ‫مەس���عود عەبدولخال���ق‪ :‬پ���ەروەردەی‬ ‫ئیس�ل�امی دوو رەهەن���دە‪( ،‬ناخ���ى و‬

‫رواڵەتى)‪(،‬رۆح���ى و ماددى)‪(،‬دونیای���ی و‬ ‫قیامەت���ی)‪ .‬بەكورتي���ش ئەوەی���ە‪ .١:‬قیامەت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬عەدالەتی دونیا‪ .٣ .‬خۆشەویس���تی خوا‪.‬‬ ‫‪ .٤‬ش���ەرحكردنی ئامانجەكانی‪ .‬ئەسڵی ئاین‬ ‫ئەوەی���ە دەیەوێت ژیانی دونی���اش هەبێت‪،‬‬ ‫بەهاوس���ەنگی و دادپ���ەروەری رەچ���اوی‬ ‫بەدەن و ژیان و ئارەزوەكانی خۆت بكەی‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم کێش���ەی توندڕەوی���ى ئەوەی���ە ئەو‬ ‫هاوسەنگیەی پێ نادۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫ئای���ا ل���ەدوای دروس���تبوونی‬ ‫داعش���ەوە‪ ،‬بەتایب���ەت ک���ە زیات���ر ل���ە ‪٥٠٠‬‬ ‫کورد لەناو داعش���دان و ئێس���تاش هەواڵی‬ ‫رۆیش���تنی کەس���انی ترمان پێدەگات‪ ،‬چۆن‬ ‫س���ەیری کۆمەڵگەی خۆم���ان بکەین‪ ،‬چۆن‬ ‫بیر لەزیاتر لەپێنج هەزار مزگەوت و زیاتر‬ ‫ل���ە ‪ ٢٧٠٠‬حوجرە و خوێندنگ���ە و پەیمانگا‬ ‫دینییەکان بکەینەوە؟‬ ‫مەس���عود عەبدولخال���ق‪ :‬بەش���ێكی ئ���ەو‬ ‫پرس���یارە لەگ���ەڵ پرس���یاری داهات���وو‬ ‫وەاڵم دەدەین���ەوە‪ ،‬ب���ۆ ئ���ەو بەش���ەش‪:‬‬ ‫چارەسەرەکەی دروستكردنی مەرجەعیەتی‬ ‫ئاینی كوردس���تانییە‪ ،‬نەك فتوا لەكەسانێكی‬ ‫ناح���ەزی ك���ورد وەرگری���ن‪ ،‬ئێم���ە باس���ی‬ ‫قۆناغێكی كاتیی دەكەین و دەستكاریكردنی‬ ‫دەق نیی���ە‪ ،‬ئ���ەوە تێكەڵكردن���ی ئای���ن و‬ ‫قەومی���ەت نیی���ە‪ ،‬بۆ ئ���ەو قۆناغەی���ە‪ ،‬مادام‬ ‫تایبەتمەن���دی دیاریك���راوە و دوەڵ���ەت ب���ۆ‬ ‫میللەت���ان جیاكراوەت���ەوە‪ ،‬ه���ەر میللەتێ���ك‬ ‫دەتوانێت بەجۆرێك سود لەئاین وەربگرێت‪،‬‬ ‫میللەت���ی ع���ەرەب بەجۆرێك س���ود لەئاین‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬من ناتوانم بەهەمان ئامرازی‬ ‫ئەوان سودی لێوەربگرم‪ ،‬ئامرازی تایبەتی‬ ‫خۆم پێویس���تە‪ ،‬لەوەش زیاتر پێویس���تمان‬ ‫بەوە هەی���ە مەرجەعیەتێك���ی ئاینی فراوان‬ ‫لەكوردس���تان دروس���ت بكەین و تەنزیری‬ ‫بۆ بكەین و قۆناغەكانی كوردستان دیاری‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەو دەقە ئاینی و ئەو فیكرە ئاینیەی‬ ‫دەگونجێت بۆ ئێس���تا‪ ،‬ئەوانە دیاری بكەین‬ ‫و پێكەوە كۆیان بكەینەوە‪.‬‬ ‫ش���کی تێدا نییە هێ���زی چەکداری‬ ‫بی���ری داع���ش کۆتای���ی پێناهێنێ���ت‪ ،‬ئ���ەی‬ ‫بەب���ڕوای بەڕێزتان‪ ،‬هەن���گاوە فیکرییەکانی‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی داعش چین؟‬ ‫مەس���عود عەبدولخالق‪ :‬ئامانجی هەموو‬ ‫پەیام���ەكان و پێغەمب���ەران (د‪.‬خ)‪ ،‬ل���ەالی‬ ‫عەلمانیەتیش بەهەموو مەدرەس���ەكانییەوە‬ ‫ئەوەی���ە‪ ،‬چ���ۆن مرۆڤێك���ی خ���راپ بكەن���ە‬ ‫مرۆڤێك���ی ب���اش و دوور لەتاوان و ش���ەڕ‬ ‫و توندوتی���ژی‪ ،‬هەریەك���ە تەق���ەالی خ���ۆی‬

‫بۆ چارەس ەركردنی‬ ‫ئ ەو دۆخ ە پێویست ە‬ ‫م ەرج ەعی ەتی ئاینی ل ە‬ ‫كوردستان دروست بكرێت‬ ‫داوە‪ ،‬ب���ەاڵم لەئەزموون���ی بەش���ەریدا‬ ‫دەركەوتووە تەنها ئای���ن دەتوانێ رۆبچێتە‬ ‫ناخی مرۆڤ و لەدەرونڕا بیگۆڕێت‪ ،‬چونكە‬ ‫لەناو ناخی ئینس���اندا دوو هێزی دژبەیەك‬ ‫هەی���ە‪ ،‬یەكی���ان خێرە و ئەویتریان ش���ەڕە‪،‬‬ ‫مەدرەس���ەكانی عەلمانیەت چ ماركسیەت و‬ ‫چ س���ەرمایەداری و چ سۆشیالیستی‪ ،‬تەنها‬ ‫دەتوان���ن كار لەس���ەر رووكاری دەرەوە و‬ ‫الیەنی ئاش���كرای م���رۆڤ بك���ەن‪ ،‬دەتوانن‬ ‫یاس���ا دابڕێ���ژن و زیندان دروس���ت بكەن‪،‬‬ ‫دەتوان���ن هەندێك پەروەردەی س���اده‌ی تر‬ ‫بك���ەن بۆ ئ���ەوەی مرۆڤ‌راس���ت بكەنەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ناتوان���ن بچنە ناخی و لەن���او ناخیدا‬ ‫هێزێكی چاودێری دروست بكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫فێری بکەن ئەگەر خەڵك و پۆلیس و یاس���ا‬ ‫دی���ار نەب���وون‪ ،‬چ���ۆن ئەو كەس���ە لەتاوان‬ ‫بگەڕێت���ەوە‪ ،‬ئ���ەوە تەنها بەئای���ن دەكرێت‪،‬‬ ‫پەروەردەی ئاینی لەس���ەر ئەو بنچینه‌یەیە‌‪،‬‬ ‫كە مرۆڤه‌كان وا لێبكات خۆنەویس���ت و بە‬ ‫بەزەیی و هاریكار و لێبورده‌ بن‪ ،‬مەرج نییە‬ ‫هەموودەم به‌رژه‌وه‌ندی شەخس���ی راست‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم لەهەموو دەمێكدا خۆنەویس���تی‬ ‫راس���تە لەچوارچێوەی هاریكاری‪ .‬هەرچی‬ ‫پ���ەروەردەی ئەحزابە‪ ،‬بۆ ئێس���تای دونیای‬ ‫ن���وێ‪ ،‬پ���ەروەردەی ئەحزاب���ی عەلمان���ی‬ ‫لەتوانای���دا نەم���اوە مرۆڤی نوێ دروس���ت‬ ‫بكات���ەوە‪ ،‬بۆی���ە چەقی���وە و دەتوانێت تەنها‬ ‫بەهۆی پۆست و پارەو هێز و توندوتیژی‪،‬‬ ‫واتە بە تەرهیب و تەرغیب ئەو كارە بكات‪.‬‬ ‫ل���ه‌الی ئاین ئ���ه‌وه‌ ده‌كرێ‪ ،‬ب���ەاڵم له‌هه‌مان‬ ‫كات ئه‌گ���ه‌ر ب���ه‌وردی نه‌بێت ئ���ه‌وا ده‌بێته‌‬ ‫ده‌رد‪ ،‬بۆیه‌ پێویس���ته‌ بگه‌ڕێینه‌وه‌ ژێرخانی‬ ‫ئ���ه‌و بیره‌ توندانه و‌ ل���ه‌وێ چاكیان بكه‌ین‪،‬‬ ‫ك���ه‌ بریتیی���ه‌ له‌پێداچوون���ه‌و ‌ه‪ ‌،‬له‌مەنهه‌جی‬ ‫تەعلیم���ی فیقه���ی و هه‌ڵبژاردنی مه‌زهه‌ب و‬ ‫فت���وای گونج���او‪ .‬ده‌بێ بزانین ئ���ه‌و دۆخه‌‬ ‫ته‌نه���ا به‌جه‌ن���گ كۆتای���ی نای���ه‌ت‪ ،‬به‌خاڵی‬ ‫پشكنین و گرتن و زیندانیش چاره‌ ناكرێت‪،‬‬ ‫چاره‌ چاره‌ی فیكرییە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪7‬‬


‫سياسەت‬

‫‪ ‬ئەمجارە لەڕووی پرۆتۆكۆلییەوە سەردانەكەی بارزانی گەلێك جودا بوو‬

‫چەك یان سەربەخۆیی!‬ ‫س ەردان ەك ەی بارزانی هاوكاتی ب ڕیارە مێژووی ەك ەی كۆنگرێس ە ك ە ب ەپێدانی‬ ‫راست ەوخۆی چ ەك ب ە ه ەرێمی كوردستان و سونن ەكان‪ ،‬كۆتایی ب ە س ەروەری (عێراقی‬ ‫شیع ە) دێنێت‬

‫‪ 8‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬


‫سياسەت‬

‫بەشی سیاسەت‬

‫مەس����عود بارزان����ی بەپێی بانگهێش����تێكی‬ ‫فەرم����ی س����ەردانی كۆش����كی س����پی ك����رد‪.‬‬ ‫پێ����ش س����ەردانەكە لەمیدی����اكان بەچ����ڕی‬ ‫ئەوە زەقكرای����ەوە‪ ،‬كە ئەجێندای س����ەرەكی‬ ‫س����ەردانەكە دۆس����ێی س����ەربەخۆیی‬ ‫هەرێم����ی كوردس����تانە‪ .‬ئەم����ەش دەنگدانەوە‬ ‫و دەنگۆیەك����ی زۆری لێكەوت����ەوە‪ .‬ب����ەاڵم‬ ‫ل����ەدوای س����ەردانەكە و دواب����ەدوای لێدوانە‬ ‫پەیتاپەیتاكانی بەرپرسیارە ئەمەریكاییەكان‬ ‫سەبارەت بەپاراس����تنی یەكپارچەیی عێراق‪،‬‬ ‫ئەم مەزەندەیە بەرەب����ەرە رەوییەوە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەمەش����دا هەم����ووان چاوەڕوان����ی ئەوەیان‬ ‫دەك����رد ل����ەم س����ەردانەدا كۆمەڵێ����ك بابەتی‬ ‫جی����اواز بگوترێ����ن‪ ،‬ب����ەاڵم دی����دارەكان و‬ ‫جیاوازی پرۆتۆكۆلی سەردانەكە‪ ،‬تاڕادەیەك‬ ‫پسپۆڕانی توشی دڕدۆنگی كردووە‪.‬‬ ‫ئ����ەم دڕدۆنگییە لەچیی����ەوە هەڵدەقوڵێت؟‬ ‫ئانالیستە س����تراتیژییەكان دیدارەكە بەگرنگ‬ ‫وەس����فدەكەن‪ ،‬چونكە لەڕووی كاتبەندییەوە‬ ‫لەدەمێكی هەس����تیاردا هاتۆتەكایەوە‪ .‬گرنگی‬ ‫كاتبەندییەك����ەش پەیوەندی����ی ب����ەم چەن����د‬ ‫ه����ۆكارەوە هەی����ە‪ :‬ئۆپەراس����یۆنی موس����ڵ‪،‬‬ ‫بڕی����اری كۆنگ����رە ب����ۆ پڕچەككردن����ی هێزی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان و هێزە سوننەكان‪،‬‬ ‫ئایندەی دەوڵەتی عێراق و نیگەرانی ئەمەریكا‬ ‫لەبااڵدەس����تی و هەژموون����ی ئێ����ران‪ .‬بۆی����ە‬ ‫لەم����ڕوەوە دیدارەكە لەكاتێكی هەس����تیاری‬ ‫مێژویی����دا هاتۆتەكایەوە‪ .‬هەروەها جارێكیتر‬ ‫گرنگ����ی هەرێم����ی كوردس����تان ب����ۆ ئیدارەی‬ ‫واش����نتۆن دەردەخات����ەوە‪ .‬ب����ەاڵم گرنگ����ی‬ ‫هەرێم����ی كوردس����تان بەقس����ەی ئانالیس����تە‬ ‫س����تراتیژییەكان تەنه����ا ل����ەو كاتەدای����ە‪ ،‬ك����ە‬ ‫لەچوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا بێت نەوەك‬ ‫دەوڵەتێكی س����ەربەخۆ‪ .‬ئەمەش ناتەباییەكی‬ ‫زۆری لەگ����ەڵ ئەجێن����دا راگەیەنراوەك����ەی‬ ‫ش����اندی ب����ااڵی هەرێم����ی كوردس����تان ب����ۆ‬ ‫واش����نتۆن هەیە‪ .‬گەلۆ هۆكاری ئەم ناتەباییە‬ ‫چییە؟‬ ‫پێدەچ����ێ تائێس����تا خوێندنەوەیەك����ی‬ ‫واقیعگەرایان����ە ب����ەدوور لەخوێندن����ەوە‬ ‫خودیی����ەكان بۆ ئەم بابەت����ە نەكرابێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بایەخی هەرێمی كوردس����تان تائێس����تاش بۆ‬ ‫ویالیەت����ە یەكگرتوەكانی ئەمەری����كا لەتوێی‬ ‫سیاس����ەتی عێراق����ی ئ����ەم واڵت����ەدا پۆلێ����ن‬ ‫دەكرێ����ت‪ .‬لەگەڵ ئەم����ە پرس����یارەكە لێرەدا‬ ‫ئەوەیە بۆچی واشنتۆن ئەوەندە جەخت لەم‬ ‫سیاسەتە دەكاتەوە؟‬

‫ناتەبای����ی‪ :‬پێكداكێش����انی ئەجێن����دا‬ ‫سیاسییەكان‬ ‫لەهەرێمی كوردس����تان ئەوە ماوەی چەند‬ ‫س����اڵێكە بەپێی فاكتەرە ناخۆییەكان و بەپێی‬ ‫دینامیكییەت����ە خودییەكان پێ لەس����ەر ئەوە‬ ‫دادەگیرێ‪ ،‬كە پێویس����تە بەرەو سەربەخۆیی‬ ‫هەن����گاو بنرێ����ت‪ .‬ب����ەاڵم هەتا ئەم س����اتەش‬ ‫بڕیارسازانی پلەیەكەمی هەرێمی كوردستان‬ ‫نەیانتوانی����وە لەتوێ����ی پێویس����تییەكانی‬ ‫"سیاس����ەتی واقیع����ی"دا ئانالیزێكی پوخت بۆ‬ ‫ئ����ەم بابەتە بكەن‪ .‬لەبەر ئەم����ەش بەردەوام‬ ‫ئ����ەم "خواس����تە كوردس����تانی"یە لەگ����ەڵ‬ ‫سیاس����ەتی س����ەروهەرێمی و هەرێم����ی‬ ‫و تانوپ����ۆ نێونەتەوەییەكان����ی سیاس����ەتی‬ ‫عێراقیدا پێكدادەكێش����ێت‪ .‬ئەمەش هەمیش����ە‬ ‫ئ����ەو پرس����یارەی الی خ����اوەن بری����اری‬ ‫كوردی‪ ،‬دەس����تەبژێر و تەنانەت رایگش����تیدا‬ ‫هێناوەتەكای����ەوە‪ ،‬داخ����ۆ بۆچ����ی واش����نتۆن‬ ‫لەكاتێك����دا لەچەن����د رۆژێك����دا بەفەرمی دانی‬ ‫بەس����ەربەخۆیی چەندی����ن دەوڵەتی باڵكان و‬ ‫ئاس����یای ناوەڕاست و باش����ووری سوداندا‬ ‫ن����اوە‪ ،‬ب����ەاڵم لەم����ەڕ هەرێم����ی كوردس����تان‬ ‫جەخت لەیەكپارچەیی عێراق دەكاتەوە؟‬ ‫لێ����رەدا بەزەقی ی����ەك راس����تی لەبەردەم‬ ‫خ����اوەن بڕیار و ئیرادەی سیاس����ی هەرێمی‬ ‫كوردس����تاندا هەڵدەتۆقێت‪ .‬ئەم راس����تییەش‬ ‫بریتییە لەوەی‪ ،‬كە فاكتەرە سەروهەرێمییەكان‬ ‫و فاكت����ەرە هەرێمیی����ەكان لەگ����ەڵ فاكتەری‬ ‫ناوخۆی����ی هەرێم����ی كوردس����تاندا بەیەك����دا‬ ‫دەكێش����ێت‪ .‬رەنگبێ لەناوچ����ەی خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاس����تدا هەبن بەه����ۆی گەلێك فاكتەری‬ ‫ژێرهەرێم����ی و تەنان����ەت محەلی����ش‬ ‫لەئاس����ت فاكت����ەرە نیش����تمانی و هەرێمی و‬ ‫س����ەروهەرێمییەكاندا سەركێش����یش بكەن و‬ ‫دەسكەوتی كاتیش����یان هەبێ (وەك داعش)‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەزموونی سیاسی ئەوەی سەلماندووە‪،‬‬ ‫هەتا ئەم چركەس����اتەیش ك����ە تێیداین‪ ،‬ئەوە‬ ‫ه����ۆكارە س����ەروهەرێمیی و هەرێمی����ی و‬ ‫نیش����تمانییەكانن (دەوڵەتە نەتەوەییەكان) كە‬ ‫پرسی نەزمی هەرێمی بەالدادەخەن و بڕیار‬ ‫لەسەر پرسە ستراتیژیی و جیۆسیاسییەكان‬ ‫دەدەن‪ .‬ئ����ا لەم����ڕوەوە ئ����ەوەی لەم����ەڕ‬ ‫فەڵەس����تین هەی����ە فاكتەری س����ەروهەرێمیی‬ ‫(ئەمەری����كا) و هەرێمی����ی (ئیس����رائیل)ن‪ .‬ئەم‬ ‫دۆخە بەش����ێوەیەكی بەرچاو لەمەڕ هەرێمی‬ ‫كوردستانیش بەشێوەیەكی تراژیدیك خۆی‬ ‫دووبارە دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئ����ا لێرەدا بەپل����ەی یەك����ەم ئیزدیواجیەتی‬ ‫پێوەرەكان����ی قانون����ی نێودەوڵەت����ی خ����ۆی‬

‫س ەردانی ئ ەمجارەی‬ ‫بارزانی جیاواز بوو‪،‬‬ ‫چونك ە س ەردان ەكانی‬ ‫پێشوو زۆرتر بۆ‬ ‫پۆششی میدیایی بووە‬ ‫وەك ل ە خستن ەڕووی‬ ‫دۆزە چارەنوسساز و‬ ‫سرتاتیژەكان‬ ‫دەنوێنێتەوە‪ .‬ئەوەی لەكوردەواریدا پێیدەلێن‬ ‫"بانێ����ك و دووهەوا" بەچڕی لەم سیاس����ەتە‬ ‫س����ەروهەرێمی و هەرێمیانەدا خۆی نمایش‬ ‫دەكات‪ .‬ئەم����ەش ب����ەو مانایەیەی واش����نتۆن‬ ‫لەب����ەر كۆمەڵێك ه����ۆكاری هەرێم����ی لەگەڵ‬ ‫جیابوون����ەوەی هەرێم����ی كوردس����تاندا نییە‪.‬‬ ‫جا باش����ە ئێس����تا هەموو الی����ەك ئەو مافەی‬ ‫هەی����ە بپرس����ێ داخۆ ئ����ەم هۆكاران����ە چیین‬ ‫ك����ە ئەمەری����كا پش����تیوانی لەس����ەربەخۆیی‬ ‫هەرێمی كوردستان ناكا؟ لەكاتێكدا هەر ئەو‬ ‫ئەمەریكایە لەساڵی ‪1991‬وە تائەم سااڵنەی‬ ‫دوای����ی‪ ،‬بەچەند كاژێرێك س����ەربەخۆیی ‪25‬‬ ‫واڵتی نوێی قبوڵكردوە؟ ئ����ەو ئەمەریكایەی‬ ‫تەنه����ا لەچەن����د س����اڵی راب����ردوودا دان����ی‬ ‫بەس����ەربەخۆیی تەیم����وری خۆره����ەاڵت‪،‬‬ ‫كۆزۆڤ����ۆ‪ ،‬چی����ای رەش و باش����ووری‬ ‫س����وداندا ناوە‪ ،‬بۆچی لەئاست سەربەخۆیی‬ ‫هەرێمی كوردس����تان و فەڵەس����تیندا ئەوەندە‬ ‫هەستیارە؟‬ ‫دۆزین����ەوەی وەاڵمەك����ە بەچەند وش����ە و‬ ‫رس����تەیەك كۆتای����ی پێنایەت‪ ،‬ب����ەاڵم لێرەدا‬ ‫ئ����ەوەی الی ئەمەریكا بەهەن����د وەردەگیرێ‪،‬‬ ‫بریتییە لەمانەی خوارەوە‪ :‬یەكەم‪ :‬تێكنەدانی‬ ‫نەزم����ی هەرێمی بەش����ێوەیەك یەكپارچەیی‬ ‫دۆستەكانی واشنتۆن تێكنەچێ وەك توركیا‪،‬‬ ‫عەرەبس����تان‪ ،‬ئ����وردن و واڵتان����ی خەلی����ج‪.‬‬ ‫ئەگ����ەر كوردس����تان س����ەربەخۆیی خ����ۆی‬ ‫رابگەیەن����ێ‪ ،‬ئەوە تێكڕای نەزم����ی ناوچەیی‬ ‫لەباردەچێ����ت‪ .‬بۆی����ە بەرژەوەندییەكان����ی‬ ‫ئەمەریكا لەعەرەبس����تان و خەلیج و توركیا‬ ‫گەلێك لەسەربەخۆیی كوردستان گرنگترن‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬گرنگ����ی هەرێم����ی كوردس����تان ب����ۆ‬ ‫ئەمەری����كا لەتوێ����ی سیاس����ەتی عێراقی ئەم‬ ‫واڵتەدای����ە‪ .‬ستراتیژیس����تەكانی ئەمەری����كا‬ ‫پێیانوای����ە مان����ەوەی هەرێم����ی كوردس����تان‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪9‬‬


‫سياسەت‬

‫‪ ‬بارزانی لەكاتی گەیشتنی بە كۆشكی سپی‬

‫تائێستا بای ەخی كوردستان‬ ‫بۆ ئ ەم ەریكا ل ەتوێی‬ ‫سیاس ەت ە عێراقیی ەك ەیدا‬ ‫پۆلێن دەكرێت‪ ،‬چونك ە‬ ‫ب ەرژەوەندی ەكانی خۆی‬ ‫ل ەع ەرەبستان و خ ەلیج‬ ‫و توركیا گ ەلێك‬ ‫ل ەس ەرب ەخۆیی كوردستان‬ ‫گرنگرتن‬ ‫لەناو عێراقدا دەبێتەهۆی راگرتنی بااڵنس����ی‬ ‫سیاس����ی ل����ەو واڵتە‪ .‬ب����ەو مانای����ەی ئەگەر‬ ‫هەرێمی كوردس����تان لەعێراق داببڕێ‪ ،‬ئەوە‬ ‫ئێ����ران بەیەكجاری بەس����ەر عێراقدا زاڵدەبێ‬ ‫و بگرە دەبێتە بەش����ێك ل����ەو واڵتەش‪ .‬بۆیە‬ ‫هەرێمی كوردس����تان لەتەنیش����ت سوننەكان‬ ‫دەتوانێ هاوسەنگیی عێراق بپارێزێت‪.‬‬ ‫گرێكوێرە‪ :‬ژێرمیچێك بۆ سەردانەكەی‬ ‫بارزانی‬ ‫ئەمج����ارە ل����ەڕووی پرۆتۆكۆلیی����ەوە‬

‫‪ 10‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫س����ەردانەكەی بارزان����ی گەلێك ج����ودا بوو‪.‬‬ ‫ل����ەڕووی پێش����وازییەوە ئ����ەوە وەك جاران‬ ‫یەكس����ەر دیدارەكان نەهاتنەكای����ەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دوای چەند رۆژێك بارزانی و ئۆباما لەگەڵ‬ ‫ی����ەك كۆبون����ەوە‪ .‬لەدیدارەكان����ی پێش����وودا‬ ‫وانەب����ووە‪ .‬هەروەها لەم دی����دارەدا بارزانی‬ ‫بەش����اندێكی حكوم����ی فەرمیی����ەوە لەگ����ەڵ‬ ‫ئەمەریكایی����ەكان كۆبۆت����ەوە‪ .‬پس����پۆڕانی‬ ‫پەیوەندیی����ە نێودەوڵەتییەكان لەو بڕوایەدان‬ ‫ئەمج����ارە س����ەردانی بارزان����ی ل����ە هەم����وو‬ ‫جارەكان����ی دیك����ە جی����اواز ب����ووە‪ ،‬چونك����ە‬ ‫دیدارەكان����ی پێش����و زۆرت����ر بەبەرچ����اوی‬ ‫كامێراكان����ەوە ئەنجام����دراون و زیات����ر‬ ‫لەتاوتوێكردن����ی پرس����ە گرنگ����ەگان‪ ،‬ئ����ەوە‬ ‫بای����ەخ بەرواڵەت����ە دیپلۆماس����ییەكان دراوە‬ ‫و زیات����ر بۆ پۆشش����ی میدیای����ی بووە‪ ،‬وەك‬ ‫لە بۆ خس����تنەڕووی دۆزە چارەنوسس����ازە‬ ‫سترایتژییەكان‪.‬‬ ‫ئەم����ە لەكاتێكدای����ە ك����ە ئەمجارەی����ان بێ‬ ‫پێشوازی كەسە دیپلۆماسییە پلە یەكەمەكان‬ ‫بارزانی لەكۆش����ی س����پی ئامادەب����ووە‪ .‬بۆیە‬ ‫پس����پۆڕان ئەم����ە زیات����ر ب����ۆ دوو ه����ۆكار‬ ‫دەگێڕن����ەوە‪ :‬یەك����ەم‪ :‬دیدارەكە بەخواس����تی‬ ‫بارزان����ی پێكهاتبێ����ت‪ .‬دووەم‪ :‬واش����نتۆن بۆ‬ ‫نەئاروژاندن����ی حكومەتی عەبادی هەوڵیداوە‬ ‫پێشوازییەكانی بۆ ئاستێكی كەمتر دابەزێنێـت‪.‬‬ ‫لەگ����ەڵ ئەم تێبینیی����ە پرۆتۆكۆلیی����ەش ئەوە‬

‫ئانالیس����تە س����تراتیژییەكانی دەڵێ����ن ئ����ەم‬ ‫س����ەردانەی بارزانی رەنگبێ یەكەم سەردان‬ ‫بێت‪ ،‬كە بەراشكاوی تێیدا باس لەچارەنوسی‬ ‫سیاسی هەرێمی كوردستان كرابێت‪ .‬جارانی‬ ‫پێش����وو كورد هێش����تا لەناو زریق و بریقی‬ ‫س����ەردانە پرۆتۆكۆلییەكاندا خۆی ونكردوە‬ ‫و نەیپەرژاوەتەس����ەر خستنەڕووی خواستە‬ ‫س����تراتیژی و چارەنوس����ییەكانی خ����ۆی‪.‬‬ ‫بەپێچەوان����ەی پێش����وەوە ئەمجارە ش����اندی‬ ‫كوردس����تانی بەراش����كاوی ئاڵتەرناتیڤەكانی‬ ‫خ����ۆی لەگ����ەڵ بەرامب����ەرە ئەمەریكاییەكانی‬ ‫باس����كردوە‪ .‬ئەم����ەش بەس����ەرەتایەك ب����ۆ‬ ‫قۆناغێكی سەختتر لەقەڵەمدەدەن‪.‬‬ ‫ئەنجام‪ :‬پرسی سەرەكی هەناردەكردنی‬ ‫راستەوخۆی چەك‬ ‫لەگ����ەڵ ئ����ەم چەن����د تایبەتمەندیی����ەش‬ ‫ش����یكەرەوە ستراتیژییەكان كاتێك كۆی ئەم‬ ‫پرۆسەیە كۆدەكەنەوە و شرۆڤەیان دەكەن‪،‬‬ ‫ئەوە بەچەند ئەنجامێكی بەرایی دەگەن‪ .‬ئەم‬ ‫س����ەردانە رێك لەگەڵ بڕی����ارە مێژوییەكەی‬ ‫كۆنگرێ����س ب����ۆ پێدانی راس����تەوخۆی چەك‬ ‫بەهەرێمی كوردس����تان و هێزە س����وننەكان‬ ‫لەتوێی "گاردی نیش����تمانی"دا یەكدەگرێتەوە‪.‬‬ ‫بێگومان ئ����ەم بڕیارە بەش����یوەیەكی فەرمی‬ ‫كۆتای����ی بەس����ەروەری عێ����راق (عێراق����ی‬ ‫ش����یعە) دەهێنێت‪ .‬چونكە ئیتر ئەمە نیشانەی‬ ‫مایەپوچبون����ی بنیاتنانی دەوڵ����ەت لەعێراقە‪.‬‬ ‫بۆیە هەموو الیەك بەتایبەت واش����نتۆن بەو‬ ‫قەناعەتە گەیشتون‪ ،‬كە دەوڵەت بەمیلیشیای‬ ‫تایفی–مەزهەب����ی پێكەوەنانرێ����ت‪ .‬هەروەها‬ ‫چی چەكوچۆڵیش بۆ ئەم دەوڵەتە بنێردرێ‪،‬‬ ‫ئەوە قەڵشەكانی جیاكاری گەورەتر دەكات‪.‬‬ ‫ئ����ا لەبەرئەمە ئەمەریكا دەیەوێ بەفەرمی‬ ‫بڵ����ێ "بەڵێ لەگ����ەڵ یەكپارچەی����ی عێراقداین‬ ‫بەپێی دەستوری ئەم واڵتە‪ ،‬بەاڵم سیاسەتی‬ ‫بەش����یعەكردنی دەزگا نیش����تمانییەكان‬ ‫قبوڵناكەین"‪ .‬بەمەش دەیەوێ هاوسەنگییەكە‬ ‫ب����ە پڕچەككردن����ی ك����ورد و س����وننەكان‬ ‫رابگرێ����ت‪ .‬ئا بەهۆی ئەمەش����ەوە ئانالیس����تە‬ ‫ستراتیژییەكان دەڵێن "سەردانەكەی بارزانی‬ ‫رەنگبێ لەمەڕ سەربەخۆیی بەئامانجی خۆی‬ ‫نەگەیشتبێ‪ ،‬بەاڵم لەڕووی وەرگرتنی چەكی‬ ‫س����تراتیژی لەجۆری هەلیكۆپتەر و تانكەوە‬ ‫ئامانجەكان����ی خ����ۆی پێ����كاوە و لەم����ەودوا‬ ‫هەولێ����ر "ن����ەك بەرەزامەندی بەغ����دا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنها بەئاگاداری ئەو پایتەختە‪ ،‬چەكی قورس‬ ‫لەئەمەریكا وەردەگرێت"‪ .‬ئەمەش سەرەتای‬ ‫قۆناغێك����ی نوێی����ە‪ ،‬هەرچەن����د رەهەندەكانی‬ ‫هێشتا نادیاریش بن!‬


‫سياسەت‬

‫(ئەو دە رۆژەی دنیای هەژاند) و‬ ‫دوا سەفەری بارزانی‬

‫شازاد ئەنوەر‬

‫كۆبوون ەوەك ەی بارزانی‬ ‫و ئۆباما ل ە كۆشكی‬ ‫سپی داخراو بوو‪ ،‬ك ەچی‬ ‫ل ەك ەناڵ ەكانی خۆمان‬ ‫خ ەڵكی وا بۆچونی‬ ‫دەردەب ڕی‪ ،‬وەك ئ ەوەی‬ ‫ل ەژووری كۆبون ەوەك ە‬ ‫دانیشتبێت!‬

‫* ج���ۆن رید لە كتێب���ە بەناوبانگەكەی‬ ‫(عش���رة أیام هزة العام‪-‬ئ���ەو دە رۆژەی‬ ‫دنی���ای هەژان���د) ك���ە پەیوەس���ت ب���وو‬ ‫بەشۆرش���ی ئۆكتۆبەری س���اڵی (‪،)1917‬‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬كە لەو دە رۆژەدا‬ ‫هەموو روسیا لەدڵە راوكێدا بوو‪ ،‬كە ئایا‬ ‫شۆڕش���ێك دێت���ە ئارا رژێمی قەیس���ەری‬ ‫بروخێنێت؟‬ ‫مەبەس���تم لەوەدای���ە ل���ەم س���ەفەرەی‬ ‫سەرۆك بۆ ئەمریكا و چاوەڕوانی خەڵكی‬ ‫كوردس���تان بەتایبەت ش���ەوی (سێشەم‪/‬‬ ‫چوارش���ەم) بەكاتی هەولێ���ر‪ ،‬ئەو كتێبەی‬ ‫بیرهێنام���ەوە‪ .‬ل���ەم ش���ەوەدا واهەس���ت‬ ‫دەك���ەم زۆربەمان لەدڵ���ە راوكێدا بووین‪،‬‬ ‫ك���ە ئایا دیداری بارزان���ی لەگەڵ ئۆبامای‬ ‫سەرۆكی والیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا‬ ‫چی لێ دەكەوێتەوە؟ بەتایبەت كە دەزانین‬ ‫واشنتۆن چ رۆڵێكی هەیە لەجیهاندا‪.‬‬ ‫* كاتێ���ك بارزانی چووە نێو كۆش���كی‬ ‫س���پی كۆبوونەوەك���ە داخراو ب���وو‪ ،‬بۆیە‬ ‫ك���ەس نەیدەزان���ی چ���ی روودەدات‪.‬‬ ‫خۆشیەكەش���ی لەوەداب���وو‪ ،‬لەكەناڵەكانی‬ ‫خۆم���ان خەڵكی وا بۆچون���ی دەردەبڕی‪،‬‬ ‫وەك ئ���ەوەی ل���ەژووری كۆبونەوەك���ە‬ ‫دانیش���تبێت‪ .‬كاتێ���ك بارزان���ی هات���ە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬هەندێ���ك چاوەرێی���ان دەكرد بۆ‬ ‫راگەیاندن���ەكان بدوێت‪ ،‬ب���ەاڵم لەكام الوە‬ ‫چووە كۆش���كی س���پی هەربە و رێگەیەدا‬ ‫ش���وێنەكەی جێهێش���ت‪ ،‬ئەم���ەش ب���ووە‬ ‫جێ���ی دڵەڕاوكێ و نیگەران���ی زۆربەمان‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم دوای ئ���ەوەی زان���را بەرێكەوتوە‬ ‫ب���ەرەو ژووری بازرگان���ی ئەمری���كا و‬ ‫لەوێ وتارێك پێش���كەش دەكات‪ ،‬هەستی‬ ‫چاوەڕوانی بۆ هەواڵێكی خۆش هەناسەی‬

