Królestwo Boże a Kościół by Wydawnictwo Salwator

Królestwo Boże a Kościół Redakcja: Marek Chojnacki OCist ks. Józef Morawa Andrzej A. Napiórkowski OSPPE

Wydawnictwo SALWATOR Kraków 2012

Korekta Zofia Smęda Anna Śledzikowska Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Anna Olek Projekt okładki Artur Falkowski Na okładce Fra Angelico, Kazanie na Górze, fresk, Florencja

Publikacja finansowana z dotacji na utrzymanie potencjału badawczego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie przyznanej przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku 2012

ISBN 978-83-7580-298-6

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 260-60-80, faks (12) 269-17-32 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com

Słowo Rektora UPJPII Relacja między królestwem Bożym a Kościołem stanowi punkt centralny eklezjologii biblijnej. Powstaje pytanie, czy królestwo Boże jest rzeczywistością wyłącznie przyszłą i eschatologiczną, czy też rozpoczęło się już z Jezusem i w Kościele, a także w nim się realizuje? Często pojawiają się dzisiaj głosy: „Chrystus – tak, Kościół – nie”. Są one dowodem na niedokładne wsłuchanie się w nauczanie Jezusa, którego wolą było założenie Kościoła niejako uosabiającego ideę królestwa Bożego. Temat tej konferencji odsyła nas do wizji Kościoła, jakiego pragnął Chrystus, głosząc ponad trzydzieści przypowieści o królestwie Bożym. Przyszedł On na ziemię przecież nie po to, aby organizować królestwo w sensie polityczno-terytorialnym, ale religijno-moralnym. Królestwo Boże, o którym mówił Jezus, to życie zgodne z wolą Bożą, dojrzewanie ludzkiego serca do tego, aby mogło być przeniesione do wspólnoty istniejącej wiecznie. Królestwo obecne w działalności Jezusa jest kontynuowane w życiu Kościoła i ożywia go. Kościół ze względu na swoją moc wiązania i rozwiązywania jest warunkiem i pierwszym krokiem w kierunku błogosławionej wspólnoty przyszłego królestwa. Podjęcie tej problematyki dziś jest szczególnie ważne, gdyż często dochodzą nas głosy czy informacje medialne, jak bardzo wypaczone i upolitycznione jest pojęcie królestwa Bożego we 5

współczesnym świecie. Chrześcijanin jednak powinien myśleć o Kościele takim, jakiego pragnie Chrystus, w którym zawsze znajdzie się miejsce dla syna marnotrawnego. Konieczne jest pochylenie się na tą problematyką w aspekcie biblijnym, historycznym i antropologicznym dla rozwoju Kościoła i dla królestwa Bożego (propter regnum Dei). ks. prof. dr hab. Władysław Zuziak Rektor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie

Referaty

Ks. dr hab. Artur Malina prof. UŚ Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Królestwo Boże w Piśmie Świętym i jego relacja do Kościoła Benedykt XVI w swojej pierwszej książce o Jezusie przypomina sformułowaną już przed dwoma wiekami tezę o zniekształceniu przez uczniów najważniejszej idei Jego nauczania. Miejsce Jezusowego orędzia o panowaniu Boga miały zająć zarówno ich wypowiedzi o Jego tożsamości, o Jego relacji do Boga oraz o zbawczym znaczeniu Jego życia dla ludzi, jak i działania zmierzające do ustanowienia instytucjonalnych ram dla ich wspólnoty1. Papie1

J. Ratzinger/Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu. Część 1: Od chrztu w Jordanie do Przemienienia, Kraków 2007, s. 52–53: „Centralna treść «Ewangelii» brzmi następująco: królestwo Boże jest blisko. Na linii czasu pojawił się słup graniczny, dokonuje się coś nowego. Ten dar domaga się od ludzi odpowiedzi w postaci nawrócenia i wiary. Centrum tego przesłania stanowi wieść o bliskości królestwa Bożego. Jego zwiastowanie stanowi rzeczywiście ośrodek słów i działania Jezusa. Może to potwierdzić informacja statystyczna: wyrażenie „królestwo Boże” pojawia się w Nowym Testamencie 122 razy – z tego 99 razy w trzech Ewangeliach synoptycznych, przy czym 90 z tych tekstów to słowa Jezusa. W Ewangelii Jana i w pozostałych pismach nowotestamentowych słowo to odgrywa już tylko niewielką rolę. Można by powiedzieć: główną oś przedpaschalnego przepowiadania Jezusa stanowi orędzie królestwa Bożego, natomiast centrum przepowiadania apostolskiego po Wielkanocy stanowi chrystologia. Czy równa się to odejściu od autentycznego przepowiadania Jezusa? Czy odpowiada prawdzie twierdzenie Rudolfa

