Król Dawid

W serii DUCHOWOŚĆ BIBLIJNA ukazały się:

Gianfranco Ravasi Modlitwa życiem w Psalmach ks. Roman Pindel Życie wspólnoty w świetle Słowa Bożego Bruna Costacurta Obietnica życia w Księdze Rodzaju

Bruna Costacurta

Król Dawid

Przełożyła Danuta Piekarz

Wydawnictwo SALWATOR Kraków

Redakcja Anna Śledzikowska Korekta Zofia Smęda Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Anna Olek Projekt okładki Artur Falkowski Na okładce Claude Lorrain, Pejzaż z Dawidem i trzema bohaterami Tekst pochodzi z sesji, która odbyła się w Centrum Formacji Duchowej Salwatorianów w Krakowie (2-4 czerwca 2006 r.)

Imprimi potest ks. Jan Folkert SDS, prowincjał l.dz. 119/P/07 Kraków, 30 marca 2007

© 2007 Wydawnictwo SALWATOR ISBN 978-83-60703-30-4

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (0-12) 260 60 80, faks (0-12) 269 17 32 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com

Wstęp

To dla nas duża radość, że możemy się podzielić z Czytelnikami treścią pięciu konferencji z sesji biblijnej, które w Centrum Formacji Duchowej wygłosiła Bruna Costacurta, znakomity egzegeta, potrafiący sięgać głębin studni Świętych Pism, budzić pragnienie Słowa i uderzająco prosto przybliżać ukryte w nim prawdy. Czyni to równocześnie z wielką kompetencją naukowca, z pasją osoby słuchającej i wierzącej, a także z miłością kobiety prawdziwie rozkochanej w Biblii. Publikacja zawiera zarejestrowane i spisane słowa Autorki, która zaprasza do wspólnej lectio i meditatio nad historią Dawida z 1 i 2 Księ­gi Samuela.

Jest to najobszerniej opisana historia pojedynczego człowieka na kartach Biblii. Historia wybrania „ostatniego ze spodziewanych”, najmniejszego, w oczach ludzkich lichego i wzgardzonego, w oczach Boga silniejszego od Goliata. Historia króla Dawida powołanego przez Jahwe, aby być pomazańcem na wzór Jego serca. Jest w niej miejsce na wszystko, co może się wydarzyć w ludzkiej historii powołania: na zadziwienie, na radość z zaskakującego wybrania, a także na silne ­poczucie

6 Wstęp

kruchości i niemocy wybranego. Podziw w oczach jednych przeplata się z zazdrością i nienawiścią ze strony innych – najbliższych.

Godność królewska i autorytet władcy mieszają się ze zdradą powołania, z dramatycznymi odejściami i cudownymi powrotami do pierwotnej wierności. Jest to historia wielkich zwycięstw i wielkich upadków, prawości i upodlenia, czystości i cudzołóstwa, grzechu i przebaczenia. Historia człowieka, który – mimo swej kruchości i dwuznaczności – w zamyśle Bożym staje się figurą Pomazańca jedynie czystego i wiernego Bogu, najśliczniejszego z synów ludzkich, Syna Bożego. Stało się tak dlatego, ponieważ – zauważa Autorka – „pomimo wszystko Dawid ciągle szuka Boga. To właśnie czyni go figurą mesjańską, ale jeszcze niedoskonałą, która musi poczekać na inną realizację, na prawdziwego Mesjasza, prawdziwego i jedynego Króla, naprawdę niewinnego i zdolnego do wierności aż do końca, bez przerywania linii miłości”.

Ta niewielka, ale bogata w treść książka ma na celu nie tylko przypomnieć jedną z najważniejszych ludzkich historii biblijnych.

Czytelnik jest zaproszony, aby w losach Dawida odnalazł własną historię życia i powołania. Każda historia Biblii opowiada nasze losy. Nie tylko opowiada, ale zaprasza, byśmy

Wstęp 7

odczytali je „oczami Boga”. Historia Dawida, podobnie jak każda stronica Biblii, uczy poszukiwania obecności Boga w naszych ludzkich losach, a także odnajdywania w niej historii zbawienia, okupionej krwią Mesjasza. Dawid pomaga nam pamiętać i wierzyć, że każda ludzka historia ma swoje korzenie w miłości Boga.

