Majowa terapia by Wydawnictwo Salwator

ks. Eugeniusz Burzyk

Majowa terapia L I TA N I A L OR E TA Ń S K A

Wydawnictwo SALWATOR Kraków

Konsultacja wydawnicza ks. dr Piotr Greger Korekta Zofia Smęda Anna Śledzikowska Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Anna Olek Projekt okładki Artur Falkowski Wydrukowano na papierze Lux Cream 80g, vol. 1.8 dostarczonym przez Zing Sp. z o.o.

Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał l.dz. 111/P/2011 Kraków, 3 marca 2011

ISBN 978-83-7580-225-2

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 260-60-80, faks (12) 269-17-32 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com

Litania to rodzaj opatrznościowego otworu strzelniczego czy okienka. Wezwania litanii to jakby strzały docierające do Serca niezrównanej Matki, niosące wieść o naszej nadziei i oczekiwaniach. Alessandro Pronzato

ZAMIA ST WST ĘPU Jaka jest geneza i znaczenie litanii? Pochodzi od greckiego słowa litaneia i łacińskiego litania. Oznacza modlitwę błagalną, odmawianą prywatnie lub publicznie, skierowaną bezpośrednio do Boga [poszczególnych osób Boskich] lub za wstawiennictwem Maryi czy świętych. Składa się z krótkich wezwań [błagalnych próśb] odmawianych na przemian przez prowadzącego i wiernych. Litania jest nie tylko wołaniem o pomoc, ale także oddaniem czci Bogu, Maryi i świętym, gdyż podkreśla ich przymioty i tytuły. Do 1601 roku znanych było około sześćdziesięciu litanii, z których większość została uznana za błędne. Obecnie publicznie można odmawiać sześć: do Najdroższej Krwi Chrystusa Pana, do Najświętszego Imienia Jezus, do Najświętszego Serca Pana Jezusa, Loretańską, do Świętego Józefa, do Wszystkich Świętych. Dlaczego loretańska? Nazwa pochodzi od włoskiego miasta Loreto, gdzie w sanktuarium maryjnym, istniejącym od końca XII wieku, litania ta odmawiana jest publicznie od 1531 roku. Jak powstała Litania loretańska? To, że odmawiano ją w Loreto, nie oznacza, że tam powstała [została napisana]. Śpiewali ją w różnych formach pielgrzymi przybywający do sanktuarium, dodając wciąż nowe wezwania. Jest dziełem wielu anonimowych i nieznanych autorów. Jedna z teorii mówi o tym, że powstała w Paryżu lub jego okolicach w latach 7

LI TANIA LORETAŃSKA

Kyrie elejson, Chryste elejson, Kyrie elejson. Chryste, usłysz nas, Chryste, wysłuchaj nas. Ojcze z nieba, Boże – zmiłuj się nad nami, Synu, Odkupicielu świata, Boże, Duchu Święty, Boże, Święta Trójco, Jedyny Boże, Święta Maryjo – módl się za nami, Święta Boża Rodzicielko, Święta Panno nad pannami, Matko Chrystusowa, Matko Kościoła, Matko łaski Bożej, Matko nieskalana, Matko najczystsza, Matko dziewicza, Matko nienaruszona, Matko najmilsza, Matko przedziwna, Matko dobrej rady, Matko Stworzyciela, Matko Zbawiciela, Panno roztropna, Panno czcigodna, Panno wsławiona, Panno można, Panno łaskawa, Panno wierna, Zwierciadło sprawiedliwości, Stolico mądrości, Przyczyno naszej radości, 13