Ks. dr hab. Piotr Szczur prof. KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie

Królestwo Boże i Kościół w pierwszych wiekach chrześcijaństwa Zarys problematyki Encyklopedia katolicka podaje następującą definicję królestwa Bożego: „rzeczywistość osobowa, społeczna, religijna, zbawcza, teocentryczna, mistyczna, aktualna i eschatyczno-przyszłościowa, a także królowanie Boga w świecie i sercach ludzi; stanowi centralny temat, treść i zadanie wydarzenia Jezusa Chrystusa oraz misji Kościoła, w którym realizuje się królestwo Chrystusa, przygotowujące do pełni królestwa Bożego; stanowi ono «substancję» historii, a jego władcą jest Mesjasz; widzialną stroną królestwa Bożego oraz szczególnym miejscem jego dziania się i realizacji w świecie jest Kościół”1. „Kościół stanowi ostatni etap historii zbawienia oraz antycypację królestwa Bożego w świecie”2. Czy tak też rozumieli królestwo Boże i Kościół starożytni pisarze chrześcijańscy? Odpowiadając na to pytanie, należy zauważyć, że w różnych okresach historycznych pojęciu „królestwo Boże” nadawano różne znaczenia, między innymi w zależności od rozumienia historii zbawienia i przyjętej eklezjologii3. Rów1

2 3

E. Kasjaniuk, Królestwo Boże, [w:] Encyklopedia katolicka (dalej: EK), t. IX, Lublin 2002, kol. 1338. C. Bartnik, Kościół, [w:] EK IX, kol. 994. Por. E. Kasjaniuk, Królestwo Boże. II. W teologii, kol. 1344.

nież w różnoraki sposób próbowano odpowiedzieć na pytanie, jakie relacje zachodzą pomiędzy królestwem Bożym i Kościołem. Z tego względu w niniejszym artykule zostanie podjęta próba analizy myśli wybranych pisarzy wczesnochrześcijańskich na temat rozumienia przez nich królestwa Bożego4 i jego związku z Kościołem.

1. Ojcowie Apostolscy Na wstępie warto zauważyć, że u Ojców Apostolskich idea królestwa Bożego pojawia się przede wszystkim w kontekście eschatologicznym5. Taki też kontekst i charakter miała eklezjologia nowotestamentalna6. Wynikało to z faktu, że w świadomości chrześcijan istniało głębokie przekonanie o szybkim końcu świata i rychłej Paruzji. W życiu duchowym pierwszych chrześcijan dostrzega się pewne zniecierpliwienie wynikające z pragnienia realizacji czasu Kościoła w królestwie Bożym, a ich gorące życzenie, które można odnaleźć w Didache: „niech przyjdzie łaska 4

W zaprezentowanych rozważaniach pominięto zagadnienia związane z millenaryzmem (lub chiliazmem) – doktryną zakładającą istnienie ziemskiego królestwa Chrystusa przed końcem czasów. Przykładowo, w Liście Barnaby pojawiają się sformułowania: ¹ basile…a toà qeoà (Epistula Barnabae, 21, 1, ed. R. A. Kraft: Épître de Barnabé, [Sources Chrétiennes, t. 172] (dalej: SCh), Paris 1971, s. 214, przekład polski A. Świderkówna, [w:] Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, [Biblioteka Ojców Kościoła, t. 10] (dalej: BOK), Kraków 2010, s. 199), ¹ basile…a toà kur…ou (Epistula Barnabae, 4, 13, SCh 172, s. 104, BOK 10, s. 182), ¹ basile…a Ihsoà (Epistula Barnabae, 8, 5, SCh 172, s. 140, BOK 10, s. 187) i ¹ basile…a (Epistula Barnabae, 8, 6, SCh 172, s. 140, BOK 10, s. 187; tamże, 7, 11, SCh 172, s. 136, BOK 10, s. 187, w kontekście, który wyraźnie wskazuje na królestwo Boże), a oznaczają one raczej eschatologiczne królestwo Chrystusa. Por. L. Padovese, Wprowadzenie do teologii patrystycznej, Kraków 1994, s. 95.