‫بەبەردا هێناینەوە‪.‬‬ ‫م���ن نام���ەوێ بچم���ە وردەكاری وتارە‬ ‫ك���ورت و پوخ���ت و فرەالیەنەك���ەی‪،‬‬ ‫ئ���ەوەی الم مەبەس���تە‪ ،‬ئ���ەو دێرەی���ە كە‬ ‫مژدەیەك���ی دا بەخەڵك���ی كوردس���تان و‬ ‫گوت���ی "كۆبونەوەكەمان لەگەڵ س���ەرۆك‬ ‫ئۆباما زۆر سەركەوتو بوو"‪ ،‬ئەمە وایكرد‬ ‫ئاسودەیی بەدڵی خەڵكی كوردستاندا بێت‬ ‫و ل���ەو راڕایەی ئ���ەو ش���ەوە دەربازمان‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫هەمووم���ان دەزانی���ن رۆڵ���ی ئەمری���كا‬ ‫لەجیهاندا پێش���ەنگە و بێ پش���تیوانی ئەم‬ ‫واڵتە ئەستەمە هیچ پرۆسەیەكی سیاسی‬ ‫بەتایب���ەت لەخۆرهەاڵت���ی ناوەڕاس���تدا‬ ‫بەڕێ���وە بچێت‪ .‬گ���ەر ئەم واڵت���ە نەبوایە‪،‬‬ ‫تاهەتای���ە كوێ���ت پارێ���زگای نۆزدەهەمی‬ ‫حوكم���ی س���ەدام دەب���وو‪ ،‬خ���وارووی‬ ‫س���ودان س���ەربەخۆی وەرنەدەگ���رت‪،‬‬ ‫كۆری���ای باك���وور دەمێك ب���وو كۆریای‬ ‫باش���ووری داگی���ر كردب���وو‪ ،‬روس���یا‬ ‫ئۆكرانیای دەخس���تەوە ژێ���ر باڵی خۆی‪،‬‬ ‫تەنانەت لەكۆبانێ هاوكاری ئاس���مانی بە‬ ‫سەردەس���تەیی ئەم واڵتە و هاوپەیمانانی‬ ‫رۆڵێكی ئێجگار كاریگەری هەبوو‪.‬‬ ‫* ئەمری���كا باش دەزانێ���ت لەناوچەكە‬ ‫ك���ورد چ رۆڵ و كاریگەریەك���ی هەی���ە‪،‬‬ ‫هەمووش���مان پێش���مەرگە دەبینی���ن چ���ی‬ ‫دەكات لەش���ەڕی ئازادی مرۆڤایەتی بۆیە‬ ‫پش���تیوانی زیاتری هەمەالیەنەی سیاسی‬ ‫ئابووریی سەربازی و‪..‬هتد‪ ،‬بۆ ئێمە زۆر‬ ‫گرنگ���ە‪ ،‬دڵنیاش���م س���ەرۆك بارزانی ئەو‬ ‫س���ەفەرەی نەدەكرد گەر نەیزانیبا س���ود‬ ‫و مەنفەعەت���ی ب���ۆ میللەتەك���ەی دەبێ���ت‪.‬‬ ‫بەهیوای بیستنی هەواڵی زۆر خۆشین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪11‬‬


‫سياسەت‬

‫‪" ‬سەرۆك بەم سەردانەی ئەم قەناعەتەی ال دروستكردم‪ ،‬كە بەالی ئەوەوە ئامانجی كوردایەتی لەسەرووی مەسڵەحەتی حیزبیەوەیە"‬

‫سەرۆك بەم هەڵوێستەی سەرسامی كردم!‬

‫شەماڵ بۆکانی‬

‫‪ 12‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫ل���ەدوای س���ەردانی س���ەرۆک بارزانی بۆ‬ ‫کەمپەکان���ی برایان���ی ش���ەبەکی ناوچەکان���ی‬ ‫موس���ڵ و س���ەردانی برایان���ی ئی���زدی و‬ ‫تاوتوێکردن���ی بەپارێزگارکردن���ی ش���ەنگال‬ ‫ل���ەدوارۆژدا‪ ،‬توش���ی سەرس���امی هات���م کە‬ ‫س���ەرۆک بارزان���ی ئەزمونەکان���ی مەیدان���ی‬ ‫شەڕی پارتیزانی کردۆتە ئەزمونی ملمالنێی‬ ‫سیاس���ی و قەناعەتم پێدێنێ منیش بڵێم‪ ،‬جیا‬ ‫لەمەس���ڵەحەتی بواری ئەمڕۆی کوردس���تان‪،‬‬ ‫زەحمەت���ە لەداهاتووش���دا و لەسیاسەتیش���دا‬ ‫سەرۆک بارزانی بەدیلی هەبێ‪.‬‬ ‫من وەک نوسەرێکی سەربەخۆ و ئەزمونێکی‬ ‫زۆر لەخوێندن���ەوەی فەلسەفەسیاس���یەکانی‬

‫سەردەم ورابڕدوودا لەم هەڵوێستە دەڕوانم‬ ‫و شانازی بەهونەری سیاسەتی سەرۆکەوە‬ ‫دەک���ەم‪ ،‬چونک���ە بەش���یکردنەوەی هەندێ���ك‬ ‫ک���ردەوە و ئامانجەکانی حەش���دی ش���ەعبی‬ ‫وهاودەس���تەکانیان‪ ،‬بۆمان دەردەکەوێ ئەم‬ ‫کارە پێ���ش لەئامانجەکان���ی ئێ���ران و پەکەکە‬ ‫و یەكێتی���ش دەگ���رێ‪ .‬هەڵب���ەت دەب���ێ باس‬ ‫لەیەکێت���ی کەمێك جیابکەینەوە و سیاس���ەتی‬ ‫ئ���ەو لە چوارچێوەی حیزبی���دا لێکبدەینەوە و‬ ‫تۆمەتباری نەکەی���ن بەدژایەتی بۆ داهاتووی‬ ‫کوردستان‪ ،‬بەاڵم دیاریشە وەک من ئاگادارم‪،‬‬ ‫بۆ یەکەم جارە یەکێتی نیشتیمانی سیاسەتی‬ ‫ل���ەم ج���ۆرەی گێڕابێ‪ ،‬ک���ە هۆکارەکانیش���ی‬


‫سياسەت‬

‫بەرچ���اون‪ .‬ب���ەم لێکدان���ەوەی خ���وارەوە‬ ‫مەبەستەكانی من روونتر دەبنەوە ‪.‬‬ ‫دوای ئازادکردن���ی "حەی���دەر شەش���ۆ"‪،‬‬ ‫لەباوەش���گرتنی لەالی���ەن "عادل م���وراد"ەوە‬ ‫و لێدوان���ی دووجۆرەی شەش���ۆ لەهەولێر و‬ ‫س���لێمانی بەرچاوڕوونیە بۆ ئ���ەوەی بزانین‬ ‫تەنی���ا یەکێتی لەپش���تی ئ���ەم کارە و هەندێك‬ ‫سیاس���یەتی كورتخایەن���ی لەمج���ۆرە نیی���ە‪.‬‬ ‫دەک���رێ بڵێی���ن باڵ���ی دەستڕۆیش���توی ئ���ەم‬ ‫حیزبە‪ ،‬کار بۆ ئەم پرۆسەیە دەکات‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەم هۆکارانەوە‪:‬‬ ‫وەک روونە شەش���ۆ مەبەستی وەرگرتنی‬ ‫پ���ارە بووە لەالیەن حکومەت���ی مەرکەزیەوە‪،‬‬ ‫وەرگرتن���ی ئ���ەم پ���ارە خەیاڵی���ە ل���ەم‬ ‫هەلومەرجەدا بەناوی حەشدی شەعبیەوە و‬ ‫بەلەبەرچاوگرتنی بندیوارەکانی ئەم هێزەش‪،‬‬ ‫دەتوانێت بەش���ێک لە قەیرانی دارایی یەکێتی‬ ‫دابی���ن بکات‪ .‬بەاڵم بەهەڵگیرس���انی ش���ەڕی‬ ‫داعش وەک دەزانن پارتی و خودی سەرۆک‬ ‫بارزانی بەکردەوەکان���ی خۆیان توانیان دڵی‬ ‫جەماوەرێک���ی زۆری کوردس���تان بەتایبەت‬ ‫لەناوچەکان���ی کەرک���وک و خانەقی���ن بۆالی‬ ‫خۆیان رابکێش���ن‪ ،‬چونکە هاتن���ی هێزەکانی‬ ‫پاس���دارانی ئێرانی لەناوچەکانی خوارەوە بۆ‬ ‫ن���او هەرێم‪ ،‬کە دەس���تی یەكێت���ی و بەغدای‬ ‫تێدابوو‪ ،‬ناڕەزایی جەماوەری لێکەوتەوە‪ ،‬بەم‬ ‫کارەش یەكێتی هەست دەکات لەپرۆسەیەکی‬ ‫ت���ری هەڵبژاردندا بەلەدەس���تدانی دەنگەکانی‬ ‫کۆس���پی بۆ س���از دەبێ‪ ،‬ئەگ���ەر کەرکوکیش‬ ‫بچیت���ە پرۆس���ەکەوە‪ ،‬ئەوەندەی ت���ر الوازی‬ ‫بەخۆیەوە دەبینێ‪ ،‬بۆیە دەیەوێ لەهەمانکاتدا‬ ‫خ���ۆ لەگۆڕانخ���وازان نزی���ک بکات���ەوە و‬ ‫لەناوچەی ش���ەنگالیش بەهەر ش���ێوەیەک بێ‬ ‫قەرەبووی ئ���ەم بۆچونە بکات���ەوە‪ ،‬ئەگینا لە‬ ‫سیاس���ەتی درێژخایەن���دا‪ ،‬هیچ���کات یەکێتی‬ ‫هەڵ���ەی واناکات وعادل م���ورادەکان لەخۆی‬ ‫دووردەکات���ەوە‪ .‬ب���ەاڵم چ���اری نی���ە و ئیت���ر‬ ‫پرۆس���ەیەکی تر بەناوی گۆڕان بۆ مانەوەی‬ ‫دەنگ���ەکان ناتوانێ بێتەئ���اراوە و جەماوەری‬ ‫کوردس���تان ئ���ەم بیژنگەش���یان الدا‪ ،‬کە کاک‬ ‫نەوشیروان مستەفا بەرووی خۆیەوە گرتبوو‬ ‫ب���ۆ هەس���تانەوەی یەکێت���ی و گۆڕانخوازان‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەوەی زۆر گرنگ���ە و دەچێتە خانەی‬ ‫دووەمی باسەکەوە‪ ،‬هاوپەیمانی درێژخایەنی‬ ‫حەشدی شیعی و ئێرانی شیعی و پەکەکەیە‪.‬‬ ‫وەک باسیش���م کرد یەکێت���ی دەراوی روونە‬ ‫لەم سیاسەتەدا‪.‬‬ ‫پێش ئەوەی باس���ی سیاس���ەتی هاوبەشی‬ ‫ئێ���ران و پەکەکە بکەی���ن‪ ،‬ئاماژە بەوە دەکەم‬

‫ئ���ەوان‪ ،‬وات���ە ئاپۆیی���ەکان‪ ،‬نایان���ەوێ ئااڵی‬ ‫ئەوڕۆی کوردستان وەک ئااڵیەکی نەتەوەیی‬ ‫بۆ هەر چوار پارچە دیاری بکرێ‪ ،‬چونکە ئەمە‬ ‫رەمزێکە بۆ سەرکەوتنی گوتاری نەتەوەیی‪،‬‬ ‫بۆیەش بیرۆکەی ئااڵی جیاواز بۆ ئیزدییەکان‬ ‫لەبیرۆک���ەی پەکەک���ە و ئێران���ەوە س���ەری‬ ‫هەڵ���داوە‪ ،‬بەکورت���ی پەکەكەش کوردس���تانی‬ ‫رۆژئ���اوا بەموڵک���ی خۆی دەزان���ێ و نایەوێ‬ ‫ئ���ەم ناوچانە بکەونە ژێ���ر رکێفی ئەم بیری‬ ‫نەتەویییەی ئەمرۆ لەباش���ووری کوردستان‬ ‫کاری پێدەک���رێ‪ ،‬چونک���ە پەکەک���ەش و باڵی‬ ‫دەستڕۆیشتوی یەکێتیش بە بیرۆکەی پارتی‬ ‫ن���اوی دەبەن نەک باش���ووری کوردس���تان‪،‬‬ ‫هەر بۆیەش کاڵکان‪ ،‬کە لەسیاس���ەت نازانێ‪،‬‬ ‫بەم ش���ێوەیە لەس���ەر داهاتوی کوردستان و‬ ‫المەرکەزی فەرمایش بەڕەڵاڵ دەکات!‬ ‫بەهەرحاڵ دەکەوینە ئەم بۆچونەوە‪ ،‬پەکەکە‬ ‫لەبنەڕەتدا کوردبوونی خۆی لەکرمانجەکاندا‬ ‫دەبینێت���ەوە و ب���اوەڕی بەکوردس���تانی‬ ‫گەورە نی���ە‪ ،‬بۆیەش کۆنگ���رەی نەتەوەیی ئا‬ ‫بەمش���ێوەیە دەکەوێتە قەیرانەوە‪ .‬بۆ راستی‬ ‫ئ���ەم بۆچوونەش���م‪ ،‬دەكرێ���ت پرس���یار ل���ەو‬ ‫کەسانە بكرێت‪ ،‬کە لە پەکەكە جیابوونەتەوە‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر بوی���رن پێ���ت دەڵێن چ���ۆن جیاوازی‬ ‫لەنێوان س���ۆرانیەکان و کرمانجەکاندا هەیە‪،‬‬ ‫لەبنکە و بارەگاکانیاندا‪.‬‬ ‫لەالیەک���ی ترەوە پەکەک���ە بەخوێندنەوەی‬ ‫سیاسەتەکانی دوارۆژ پێویستی بەو ناوچانە‬ ‫دەب���ێ و لەوانەی���ە زۆر ل���ە بنەوبارەگاکان���ی‬ ‫قەندیل بگوازێتەوە بۆ ئەو سنورانە و لەسەر‬ ‫هەڵدان���ی هەر ئەگەرێکدا دەس���ەاڵتی فکری و‬ ‫سیاسی کوردستانی خۆرئاوا بگرێتە دەست و‬ ‫تەنیا بەرێکالم و نامە سەرچاوە ناڕوونەکانی‬ ‫ئوجەالن باس لەباکووری کورس���تان بکات‪،‬‬ ‫چونک���ە پرۆس���ەی س���ەردەمیانەی باک���وور‬ ‫زۆر دوورە ل���ە باوەرەکانی پەکەکە و خۆی‬ ‫لەخۆی���دا جەماوەریی���ە‪ .‬ئەو نامەی���ەی دواتر‬ ‫بەن���اوی ئوجەالنیش���ەوە ب���ۆ تاوتوێکردن���ی‬ ‫چەکدانان���ی پەکەوە باڵو ب���ۆوە‪ ،‬تەنیا بۆ ئەو‬ ‫ئامانجە بوو‪ ،‬كە خۆیان لەپرۆس���ەی ئاش���تی‬ ‫جەماوەریی نزیک بکەنەوە‪.‬‬ ‫بۆ الیەن���ی سیاس���ەتی درێژخایەنی ئێران‬ ‫وپەکەکەش‪ ،‬ئێران پێویس���تی بەپەکەکە دەبێ‬ ‫‪ ،‬ئەویش لەمەس���ەلەی حەش���دی ش���ەعبی و‬ ‫بەغ���دادا‪ .‬لەهەمانکاتدا گەیاندنی چەکوچۆڵ و‬ ‫تفاقی پێویس���ت بۆ بەرژەوەندی و مانەوەی‬ ‫رژێمەک���ەی بەشارئەس���ەد لەناوچەک���ەدا‪.‬‬ ‫هەروەه���ا بەردەوامبوونی هێڵی دەس���ەالتی‬ ‫شیعی لەپشت دەسەاڵتی جوگرافیای سیاسی‬

‫پ ەك ەك ە ئااڵی‬ ‫كوردستانیان وەك‬ ‫رەمزێكی ن ەت ەوەیی‬ ‫بۆه ەر چوار پارچ ە‬ ‫قبوڵ نی ە‪ ،‬چونك ە‬ ‫ئ ەم ە ب ە س ەرك ەوتنی‬ ‫گوتاری ن ەت ەوەیی‬ ‫دەزانن و بیرۆك ەی‬ ‫ئااڵ جیاوازەك ەیان بۆ‬ ‫ئێزیدی ەكانیش ه ەر‬ ‫ل ەم ەوە س ەرچاوەی‬ ‫گرتووە‬ ‫س���وننەکانەوە‪ ،‬چونک���ە ش���ەنگال و رۆژئاوا‬ ‫ش���وێنێکی گرنگی س���تراتژیکن و پەڕینەوەیە‬ ‫لەدەس���ەاڵتی ق���ەاڵی هەولێر ب���ۆ بەردەوامی‬ ‫سیاس���ەتەکانی ئێ���ران‪ .‬پەکەک���ەش لەرێگەی‬ ‫دەس���ەاڵتی سیاس���ی ئێرانەوە هاوس���ۆزیان‬ ‫لەگ���ەڵ حکومەتەک���ەی ئەس���ەد هەی���ە و‬ ‫دیزەبەدەرخۆنەی دەکەن‪.‬‬ ‫جا ئێس���تاش ک���ە باس���ی درێژکردنەوەی‬ ‫سەرۆکایەتی بەرێز مەسعود بارزانی دەکرێ‪،‬‬ ‫دەیان���ەوێ بەتیرێ���ک دوو نیش���ان بپێک���ن‪،‬‬ ‫شەخسی س���ەرۆک لەزۆر لەنامە نهێنیەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمیدا بەدۆس���ت و هاوپەیمانی‬ ‫س���ەهیۆنیزم و بە کەس���ایەتیەکی سەرکێشی‬ ‫کوردایەتی بۆ تێکدانی خەریتەی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراس���ت و س���ایکس بیک���ۆ ن���او ب���راوە‪،‬‬ ‫هەربۆیەش���ە س���ەرجەمی ئ���ەم لێکدانەوەی���ە‬ ‫دێتەس���ەر ئەوەی‪ ،‬کە دوژمنان بەلێکدانەوەی‬ ‫هەلومەرجەکە خەریکی ئ���اژاوە نانەوەن‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ���ەوی بارزانی ک���ە وەک کاریزمایەک رۆڵی‬ ‫سەرەکی بۆ یەکڕیزی گەلی کورد دەگێڕێ و‬ ‫کەسایەتیەکی گرنگی باوەڕپێکراوە لەئاستی‬ ‫دەوڵەتان���دا‪ ،‬جی���ا لەپۆس���تی س���ەرۆکایەتی‪،‬‬ ‫لەیەخ���ەی خۆیانی دابڕن و دەوڵەتی کوردی‬ ‫بەخەونیش ن���ەگا بە ئامانج‪ ،‬بۆیە س���ەردانی‬ ‫س���ەرۆک و هاوخەم���ی و بەڵێنیەکان���ی ب���ۆ‬ ‫برایان���ی ش���ەبەک و ئیزدییەكان سەرس���امی‬ ‫کردم و دیسان دەڵێم بەدیلی نییە و ئامانجی‬ ‫کوردایەتی سەرۆک لەسەروی ومەسڵەحتی‬ ‫حیزبیەوەیە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪13‬‬


‫سياسەت‬

‫عەدن���ان دلێم���ی ناوێك���ی دی���ار و‬ ‫سیاس���ەتمەدارێكی بەتەمەن���ی عەرەب���ی‬ ‫س���وننەیە لەعێراق‪ ،‬ب���ەاڵم تەمەنەكەی و‬ ‫نەبوون���ی لەهیچ پۆس���تێكدا رێگر نەبوون‬ ‫لەوەی كە بەراوێژ و ئامۆژگارییەكانی بۆ‬ ‫سیاسەتمەدارانی هاومەزهەبی بەشداری‬ ‫لەپڕۆسەی سیاسی واڵتدا بكات‪ ،‬لەبەشی‬ ‫یەكەمی دیمانەكەدا سڤیل لەبارەی شەڕی‬ ‫ش���یعە و س���وننە و رۆڵی حكومەتەكانی‬ ‫عێراق���ەوە گفتوگ���ۆی لەگەڵ���دا كردب���وو‪،‬‬ ‫لەبەش���ی دووەم و كۆتاییش���دا لەب���ارەی‬ ‫گرتن���ەوەی موس���ڵ و كێش���ەكانی نێوان‬ ‫هەرێ���م و بەغ���داوە چەند پرس���یارێكمان‬ ‫لێك���رد‪ ،‬ئ���ەو ئەگەرچی پێی ب���اش نەبوو‬ ‫وەاڵمی بەشێك لەپرس���یارەكان بداتەوە‪،‬‬ ‫چونك���ە بەوت���ەی خ���ۆی پرس���یارەكان‬ ‫هەس���تیار ب���وون‪ ،‬ب���ەاڵم زۆر ش���تی ت���ر‬ ‫دەدركێنێت‪.‬‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫سەروەر خەلیل‬

‫ع ەدنان دلێمی‪ ،‬ك ەسای ەتی و سیاس ەمت ەداری سونن ەی عێراقی‪:‬‬

‫بەشداریكردنی برا پێشمەرگەكان لە‬ ‫رزگاركردنەوەی موسڵ ئەركێكی ئاینی و‬ ‫نیشتیمانی و برایانەیە‬ ‫‪ 14‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬


‫سياسەت‬

‫ل ەناخی دڵ ەوە دوعای‬ ‫پێشك ەوتن و س ەرك ەوتن بۆ‬ ‫ه ەرێمی كوردستان دەك ەین‬ ‫رۆڵی مەرجەعییەتی بااڵی شیعە‬ ‫چۆن هەڵدەسەنگێنێت لەرووبەڕوونەوەی‬ ‫ئەو ش���ەڕە تائیفیی���ەی لەنێوان ش���یعە و‬ ‫سوننە بونی هەیە؟‬ ‫عەدنان دلێمی‪ :‬هیچ رۆڵێكی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫رۆڵی سلبیشی هەیە‪.‬‬ ‫چۆن؟‬ ‫عەدنان دلێمی‪ :‬باشتر وایە واز لەوەاڵمی‬ ‫ئەم پرسیارە بهێنین‪.‬‬ ‫بەشداریكردنی حەشدی شەعبی‬ ‫لەئازادكردنەوەی ناوچەكانی ژێر دەستی‬ ‫داعش تاچەند ئیجابییە؟‬ ‫عەدن���ان دلێم���ی‪ :‬زیانەكانی حەش���دی‬ ‫ش���ەعبی لەزیانەكانی داع���ش كەمتر نین‪،‬‬ ‫بۆی���ە نابێ���ت حەش���دی ش���ەعبی بچێت���ە‬ ‫ناو ناوچ���ە سوننەنش���ینەكانەوە‪ ،‬بینیمان‬ ‫ك���ە چوون���ە ن���او تكریت���ەوە چیی���ان لەو‬ ‫ش���ارە ك���رد‪ ،‬ئەوان ل���ەو ش���ارە دزی و‬ ‫تااڵنچێتی���ان ك���رد و خەڵكیان كوش���ت و‬ ‫ناوچە سوننەنش���ینەكانیان سوتاند‪ ،‬بۆیە‬ ‫زیانەكانیان كەمتر نیە لەو زیانەی داعش‬ ‫بەرۆڵەكانی سوننەی دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫پێتوای���ە عەرەب���ی س���وننە‬ ‫زەرەرمەن���دی س���ەرەكی بێ���ت بەه���ۆی‬ ‫كارەكانی داعشەوە؟‬ ‫عەدن���ان دلێم���ی‪ :‬ن���ەك زەرەرمەن���دی‬ ‫س���ەرەكی‪ ،‬بەڵك���و تەنه���ا زەرەرمەن���دن‬ ‫بەدەس���تی داعش���ەوە‪ ،‬داع���ش پەالماری‬ ‫ناوچ���ە سوننەنش���ینەكانی دا نەك ناوچە‬ ‫شیعەنش���ینەكان‪ ،‬دوو نمون���ەت ب���ۆ‬ ‫دەهێنمەوە‪ ،‬كە چوونە ناو سەاڵحەددینەوە‬ ‫پەالماری ق���ەزای بەلەدیان ن���ەدا‪ ،‬چونكە‬ ‫ناوچ���ەی ش���یعەیە‪ ،‬هەروەها هێرش���یان‬ ‫نەك���ردە س���ەر دوجەیلیش لەب���ەر هەمان‬ ‫ه���ۆكار‪ ،‬ب���ەاڵم پەالم���اری زڵوعیی���ەی‬ ‫سوننەنش���ینیان دا و رۆڵەكانیان كوشت‪،‬‬ ‫تەنه���ا زی���ان كە بەه���ۆی داعش���ەوە بەر‬ ‫عێراق كەوتووە‪ ،‬ئەو زەرەرە بوو كە بەر‬ ‫س���وننە كەوت‪ ،‬كاتێكیش ك���ە چوونە ناو‬ ‫جورفولس���ەخەری سوننەنشین‪ ،‬نەچوونە‬

‫زیان ەكانی ح ەشدی‬ ‫ش ەعبی ل ەزیان ەكانی‬ ‫داعش ك ەمرت نین‬ ‫ناوچە شیعەنشینەكانەوە‪ ،‬لەكاتێكدا ناوچە‬ ‫شیعەنش���ینەكان لێیان���ەوە نزی���ك بوون‪،‬‬ ‫بەڵك���و چوونە ناو جورفولس���ەخەرەوە و‬ ‫دانیش���تووانەكەیان وەدەرن���ا و زیانێك���ی‬ ‫زۆریان پێگەیاندن‪.‬‬ ‫باش���ە‪ ،‬داعش بۆچ���ی پەالماری‬ ‫ناوچە شیعەنشینەكانی نەدا؟‬ ‫عەدن���ان دلێمی‪ :‬پێویس���ت ن���اكات ئەو‬ ‫پرسیارە بپرسیت‪ ،‬پرسیارەكەت بگۆڕە‪.‬‬ ‫ئەی ئەمریكا لەئێستا و رابردوودا‬ ‫چ رۆڵێك���ی گێ���ڕاوە وەك سپۆنس���ەری‬ ‫پڕۆسەی سیاسی لەعێراق؟‬

‫دام ەزراندنی ه ەرێمی‬ ‫سونن ە تاك ە رێگای‬ ‫پاراستنی بوون و ناسنام ەی‬ ‫سونن ەكان ە ل ە عێراق‬ ‫عەدن���ان دلێمی‪ :‬رۆڵی ئەمریكا لەعێراق‬ ‫الوازە و كار لەس���ەر راگرتن���ی ئەو زیانە‬ ‫ن���اكات كە بەر خەڵكی س���وننە كەوتووە‪،‬‬ ‫هەروەها كار لەسەر رزگاركردنی خەڵكی‬ ‫س���وننە و پارێزگا سوننەنشینەكان ناكات‬ ‫لەو زیانانەی پێیان گەیش���تووە لەكوشتن‬ ‫و ئاوارەبوون و جینۆسایدكردن‪ ،‬پێموایە‬ ‫هەڵوێس���تی ئەمری���كا هەڵوێس���تێكی زۆر‬ ‫الوازە و لەگەڵ ئەو بارودۆخە ناگونجێت‪،‬‬ ‫ك���ە رۆڵەكانی س���وننە تێیدان‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫لەس���ەر ئەمریكا ئامانجی چاككردنەوەی‬ ‫ئ���ەو بارودۆخ���ە بێت‪ ،‬ك���ە بەهۆی داعش‬ ‫و هێرش���ە ئاس���مانییەكانەوە بەس���ەر‬ ‫ناوچ���ە سوننەنش���ینەكاندا ه���ات و بووە‬ ‫ه���ۆی ئاوارەبوون���ی خەڵك���ی ناوچەكە و‬ ‫خاپوورك���ردن و رووخاندن���ی ژێرخان���ی‬ ‫ناوچەكانیان‪ ،‬پێویس���تە ئەمری���كا هەوڵی‬ ‫قەرەبووكردن���ەوەی ئ���ەو ناوچان���ە و‬ ‫دووب���ارە بونیاتنانەوەی���ان ب���دات دوای‬

‫سونن ەكان زەرەرم ەندی‬ ‫ی ەك ەمی پ ەالماری داعشن‬ ‫بۆ س ەر عێراق‬ ‫دەركردن���ی داع���ش‪ .‬ب���ەاڵم ئەمری���كا‬ ‫تائێستاش ئامانجی كۆنتڕۆڵكردنی عێراقە‪،‬‬ ‫من پێموایە كە ئەمریكا هیچ س���ۆزێكی بۆ‬ ‫س���وننە نییە‪ ،‬چونكە سوننە بوو دژایەتی‬ ‫ئەمریكای���ان كرد و رێگەیان پێنەدا عێراق‬ ‫داگیر بكات‪ ،‬بۆیە ئەمریكا كار بۆ پاڵپشتی‬ ‫كردنی سوننە ناكات‪ ،‬بەهۆی ئەو كارەوە‬ ‫ك���ە لەس���ااڵنی دوای داگیركردنی عێراق‬ ‫روویدا‪ .‬لەبەرئەوە م���ن داوا لەئەمریكا و‬ ‫س���وننە دەكەم‪ ،‬كە بگەنە بەلێكتێگەیش���تن‬ ‫بۆ چارەس���ەركردنی كێش���ەكانی عێراق‪،‬‬ ‫چونك���ە ئەمری���كا كاریگ���ەری بەس���ەر‬ ‫بارودۆخی عێراق و هەرێمەكە بەگش���تی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ب���ەرای ت���ۆ داگیركردن���ی عێراق‬ ‫لەالیەن ئەمری���كاوە چ جیاوازییەكی هەیە‬ ‫لەگ���ەڵ ئ���ەو رۆڵ���ەی ئێ���ران ل���ەم واڵتە‬ ‫دەیگێڕێت؟‬ ‫عەدن���ان دلێم���ی‪ :‬پێموایە رۆڵ���ی ئێران‬ ‫لەعێراق لەرۆڵی ئەمریكا مەترس���یدارترە‪،‬‬ ‫چونك���ە ئەمری���كا عێراق���ی داگیرك���رد و‬ ‫دەیویس���ت دەربچێت و هەرگیز ئامانجی‬ ‫ئ���ەوە نەبوو لەعێ���راق بمێنێتەوە‪ ،‬هەرچی‬ ‫ئێران���ە دەیەوێ���ت عێ���راق بكاتە بەش���ێك‬ ‫لەخ���ۆی‪ ،‬ئەوەش مەترس���ییەكی گەورەیە‬ ‫و پێویس���تە هەمووم���ان بەع���ەرەب و‬ ‫بەك���وردەوە رووب���ەڕووی ببین���ەوە و‬ ‫نەهێڵی���ن ئێران عێراق داگیر بكات‪ ،‬یاخود‬ ‫بیكات بەبەشێك لەئیمپراتۆرییەتی ئێران‪.‬‬ ‫لەدوای ‪2003‬ەوە رژێمە عەرەبییە‬ ‫سوننەكانی ناوچەكە چ رۆڵێكیان هەبووە‬ ‫لەپشتیوانیكردنی دۆزی سوننە لەعێراق؟‬ ‫عەدن���ان دلێم���ی‪ :‬واڵت���ە عەرەبیی���ەكان‬ ‫هی���چ رۆڵێكی���ان نیی���ە لەرزگاركردن���ی‬ ‫عێراق‪ ،‬منیش لەساڵی ‪ 2006‬بانگەوازێكم‬ ‫ئاڕاستەی واڵتە عەرەبی و ئیسالمییەكان‬ ‫كرد بۆ كارك���ردن لەپێن���او رزگاركردنی‬ ‫سوننە لەعێراق‪ ،‬بەاڵم گوێچكەیكی بیسەر‬ ‫نابینی���ەوە‪ ،‬ئەو وتارەش���م باڵوكردۆتەوە‬ ‫و بەناوبانگ���ە و هەموو جیهان دەیزانێت‪،‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪15‬‬


‫سياسەت‬

‫ه ەڵ ەی ەكی گ ەورەی ە‬ ‫ح ەشدی ش ەعبی‬ ‫ب ەشداری رزگاركردنی‬ ‫موس ڵ بكات‪ ،‬چونك ە ل ە‬ ‫تكریت چیان كرد‪ ،‬ل ەوێش‬ ‫ه ەروا دەك ەن‬

‫م ەرج ەعیی ەتی بااڵی‬ ‫شیع ە ل ەو فیتن ە‬ ‫تائیفی ەی ل ەنێوان شیع ە‬ ‫و سونن ەدا ه ەی ە رۆڵێكی‬ ‫سلبی ه ەبووە‬ ‫جێگای گومان ە ك ە‬ ‫داعش ت ەنیا پ ەالماری‬ ‫ناوچ ە سونن ەنیشی ەكان‬

‫دەدات و كوشتار و‬ ‫وێرانكاری دەكات‪،‬‬ ‫ك ەچی چ ەندەشی لێوەی ە‬ ‫نزیك بن تخونی ناوچ ە‬ ‫شیع ەنشین ەكان ناك ەوێت‬ ‫ئێران دەی ەوێت‬ ‫عێراق قوت بدات و‬ ‫بیكات ە ب ەشێك ل ە‬ ‫ئیمرباتۆری ەت ەك ەی‪،‬‬ ‫پێویست ە ب ە كورد و‬ ‫ع ەرەب ەوە رێگا ل ەو‬ ‫م ەترسی ە بگرین‬ ‫‪ 16‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫م���ن هاوارێكی بەهێزم كرد بۆ پاراس���تنی‬ ‫رۆڵەكانی سوننە كە رووبەڕووی پەالمار‬ ‫و پەراوێزخستن و دەبنەوە‪ ،‬پێموتن بەغدا‬ ‫دەبێتە شارێكی شیعی‪ ،‬لەكاتێكدا ئەوكات‬ ‫ش���ارێكی سوننەنش���ین ب���وو‪ ،‬هەروەه���ا‬ ‫پێموت���ن عێ���راق دەبێتە واڵتێكی ش���یعی‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا واڵتێكی سوننە بوو‪.‬‬ ‫ب���ەڕای ت���ۆ ئ���ەو گرنگینەدانەی‬ ‫واڵتە عەرەبییەكان بەعێراق بەئەنقەس���ت‬ ‫بوو‪ ،‬یاخود بۆ بەرژەوەندیخوازی بوو؟‬ ‫عەدن���ان دلێمی‪ :‬پێموانییە بەئەنقەس���ت‬ ‫بووبێ���ت ی���ان بەرژەوەندیی���ان ل���ەوادا‬ ‫بووبێت‪ ،‬بەاڵم حەماس و ویس���ت لەئارادا‬ ‫نییە بۆ پاڵپش���تیكردنی رۆڵەكانی سوننە‪،‬‬ ‫ئێس���تاش كە مەترس���ییەكە گەیشتووەتە‬ ‫ئ���ەوان‪ ،‬لەوانەی���ە ك���ە ل���ەو بێئاگاییەیان‬ ‫بەئاگابێنەوە و كار لەس���ەر رزگاركردنی‬ ‫رۆڵەكان���ی س���وننە لەعێ���راق بك���ەن‪ ،‬پەنا‬ ‫بەخ���وا ك���ە هەڵمەتی حەزم لەعێراقیش���دا‬ ‫بوون���ی دەبێ���ت و هەوڵ���ی رزگاركردنی‬ ‫رۆڵەكان���ی س���وننە و دەرهێنان���ی عێراق‬ ‫لەژێر دەس���تی ئێران و دەس���ەاڵتی شیعە‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫لەم���اوەی راب���ردوودا ئێ���ران‬ ‫ئامادەیی خۆی نیش���اندا بەش���داری بكات‬ ‫لەپڕۆسەی گرتنەوەی موسڵ‪ ،‬پێتان باشە‬ ‫ئەو واڵتە بەشداربێت لەو پڕۆسەیە؟‬ ‫عەدنان دلێمی‪ :‬رۆڵەكانی سوننە نابێت‬ ‫دەس���ت بۆ ئێران درێژ بك���ەن یان داوای‬ ‫هەر هاوكارییەك���ی لێبكەن‪ ،‬چونكە ئێران‬ ‫دژی س���وننە و دژی عێراقیشە بەگشتی‪،‬‬ ‫ئ���ەو واڵتە هەوڵ���ی قوتدانی عێراق دەدات‬ ‫و پێیوایە عێراق بەش���ێكە لەو‪ ،‬تائێستاش‬ ‫بەجۆرێك س���ەیری مەدائین دەكات وەك‬ ‫ئ���ەوەی پایتەخت���ی واڵت���ی ف���ارس بێ���ت‪،‬‬ ‫هەروەها ه���ەوڵ ب���ۆ بەجێگەیاندنی ئەوە‬ ‫دەدەن‪ ،‬جگەل���ەوە هاوكاران���ی ئێرانی���ش‬ ‫بەهەمان ش���ێوە بی���ر دەكەن���ەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ���ەوان دەس���ت ب���ۆ دەوڵەت���ی فارس���ی‬ ‫درێژدەك���ەن‪ ،‬ك���ە خەالفەت���ی ئیس�ل�امی‬ ‫لەس���ەردەمی عوم���ەری ك���وڕی خەت���اب‬ ‫روخاندی‪ ،‬بۆیە ئەوان رق و دوژمنایەتی‬ ‫لەناخیاندا هەیە بەرامب���ەر بەعومەر‪ ،‬ئەو‬ ‫دوژمنایەتیی���ەش پەلی كێش���ا بۆ ش���یعە‪،‬‬ ‫بەعێراقی و ئێرانییەكانەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەی لەب���ارەی بەش���داریكردنی‬ ‫حەشدی شەعبی لەگرتنەوەی موسڵ چی‬ ‫دەڵێیت؟‬ ‫عەدن���ان دلێم���ی‪ :‬هەڵەیەك���ی گەورەیە‬