Co oznaczają zwroty Kyrie elejson, Chryste elejson? W języku greckim Kyrios znaczy Pan, Władca. W Starym Testamencie słowem Kyrios zastępowano imię Boga Ojca, a w Nowym Testamencie odnosiło się ono do Chrystusa [stąd Chryste, od greckiego Christe]. Czasownik elejson znaczy „litować się”, „okazać łaskę i miłosierdzie”. Kyrie elejson tłumaczymy więc jako: „Panie, zmiłuj się”. Dlaczego wezwanie to powtarza się trzykrotnie? W pierwszych wiekach chrześcijaństwa Kyrie elejson powtarzano wiele razy, zwłaszcza w liturgii wschodniej. Dopiero w IX wieku liczbę wezwań ograniczono do trzech ze względu na Trzy Osoby Boskie. Pierwsze Kyrie odnosi się do Boga Ojca, drugie do Syna Bożego [zastąpiono je więc słowem Chryste], trzecie do Ducha Świętego. Dlaczego w języku greckim? W liturgii odprawianej w Rzymie aż do końca IV wieku używano języka greckiego. Ze względu na jego nieznajomość lud włączał się do liturgii, powtarzając krótkie inwokacje [wezwania]. Takim wezwaniem są słowa Kyrie elejson, Chryste elejson, Kyrie elejson rozpoczynające również Litanię loretańską. Z powodu powszechności i popularności wśród ludu przetrwały one w liturgii, mimo zaistnienia języka łacińskiego oraz języków narodowych. Dlaczego wezwanie to umieszczono na początku litanii? Powtarzając: Panie, zmiłuj się, Chryste, zmiłuj się, Panie, zmiłuj się, uświadamiamy sobie naszą słabość i grzeszność, a tym samym potrzebę nawrócenia i otwarcia się na Boże miłosierdzie. Umieszczenie tych słów przed wezwaniami do Matki Bożej przypomina, że to Bóg w Trójcy Świętej jest ostatecznym i jedynym celem naszych modlitw, a nie Maryja, która jednak może wstawiać się za nami u Boga.

K YRIE ELEJSON, CHRYST E ELEJSON, K YRIE ELEJSON

Pewien Anglik zgubił się w Atenach i nie mógł trafić do hotelu. Mówił do taksówkarzy jedyne dwa greckie słowa, jakie znał: „Kyrie, elejson” – „Panie, zmiłuj się”1.

Słowa te wypowiadamy w litaniach, a także na początku Mszy świętej. Są nie tylko wołaniem o Boże miłosierdzie, ale wyrażają tęsknotę za powrotem do domu Ojca. „Jeśli wsiadłeś do niewłaściwego pociągu, nie ma sensu biec korytarzem w przeciwnym kierunku”2 – radził Dietrich Bonhoeffer, teolog sprzeciwiający się nazistom.

1 2

Zob. Timothy Radcliffe, Po co chodzić do kościoła?, przeł. K. Turska, Poznań 2009, s. 35-36. Tamże, s. 38.

Dlaczego Maryję nazywamy Bożą Rodzicielką? Z Ewangelii jasno i bezpośrednio wynika, że Maryja jest Matką Jezusa (zob. Mt 13, 55; J 2, 1-3; 19, 25). Już podczas Zwiastowania anioł oznajmił Jej, że porodzi Jezusa, który nazwany będzie Synem Najwyższego i będzie panował na wieki (zob. Łk 1, 31-33). Także święta Elżbieta pod natchnieniem Ducha Świętego nazywa Maryję „Matką mojego Pana” (zob. Łk 1, 43). Już w 431 roku Sobór Efeski stwierdził oficjalnie, że Maryja jest Matką Boga, Bogurodzicą. W tradycji chrześcijańskiej zachowała ten tytuł, będący wyrazem pobożności i szacunku do roli, jaką odegrała w historii zbawienia. Podkreśla Jej szczególny i bliski związek ze swoim Synem – Jezusem, u którego wyprasza nam łaski. Na czym polega Boże macierzyństwo Maryi? W jednej Osobie Syna Bożego są dwie natury: Boska i ludzka, ściśle ze sobą związane, nierozerwalne, ale niepomieszane. Boską Jezus otrzymał bezpośrednio od Ojca, ludzką – od Maryi, podobnie, jak każde dziecko otrzymuje ją od swej matki. Maryja jest Matką Syna Bożego [całej Jego Osoby] przez to, że dała Mu ludzką naturę (zob. KKK 480-483). Kiedy oddajemy cześć Bożej Rodzicielce? Już w VI wieku obchodzono święto Boskiego Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny. W 1931 roku papież Pius XI ustanowił je na dzień 11 października. W 1961 roku papież Paweł VI podniósł ten obchód do rangi liturgicznej uroczystości i przeniósł na 1 stycznia pod nazwą: Świętej Bożej Rodzicielki Maryi. Uroczystość ta kończy czas oktawy Narodzenia Pańskiego.

ŚWIĘTA BOŻA RODZICIELKO

Salvador Dali nigdy nie czytał recenzji dotyczących swoich obrazów, a jedynie ważył je w dłoni. Gdy plik wycinków z całego tygodnia był duży i ciężki, wyrażał zadowolenie: „Nieważne, co piszą, byle pisali”1.

Boża

Rodzicielka to najwyższy tytuł, jakim można zwrócić się do kobiety. Mimo tak wielkiej godności Maryja wybrała życie skromne i dyskretne, zawsze z boku, wśród innych kobiet, w cieniu swojego Syna.