Dr Marek Piotr Chojnacki OCist

Średniowieczna wizja: między królestwem Bożym a Kościołem Syntezę myśli wczesnego średniowiecza, w sensie ideologii apokaliptycznej, przedstawił Adso, mnich z klasztoru Montier-en-Der, w dziele De ortu et tempore Antichristi necnon et tractatus qui ab eo dependunt, napisanego w latach 953–954 na prośbę królowej Gerbery, postaci mało znanej, żony króla lotaryńskiego, Henryka, lennika Ludwika IV króla Francji, obdarzonego przez historię przydomkiem Zamorski. Zainspirowany przez królową autor, co sam podkreśla, nie jest samodzielny i korzysta z pism powstałych głównie w okresie Karolingów. Adso broni pozostałości dynastii i uważa, że antychryst nadejdzie, gdy nie pozostanie nic ze spuścizny cesarstwa rzymskiego. Antychryst będzie człowiekiem, ale będzie wykonywał dzieła podobne do cudów Chrystusa, aby móc zwodzić. Jest w tym pewien dualizm, może teologicznie mało poprawny. W ostateczności zwycięży Chrystus, a Sąd Ostateczny zostanie poprzedzony gestem, podczas którego legalny cesarz1 złoży swoją koronę na Górze Oliwnej2. 1

Nieprzypadkowa jest tu rola władcy. Namaszczony monarcha reprezentował Boży porządek i nie był zwyczajnie człowiekiem świeckim. Temat omówiony m.in., [w:] J. Le Goff, Le Roi dans l’Occident médiéval, Paris 2004, tłum. włoskie: Il re nell’Occidente medievale, Roma 2006; E. H. Kantorowicz, The King’s Two Bodies, A Study in Mediaeval Political Theology, Princeton 1957, tłum. polskie: Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej, tłum. M. Michalski, A. Krawiec, Warszawa 2007. C. Carozzi, Visiones Apocalípticas en la Edad Media. El fin del mundo y la salvación del alma, Madrid 2000, 3–13; Adso Dervensis, De ortu et tem-

Oczekiwanie na powtórne przyjście Pana, często pełne trwogi przed sądem Najwyższego, jest jedną z cech charakterystycznych myślenia w wiekach średnich. Można się do niego przybliżyć, dając obrazy pochodzące od wielu autorów. W krótkim referacie postaram się przybliżyć pisma szczególnej postaci: Joachima z Fiore3, starając się akcentować jedno z jego mniej znanych przemyśleń. Podstawowe dane biograficzne Joachima4 są dosyć znane5. Urodził się około 1135 roku jako syn notariusza w służbie arcybiskupa Cosenzy. Ojciec rozpoczął wprowadzanie syna do kariery notarialnej na dworze Normanów w Palermo. Tę drogę młody Joachim jednak porzucił na rzecz życia eremickiego; udokumentowana jest jego podróż do Ziemi Świętej, na górze Tabor miał doświadczyć objawienia, w sensie zrozumienia jedności między Starym a Nowym Testamentem. Po powrocie na Sycylii i w Kalabrii prowadził życie eremickie, mając za wzór mnichów o tradycjach greckich, wtedy jeszcze licznych na tym terenie. Stopniowo zaczyna głosić Słowo Boże i dlatego przyjmuje święcenia prezbiteratu. Wstępuje do nowo powstałego klasztoru Corazzo, zostaje opatem i razem z mnichami stara się o przyłączenie wspólnoty do zakonu cysterskiego. Początkowo te prośby są odrzucane.