‫میلیشیاكان و حەشدی شەعبی بەشداربن‬ ‫لەڕزگاركردنی موس���ڵ‪ ،‬پێویستە خەڵكی‬ ‫موسڵ خۆیان ش���ارەكەیان رزگار بكەن‪،‬‬ ‫ئەوانی���ش هێ���زی پێویس���تیان هەی���ە‪ ،‬كە‬ ‫پێویس���تی بەڕاهێنان���ە ب���ۆ دەركردن���ی‬ ‫داع���ش‪ ،‬تاكو رێگە نەدەن میلیش���یاكان و‬ ‫حەش���دی شەعبی بچنە موسڵەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر بچنە موس���ڵ‪ ،‬چییان لەتكریت كرد‬ ‫ه���ەرواش لەموس���ڵ دەك���ەن‪ ،‬پێش���موایە‬ ‫بەڕێ���زان ئوس���امە نوجێف���ی و ئەس���یل‬ ‫نوجێفی كە لەپێش���ەوەی خەڵكی موسڵن‪،‬‬ ‫رێگ���ە بەمیلیش���یاكان و حەش���د ن���ادەن‬ ‫بەش���داربن لەگرتن���ەوەی موس���ڵ‪ ،‬ئەوان‬ ‫ئێستا ئامادەكاری دەكەن بۆ دۆزینەوەی‬ ‫هێ���زی پێویس���ت‪ ،‬ك���ە بەش���دار بێ���ت‬ ‫لەدەركردنی داعش لەموسڵ‪ ،‬بەهاوكاری‬ ‫لەگەڵ برا كوردەكان و چەند الیەنێكی تر‪،‬‬ ‫ج���ا گەر ئەو الیەنان���ە توركیا بێت یاخود‬ ‫ئەمریكا یان هەر واڵتێكی تر‪.‬‬ ‫بەش���ێك لەش���ەقامی ك���وردی‬ ‫داوا دەكات پێش���مەرگە بەش���دار نەبێ���ت‬ ‫لەگرتنەوەی موسڵ‪ ،‬ئایا ئێوە پێتان باشە‬ ‫پێشمەرگە لەو پڕۆسەیە بەشدار بێت؟‬ ‫عەدنان دلێمی‪ :‬پێموایە بەشداریكردنی‬ ‫ب���را پێش���مەرگەكانمان لەگرتن���ەوەی‬ ‫موس���ڵ ئەركێك���ی ئاینی و نیش���تیمانی و‬ ‫برایانەی���ە‪ ،‬چونكە كورد لەموس���ڵ هەیە‪،‬‬ ‫بوون���ی كوردی���ش ل���ەو ش���ارە وا لەب���را‬ ‫پێش���مەرگەكانمان و حكومەت���ی هەرێ���م‬ ‫دەكات بەش���داربن لەئازادكردنی موسڵ‪،‬‬ ‫پێش���موایە ئەمە كاری لەسەر دەكرێت و‬ ‫بەویس���تی خوا موس���ڵ ئ���ازاد دەكرێت و‬ ‫ئەوەش نزیك بووەتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم پێش���تر بەشێك لەشەقامی‬ ‫عەرەبی سوننە و سیاس���ەتمەدارەكانتان‬ ‫پێش���مەرگەتان بەمیلش���یا وەسف دەكرد‪،‬‬ ‫ئێس���تا چۆنە داوای ه���اوكاری لەو هێزە‬ ‫دەكەن؟‪.‬‬ ‫عەدن���ان دلێم���ی‪ :‬پێموانیی���ە وابێ���ت‪،‬‬ ‫گوێش���م ل���ەوە نەبووە كەس���ێكی عەرەب‬ ‫پێشمەرگە بەمیلیشیا ناوببات‪ ،‬بەڵكو هەر‬ ‫بەپێشمەرگە ناویان دەبەن‪.‬‬ ‫بۆچ���ی تائێس���تا پرس���ی‬ ‫س���وننە‬ ‫عەرەب���ی‬ ‫چەكداركردن���ی‬ ‫دواكەوتووە؟‬ ‫عەدن���ان دلێم���ی‪ :‬هۆكارەكەی ویس���تی‬ ‫حكوم���ەت و حیزب���ە ش���یعییەكانە ب���ۆ‬ ‫چەكدارنەكردنی رۆڵەكانی سوننە چونكە‬ ‫ئەگ���ەر رۆڵەكان���ی س���وننە چەكداركران‪،‬‬


‫سياسەت‬

‫ئ���ەوە هێزێكی���ان لەس���ەر ئ���ەرز دەبێت‪،‬‬ ‫ك���ە بەرگری���ی لەناموس���یان دەكات و‬ ‫رێگ���ە لەچون���ەژوورەوەی میلیش���یاكان‬ ‫دەگرێت بۆ ناو پارێزگا سوننەنشینەكان‪،‬‬ ‫ت���ەواوی ش���یعە‪ ،‬ئەگ���ەر لەحكومەتدا بن‬ ‫ی���ان ل���ەدەرەوەی حكوم���ەت‪ ،‬نایانەوێت‬ ‫س���وننەكان چەك���دار بكرێ���ن‪ ،‬چونك���ە‬ ‫چەكداركردنی���ان هێ���ز و كیانێكی���ان پ���ێ‬ ‫دەبەخشێت‪ ،‬كە بەرگری لەخاك و ناموس‬ ‫و موڵك و مەزهەبیان دەكات‪.‬‬ ‫لەدوای هاتنی داعش���ەوە پرسی‬ ‫پێكهێنانی هەرێمی سوننە گەرمە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫یەكێ���ك ب���وو لەپێش���نیارەكانی كۆنگرەی‬ ‫عەرەب���ی ب���ۆ رووبەڕوون���ەوەی تیرۆر‪،‬‬ ‫كە تۆش یەكێك بووی���ت لەئامادەبووانی‪،‬‬ ‫پێتوایە بوونی ئەو هەرێمە كێشەی سوننە‬ ‫چارەسەر بكات؟‬ ‫عەدن���ان دلێمی‪ :‬من بڕوای تەواوم وایە‬ ‫چارەسەركردنی كێشەی سوننە لەعێراق و‬ ‫كێشەی عێراقیش بەگشتی لەدامەزراندنی‬ ‫هەرێمەكان دایە‪ ،‬بەاڵم حكومەتی عێراقی‬ ‫ئێس���تا و حكومەتەكان���ی پێش���ووتریش‬

‫ئومێد دەك ەم‬ ‫ئۆپ ەراسیۆنی گ ەردەلولی‬ ‫"ئ ەلح ەزم" عێراقیش‬ ‫بگرێت ەوە و ل ەژێر‬ ‫دەستی ئێران و دەس ەاڵتی‬ ‫شیع ە رزگاری بكات‬ ‫نایانەوێت ئەو هەرێمە دابمەزرێت‪ ،‬منیش‬ ‫داوا لەرۆڵەكانی سوننە دەكەم‪ ،‬كە كار بۆ‬ ‫دروس���تكردنی ئەو هەرێمە بكەن‪ ،‬چونكە‬ ‫هەر ئەوەیە خۆیان و بوونیان و ناسنامە‬ ‫سوننییەكەیان لەعێراق دەپارێزێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لەس���ەرەتای سااڵنی دوای‬ ‫‪ 2003‬هێزە سوننەكان دژی دامەزراندنی‬ ‫هەرێم���ەكان ب���وون‪ ،‬ئای���ا ئ���ەو كارەیان‬ ‫لەجێگەی خۆیدا بوو؟‬ ‫عەدنان دلێمی‪ :‬ئەو دژایەتییە لەجێگەی‬ ‫خۆیدا نەبوو و ئەو بۆچوونەش بۆچوونێكی‬ ‫هەڵ���ە ب���وو‪ ،‬هۆكارەكەش���ی هەوڵ���ی‬ ‫س���وننەكان ب���وو بۆ پاراس���تنی یەكڕیزی‬ ‫عێ���راق و كردن���ی بەواڵتێك���ی یەكگرتوو‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم س���وننەكان واتێنەگەیش���تبوون كە‬

‫ئەو كارەیان دەبێتە هۆی زاڵبوونی شیعە‪،‬‬ ‫منی���ش پێموایە و زۆر وتارم لەرۆژنامەو‬ ‫گۆڤارە ئوردنییەكان باڵوكردەوە و داوای‬ ‫دروستكردنی ئەو هەرێمەم كرد و لەكەناڵی‬ ‫سۆمەرییەش بەر لەسێ ساڵ ئەو داوایەم‬ ‫كرد‪ ،‬ئێس���تاش س���وورم لەس���ەر ئەوەی‬ ‫هەرێمی سوننە كێشەی سوننە و كێشەی‬ ‫عێراقی���ش چارەس���ەر دەكات‪ ،‬پێكهێنان���ی‬ ‫هەرێمەكانی���ش مان���ای دابەش���كردنی‬ ‫عێ���راق نیی���ە‪ ،‬بەڵك���و مان���ای پاراس���تنی‬ ‫یەكڕی���زی عێراقە و باش���ترین نموونەش‬ ‫بۆ ئ���ەوە پێكهێنانی هەرێمی كوردییە‪ ،‬برا‬ ‫كوردەكانم���ان عێراق دەپارێزن‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫پابەن���دن بەجێبەجێكردن���ی ت���ەواوی ئەو‬ ‫فەرمانان���ەی لەحكومەت���ی ناوەن���دی‬ ‫عێراقەوە دەردەچن بەو مەرجەی كە زیان‬ ‫بەبەرژەوەندییەكان���ی هەرێم���ی ك���وردی‬ ‫نەگەیەن���ن‪ ،‬ك���ە ئێمە پاڵپش���تی دەكەین و‬ ‫هەوڵ���ی بەهێزكردنی دەكەی���ن و لەناخی‬ ‫دڵ���ەوە داوا لەخوای گ���ەورە دەكەین ئەم‬ ‫هەرێمە پێشبكەوێت و ببێتە نموونەیەك بۆ‬ ‫ئازادی و نیش���تیمانپەروەری و پاراستنی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی برا كوردەكانمان‪.‬‬ ‫چۆن لەكێشەكانی نێوان هەولێر‬ ‫وبەغدا دەڕوانیت؟‬ ‫عەدن���ان دلێم���ی‪ :‬ش���یعەكان هەوڵ���ی‬ ‫زاڵبوون دەدەن بەس���ەر تەواوی عێراقدا‪،‬‬ ‫بۆیە ئەوان دژی بوون و پێشكەوتنی ئەو‬ ‫هەرێمەن و بەهەموو توانایەكەوە هەواڵی‬ ‫پێش���گرتن بەپێش���كەوتنەكانی هەرێمەكە‬ ‫دەدەن‪ ،‬ب���ەاڵم پێش���كەوتنی ئ���ەم هەرێمە‬ ‫پەیوەس���تە بەڕۆڵەكانی و یەكڕیزییانەوە‪،‬‬ ‫منی���ش داوا لەب���را ك���وردەكان دەك���ەم‬ ‫پارێ���زگاری لەیەكڕیزییان بكەن و پێكەوە‬ ‫كار بۆ پێشكەوتنی هەرێم بكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬

‫من هاوارێكی ب ەهێزم كرد‬ ‫بۆ پاراستنی سونن ەكانی‬ ‫عێراق و گوتم ب ەغدا‬ ‫ك ە شارێكی سونن ەنشین‬ ‫بوو‪ ،‬كردیان ب ە شارێكی‬ ‫شیعی‪ ،‬ب ەاڵم هیچ‬ ‫گوێچك ەی ەك ن ەبوو‬ ‫بیبیستێت‬

‫رۆڵی ئ ەمریكا ل ەعێراق‬ ‫الوازە و هیچ سۆزێكیشی‬ ‫بۆ س��ونن ە نی ە‪ ،‬چونك ە‬ ‫دوای داگیركردنی‬ ‫عێراق سونن ەكان‬ ‫رووب ەڕووی بوون ەوە‬ ‫ببێتە نموونەیەك كە لەالیەن هەرێمەكانی‬ ‫ت���ری عێراقەوە چ���اوی لێبكرێ���ت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هاتوو پێكهێندران‪.‬‬ ‫هەندێ���ك دەڵێ���ن ك���ە كێش���ەی‬ ‫(ناوچ���ە كێش���ە لەس���ەرەكان) لەنێ���وان‬ ‫كورد و س���وننەدایە‪ ،‬نەك لەنێوان هەرێم‬ ‫و بەغ���دا‪ ،‬پێتوایە كە دوای داعش كێش���ە‬ ‫لەنێوان عەرەبی سوننە و كورد دروست‬ ‫بێت لەسەر ئەو ناوچانە؟‬ ‫عەدنان دلێمی‪ :‬كێش���ە لەنێوان عەرەبی‬ ‫سوننە و كورد نییە‪ ،‬بەڵكو ئێستا پێویستە‬ ‫هەوڵەكان���ی ك���ورد و ع���ەرەب چڕت���ر‬ ‫بكرێنەوە بۆ دەركردنی داعش لەسەرجەم‬ ‫ناوچ���ەكان‪ ،‬جا گەر ل���ەو ناوچانە بێت كە‬ ‫بەگش���تی دانیش���تووانەكەی س���وننەن‪،‬‬ ‫ی���ان لەناوچ���ە كێشەلەس���ەرەكانی نێوان‬ ‫حكومەت���ی ناوەندی عێ���راق و براكانمان‬ ‫لەهەرێمی كوردس���تان بێت‪ ،‬دەكرێت ئەو‬ ‫كێش���انەش بەلێكتێگەیش���تن و گفتوگ���ۆ‬ ‫چارەس���ەر بكرێن‪ ،‬تەواوی ناوچە كێش���ە‬ ‫لەسەرەكانیش ناوچەی سوننەنشینن‪ ،‬جا‬ ‫گەر بەدەس���تی ب���را كوردەكانەوە بن یان‬ ‫بەدەس���تی عەرەبەوە‪ ،‬ئەوەی پەیوەس���تە‬ ‫بەئێمەی س���وننەوە‪ ،‬هیچ جیاوازییەك لەو‬ ‫نێوانەدا نابینین‪.‬‬ ‫بەڕای تۆ باشترین چارەسەر بۆ‬ ‫كێشەی ئەو ناوچانە چییە؟‬ ‫عەدن���ان دلێمی‪ :‬باش���ترین چارەس���ەر‬ ‫راپرس���یی و لێكتێگەیش���تنە لەنێ���وان برا‬ ‫ك���وردەكان و نوێن���ەری س���وننەكان‪،‬‬ ‫لەسیاس���ەتمەدار و س���ەرۆك ه���ۆز و‬ ‫ئەكادیمییەكان‪ ،‬پێویس���تە لەنێوان خۆیان‬ ‫بگەن بەلێكتێگەیشتن بۆ چارەسەركردنی‬ ‫ئەو كێش���ەیە و نابێت ئەو كێش���ەیە ببێتە‬ ‫هۆكارێ���ك ب���ۆ دروس���تبوونی ناكۆك���ی‬ ‫لەنێ���وان ب���را ك���وردەكان و رۆڵەكان���ی‬ ‫سوننە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪17‬‬


‫سياسەت‬

‫"‪ 2016‬ساڵی وەب ەرهێنان دەبێت"‬

‫‪ 33‬هەلی وەبەرهێنان بە گوژمەی زیاتر لە یەك‬ ‫ملیار دۆالر بۆ پارێزگای هەڵەبجە تەرخان دەكرێت‬ ‫ئاالن عومەر‬

‫دەستەی وەبەرهێنانی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬لەنوێتری���ن لیس���تی هەلەكانی‬ ‫وەبەرهێنان���دا‪ 33 ،‬هەل���ی ئەنجامدان���ی‬ ‫پڕۆژەی وەبەرهێنانی لەس���ێكتەری جیاجیا‬ ‫لەپارێ���زگای هەڵەبج���ە ئاش���كرا دەكات‪،‬‬ ‫بەرپرس���ێكی ئەو دەستەیەش دەڵێت "مافی‬ ‫ئەنجامدان���ی ه���ەر پڕۆژەیەك ل���ەو هەالنە‪،‬‬ ‫ب���ۆ س���ەرجەم وەبەرهێن���ەران یەكس���انە"‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریش���دا س���ەرۆكی لیژن���ەی‬

‫‪ 18‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫وەبەرهێنان لەپەرلەمانی كوردستان ئاماژە‬ ‫بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬كە ناكرێ "ئەو هەاڵنەی" لە‬ ‫بونیادنانەوەی پارێزگاكانی تری كوردستان‬ ‫كران‪ ،‬لەهەڵەبجەش دووبارە بكرێنەوە‪.‬‬ ‫لەكابینەی پێش���ووی حكومەتی هەرێمدا‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی پێدانی مۆڵەتی وەبەرهێنان درانە‬ ‫بەڕێوەب���ەری گش���تی پارێ���زگاكان‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫لەگەڵ دەس���تبەكاربوونی كابینەی حەوتەم‪،‬‬ ‫ئەو دەس���ەاڵتە جارێكی دیكە گەڕایەوە ناو‬ ‫دەس���تەی وەبەرهێنان لەهەولێر‪ ،‬هەرلەوێ‬ ‫بڕی���اری كۆتای���ی لەس���ەر پڕۆژەكان���ی‬

‫وەبەرهێنان لەهەر ش���وێنێكی كوردس���تان‬ ‫بن‪ ،‬دەدرێت‪.‬‬ ‫پالن���ی نوێ���ی س���ەرۆكی دەس���تەی‬ ‫وەبەرهێن���ان‪ ،‬وەك بەڕێوب���ەری زانی���اری‬ ‫لەدەس���تەكە ئام���اژەی ب���ۆ دەكات‪ ،‬بریتییە‬ ‫وەبەرهێن���ان‪.‬‬ ‫هەل���ی‬ ‫لەراگەیاندن���ی‬ ‫"سەربەس���ت خدر" بەڕێوەب���ەری زانیاری‬ ‫لەدەس���تەی وەبەرهێن���ان ب���ە (س���ڤیل)ی‬ ‫راگەیان���د "پێش���ووتر وەبەرهێن���ەر خ���ۆی‬ ‫پ���ڕۆژەی پێشكەش���ی دەس���تە دەك���رد‪،‬‬ ‫پاش���ان مۆڵەت���ی وەردەگرت‪ ،‬بەاڵم ئێس���تا‬


‫سياسەت‬

‫ب ەڕێوەب ەری زانیاری ل ەدەست ەی وەب ەرهێنان‪:‬‬

‫لێرە ب ەدواوە وەك‬ ‫ه ەولێر و سلێامنی و‬ ‫دهۆك مام ەڵ ە ل ەگ ەڵ‬ ‫ه ەڵ ەبج ە دەك ەین‬

‫پڕۆژەی وەبەرهێنان لەس���ەر بنەمای هەلی‬ ‫وەبەرهێنان ئەنجام دەدرێت"‪.‬‬ ‫لەب���ارەی چۆنیت���ەی دانان���ی هەل���ی‬ ‫وەبەرهێنان‪ ،‬بەڕێوەبەری زانیاری ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوە دەكات‪ ،‬كە دەستەی وەبەرهێنان پالنی‬ ‫وەبەرهێنان لەوەزارەت���ە پەیوەندیدارەكان‬ ‫وەردەگرێ���ت‪ ،‬دواتر لە لیس���تێكدا دەیخاتە‬ ‫بەردەس���تی وەبەرهێن���ان‪ .‬ب���ەم پێی���ەش‬ ‫پڕۆژەكانی داهاتووی وەبەرهێنان لەس���ەر‬ ‫بنەم���ای پێویس���تی لەش���وێنی گونج���او‬ ‫لەسێكتەری دیاریكراودا ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫دیارترین نمونە لەپێشكەش���كردنی هەلی‬ ‫وەبەرهێنان‪ ،‬لیستی هەلەكانی وەبەرهێنانە‬ ‫لەپارێ���زگا تازەك���ەی كوردس���تان‪ ،‬بەپێ���ی‬ ‫ئەو لیستەی دەس���ت (سڤیل) كەوتووە‪33 ،‬‬ ‫هەل���ی وەبەرهێن���ان لەپارێ���زگای هەڵەبجە‬ ‫دەستنیشانكراوە‪ ،‬س���ەرمایەی خەمڵێندراو‬ ‫بۆ ئەو ‪ 33‬پڕۆژەیە كە وابڕیارە لەهەڵەبجە‬ ‫ئەنج���ام بدرێت زیاترە ل���ە ‪ 1‬ملیار دۆالری‬ ‫ئەمریكی‪ .‬بەش���ێكی ئەو سێكتەرانەشی كە‬ ‫هەل���ی وەبەرهێنان���ی پارێ���زگای هەڵەبج���ە‬ ‫دەیانگرێت���ەوە‪ ،‬بریتین لەدروس���تكردنی ‪5‬‬ ‫هەزار یەكەی نیشتەجێبوون‪ ،‬دروستكردنی‬ ‫‪ 4‬ئۆتێل���ی س���ەردەمیانە‪ 2 ،‬م���ۆڵ و ‪6‬‬ ‫سوپەرماركێت‪ ،‬پااڵوگەی نەوت‪ ،‬كارگەكانی‬ ‫رۆن و روبەی هەنار‪ .‬پڕۆژەی گەش���تیاری‬ ‫دروس���تكردنی هێڵی تەلفریك و بونیادنانی‬ ‫هۆڵەی سینەمایی و چەندانی تر‪.‬‬ ‫پێش���تر هەڵەبج���ە وەك قەزایەكی س���ەر‬ ‫بەپارێزگای سلێمانی لەوەبەرهێنان ئەژمار‬ ‫دەك���را‪ ،‬بەاڵم بوون���ی بەپارێزگا ئەمەش���ی‬ ‫گۆڕی‪ .‬لەو بارەیەوە بەڕێوەبەری زانیاری‬ ‫وەبەرهێن���ان دەڵێ���ت "لەمەودوا دەس���تەی‬ ‫وەبەرهێن���ان وەك چ���ۆن مامەڵ���ە لەگ���ەڵ‬ ‫هەولێ���ر و س���لێمانی و ده���ۆك دەكات‪،‬‬ ‫وەك پارێزگایەك���ی س���ەربەخۆش مامەڵ���ە‬ ‫لەگەڵ هەڵەبج���ە دەكات‪ ،‬دیاریكردنی هەلی‬ ‫وەبەرهێنانیش بەڵگەیە لەسەر ئەمە"‪.‬‬ ‫لیژنەی دارایی و كاروباری وەبەرهێنان‬

‫لەپەرلەمان���ی كوردس���تان‪ ،‬ئەگەرچی ئەوە‬ ‫ناش���ارێتەوە ئ���اگاداری ئ���ەو پڕۆژەی���ەی‬ ‫وەبەرهێن���ان ب���ۆ پارێ���زگای هەڵەبجە نین‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم پێیانوایە پێویس���تە پرۆس���ەكە چەند‬ ‫سەرنج و تێبنییەك لەبەرچاوبگرێ‪.‬‬ ‫"د‪ .‬عی���زەت س���ابیر" س���ەرۆكی لیژنەی‬ ‫دارای���ی و وەبەرهێن���ان لەپەرلەمان���ی‬ ‫كوردستان بۆ (سڤیل) لەبارەی ئەو سەرنج‬ ‫و تێبینانەی لەسەر دەستپێكردنی پرۆسەی‬ ‫وەبەرهێن���ان لەهەڵەبجەی ش���ەهید هەیانە‬ ‫دەڵێ���ت "پێویس���تە یەكەمیان ئ���ەو هەاڵنەی‬ ‫لە بونیادنان���ەوەی پارێزگاكانی تردا كران‪،‬‬ ‫لەهەڵەبج���ە دووب���ارە نەكرێت���ەوە‪ ،‬دووەم‬ ‫كێشەی زەویوزار بەتەواوەتی چارەسەری‬ ‫بۆ بكرێ‪ ،‬سێیەم دیزانێكی جوان و شایستە‬ ‫ب���ۆ پارێ���زگای هەڵەبج���ە دروس���ت بكرێ‪،‬‬ ‫چ���وارەم یەكەی نیش���تەجێبوون دروس���ت‬ ‫بكەن‪ ،‬پێنجەم ئاگاداری زەوی كش���توكاڵی‬ ‫بن‪ ،‬هەرچی زەوی هەیە نەكرێ بەپڕۆژە"‪.‬‬ ‫پێش���تر بەش���ێكی زۆری پڕۆژەكان���ی‬ ‫وەبەرهێن���ان كەموكوڕی زۆری���ان هەبوو‪،‬‬ ‫ك���ە لەبەرامب���ەردا هاواڵتی���ان زەرەرمەن���د‬ ‫ب���وون‪ .‬بەدواداچوونی ئ���ەو پڕۆژانە وەك‬ ‫بەڕێوەبەرەك���ەی وەبەرهێن���ان ئام���اژەی‬ ‫ب���ۆ دەكات‪" ،‬خەمێك���ی دیك���ەی" دەس���تەی‬ ‫وەبەرهێنانە و ئێس���تا كاری جدی لەس���ەر‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫سەربەس���ت خ���در لەمب���ارەوە دەڵێ���ت‬ ‫"بەفەرمانی نوێی س���ەرۆكی دەستە‪ ،‬دەیان‬ ‫لیژن���ە لەن���اوەی دەس���تەی وەبەرهێن���ان‬ ‫دروستكراون‪ ،‬كاری ئەوان بەدواداچوونی‬ ‫وردە ب���ۆ ئەو پڕۆژانەی تێبینیان لەس���ەرە‪،‬‬ ‫هەروەها دەستنیشانكردنی خاڵە الوازەكانی‬ ‫ئەو پڕۆژانەیانە"‪.‬‬ ‫یەكێ���ك لەهەنگاوەكان���ی بنەبڕكردن���ی‬ ‫كەموك���وڕی لەپڕۆژەكان���ی وەبەرهێنان بۆ‬ ‫داهات���وو‪ ،‬چارەس���ەری یاس���اییە‪ ،‬ئەوی���ش‬ ‫بریتی���ە لەهەمواركردن���ەوەی یاس���ای‬ ‫وەبەرهێنان‪ ،‬كە ئێستا كاری لەسەر دەكرێ‪.‬‬ ‫بەڕێوەب���ەری زانی���اری وەبەرهێن���ان باس‬ ‫لەوە دەكات‪ ،‬كە رەشنوسی پڕۆژە یاساكە‬ ‫خوێندن���ەوەی یەكەم���ی ب���ۆ ك���راوە‪ .‬وەك‬ ‫یەكێك لەچارەسەرە یاساییەكان سەبارەت‬ ‫بەكەموڕییەكانی كۆمپانیا و وەبەرهێنەران‪،‬‬ ‫سەربەست خدر دەڵێت "لەیاسای داهاتوودا‬ ‫رێوش���وێنی توند بەرامب���ەر كەمتەرخەمی‬ ‫وەبەرهێن���ەران گیراوەتەب���ەر‪ ،‬تادەگات���ە‬ ‫سزادان‪ ،‬هەموو ئەمانە كەسی وەبەرهێنەر‬ ‫بەرامب���ەر یاس���ا و ئەركەكانی خۆی پابەند‬

‫دەكات"‪.‬‬ ‫هەمواركردنەوەی یاس���ای وەبەرهێنان‪،‬‬ ‫ئێس���تا لەپەرلەمان���ی كوردس���تان ل���ەالی‬ ‫لیژن���ەی دارای���ی و وەبەرهێنان���ە‪ ،‬لەبارەی‬ ‫دوایی���ن هەنگاوەكان���ی پەس���ەندكردنی ئەو‬ ‫یاسایە نوێیەدا‪ ،‬د‪.‬عیزەت سابیر دەڵێت "سێ‬ ‫پڕۆژە یاس���ای جیاواز لەالیەن سێ گروپی‬ ‫پەرلەمانتاران لەب���ارەی هەمواركردنەوەی‬ ‫یاس���ای وەبەرهێنان پێشكەش كراوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەگەڵ بوونی تێبینیەكان‪ ،‬خوێندنەوەمان بۆ‬ ‫كردوون و كردوومانن بەیەك پڕۆژە"‪.‬‬ ‫ه���ۆكاری س���ەرەكی هەمواركردن���ەوەی‬ ‫یاس���اكە‪ ،‬چارەسەركردنی كەموكوڕییەكانە‬ ‫ك���ە ل���ە یاس���ای یەك���ەم درك���ی پێدەكرا و‬ ‫تائێس���تاش هەر كاری پێدەكرێ‪ .‬دەربارەی‬ ‫دیارترین خاڵی گۆڕانكاری لەیاس���ای نوێی‬ ‫وەبەرهێنان‪ ،‬ئەو پەرلەمانتارە دەڵێت "یاسا‬ ‫كۆنەك���ە كۆمپانیا بیانیەكان���ی ئازادكردبوو‬

‫س ەرۆكی لیژن ەی وەب ەرهێنانی پ ەرل ەمان‪:‬‬

‫ئ ەو ه ەاڵن ەی ل ە‬ ‫پارێزگاكانی تر كراوە‪،‬‬ ‫ناب ێ ل ە ه ەڵ ەبج ە‬ ‫دووبارە بكرێت ەوە‬

‫لەهێنان���ی كرێكاری بیانی‪ ،‬بەاڵم لەیاس���ای‬ ‫ت���ازەدا ناچ���ار دەك���رێ ‪%75‬ی كرێ���كاری‬ ‫ناوخ���ۆ بەكاربخات‪ ،‬ئەوەش���ی دەمێنێتەوە‬ ‫دەتوانێ���ت ل���ەدەرەوە بیهێنێ���ت‪ ،‬هەروەه���ا‬ ‫لێخۆش���بوونی باج كە لەیاسای پێشوو ‪10‬‬ ‫ساڵ بوو‪ ،‬كراوە بۆ ‪ 5‬ساڵ"‪.‬‬ ‫گەرچی ساڵی رابردوو‪ ،‬رێژەی مۆڵەتدان‬ ‫بەپڕۆژەكانی وەبەرهێنان بەراورد بەسااڵنی‬ ‫پێش���وو كەم���ی كردب���وو‪ ،‬ب���ەاڵم ب���ەرای‬ ‫سەربەس���ت خ���در بەڕێوەب���ەری زانیاری‬ ‫لەدەس���تەی وەبەرهێنان ساڵی ‪ 2016‬ساڵی‬ ‫وەبەرهێنان دەبێت‪ .‬ل���ەو بارەیەوە ناوبراو‬ ‫ئام���اژە ب���ۆ ئ���ەوە دەكات‪ ،‬تائێس���تا زیات���ر‬ ‫ل���ە ‪ 100‬پڕۆپۆزەڵ پێشكەش���ی دەس���تەی‬ ‫وەبەرهێن���ان ك���راوە لەژێ���ر خوێندنەوە و‬ ‫پێداچوون���ەوەدان‪ ،‬بۆی���ە پێش���بینی دەكات‬ ‫لەس���ەرەتای س���اڵی داهات���وو ژمارەیەكی‬ ‫زۆر پ���رۆژەی وەبەرهێن���ان لەزۆرب���ەی‬ ‫س���ێكتەرەكان مۆڵەت وەربگرن و ئاست و‬ ‫س���ەرمایەی وەبەرهێنان لەكوردس���تان بۆ‬ ‫جارێكی دیكە بەرزبكەنەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪19‬‬


‫سياسەت‬

‫‪ ‬ئەمجارە هێزە نێودەوڵەتیەكان هێندەی مەبەستیان رێگریكردنە لە گروپە سەلەفیە جیهادیەكان‪ ،‬هێندە مەبەستیان رووخاندنی رژێمی ئەسەد نیە‬

‫كۆنگرەی جنێڤ ‪ 3‬و‬ ‫غیابی ستراتیژی هاوبەشی كوردیی‬ ‫ب ەشداریكردنی كورد ب ە دوو شاندی جیاواز و دوو سرتاتیژ و دیدی پێچ ەوان ەوە‪،‬‬ ‫زیان ب ە پێگ ە س ەربازیی و سیاسی ەك ەی دەگ ەی ەنێت‬ ‫بەشی سیاسەت‬

‫"ستیڤان دیمستۆرا" شاندی نێودەوڵەتی‬ ‫بۆ تەنگژەی سوریا‪ ،‬خولێكی نوێی لەدیدارە‬ ‫راوێژكارییەكانی بۆ كۆتاییهێنان بەقەیرانی‬ ‫س����وریا دەس����پێكردوە‪ .‬ناوب����راو دوای‬ ‫شكستهێنانی دەسپێش����خەرییە روسییەكە‪،‬‬ ‫ئەمج����ارە دەیەوێ لەناو ب����ارەگای نەتەوە‬ ‫یەكگرت����وەكان لەسویس����را‪ ،‬بەمەبەس����تی‬ ‫دۆزین����ەوەی چارەس����ەرییەك بۆ تەنگژەی‬ ‫س����وریا‪ ،‬كۆنگرەی جنێڤ ‪ 3‬بەڕێوەبەرێت‪.‬‬ ‫ئ����ەم كۆنگرەیەش بە بەش����داری نوێنەرانی‬ ‫رژێ����م‪ ،‬گروپەكانی ئۆپۆزیس����یۆن و گروپە‬ ‫كوردیی����ەكان لەگ����ەڵ هەندێ����ك لەگروپ����ە‬ ‫چەكداریی����ەكان و كۆمەڵێ����ك پس����پۆڕ‬

‫‪ 20‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫بەڕێوەدەبرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی كۆنگرەی جنێڤ ‪ 3‬لەكۆنگرەكانی‬ ‫جنێ����ڤ‪ 1‬و جنێ����ڤ ‪ 2‬جیادەكات����ەوە‪،‬‬ ‫بەش����داری دوو ش����اندی كوردی جیاوازە‪،‬‬ ‫كە هەریەكەی����ان بەنوێنەێت����ی میحوەرێكی‬ ‫كوردی بەش����داری لەو كۆنگرەیەدا دەكەن‪.‬‬ ‫ش����اندێك بەنوێنەرێتی ئیدارەی خۆسەری‬ ‫دیموكراتی بەجیاواز و شاندێكی ئەنجومەنی‬ ‫نیش����تمانی كوردی����ش لەتەنیش����ت ش����اندی‬ ‫ئیتیالف����ی نیش����تمانی هێزەكانی س����وریاش‬ ‫بەجیاواز بەشداری لەم كۆنگرەیەدا دەكەن‪.‬‬ ‫بەمجۆرە هەردوو جەمس����ەرە كوردییەكە‬ ‫لەخۆرئ����اوای كوردس����تان بەش����داری‬ ‫لەكۆنگ����رەی جنێڤ ‪ 3‬دەك����ەن‪ .‬بەگوێرەی‬ ‫بۆچونی پس����پۆڕە سیاسییەكان ئەم پرسە‬