Jerzy Stuhr jest zażenowany, kiedy w kościele, podczas Mszy świętej, ludzie obserwują go i podchodzą, prosząc o autograf: „Nawet zwrócenie uwagi wydawało mi się niestosowne, bo musiałbym wtedy podnieść głos”2.

1 2

Andrzej Osęka, Kuglarz snów, „Duży Format”, 2004, nr 17/581, s. 16. Ks. Kazimierz Sowa, Słownik języka boskiego. Gwiazdy o ważnych sprawach, Kraków 2009, s. 152-153.

Dlaczego Panno nad pannami? W języku polskim „panna” to przede wszystkim kobieta niezamężna, także dziewica. Litanijne wezwanie: Panno nad pannami można interpretować w ten sposób, że Maryja jest przykładem i wzorem dla wszystkich kobiet żyjących w tym stanie. Jej panieństwo, będące świadomym wyborem, związane jest z dziewictwem. Panna czy mężatka? Ewangelista mówi o zaślubinach Maryi i Józefa (zob. Mt 1, 18), co w tradycji żydowskiej może oznaczać zarówno zaręczyny, jak i ślub. Było to przed wspólnym zamieszkaniem, co wskazuje na zaręczyny. W tym czasie [zazwyczaj przez rok] zaręczeni byli sobie oficjalnie obiecani, jednak nie mogli dopełnić związku, a nawet pozostawać sami. Jednak w tamtych czasach nie było możliwe narzeczeństwo przez całe życie. Należy przypuszczać, że po tym okresie Maryja i Józef zawarli małżeństwo oficjalne. Jednak, zgodnie z nauką i tradycją Kościoła, Maryja nie utrzymywała kontaktów cielesnych z Józefem i pozostała dziewicą. Z punktu widzenia obecnie obowiązującego prawa kościelnego takie małżeństwo, które można by uznać jedynie za „duchowe”, jest nieważne. Zresztą i w tamtych czasach małżeństwo, w którym żona odmawiałaby mężowi prawa do swego ciała, zostałoby zapewne rozwiązane przez wręczenie jej listu rozwodowego. Czy Pismo Święte nazywa Maryję panną? Nowy Testament ani razu nie nazywa Maryi panną. W Starym Testamencie prorok Izajasz w imieniu Boga mówi do króla Judei Achaza: „Dlatego Pan sam da wam znak: Oto PANNA pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel” (Iz 7, 14). Panna [dziewczyna, młoda kobieta] to brzemienna żona króla, mająca urodzić syna – Ezechiasza, który zasiądzie na tronie i zapewni ciągłość rodu Dawida. W szerszym znaczeniu proroctwo to odnoszono do narodzenia oczekiwanego Mesjasza. Do tych słów nawiązuje święty Mateusz, wskazując na Maryję i Jezusa (zob. Mt 1, 22-23). 32

ŚWIĘTA PANNO NAD PANNAMI

Ksiądz Józef Tischner uważał, iż wiele tak zwanych kryzysów wiary wiąże się z miłością do cudzej żony: „Sfera relacji kobieta – mężczyzna i erotyzm pozamałżeński to bardzo ważne źródło odchodzenia od Kościoła i religii”1.

Maryja jest mężatką, a równocześnie Panną na pannami. Tytuł ten wynika z Jej powołania: na pierwszym miejscu nie stawia potrzeb męża, ale Boga. Taka jest też postawa Józefa, którego można by nazwać „mężem nad mężami”.

Święty Cyryl Jerozolimski apelował: „Trzymajmy na wodzy żołądek, by móc trzymać na wodzy i to, co poniżej żołądka”2. Z kolei święty Augustyn zalecał, by małżonkowie w dniach postu powstrzymywali się od współżycia3.

1 2 3

Dorota Zańko, Jarosław Gowin, Przekonać Pana Boga. Rozmowa z ks. Józefem Tischnerem, Kraków 1999, s. 25. Cyt. za: Maciej Müller, W postnych czasach, „Tygodnik Powszechny”, 2009, nr 9 (3112), s. 5. Zob. tamże.