pore Antichristi necnon et tractatus qui ab eo dependunt, CSEL CM XLV, Turnolti 1976. Dla samego Joachima rozważanie tematu przyszłego świata w odniesieniu do biblijnej Apokalipsy jawi się jako jeden z najważniejszych tematów: Gioacchino da Fiore, Sull’Apocalisse, red. A. Tagliapietra, Milano 2008; tenże, De Gloria Paradisi, ed. R. Gaudio, Celico 2005. Za jedną z najważniejszych monografii można uznać: B. McGinn, The Calabrian Abbot. Joachim of Fiore in the History of Western Thought, New York 1985. Poszukiwanie biografii Joachima można rozpocząć od: J. Grzeszczak, Joachim z Fiore. Średniowieczny przyczynek do teologii dziejów, Poznań 2006, s. 11–70; F. Troncarelli, Gioacchino da Fiore. La vita, il pensiero, le opere, Roma 2002, s. 11–34; E. Pispisa, Gioacchino da Fiore e i cronisti medievali, Messina 1986.

Prof. dr hab. Andrzej A. Napiórkowski OSPPE Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Królestwo Boże jest (i nie jest) Kościołem Uwagi wprowadzające Tak ustawiony temat sugeruje, aby najpierw dokonać teologicznej prezentacji królestwa Bożego, a następnie spróbować ukazać przejście od tej rzeczywistości Bożej do rzeczywistości bosko-ludzkiej, jaką jest Kościół. Kolejnym punktem naszej refleksji będzie przedstawienie problematyki rozumienia Kościoła, aby w końcowej fazie niniejszego wywodu porównać obie te rzeczywistości, wykazując, iż mimo licznych podobieństw, nie są one bynajmniej identyczne. Rekonstruując dość skomplikowane relacje Kościoła i królestwa Bożego, warto już na wstępie odnotować, że wielu Ojców Kościoła, teologów średniowiecza czy reformatorów XVI wieku na ogół utożsamiało te dwie wielkości. Teologia ostatniej doby, inspirując się tekstami II Soboru Watykańskiego, zaznacza mniejszą lub większą różnicę między Kościołem a królestwem Bożym, czasami nazbyt jednostronnie koncentrując się na historycznym wymiarze tego pierwszego i na eschatologicznym charakterze drugiego.

1. Co to jest królestwo Boże? Problematyka królestwa Bożego (hebr. malkūt) ma swoje znaczące miejsce w objawieniu judeochrześcijańskim. Teksty Starego Testamentu odsłaniają nam prawdę o centralnym znaczeniu dla Izraela panowania Jahwe i przyporządkowanej do niego instytucjonalnej formy królestwa Bożego (por. Ps 103, 19; Ps 22, 29; 1 Krn 29, 11). Charakterystyczna dla wyobrażenia o panowaniu Boga i królestwie Boga w przedpaństwowym Izraelu była już w okresie patriarchów wiara w transcendentalnego i osobowego Boga Ojca, który dziejowo-zbawczo objawił się w świecie swoim wybranym. Ten Bóg praktykuje solidarność z ludźmi jako swoimi braćmi i siostrami. Jak pokazuje Rdz 12–50 On ich broni, składa obietnice, spełnia je, zawiera z nimi przymierza, jest u nich w gościnie, karze i błogosławi. Rozumienie królestwa Bożego ulegało u Żydów zmianom. W pierwotnym judaizmie idea królestwa Bożego była ściśle powiązana z ideą królestwa narodowego czy też nawet nacjonalistycznego. Im bardziej na przestrzeni dziejów Izraela idea ta oddalała się od socjalnych oraz politycznych wątków, tym większe nadzieje pokładano w Jahwe i coraz bardziej oczekiwano Jego królestwa. Dlatego samo pojęcie królestwa Bożego i jego treści przechodziły swoją ewolucję, zaczynając od konstytuowania się monarchii Dawida w Jerozolimie i centralizacji kultu Jahwe w tamtejszej świątyni na Syjonie, poprzez wygnanie babilońskie, nabierając coraz bardziej charakteru eschatologicznego i apokaliptycznego, a uwalniając się od elementów doczesnych. Izrael zaczyna oczekiwać eschatologicznego królestwa Bożego, które jakkolwiek ma swoje formy polityczne, narodowe czy społeczne, to jednak odbierane jest z czasem coraz bardziej jako rzeczywistość duchowa. Ostatecznie koncepcja królestwa przyjęła u Żydów dwie formy: narodowo-mesjańską i kosmiczno-eschatologiczną1. 1