‫بەنیس����بەت كوردەوە بەدەسكەوتێكی نوێ‬ ‫لەقەڵ����ەم دەدرێ‪ ،‬چونكە ئیت����ر جیهان بەو‬ ‫قەناعەت����ە گەیش����توە ك����ورد بەالیەنێك����ی‬ ‫چارەسەركردنی تەنگژەی سوریا بزانێت‪.‬‬ ‫ك����ورد‪ :‬بەش����داری لەدی����دارە‬ ‫راوێژكارییەكان‬ ‫بەپێچەوان����ەی كۆنگرەكان����ی جنێ����ڤ ‪،1‬‬ ‫جنێڤ ‪ 2‬و مۆسكۆ و قاهیرە‪ ،‬ئەوە ئەمجارە‬ ‫لەكۆنگرەی جنێڤ ‪ 3‬ش����اندەی نێودەوڵەتی‬ ‫بۆ ئ����ەوەی هەڵەكان����ی راب����ردوو دووبارە‬ ‫نەبێتەوە‪ ،‬پێش بەستنی كۆنگرەكە‪ ،‬چەندین‬ ‫كۆبونەوەی الوەكی جۆربەجۆرەی لەگەڵ‬ ‫الیەن����ەكان ئەنجام����داوە‪ .‬ئ����ەم كۆبون����ەوە‬ ‫راوێژكارییان����ە وەك����و پێش����زەمینە بۆ ئەم‬ ‫كۆنگرەی����ە لەقەڵەمدەدرێ����ن‪ .‬لەم����ڕوەوە‬


‫سياسەت‬

‫"عەبدولس����ەالم ئەحم����ەد" هاوس����ەرۆكی‬ ‫تەڤگ����ەڕی كۆمەڵگ����ەی دیموكرات����ی ئاماژە‬ ‫ب����ەوە دەكات‪ ،‬كە ئ����ەم كۆبونەوە البەالیانە‬ ‫لەچ����وار ب����ۆ ش����ەش هەفت����ەی خایان����دوە‪.‬‬ ‫هەروەها ناوبراو جەخت ل����ەوە دەكاتەوە‪،‬‬ ‫ك����ە بۆ ئ����ەم كۆنگرەی����ە هەوڵ����دەدرێ وانە‬ ‫لەهەڵەكان����ی راب����ردوو وەربگی����رێ و ئەو‬ ‫كێش����انە دووبارە نەكرێن����ەوە‪ ،‬كە هەردوو‬ ‫ش����اندەكەی پێش����وو ئەنجامیان����داوە‪.‬‬ ‫ئەحم����ەد ئام����اژەی ب����ەوەش ك����ردوە‪ ،‬ك����ە‬ ‫ئ����ەوان بەنوێنەرێتی كورد بەش����داری لەم‬ ‫كۆنگرەیەدا دەكەن و بۆچونەكانی ئەوانیش‬ ‫لەكۆبون����ەوە راوێژكارییەكاندا تۆماركراوە‬ ‫و بەهەند وەرگیراوە‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچونەكانی عەبدولسەالم ئەحمەد‪،‬‬ ‫تێك����ڕای دید و بۆچون����ەكان كۆكراونەتەوە‬ ‫و لەتوێ����ی پەڕەیەك����ی هاوب����ەش بەن����اوی‬ ‫ئۆپۆزیس����یۆنەوە كۆدەكرێن����ەوە‪ .‬ل����ەدوای‬ ‫ئەم����ەش ه����ەوڵ بۆ ئ����ەوە دەدرێ‪ ،‬گش����ت‬ ‫بۆچونەكان����ی ئۆپۆزیس����یۆن بەهەموو باڵ‬ ‫و الباڵەكانیی����ەوە لێك نزی����ك بكرێنەوە بۆ‬ ‫ئ����ەوەی لەدیدێك����ی هاوبەش����دا یەكبخرێن‪.‬‬ ‫ئەم����ەش بۆچون����ی تاك����ەكان و پێكهات����ە‬ ‫سیاسیەكان لەخۆدەگرێ‪ ،‬بۆ ئەوەی لەگەڵ‬ ‫دی����دی ش����اندی رژێم����دا تاوت����وێ بكرێن‪.‬‬ ‫ئانالیستە سیاسییەكان لەو بڕوایەدان كورد‬ ‫لەماوەی دوو س����اڵی راب����ردوودا لەڕووی‬ ‫سیاس����ی و س����ەربازییەوە س����ەركەوتنی‬ ‫گەورەی تۆمارك����ردوە‪ .‬ئەمەش خۆی لەو‬ ‫دەسكەوتە دیپلۆماس����ییەدا دەبینێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫لەكۆنگ����رەی جنێ����ڤ ‪3‬دا نەك یەك ش����اند‬ ‫بەڵكو دوو شاندی كوردی بانگهێشتكراون‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا لەهەردوو كۆنگرەی جنێڤی‬ ‫‪ 1‬و ‪2‬دا بەعالەمی ئاشكرا هەموو الیەنەكان‬ ‫كوردیان پشتگوێ دەخست‪.‬‬ ‫جنێ����ڤ ‪ :3‬غیاب����ی دی����د و س����تراتیژی‬ ‫هاوبەش‬ ‫بەگوێ����رەی ئەو بەڵگەنامان����ەی لەدیدارە‬ ‫راوێژكارییەكان����دا بەم��ل�ا و ب����ەوالودا‬ ‫دزەی����ان ك����ردوە‪ ،‬هێ����زە نێودەوڵەتییەكان‬ ‫و لەگ����ەڵ ئەوانی����ش دەزگا و رێكخ����راوە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان لەهەوڵی ئەوەدان نەهیڵن‬ ‫لەوە زیاتر دامودەزگاكانی دەوڵەت بەدەست‬ ‫گروپە سەلەفییە جیهادییەكان بڕوخێندرێن‪.‬‬ ‫هەروەه����ا بەگوێ����رەی ئ����ەم س����تراتیژییە‬ ‫تازەی����ە‪ ،‬هەم����وو الیەن����ە نێودەوڵەتی����ەكان‬ ‫دەیان����ەوێ لەالی����ەك دەزگاكان����ی دەوڵەت‬ ‫ل����ەوە زیاتر ه����ەرەس نەهێن����ن‪ ،‬لەالیەكیش‬ ‫بەس����تێن ب����ۆ بەرەنگاربوون����ەوەی گروپە‬

‫س����ەلەفییە جیهادیی����ەكان خۆش����بكرێت‪.‬‬ ‫بەقسەی پسپۆڕان‪ ،‬ئەمەش هێڵی سەرەكی‬ ‫جیاكەرەوەی س����تراتیژی كۆنگرەی جنێڤ‬ ‫‪ 3‬لەكۆنگرەكان����ی پێش����وە‪ .‬بۆیە بەگوێرەی‬ ‫ئ����ەم س����تراتیژییە ئ����ەوە بوون����ی گروپ����ە‬ ‫كوردییەكان بەپێویس����تیی زانراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ك����ورد یەكێ����ك لەبەدیل����ە س����یكۆالرەكانی‬ ‫سەلەفیەتی جیهادین‪.‬‬ ‫لەگ����ەڵ ئەم����ە‪ ،‬ك����ورد لەن����او خۆیان����دا‬ ‫نەیانتوانی����وە بەی����ەك س����تراتیژی و دیدی‬ ‫هاوبەشەوە پێشوازی لەكۆنگرەی جنێڤ ‪3‬‬ ‫بكەن‪ .‬ئەمەش پێش هەموو شتێك پەیوەندی‬ ‫بەشكس����تی "مەرجەعیەت����ی سیاس����یی"ەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬ك����ە خ����ۆی زادەی رێكەوتنی دهۆك‬ ‫‪ 1‬ب����ووە‪ .‬هەردوو الیەنی رێكەوتنی دهۆك‬ ‫ه����ەم تەڤگ����ەری كۆمەڵگ����ەی دیموكرات����ی‬ ‫و ه����ەم ئەنجومەن����ی نیش����تمانی ك����وردی‬ ‫یەكتری بەهەڵوەش����اندنەوەی رێكەوتنەكە‬ ‫تۆمەتباردەك����ەن‪ .‬ئەم����ە لەكاتێكدای����ە ك����ە‬ ‫بەفیعل����ی بەرهەم����ی رێكەوتنەك����ە وات����ە‬ ‫"مەرجەعیەتی سیاس����ی" بەهاتنەدەرەوەی‬ ‫دووەمین الیەن����ی گرنگی ناویەوە‪ ،‬بەفیعلی‬ ‫كۆتایی پێهاتووە‪ .‬شكس����تی ئ����ەم ئەزمونە‬ ‫ك����وردی رووب����ەڕووی دووڕیانەیەك����ی‬ ‫سیاس����ی ترس����ناك كردۆتەوە‪ .‬بۆیە كورد‬ ‫بێ ئامادەگی سیاس����ی‪ ،‬لەكۆنگرەی جنێڤ‬ ‫‪ 3‬بەشداری دەكەن‪.‬‬ ‫ه����ەردوو میح����وەرە كوردییەك����ە‬ ‫هەریەكەی����ان بەجی����اواز ش����اندی خۆی����ان‬ ‫ب����ۆ ئ����ەم كۆبونەوەی����ە دەنێ����رن‪ .‬ش����اندی‬ ‫ئەنجومەن����ی نیش����تمانی ك����وردی ك����ە ل����ە‬ ‫س����ەالح دەروێ����ش و فواد عەلیك����ۆ پێكدێ‪،‬‬ ‫تێكهەڵكێش بەش����اندی ئیتیالفی نیش����تمانی‬ ‫س����وریا كراون‪ ،‬واتە بەپاشكۆیەكی شاندی‬ ‫گشتی ئیتیالفی نیش����تمانی سوریا لەقەڵەم‬ ‫دەدرێ����ن‪ .‬لەبەرامب����ەردا ش����اندی ئیدارەی‬ ‫خۆس����ەری دیموكرات����ی بەجیاوازت����ر و‬ ‫بەسەربەخۆتر بەش����داری لەم كۆنگرەیەدا‬ ‫دەكەن‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە تەڤدەم و گروپە‬ ‫هاوپەیمانەكانی بۆخۆیان لەگەڵ "دەستەی‬ ‫هەماهەنگ����ی س����وریا" پەیوەن����دی نزیكیان‬ ‫هەیە‪ .‬ئەو هێزەش بەئۆپۆزیسیۆنی مەدەنی‬ ‫دەناسرێ‪ ،‬بەاڵم نەیارەكانی بەدرێژكراوەی‬ ‫رژێمی ئەسەدی لەقەڵەم دەدەن‪.‬‬ ‫ئەنجام‬ ‫بەگوێ����رەی دواهەم دەیتاكانیش هێش����تا‬ ‫هی����چ گۆڕانكاریی����ەك لەپێكهات����ی ش����اندە‬ ‫كوردیی����ەكان ب����ۆ كۆنگ����رەی جنێ����ڤ ‪3‬دا‬ ‫نەهاتۆتەكای����ەوە‪ .‬ئەم����ەش زیانێك����ی زۆر‬

‫تازە كاتی ی ەكخستنی‬ ‫شاندەكان ب ەدەست ەوە‬ ‫ن ەماوە‪ ،‬ت ەنیا ئ ەوەی‬ ‫دەتوانرێ بكرێت‪،‬‬ ‫گرنگ ە ك ە ه ەردوو‬ ‫شاندەك ە ل ەوێ دید و‬ ‫بۆچوون ەكانیان ی ەكبخ ەن‬ ‫بەناونیش����ان و پێگەی ك����ورد دەگەیەنێـت‪.‬‬ ‫س����ەرچاوەكان ئام����اژە ب����ەوە دەك����ەن‪،‬‬ ‫س����تراتیژییەكان و دیدەكان����ی پش����تەوەی‬ ‫ئ����ەم كۆنگرەی����ە ‪ 180‬پل����ە لەكۆنگرەكان����ی‬ ‫جنێڤ����ی ‪ 1‬و ‪ 2‬جی����اوازە‪ .‬لەكۆنگرەكان����ی‬ ‫جنێڤ����ی ‪ 1‬و‪2‬دا دی����دی هاوب����ەش لەس����ەر‬ ‫گۆڕینی رژێمی ئەس����ەد چڕكرابۆوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەكۆنگ����رەی جنێڤ ‪3‬دا ئ����ەم دۆخە گەلێك‬ ‫جی����اوازە‪ ،‬چونكە ئەمجارە زیاتر لەگۆڕینی‬ ‫رژێم‪ ،‬هێ����زە نێودەوڵەتییەكان و رێكخراوە‬ ‫جیهانیی����ەكان ب����ەو ئامانج����ە كۆنگرەك����ە‬ ‫دەبەس����تن‪ ،‬ك����ە ببێتە كۆس����پێكی قانونی و‬ ‫كردەكی لەبەردەم تەشەننەكردنی زیاتری‬ ‫گروپە سەلەفییە جیهادییەكان‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئ����ەم س����تراتیژییە بایەخێكی‬ ‫زۆر بەك����ورد دەدرێ‪ ،‬چونك����ە پێگ����ەی‬ ‫ك����ورد لەس����تراتیژیی جیهان����ی ب����ۆ‬ ‫رووبەڕووبوون����ەوەی تی����رۆردا گەلێ����ك‬ ‫تۆكمەیە‪ .‬پسپۆڕان لەو بڕوایەدان سەرباری‬ ‫ئ����ەوەی ك����ورد لەب����ەرەی س����ەربازیدا ئەم‬ ‫دەس����كەوتە گەورەیەیان بەدەست هێناوە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم لەبەرەی سیاس����ی و دیپلۆماس����یدا‬ ‫ناتوانن بەری ئەم دەسكەوتەیان بچننەوە‪.‬‬ ‫گرنگترین ئاكامی ئەمەش بەش����داریكردنی‬ ‫ك����وردە بە دوو ش����اندی جیاواز و لەوەش‬ ‫واوەت����ر ب����ەدوو س����تراتیژی و دی����دی‬ ‫پێچەوان����ەوە‪ .‬لێرەدا دۆخ����ی دوو گوتاریی‬ ‫كورد ئەگ����ەری زۆری هەیە زی����ان بەپێگە‬ ‫س����ەربازی و سیاس����ییەكەیان بگەیەنێ����ت‪.‬‬ ‫هەرچەند كاتێكی ئەوتۆ بەدەستەوە نەماوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەكردەكی ئەوەی دەتوانرێ لەرۆژانی‬ ‫ئایندەدا بكرێ‪ ،‬برتییە لەیەكخس����تنی دید و‬ ‫بۆچونەكانی هەردوو شاندە كوردییەكە‪ .‬بۆ‬ ‫ئەمەش س����ەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫بەرپرسیارێتییەكی مێژویی لەئەستۆیە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪21‬‬


‫سياسەت‬

‫‪ ‬دیمەنێكی مەرزی "حاجی ئۆمەران" لەسەر سنوری نێوان هەرێمی كوردستان و ئێران‬

‫بازرگانی ب ەرێژەی ‪ %60‬داب ەزیوە‬

‫هەرێم پەیوەندیەكانی لە گەڵ ئێراندا بەرەو‬ ‫الوازی دەچێت‬ ‫راوێژ كامەران‬

‫هەرچەندە ئێران لەمێژە دۆس���تایەتیەكی‬ ‫پت���ەوی لەگەڵ هەرێمی كوردس���تاندا هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەچەند ساڵی رابردوودا پەیوەندیەكانی‬ ‫نێ���وان هەرێ���م و ئەو واڵتە ب���ەرەو الوازی‬ ‫چووە‪ ،‬بەوت���ەی چاودێرانیش هۆكاری ئەو‬

‫‪ 22‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫دۆخە بەرژەوەندیە ئابووریەكانە‪.‬‬ ‫پێش���تر لەس���اڵی ‪ 2009‬لەدیكۆمێنتەكانی‬ ‫ویكیلیك���س ئ���ەوە باڵوكرای���ەوە‪ ،‬ك���ە‬ ‫بەرپرس���انی هەرێ���م و بەتایبەتی���ش پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردس���تان زیاتر مەبەس���تیان‬ ‫بووە بچنە ب���ەرەی (توركیا ‪ -‬ئەمریكا)ەوە‬ ‫لەبەرامبەر ئێراندا‪ ،‬بەوپێیەی ئەوان ئێرانیان‬

‫بەدەستوەردان لەكاروباری ناوخۆی هەرێم‬ ‫و رێگری لەبەرژەوەندی���ە نەتەوەیەكەكانی‬ ‫كورد تاوانبار كردووە‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدایە‬ ‫كە ه���ەر بەپێی ئ���ەو بەڵگەنامانە پەیوەندی‬ ‫پەرپرس���انی یەكێت���ی لەگەڵ ئێران���دا زیاتر‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ئێس���تا لەس���ەر ئەرزی‬ ‫واق���ع دەبیندرێ���ت ئەوەی���ە‪ ،‬ك���ە خەریك���ە‬


‫سياسەت‬

‫زۆرینەی پەیوەندی���ە بازرگانی و ئابووری‬ ‫و تەنانەت سیاس���یەكانی هەرێمیش لەگەڵ‬ ‫توركیادا ئەنجام دەدرێت‪ ،‬ئەمە جگەلەوەی‬ ‫ئ���ەو پەیوەندیانە لەگ���ەڵ ئێراندا زۆر كەمی‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫" یاس���ین رەحی���م" جێگ���ری س���ەرۆكی‬ ‫ژووری بازرگانی و پیشەس���ازی سلێمانی‬ ‫ئەوەی بۆ س���ڤیل ئاش���كرا كرد‪ ،‬كە بەهۆی‬ ‫قەیران���ی ئابووری���ی و كران���ەوەی هەرێ���م‬ ‫بەرووی بازاڕەكان���ی توركیا و ئەوروپادا‪،‬‬ ‫بازرگان���ی لەگ���ەڵ ئێ���ران كەمی ك���ردووە‪.‬‬ ‫یاس���ین رەحیم گوتی "ئاڵوگۆڕی بازرگانی‬ ‫نێ���وان هەرێم���ی كوردس���تان و ئێ���ران‬ ‫لەسەرەتای ساڵی رابردووە تائێستا بۆ ‪%60‬‬ ‫كەمیكردووە‪ ،‬كە ئەوەش بەش���ێكی بەهۆی‬ ‫قەیرانی ئابووری بەش���ێكی دیكەی بەهۆی‬ ‫زیادكردن���ی گومركە لەخاڵە س���نوریەكانی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تاندا‪ ،‬ك���ە وایك���ردووە‬ ‫بازرگانەكان خاڵە س���نوریەكانی باش���وور‬ ‫و ناوەڕاس���تی عێ���راق ب���ەكار بهێن���ن‪ ،‬ك���ە‬ ‫بەهۆی نالەباری سیاس���ی و بەرتیلەدانەوە‬

‫گومركیان لێناس���ەندرێت‪ ،‬یاخود پارەیەكی‬ ‫كەم دەدەن‪ ،‬جگەلەوەی ئێستا خەڵك زیاتر‬ ‫بەرهەم���ی توركی و ئەوروپی دەكرێت بەو‬ ‫پێیەی كوالێتیان باشترە"‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم الوازبون���ی پەیوەن���دی سیاس���ی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان لەگەڵ ئێران���دا تەنها‬ ‫خ���ۆی لەالیەن���ی ئابووریی���دا نەبینیوەتەوە‪،‬‬ ‫بەو پێیەی لەرووی سیاسیشەوە بەبەراورد‬ ‫بەتوركیا ب���ەرەو دواوە چووە‪" .‬د‪ .‬محەمەد‬ ‫بازیان���ی" چاودێری سیاس���ی لەو بارەیەوە‬ ‫پێیوای���ە‪ ،‬كە بەهۆی ئەوەی توركیا واڵتێكی‬ ‫كراوەت���ر و دامەزراوت���رە‪ ،‬ن���ەك تەنه���ا بۆ‬ ‫كورد‪ ،‬لەناوچەكەشدا كاریگەری زیاتر بووە‪.‬‬ ‫بازیانی گوتی "ئێران بەهۆی دەستوەردانی‬ ‫لەكاروب���اری ناوخ���ۆی واڵت���ان لەعێراق و‬ ‫س���وریا و یەم���ەن و لوبن���ان و ناوچەكەدا‪،‬‬ ‫تاڕادەی���ەك پەیوەندیەكان���ی لەرۆژهەاڵت���ی‬ ‫ناوەڕاستدا بەرەو الوازی چووە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫توركی���ا بەهۆی ئ���ەوەی دامەزراوەییترە و‬ ‫دەس���ت لەكاروباری ناوخ���ۆش وەرنادات‪،‬‬ ‫زیات���ر واڵت���ان پەیوەندی سیاس���ی لەگەڵدا‬ ‫دروس���تدەكەن‪ ،‬بۆ هەرێمی كوردس���تانیش‬ ‫ئەم دۆخە كاریگ���ەری هەبووە‪ ،‬جگەلەوەی‬ ‫توركی���ا ئێس���تا دەروازەیەك���ی گرنگ���ە بۆ‬ ‫كرانەوەی هەرێم بەرووی جیهاندا‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫پەیوەن���دی هەرێ���م و ئێ���ران لەئاس���تێكی‬ ‫باش���دایە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا دەس���ەاڵتدارانی‬ ‫هەرێم زیاتر لەتوركیا نزیك دەبنەوە"‪.‬‬ ‫بازیان���ی پێیوی���ە فاكت���ەری ئابوورییش‬ ‫كاریگ���ەری گ���ەورەی هەب���ووە‪ ،‬چونك���ە‬ ‫بەگوت���ەی ئەو "ن���ەك تەنها لەكوردس���تان‪،‬‬ ‫لەزۆرین���ەی واڵتان���ی ناوچەك���ە خەڵ���ك‬ ‫لەجیات���ی كۆمپانی���ا ئێرانی���ەكان‪ ،‬رووی���ان‬ ‫كردۆت���ە كۆمپانیا توركی���ەكان‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫كوالێتیان باشترە"‪.‬‬ ‫جگە لەوەش "فازڵ بەشارەتی" بەرپرسی‬ ‫لق���ی ‪ 12‬پارت���ی پێیوانی���ە پەیوەندیەكان���ی‬ ‫هەرێ���م لەگەڵ ئێ���ران الواز بوبێ���ت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناشیش���ارێتەوە كە وەك ج���اران نییە‪ .‬ئەو‬ ‫بەسڤیلی گوت "پەیوەندی ئێران و هەرێمی‬ ‫كوردس���تان پەیوەندیەك���ی دێرین���ە‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫لەئێس���تادا بەرژەوەندی���ەكان وادەخوازێت‬ ‫هەرێ���م زیات���ر ب���ەڕووی توركی���ادا كراوە‬ ‫بێ���ت‪ ،‬ب���ەو پێی���ەی دەروازەیەك���ی گرنگی‬ ‫ئابوورییە بەرەو ئەورپا و ئەوانیش بەهۆی‬ ‫بەرژەوەندی���ە ئابوورییەكانی���ان لەهەرێمدا‪،‬‬ ‫زیات���ر ب���ەڕووی هەرێم���دا كراونەت���ەوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ئێران بەو جۆرە نییە"‪.‬‬ ‫ئەم قسانەی فازڵ بەشارەی لەكاتێكدایە‬

‫كە لەماوەی رابردوودا پرس���ی راگەیاندنی‬ ‫دەوڵەت���ی كوردی بەئاش���كرا لەمیدیاكانەوە‬ ‫باسی لێوەدەكرا‪ ،‬بەاڵم ئێران زۆر بەتوندی‬ ‫بەرپەرچی هەر هەولێك���ی بۆ دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتی كوردی دایەوە و بەپالنی ئیسرائیل‬ ‫ناوی برد‪ ،‬لەكاتێكدا توركیا بەراورد بەئێران‬ ‫نەرمونیانت���ر بوو‪ ،‬بەاڵم بەش���ارەتی دەڵێت‬ ‫"ه���ەر واڵتە و سیاس���ەت ب���ۆ بەرژەوەندی‬ ‫خ���ۆی دەكات‪ ،‬هیچ واڵتێ���ك و بەتایبەتیش‬ ‫واڵتانی دراوسێ پشتگیری لەسەربەخۆیی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان ناك���ەن‪ ،‬چونك���ە‬ ‫بەمەترس���ی دەبینن بۆس���ەر بەرژەوەندنی‬ ‫نەتەوەیی���ان‪ ،‬لەكاتێكدا ئەو واڵتانە لەرووی‬ ‫ئابووریی و ئاس���ایش و سیاس���یەوە زیاتر‬ ‫قازان���ج دەكەن گ���ەر هەرێمی كوردس���تان‬ ‫س���ەربەخۆ بێت وەك لەوەی ئێس���تا لەگەڵ‬ ‫عێراقدا دەیكەن‪ ،‬هەربۆیە ئەو هەڵوێستەیان‬ ‫بەهۆی لێك تێنەگەیشتنەوەیە"‪.‬‬ ‫ئەم بۆچونانەش لە كاتێكدایە كە بەشێكی‬ ‫دیكە لەچاودێرانی سیاسی پێیانوانییە هەرێم‬ ‫پەیوەن���دی سیاس���ی لەگ���ەڵ ئێران���دا الواز‬ ‫بوبێت‪ .‬مەجید ساڵح راوێژكار لەپەرلەمانی‬ ‫كوردس���تان ئاماژە بەوە دەدات‪ ،‬كە هەرێم‬ ‫لەدۆخێك���دا نیی���ە پش���ت لەهی���چ واڵتێك���ی‬ ‫دراوس���ێ ب���كات و پەیوەندیەكان���ی لەگەڵدا‬ ‫الواز ب���كات‪ ،‬ئ���ەو گوت���ی "ئێران ئێس���تاش‬ ‫پەیوەندیەك���ی پت���ەوی لەگ���ەڵ هەرێم���ی‬ ‫كوردس���تاندا هەیە و دوو كونسوڵخانەیان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەئاشكراش هێزە سەربازیەكانیان بۆ‬ ‫ش���ەڕی داعش لەهەرێمدان و بەردەوامیش‬ ‫س���ەردان و هاتوچۆ هەیە‪ ،‬بەاڵم سەبارەت‬ ‫بەدەوڵەت���ی ك���ورد هیچ واڵتێكی دراوس���ێ‬ ‫بەتوركیاش���ەوە نەیانش���اردۆتەوە‪ ،‬ك���ە دژ‬ ‫بەراگەیاندن���ی ئ���ەو دەوڵەت���ەن و هەمویان‬ ‫یەك هەڵوێستیان هەیە"‪.‬‬ ‫مەجید س���اڵح نایشارێتەوە كە پەیوەندیە‬ ‫ئابووریی���ەكان لەگ���ەڵ ئێران���دا الواز بووە‬ ‫و ه���ەر ئەوەش ئ���ەو بۆچون���ەی هێناوەتە‬ ‫كایەوە‪ ،‬ك���ە وادەربكەوێت پەیوەندی ئێران‬ ‫و هەرێ���م الوازە‪ .‬ئ���ەو گوتی "ئێس���تا ئێران‬ ‫خۆی لەقەیرانی ئابووریی دایە و پەیوەندیە‬ ‫ئابوورییەكانی لەگەڵ ناوچە سونەكانیش���دا‬ ‫بەهۆی شەڕی داعشەوە پچڕاوە‪ ،‬كە پێشتر‬ ‫ئەوانیش لەرێگەی هەرێمی كوردس���تانەوە‬ ‫دەهات���ن‪ ،‬هەرچەن���دە چەن���د مانگێ���ك پێش‬ ‫ئێس���تاش رێكەوتنێ���ك بۆ هەن���اردەی گاز‬ ‫لەنێ���وان ئێ���ران و هەرێم���دا ئەنجامدراوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم پەیوەندی���ە ئابووریی���ەكان بەبەراود‬ ‫لەگەڵ جاران الوازترن"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪23‬‬


‫سياسەت‬

‫‪ ‬ئێران بەتەنیا نە توانای دامرکاندنەوەی تۆفانەکانی ئەم ناوچەیەی هەیە و نە وەك تەنها هێزی ناوچەکەش هەژمار دەكرێت‬

‫ئێران و خولیای ئیمپراتۆریەت‬ ‫ئ ەم خ ەون و خولیای ەی ئێران ت ەنها ئیمپراتۆری ەتێكی كارتۆنی ە‪ ،‬ك ە خۆی ل ەب ەرامب ەر‬ ‫گۆڕانكاریی ە ناوخۆكانی و ه ەوراز و نشێوەكانی ب ەردەمیدا راناگرێت‬ ‫عەلی حوسێن كەریمی‬

‫ماوەیەک���ە زیادبوونی هێز و نفوزی ئێران‬ ‫لەالیەن میدی���ا نێودەوڵەتیەکان���ەوە کەوتۆتە‬ ‫رۆژەڤ���ەوە‪ .‬ئ���ەم دەربڕینان���ە تەنی���ا تایبەت‬ ‫نی���ە بەمیدیا نێودەوڵەتی���ەکان‪ ،‬بەڵکو هەندێک‬ ‫لەگ���ەورە بەرپرس���انی کۆم���اری ئیس�ل�امی‬ ‫ئێرانیش رێک ئەم بۆچوونەیان هەیە‪.‬‬ ‫چ���ۆن دەک���رێ ئ���ەم دۆخە بک���رێ؟ ئێران‬ ‫کام ئامرازان���ەی بەدەس���تەوەیە‪ ،‬ک���ە بتوانێ‬ ‫وەها سیاس���ەتێک بەرەوپێش ببات؟ ئەگەر و‬ ‫بەربەس���تەکانی ب���ەردەم فراوانخوازی ئێران‬ ‫کامانەن؟‬ ‫لەناوچەیەک���دا کە رووب���ەڕووی کۆمەڵێک‬ ‫قەی���ران و ناس���ەقامگیری وەك بەه���اری‬ ‫عەرەب���ی‪ ،‬ش���ەڕی ناوخۆی���ی س���وریا‪،‬‬

‫‪ 24‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫بەدەس���ەاڵت گەیش���تنی داع���ش لەبەش���ێک‬ ‫لەخاک���ی س���وریا وعێ���راق‪ ،‬داگیرکردن���ی‬ ‫پایتەخت���ی یەم���ەن لەالی���ەن حوس���یەکانەوە‬ ‫بۆت���ەوە‪ ،‬وادێتە بەرچاو ک���ە هەنووکە ئێران‬ ‫خاوەن���ی س���ەقامگیرییەكی رێژەیی���ە‪ .‬ئ���ەم‬ ‫دۆخ���ە گوزارش���ت لەحەزێک���ی دەروونی و‬ ‫دوورەپەرێ���زی خەڵکی ئێران ن���اکات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫مێژووی هاوچەرخی ئێ���ران پێچەوانەی ئەم‬ ‫دۆخە نیشان دەدات‪ ،‬هۆیەکەشی رەنگە تەنها‬ ‫س���ەرکوتی حکومەت���ە ئیس�ل�امیەکەی نەبێ‪.‬‬ ‫شەقامی ئێران بەشێوەیەکی بنەڕەتی لەسەر‬ ‫ئەساس���ی نەریتێک���ی لەمێژین���ەی حکومەتی‬ ‫و هەروەه���ا بوون���ی دەوڵەتێک���ی مۆدێرن و‬ ‫ناوەندگەرا هەر لەسەردەمی رەزاشاوە بنیات‬ ‫نراوە‪ ،‬کە بۆتە هۆی ئەوەی ئەم واڵتە بتوانێ‬ ‫لەگەلێ���ک ه���ەوراز و نش���ێوی تون���دی وەك‬

‫شۆڕش���ی ‪ ١٩٧٩‬تێپەربب���ێ و یەکگرتووی و‬ ‫گونجانی خۆی بپارێزێت‪.‬‬ ‫سەرباری بابەتی س���ەقامگیریی کە یەکەم‬ ‫ئیمتی���ازی ئ���ەم واڵتەی���ە‪ ،‬ش���ێوازی کردەیی‬ ‫ئ���ەم واڵت���ەش فاکتەرێکی دیکەی���ە‪ .‬کۆماری‬ ‫ئیس�ل�امی لەس���ەردەمی جێگیربوونی���ەوە‬ ‫لەساڵی ‪ ١٩٧٩‬بەمالوە بەشێوەیەکی بەرباڵو‬ ‫حیس���ابێكی تایبەت���ی لەس���ەر س���وپایەكی‬ ‫ئایدیۆلۆژیک كردۆتەوە‪ ،‬کە زۆر وابەس���تەیە‬ ‫بەدەس���ەاڵتەكەیەوە‪ ،‬ئەوی���ش س���وپای‬ ‫پاس���دارانە‪ .‬ئامانجی ئەم س���وپایە پاراستتنی‬ ‫حکوم���ەت و ناردنە دەرەوەی شۆڕش���ە‪ .‬بۆ‬ ‫گەیشتن بەم ئامانجە‪ ،‬یەکەیەکی پرۆفیشناڵی‬ ‫لەژێ���ر ناوی س���وپای ق���ودس دامەزراند‪ ،‬کە‬ ‫ئەرکی ئەنجامدانی مەئموریەتی س���ەرەوەی‬ ‫سنورەکانی لەسەرشانە و هەر لەم پێناوەشدا‬


‫سياسەت‬

‫خاوەن���ی ئیمکاناتێکی ئێگجار زۆرە‪ .‬س���وپای‬ ‫قودس كۆمەكێكی زۆری بەهێزە وابەستەكانی‬ ‫ئێرانەوە كردوە‪ ،‬وەك حیزبوڵاڵ و مەش���ق و‬ ‫راهێنانی هێزەکانی الیەنگری بەش���ار ئەسەد‬ ‫و هەروەها میلیش���یاکانی خوازیاری ش���یعە‬ ‫لەس���وریا و لوبنان‪ .‬وێ���ڕای ئەمانەش‪ ،‬ئێران‬ ‫بەباڵ���ە چەکدارەکان���ی خ���ۆی ل���ەدەرەوەی‬ ‫واڵت پشتئەس���توورە‪ ،‬بۆ نموونە حیزبوڵاڵ و‬ ‫میلیشیا شیعەکانی عێراق و سوریا‪ .‬لێرەشدا‬ ‫نابێ گرووپەکانی وەک جیهادی ئیس�ل�امی و‬ ‫حەماس لەبیر بکرێن‪ ،‬کە یارمەتییەکی زۆری‬ ‫بەرەوپێش���چوونی سیاس���ەت و کردەوەکانی‬ ‫تارانیان داوە‪.‬‬ ‫س���ێهەمین ئیمتیاز لەسیاس���ەتی ناوچەیی‬ ‫ئ���ەم واڵت���ە‪ ،‬بەکارهێنان���ی "هێ���زی ن���ەرم"ە‪.‬‬ ‫ئێران جیا لەو سەرنجڕاكێش���یەی لەش���ێوەی‬ ‫دەربڕین���ە ئایدۆلۆژیکەی���دا ب���ۆ گرووپ���ە‬ ‫ش���یعە غەیرە ئێرانیەکان هەیەت���ی‪ ،‬لەرێگای‬ ‫دام���ەزراوە مەزهەبیەکانی���ەوە‪ ،‬یارمەت���ی‬ ‫م���اددی هەندێ���ک گ���رووپ و الیەنی دیكەش‬ ‫دەدات‪ ،‬ه���ەر بۆی���ە س���ەرنج و پش���تیوانی‬ ‫ئ���ەم گرووپان���ەی ب���ۆ الی بزووتن���ەوە‬ ‫سیاسیەکانی ژێر حیمایەی خۆی رادەکێشێ‪.‬‬ ‫هەروەه���ا تۆڕێ���ک لەروحانی���ە ش���یعەکانی‬ ‫لەسەرتاس���ەری جیه���ان بەدەس���تەوەیە‪ ،‬کە‬ ‫بەهۆی پەیوەن���دی بنەماڵەیی و حەوزەییەوە‬ ‫خاوەن���ی جیهانبینییەک���ی هاوبەش���ن‪ .‬ت���اران‬ ‫س���ەرمایەدانانێکی بانگەوازخوازی بەرباڵوی‬ ‫هەی���ە‪ ،‬وێڕای وەڕێخس���تنی ژمارەیەکی زۆر‬ ‫کەناڵ���ی تەلەفزیۆن���ی و رادیۆی���ی بەزمان���ە‬ ‫بیانی���ەکان و بەکارهێنان���ی دیپلۆماس���یەکی‬ ‫فەرهەنگیی‪ ،‬ئەمانە ئامرازەكانی بەردەس���تی‬ ‫كۆماری ئیسالمی ئێرانن‪.‬‬ ‫ب���ە روانینێک���ی وردت���ر ل���ەم دۆخ���ە بەو‬ ‫ئەنجام���ە دەگەی���ن‪ ،‬کە ئەو نف���ووزەی ئێران‬ ‫ل���ەدەرەوەی س���نوورەکانی خ���ۆی هەیەتی‪،‬‬ ‫کەمتر دەرئەنجامی خواس���تی خودی ئێرانە‪.‬‬ ‫لەراس���تیدا کۆماری ئیس�ل�امی زۆرتر لەوەی‬ ‫کرداری هەبێ‪ ،‬پەرچەکرداری بەدواوەیە‪ ،‬لەم‬ ‫بوارەشدا زۆر بەباش���ی دەزانێ چۆناوچۆن‬ ‫هەلومەرجەکە بەقازانجی خۆی بقۆزێتەوە و‬ ‫لێی سوودمەند بێت‪.‬‬ ‫گومانێ���ک ل���ەوەدا نیی���ە کە ئ���ەم واڵتە لە‬ ‫لوبنان حیزبوڵاڵی دامەزراندووە‪ ،‬بەاڵم ئێران‬ ‫لەالوازیی لوبناندا رۆڵێك���ی ئەوتۆی نەبووە‪،‬‬ ‫ک���ە بۆت���ە ه���ۆی هاتنەکای���ەی دەس���ەاڵتێکی‬ ‫میلیشیایی شیعە‪ .‬ئەمە لەحاڵێکدایە کە توانای‬ ‫س���ەربازیی ئ���ەم واڵتە لەچ���او توانا و هێزی‬ ‫گرووپەکانی دیکە لەزیادبوون دایە‪.‬‬