Podobnie jak uczestnicy sesji, którzy na żywo brali udział w dniach pustyni i medytacji, tak i Czytelnicy, biorąc do ręki tę książeczkę, od pierwszej jej stronicy są zaproszeni, aby dać się poprowadzić do studni Słowa, zanurzyć się w niej i uczynić własną historię „miejscem” modlitwy.

Krzysztof Wons SDS

Konferencja 1 Saul i Dawid: odrzucenie i wybรณr

Saul i Dawid: odrzucenie i wybór

11

Dzieje Dawida przekazane w 1 i 2 Księdze Samuela to typowa historia człowieka nieznanego, który wspina się na najwyższe szczyty władzy i godności, a zarazem klasyczny przykład wybrania osoby z pozoru mało znaczącej, bez wielkich możliwości, wobec której Bóg dokonuje wielkich rzeczy. Dzieje Dawida są bardzo długie, dlatego w książce omówione zostaną tylko wydarzenia najważniejsze.

Najpierw musimy się przyjrzeć dwóm postaciom: Dawidowi i Saulowi, które są symbolem odrzucenia i wyboru. Saul był pierwszym królem Izraela. Lud prosił Boga o króla, a Bóg wskazał na Saula, dlatego Samuel namaścił go na króla. Mogłoby się wydawać, że historia ta niesie pozytywne treści: Izrael ma króla! Tymczasem Saul jest postacią złożoną, kontrowersyjną.

Rozważając historię Saula, musimy zrozumieć, dlaczego Izraelici chcieli mieć władcę, dlaczego prosili Samuela o nowego króla. Po osiedleniu się w ziemi obiecanej Izraelici żyli w całkowitej zależności od Boga, który był prawdziwym przywódcą Izraela, królem. Był ich przewodnikiem na pustyni, a teraz stał się przewodnikiem Izraela na jego ziemi. Prowadząc swój lud, Bóg posługuje się sędziami – charyzmatycznymi postaciami, przez które działa. Powołuje sędziów wtedy, gdy trwa wojna, kiedy pokolenia Izraela wdają

12

Konferencja 1

się w spór, gdy jest Mu potrzebne ludzkie pośrednictwo. To Bóg jest przywódcą, a sędzia tylko chwilowym pośrednikiem. Pełni swą funkcję dopóty, dopóki jest potrzebny.

Izraelici żyli więc w całkowitej zależności od Boga. Prosząc Go o króla, mówili, że „tak jak jest u wszystkich innych ludów”1, Izrae­ lici chcą mieć króla podobnego do innych królów, pragną państwa stworzonego na wzór krajów sąsiednich. Chcą żyć zwyczajnie, mieć państwo podobnie jak inne ludy.

Dobrze jest mieć Boga za króla, ale ten stan wywołuje poczucie odmienności, wymaga posłuszeństwa wobec prawa różnego od tego, którym kierują się inni ludzie, i opartego na innych kryteriach. Są to kryteria Boże, a podążanie drogą zgodną z nimi jest trudne i męczące, wymaga czujności, każe samotnie iść pod prąd. Izrael czuje się samotny i opuszczony, gdy zbliżają się wrogowie – Ammonici. Izraelici wiedzą, że mają Boga, ale ich Bóg jest niewidzialny, tymczasem wróg stoi pod murami miasta. Bóg jest królem Izraela, ale Go nie widać, natomiast król Ammonitów jest widoczny i budzi strach. To dlatego Izraelici chcą mieć króla, który pójdzie na czele wojska i będzie walczył w obronie swojego ludu. „Ustanów raczej nad nami króla, aby nami rządził, tak jak to jest u innych narodów” (1 Sm 8, 5).

1

Saul i Dawid: odrzucenie i wybór

13

Bóg walczy lepiej niż król, jest od niego silniejszy, więc Izraelowi opłaca się mieć Boga za króla, ale mieć Boga za króla oznacza też nigdy nie wiedzieć, co On zrobi: czy będzie za nich walczył, czy poczeka? Myśli Boże różnią się od naszych, dla Niego wygrać, znaczy czasem przegrać, dlatego nigdy nie wiadomo, czy Bóg pokona Ammonitów, czy nie.