Por. E. Haag, Herrschaft Gottes, Rech Gottes, [w:] Lexikon für Theologie und Kirche, Freiburg – Basel – Rom – Wien 1996, Bd. 5, K. 26–28;

Ks. dr Józef Morawa Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Nauka o królestwie Bożym w Katechizmie Kościoła Katolickiego W planowanym wystąpieniu chodzi o wskazanie na zapisy o królestwie Bożym w nauce Katechizmu Kościoła Katolickiego z 1992 roku. Takie podejście może wydawać się zbyt proste i nienaukowe i raczej przypominać próbę „policzenia” użytych w Katechizmie terminów „królestwo Boże” i przedstawienia ich powiązania z aktualną w danym miejscu omawianą treścią. Od czegoś jednak trzeba zacząć. Bezpośrednim celem takiego podejścia jest zwrócenie uwagi na pewien rodzaj egzegezy słowno-teologicznej, bez której nie może się obejść żadna dalsza próba głębszej syntezy podejmowanych tematów, na co wskazuje i sama metoda teologiczna, i praxis Kościoła1. Dlaczego jest mowa o Katechizmie? Jest on po prostu, po Piśmie Świętym i księgach liturgicznych, najbardziej dostępną księgą naszego Kościoła, w której temat 1

Przykładem mogą być tematy przekrojowych monotematycznych referatów na konferencji naukowej z racji 10. rocznicy opublikowania Katechizmu (28.10.2003) w sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Krakowie-Łagiewnikach: H. Seweryniak, Współczesne kwestie chrystologiczne w świetle Katechizmu Kościoła Katolickiego (s. 41-75); J. Nagórny, Najważniejsze współczesne problemy moralne w świetle Katechizmu Kościoła katolickiego (s. 99-152), [w:] T. Panuś, W co Kościół wierzy i z czego żyje. W 10. rocznicę opublikowania Katechizmu Kościoła Katolickiego, Kraków 2004.

103

dotyczący królestwa Bożego jest mocno zapisany i to w sposób ściśle teologiczny. Jego powaga zarówno doktrynalna, jak i praktyczna w naszym Kościele nie potrzebuje dodatkowego uzasadnienia. Na początku artykułu przybliżę znaczenie Katechizmu i jego rolę jako specjalnej wagi locus theologicus. Następnie podam istotne punkty zaplanowanego tematu wystąpienia. Z nich wyłoni się ogólny zarys podjętego rozważania.

1. Czym jest Katechizm? W pierwszych numerach Katechizmu Kościoła Katolickiego z 1992 roku przedstawiony dosyć szczegółowo jego historyczny i ideowy rodowód, jakby metryka pochodzenia2. Nawiązuje się w niej do dziejów Kościoła, z których można się dowiedzieć, że czasy jego zmagań o wierność nauce Jezusa Chrystusa i przejawy jego odnowy od samych jego biblijnych początków były ściśle związane z podejmowanym w szczególny sposób wysiłkiem katechetycznym, który w wielu wypadkach pokrywał się z głęboką refleksją teologiczną3. Świadectwem są wielkie katechezy Ojców Kościoła, jak choćby św. Cyryla Jerozolimskiego, św. Jana Chryzostoma i innych, które i dzisiaj mają wzorcowy charakter (8). Czytamy tam, że posługa katechetyczna swoją treść i moc czerpała i czerpie z soborów Kościoła powszechnego, spośród których Sobór Trydencki (1545–1563) jest wyjątkowy dla tego 2

Cytaty i odniesienia z II wydania Katechizmu poprawionego, Poznań 2002. W tekście Katechizm będzie zamiennie oznaczany skrótem: Katechizm lub KKK. Numery odnośnych tekstów Katechizmu w cytatach i tekście będą podawane w nawiasach bez dodatków typu: nr, Katechizm czy KKK. Por. R. Murawski, Geneza i rozwój katechizmu w Kościele katolickim, [w:] T. Panuś (red.), W co Kościół wierzy i z czego żyje. W 10. rocznicę opublikowania Katechizmu Kościoła Katolickiego, Kraków 2004, s. 153–171; tenże, M. Rusecki, Katecheza, EK VIII, Lublin 2000, kol. 1027–1034.