‫لەالیەکی دیکەوە‪ ،‬ئەم واڵتە بەش���ێوەیەکی‬ ‫راس���تەوخۆ لەدەس���تپێکی بەه���اری عەرەبی‬ ‫یان سەرهەڵدانی ش���ەڕی ناوخۆیی سوریادا‬ ‫بەش���دار نەبووە‪ ،‬سەرباری ئەوەی رێبەرانی‬ ‫کۆماری ئیس�ل�امی بانگەش���ەی ئەوە دەكەن‪،‬‬ ‫کە پاش���لەرزەکانی شۆڕشی ئیسالمی ‪١٩٧٩‬‬ ‫وەک فاکتەرێک رۆڵی هەبووە لەسەرهەڵدانی‬ ‫بزووتنەوەکانی بەهاری عەرەبی‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بەس���وریا‪ ،‬ك���ە دەبینی���ن‬ ‫بەشێوەیەکی بەرباڵو دەست لەهاوکێشەکانی‬ ‫ئ���ەم واڵت���ە وەردەدات‪ ،‬ئەم���ە هۆیەک���ەی‬ ‫بەرگریکردنە لەسەدەاڵتەکەی بەشار ئەسەد‬ ‫وەک تەنه���ا هاوپەیمان���ی عەرەب���ی ت���اران‪.‬‬ ‫لەواقعدا ئێران لەهەوڵ دایە رۆڵی خۆی وەک‬ ‫فاکتەرێکی گرنگ لەشامدا بپارێزێ‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بەعێ���راق‪ ،‬دەب���ێ بوت���رێ ک���ە‬ ‫بەدەس���ەاڵت گەیش���تنی هێزی شیعی لەبەغدا‬ ‫دەرەنجام���ی دەس���تێوەردانی س���ەربازی‬ ‫ئەمریکای���ە ل���ە ‪ .٢٠٠٣‬ئێ���ران لەس���ایەی‬ ‫کردەوەکان���ی ئەمری���کادا ب���وو بەفاکتەرێکی‬ ‫گرنگ و کاریگەرتر لەم واڵتە‪ ،‬نەک لەئەنجامی‬ ‫سیاس���ەتێکی دەرەک���ی كاریگ���ەر‪ .‬دەربارەی‬ ‫یەم���ەن و بەحرەینی���ش ئ���ەم لێكدانەوەی���ە‬ ‫دەق���اودەق دێتەوە‪ ،‬چونکە رۆڵ���ی ئێران لەم‬ ‫واڵتانەش���دا زۆر رووك���ەش و پەراوێزی���ی‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫ل���ە كۆتاییدا دەکرێ بوت���رێ ئێران زۆرتر‬ ‫لە "دەس���ەاڵتێکی پێش ف���ەرز" دەچێ تا وەک‬ ‫"دەس���ەاڵت"‪ ،‬ئەم���ەش لەخۆی���دا دەتوان���ێ‬ ‫داهێن���ەری گۆڕانکاری بێ‪ .‬کەوتنەبەرباس���ی‬ ‫ئ���ەو بابەت���ەی گوایە ئێران تەنها دەس���ەاڵتی‬ ‫ناوچەیی���ە و دەتوانێ تۆفانەکانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕس���ت دامرکێنێ‪ ،‬دوورە لەراس���تییەوە‪،‬‬ ‫ئەم���ە میدیاکانن کە ش���انازی پێ���وە دەکەن‪.‬‬ ‫ئێران بەتاقی تەنها نە توانای دامرکاندنەوەی‬ ‫تۆفانەکان���ی ئ���ەم ناوچەی���ەی هەی���ە و ن���ە‬ ‫دەشتوانێ وەک تەنها هێزی ناوچەکە هەژمار‬ ‫بکرێ‪.‬‬ ‫واڵتان���ی دیک���ەی وەک تورکیا‪ ،‬ئیس���رائیل‬ ‫و س���عودیە ب���ە باش���ی دەتوان���ن ملمالنێ���ی‬ ‫ئێران بکەن‪ .‬ئێران س���ەرباری ئەو تواناییەی‬ ‫لەپەرەپێ���دان بەنف���ووزی خۆی ل���ەدەرەوەی‬ ‫س���نوورەکان لەرێگ���ەی الیەن���ی ش���یعی و‬ ‫باڵ���ە چەکدارەکانی هەیەتی‪ ،‬بەو حاڵەش���ەوە‬ ‫لەناوچەکەدا حکومەتێکی گۆشەگیرە و بەهیچ‬ ‫شێوەیەک توانای ئەوەی نییە هاوپەیمانییەکی‬ ‫نێودەوڵەتی ل���ەدەوری خۆی کۆبکاتەوە‪ .‬لەم‬ ‫گۆش���ەنیگاوە بارودۆخ���ی س���عودیە گەلێک‬ ‫باشتر دێتە بەرچاو‪ ،‬بەهۆی ئەوەی لەشەڕی‬

‫ئ ەو نفوزەی ئێران‬ ‫ل ەدەرەوەی خۆیدا‬ ‫ه ەی ەتی‪ ،‬زیاتر‬ ‫دەرەنجامی پ ەرچ ەكردار‬ ‫و قۆستن ەوەی دەرف ەت ەكان‬ ‫بووە‪ ،‬ن ەوەك‬ ‫ل ەئ ەنجامی كرداری‬ ‫خۆی ەوە هاتبێت ە كای ەوە‬ ‫دژی حوس���ییەکان توان���ی هاوپەیمانیەتێك���ی‬ ‫پێکهاتوو لەچەند واڵتێکی سوننە رێکبخات‪.‬‬ ‫ئایەتوڵ�ل�ا خومەینی کە بەباش���ی لەدۆخی‬ ‫کەمینەی شیعەی جیهانی ئیسالم تێگەیشتبوو‪،‬‬ ‫ب���ەردەوام نە تەنه���ا بانگەش���ەی رێبەرایەتی‬ ‫ش���یعەکانی جیهان���ی دەک���رد‪ ،‬بەڵک���و هەوڵی‬ ‫دەدا خ���ۆی وەک پاڵەوان���ی هاوپەییمان���ی و‬ ‫یەکگرتوویی ئیسالمی بناسێنێ‪ .‬رووداوەکانی‬ ‫ئەم سااڵنەی دوایی ئەو راستیە دەخاتەڕوو‪،‬‬ ‫ک���ە سیاس���ەتی دەرەوەی ئێ���ران كەوتۆت���ە‬ ‫داوی دەستەگەرایی ش���یعی و دەربازبوونی‬ ‫لەم داوە گەلێک ئەستەمە‪.‬‬ ‫هەوڵەکانی ئێران بۆ زاڵكردنی هەژموونی‬ ‫خۆی لەناو واڵتانی عەرەبی دراوسێیدا‪ ،‬وەک‬ ‫عێراق‪ ،‬س���وریا‪ ،‬یەم���ەن و تەنان���ەت لوبنان‪،‬‬ ‫ک���ە دوچ���اری کۆمەڵێ���ک قەی���ران وگرفت���ی‬ ‫ناوخۆیی بوون‪ ،‬ماس���ی گرتن���ە لەئاوی ڵێڵدا‪،‬‬ ‫ی���ان دروس���تکردنی خانوویەکە لەس���ەر ئاو‪.‬‬ ‫ئیمپراتۆریەت���ی نوێ���ی ئێ���ران‪ ،‬دی���ارە ئەگەر‬ ‫بگونج���ێ ئەو ناوەی لەس���ەر دابن���رێ‪ ،‬تەنها‬ ‫ئیمپراتۆریەتێک���ی كارتۆنی���ە‪ ،‬ک���ە لەبەرامبەر‬ ‫گۆڕانکاری���ە ناوخۆییەکانی ئەم واڵتانە و ئەو‬ ‫هەوراز و نش���ێوانەی بەسەریدا تێپەڕ دەبن‪،‬‬ ‫توانای خۆڕاگری و بەرگریکردنی نییە‪.‬‬ ‫ئێ���ران واڵتێک���ە لەدۆخ���ی ئەزموونکردنی‬ ‫یەکێ���ك لەکارەس���اتبارترین قۆناغەکان���ی‬ ‫مێ���ژووی خۆیدای���ە‪ .‬ب���اری ئابووریەک���ەی‬ ‫کارەس���اتبارە و ئ���ارەزوو دەکات‬ ‫بەچارەس���ەرکردنی قەیران���ی ناوک���ی‪ ،‬خۆی‬ ‫ل���ەو پەراوێ���زە نێودەوڵەتی���ەی تێیکەوت���ووە‬ ‫بێنێتەدەر‪ .‬باش���تر وای���ە حکومەتەکەی تاران‬ ‫لەجیاتی پەرەپێدان بەنفووزی ناوچەیی خۆی‬ ‫و بیرکردنەوە لەدامەزرانی ئیمپراتۆرییەک کە‬ ‫ئاسۆیەکی ڵێڵ و ناروونی هەیە‪ ،‬بەشێوەیەکی‬ ‫پراگماتیک مامەڵە بكات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪25‬‬


‫سياسەت‬

‫ساڵێك لە‬

‫شێخ وەسانان‬ ‫(‪)34‬‬

‫كارەساتی ئ ەنفال و كیمیاباران‬

‫محەمەد مەال قادر‬ ‫قۆناغ����ی یەكەم����ی ئەنف����ال ل����ە ‪1988/3/14‬‬ ‫لەناوچەكان����ی قەرەداغ و گەرمیان دەس����تیپێكرد‪،‬‬ ‫لە ‪ 1988/3/16‬هەڵەبجە كیمیاباران كرا‪ ،‬بەڕاستی‬ ‫لەمێ����ژووی نوێ����ی ك����ورد كارەس����اتێكی یەكجار‬ ‫گەورەب����وو‪ ،‬لەچەن����د چركەیەك����دا پێن����ج ه����ەزار‬ ‫م����رۆڤ بەمن����داڵ و ژن و پیاو ب����ەگازی خەردەل‬ ‫و سیناید و هی تریش شەهیداكران‪ ،‬بە هەزارانی‬ ‫دیك����ەش زامداربوون و پەنای����ان بردە بەر واڵتی‬ ‫ئێران‪ ،‬نەخۆش����خانەكانی ئەو واڵتە لەكرماشان و‬ ‫س����نە و ورمێ و‪..‬هتد ت����ا دەگاتە تاران پڕبووبون‬ ‫لەزامداران����ی چەك����ی كیمی����اوی‪ ،‬مەزەن����دە دەكرا‬ ‫ژم����ارەی برین����داران ئەوكات نزیك����ەی ‪ 15‬هەزار‬ ‫ك����ەس بن‪ ،‬لەالیەن حزبەكانەوە‪ ،‬بەتایبەتی پارتی‪،‬‬ ‫لەت����اران ل����ە لقی ‪ 8‬بەپێی توان����ا هاوكاریان كرا و‬ ‫سەردانیان كرا‪.‬‬ ‫كاتێك ئەو كارەس����اتە روویدا‪ ،‬ئێمە وەك لقی‪2‬‬ ‫نەمانزانیب����وو‪ ،‬ل����ەرۆژی ‪ 1988/3/23‬ئاهەنگ����ی‬ ‫نەورۆزمان دەگێڕا و تیپی هونەری قەاڵت چاالكی‬ ‫زۆری هەبوو‪ ،‬سرودخوانی و نواندنی شانۆگەری‬ ‫كاوەی ئاس����نگەر‪ ،‬لەكۆتای����ی ئاهەنگەكە لەرێگەی‬ ‫بێتەل لەكارەس����اتەكە ئاگادار كراینەوە‪ ،‬ئاهەنگ و‬ ‫خۆشیەكەمان بووە ماتەمین و فرمێسك رشتن‪.‬‬ ‫بەو شێوەیە ئۆپەراس����یۆنی ئەنفال لەهەڵەبجە‬ ‫و ق����ەرەداغ دەس����تی پێكرد‪ ،‬تا گەیش����تە هەش����ت‬ ‫قۆن����اغ‪ .‬قۆناغ����ی یەك����ەم لەهەڵەبجە و ق����ەرەداغ‪،‬‬ ‫لەدویدا گەیش����تە گەرمیان‪ ،‬كۆتاییەكەی لەبادینان‬ ‫و ناوچەكان����ی برادۆس����ت و خواك����وڕك بوو‪ ،‬كە‬ ‫ب����ە خاتیمەی ئەنف����ال واتا كۆتایی ئەنفال ناس����را‪.‬‬ ‫لەناوچەی خواكوڕك ش����ەڕێكی گ����ەورە لەالیەن‬ ‫پێش����مەرگەوە دژ بە ئەنفالچییەكان كرا و نزیكەی‬

‫‪ 26‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫چیرۆكی پێشوازیكردن لە سەدان كەس لە‬ ‫هەڤااڵنی لقی ‪ 3‬و ‪4‬‬ ‫‪ 20‬رۆژی خایاند‪.‬‬ ‫ه����ەر ئ����ەوكات لق����ی‪ 3‬و ‪4‬ی پارت����ی‪ ،‬لەگ����ەڵ‬ ‫هێزەكان����ی یەكێت����ی و الیەنەكان����ی ت����ری بەرەی‬ ‫كوردستانی بەر هێرشی دڕندانە كەوتن و شەهید‬ ‫و برینداری����ان زۆر ب����وو‪ ،‬ئێم����ە پێش����تر لەرێگەی‬ ‫بێت����ەل لەگ����ەڵ لق����ی‪ 3‬و ‪ 4‬پەیوەندیم����ان هەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەس����ەرەتای ئەنفال����ەوە ئامێرەكانی خۆیان‬ ‫قەپاتكرد‪ ،‬زۆرمان پێ ناخۆش بوو‪ ،‬بەاڵم هیچمان‬ ‫پێنەدەك����را‪ ،‬نزیك����ەی ‪ 25‬رۆژ ل����ەوان بێدەن����گ و‬ ‫بێخەبەر بووین‪ ،‬بە راس����تی زۆر نیگەران بووین‪.‬‬ ‫ش����ەوێك جیهازەكەی چیوە پەیوەندی كرد گوتی‬ ‫هەواڵێك����ی خ����ۆش‪ ،‬كاك ق����ادر و برادەرانی لقی‪4‬‬ ‫و لق����ی‪ 3‬گەیش����تینە الی ئێمە‪ .‬لەگەڵ قادر كەوتمە‬ ‫قس����ەكردن‪ ،‬نەمدەزان����ی لەخۆش����یان چ����ی بكەم‪،‬‬ ‫وابزان����م ئەوكات����ە ش����ەوی ‪ 8/7‬ی مانگی‪1988/4‬‬ ‫بوو‪ .‬كاك قادر گوتی زۆر هیالكین ئەم شەو لێرە‬ ‫دەمێنینەوە‪.‬‬ ‫گوت����م هەرچۆنێك بێ‪ ،‬ئەمش����ەو خۆت و كاك‬ ‫عیزەدین و سەید ساڵح وەرنە الی ئێمە خواردنی‬ ‫خۆشتان بۆ ئامادە دەكەین‪ .‬ئەوەبوو هەرسێكیان‬ ‫هات����ن جێگام����ان هەب����وو و خواردنیش����مان ب����ۆ‬ ‫ئامادەك����ردن‪ ،‬لەگ����ەڵ چەن����د كەس����ێكی تریش كە‬ ‫ژمارەیان ‪ 15‬كەس دەبوو‪ .‬بەو شەوە شلەساوار‬ ‫بەگۆشتی مریشكمان بۆ ئامادەكردن‪ .‬گەرماومان‬ ‫ب����ۆ ئامادەك����ردن و دوای گەیش����تنیان خ����واردن‬ ‫حازربوو‪ ،‬دەستیان بە خواردنی شلەساوار كرد‪،‬‬ ‫بەالیانەوە زۆر خۆش����بوو‪ ،‬دوای خواردن یەك لە‬ ‫دوای یەك حەمامیان كرد و خۆیان شوشت‪.‬‬ ‫س����ەید س����اڵح برینداری����ش ب����وو‪ ،‬دوو گوللەی‬ ‫قەناس����ی بەدەس����ت و ملی كەوتبوو‪ ،‬چارەسەری‬

‫باشیش نەكرابوو‪ ،‬بەاڵم زۆر لەسەرخۆ و بەورە‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫ل����ەالی خۆمان دكت����ۆر و دەرمانم����ان هەبوو‪،‬‬ ‫چارەس����ەری باش����مان ب����ۆی ك����رد‪ .‬جگ����ە ل����ەو‬ ‫برادەران����ە‪ ،‬هەڤااڵن����ی تری����ش بەڕێوەبوون‪ ،‬وەك‬ ‫ئ����ازاد قەرەداغ����ی بەرپرس����ی لق����ی‪ ،3‬فەرەی����دون‬ ‫جوانڕۆی����ی كارگێڕی لقی‪ ،3‬بەگش����تی ‪ 400‬نەفەر‬ ‫دەب����وون‪ .‬هەروەه����ا ‪ 50‬ت����ا ‪ 70‬بەندكراوی����ان‬ ‫لەگەڵداب����وو‪ ،‬ئەوانی����ش لەبەندیخان����ەی خۆم����ان‬ ‫جێگام����ان بۆ كردنەوە‪ ،‬پاش چەن����د رۆژ خاوەنی‬ ‫بەندیەكان هاتن و بە بەپارە بەردران و كەس����یان‬ ‫نەماوە پارەكەش بۆ لقی‪ 2‬بوو‪.‬‬ ‫بەراس����تی حەوانەوەی ئەوەندە كەس����ە ئاسان‬ ‫نەبوو‪ ،‬چونكە گون����دەكان نەمابوون‪ ،‬هەمووی لە‬ ‫بارەگاكان����ی پارت����ی جێگایان بۆ كرای����ەوە‪ ،‬بە لق‬ ‫و ناوچەكان����ەوە‪ .‬كاك ئ����ازادی رەحمەتی و كاك‬ ‫فەریدون لەالی كاك خورش����ید شێرە جێگایان بۆ‬ ‫كرای����ەوە‪ .‬ب����رادەران ماوەی یەك هەفت����ە مانەوە‪،‬‬ ‫پاش����ان هەموویان بەرەو سنوری ئێران جوڵەیان‬ ‫كرد‪ ،‬ش����ارەزایەكی ئێمەیان لەگەڵ چوو‪ ،‬بۆ سەید‬ ‫س����اڵح‪ ،‬كە بریندار بوو‪ ،‬واڵغێكمان بەكرێ گرت‪،‬‬ ‫چونك����ە زۆر هیالك ب����وو‪ ،‬قارەمانیش بوو‪ ،‬درود‬ ‫لەگیان����ی كاك ئ����ازاد قەرەداغی و س����ەید س����اڵح‬ ‫بەرواری‪.‬‬ ‫كاك عیزەدی����ن ب����ەرواری ب����ەم دوایان����ە‬ ‫هەربۆخۆش����ی باس����ی دەك����رد و دەیگێڕای����ەوە و‬ ‫دەیگوت ئێس����تاش تامی شلەس����اوار بە گۆش����تی‬ ‫مریش����ك لە دەمم ماوە‪ .‬داخەكەم كەم كەس هەیە‬ ‫ئ����اگای ل����ەو الیەنەی ش����ۆڕش و بەس����ەرهات و‬ ‫كارەساتانە بێت‪.‬‬


‫كۆمەاڵیەتی‬

‫گێچەڵی سێكسی‪...‬‬ ‫ئەو دیاردەیەی زۆربەی جار ژنان‬ ‫بێدەنگی لەبەرامبەردا هەڵدەبژێرن‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪27‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫"كاریگەری باڵوبوونەوەی‬ ‫دەنگۆی ناڕاست وەك‬ ‫ڤایرۆسێكی ترسناك وایە‬ ‫بۆ كۆمەڵگا"‬ ‫كچێك‪:‬‬ ‫ب ەهۆی ئ ەو دەنگۆیان ەوە ل ە ت ەندروستی‬ ‫باوكامن دەترسین!‬ ‫ف ەرمانب ەرێك‪:‬‬ ‫ب ەهۆیدەنگۆیباش��بوونی‬ ‫موچ ەوە زیانێكی دارایی‬ ‫گ ەورەمان لێك ەوتدەترسین!‬

‫دەروونناسێك‪:‬‬ ‫ه ەندێك درۆ و دەنگۆ تووشی‬ ‫ژان ەس ەرت دەك ەن‬

‫بەهرە حەمەڕەش‬

‫‪ 28‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫"چوار س����اڵە باوكم تووشی نەخۆشی فشاری‬ ‫خوێ����ن بووە‪ ،‬بەپێ����ی رێنماییەكانی دكتۆر دەبێت‬ ‫خەف����ەت نەخ����وات و لەه����ەر هەواڵێك����ی كتوپڕ و‬ ‫لەناكاو پاراستوومانە‪ ،‬بەاڵم ئێستا ئەو ئەركەمان‬ ‫ئەوەن����دە س����ەخت بووە‪ ،‬ك����ە نازانین چ����ۆن لەو‬ ‫هەموو هەواڵە ناخۆشە بیپارێزین‪ ،‬كە بەجۆرەها‬ ‫شێواز بەگوێی خەڵكدا دەدرێت"‪.‬‬ ‫ئەم����ە قس����ەكانی نازەنینی تەمەنی ‪ 23‬س����اڵە‪،‬‬ ‫ك����ە م����اوەی س����اڵێكە زانكۆی ت����ەواو ك����ردووە‪،‬‬ ‫بەه����ۆی ئ����ەوەی باوك����ی نەخۆش����ە‪ ،‬ب����ەردەوام‬ ‫چاودێری����ی دەكات‪ .‬ئ����ەو كچ����ە‪ ،‬دەڵێ����ت وێ����ڕای‬ ‫خراپ����ی بارودۆخەك����ە‪ ،‬ب����ەردەوام لەكەناڵ����ەكان‬ ‫هەواڵ����ی ناخۆش����ی جۆراوج����ۆر باڵودەبێت����ەوە‪،‬‬ ‫بەب����ێ لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی تەندروس����تی‬ ‫و دەروون����ی خەڵ����ك "چ����وار س����اڵە هەمووم����ان‬ ‫هەوڵێ ئەوەدەدەی����ن‪ ،‬باوكمان لەهەواڵی ناخۆش‬ ‫بپارێزین‪ ،‬بەاڵم ئێس����تا لەماڵەوە و لەناو خەڵك و‬ ‫لەبازاڕ‪ ،‬چەندین دەنگۆی جۆراوجۆر هەن‪ ،‬كە بۆ‬ ‫تەندروس����تی ئەو زۆر مەترسیدارن‪ .‬چونكە ئەو‬ ‫بەردەوام فش����اری خوێنی لەسەرەوەیە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئێم����ەی خس����تۆتە دڵەڕاوكێی����ەك ك����ە هەمیش����ە‬ ‫نیگەرانی تەندروستی باوكمان بین"‪.‬‬ ‫لە بۆچوونی كۆمەڵناسییەوە‪ ،‬واتەوات‪ ،‬یاخود‬ ‫دەنگ����ۆ‪ ،‬پەیامێك����ە بەش����ێوەیەكی نافەرم����ی دەم‬ ‫ب����ەدەم لەناوخەڵ����ك دەگوازرێت����ەوە‪ ،‬س����ەبارەت‬ ‫بەبابەتێ����ك كە لێكۆڵین����ەوە و زانیاری وەرگرتنی‬ ‫راس����ت و دروست لەسەری ئەس����تەمە‪ .‬لەهەمان‬ ‫كات����دا گرنگی ب����ۆ خەڵك هەی����ە‪ .‬هەندێجار رەنگە‬ ‫واقیعیەت����ی تێدابێت‪ ،‬بەاڵم بەش����ێوەیەكی گش����تی‬ ‫ناڕاس����تە و ب����ۆ جۆرەه����ا م����ەرام و مەبەس����ت‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫"د‪ .‬مەحبوب���ە ف���ەرەح بەخ���ش" دەرونن���اس‪،‬‬ ‫س���ەبارەت بەواتەوات دەڵێ���ت "بەهەر هۆكارێك‬ ‫دەستیپێكردبێ‪ ،‬كاتێك لەكەسێكەوە بۆ كەسێكی‬ ‫تر دەگوازرێتەوە‪ ،‬كەسە نوێییەكە لەسەر بنەمای‬ ‫دەمارگیری���ی و بۆچ���وون و ت���رس و نەف���رەت‬ ‫و ح���ەز و پێش���بینییەكانی خۆی‪ ،‬پێش���داوەریی‬ ‫دەكات"‪.‬‬ ‫"نەخشین" فەرمانبەری ش����ارەوانییە لەشاری‬ ‫هەولێر‪ ،‬ب����اس لەزیانێكی ئابووری����ی خێزانەكەی‬ ‫دەكات‪ ،‬ك����ە بەهۆی دەنگۆی باش����بوونی مووچە‬ ‫و ئاس����اییوبوونەوەی رەوشی ئابووریی لەدوای‬ ‫سەری س����اڵی ‪2015‬وە تووشیان بووە و دەڵێت‬ ‫"هەم����وو ك����ەس‪ ،‬تەنان����ەت بەرپرس����انی ب����ااڵی‬ ‫حكوومەتی����ش دەیانگ����وت‪ ،‬كە لەس����ەری س����اڵی‬ ‫تازەوە پێدانی مووچە ئاس����ایی دەبێتەوە‪ ،‬ئێمەش‬ ‫ب����ەو هۆی����ەوە خانوویەكی قیس����تمان ك����ڕی‪ ،‬كە‬ ‫مانگانە پێویستە بڕی هەزار دۆالر بدەین‪ ،‬بەپێی‬ ‫لێكدانەوەی داهاتی خۆمان‪ ،‬بەمووچەی مانگانەی‬

‫خۆم و هاوسەرەكەم دەمانتوانی جگەلە خەرجی‬ ‫و كرێ����ی خانوو‪ ،‬هەرچۆنێك بێت‪ ،‬ئەو قیس����تەش‬ ‫بدەی����ن‪ ،‬ب����ەاڵم ئێس����تا ك����ە بارودۆخەك����ە بەرەو‬ ‫خراپب����وون دەچێ‪ ،‬نە دەتوانین ئ����ەو بڕە پارەیە‬ ‫بدەی����ن و ن����ە خانووەكەش����مان ئ����ەو بڕەپارەی����ە‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬كە پێش����تر كڕیومانە‪ ،‬جگەلەوەی سێ‬ ‫منداڵمان هەیە و تائێستا كرێچین"‪.‬‬ ‫ه���اوكات دەرونن���اس و كۆمەڵناس���ان ئ���ەوە‬ ‫دەخەن���ەڕوو‪ ،‬ك���ە دەنگ���ۆ و هەواڵ���ی ناڕاس���ت‬ ‫بەپێ���ی توان���ا و كاریگەرییەكان���ی دەتوانێ ترس‬ ‫و پش���ێوی كۆمەاڵیەت���ی زیادب���كات‪ ،‬هەروەه���ا‬ ‫ب���اوەڕی كۆمەاڵیەت���ی كەس���ەكان تێكب���دات‪.‬‬ ‫بێب���اوەڕی و بەدبین���ی و خ���راپ تێگەیش���تن‬ ‫سەبارەت بەسەالمەتی كەسەكان و گۆڕانكارییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی كۆمەڵگە و دیاردە جیاوازەكان‬ ‫پەرەپێدات‪.‬‬ ‫"د‪ .‬محەم���ەد ناس���ر س���یمایی" دەرونن���اس‪،‬‬ ‫س���ەبارەت بەدۆخ���ی ئێس���تای كوردس���تان و‬ ‫هەبوونی دەنگۆی جۆراوجۆر ئەوە دەخاتەڕوو‪،‬‬ ‫ك���ە لەس���ەرەتای دەرونناس���ی كۆمەاڵیەتییەوە‪،‬‬ ‫بابەتێكی گرنگ س���ەبارەت بەمەسەلەی واتەوات‬ ‫یان دەنگۆ هەڵبژێردرابوو‪ ،‬حیس���اباتی بیركاری‬ ‫بۆدەك���را‪ ،‬تاك���و بزان���ن دەنگۆ بەچەن���د كاتژمێر‬ ‫لەچەند ناوچ���ە باڵودەبێتەوە‪ .‬زانایان گەیش���تنە‬ ‫ئ���ەو ئەنجام���ەی جەم���اوەر بەگش���تی هەندێ���ك‬ ‫ح���ەز و ئ���ارەزووی س���ەركوتكراویان هەیە‪ ،‬كە‬ ‫دەنگۆیەك لەس���ەر هەمان باب���ەت باڵودەبێتەوە‪،‬‬ ‫جۆرەه���ا رای ت���ر هاوپێچ���ی دەبێت و تەش���ەنە‬ ‫دەكات و لق���ی ت���ر لێدەبێت���ەوە‪ ،‬جۆرەها خەیاڵی‬ ‫تری تێكەاڵو دەبێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬س���یمایی‪ ،‬ئ���ەوە دەخات���ەڕوو‪ ،‬ك���ە ل���ە‬ ‫بارودۆخ���ی ش���ەڕ و خراپ���ی ئابووری���دا‪،‬‬ ‫باڵوبوونەوەی ه���ەر دەنگۆیەك كاریگەری زۆر‬ ‫خراپ لەس���ەر دەروونی خەڵك دروس���تدەكات‪،‬‬ ‫دەش���ڵێت "كۆمەڵێك خەڵك یەكجار زۆر نیگەران‬ ‫دەكات‪ ،‬رەنگە كەس هەبێت نەخۆش بێت‪ ،‬یانیش‬ ‫تووشی زیانی ئابووریی بێت‪ ،‬وەختێك دەنگۆی‬ ‫ئ���ەوە باڵوكرایەوە كە مووچ���ەی مانگی دوانزە‬ ‫و ی���ەك بەیەكەوە دەدرێت‪ ،‬راس���تە ل���ەو كاتەدا‬ ‫گەش���بینییەكی دروس���تكرد‪ ،‬بەاڵم خەڵكێكیش���ی‬ ‫چەواشەكرد و دواتر پێچەوانە بۆوە و خەڵكێكی‬ ‫تووشی زیانی ئابووری كرد"‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بەكەمكردنەوەی كاریگەرییەكانی‬ ‫وات���ەوات‪ ،‬لەئێس���تادا كە بارودۆخێك���ی ناجێگیر‬ ‫لەئارادای���ە دەڵێ���ت "هی���چ الی���ەن و دەزگای���ەك‬ ‫لەئێس���تادا بەق���ەد راگەیان���دن بەرپرس���یاریەتی‬ ‫ناكەوێتە ئەس���ۆ‪ ،‬چونكە بەنوس���ین و بیس���تن و‬ ‫بینین رۆژانە دەچێتە ناو ماڵی خەڵك و كاریگەری‬ ‫دادەنێ���ت‪ ،‬ئەگ���ەر من بم���ەوێ زانیاری لەس���ەر‬

‫موچەك���ەی خۆم وەرگرم دەب���ێ لەراگەیاندنەوە‬ ‫بیبیس���تم‪ ،‬هەروەها لەبارەی دۆخەكانی شەڕ كە‬ ‫ئێستا خەڵك چاوەڕوانی هەواڵی رۆژانەیە"‪.‬‬ ‫"د‪ .‬محەم���ەد ناس���ر" زیات���ر لەب���ارەی رۆڵ���ی‬ ‫نێگەتیڤ���ی میدیا دەڵ���ێ "میدیا زۆرج���ار هەواڵی‬ ‫ناڕاس���ت دەداتە خەڵك‪ ،‬ب���اری دەروونی خەڵك‬ ‫خ���راپ بووە و ئام���ادەی وەرگرتن���ی هەرجۆرە‬ ‫دەنگۆیەك���ن"‪ .‬لەبەرئ���ەوە پێیوای���ە پێویس���تە‬ ‫راگەیاندن هەست بەو بەرپرسیارێتییە ئەخالقییە‬ ‫ب���كات‪ ،‬ك���ە دەكەوێتە ئەس���تۆی‪ ،‬بەهیچ جۆرێك‬ ‫زانی���اری ناڕاس���ت ب�ڵ�او نەكەنەوە‪" .‬ج���ار هەیە‬ ‫كەناڵێك���ی تەلەفزیۆن���ی درۆی���ەك باڵودەكاتەوە‪،‬‬ ‫تووش���ی ژانە س���ەرت دەكات و چەن���د رۆژێك‬ ‫بێتاقەت���ت دەكات‪ ،‬وەك ڤای���رۆس هەم���وو ئ���ەو‬ ‫سیستمە تێكدەدات تا كاریگەری لەسەر زاكیرەی‬ ‫خەڵك هەیە"‪،‬‬ ‫دەروونناس���ان‪ ،‬ئام���اژە ب���ە بارودۆخ���ی ئەو‬ ‫كۆمەڵگ���ەی لەبار ب���ۆ باڵوبوون���ەوەی دەنگۆ و‬ ‫ش���ائیعە دەدەن و دەڵێ���ن ه���ەر كۆمەڵگەی���ەك‬ ‫س���ەرچاوەیەكی دیاریكراو و متمانەپێكراوی بۆ‬ ‫ه���ەواڵ نەب���وو‪ ،‬هەموو ش���ائیعەیەك بەئاس���انی‬ ‫تێی���دا جێدەگرێ���ت‪ ،‬چونك���ە لەو دۆخان���ەدا رای‬ ‫گش���تی ئامادەی���ی ت���ەواوی ب���ۆ جیاكردن���ەوەی‬ ‫هەواڵ���ی راس���ت و درۆ نیی���ە‪ .‬ل���ەو حاڵەتان���ەدا‬ ‫شائیعە بۆ جۆرەها مەبەست و مەرامی سیاسی‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئیداری‪ ،‬ئابووریی بەكاردەهێنرێت‪،‬‬ ‫كە ه���ەرەزۆری دژی بەرژەوەندییەكانی خەڵكە‪،‬‬ ‫زۆرجاری���ش لەالی���ەن نەیاران���ەوە وەك جەنگی‬ ‫دەرونی دژی كۆمەڵگەیەك باڵودەكرێتەوە"‪.‬‬ ‫كاریگەرترین و ترسناكترین ئەو دەنگۆیانەی‬ ‫ل���ەم دواییان���ە ل���ە كوردس���تاندا باڵوبوویەوە و‬ ‫شڵەژانێكی گەورەی لەناو خەڵكدا دروست كرد‪،‬‬ ‫لە س���ەرەتای پەالمارەكانی داعش بوو بۆ س���ەر‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬خەڵك لە دەم���ی یەكترەوە دەنگۆی‬ ‫ناڕاس���تی دەبیس���ت و بەشێكیش���یان باوەڕی���ان‬ ‫پێدەك���رد‪ ،‬تا كار گەیش���تە ئەوەی خەڵكێك خۆی‬ ‫ب���ۆ راك���ردن ئام���ادە ب���كات‪ .‬تەنان���ەت لەرێگای‬ ‫مۆبایل���ەوە ئەو پەش���ۆكاویەی دەنگ���ۆكان لەناو‬ ‫ش���ارەكاندا دروس���تی كردبوو‪ ،‬گەیش���تبووەوە‬ ‫بەرەكانی جەنگ و كاری لە ورەی پێشمەرگەش‬ ‫كردبوو‪.‬‬ ‫تائێس���تاش ئەم دەنگۆ ناڕاستانە بەردەوامن‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئ���ەوەی پەیوەندی بە الیەنی ئابووریی‬ ‫و پەیوەندی هەرێم و بەغدا و موچەوە هەیە‪ .‬لەم‬ ‫الیەنەوە راگەیاندنەكانیش متمانەیان الی خەڵك‬ ‫لەدەس���تداوە‪ .‬هەر لەماوەی رابردووشدا بەهۆی‬ ‫دەنگۆی هاتن و نەهاتنی مووچەوە بیس���تمان كە‬ ‫فەرمانبەرێكی ش���ارەوانی تووش���ی جەڵـتەی دڵ‬ ‫بوو و گیانی لەدەستدا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪29‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫ل ە ترسی گ ەورەبوونی كێش ەك ە و ئاب ڕووی خۆیان‬