Jaka jest geneza tego tytułu? Od 1467 roku tytuł Matki dobrej rady związany jest z obrazem Matki Bożej w Genazzano w środkowych Włoszech, gdzie znajduje się światowe centrum tego kultu. W Polsce jego najwcześniejszym śladem jest siedemnastowieczny obraz w kościele świętego Jacka w Warszawie. Do litanii wezwanie to wprowadził papież Leon XIII – 22 kwietnia 1903 roku. Co nam radzi Maryja? W czasie całego życia Maryja udzieliła nam jednej rady, żeby słuchać Jezusa i zaufać Mu: „Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie” (J 2, 5). Musiała być osobą nadzwyczaj cichą, skromną i pokorną, skoro Ewangeliści nie zanotowali więcej Jej wypowiedzi. Należy przypuszczać, że gdyby zabierała głos w różnych sprawach, to ze względu na Jej pozycję napisaliby o tym. Swoją postawą Maryja udziela nam jeszcze jednej rady, by być powściągliwym w udzielaniu „dobrych rad”. O wiele skuteczniejsze jest świadectwo i przykład dobrego życia. Czym są „rady ewangeliczne”? Jezus daje wiele różnych rad. Teologia, opierając się na Tradycji Kościoła, wyróżnia trzy, które zostały nazwane ewangelicznymi: posłuszeństwo, ubóstwo i czystość. Były one zachowywane od początku Kościoła, od czasów apostolskich. Ten sposób życia podejmowało wielu ludzi, co doprowadziło do powstania zakonów i zgromadzeń, których członkowie składali śluby posłuszeństwa, ubóstwa, i czystości. Według tych rad żyła także Matka Boża. Dla kogo są rady ewangeliczne? W różnym stopniu i formie – w zależności od możliwości człowieka i stanu, w jakim żyje – dotyczą każdego chrześcijanina. „Bóg chce, by każdy poszczególny człowiek stosował się nie do wszystkich rad, lecz tylko do tych, które są dlań odpowiednie i których wymaga miłość, w zależności od osób, czasu, okoliczności i sił” – radził święty Franciszek Salezy (zob. KKK 1974). 52

MATKO DOBREJ R ADY „Starcy lubią dawać dobre rady, by się pocieszać, że nie są zdolni już dawać złego przykładu”1 – pisał François de la Rochefoucauld.

W całej Ewangelii Maryja udziela tylko jednej rady, wskazując na swojego Syna: „Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie” (J 2, 5). Zdaniem Adama Mickiewicza: „W jednym tylko przypadku rada nie zawadzi; W jakim? – Gdy się Pokora u Mądrości radzi”2.

1 2

François de la Rochefoucauld, Rozważania i uwagi moralne, przeł. L. Staff, Kraków 1992, s. 29. Adam Mickiewicz, Zdania i uwagi, [w:] tenże, Wiersze, t. 1, Warszawa 1983, s. 349.

Czym jest wierność? To stałość w dochowywaniu słowa, dzięki czemu ludzie mogą na nas polegać. Wiernym jest człowiek trwały w uczuciach, który wypełnia zobowiązania, dochowuje przyrzeczeń i obietnic. Wierność dotyczy nie tylko relacji między małżonkami, ale wszystkich kontaktów międzyludzkich (zob. KKK 2365). Święty Paweł zapewnia, że „wierny jest Bóg”, który umacnia nas na drodze do zbawienia (zob. 1 Kor 1, 8-9), nie pozwala kusić ponad to, co potrafimy znieść, pokazując sposób pokonania pokusy (zob. 1 Kor 10, 13), uświęca nas (zob. 1 Tes 5, 23-24) i strzeże od złego (zob. 2 Tes 3, 3). Jakie są podstawy tego wezwania? Panno wierna, czyli Virgo fidelis, pochodzi od rzeczownika fides, oznaczającego „wierność”, „zaufanie”, „szczerość”, „uczciwość”, „sumienność”. Sam Bóg uznał Maryję za wierną i godną zaufania, wybierając Ją na Matkę swego Syna. Józef również musiał dostrzec u Niej powyższe cechy, skoro zdecydował się Jej zaufać. Szacunek, z jakim Elżbieta traktuje Maryję, ma zdecydowanie głębszy fundament niż pokrewieństwo czy sympatia. Jezus, będąc dzieckiem i mając już zapewne świadomość swojego posłannictwa, jest Jej posłuszny, a swoje ostateczne zaufanie okazuje na krzyżu, gdy oddaje pod opiekę Maryi całą ludzkość. Na czym polega wierność Maryi? Przede wszystkim była wierna Bogu konsekwentnie realizując swoje powołanie. Jej wierność od chwili wypowiedzenia słów: „Oto Ja służebnica Pańska, niech Mi się stanie według twego słowa!” (Łk 1, 38) wiązała się z ryzykiem i cierpieniem: okoliczności poczęcia, poród w stajni, ucieczka do Egiptu, wychowanie Syna, którego do końca nie mogła zrozumieć i Jego męczeńska śmierć na krzyżu. Życie Maryi można podsumować słowami świętego Pawła: „W dobrych zawodach wystąpiłem, bieg ukończyłem, wiarę ustrzegłem. Na ostatek odłożono dla mnie wieniec sprawiedliwości, który mi w owym dniu odda Pan, sprawiedliwy Sędzia” (2 Tm 4, 7-8).