104

Ks. dr hab. Wojciech Zyzak prof. UPJPII Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Duchowość chrześcijańska pomiędzy królestwem Bożym, Kościołem i światem Wstęp Konstytucja Duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes w 45. numerze stwierdza: „Kościół zarówno pomagając światu, jak też wiele od niego otrzymując, zmierza ku temu jednemu, aby nadeszło królestwo Boże i żeby urzeczywistniło się zbawienie całego rodzaju ludzkiego”. W zdaniu tym występują trzy różne, choć istotnie ze sobą związane rzeczywistości: świat, Kościół i królestwo Boże. Alfą i Omegą, niejako zwornikiem tych rzeczywistości jest Chrystus, Słowo Boże. Przez Niego wszystko się stało, czyli świat stworzeń, wraz z rodzajem ludzkim. Słowo Boże stało się ciałem, by zbawić wszystkich i wszystko w sobie złączyć. Darem Wcielonego Słowa dla świata jest Kościół jako „powszechny sakrament zbawienia”. Pielgrzymujący Kościół zmierza ku wypełnieniu się historii ludzkiej w Panu, który jest celem dziejów i w którym zostanie odnowione to, co na niebie i to, co na ziemi (por. Ef 1,10). Sobór podkreśla ścisłą łączność Kościoła pielgrzymującego do królestwa Ojca z całą rodziną narodów (por. KDK 1). Ma to znaczenie dla relacji świata, Kościoła i królestwa. Choć należy odróżnić postęp ziemski od wzrostu królestwa Chrystusowego, to przecież „dla

141

królestwa Bożego nie jest obojętne, jak dalece postęp ten może przyczynić się do lepszego urządzenia społeczności ludzkiej” (KDK 39). Troska w duchu Pana o dobra natury i owoce ludzkiej zapobiegliwości pozwoli je odnaleźć przemienione w „wiecznym i powszechnym królestwie” (KDK 39). Dotyczy to również aktywności gospodarczo-społecznej (por. KDK 72). Czy wobec tego można powiedzieć, że zadaniem Kościoła jest przemiana świata w królestwo Boże? Czy można tu nawet mówić o pewnej chronologii, gdzie również czasowo Kościół mieści się pośrodku, pomiędzy światem a pełnią królestwa, skoro jak pisze A. Czaja, na końcu Kościół będzie „niepotrzebny”, gdyż będzie już istniało królestwo?1 Dla chrześcijańskiej duchowości kluczowe znaczenie ma ustalenie odpowiednich proporcji trzech omawianych rzeczywistości, a szczególnie relacji świata i królestwa2. W historii bowiem zarówno podważanie wartości świata i Kościoła, by docenić królestwo, jak i przecenianie więzi królestwa z rozwojem cywilizacji, owocowało elementami duchowości, które prowadziły na bezdroża. Poniżej postaramy się to ukazać na kilku przykładach.

1. Kwestionowanie wartości świata Najpierw wypada wspomnieć o postawie wobec świata. „Papierkiem lakmusowym” jest tu sposób ujmowania rzeczywistości doczesnych, zwłaszcza materii. Oczywiście Ojcowie Kościoła, walcząc z pseudognozą, podkreślali, że materia jest stworzona przez Boga i jako taka nie jest zła3. Już od św. Pawła i św. Jana Kościół 1

Por. A. Czaja, Traktat o Kościele, [w:] Dogmatyka, t. 2, Warszawa 2006, s. 474n. Por. M. Knapp, Herrschaft Gottes, [w:] Lexikon für Theologie und Kirche, t. 5, Freiburg im Breisgau 2006, k. 34. Kongregacja do spraw Nauki Wiary, List do Biskupów Kościoła Katolickiego o niektórych aspektach medytacji chrześcijańskiej, nr 8.