Król-człowiek jest słabszy od Boga, ale przynajmniej można mieć pewność, że spróbuje walczyć, tak jak chcą poddani. Dlatego Izrael prosi o takiego króla, jakiego mają inni.

Samuel ostrzega ich jednak przed tym, co zrobi nowy władca, tłumacząc, że wprawdzie król będzie za nich walczył, ale jednocześnie skorzysta ze swojej władzy. „Będzie zabierał wasze dobra, będzie brał waszych synów do swojego wojska, weźmie wasze córki i uczyni z nich swe niewolnice, zbierze owoce z waszych pól dla własnego dworu. Będzie brał”2 – „Synów waszych będzie on brał do swego rydwanu i swych koni (…) Przygotowywać też będą broń wojenną i zaprzęgi do rydwanów. Córki wasze zabierze do przyrządzania wonności oraz na kucharki i piekarki. Zabierze również najlepsze wasze ziemie uprawne, winnice i sady oliwkowe, a podaruje je swoim sługom.

Zasiewy wasze i winnice obciąży dziesięciną i odda ją swoim dworzanom i sługom. Weźmie wam również waszych niewolników, niewolnice, waszych najlepszych młodzieńców i osły wasze i obarczy pracą dla siebie” (1 Sm 8, 11–16).

2

14

Konferencja 1

powtarza Samuel. I to będzie jego królewskie prawo. Tak więc będzie to władca, który bierze jak inni królowie, tak różny od Boga, który daje, zamiast brać.

Lud nie słucha jednak głosu Samuela, a wtedy Bóg wskazuje na Saula, który zostaje namaszczony na króla Izraela. Jego historia okaże się tragiczna, bo Saul zachoruje na władzę. Władza może stać się chorobą. Przekonują nas o tym dwa ważne wydarzenia opisane w rozdziałach trzynastym i piętnastym w 1 Księdze Samuela.

Pierwsze wydarzenie ma miejsce wówczas, gdy Izrael znów przeżywa trudny moment, bo następni nieprzyjaciele – Filistyni – nadciągają wielką armią. Samuel poleca Saulowi poczekać na siebie, żeby złożyć ofiarę, zanim rozpocznie się wojna. Saul czeka. Mija ustalonych siedem dni, a Samuela nie widać, więc król decyduje, że sam złoży ofiarę, bo lud żyje w strachu i wojsko zaczyna się rozchodzić.

Saul myśli, że uroczystość religijna będzie miała pozytywny wpływ na wojsko i na lud, przywróci ufność i poczucie bezpieczeń­stwa. Przez tę ofiarę stara się zjednoczyć swoich poddanych, umocnić ich w wierze, aby mog­li lepiej walczyć, zwracając się do Boga.

Prawda jest jednak taka, że Saul nie czeka na czas wybrany przez Boga, zatem okazuje Bogu nieposłuszeństwo, a wtedy ofiara staje

Saul i Dawid: odrzucenie i wybór

15

się środkiem, w którym Saul szuka ocalenia.

Saul zwraca się do Boga przez ofiarę, ale sam chce decydować o tym, jak znaleźć ocalenie.

Przez złożenie ofiary stara się sprowokować Boga, by ratował lud. Szuka pomocy według własnego planu, zamiast trwać w postawie ufności i wiary. Ucieka się do Pana, ale zaniedbuje to, co najważniejsze, co stanowi fundament jego władzy nad Izraelem, czyli posłuszeństwo Bogu. Poprzez nieposłuszeństwo Saul nadużywa swojej władzy królewskiej i wkracza w sferę sacrum, wykorzystując ją do wzmocnienia własnej władzy. To jest pierwsze kontrowersyjne wydarzenie w historii Saula.