PANNO WIERNA

Zdaniem Chestertona człowiek powstrzymuje się od przysiąg, że np. policzy liście na drzewie, nie dlatego, że to głupie zajęcie [robi głupsze rzeczy], ale ponieważ jest przekonany, że szybko się znuży, rzuci to i pójdzie na piwo1.

Wezwanie to jest wyrazem tęsknoty za wiernością, której w naszym życiu tak bardzo brakuje. Wypowiadając je, mamy nadzieję, że Maryja wyprosi nam łaskę większej trwałości i stałości, byśmy byli zdolni dochować danego słowa. „Człowiek, który składa ślub, umawia się sam ze sobą w jakimś odległym czasie i miejscu. Grozi mu, że sam ze sobą nie stawi się na spotkanie”2 – pisze Chesterton. Dotyczy to także „spotkania” z Bogiem i drugim człowiekiem.

1 2

Zob. Gilbert Keith Chesterton, Obrona świata, przeł. J. Rydzewska, Warszawa 2006, s. 43. Tamże.

SPIS TREŚCI ZAMIAST WSTĘPU

LITANIA LORETAŃSKA KYRIE ELEJSON, CHRYSTE ELEJSON, KYRIE ELEJSON CHRYSTE, USŁYSZ NAS, CHRYSTE, WYSŁUCHAJ NAS OJCZE Z NIEBA, BOŻE SYNU, ODKUPICIELU ŚWIATA, BOŻE DUCHU ŚWIĘTY, BOŻE ŚWIĘTA TRÓJCO, JEDYNY BOŻE ŚWIĘTA MARYJO ŚWIĘTA BOŻA RODZICIELKO ŚWIĘTA PANNO NAD PANNAMI MATKO CHRYSTUSOWA MATKO KOŚCIOŁA MATKO ŁASKI BOŻEJ MATKO NIESKALANA MATKO NAJCZYSTSZA MATKO DZIEWICZA MATKO NIENARUSZONA MATKO NAJMILSZA MATKO PRZEDZIWNA MATKO DOBREJ RADY MATKO STWORZYCIELA MATKO ZBAWICIELA PANNO ROZTROPNA PANNO CZCIGODNA PANNO WSŁAWIONA PANNO MOŻNA PANNO ŁASKAWA PANNO WIERNA ZWIERCIADŁO SPRAWIEDLIWOŚCI

143

13 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71

STOLICO MĄDROŚCI PRZYCZYNO NASZEJ RADOŚCI PRZYBYTKU DUCHA ŚWIĘTEGO PRZYBYTKU CHWALEBNY PRZYBYTKU SŁAWNY POBOŻNOŚCI RÓŻO DUCHOWNA WIEŻO DAWIDOWA WIEŻO Z KOŚCI SŁONIOWEJ DOMIE ZŁOTY ARKO PRZYMIERZA BRAMO NIEBIESKA GWIAZDO ZARANNA UZDROWIENIE CHORYCH UCIECZKO GRZESZNYCH POCIESZYCIELKO STRAPIONYCH WSPOMOŻENIE WIERNYCH KRÓLOWO ANIOŁÓW KRÓLOWO PATRIARCHÓW KRÓLOWO PROROKÓW KRÓLOWO APOSTOŁÓW KRÓLOWO MĘCZENNIKÓW KRÓLOWO WYZNAWCÓW KRÓLOWO DZIEWIC KRÓLOWO WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH KRÓLOWO BEZ ZMAZY PIERWORODNEJ POCZĘTA KRÓLOWO WNIEBOWZIĘTA KRÓLOWO RÓŻAŃCA ŚWIĘTEGO KRÓLOWO RODZIN KRÓLOWO POKOJU KRÓLOWO POLSKI BARANKU BOŻY... MÓDL SIĘ ZA NAMI, ŚWIĘTA BOŻA RODZICIELKO... PANIE, NASZ BOŻE, DAJ NAM, SŁUGOM SWOIM...

73 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97 99 101 103 105 107 109 111 113 115 117 119 121 123 125 127 129 131 133 135 137

PUBLIKACJE WYKORZYSTANE W OPRACOWANIU

139