142

Dyskusja

Ks. Grzegorz Dziewulski Pytanie do o. Andrzeja Napiórkowskiego: przyglądając się Kościołowi poza Europą, uwzględniając różną formę obecności Kościoła na innych kontynentach, choćby ich faktyczną wielkość, można postawić pytanie: czemu w krajach Ameryki Łacińskiej teologia wyzwolenia preferuje rzeczywistość królestwa Bożego bardziej niż Kościoła jako sposobu przeżywania chrześcijaństwa. Czy nie jest to związane bardziej z historycznym charakterem Kościoła i jego uwikłaniem w różne sytuacje czy systemy społeczno-polityczne? Natomiast sytuacja królestwa Bożego jest pewną niezależnością, ewangelicznością. Czy nie należy widzieć królestwa Bożego jako kryterium do formowania się czy oczyszczania Kościoła nie tylko w sensie biblijnym, ale najgłębiej teologicznym?

O. Andrzej Napiórkowski Teologia latynoamerykańska odniosła się do narzędzi marksistowskich przy interpretacji treści Objawienia i rzeczywiście bardziej dostrzegała Kościół jako instytucję historyczną i preferowała pojęcie królestwa Bożego, które jest niedopracowane. Teologia ta miała szersze pole manewru i nie chciała się utożsamiać z watykańską wizją teologii wyzwolenia. Bardziej zaważyły sprawy socjalne i jest wątpliwe, czy teolodzy ci wchodzili głębiej w analizę samego Objawienia.

Ks. Grzegorz Dziewulski Moje pytanie, oparte na przemyśleniach Medarda Kehla SJ, sugeruje, że tamte formy przeżywania Kościoła powinny być 163

Artykuły

Ks. dr Grzegorz Dziewulski

Królestwo Boże jako kryterium tożsamości Kościoła i jego odniesienia do świata Celem niniejszego artykułu jest próba wskazania teologicznych, pastoralnych i po części socjologicznych konsekwencji dla Kościoła wynikających z jego związków i odniesień do zwiastowanego i zainicjowanego przez Jezusa królestwa Bożego. W pierwszej części przybliżone zostanie pojęcie i rzeczywistość królestwa Bożego w kontekście jego historycznej postaci, jaką jest Kościół. Część druga poświęcona została teologicznym implikacjom wynikającym dla Kościoła z jego związków z królestwem Bożym. Wreszcie w ostatniej części poruszone zostaną wybrane okoliczności społeczne, pomocne w zrozumieniu współczesnej sytuacji Kościoła w Europie, a mające królestwo Boże jako swój kontekst lub wyznacznik ich interpretacji.

Rzeczywistość królestwa Bożego a tożsamość Kościoła Greckie basileia theou (hebr. malchut Jahwe) oznacza ogólnie królewską władzę i suwerenne panowanie Boga. W wypowiedziach Starego Testamentu idzie jednak o jego manifestację w szczególnym zakresie czy stanie, pozwalającą od strony rzeczowej wi179

Ks. dr Damian Wąsek

Kościół a królestwo Boże we wczesnej eklezjologii Hansa Künga W jakich wymiarach Kościół, który tworzymy tutaj, na ziemi, jest rzeczywistością Bożą? Gdzie znajduje się granica między tym, co święte i pochodzące „z wysoka”, a tym, co ludzkie i wynikające z naszych zabiegów organizacyjnych, formalnych czy praktycznych? Ile jest Boga w Kościele? Te pytania wydają się stanowić przedmiot refleksji wielu świadomych katolików, dążących do jedności wyznawców innych denominacji chrześcijańskich czy szukających uzasadnienia swego wyboru ateistów. To one – jak się wydaje – stoją również za postawą określaną sloganem: „Chrystus tak, Kościół nie”, wybrzmiewającym szczególnie mocno w ostatnich dziesięcioleciach1. Te i podobne pytania zadawali sobie i zadają teologowie, a jedną z płaszczyzn możliwych odpowiedzi jest relacja między Kościołem a królestwem Bożym. Celem niniejszego opracowania jest analiza tego tematu eklezjologicznego w myśli Hansa Künga (ur. 1928), wybitnego teologa fundamentalnego i ekumenisty z uniwersytetu w Tybindze. Poszukam odpowiedzi na następujące pytania: Jakie, według Künga, jest najwłaściwsze ujęcie wzajemnych odniesień Kościoła i królestwa Bożego? Ja1

Potwierdzeniem tej tezy są rozważania źródeł kryzysu Kościoła przeprowadzone, [w:] W. Kasper, J. Moltmann, Jezus – tak, Kościół – nie?, Kraków 2005.