‫گێچەڵی سێكسی‪ ...‬ئەو دیاردەیەی زۆربەی‬ ‫جار ژنان بێدەنگی لەبەرامبەردا هەڵدەبژێرن‬ ‫بەهرە حەمەڕەش‬ ‫"دژوارتری���ن كات���م ئ���ەو كاتانەی���ە ك���ە‬ ‫ناچاردەب���م چەن���د مەترێ���ك بە پ���ێ بڕۆم‪،‬‬ ‫چونك���ە زۆر پی���او ه���ەن‪ ،‬وەك راوچی ژن‬ ‫هەڵس���وكەوت دەكەن‪ ،‬ب���ێ لەبەرچاوگرتنی‬ ‫هیچ بەهاو رەوشتێكی مرۆیی"‪ .‬ئەمە وتەكانی‬ ‫"الژە"یە‪ ،‬كە مامۆستای بنەڕەتییە و تەمەنی‬ ‫‪ 35‬س���اڵە‪ .‬ئ���ەو خ���ۆی بەخەڵكی رەس���ەنی‬ ‫هەولێر دەزانێ���ت و دەڵێت "لەهەولێر ژیاوم‬ ‫و چاوم كردۆتەوە‪ ،‬بەاڵم هەستدەكەم ساڵ‬ ‫بۆ ساڵ رەوشی كۆمەاڵیەتی خەڵك ئاڵۆزتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەو سوكایەتی و تانەدانەی بەرامبەر‬ ‫بەژن���ان بۆتە باو‪ ،‬ئەوپ���ەڕی دواكەوتوویی‬ ‫و كەموكورت���ی توان���ا عەقڵیی���ەكان پیش���ان‬ ‫دەدات"‪.‬‬ ‫الژە‪ ،‬ب���اس ل���ەو ناڕەحەتیی���ە دەكات‪ ،‬كە‬ ‫هەندێك جار بەناچاری پێویستی بەوە دەبێت‬ ‫بەتەنیا بڕواتە ش���وێنێك‪ ،‬تادەگاتە ش���وێنی‬ ‫مەبەس���ت رووب���ەڕووی جۆرەه���ا توانج و‬ ‫تانەی بێمانا دەبێتەوە‪ ،‬بۆیە هەندێجار وەاڵم‬ ‫دەداتەوە و هەندێجاریش دەیەوێت میزاجی‬ ‫تێكنەچێت "كاتێ���ك بەتەنیام و بەپێ دەڕۆم‬ ‫بەراس���تی‪ ،‬پیاوانێ���ك ه���ەن وەها س���ەیرت‬ ‫دەك���ەن و دەتدەدەنە ب���ەر تانە و توانج‪ ،‬بێ‬ ‫زانینی ئاس���ت و كەسایەتی‪ ،‬مرۆڤ تووشی‬ ‫قێزلێكردنەوە دەكەن‪ ،‬جار هەبووە ئەوەندە‬ ‫بێزارب���ووم وەاڵمی زۆر تون���دم داوەتەوە‪،‬‬ ‫جاری���ش هەی���ە م���رۆڤ دەبێت خ���ۆی لەو‬ ‫كەس���ە دواكەوتوانە بپارێزێ���ت‪ ،‬كە میزاجی‬ ‫تێكدەدەن"‪.‬‬ ‫بەپێی پێناسە جیهانییەكان‪ ،‬گێچەڵپێكردن‬ ‫"تەح���ەروش" هەم���وو ئام���اژە و قس���ە و‬ ‫دەستلێدانێك دەگرێتەوە‪ ،‬كە بەبێ رەزامەندی‬

‫‪ 30‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫كەس���ی بەرامبەر رووبەرووی دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫لەواڵتانی پێشكەوتوودا گێچەڵپێكردن سزای‬ ‫یاس���ایی هەیە‪ .‬بەپێی مادەی ‪ 402‬لە یاسای‬ ‫س���زادانی عێراقی ساڵی ‪ ،1969‬سزا بۆ ئەو‬ ‫كەس���انە دیاریك���راوە كە گێچەڵی سێكس���ی‬ ‫بەكەسانی تر دەكەن‪ .‬لەو ماددەیەدا هاتووە‪،‬‬ ‫بە بەندكردن بۆ ماوەیەك كە لە س���ێ مانگ‬ ‫كەمت���ر نەبێت‪ ،‬هەروەه���ا بە بڕی ‪ 45‬هەزار‬ ‫دینار پێبژاردن‪ ،‬یان ب���ە یەكێك لەم دووانە‬ ‫سزا دەدرێت‪:‬‬ ‫‪ .1‬هەركەس���ێك داواكارێك���ی پێچەوانەی‬ ‫ئادابەكان���ی لەیەكێكی ت���ر كردبێت‪ ،‬نێر بێت‬ ‫یان مێ‪.‬‬ ‫‪ .2‬هەركەس���ێك لەش���وێنێكی گش���تی‬ ‫بەوت���ە یان بەك���ردار یا ئام���اژەی بەرامبەر‬ ‫ئافرەتێك كردبێت‪ ،‬ك���ە ئابڕووی ئافرەتەكە‬ ‫بڕوشێنێت‪.‬‬ ‫گەر تاوانبار لەماوەی ساڵێكدا بگەڕێتەوە‬ ‫سەر ئەو تاوانەی‪ ،‬ئەوا سزای بەندكردنەكەی‬ ‫دەبێتە ماوەیەك‪ ،‬كە لە ش���ەش مانگ زیاتر‬ ‫نەبێ���ت‪ ،‬هەروەه���ا ب���ە ب���ڕی ‪ 225‬ه���ەزار‬ ‫دیناریش غەرامە سزا دەدرێت‪.‬‬ ‫الژە س���ەبارەت بەتۆمارنەكردنی س���كااڵ‬ ‫لەو حاڵەتانەدا دەڵێت "بەرای من پێویس���تە‬ ‫ه���ەر ژنێ���ك گێچەڵی پێكرا‪ ،‬داوای یاس���ایی‬ ‫لەسەر كەسەكە تۆماربكات‪ ،‬بۆئەوەی ببێتە‬ ‫پەند بۆ كەس���انی تر‪ ،‬بەاڵم زۆرجار ژن بۆ‬ ‫ئەوەی كێشەكەی لێ گەورە نەبێت بێدەنگی‬ ‫هەڵدەبژێرێ���ت‪ ،‬چونكە رەنگە كەس���وكاری‬ ‫بزان���ن كەس���ێك گێچەڵی پێك���ردووە و لێی‬ ‫خۆش نەبن و كێشەكە گەورەتر بێت"‪.‬‬ ‫ئ���ەو مامۆس���تایە بەس���ەرهاتێكی خ���ۆی‬ ‫دەگێڕێت���ەوە و دەڵێ���ت "جارێ���ك ویس���تم‬ ‫بەتاكس���ی بڕۆمە نەخۆش���خانەی رزگاری‪،‬‬

‫هەر لەگەڵ چونە ناو تاكس���ی هەس���تم كرد‬ ‫ش���وفێری تاكس���ییەكە نائاس���ایی س���ەیرم‬ ‫دەكات‪ ،‬دوای دوو دەق���ە دەس���تی ب���ە‬ ‫پرس���یاركردن كرد‪ ،‬تا گەیش���تە ئەوەی لێی‬ ‫بێزاربووم و پێمگوت‪ ،‬ئیتر پرس���یار نەكات‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەو گوتی ئ���ەی خێ���رە بەتەنیا بەو‬ ‫نیوەڕۆی���ە بۆ كوێ دەچی؟ بۆیە زوو داوام‬ ‫لێك���رد رایبگرێت و قس���ەی زۆرم پێگوتوو‬ ‫دابەزیم"‪ .‬ئەو ژنە گەنجە گوتیشی "تووشی‬ ‫دڵەڕاوك���ێ و توڕەبوونێك���ی زۆر ب���ووم‪،‬‬ ‫بەئاس���تێك خۆم پ���ێ كۆنت���ڕۆڵ نەدەكرا و‬ ‫نەمدەزان���ی چ���ۆن بڕۆمە س���ەردانی خزمە‬ ‫نەخۆشەكەم"‪.‬‬ ‫ئ���ەو ژن���ە مامۆس���تایە‪ ،‬ئام���اژە بەوەش‬ ‫دەكات كە هەندێك لەهاوڕێكانیشی لەالیەن‬ ‫دكتۆر یان مامۆس���تاكانیانەوە رووبەرووی‬ ‫گێچ���ەڵ پێك���ردن بوونەت���ەوە‪ ،‬ن���ەك تەنی���ا‬ ‫لەالیەن كەسانی ئاسایی و خەڵكی بێ ئیشی‬ ‫سەرشەقامەكان‪.‬‬ ‫كۆمەڵناس���ێكیش س���ەبارەت بەدیاردەی‬ ‫گێچەڵپێك���ردن‪ ،‬لەالی���ەن چین���ە ج���ۆراو‬ ‫جۆرەكان���ی پیاوان���ەوە دەڵێ���ت "لەك���ۆن و‬ ‫ئێستاشدا گێچەڵپێكردن لەكۆمەڵگەی ئێمەدا‬ ‫هەر دیاردە بووە‪ ،‬بەاڵم ئێستا شێوازەكەی‬ ‫گ���ۆڕاوە و رەنگە دیاردەك���ەش بەرفراوانتر‬ ‫بووبێت‪ ،‬ئەوەش پەیوەندی بە گەشەنەكردنی‬ ‫عەقڵیەت���ی پیاوانەوە هەیە لەم كۆمەڵگەیەدا‪،‬‬ ‫چونك���ە ئاف���رەت وەك كااڵ س���ەیر دەكرێت‬ ‫نەك مرۆڤ"‪.‬‬ ‫ب���ەرای "هێم���ن س���اڵح" گەش���ەنەكردنی‬ ‫عەقڵیەت���ی كۆمەاڵیەت���ی وایكردووە ئێس���تا‬ ‫دی���اردەی گێچەڵپێك���ردن زیاتربێت‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئ���ەو تەوژم���ە تەكنۆلۆژیی���ەوە پڕۆس���ەی‬ ‫پ���ەروەردە و فێرك���ردن و هوش���یاری‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫كۆمەاڵیەتی نەیانتوانییوە لەگەڵیدا بگونجێن‬ ‫و هاوشانی بڕۆن‪ .‬لەم هاوكێشەیەشدا ژنان‬ ‫دەبنە قوربانی و لەش���وێنە جۆراوجۆرەكان‬ ‫بێزاردەكرێن‪.‬‬ ‫هێم���ن س���اڵح ئ���ەوەش دەخات���ەڕوو‪،‬‬ ‫ك���ە بەش���ێك لەكێش���ەكە خودی ژنانیش���ن‬ ‫لەبەرئ���ەوەی "ژنان بێدەنگییەكی س���ەیریان‬ ‫بەرامب���ەر بەگێچەڵپێكردن هەیە‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫ه���ەر ل���ەو ش���وێنە رووب���ەڕووی ببن���ەوە‪،‬‬ ‫چونكە ش���تێك نییە ئەوان ش���ەرمی لێبكەن‬ ‫و پێویس���تە كەس���ی بەرامبەر ش���ەرمەزار‬ ‫بك���ەن‪ ،‬هەر لەبەرئەوەش���ە زۆرج���ار ژنان‬ ‫لەالی���ەن كەس���ە نزیكەكان���ی خێزانیش���ەوە‬ ‫رووبەرووی گێچەڵپێك���ردن بوونەتەوە‪ ،‬كە‬ ‫دواتر گەیشتۆتە ئاستی پەالماردانیان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەربێدەن���گ بوونە ت���ا ژیانی���ان بەهۆیەوە‬ ‫فەوتاوە"‪.‬‬ ‫هاوكات ئەوەش دەخاتەروو‪ ،‬كە لە حاڵەتی‬ ‫بێدەنگی���دا ژنان تووش���ی گرفت���ی دەروونی‬ ‫زیات���ر دەبن و ئازارێكی دەروونی روخێنەر‬

‫رووی���ان تێ���دەكات‪ ،‬بۆیە دەكرێ���ت ئەوە بە‬ ‫رووبەرووبوونەوە چارەسەر بكەن‪.‬‬ ‫لەب���ارەی ئەنجامدان���ی تەح���ەروش‬ ‫لەالی���ەن چین���ی خ���اوەن بڕوانامە و پیش���ە‬ ‫جۆراوجۆرەكانی وەك‪ ،‬دكتۆر و مامۆستا و‬ ‫ئەندازیاریشەوە هێمن ساڵح دەڵێت "بەشێك‬ ‫لەئەندازی���ار و دكتۆران���ی لەو جۆرە‪ ،‬غیابی‬ ‫ئەخالق���ی و ویژدانیی���ان هەی���ە‪ ،‬پرۆس���ەی‬ ‫خوێن���دن و تەواوكردنی زانكۆ نەبۆتە هۆی‬ ‫پێگەیشتنی كەس���ایەتییان‪ ،‬بەڵكو تەنیا وەك‬ ‫تەنێكی بەتاڵ بوونەتە خاوەن ناوبانگ‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەكرێ���ت ئەمان���ە زیاتر بخرێن���ە بەرچاوی‬ ‫خەڵك و شەرمەزار بكرێن"‪.‬‬ ‫ئەو كۆمەڵناسە رێگاچارەی كەمكردنەوەی‬ ‫دی���اردەی تەح���ەروش‪ ،‬ب���ەكاری دەزگا‬ ‫جۆراوجۆرەكان دەزانێت و پێیوایە‪ ،‬ئەركی‬ ‫هەم���وو الیەك���ە كە هەڵمەتێكی هۆش���یاریی‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی بەرپابكەن‪ ،‬ه���ەر لەدەزگاكانی‬ ‫پەروەردە و فێركردنەوە تا دەزگا راگەیاندن‬ ‫و رۆشنبیرییەكان‪.‬‬

‫ژنێك‪:‬‬ ‫ل ە ترسی گێچ ەڵ‬ ‫دژوارترین كاتم ئ ەو‬ ‫كاتان ەی ە ك ە ناچاردەبم‬ ‫چ ەند م ەترێك ب ە پ ێ ب ڕۆم‬ ‫كۆم ەڵناسێك‪:‬‬ ‫دەب ێ ژنان راست ەوخۆ‬ ‫رووب ەڕووی گیچ ەڵ ببن ەوە‪،‬‬ ‫ئ ەگ ەرنا توشی ئازارێكی‬ ‫دەروونی رووخێن ەر دەبن‬ ‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪31‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫مۆدێرنیتی له کوردستان‬

‫جەالل نەجاری *‬ ‫ئەزموونی مێژوویی واڵتانی پێش���کەوتوو‬ ‫ئەوەمان ب���ۆ دەردەخات‪ ،‬ک���ە بەهاتنەناوەوە‬ ‫و بەکارهێنان���ی بنەم���ا و رەوتەکان���ی‬ ‫نۆژەنبوون���ەوە لەکۆمەڵ���گا‪ ،‬پێکهاتەی هزر و‬ ‫ئاکاری کۆمەڵگاش گۆڕانی بەس���ەرداهاتووە‪.‬‬ ‫ئەم گۆڕانکارییە لەئاس���تی هزر و ئەزمووندا‬ ‫بەمۆدێرنیتی ناڤدێر کراوە‪ .‬مۆدیرنیزاس���یۆن‬ ‫پرۆس���ه و بەس���تێنیکه ب���ۆ پیادەکردن���ی‬ ‫مۆدێرنیتی لەکۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫مۆدێرنیزاس���یۆن‬ ‫تایبەتمەندییەکان���ی‬ ‫بریتین لەشارنشینی‪ ،‬پیشەسازی‪ ،‬راگەیاندن‬ ‫‌و پەیوەندیی���ەکان‪ ،‬سیکۆالریزاس���یۆن و‬ ‫ئاوەزمەندێتی‪ ،‬دیموکراتیزاسیۆن‪ ،‬سڕینەوەی‬ ‫سوننەت‪ ،‬پەرەپێدانی پەروەردە و تەندروستی‬ ‫مۆدێڕن‪ ،‬داڕمانی پێکهاتەی خێزانی بەرفراوان‬ ‫و س���ەرهەڵدانی خێزان���ی ناوک���ی‪ ،‬بەگش���تی‬ ‫نوێبوونەوەی هەموو بەشەکانی کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫چاوخش���اندنێک بە مێژووی یەک سەدەی‬ ‫رابڕدوو لەکوردس���تاندا ئەو راس���تییەمان بۆ‬ ‫دەردەخ���ات‪ ،‬کە پ���ڕۆژەی مۆدێرنیزاس���یۆن‬ ‫ل���ەم واڵت���ه لەس���ەرەتاوە له ج���ۆری نیزامی‬ ‫و س���ەرکوتگەرانە بووە‪ .‬واتە ئ���ەم پرۆژەیە‬ ‫بەر لەهەموو ش���تێک بەمەبەس���تی سڕینەوە‬ ‫و یەکدەس���تکردنی کەمین���ەکان لەگ���ەڵ‬ ‫فەرهەنگ���ی زۆرین���ە و لەژێ���ر کاریگ���ەری‬ ‫گوتارێکی رۆژئاوایی و ئەوروپا سەنتەرانەدا‬ ‫بەڕێوەچووە‪ .‬کورد لەرۆژهەاڵتی ناوەراست‬ ‫یەکێ���ک لەس���ەرەکیترین قوربانییەکان���ی‬ ‫ئ���ەم ج���ۆرە لەمۆدێرنیزاس���یۆن ب���ووە‪.‬‬

‫‪ 32‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫دیکتاتۆرییەتی کەم���ال ئاتاتورک لەتورکیا و‬ ‫رەزاخ���ان لەئێران دوو نموون���ەی بەرچاوی‬ ‫ئەم ش���ێوەیە لەنۆژەنکردن���ەوەی کۆمەڵگان‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە ئەزموونی مۆدێرنیتی لەکوردستان‬ ‫ئەزموونێک���ی نالەب���ار و ناهاوس���ەنگە‪ .‬وەها‬ ‫پرۆژەی���ەک هەڵقواڵوی خواس���ت و ویس���تی‬ ‫ئیرادەی کۆمەڵگا نەبووە‪ ،‬بەڵکو بەپش���تیوانی‬ ‫هێزێکی نیزامی و بەشێوەیەکی سەرکوتگەرانە‬ ‫پیادە کراوە‪.‬‬ ‫قۆناخەکان���ی ت���ر ک���ە قۆناخ���ی پ���اش‬ ‫ش���ەڕە لەکوردس���تان هاوکات ب���ووە لەگەڵ‬ ‫پەرەس���ەندنی ش���ەپۆلی جیهانیب���وون‪ ،‬ک���ە‬ ‫خۆی لەدرێژەی ئەزموونی مۆدێرنیزاس���یۆن‬ ‫پێناس���ە دەک���رێ‪ .‬لەم قۆناخەدا ئ���ەم هەلە بۆ‬ ‫ک���ورد هەڵکەوتووە‪ ،‬که لەرێگ���ەی میدیاکانی‬ ‫راگەیاندن پرس���ی خۆی لەکۆمەڵگای جیهانی‬ ‫بخات���ە بەرب���اس و هەڕەش���ەی س���ڕینەوەی‬ ‫لەس���ەر نەمێن���ێ‪ .‬بەاڵم حاش���ا ل���ەوە ناکرێ‬ ‫هێرش���ی هەمە الیەن���ەی میدیاکان بۆ س���ەر‬ ‫کوردس���تان‪ ،‬رەوت���ی گۆڕان���ی بایەخگەل���ی‬ ‫کۆمەاڵیەت���ی و ئەخالق���ی بەتایبەتی لەم دوو‬ ‫دەیەی رابڕدوودا وەه���ا خێرا کردۆتەوە‪ ،‬که‬ ‫بەم هۆیەوە کۆمەڵگای کوردی تووشی زۆر‬ ‫خەسار و کێشەی کۆمەاڵیەتی بۆتەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەم ش���ێوەیە لەمۆدێرنیزاس���یۆن‬ ‫لەکوردس���تان بریتی���ە لەش���ااڵوی فەرهەنگی‬ ‫رۆژئاوای���ی ب���ۆ س���ەر کۆمەڵ���گای ک���وردی‬ ‫لەرێگەی کەرەس���ە و ئام���رازی پێوەندیکردن‬ ‫و کەناڵ���ە ئاس���مانییەکان‪ .‬ئ���ەم پرۆس���ەیە‬ ‫لەمۆدێڕنیزاس���یۆن تەنی���ا الس���اییکەرەوەی‬ ‫شێوەژیانێکی رۆژئاواییە‪ ،‬بێ لەبەرچاوگرتنی‬ ‫بەستێنەکانی هزری مۆدێرنیتی‪ .‬مۆدێرنیتیەکی‬ ‫هاوردەی���ی و رواڵەتیی‪ ،‬کە تەنی���ا لەرواڵەتی‬ ‫تاکەکاندا دەردەکەوێ‪ ،‬نە لەهزر و ئەندێشەی‬ ‫ئەوان���دا‪ .‬گوت���اری زاڵ ل���ەم مۆدێرنیتەی���ەدا‬ ‫چەمک���ی (مۆدێرن‪/‬س���وننەتی) لەبەرامب���ەر‬ ‫دوانەکان���ی (پێش���کەوتوو‪ /‬دواکەوت���وو)‪،‬‬ ‫(فەرهەنگ‪/‬سروشت)‪( ،‬خاوەن شارستانیەت‪/‬‬ ‫وەحش���ی) و (ئەورووپا‪/‬ک���ورد)دا پێناس���ە‬ ‫دەکات و رێگەچ���ارەی مۆدێرنبوون���ەوەی‬ ‫کۆمەڵ���گای ک���وردی بەفڕێدانی ئ���ەو چەمک‬

‫و بابەتان���ە دەزان���ێ‪ ،‬ک���ە مۆرک���ی کوردییان‬ ‫پێ���وە دیارە‪ .‬لەچوارچێ���وەی وەها گوتارێکدا‬ ‫تاکی ک���ورد ناتوانێ ه���اوکات هەم کورد بێ‬ ‫و ه���ەم مۆدێ���رن‪ .‬بەواتایەک‪،‬ل���ەم گوت���ارەدا‬ ‫کوردبوون دژایەتی هەیە لەگەڵ مۆدێرنبوون‪.‬‬ ‫دەرەنجامی وەها بارودۆخێک بۆ تاکی کورد‬ ‫و بەتایبەت���ی نەوەی نوێ‪ ،‬سەرلێش���ێواوی و‬ ‫قەیرانی شوناسە‪.‬‬ ‫لەقۆناغ���ی پاش ش���ەڕ لەکوردس���تان ئەو‬ ‫چەمک و ئایدۆلۆژیانەی پیشتر ماناکەرەوەی‬ ‫ژیان ب���وون‪ ،‬بایەخیان نەماوە و دەس���ەاڵتی‬ ‫سیاسی و رۆشنبیریی کوردیش نەیانتوانیوە‬ ‫گوت���اری دژ ب���ەم گوت���ارە زاڵ���ە پێکبێنێت و‬ ‫راڤ���ەی ئ���ەم بارودۆخ���ە ب���کات‪ .‬بۆی���ە تاکی‬ ‫ک���ورد کەوتۆت���ە ناو بەرزەخێ���ک لەچەمک و‬ ‫بایەخ���ە س���وننەتییەکان و مۆدێرنەکان‪ .‬وەها‬ ‫هەلومەرجێ���ک رێگ���ە ب���ۆ گ���رووپ و الیەنه‬ ‫توندئاژۆکان خۆش دەکات‪ ،‬کە بەکەڵکوەرگرتن‬ ‫لەبۆش���ایی ئایدۆلۆژیک لەکۆمەڵ���گادا پێگەی‬ ‫جەماوەری���ی خۆی���ان بەرف���راوان بکەنەوە و‬ ‫دەس���ەاڵتی سیاس���ی بگرنەدەس���ت‪ .‬ئەوەش‬ ‫مەترس���ی و هەڕەشەیە بۆ سەر ئامانجەکانی‬ ‫دیموکراس���ی و دەس���کەوتە نەتەوەیی���ەکان‬ ‫لەکوردستان‪.‬‬ ‫هەلومەرج���ی ئێس���تای کوردس���تان زۆر‬ ‫هەستیارە و بۆ شیکاریی ئەم دۆخە پێویستمان‬ ‫ب���ە لێکۆڵینەوەی زانس���تی لەبواری زانس���تە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان���دا هەیە‪ .‬ئەوروپاس���ەنتەری‬ ‫لەگوتاری زاڵ بەسەر مۆدێرنیتیدا نابێ ببێتە‬ ‫هۆی ئەوەی گوتاری مۆدێرنیتی لەکوردستان‬ ‫ئامانجەکانی رۆش���ەنگەری وەک سەروەری‬ ‫عەقڵ و یاسا‪،‬دیموکراس���ی‪ ،‬پاراس���تنی مافی‬ ‫تاک و‪ ..‬هت���د فەرامۆش بكات‪ .‬کورد دەتوانێ‬ ‫ئەزموونی خ���ۆی لەمۆدیرنیت���ی بەرهەمبێنێ‬ ‫بەومەرجەی دەسەاڵتی سیاسی‪ ،‬رۆشنبیریی‬ ‫ک���ورد‪ ،‬میدی���ا و رێکخ���راوە مەدەنیی���ەکان‬ ‫لەبەردەم کۆمەڵگادا هەس���ت بە بەرپرسیاری‬ ‫زۆرت���ر بک���ەن و بەرنام���ە و خوێندن���ەوەی‬ ‫تایبەتیان بۆ ئەم پرسە هەبێت‪.‬‬ ‫* ماستەری کۆمەڵناسی‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫خۆشەویستی سروشت‬

‫بەهرە حەمەڕەش‬

‫پاول���ۆ كۆیلو ل���ە كتێب���ی حیكایەتەكانی‬ ‫دوین���ێ و ئەمڕۆش���دا دەڵێ���ت "ئ���ەوەی‬ ‫سروشت نەناسێت‪ ،‬خواش ناناسێت"‪.‬‬ ‫ب���ە گوێ���رەی تێكس���تە ئاینیی���ەكان و‬ ‫لێكدانەوە فەلسەفییەكان‪ ،‬سروشت و ژیان‬ ‫ب���ۆ خزمەتی مرۆڤایەتی دوانەی هاوبەش‬ ‫و تەواوكاری یەكترین‪ .‬بەو تێگەیش���تنەی‬ ‫پێش���كەوتنی قۆناغەكانی ژیانی مرۆڤ و‬ ‫بیركردنەوەی جوان‪ ،‬زادەی سروش���تێكی‬ ‫پاك و جوانن‪.‬‬ ‫ه���ەر لەبەرئەوەش���ە ك���ە پاول���ۆ كۆیلو‬ ‫خۆشەویستی خوا و سروشت پەیوەستی‬ ‫یەكت���ر دەكات‪ ،‬چونكە خ���وا لەناو هەموو‬ ‫جوانییەكان���دا ئامادەی���ی هەی���ە‪ ،‬یانی���ش‬ ‫جوانییەكان���ی سروش���ت بەنەخش���ی‬ ‫خوداوەند وەسف دەكرێن‪.‬‬ ‫كلت���وری ناس���ین و خۆشویس���تنی‬ ‫سروش���ت‪ ،‬ئەگ���ەر خۆرس���كیش نەبێ���ت‪،‬‬ ‫پێویس���تە لەپرۆس���ەیەكی پەروەردەدا لە‬ ‫قۆناغەكان���ی گەش���ەی بی���ری مرۆڤ���ەوە‬ ‫دەس���تپێبكرێت و لەباخچەی س���اوایانەوە‬ ‫ئ���ەوە بەگوێ���ی منداڵەكان���دا بدرێ���ت‪ ،‬كە‬ ‫سروشت و ژینگەی پاك و جوان خزمەتی‬ ‫مرۆڤایەتی دەكەن‪.‬‬ ‫كاتێك عەقڵیەتی مرۆڤ لە پاشەكشەدا‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬سروش���تی خۆش���ناوێت و‬ ‫جوانییەكان���ی سروش���ت س���ەرنجی‬ ‫راناكێشێت‪ ،‬خاپوركردنی ژینگە ئەوپەڕی‬ ‫رقبوونەوەیە لە نەخشە جوانەكانی خودا‪.‬‬ ‫وازهێنان لە جوانییەكانی سروش���ت و‬ ‫ئاڵودەبوونی شتە دەستكردەكان‪ ،‬ئەوپەڕی‬ ‫ب���ێ خوڵقی مرۆڤ پیش���اندەدات‪ ،‬ئەوەش‬ ‫كاتێك وێنادەكرێت‪ ،‬كە كەس���انێك گەشت‬ ‫دەكەن و دوای تێربوون‪ ،‬پاش���ماوەكانیان‬ ‫دەكەنە ناو جوانی سروشت و لەبەهەشتە‬ ‫دەستكردەكەی خواوە دەیكەنە زبڵدان‪.‬‬ ‫كاتێ���ك گروپێك���ی ژینگ���ە پارێ���زی‬ ‫بیانی س���ەردانی چیای س���ەفین و گۆیژە‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬ب���ە سەرس���وڕمانەوە پرس���یار‬ ‫دەكەن "ئەرێ خەڵك���ی ئێرە بۆ واڵتەكەی‬ ‫خۆیان خۆش���ناوێت‪ ،‬لەكاتێكدا جوانترین‬

‫سروش���تتان هەیە"؟! دوات���ر دەڵێن‪ ،‬بەڵێ‬ ‫پاراستنی سروشت پەیوەندی بە كلتور و‬ ‫عەقڵی خەڵكەوە هەیە‪ ،‬بەو واتایە كلتور و‬ ‫عەقڵی ئێمە هێشتا لە كوێیە؟‬ ‫خواپەرس���تی و نیش���تمانپەروەری‪،‬‬ ‫جی���ا لە داخس���تنی بەرم���اڵ و نوێژكردن‬ ‫ب���ۆ خ���وا‪ ،‬خۆشویس���تن و پاراس���تنی‬ ‫دروستكراوەكانی خواشە‪ .‬بەم لێكدانەوەیە‬ ‫چەند كەس لەم واڵتە خوای خۆشدەوێت؟‬ ‫نیشتمانپەروەری‪ ،‬جیا لەچوونە بەرەكانی‬ ‫شەڕ‪ ،‬رێگرتنە لە ژەهراویبوونی خاكەكەت‬ ‫ب���ە زب���ڵ و پاش���ماوە و بەرزكردنەوەی‬ ‫بینا لەدەش���تەكان‪ ،‬كە مەترس���ی تێكدانی‬ ‫هاوس���ەنگی ژینگ���ە ل���ەوەوە س���ەرچاوە‬ ‫دەگرێت‪ .‬كاتێك سروشت دەكرێتە زبڵخانە‬ ‫و بینا بەرزەكان ژیان���ی پەپولەكان لەناو‬ ‫دەبەن‪ ،‬گەورەترین مەترس���ی لەئاییندەدا‬ ‫ل���ە س���ەر سروش���ت و ژی���ان و خەڵ���ك‬ ‫دروست دەبێت‪.‬‬ ‫شارەزایانی بواری سروشت و ژینگە‪،‬‬ ‫جیا لەیاسا و رێساكانی میری بۆ پاراستنی‬ ‫ژینگە‪ ،‬بەپلەی یەك وابەستەی فەرهەنگ و‬ ‫كلتوری خەڵكی دەكەن‪ ،‬چونكە پیسكردنی‬ ‫سروش���ت و لەناوبردن���ی درەخت���ەكان‪،‬‬ ‫ب���ەر لەه���ەر ش���تێك ب���ە هەس���تكردن بە‬ ‫بەرپرس���یارێتییەكی ئەخالقی و ئینس���انی‬ ‫دەزانن‪.‬‬ ‫هەیكەلی تواناسازی ژینگەیی‪ ،‬رەفتاری‬ ‫كەس���ەكان بەزی���ان ن���ەدان لەسروش���ت‬ ‫و رێ���ژەی س���ەالمەتی بەكارهێن���ان و‬ ‫كوالێت���ی ژیانیان‪ ،‬پەیوەندییەكی پلەبەندی‬ ‫بەژینگ���ەوە هەی���ە‪ ،‬لەبەرئ���ەوە پێویس���تە‬ ‫پرۆسەی خۆشەویستنی سروشت كاری‬ ‫ب���ۆ بكرێت و كەن���اڵ و ئامرازەكانی تری‬ ‫پەیوەندی بخرێنە خزمەت دروس���تكردنی‬ ‫ئەم كلتورە‪.‬‬ ‫پێویستە لەسەرەتای نیازی تاكەكانەوە‪،‬‬ ‫مامەڵەك���ردن و هەڵس���وكەوتە ئەرێنی و‬ ‫نەرێنییەكانی���ان و كاریگەریی���ان لەس���ەر‬ ‫ژینگە‪ ،‬بكرێتە زانیاری و شارەزایانی ئەم‬ ‫بوارە بیخەنە بەردەست‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪33‬‬


‫كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی‪ /‬ئا‪ :‬ساڵحی مام عەلی‬

‫بۆ شۆفێران تینویەتی مەترسیدارە‬ ‫توێژەران لە زانكۆی "لوفبرا"ی بەریتانی ئاش���كرایان كرد‪ ،‬كە لێخوڕینی‬ ‫ئۆتۆمبێل بەتینویەتی‪ ،‬بەتایبەت لەوەرزی هاویندا وەك خواردنەوەی كحول‬ ‫مەترس���یدارە‪ ،‬چونكە هاوشانی رووداوەكانی هاتوچۆ بەهۆی سەرخۆشی‬ ‫و خواردنەوەی كحولەوە‪ ،‬بەهەمان ش���ێوە زۆر رووداوی تری هاتوچۆش‬ ‫بەهۆی تینویەتی ش���ۆفێرەوە روودەكەن‪ ،‬چونكە هەس���تكردن بە تینویەتی‬ ‫دەبێتە هۆی وش���كبوونەوەی لەش و الوازبوونی ئاگایی و هۆشی شۆفێر‪،‬‬ ‫بەمەش ئەگەری روودانی روداوەكان زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫هەروەها لەو توێژینەوەدا هاتووە‪ ،‬كە شوفێران پێویستە لەماوەی یەك‬ ‫كاتژمێ���ر ش���ۆفێریكردندا ‪ 200‬مللت���ر ئاو بخۆنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی توش���ی ئەو‬ ‫كێشەیە نەبن‪.‬‬

‫بۆچی نەخۆشیەكانی میزەڕۆ زیاتر توشی‬ ‫ئافرەتان دەبێت؟‬ ‫پزیش���كێكی ئەڵمانی پس���پۆر لە نەخۆش���یەكانی میزەڕۆ ئاشكرای كرد‪،‬‬ ‫كە جیاوازی هەیە لەنێوان توش���بوون بەنەخۆشیەكانی میزەڕۆ و میزڵدان‬ ‫لەژن���ان و پیاواندا‪ ،‬چونكە ئەم خۆش���یانە زۆرتر توش���ی ئافرەتان دەبێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئافرەتان ئەندامی میزەرۆیان كورتترە وەك لەپیاوان‪ ،‬بەمەش‬ ‫بەكتری���ا و میكرۆب���ەكان زووت���ر دەگەنە میزڵدان و توش���ی نەخۆش���ی و‬ ‫هەوكردنی دەكەن‪.‬‬ ‫ئەو پزیش���كە ئەوەشی راگەیاند‪ ،‬كە دانیشتن بۆ ماوەیەكی زۆر پەستان‬ ‫دەخاتە س���ەر ناوچەی حەوز‪ ،‬بەمەش خوێن بەئاس���تەم دەگاتە شوێنەكان‬ ‫و بەرگ���ری كەمدەبێ���ت و ئەگەری توش���بوون بەهەوك���ردن زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫نیش���انەكانی هەوكردن���ی میزڵدانی���ش بریتین ل���ە‪ :‬ئازار لەكات���ی میزكردن‬ ‫و گۆڕان���ی رەنگ���ی میز و دروس���تبوونی بۆنێك���ی ناخۆش‪ ،‬لەو‬ ‫حاڵەتان���ەدا پێویس���تە لە الی پزیش���كی پس���پۆر‬ ‫چارەسەر بكرێت‪.‬‬

