SA NT IAGO THI Ó I DE POL S J
11
PRAGNIEŃ ĆWICZENIA IGNACJAŃSKIE
Przekład: Jacek Poznański SJ
Wydawnictwo SALWATOR Kraków
Tytuł oryginału Pedir lo que quiero. Comentario de las peticiones del libro de Ejercicios espirituales de San Ignacio de Loyola Redakcja Wydawnictwo SALWATOR Korekta ks. Marcin Dębkowski SDS Projekt okładki Artur Falkowski Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Artur Falkowski Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał
© 2016 Wydawnictwo SALWATOR
ISBN 978-83-7580-497-3 (wersja drukowana) ISBN 978-83-7580-681-6 (wersja elektroniczna)
Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. 12 260 60 80 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com
Wprowadzenie
„Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: O cokolwiek byście prosili Ojca, da wam w imię moje. Do tej pory o nic nie prosiliście w imię moje: Proście, a otrzymacie, aby radość wasza była pełna” (J 16, 23b-24).
Niniejszy komentarz został napisany z myślą o osobach, które już odprawiły Ćwiczenia duchowe i są trochę zaznajomione z życiem św. Ignacego. Mogą one zatem ponownie przejść i smakować różne etapy drogi znaczonej jedenastoma zaproponowanymi przez Ignacego prośbami, tak jak się ogląda fotografie z podróży. Zauważa się wtedy szczegóły, które być może zagubiły się za pierwszym razem. Teraz, powracając do nich, takie osoby będą miały możliwość bardzo intymnego ich smakowania. Niedawno jeden ze współbraci z mojej wspólnoty, o. Albert Dou SJ, wyjaśnił mi, że kiedy odprawia swoje coroczne ośmiodniowe rekolekcje, zazwyczaj skupia się wyłącznie na prośbach, rozmyślając nad nimi i powtarzając je przez cały dzień. –5–
Adresatami tych notatek są także ci, którzy prowadzą Ćwiczenia. Starając się raz czy drugi ukierunkowywać cały proces rekolekcyjny, może się zdarzyć, że nie zdając sobie z tego sprawy, prowadzący uznają ignacjańskie prośby za tak oczywiste i znane, że nie zadają sobie nawet trudu rozkładania ich na części po to, aby rekolektant przyswoił je sobie w odpowiedni sposób. Z tego powodu zachodzi niebezpieczeństwo, że przeoczą zarówno duchową korzyść, która się w nich ukrywa, jak również trudność zrozumienia i zaangażowania, które za sobą pociągają. W konsekwencji nie pomogą wystarczająco rekolektantowi w docenieniu i przyswojeniu sobie tych próśb. Aby skupić uwagę, postaramy się każdą z próśb odnieść do jakiegoś doświadczenia z życia św. Ignacego w taki sposób, aby podkreślić życiowy kontekst i źródło danej prośby. Sam Ignacy potwierdza, że nie napisał Ćwiczeń za jednym razem, lecz „kiedy zauważył pewne rzeczy w swej duszy, które wydawały mu się pożyteczne, a zdawało mu się, że będą pożyteczne i dla innych, wtedy notował je” (Autobiografia nr 99)1. Ojcu Luísowi Gonzálezowi da Câmara, który spisywał jego autobiograficzną relację, podał dwa przykłady. Pierwszy to „rachunek sumienia przy pomocy linii itd.”; drugi Ignacy Loyola, Autobiografia, czyli opowieść Pielgrzyma, przekł. M. Bednarz SJ, Wydawnictwo WAM, Kraków 1994. 1
–6–
– „zasady wyboru w Ćwiczeniach zaczerpnął z tej różnorodności duchów i myśli, których doświadczył w Loyoli, kiedy miał chorą nogę” (Autobiografia nr 99). W celu dalszego rozwinięcia treści próśb zasugerujemy odniesienia do ich ewangelicznej inspiracji, a pamiętając, że każdej epoce są właściwe takie czy inne sformułowania modlitewne, zaproponujemy alternatywny fragment wybrany z Pisma Świętego, przede wszystkim z Psalmów. Jak już zaznaczono, komentarz zawarty w naszej książce skupia się na jedenastu prośbach sformułowanych przez Ignacego jako tzw. trzecie wprowadzenie do jedenastu różnych medytacji lub kontemplacji przedstawionych w Ćwiczeniach2. Komentarz rozpoczynamy od analizy modlitwy przygotowawczej. Ponieważ niektóre prośby stają się jaśniejsze lub ulegają poszerzeniu w końcowym kolokwium danej medytacji lub kontemplacji, dodano krótką notatkę o każdym z tych kolokwiów na końcu naszego tekstu. Opuszczono natomiast cztery prośby, które spotykamy we fragmentach zawierających ćwiczenia uzupełniające: – W rachunku szczegółowym: prośbę, aby uświadomić sobie postęp w jakiejś cnocie lub zmniejszenie jakieś wady (por. Ćd 25).