205

Dr hab. Adelajda Sielepin prof. UPJPII Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Kościół i „zadatek” królestwa Bożego w liturgii Pojęcia „Kościół” i „królestwo Boże” należą do najbardziej podstawowych kategorii zbawczych chrześcijaństwa. Często są ze sobą utożsamiane, bo czas Kościoła zakłada również istnienie królestwa Bożego1. Nowy Testament przychodzi nam z pomocą w tym rozróżnieniu, kiedy określa, że podstawą twierdzenia „Królestwo Boże już pośród nas jest” (por. Łk 17,21) stało się przyjście Jezusa. Stąd królestwo Boże jest uprzednie wobec Kościoła, którego początek ma miejsce w Pięćdziesiątnicy. Zatem warunkiem i istotą królestwa Bożego jest Osoba Jezusa Chrystusa, którego Orygenes nazwał tytułem „autokrólestwo” „autobasileia”2, jakby „królestwo wcielone”. Ten teologumen kieruje nasze poszukiwania królestwa Bożego ku samemu Jezusowi i Jego obecności na ziemi. Jego historyczna i osobowa obecność jest kontynuowana w liturgii Kościoła3, zatem liturgia wydaje się najcelniejszym locus theologicus do rozstrzygnięcia kwestii relacji Kościoła do królestwa Bożego i samego życiodajnego za1 2 3

Por. KK 5. Orygenes, In Joh. Comm., 14, 7, PG 13, 1197B. Jedno z najbardziej reprezentatywnych stwierdzeń patrystycznych na ten temat: Quod conspicuum fuit in Christo transivit in Ecclesiae sacramanta – św. Leon Wielki, Sermo 74,2, PL 54, 398A.

225

Spis treści

Słowo Rektora UPJPII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Referaty K s . d r h a b. A r t u r M a l i n a p ro f. U Ś Królestwo Boże w Piśmie Świętym i jego relacja do Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 K s . d r h a b. P io t r S z c z u r p ro f. K U L

Królestwo Boże i Kościół w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Zarys problematyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Dr Mare k P iotr C ho jnack i O C ist Średniowieczna wizja: między królestwem Bożym a Kościołem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Prof. dr hab. Andr z e j A . Na piórkowsk i O SPPE Królestwo Boże jest (i nie jest) Kościołem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Ks. dr Józ e f Morawa Nauka o królestwie Bożym w Katechizmie Kościoła Katolickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 K s . d r h a b. Wo j c i e c h Z y z a k p ro f. U PJ P I I Duchowość chrześcijańska pomiędzy królestwem Bożym, Kościołem i światem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 Dyskusja Ks. Grzegorz Dziewulski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 O. Andrzej Napiórkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Ks. Grzegorz Dziewulski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 O. Andrzej Napiórkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

249

Ks. Józef Morawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Inż. arch. Michał Florek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 Ks. Grzegorz Strzelczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 O. Andrzej Napiórkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Ks. Grzegorz Strzelczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 O. Piotr Dąbek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Ks. Adam Kubiś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 O. Andrzej Napiórkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 O. Dionizy Łukaszuk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Ks. Józef Morawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 O. Dionizy Łukaszuk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Ks. Józef Morawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Ks. Grzegorz Strzelczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 O. Andrzej Napiórkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Ks. Józef Morawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 [Głos z sali] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 O. Andrzej Napiórkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Ks. Grzegorz Strzelczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Ks. Wojciech Zyzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 [Głos z sali] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Ks. Wojciech Zyzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Ks. Józef Morawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 O. Andrzej Napiórkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Ks. Grzegorz Strzelczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Artykuły Ks. dr Gr z e gor z Dzie w ulsk i Królestwo Boże jako kryterium tożsamości Kościoła i jego odniesienia do świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 K s . d r Da m i a n Wą s e k Kościół a królestwo Boże we wczesnej eklezjologii Hansa Künga . . . . 205 D r h a b. A de l a jd a S i e l e p i n p ro f. U PJ P I I Kościół i „zadatek” królestwa Bożego w liturgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225