‫‪ 34‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫چۆن چارەی زۆربڵێیی منداڵەكەت‬ ‫دەكەی؟‬ ‫ئەگ���ەر منداڵەكەت زۆر قس���ەدەكات و بێزاری ك���ردوی‪ ،‬ئە بەپێی‬ ‫گۆڤ���اری "حیات���ك" دەتوان���ی چارەس���ەری ئ���ەو كێش���ەیەی بكەی���ت‬ ‫لەرێگەی‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئارامگرت���ن‪ :‬ئ���ارام بگرە لەس���ەر منداڵەك���ەت و وەاڵمی هەموو‬ ‫پرسیارەكانی بدەوە‪ ،‬چونكە ئەو دەزانێت تۆ ئەو توانایەت هەیە‪.‬‬ ‫‪ .2‬گوێ بگرە لەمنداڵەكەت‪ :‬منداڵەكەت السایی تۆ دەكاتەوە و بۆیە‬ ‫تۆ گوێ بۆ قسەكانی بگری‪ ،‬ئەویش فێری گوێگرتن دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬گفتوگۆكردن‪ :‬قس���ە و گفتوگۆی لەگەڵ بكە‪ ،‬بەشێوازێكی هێمن‬ ‫و لەس���ەرخۆ رازینەبوونی خۆت لەس���ەر هەندێ���ك بیرۆكەكانی ئەو‬ ‫بخەڕوو و ئەویش لەتۆوە بەم جۆرە فێردەبێت‪.‬‬ ‫‪ .4‬بێدەنگ���ی‪ :‬وابكە رۆژانە بۆماوەی���ەك فێری بكەی چۆن بێدەنگ‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەویش س���ەرقاڵكردنی بەجۆرێك لە یاریكردن‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫پێش���بڕكێی لەگەڵ بكەی‪ ،‬ك���ە كامتان دەتوانن بۆ م���اوەی ‪ 5‬خولەك‬ ‫بێدەنگ بن؟ لەكاتی سەركەوتنی ئەودا پاداشتی بكە و رۆژانە ئەمەی‬ ‫لەگەڵدا دووبارە بكەوە‪.‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی‬

‫پێبكەنە دونیا‬ ‫بەرووتدا‬ ‫پێدەكەنێ‬ ‫ئەگەر لە پیری دەترسێی‬ ‫و دەتەوێ تەندروس���تیت‬ ‫ب���اش بێ���ت‪ ،‬ئ���ەوا پێبكەنە‪.‬‬ ‫توێ���ژەرەوەكان لەئەمری���كا‬ ‫و لەزانك���ۆی لومالیندا دوای‬ ‫ئەنجامدانی توێژینەوە لەسەر‬ ‫كۆمەڵێك كەس���ی بەسااڵچوو‪،‬‬ ‫بۆی���ان دەركەوت‪ ،‬ئەو كەس���انەی‬ ‫زۆر پێدەكەنن تەندروستیان باشترە‪،‬‬ ‫هەروەها پێكەنین چاالكیەكانی مێشك باشتر‬ ‫دەكات و م���رۆڤ ل���ە لەبیرچوون���ەوە دەپارێزێ���ت‪،‬‬ ‫چونكە پێكەنین دەبێتە هۆی دەردانی هۆرمۆنی دڵخۆش���ی‪،‬‬ ‫بەمەش بەرگری لەش و چاالكی هەستەدەمارەكان زیاد‬ ‫دەكات و كەسەكە تەندروستیەكی باشتری دەبێت‪.‬‬ ‫هەروەه���ا لەوتوێژینەوەیەدا هاتووە‪ ،‬ماندوبوون و‬ ‫غەمخواردن و زۆربیركردنەوە دەبنە هۆی الوازكردنی‬ ‫مێشك و پرۆسەی بەسااڵچوون پێشدەخەن‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ���ەو كرداران���ە دەبن���ە ه���ۆی دەردان���ی هۆرمۆن���ی‬ ‫كۆرتیزون‪ ،‬كە زیان بە خانە هەستیەكان دەگەیەنێت‬ ‫و بیركردنەوە و فێربون و الوازدەكات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪35‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی‬

‫هۆشیاریی تەندروستیی‬

‫هەفتانە د‪.‬ع لەپزێڕین دەینوسێت‬

‫كارەساتی خۆراك و‬ ‫دەرمانی بەسەرچوو‬ ‫ل ەكۆنگرەی ەكی نێودەوڵ ەتی پزیشكێكی بیانی پێیگوتم‪ :‬بۆ خاتری خوا‬ ‫تاك ەی واڵت ەك ەتان وەك م ەزب ەل ەی رۆژه ەاڵتی ناوەڕاست دەمێنێت ەوە؟!!‬ ‫خواوەندی پەرەردگار لە سوڕەتی (الرحمن)‬ ‫دەفەرم����وێ "واالرض وضعه����ا لألن����ام‪ ،‬فیه����ا‬ ‫فاكه����ة والنخل ذات األكم����ام‪ ،‬والحب ذو العصف‬ ‫والریح����ان‪ .)12-10( "...‬دەفەرموێ‪ ،‬ئەو خاكەی‬ ‫ئێ����وە لەس����ەر دەژی����ن هەموو ش����تێكی بۆ ژیان‬ ‫تێدای����ە‪ ،‬م����ادام ئاو هەیە‪ ،‬ژیان هەی����ە‪ ،‬ئینجا دار‬ ‫و دارس����تان‪ ،‬هەر ئەو خاكە پیرۆزەش����ە هەموو‬ ‫ج����ۆرە دانەوێڵەیەك����ی تێدای����ە‪ ،‬بۆ ئ����ەوەی تێیدا‬ ‫بژین‪ .‬هەر ئەو خاكەش����ە كاتێك بنیادەم دەمرێ‬ ‫تێیدا دەشاردرێتەوە‪.‬‬ ‫هەر لەس����ەرەتای ژیانەوە كاتێ����ك ئادەمیزاد‬ ‫لەس����ەر زەوی دام����ەزراوە‪ ،‬دەس����تی بەچان����دن‬ ‫ك����ردووە‪ ،‬لەگوندی چەرمۆ لەكوردس����تانی ئێمە‬ ‫بووە‪ ،‬كە دەكەوێتە نێوان كەركوك و س����لێمانی‪،‬‬ ‫ئەمە بە بەبەڵگە سەلمێندراوە و قسەی من نییە‪،‬‬ ‫ب����ڕۆن س����ەیری مۆزەخانەی "بەڕیتانی����ا" بكەن‪،‬‬ ‫لەنەخش����ەی عێڕاقدا دەبینن چ����ۆن باس كراوە‪.‬‬ ‫ه����ەر لەوێش ش����وێنەواری مرۆڤ����ی نیاندەرتاڵ‬ ‫(كەللەس����ەری) داندراوە‪ ،‬كە لەس����اڵەكانی ‪1920‬‬ ‫ئینگلی����زەكان لە عێڕاق لەئەش����كەوتی ش����انەدەر‬ ‫دۆزیویانەتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها تۆی گوڵی لێدۆزراوەتەوە "العصف‬ ‫والریحان" هەموو دونیا چاوی لەسەر ئەو شوێنە‬ ‫بووە‪ ،‬دانەوێڵە و خورما و گوێز و میوەی باشی‬ ‫لێب����ووە‪ ،‬نەك تەنیا بۆ خواردن بەڵكو بۆ هەموو‬ ‫پێداویس����تیەكانی ژیان بەكاردێت‪ ،‬تاكو دەرمان‬ ‫دروستكردن بۆ چارەسەری نەخۆشیەكان‪.‬‬ ‫خەڵكی ئەو دەڤەرە زۆر تەندروس����ت بوونە‪،‬‬ ‫ژن و پیاوی بەتەمەنی لەس����ەرووی ‪ 100‬ساڵی‬ ‫زۆر بوون‪ .‬لەس����اڵی ‪ 2012‬س����ەفەرێكم بۆ الی‬ ‫رانی����ە و قەاڵدزێ كرد‪ ،‬چاوم ب����ە (حاجی خەج)‬

‫‪ 36‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫ك����ەوت‪ ،‬رەحمەت����ی خ����وای ل����ێ بێ����ت‪ ،‬تەمەن����ی‬ ‫ئەوكات ‪ 121‬س����اڵ بوو‪ ،‬نەوەكانی نفوسیان بۆ‬ ‫هێنام‪ ،‬هۆش����ی الی خۆی بوو‪ .‬لێم پرسی حاجی‬ ‫گیان ژیانت چۆت بردەسەر؟ گوتی‪ :‬بە خوا زۆر‬ ‫س����ەخت بوو‪ ،‬چونكە ‪ 63‬س����اڵ بێوەژن بوومە‪،‬‬ ‫مەڕدار بوومە‪ ،‬هەموو جۆرە ئیش����ێكم كردووە‪،‬‬ ‫هەرچی ئەو خاكە پیرۆزە پێی بەخش����یم لەگەڵ‬ ‫مندااڵن پێی ژیام‪.‬‬ ‫چەند جوانە ئەو رەوش����تە رێز لەخاكی خۆت‬ ‫بگری‪ ،‬گوت����ی لەژیانمدا نەخ����ۆش نەكەوتوومە‪،‬‬ ‫ئافەرین پیرەژن‪.‬‬ ‫لەبەریتانی����ا لەس����اڵی ‪ ،1974‬لەكاتی خوێندنم‬ ‫لەش����اری ‪ Berkshire‬لەنەخۆش����خانەیەكی‬ ‫گەورە كارم دەكرد‪ ،‬س����ەرۆكی پەرس����تارەكان‬ ‫س����كۆتلەندی ب����وو‪ ،‬لەب����ەر دەرگای فالتەك����ەی‬ ‫خ����ۆی لەناو نەخۆش����خانە ‪ 3 - 2‬بڕكە تەماتەی‬ ‫چاندبوو‪ ،‬بەرۆژ ه����ەر خەریك بوو‪ ،‬ئاوی دەدا‪،‬‬ ‫ژێ����ری پ����اك دەك����ردەوە‪ ،‬دەیگ����وت ئەو س����اڵ‬ ‫پێویس����تم پێنابێ تەماتە بكڕم‪ ،‬بەراس����تی وابوو‪،‬‬ ‫هەندێك لەپەلكەكان تەماتەی گرتبوو‪ .‬ئەگەر ئەو‬ ‫حاڵەتە لەگەڵ ش����ارەكانی خۆمان لەكوردستان‬ ‫بەروارد بك����رێ‪ ،‬هەر كۆاڵنێك چەندەها دوكانی‬ ‫س����ەوزەی لێی����ە‪ ،‬هەم����وو ج����ۆرە س����ەوزە و‬ ‫میوەیەك‪ ،‬هەمووی بریقوهۆڕی دێـت‪ ،‬بەاڵم بۆن‬ ‫و تام����ی تەماتەی لێنای����ەت! بۆچی؟ چونكە وەك‬ ‫مریش����كی دەواجن بەكیمیا زوو گ����ەورە بوون‪،‬‬ ‫جین����ی ئ����ەو میوانە گ����ۆڕدراوە بۆ ئ����ەوەی زوو‬ ‫بێتە ب����ازاڕ و پارە بكات‪ .‬جگەلە س����ەوزە‪ ،‬میوە‬ ‫و بەروبوم����ە خۆراكیەكانی تریش بەگش����تی تام‬ ‫و بۆی جارانیان نەماوە‪ .‬س����ەبارەت بە گۆشتی‬ ‫نێ����و بەفرگرەكانی����ش‪ ،‬بێگومان ئ����ەو پەلەوەر و‬

‫گۆش����تەی بەنویێ دەیهێنینەوە ماڵ‪ ،‬تام و بۆنی‬ ‫لەگ����ەڵ ه����ی فرێ����زەر جی����اوازی زۆرە‪ ،‬چونكە‬ ‫بەرلەوەی بگاتە ب����ازاڕەكان و ناو ماڵەكان‪ ،‬كێ‬ ‫دەزانێت چەند مانگ لەناو بەفرگردا بووە؟!‬ ‫دەب���ێ لەخۆمان بپرس���ین‪ ،‬بۆچ���ی ‪ 30‬تا ‪40‬‬ ‫س���اڵ بەر لەئێستا نەخۆشی كەمتر بوو؟ راستە‬ ‫نەخۆش���ی مەالری���ا و گرانەتا هەب���وو‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەهۆی ئاو راوەس���تان و مێش���ولە بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫(‪ )WHO‬ئیعالنی كرد لە ‪ 25‬ساڵ بەر لەئێستاوە‬ ‫ئ���ەو دەردە لەعێ���ڕاق كۆتای���ی هات���ووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەبینین ئێس���تا گەڕاوەتەوە‪ ،‬مردن و نەخۆشی‬ ‫زۆر كەمت���ر بوو‪ ،‬ئێس���تا بەكاریگەری دەرمانی‬ ‫خراپ و باش‪ ،‬نەخۆشی زۆر زۆر بووە‪.‬‬ ‫هەرچی دێتە نۆرینگ���ەكان گەنج و پیر دەڵێ‬ ‫(نەخۆش���ی قۆڵۆنم) هەیە‪ ،‬كە بەشێوەی غازات‬ ‫و سك ئاوسان و ژانەسك خۆی نیشان دەدات‪،‬‬ ‫ئەمەش بەهۆی جۆری خواردنەكانە‪ ،‬كە خراپ‬ ‫و بەس���ەرچوونە‪ ،‬كاتێ���ك نەخ���ۆش دەیخ���وات‬ ‫هاوسەنگی ناو هەناو و ریخۆڵەكانی تێكدەدات‪،‬‬ ‫هێڵی میكڕۆباتی سروش���تی كاری خۆی بكات‪.‬‬ ‫لەقورئان���ی پی���رۆزدا هات���ووە "والس���ماء رفعها‬ ‫ووض���ع المیزان‪ ،‬ألال تطغوا فی المیزان‪ ،‬واقیموا‬ ‫الوزن بالقس���ط وال تخسروا المیزان‪( "..‬الرحمن‬ ‫‪ .)9-7‬ئ���ەو ئایەت���ە زۆر گرنگە و ژیانی مرۆڤی‬ ‫لەسەر راوەستاوە‪ .‬هەرچی ژانی بەسكی داهات‬ ‫ی���ەك ك���ۆڵ دەرمانی بۆ دەنوس���رێ‪ ،‬هیچ رەوا‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە لەشی زیاتر تێكدەچێ‪ ،‬ئینجا ئەگەر‬ ‫ئ���ەو دەرمانانە بەس���ەرچوش نەبن هەر خراپە‪،‬‬ ‫ئەدی ئەگەر بەسەرچوو بن؟؟!‬ ‫ل���ە ‪ 2005‬لەكۆنگرەی���ەك لەواڵت���ی (ئوردن)‬ ‫بەرپرسی كۆمپانیای (‪ )Serono‬لێیپرسیم گوتی‬ ‫"خاطر الله دكت���ورة‪ ،‬إلی متی بلدكم یبقی مزبلة‬ ‫الش���رق االوسط؟؟" دڵم زۆر ترسا‪ ،‬گوتم چییە؟‬ ‫گوتی هەم���وو دەرمانە بەس���ەرچووەكان دێنە‬ ‫كوردس���تان و س���ەرف دەكرێن!! منیش كە ئەو‬ ‫زانیاری���ەم لە كوردس���تان باس���كرد! پێیانگوتم‬ ‫"ئ���ەوە ئیش���ی ت���ۆ نیی���ە"! توخ���وا وەرە دوای‬ ‫ئ���ەو هەموو س���اڵە خوێن���دن و دەردەس���ەری‪،‬‬ ‫ماڵوێرانی و دەربەدەری‪ ،‬ئەو هەموو ش���ەهیدە‬ ‫و لێقەوماوانە‪ ،‬نەتوانی راستیەكان بەدەربخەی‪،‬‬ ‫هاواڵتیانی خۆت لەو دەردە كوش���ندەیە رزگار‬ ‫بكەی؟‬ ‫جاران م���ردن بۆ بەتەمەن���ەكان بوو‪ ،‬كاتێك‬ ‫پیرەژنێ���ك ی���ان پیاوێك���ی پیری���ان دەهێنای���ە‬ ‫س���ەر قەبران‪ ،‬تاكو بەیان���ی لەخەمان خەومان‬ ‫لێنەدەكەوت‪ ،‬ئێس���تا رۆژان م���ردن لەناو منداڵ‬ ‫و گەن���ج و پیر بەلێش���اوە‪ ،‬حس���ابی كوش���تنی‬ ‫ش���ەڕەكانم ه���ەر نەك���ردووە‪ ،‬خواوەن���دی‬ ‫پەروەردگار ئاوەڕێكمان لێبدەوە‪.‬‬


‫هـــونـــەری‬ ‫سەرپەرشتیار‪ :‬زانا دڵشاد دزەیی‬

‫ع ەزیز وەیسی‪:‬‬

‫بوختانی زۆرم‬ ‫پێدەكرێت‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪37‬‬


‫هونەری‬

‫زانا ج ەب ەلی‪:‬‬

‫لە ترسی كۆپیكردن‬ ‫ئەلبوومەكەم باڵوناكەمەوە‬ ‫‪ 38‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬


‫هونەری‬

‫هونەرمەن���د زانا جەبەلی كە‬ ‫ماوەیەكی زۆرە لەكاری هونەری‬ ‫بێدەنگە‪ ،‬لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ‬ ‫(س���ڤیل) هۆكارەكان ئاش���كرا دەكات‬ ‫و رایدەگەیەنێ���ت‪ ،‬ك���ە ئ���ەو بەرهەمی‬ ‫ن���وێ ئامادەیە‪ ،‬هەروەها چەندین ش���تی‬ ‫دیك���ەش باس دەكات‪ ،‬كە تائێس���تا باس���ی‬ ‫نەكردوون‪.‬‬

‫ئەحمەد تاریق‬

‫بۆچی بێدەنگ���ی و كاری تازەت‬

‫نییە؟‬ ‫زان���ا جەبەل���ی‪ :‬بێدەنگی م���ن بۆ چەند‬ ‫هۆكارێ���ك دەگەڕێت���ەوە‪ ،‬ب���ۆ نموون���ە‬ ‫نەبوونی سیس���تەمێكی تایب���ەت بۆ كارە‬ ‫هونەرییەكانم���ان ك���ە باڵویدەكەین���ەوە‪،‬‬ ‫ن���ەك تەنیا من‪ ،‬رەنگ���ە هونەرمەندەكانی‬ ‫تری���ش نەتوانن خەرجیەك لەبەرهەمێكدا‬ ‫بك���ەن‪ ،‬دواتر هەموو كۆپی بكرێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫هۆكاری سەرەكی منە كە بێدەنگم‪ ،‬چونكە‬ ‫بەرهەم���ی هون���ەری پارەیەك���ی زۆری‬ ‫دەوێت تاوەكو بەرهەم دێت‪ ،‬جگەلەوەی‬ ‫ماندووبوونێكی زۆری دەوێت‪ .‬تائێس���تا‬ ‫یاسایەك بۆ پاراس���تنی مافی بەرهەمی‬ ‫هون���ەری نییە‪ ،‬كە كۆپی س���یدی نەبێت‬ ‫لەب���ازاڕدا‪ ،‬هیوادارم رۆژێ���ك لەرۆژان‬ ‫ئەو یاس���ایە تۆمار بكرێ���ت لەپەرلەمان‬ ‫كە س���یدی كۆپی نەمێنێ���ت‪ ،‬ئەگەر ئەو‬ ‫سیس���تمە جێبەج���ێ بكرێ���ت‪ ،‬دڵنی���ام‬ ‫زۆرب���ەی هونەرمەن���دان دەگەڕێن���ەوە‬ ‫گۆرەپانی هونەر‪ .‬لەم دوو س���ێ ساڵەی‬ ‫رابردوودا كەمترین بەرهەمی هونەری‬ ‫باڵوبۆت���ەوە‪ ،‬ئ���ەوەش دەگەڕێت���ەوە بۆ‬ ‫ئەم هۆكارەی باسم كرد‪.‬‬ ‫ئەوە راس���تە تۆ ئێس���تا بەس‬ ‫ش���یعر و ئ���اواز ب���ۆ هونەرمەن���دەكان‬ ‫دادەنێیت؟‬ ‫زانا جەبەلی‪ :‬بەڵێ ئەوە راس���تە من‬ ‫چەندین بەرهەمی هونەریم بەخشیووە‬ ‫بەهونەرمەن���دان‪ ،‬ب���ەردەوام هاوكاری‬ ‫هونەرمەن���دان بووم���ە لەتێكس���ت و‬ ‫ئاوازدا‪.‬‬ ‫مەرج���ی ت���ۆ چیی���ە ب���ۆ ئەو‬ ‫هونەرمەندان���ەی بە تێكس���ت و ئاواز‬ ‫كاریان لەگەڵ دەكەیت؟‬ ‫زان���ا جەبەل���ی‪ :‬زۆر گرنگ���ە ئ���ەو‬ ‫هونەرمەن���دەی ئ���اواز و تێكس���تی‬

‫دەدەمێ دەنگی باش بێت و بتوانێت هەقی‬ ‫ئەو بەرهەم���ە بدات‪ ،‬پێویس���تە مەبلەغێك‬ ‫پ���ارە دی���اری بكرێت ب���ۆ ئاوازدانەرەكە و‬ ‫ئ���ەو سیس���تەمەش دانرابای���ە ب���اش بوو‪،‬‬ ‫بۆی���ە هەم���وو ئاوازدان���ەران بی���ر ل���ەوە‬ ‫بكەنەوە ئاوازدان���ان ببێتە داهاتێك بۆیان‪،‬‬ ‫لەه���ەر كارێك هەقی ماندووبوونی خۆیان‬ ‫وەربگ���رن‪ ،‬چونك���ە ئ���ەوە سیس���تەمێكی‬ ‫جیهانییە و هەموومان دەبێت داوای هەقی‬ ‫خۆمان بكەین‪.‬‬ ‫بەنیازیت كوردستان بەجێبێڵیت؟‬ ‫زان���ا جەبەلی‪ :‬نەخێر ئەوە راس���ت نییە‬ ‫و م���ن هەرگی���ز بی���رم ل���ەوە نەكردۆتەوە‬ ‫كوردس���تان بەجێبێڵم و كوردستان بۆمن‬ ‫ئارامتری���ن ش���وێنە‪ ،‬كە ل���ە منداڵییەوە لێی‬ ‫ژی���اوم‪ ،‬زۆرج���ار س���ەردانی دەرەوەم‬ ‫كردووە‪ ،‬بەاڵم تاكە ش���وێنە كە من بتوانم‬ ‫لێ���ی بژی���م كوردس���تانە‪ ،‬مەگ���ەر تەنها بۆ‬ ‫خوێندن بچمە دەرەوە‪.‬‬ ‫ئەوە راس���تە بەنیاز بوویت ببیت‬ ‫بەقایمقام؟‬ ‫زان���ا جەبەلی‪ :‬ئ���ەوە ب���ۆ چەندین جارە‬ ‫ئ���ەو پرس���یارە ئاراس���تەی م���ن دەكرێت‪،‬‬ ‫نەخێ���ر هەرگیز ش���تێكی وانەب���ووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر رۆژێك لەرۆژان پۆس���تێكی ئیداریم‬ ‫وەرگرت و بزانم كەسێكی شیاو دەبم لەو‬ ‫پۆس���تە ش���ارەزایم هەیە دەتوانم خزمەت‬ ‫بكەم‪ ،‬ئەوا بەدڵنیاییەوە دەیكەم‪.‬‬ ‫ئ���ەو س���یدیە تازەی���ەت ت���ەواو‬ ‫كردووە بۆچی باڵوی ناكەیتەوە؟‬ ‫زان���ا جەبەل���ی‪ :‬ئ���ەوەی راس���تی بێ���ت‬ ‫كارەكان ت���ەواو بووە ك���ە ‪ 12‬تراكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەنگ���ی م���اوە‪ ،‬پارەیەك���ی زۆری تێچووە‪،‬‬ ‫لەب���ەر كۆپ���ی ناتوان���م باڵوبكەم���ەوە ت���ۆ‬ ‫نابێ���ت هەر بەرهەمم بكەی���ت و هیچت بۆ‬ ‫نەگەڕێت���ەوە‪ ،‬كارێكی زۆر جوانم كردووە‬ ‫لەم س���یدیە تازەیەدا‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا بیرم‬ ‫ل���ەوە نەكردۆت���ەوە ب�ڵ�اوی بكەم���ەوە و‬ ‫رامگرتووە‪ ،‬تائێس���تا هیچ ناوێكیش���م بۆی‬ ‫دانەناوە‪.‬‬ ‫دەگوترێ بەهۆی هاوسەرگیریتەوە‬ ‫دووركەوتییەوە لەكاری هونەری؟‬ ‫زان���ا جەبەل���ی‪ :‬نەخێ���ر ئ���ەوە وانیی���ە‬ ‫هاوژینەك���ەم دەیزان���ی م���ن لەگ���ەڵ كاری‬ ‫هونەریدام‪ ،‬بۆیە هاوسەرگیرییەكەم نەبۆتە‬ ‫بەربەست بۆ من‪.‬‬ ‫هی���چ كەس���ێك هەی���ە دڵ���ی تۆی‬ ‫ش���كاندبێت نەتوان���ی كاری هون���ەری‬ ‫بكەیت؟‬

‫زانا جەبەلی‪ :‬نەخێ���ر ناڵێم من پەپولەم‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ب���اوەر ناك���ەم ك���ەس دل���ی من���ی‬ ‫شكاندبێت‪ ،‬ئەگەر دڵیشم شكابێت ئەوا پڕتر‬ ‫دەبم و كاری باشتر و جوانتر دەكەم‪ ،‬نەك‬ ‫دووركەوم���ەوە ل���ەكاری هون���ەری‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەن���دەی من قوربانیم ب���ۆ هونەر داوە‪،‬‬ ‫هونەر ئەوەندە قوربانی بۆ نەداوم‪.‬‬ ‫ژیانی هاوسەریت چۆن پێكهێناوە‪،‬‬ ‫بەخۆشەویستی یاخود رێكەوت؟‬ ‫زان���ا جەبەل���ی‪ :‬ژیان���ی هاوس���ەریم‬ ‫بەخۆشەویستی پێكهێناوە‪ .‬هاوسەرەكەشم‬ ‫زۆر هان���م دەدات‪ ،‬بۆئەوەی بەردەوام بم‪،‬‬ ‫دەزانێ���ت هونەر تەنه���ا قوربانیدانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر هاوكارمە‪.‬‬ ‫پالنت چییە؟‬ ‫زانا جەبەلی‪ :‬پالنم ئێس���تا ئەوەیە كاری‬ ‫جوانت���ر بك���ەم‪ ،‬بەمەرجێ���ك سیس���تەمێك‬ ‫هەبێ���ت ب���ۆ كۆپ���ی نەك���ردن‪ ،‬چونكە هەر‬ ‫هونەرمەندێ���ك ئەگەر بیەوێ���ت كاربكات‪،‬‬ ‫ئ���ەوا دەبێت ئامانجی ئ���ەوەی هەبێت چی‬ ‫ب���كات و چۆن كاری جوان بكات‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫خەڵ���ك بڵێن زان���ا بەناوبانگ ب���ووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەوانەیە من ئاوابیر نەكەمەوە‪ ،‬كە من ئاوا‬

‫ب ەردەوام ب ە تێكست‬ ‫و ئاواز هاوكاری‬ ‫هون ەرم ەندانم كردووە‬ ‫بەناوبانگ بم‪ ،‬رەنگە كارێكی وام كردبێت‪،‬‬ ‫كە جێگای دەستخۆشی و جێگای گوێگرتن‬ ‫و ناوبانگی من بێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا‬ ‫كاری زۆر جوانت���ر م���اوە ت���ا پێشكەش���ی‬ ‫بكەی���ن‪ .‬هون���ەر زۆر گەورەی���ە و دەبێ���ت‬ ‫هەوڵی زیاتر و كاری جوانتر و گەورەتری‬ ‫بۆ بكەین‪ .‬من خۆم بە كەسێكی زۆر سادە‬ ‫دەبینم‪ ،‬هیچ رۆژێك بیرم لەوە نەكردۆتەوە‬ ‫بەناوبانگ بم و خەڵك بمناس���ێت‪ ،‬یان بڵێم‬ ‫نابێت بچمە ئەو شوێنە و نابێت ئەوە بكەم!‬ ‫نەخێر من وەك كەس���ێكی ئاسایی مامەلە‬ ‫دەكەم‪ ،‬رێ���ز لەهەموو كەس���ێك دەگرم و‬ ‫هەم���وو كەس���ێكیش بەرێزێك���ی جوانەوە‬ ‫قس���ەم لەگەڵ دەكەن‪ ،‬هەروەها من پێشتر‬ ‫وابوومە لەرێگەی بنەماڵەكەمەوە ناس���راو‬ ‫بووم���ە‪ ،‬چونك���ە بنەماڵەك���ەم و باوك���م و‬ ‫براكەم و خێزانەكەم ناسراون‪ ،‬هونەر ئەو‬ ‫عیشقەیە كە هیچ كاتێك كۆتایی نایەت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪39‬‬


‫هونەری‬

‫بێریڤان بلوت‪ ،‬نیگاركێش و مۆسیقاژەن‪:‬‬

‫بە دڵشاد سەعید سەرسامم و‬ ‫خەونم ئەوەیە لەگەڵ ئەودا كەمان بژەنم‬ ‫چەند س����اڵە دەستت بەشێوەكاری‬

‫كردووە؟‬ ‫بێریڤ����ان بل����وت‪ :‬م����ن ه����ەر لەتەمەن����ی‬ ‫منداڵیم����ەوە ح����ەز و خولیایەك����ی زۆرم‬ ‫ب����ۆ هون����ەر هەب����ووە‪ ،‬بەتایبەت����ی هونەری‬ ‫وێنەكێش����ان‪ ،‬بەدرێژای����ی تەمەن����م وێن����ەی‬ ‫جۆراوج����ۆرم دروس����ت دەك����رد‪ ،‬ب����ەاڵم‬ ‫كارەك����ەم زۆر بەفەرم����ی وەرنەگ����رت بوو‪،‬‬ ‫ئەوە ماوەی دوو ساڵە بەشێوازێكی فەرمی‬ ‫فڵچەم بەدەستەوە گرتووە و وێنەدەكێشم‪.‬‬ ‫بەاڵم بۆ وا درەنگ بڕیارتدا؟‬ ‫بێریڤ����ان بلوت‪ :‬من ك����وردی باكوورم و‬ ‫لەمەخم����ور دەژیم‪ ،‬ئاس����تەنگی زۆر هەبوو‬ ‫لەبەردەم����م‪ ،‬ب����ەاڵم هەمیش����ە بی����رم ل����ەوە‬ ‫دەكردەوە دەبێ����ت من وەك هونەرمەندێكی‬ ‫شێوەكار كار بكەم‪ ،‬لەخەونەكەم كۆلم نەدا‬ ‫و دەس����تمپێكرد و تا ئێستاش بەردەوامم و‬ ‫بەردەوامیش دەبم‪.‬‬ ‫ت����ۆ هی����چ ش����تێكت لەب����ارەی‬ ‫ش����ێوەكارییەوە خوێن����دووە‪ ،‬یاهەر حەز و‬ ‫خولیایەك بووە؟‬ ‫بێریڤ����ان بل����وت‪ :‬نەخێر وەكو ش����وێنێكی‬ ‫تایب����ەت نەب����ووە‪ ،‬ك����ە خوێندبێت����م‪ ،‬ب����ەاڵم‬ ‫لەمەخم����ور دەزگای����ەك هەب����وو كاری‬ ‫ش����ێوەكاریم تێ����دا دەكرد و زیات����ر گرنگیم‬ ‫بەخۆم����دا و ه����ەر خۆم ویس����تم خۆم پێش‬ ‫بخەم‪.‬‬ ‫تا ئێستا چەند تابلۆت هەیە؟‬ ‫بێریڤان بلوت‪ :‬لەماوەی ئەو دوو س����اڵەدا‬ ‫زیاتر ل����ە ‪ 100‬تابل����ۆم كێش����اوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫چەندی����ن تابل����ۆم بەدیاری پێش����كەی خەڵك‬ ‫كردووە و چەندین تابلۆشم بۆ زۆر پێشانگا‬ ‫ناردووە‪.‬‬ ‫ت����ا ئێس����تا چەن����د پێش����انگات‬

‫‪ 40‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫كردۆتەوە؟‬ ‫بێریڤان بلوت‪ :‬لەپێش����انگای گروپی هەتا‬ ‫ئێس����تا بەش����داریم لە نزیكەی ‪ 20‬پێشانگادا‬ ‫ك����ردووە و ‪ 3‬پێش����انگای تایبەت بەخۆش����م‬ ‫كردۆتەوە‪.‬‬ ‫ل����ەم پێش����انگایانەدا هی����چ تابلۆت‬ ‫فرۆشراوە؟‬ ‫بێریڤ����ان بل����وت‪ :‬تابلۆكانی من خواس����تی‬ ‫كڕینی����ان لەس����ەر ب����ووە‪ ،‬بەاڵم م����ن ئامادە‬ ‫نەبوومە هونەری خۆم بفرۆشم و لەئێستادا‬ ‫بی����ر لەفرۆش����تنی تابلۆكان����م ناكەم����ەوە و‬ ‫نامەوێ����ت بازرگانی بخمە ن����او هونەرەكەم‪،‬‬ ‫تەنه����ا ئێس����تا ب����ۆ هون����ەر و پێش����كەتنی‬ ‫هونەرەكەم كاردەكەم‪.‬‬ ‫زۆرترین ئەو نرخەی بەتابلۆكانی‬ ‫تۆ دروان چەند بووە؟‬ ‫بێریڤان بلوت‪ :‬تابلۆكانی من جۆراوجۆرن‬ ‫و هەریەكێ����ك وێنەی����ەك نیش����ان دەدەن و‬ ‫هەندێ����ك تابل����ۆ هەت����ا ‪ 100‬دۆالر هەندێ����ك‬ ‫هەت����ا ‪ 200‬دۆالر و هەندێكیش����یان ت����ا ‪300‬‬ ‫دۆالریش و زیاتریشیان پێدراوە‪.‬‬ ‫ئ����ەی ك����ێ هاوكاری����ت دەكات ب����ۆ‬ ‫الیەنی مادی بۆ پێداویستی هونەرەكەت؟‬ ‫بێریڤ����ان بل����وت‪ :‬خێزانەك����ەم و دەزگایی‬ ‫هون����ەری كاری دەس����تی لەمەخموری زۆر‬ ‫هاوكارم بوونە‪.‬‬ ‫لەزۆربەی واڵتان هونەرمەندەكان‬ ‫بەهونەرەكانی خۆیان دەژین بۆ بیرت لەوە‬ ‫نەكردۆتەوە بەهونەرەكەت بژی؟‬ ‫بێریڤ����ان بل����وت‪ :‬راس����تە وای����ە‪ ،‬ب����ەاڵم‬ ‫م����ن پێموای����ە لێ����رە هونەرمەن����د ناتوانێ����ت‬ ‫بەهونەرەك����ەی بژی‪ ،‬ئەوەن����دەی من الیەنە‬ ‫رۆحیەك����ەی هونەرەكەم ویس����تووە‪ ،‬الیەنە‬ ‫مادیەكەم نەویس����تووە‪ .‬هەندێك ش����ت هەن‬