Ignacy Loyola, Ćwiczenia duchowne, przekł. J. Ożóg SJ, Wydawnictwo WAM, Kraków 1996. 2
–7–
– W rachunku sumienia ogólnym: prośbę, aby poznać i przezwyciężyć grzechy (por. Ćd 43). – W pierwszym sposobie wyboru trzeciej pory: prośbę, aby otrzymać pomoc w wyborze (por. Ćd 180). – W pierwszym sposobie modlitwy: prośbę, aby osiągnąć zrozumienie przykazań, poznać swoje błędy i poprawić się (por. Ćd 240). Dobrze znany jest umiar Ignacego w dawaniu instrukcji. Nie miał zwyczaju się powtarzać, a jedynie często wskazywał, że „należy robić tak, jak wcześniej”. Zdumiewa więc, że monotonnie rozpoczyna jedenaście próśb uporczywym refrenem: „Prosić o to, czego chcę i pragnę”. Ta uporczywość wskazuje nam, że należy rozważyć wagę, jaką Ignacy przypisuje proszeniu i pragnieniu. Dziennik duchowy Ignacego ukazuje jego ufność, że otrzyma on to, o co prosi, ufność, która opiera się na słowach Jezusa: „Albowiem każdy, kto prosi, otrzymuje; kto szuka, znajduje; a kołaczącemu otworzą” (Mt 7,8). Początek tego ewangelicznego tekstu jest dla uczniów wyzwaniem, bo dotychczas jeszcze o nic nie prosili w Jego imię. Warto, by czytelnik rozważył, co oznaczałoby to proszenie w imię Jezusa. Bardzo często owoc modlitwy tkwi w coraz głębszym uświadamianiu sobie, że to, o co się prosi, jest darmowym darem Boga, niemożliwym do zdobycia własnymi siłami. –8–
Kładąc nacisk na to, o co się prosi, Ignacy wskazuje nam, że jest to darem. Podobnie, podkreślając zdecydowane pragnienie otrzymania tego daru, bada to pragnienie i zarazem je wzmacnia. Bardzo często owoc modlitwy polega również na zdaniu sobie sprawy z tego, że za każdym razem pragnie się daru z większą intensywnością. Obu tym stwierdzeniom towarzyszy zazwyczaj wytęsknione pocieszenie. W istocie, kiedy pewnego razu Ignacy tęsknił za potwierdzeniem ze strony Trójcy Świętej, tak bardzo zwiększyło się jego pragnienie i zaczął o nie prosić z tak wielką determinacją, że odczuł ogromną pewność, że dobry Bóg udzieli mu tego, czego pragnie. Te akcenty położone na ufność w proszeniu, darmowość daru i pragnienie wyrażone w prośbie, są najważniejsze w refleksji po modlitwie i rozmowie z osobą towarzyszącą na drodze Ćwiczeń. Sławny badacz Ćwiczeń, o. José Calaveras SJ, wnioskował o owocu różnych etapów Ćwiczeń właśnie z układu i następstwa próśb. Sugerujemy, aby podczas odprawiania rekolekcji lub czytania niniejszej książki modlić się każdą prośbą według ignacjańskiego tzw. drugiego sposobu modlitwy (Ćd 249-257), rozważając każde słowo dopóty, dopóki wyczerpie się znaczenia i uczucia, które ono odsłania.
Modlitwa przygotowawcza
„Wtedy powiedziałem: Oto przychodzę; w zwoju księgi o mnie napisano: Jest moją radością, mój Boże, czynić Twoją wolę, a Prawo Twoje mieszka w moim wnętrzu” (Ps 40,8-9).