Później Saul nie zgładzi Amalekitów – innego wrogiego narodu. Izrael ma wielu wrogów, ale Amalekici zajmują wśród nich szczególne miejsce, bo to oni w czasie wędrówki Izraela do ziemi obiecanej przeciwstawili się Bożemu planowi zbawienia, zdradziecko atakując Izraelitów na pustyni. Teraz Saul powinien zniszczyć tego nieprzyjaciela, aby uwidocznić zwycięstwo Boga nad tymi, którzy Mu się sprzeciwiają. Dlatego Bóg polecił Saulowi, by wyniszczył Amalekitów. Oczywiście, jest to fakt symboliczny ukazujący, że ten, kto przeciwstawia się Bogu, wybiera śmierć i niszczy samego siebie. Amalekici sprzeciwili się Bogu i to powinno stać się przyczyną ich śmierci.

16

Konferencja 1

Tymczasem Saul nie zabija wszystkich Amalekitów, Bogu składa w ofierze całopalnej ich zwierzęta, które oszczędził.

Może się wydawać, że jest to sposób oddania czci Bogu, ale to tylko pozory. Saul składa Bogu ofiarę, ale w rzeczywistości ponownie okazuje Mu nieposłuszeństwo. Tak naprawdę nie czyni tego, by uczcić Boga, lecz po to, by uhonorować samego siebie jako króla.

Poprzez tę wielką ofiarę Saul mógł uroczyście świętować zwycięstwo nad Amalekitami, przemieniając je w celebrację triumfalną.

O zwycięstwie tak fetowanym lud pamiętałby zawsze, a więc zawsze pamiętałby o Saulu.

W ten sposób król uwieczniłby swoje imię, a lud miałby radość ze świętowania. Dlatego król chce dać satysfakcję żołnierzom, ale przede wszystkim chce umocnić swoją władzę. I tak Saul stopniowo oddala się od Boga i od własnej misji. Ulega pokusom władzy i szaleństwa, a zatem Bóg oznajmi mu za pośrednictwem Samuela, że odrzuca go jako króla.

Na jego miejsce Pan wybiera Dawida, króla według serca Bożego. To odrzucenie Saula stanowi dla nas problem, ponieważ Bóg najpierw go wybrał, teraz go odrzuca. Dzieje się tak dlatego, że to Saul odrzucił Boga. Historyczna postać Saula staje się zarazem postacią, w której objawia się coś z wymiaru eschatolo-

Saul i Dawid: odrzucenie i wybór

17

gicznego. Jako egocentryczny przedstawiciel władzy zamyka się w niej, a to prowadzi do odrzucenia go przez Boga. To odrzucenie nie jest jednakże potępieniem eschatologicznym Saula-człowieka, ale staje się objawieniem Bożego potępienia wobec władzy, która zamyka się w sobie, staje się arogancka, stawiając siebie na miejscu Boga.

Samuel zostaje posłany do Betlejem, gdzie ma namaścić innego króla (1 Sm 16), co nie jest proste, bo król Saul wciąż żyje. Samuel wie, że Saul jest niebezpiecznym człowiekiem, i wie, ile ryzykuje, udając się do Betlejem. Król dowiedział się bowiem od Samuela, że Bóg chce, by na jego miejscu był ktoś inny, dlatego uważnie obserwuje sytuację, wiedząc, że jego panowanie jest zagrożone. Jeśli dowie się o tym, co ma się stać, prorok będzie zgubiony. Samuel odpowiada więc Bogu: „Jakże pójdę? Usłyszy o tym Saul i zabije mnie” (1 Sm 16, 2). Prorok boi się, próbuje uciec przed zadaniem powierzonym mu przez Boga, ale Bóg nalega i wskazuje mu drogę. Samuel pójdzie do Betlejem pod pretekstem złożenia ofiary. To nie kłamstwo, prorok złoży ofiarę, ale w istocie najważniejszą sprawą nie będzie ofiara, lecz namaszczenie nowego króla.

Samuel wyrusza w drogę, aby wykonać polecenie. To Bóg decyduje o wszystkim, a on

Spis treści

Konferencja 1 Saul i Dawid: odrzucenie i wybór ...... 9 Konferencja 2 Olbrzym i pasterz: walka Dawida z Goliatem ........................................ 23 Konferencja 3 Tajemnicze drogi Boże: Dawid zostaje królem .................................. 39 Konferencja 4 Sprzeniewierzenie się Bożemu wybraniu: grzech z Batszebą ............ 57 Konferencja 5 Miecz w sercu: bunt Absaloma ......... 75