‫كە بەهیچ ش����ێوەیەك ناتوانی بیانهێنتە سەر‬ ‫زم����ان‪ ،‬تەنه����ا لەرێ����گای هون����ەرەوە نەبێت‪،‬‬ ‫منی����ش دەمەوێ����ت پەیامەكان����م لەرێ����گای‬ ‫هونەرەوە بەخەڵك بگەیێنم‪.‬‬ ‫تۆ بەخۆت دەڵێ هونەرمەند؟‬ ‫بێریڤان بلوت‪ :‬ئەوی راس����تی بێت هونەر‬ ‫ش����تێكی زۆر جوان و پی����رۆز و جیاوازە و‬ ‫هەموو كەسێك ناتوانێت ببێت بە هونەرمەند‬ ‫من لەئێستادا بە خۆم ناڵێم هونەرمەند‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەوڵ بۆ ئەوە دەدەم ببم بەهونەرمەند‪.‬‬ ‫جگ����ە لەهون����ەر هی����چ كاری ت����ر‬ ‫دەكەی؟‬ ‫بێریڤ����ان بلوت‪ :‬م����ن تەنی����ا قوتابی زانكۆ‬ ‫س����ەاڵحەدینم لەبەشی كۆمەڵناسی‪ ،‬ئەمساڵ‬ ‫قۆناغی چوارەم����م و تەنها كاری هونەریش‬ ‫دەكەم‪.‬‬ ‫چەند ئالەتی مۆسیقی دەزانی؟‬ ‫بێریڤان بلوت‪ :‬تەنها كەمان‪.‬‬ ‫چەند ساڵە كەمان دەژەنی؟‬ ‫بێریڤ����ان بل����وت‪ :‬نزیكەی ش����ەش س����اڵە‬ ‫كەمان دەژەنم‪.‬‬ ‫لەگەڵ هیچ ئۆركس����ترایەك كارت‬ ‫كردووە؟‬ ‫بێریڤ����ان بل����وت‪ :‬بەڵ����ێ لەگ����ەڵ زۆرێ����ك‬ ‫لەئۆركس����تراكان كارم ك����ردووە و لەگ����ەل‬ ‫ئۆركسترای شەهید زەردەشت لەمەخمورە‬ ‫لەچەندی����ن كۆنس����ێرتی ئ����ەو هونەرمەندانە‬ ‫بەش����دار بوومە‪ ،‬ك����ە لەباك����وور دەهاتن بۆ‬ ‫باشوور بەمەبەستی كۆنسێرت كردن‪.‬‬ ‫بەچ موزیكژەنێك سەرسامی؟‬ ‫بێریڤ����ان بل����وت‪ :‬من بە دڵش����اد س����ەعید‬ ‫سەرسام بووم و هەركاتێك سەیرم دەكرد‬ ‫س����وودم لێدەبینی و خەونی من ئەوە بووە‬ ‫رۆژێك لەگەڵ ئەو كەمان لێ بدەم‪.‬‬


‫هونەری‬

‫كچە ش����ێوەكار و میوزیكژەنی باكووری‬ ‫كوردستان "بێریڤان بلوت" لەماوەیەكی كەمی‬ ‫كاركردنی لەب����واری هونەری میوزیكژەنین‬ ‫و بەتایب����ەت ش����ێوەكاریدا‪ ،‬توانیویەت����ی‬ ‫سەركەوتنێكی باش بەدەستبێنێت‪ ،‬لەبواری‬ ‫وێنەكێشانیش����دا خاوەن����ی زیات����ر ل����ە ‪100‬‬ ‫تابل����ۆی جی����اوازە و بەش����داری چەندی����ن‬ ‫پێشانگای شێوەكاری كردووە و خاوەنی ‪3‬‬ ‫پێشانگای تایبەتی خۆیەتی‪.‬‬ ‫فۆتۆ‪ :‬ئاكار راوچی‬

‫كاری هون ەریی ل ە‬ ‫باشووردا هێندەی‬ ‫الساییكردن ەوەی ە‬ ‫هێندە داهێنان نی ە‬

‫هۆنیار محمد‬

‫رەوش����ی هون����ەر لەهەرێم����ی‬ ‫كوردستان چۆن دەبینی؟‬ ‫بێریڤان بلوت‪ :‬لەهیچ شوێنێك مرۆڤ‬ ‫ناتوانێت بڵێت سەد لەسەد باشە‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫لەهەر شوێنێك باشی و خراپی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫ه��������ون��������ەر‬ ‫ئ��ەگ��ەر م��ن رەوش���ی‬ ‫ه��ەن��دێ��ك‬ ‫ل����ەب����اش����وور ب��ب��ی��ن��م‬ ‫ه���ەی���ە‬ ‫الس����ای����ی����ك����ردن����ەوە‬ ‫نییە ‪،‬‬ ‫و داه��������ێ��������ن��������ان‬ ‫یاخود هونەرێكی نوێ‬ ‫بێننە ئاراوە‪ ،‬من هەقی كەس‬ ‫ن��اخ��ۆم و ه��ون��ەرم��ەن��دی‬ ‫ب��اش��ی��ش ه���ەن‪ ،‬زۆرب���ەی‬ ‫هونەرمەندە باشەكانیش‬ ‫ل��ەدەرەوەی واڵت��ن‪ ،‬نازانم‬ ‫ه����ۆك����اری ئ�����ەم چ��ی��ی��ە‪،‬‬ ‫رەنگە لێرە باش خزمەت‬ ‫نەكرێن‪.‬‬ ‫بۆچی نەچوویت‬ ‫بۆ كۆلیژی هونەرە جوانەكان‬ ‫ی����ان پەیمان����گای هونەرجوانەكان‬ ‫بخوێنی؟‬ ‫بێریڤان بلوت‪ :‬ئەوەی من دەمویس����ت‬ ‫هەستم كرد لەوێ دەستم ناكەوێت‪.‬‬ ‫ئایا وەزارەتی رۆش����نبیریی‬ ‫لەنێ����وان‬ ‫دەكات‬ ‫جی����اوازی‬ ‫هونەرمەندان����ی پارچەكان����ی دیك����ەی‬ ‫كوردس����تان لەبارەی هاوكاریكردنی‬ ‫بەرهەمەكانیان؟‬ ‫بێریڤ����ان بل����وت‪ :‬لەهەر سیس����تەمێكدا‬ ‫بەبۆچوون����ی م����ن فەرق و جی����اوازی هەیە‪،‬‬ ‫چەند بڵێی����ن و چەند نەڵێین ئەوە هەر هەیە‬ ‫و لەهەم����وو پارچەكانیش ئ����ەو خاڵە بەدی‬ ‫دەكرێت‪.‬‬

‫لەكۆتاییدا چیت بۆ كوردستان‬ ‫و رەوشی ئێستای كوردستان هەیە؟‬ ‫بێریڤان بل����وت‪ :‬هیواخ����وازم هەر‬ ‫چ����وار پارچ����ەی كوردس����تان یەك‬ ‫بگ����رن و دژی دوژمن بوەس����تن‪،‬‬ ‫برایەت����ی و كوردایەتی لەپێش‬ ‫هەم����وو ش����تێكدا بێ����ت و‬ ‫س����وپاس ب����ۆ ئێ����وە و‬ ‫گۆڤارەكەشتان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪41‬‬


‫هونەری‬

‫ع ەزیز وەیسی‪:‬‬

‫بوختانی زۆرم پێدەكرێت‬

‫سڤیل‪ :‬زانا دزەیی‬ ‫هونەرمەن���د عەزی���ز وەیس���ی گلەیی لە هەندێ���ك پەیج و‬ ‫ماڵپەڕ دەكات‪ ،‬كە بەناوی ئەوەوە قس���ە دروست دەكەن بە‬ ‫مەبەستی ناشرینكردنی لەالیەن جەماوەرەوە‪.‬‬ ‫عەزی���ز وەیس���ی ب���ۆ (س���ڤیل) گوت���ی "م���ن یەكێك���م لەو‬ ‫هونەرمەن���دە كوردانەی بەردەوام بوختان و قس���ەی ناڕەوا‬ ‫بۆمن دروس���ت كراوە و ش���ەڕم پێدەفرۆشن‪ ،‬بەتایبەت ئەو‬ ‫پەپ���ج و ماڵپەرانەی لەفەیس���بووك كراونەت���ەوە"‪ .‬هەروەها‬ ‫گوتیش���ی "ئەوان���ە دەیان���ەوێ من ناش���رین بك���ەن لەالیەن‬ ‫خەڵكی كوردس���تان و جەماوەرەكەم‪ ،‬چونكە دەزانن خاوەن‬ ‫جەماوەرێك���ی بەرفراوانم‪ ،‬بۆیە م���ن داوای لێبوردن لەهەر‬ ‫كەس���ێك دەكەم‪ ،‬كە رۆژێ���ك لەرۆژان ب���ەم بوختانانە دڵی‬ ‫لەم���ن رەنجا بێت‪ ،‬هەروەه���ا گلەیی لەم پەیج و ماڵپەرانەش‬ ‫بوەس���تن ل���ەم‬ ‫دەك���ەم و داوای���ان لێدەك���ەم‬ ‫بەرامب���ەر بە‬ ‫ناش���رینانەی‬ ‫كاران���ە‬ ‫دەكەین"‪.‬‬ ‫هونەرمەندان���ی ك���ورد‬

‫سەباح بە چوار زمان دەیڵێ‬ ‫سڤیل‪ :‬زانا دزەیی‬ ‫هونەرمەند "سەباح جەوهەر" رایگەیاند‪ ،‬كە گۆرانییە نوێیەكەی‬ ‫بە چوار زمانە و بەناوی (‪.)I love you‬‬ ‫لەوبارەیەوە س���ەباح جەوهەر بۆ (سڤیل) رایگەیاند‪" ،‬گۆرانییە‬ ‫نوێیەكەم لە تێكستی حەمە سەعید ئیبراهیم و ئاواز و دابەشكردنی‬ ‫ئاریۆس حەمە سەعیدە و بەچوار زمان تۆمارم كردووە بەناوی‬ ‫(‪ ،)I love you‬ئێم���ە بیرم���ان لەوە كردووە كە كارێكی زۆر نوێ‬ ‫و تازەگ���ەری بكەین ب���ۆ گەنجان‪ ،‬ئەم گۆرانییەش لەس���ەر ئەم‬ ‫ئەساسە بەرهەم هاتووە"‪.‬‬ ‫س���ەباح جەوهەر گوتیشی "ئەم گۆرانییە لەواڵتی توركیا كلیپ‬ ‫دەكەین‪ ،‬بەاڵم تائێستا دەرهێنەرەكەی دیاری نەكراوە"‪.‬‬

‫هاوژین‪:‬‬

‫رۆژێكم مابێت كوردستان جێدەهێڵم‬ ‫سڤیل‪ :‬ئەحمەد تاریق‬ ‫خانمە ئەكتەر و ئەندامی گروپی هەڵپەڕكێی هونەرە میللییەكان‬ ‫هاوژین س���ەردار‪ ،‬كە بەهاوژین شازادە ناسراوە رایگەیاند‪ ،‬بیر‬ ‫لەجێهێشنی كوردستان دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لە لێدوانێكیدا بۆ (سڤیل) هاوژین شازادە گوتی "ئەگەر رۆژێكم‬ ‫لەژیاندا مابێت ئەو كوردستانە جێدەهێڵم‪ ،‬چونكە بەڕاستی ژیان‬ ‫لەكوردستان خۆشی نەماوە و ناتوانی بەئازادی بڕۆیتە هەموو‬ ‫شوێنێك‪ ،‬قسە و قسەڵۆكی خەڵك من بێزار دەكات"‪.‬‬ ‫هەروەها ش���ازادە گوتیش���ی "رۆژنە چەندەها قسەی بێمانای‬ ‫خەڵك بۆم دێتەوە‪ ،‬ئەم ماوەیە قس���ەیەكی بێمانایان لەسەر من‬ ‫باڵوكرای���ەوە گوایە حەز لەحەمك���ۆ دەكەم‪ ،‬كەچی حەمكۆ وەكو‬ ‫برایەك���ی خۆم س���ەیر دەكەم و من لەمنداڵیی���ەوە لەالی حەمكۆ‬ ‫گ���ەورە بوومە‪ ،‬بۆی���ە ئەو قس���انە وا لەمن دەكەن كوردس���تان‬ ‫جێبێڵم‪ ،‬چونكە ژیان بۆ هەندێك هونەرمەند سەخت بووە"‪.‬‬

‫‪ 42‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬


‫هونەری‬

‫ناسلی وازی هێناوە؟‬ ‫سڤیل‪:‬‬ ‫سەرچاوەیەكی ئاگادار ئەوەی ئاشكرا كرد‪ ،‬كە كچە گۆرانیبێژ‬ ‫ناسلی وازی لەكاری هونەری هێناوە‪.‬‬ ‫ئەم سەرچاوەیە بۆ (سڤیل) رایگەیاند "ناسلی دوو ساڵە وازی‬ ‫لەكاری هونەری هێناوە و ئێس���تا لەسویدە خەریكی خوێندنە و‬ ‫لەگەڵ ماڵەوەیان ژیان بەسەر دەبات"‪.‬‬ ‫هەروەها ئەم س���ەرچاوەیە گوتیش���ی "لەبەر چەند هۆكارێك‬ ‫ناسلی بڕیاری وازهێنانی دا‪ ،‬ئەویش ئەوە بوو كە رووبەرووی‬ ‫رەخنەیەكی زۆر بوویەوە‪ ،‬ئەم رەخنانە كاریگەیان لەس���ەر ئەو‬ ‫نەبوو‪ ،‬ب���ەاڵم كاریگەری لەدەورووبەرەك���ەی هەبوو‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫خانەوادەك���ەی‪ ،‬ب���ەاڵم دی���ار نییە دەس���ت پێدەكات���ەوە بەكاری‬ ‫هونەری یان نا"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪43‬‬


‫رەنــگاوڕەنــــگ‬

‫ئەڵمانیا‬ ‫دەبێتە واڵتی پیر و بەسااڵچووان‬ ‫فەرمانگەی ئاماریی ناوەندی ئەڵمانی هۆشداری دا لەوەی‪ ،‬ئەڵمانیا‬ ‫ببێت���ە واڵتی پیر و بەس���ااڵچووان‪ ،‬لە ئەنجام���ی كەمبوونەوەی‬ ‫رێژەی لەدایكبووان و زیادبوونی ژمارەی مردووان‪ ،‬كە دواجار‬ ‫لە ئەنجامی ئەو پرۆسەیەش���دا بەسااڵچووان لەجیاتی مندااڵن و‬ ‫الوان‪ ،‬دەچنە سەرووی هەرەمی دانیشتوانی واڵتەكەوە‪.‬‬ ‫فەرمانگەكە ئاش���كرای كردووە‪ ،‬كە بەپێی دواین ئاماری س���اڵی‬

‫‪ 44‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫‪ 2013‬ژم���ارەی دانیش���توانی ئەڵمانیا ‪ 80.8‬ملی���ۆن كەس بووە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم گەر رێژەی مردووان و لەدایكبووان بەم جۆرەی ئێس���تا‬ ‫بەردەوام بێت‪ ،‬ئەوا لە س���اڵی ‪2060‬دا ژمارەی دانیش���توانی ئەو‬ ‫واڵت���ە كەم دەكات بۆ نزیكەی ‪ 70‬ملیۆن كەس‪ ،‬لە نێوانیش���یاندا‬ ‫رێ���ژەی گەنجان لە واڵتەكەدا‪ ،‬كە توانای كاركردنیان هەبێت‪ ،‬لە‬ ‫‪ 49‬ملیۆنەوە كەم دەكات بۆ نزیكەی ‪ 36‬ملیۆن‪.‬‬


‫رەنــگاوڕەنــــگ‬

‫شاجوانی گەردوون لە پرۆسەی ئاشتی‬ ‫كۆڵۆمبیادا بەشداریی ناكات‬ ‫"پاولینا ڤیگا" شاجوانی واڵتی كۆڵۆمبیا‪ ،‬كە هاوكات بەشاجوانی‬ ‫گەردوونی���ش دەستیش���ان كراوە‪ ،‬داخوازییەك���ی هێزە چەكدارە‬ ‫یاخیبووەكان���ی كۆڵۆمبی���ا ناس���راو ب���ە "ف���ارك"ی رەتك���ردەوە‪،‬‬ ‫كە داوانلێكردبوو‪ ،‬بەش���داری لەدانوس���تانەكانی ئاش���تی ئەوان‬ ‫و حكومەت���ی كۆلۆمبی���دا ب���كات و رۆڵی ناوبژی���وان و نێوانكار‬ ‫بگێڕێت‪.‬‬

‫پاولین���ا ك���ە خانم���ە نمایش���كاری جلوب���ەر و قوتاب���ی ب���واری‬ ‫بازرگانیشە‪ ،‬دوای رەتكردنەوەی ئەو داخوازییە‪ ،‬رایگەیاند "گەر‬ ‫بزانم س���ودێكم دەبێت بۆ پرۆس���ەی ئاش���تی‪ ،‬رەتمنەدەكردەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم پێموایە ئەم���ە ئەركێكی گونجاو نیە ب���ۆ من‪ ،‬ئەمە ئەركی‬ ‫س���ەرۆك و حكومەتی كۆڵۆمبیە‪ ،‬پێموایە كارێكی باشم كردووە‪،‬‬ ‫كە رەتمكردۆتەوە"‪.‬‬

‫سكارلێت جۆهانسن چیرۆكی هەژاریی خانەوادەكەی دەگێڕێتەوە‬ ‫لە بڕگەیەكی رێكالمیدا بۆ هەڵمەتی نەهێش����تی برس����یەتی مندااڵن لە‬ ‫جیهان����دا‪ ،‬خانمە ئەكتەری ئەمریكی "س����كارلێت جۆهانس����ن" لەپێناو‬ ‫بزواندنی هەستی خەڵكدا‪ ،‬نهێنیەكی ژیانی منداڵیی خۆی ئاشكرا كرد‬ ‫و رایگەیان����د‪ ،‬كە ئەو ل����ە خانەوادەیەكی هێندە هەژاردا ژیانی منداڵی‬ ‫بەس����ەربردووە‪ ،‬كە چاویان لە دەس����تی یارمەتی حكومەت بووە‪ ،‬بۆ‬

‫دابینكردنی خۆراكی رۆژانەیان‪.‬‬ ‫س����كارلێت كە ئێستا كرێی بەشدایكردنی لە هەر فیلمێكی سینەماییدا‬ ‫لە ‪ 20‬ملیۆن دۆالر كەمتر نیە‪ ،‬گوتیشی "برسیەتی مندااڵن كێشەیەكی‬ ‫راستەقینەیە لە ئەمریكادا و نابێت چاوپۆشی لێ بكرێت‪ ،‬بەڵكو دەبێ‬ ‫لەرێگای هاوكاریی دەستەجەمعیەوە چارەسەر بكرێت"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪45‬‬


‫هاوێنە‬

‫‪ ‬ئەو خانووەی ئەدۆلف هیتلەر تێیدا لەدایك بووە لەشاری "براونۆ‪-‬ئام‪-‬ئین"‪ ،‬كە دەكەوێتە خۆرئاوای نەمسا‬

‫ن ەفرەتی هیتل ەر دوای ‪ 60‬ساڵ ل ە خۆكوشتنی‬

‫هێشتا سێبەری قورسی هیتلەر باڵی‬ ‫بەسەر زێدی لەدایكبوونەكەیدا كێشاوە‬ ‫‪ 46‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬


‫هاوێنە‬

‫دوای تێپەڕبوون���ی ‪ 60‬س���اڵ بەس���ەر‬ ‫خۆكوش���تنی "ئەدۆڵ���ف هیتل���ەر"ی‬ ‫س���ەركردەی ن���ازی ئەڵمان���ی‪ ،‬هێش���تا‬ ‫سێبەرەكەی بەسەر شاری "براونۆ‪-‬ئام‪-‬‬ ‫ئین"ەوە ماوە‪ ،‬كە شوێنی لەدایكبوونیەتی‬ ‫و دەكەوێتە خۆرئاوای واڵتی نەمس���اوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو ماڵ���ەی هیتل���ەری تێ���دا لەدایكبووە‪،‬‬ ‫بۆتە مایەی كێش���ە و سەرئێشە بۆخەڵكی‬ ‫ش���ارەكە‪ ،‬بەش���ێكیان دەیانەوێ���ت بەهەر‬ ‫جۆرێ���ك بێ���ت ئاش���تەوایی لەگ���ەڵ ئ���ەو‬ ‫كەلەپوورە سێبەر قورسەدا بكەن‪ ،‬كەچی‬ ‫بەشێكی دیكە سااڵنە لەبەردەم ئەو ماڵەدا‬ ‫خۆنیش���اندا س���ازدەكەن و پێیانوای���ە ئەو‬ ‫خانووە مایەی شەرمەزاریی و عەیبەیەكی‬ ‫زۆرە بۆ شارەكە و پێویستە لەگەڵ زەوی‬

‫تەخت بكرێت و هیچ شوێنەوارێكی زێدی‬ ‫لەدایكبوونی هیتلەر نەمێنێت‪ ،‬كە عەیبە و‬ ‫ئابڕوچوونێك���ی گەورەی ب���ەدوای خۆیدا‬ ‫بۆ شارەكە جێهێشتووە‪.‬‬ ‫ئەمساڵیش لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی‬ ‫خۆكوش���تنی هیتل���ەر ل���ە (‪)1945/4/34‬‬ ‫خۆنیش���اندەران لەب���ەردەم ئ���ەو ماڵ���ەدا‬ ‫كۆبوون���ەوە‪ ،‬ك���ە س���اڵی ‪ 1889‬هیتلەری‬ ‫تێدا لەدایكب���ووە و رایانگەیاند‪ ،‬نایانەوێت‬ ‫پەڵ���ەی عەیبە و نەنگی بەش���ارەكەیانەوە‬ ‫بمێنێ���ت‪ ،‬تەنیا لەبەر ئەوەی هیتلەر لەوێدا‬ ‫لەدایك بووە‪.‬‬ ‫"براونۆ‪-‬ئام=ئین" ش���ارێكی بچووكە و‬ ‫دەكەوێتە س���ەر س���نووری نێوان نەمسا‬ ‫و ئەڵمانی���ا‪ .‬جگ���ە ل���ە ماڵەك���ەی هیتل���ەر‪،‬‬ ‫لەوحێك���ی یادخ���ەرەوە و رێزلێنان���ی‬ ‫قوربانیان���ی تاوانەكان���ی نازیەكانیش���ی‬ ‫لێی���ە‪ ،‬ك���ە بریت���ی ب���وون ل���ە ‪ 118‬هەزار‬ ‫كەس و ل���ە زیندانێكی نازییەكاندا بەناوی‬ ‫"ماوتاوس���ن" دەستبەس���ەربوون‪ ،‬پاشان‬ ‫پێكەوە كۆمەڵكوژ كران‪ .‬لەسەر لەوحەكە‬ ‫نوس���راوە "لەپێن���اوی سەربەس���تی و‬ ‫دیموكراتی���دا‪ ..‬ملیۆنەها ك���وژراو بیرمان‬ ‫دەهێنن���ەوە‪ :‬هەرگی���ز ن���ا ب���ۆ گەڕانەوەی‬ ‫فاشیەت"‪.‬‬ ‫ئ���ەو چاالكوانان���ەی خۆنیش���اندانەكان‬ ‫رێكدەخەن و داوای رووخاندنی ماڵەكەی‬ ‫هیتلەر دەكەن‪ ،‬كاربەدەس���تانی ش���ارەكە‬ ‫بە چاوپۆش���ین لەو پەڵە ش���ەرمەزارییەی‬ ‫شارەكەیان تۆمەتبار دەكەن‪.‬‬ ‫وەك "كارل هینز گراندبوك"ی وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی ناوخۆی نەمس���ا باسی دەكات‪،‬‬ ‫س���اڵی ‪ 1972‬دەس���ەاڵتدارانی نەمس���ایی‬ ‫لەپێن���اوی رێگرتن لەوەی ئ���ەو ماڵە ببێتە‬ ‫رووگ���ەی پی���رۆزی نازیی���ە ت���ازەكان‪،‬‬ ‫خانووەكەی���ان بەبڕی چوار هەزار و ‪800‬‬ ‫ی���ۆرۆی مانگانە ل���ە خاوەن���ی خانووەكە‬ ‫بەكرێ گرت‪ ،‬تاوەكو بیكەن بە ناوەندێكی‬ ‫چاالك���ی رۆش���نبیریی و كۆمەاڵیەت���ی و‬ ‫كارگێڕی���ی‪ .‬ئ���ەوە ب���وو دواترخانووەك���ە‬ ‫ب���ووە خان���ەی چاودێری���ی كەمئەندامان‪،‬‬ ‫ئ���ەو توێژەی ك���ە بەپلەی یەك���ەم ببوونە‬ ‫ئامانجی نازیی���ەكان و لەنێودەبران‪ .‬بەاڵم‬ ‫دوای ‪ 35‬س���اڵ‪ ،‬وات���ە ل���ە س���اڵی ‪2007‬‬ ‫حكومەت گرێبەس���تی كرێ���ی خانووەكەی‬ ‫هەڵوەش���اندەوە‪ ،‬چونك���ە خاوەنەك���ەی‬ ‫ئام���ادە نەبوو نۆژەنی بكاتەوە‪ .‬لە س���اڵی‬ ‫‪2011‬ەوە ئ���ەم خان���ووە س���ێ نهۆمی���ە‬ ‫چۆڵوهۆڵە‪ ،‬هیچ جوڵەیەكی تێدا نیە‪ ،‬بەاڵم‬

‫ئێس���تا دەس���ەاڵتدارانی نەمس���ایی بیر لە‬ ‫كڕینی خانووەكە دەكەنەوە‪.‬‬ ‫بەش���ێكی خەڵك���ی ئ���ەو ش���ارەی‬ ‫دانیش���توانەكەی نزیك���ەی ‪ 17‬ه���ەزار‬ ‫كەس���ە‪ ،‬داوا دەكەن ماڵەكە بكرێتە خانەی‬ ‫چاودێری���ی پەنابەران‪ ،‬هەندێك���ی تر داوا‬ ‫دەك���ەن بكرێتە مۆزەخان���ەی ئازادكردنی‬ ‫نەمس���ا‪ .‬هەرچی ئەو ئافرەت���ەی خاوەنی‬ ‫خانووەكەی���ە و زیات���ر ل���ە ‪ 100‬س���اڵە‬ ‫موڵكایەت���ی خانووەكەی ل���ە باوانیەوە بۆ‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬لەمبارەوە بێدەنگە‪.‬‬ ‫چاالكوانان���ی دژب���ەری نازیی���ەت‪ ،‬ك���ە‬ ‫سااڵنە لەبەردەمی ئەو ماڵەدا كۆدەبنەوە‪،‬‬ ‫داوا دەك���ەن رووب���ەڕووی ئ���ەو مێژووە‬ ‫رەشەی شارەكەیان ببنەوە‪ .‬بەاڵم "فلۆریا‬ ‫كۆتانكۆ"ی مێژوونوس دەڵێ "تەقاندنەوە‬ ‫و رووخاندن���ی خانووەك���ە كێش���ەكە‬ ‫چارەس���ەر ناكات‪ ،‬چونكە ئەمە سیحرەكە‬ ‫بەتاڵ ناكاتەوە‪ ،‬بەڵك���و خەڵك دەیانەوێت‬ ‫ببینن ئەو پیاوەی الیەكی گەلی ئەڵمانیا و‬ ‫نەمسا و ‪..‬هتدی لەناوبرد‪ ،‬لەكوێدا لەدایك‬ ‫بووە"‪.‬‬ ‫س���ەرۆكی شارەوانی ش���ارەكە "جۆرج‬ ‫فۆی���اك" رەتیدەكات���ەوە هی���چ پەڵەیەك���ی‬ ‫ش���ەرمەزاری بەمێ���ژووی ش���ارەكەوە‬ ‫بێ���ت و دەش���ڵێت "خەڵكی ش���ارەكە هیچ‬ ‫ش���ەرمەزارییەكیان لەس���ەر نیە‪ ،‬خۆ ئەم‬ ‫ش���ارە مەیدان���ی تاوانەكان���ی نازیی���ەكان‬ ‫نەبووە‪ ،‬تاكە تاوانی ش���ارەكە ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫هیتلەر لێرە لەدایكبووە"‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم خەڵك���ی ش���ارەكە حەزبك���ەن‬ ‫یاخود نا‪ ،‬ئەوا ش���ارەكەیان پەیوەستە بە‬ ‫مێ���ژووی نازیی���ەوە‪ ،‬بۆ نمون���ە لە الپەڕە‬ ‫س���ەرەتاییەكانی كتێبەك���ەی هیتل���ەردا‬ ‫"خەباتی من"دا ناوی هێنراوە‪.‬‬ ‫س���ەرەڕای هەموو ئ���ەو مش���تومڕانە‪،‬‬ ‫بەش���ێكی خەڵك���ی ش���ارەكە لەگ���ەڵ ئەم‬ ‫یادەوەریی���ە ناخۆش���ەدا راهاتوون‪ .‬وەك‬ ‫"مۆنیكا راش���ۆڤر"ی سەرنوسەری یەكێك‬ ‫لە رۆژنامە ناوخۆكانی ئەو واڵتە باس���ی‬ ‫لێ���وە دەكات‪ ،‬بەش���ێكی خەڵكی ش���ارەكە‬ ‫وازیان هێناوە لە نەریتی سەرلێشواندن و‬ ‫بەهەڵەدابردنی ئەو گەشتیارانە هێناوە‪ ،‬كە‬ ‫دێنە ش���ارەكە و حەز بە بینینی "ماڵەكەی‬ ‫هیتلەر" دەكەن‪ .‬دەشڵێت "من خۆم كاتێك‬ ‫میوان���م دێت‪ ،‬یاوەری���ان دەكەم بۆ بینینی‬ ‫ماڵەك���ەی هیتلەر و ئ���ەو مۆنۆمێنتەی بۆ‬ ‫قوربانیەكان���ی نازییەكان دروس���تكراوە‪.‬‬ ‫ئەمە بەشێكە لە مێژووی شارەكە"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪276‬‬

‫‪2015/5/9‬‬

‫‪47‬‬


‫شەموان‬

‫شیرینی دەوڵەتی كوردی‬

‫پشتیوان عەبدوڵاڵ‬

‫‪ 48‬ژمار ‌ه ‪2015/5/9 276‬‬

‫موخت���اری س���ەرجەم گەڕەك���ەكان‬ ‫بەخۆی���ان و یاوەرەكانیانەوە ماڵ بەماڵی‬ ‫خەڵ���ك دەگ���ەڕان ب���ۆ ئ���ەوەی ش���یرینی‬ ‫دەوڵەت���ی ك���وردی و دی���اری س���ەرۆكی‬ ‫كوردس���تان ب���ە خەڵ���گ بگەیەن���ن‪ .‬زۆر‬ ‫بەپەلە و مونەزەم بوون‪ ،‬چونكە لەس���ەر‬ ‫راسپاردەی س���ەرۆك دەبووایە لەماوەی‬ ‫تەنی���ا هەفتەیەك���دا خەڵك���ی كوردس���تان‬ ‫شیرینی دەوڵەتیان بەدەست بگات‪.‬‬ ‫دیاری سەرۆك بۆ هەر خانەوادەیەكی‬ ‫كوردس���تان ب���ڕی ‪ 10‬ملی���ۆن دینار بوو‪،‬‬ ‫ئ���ەوە جگە لە ملیۆنێك دین���ار بۆ خانمان‬ ‫و كابان���ی م���اڵ‪ 750 ،‬هەزاری���ش بۆ هەر‬ ‫منداڵێ���ك‪ ،‬ئ���ەوەی كرێچی���ش ب���ا‪ ،‬كرێ���ی‬ ‫شەش مانگ خانوویان پێدەدا‪ ،‬نەخۆش و‬ ‫پەككەوتە ه���ەر یەكەیان ‪ 3‬ملیۆن دیناری‬ ‫پێدەدار‪ ،‬قوتابیانش هەر یەكە و ملیۆنێك‪.‬‬ ‫ب���ە كوردیەك���ەی هەر خێزانێ���ك بڕی ‪25‬‬ ‫تا ‪ 30‬ملی���ۆن دین���اری بەردەكەوت‪ .‬دەم‬ ‫و ژیان���ی بە ش���یرینی دەوڵەت���ی كوردی‬ ‫ش���یرین دەب���وو‪ .‬خەڵ���ك ل���ە خۆش���یان‬ ‫شاگەش���كە بب���وون و تاڵی���ی یەكس���اڵەی‬ ‫قەیرانی دارییان لەبیر چووبوو‪.‬‬ ‫ل���ە هەم���ووی خۆش���تر بڕی���ار و‬ ‫راس���پاردەكەش بە شێوەیەك بوو (كتابنا‬ ‫و كتابكم)ی نەدەویس���ت‪ ،‬هەر یەكڕاس���ت‬ ‫سەفتە پارەكەت لەماڵەوە وەردەگرت‪ .‬تەنیا‬ ‫ئەوەندە نەبێ دەبوایە موستەمسەكەكانت‬ ‫پیش���ان بدەی‪ .‬خەڵك لە هەموو الیەكەوە‬ ‫ئاهەن���گ و خۆش���ی و ش���اهیانیان ب���وو‪.‬‬ ‫س���ەرۆكی واڵتیش بە تەلەفۆن و مۆبایل‬ ‫ی���ەك بە یەك پیرۆزبایی لە خەڵك دەكرد‪.‬‬

‫س���ەركەوتنی ك���ورد و نەمان���ی داعش و‬ ‫تی���رۆر و راگەیاندن���ی دەوڵەت���ی كوردی‬ ‫و بەخش���ینی ش���یرینی دەوڵەتی بەخەڵك‬ ‫راگەیان���د و پیرۆزبای���ی دەك���رد‪ ،‬تاك���ە‬ ‫ئامان���ج و هیوا و ئاواتی خۆش���بەختی و‬ ‫خۆش���كردنی ژیان���ی خەڵ���ك ب���وو لە نێو‬ ‫واڵتێكی تازە راگەیاندراودا‪.‬‬ ‫ئەو سوپرایزە دووبارە ئومێد و هیوای‬ ‫لە دڵی خەڵكدا دروس���تكرد و تەمتومانی‬ ‫رەش���بینی لەنێو خەڵكدا س���ڕیەوە‪ .‬دوای‬ ‫ئەوەی بە هۆی قەیرانی داریی و س���ەدان‬ ‫قەیران و ش���ەڕی داعشەوە تەواو خەڵك‬ ‫هیواب���ڕاو بوو‪ ،‬هیچ ئومێ���د و ئایندەیەكی‬ ‫ب���ە واڵت و خ���اك نەماب���وو و بی���ری لە‬ ‫م���ەرگ و كۆچك���ردن و بەجێهێش���تنی‬ ‫واڵت دەكردەوە‪ .‬بەاڵم ش���یرینی دەوڵەتی‬ ‫ك���وردی سەرتاس���ەری واڵت���ی ش���یرنتر‬ ‫ك���رد و خەڵكی ل���ە نەهامەتی قوڕبەس���ی‬ ‫رزگارك���رد‪ ،‬ك���ە س���ااڵنێك ب���وو خەڵ���ك‬ ‫خ���ەوی ب���ەو رۆژەوە دەدی���ت‪ ،‬لەنێو ئەو‬ ‫خۆش���یە ل���ە رادەب���ەدەرەدا‪ ،‬منداڵەك���ەم‬ ‫دەس���تی ب���ە گریان كرد لە برس���ان و بێ‬ ‫ش���یریان دەگریا‪ ،‬منیش���ی لەخ���ەو كرد و‬ ‫ئ���ەو خەوە خۆش���ەی ش���یرینی دەوڵەتی‬ ‫كوردی لە كیس دام‪ ،‬كە سااڵنێكە خەوی‬ ‫خۆش���یش نابینی���ن‪ ،‬س���ەڕەرای ئ���ەوەی‬ ‫ژیانی���ش پ���ڕ لەدەردەس���ەریە و رۆژان���ە‬ ‫دەمری���ن و دەژین���ەوە‪ .‬بەاڵم س���ەڕەرای‬ ‫ئ���ەوە ئ���ەو خەوەم بە جۆرێ���ك لە وزە و‬ ‫ئومێدی پێبەخشیم‪ ،‬كە رەنگە رۆژێك بێت‬ ‫ئەو خەونەی كورد و وەدیبێت و شیرینی‬ ‫دەوڵەتی كوردیی تام بكەین‪.‬‬


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.