Ignacy był przyzwyczajony do dwuznaczności intencji. Rycerskie książki i sama atmosfera dworu pobudzały w nim pragnienie czynienia wielkich rzeczy po to, by być widzianym. Syn Amadisa z Walii, Esplandian, stawszy się rycerzem, modlił się całą noc, stojąc przed pięknym wizerunkiem Najświętszej Maryi Panny, zanim przedsięwziął wyprawę na ratunek swojemu dziadkowi Lizuartemu. Piękne damy dworu widziały jego pobożną modlitwę i podziwiały siłę i wspaniałość młodzieńca, ubranie i zbroję w czerni, kontrastujące z białością zbroi jego towarzyszy, także nowo pasowanych na rycerzy. Gdy zatem przebywał chory w swoim zamku w Loyoli, owe zbrojne czyny i urojone słowa miały drugą intencję: zdobyć względy pewnej damy, która była kimś więcej niż księżną. Wydaje się, że w umartwieniach, które podejmował w Manre– 10 –
zie, znajdował się zamiar naśladowania świętych, a jednocześnie nieustannie pocieszała go wizja cudownej istoty o postaci węża z licznymi błyszczącymi punktami, jak gdyby oczami. Może to stąd pochodzi wyrażenie Ignacego „wężowy ogon”? Podczas oświecenia nad Cardonerem rozeznał tę dwuznaczność. Wyraziwszy wdzięczność pod krzyżem z Tort, poznał, że ta gratyfikacja pochodziła od Złego. Od tej pory lekceważył tę wizję, odstraszając ją swoim pielgrzymim kosturem (Autobiografia nr 31). W tym kontekście Ignacy potwierdza, że to sam Bóg uczył go rozeznawać, a wcześniej udzielił mu daru zdecydowanej woli służenia (Autobiografia nr 27). Pod koniec dyktowania swojej autobiografii ojcu da Câmara, Ignacy potwierdza prawość swojej intencji i prostotę, z którą opowiedział swoje życie. Nie pozostało w tym ani jedno źdźbło próżnej chwały (Autobiografia nr 99). Ten życiowy kontekst czystości intencji i prostota w służbie Bogu były źródłem modlitwy, którą Ignacy zaproponował jako początek każdego ćwiczenia. „Modlitwa. W modlitwie przygotowawczej należy Boga, naszego Pana, prosić o łaskę, żeby wszystkie moje zamiary, czyny i prace skierowane były wyłącznie ku służbie i chwale Jego Boskiego Majestatu” (Ćd 46).
– 11 –
Ta modlitwa będzie służyła jako nić przewodnia w trakcie całego procesu rekolekcyjnego od „Zasady i Fundamentu” aż po „Kontemplację pomocną do uzyskania Miłości”. Jest tak nie tylko z powodu tego, że wciąż ma być powtarzana, jak to zaleca Ignacy: „Przed wszystkimi kontemplacjami powinno się zawsze odmawiać modlitwę przygotowawczą, która się nie zmienia, i odprawić dwa przygotowania (…)” (Ćd 49), lecz przede wszystkim dlatego, że prowadzi do subtelnego zjednoczenia wspomnianych krańcowości. Rzeczywiście, porównajmy teksty: – W „Zasadzie i Fundamencie” czytamy: „byś my spośród wszystkich pozostałych rzeczy pragnęli tylko tego i to tylko wybierali, co nas bardziej prowadzi do celu [abym Boga, naszego Pana, wielbił, okazywał Mu cześć i służył Mu – S.T.P.], dla którego zostaliśmy stworzeni” (Ćd 23). – W „Modlitwie przygotowawczej” natomiast: „żeby wszystkie moje zamiary, czyny i prace skierowane były wyłącznie ku służbie i chwale Jego Boskiego Majestatu” (w przypadku modlitwy zakłada się, że cześć jest już obecna). – W „Kontemplacji dla uzyskania miłości”: „bym to w całości poznał i mógł kochać i służyć we wszystkim Jego Boskiemu Majestatowi” (Ćd 233) (w przekładzie Wulgaty [łacińskiej wersji tekstu Ćwiczeń duchowych – J.P.] znajduje się także słowo „wielbić”). – 12 –
Spis treści
Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Modlitwa przygotowawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 PIERWSZA PROŚBA
Rozmyślanie nad pierwszym, drugim i trzecim grzechem z użyciem trzech władz (Ćd 48). . . . . . . . . . . 15 DRUGA PROŚBA
Medytacja o grzechach własnych (Ćd 55) . . . . . . . . . . 21 TRZECIA PROŚBA
Kontemplacja o piekle (Ćd 65). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 C Z WA R TA P R O Ś B A
Kontemplacja o wezwaniu Króla (Ćd 91). . . . . . . . . . . . 33 P I ĄTA P R O Ś B A
Kontemplacja o wcieleniu (Ćd 104). . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 S Z Ó S TA P R O Ś B A
Rozmyślanie o dwóch sztandarach (Ćd 139). . . . . . . . 44 SIÓDMA PROŚBA
Medytacja o trzech parach ludzi (Ćd 152). . . . . . . . . . . 50 ÓSMA PROŚBA
Kontemplacja o ostatniej wieczerzy (Ćd 193). . . . . . . . 56 D Z I E W I ĄTA P R O Ś B A
Kontemplacja o Ogrójcu (Ćd 203). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
– 89 –
P R O Ś B A D Z I E S I ĄTA
Kontemplacja o ukazaniu się Maryi (Ćd 221). . . . . . . . 67 P R O Ś B A J E D E N A S TA
Kontemplacja pomocna do uzyskania miłości (Ćd 223). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Kolokwia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Konkluzja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87