Pokonać przemoc by Wydawnictwo Salwator

VALERIO ALBISETTI

Pokonać przemoc

Przełożyła Joanna Chapska

Wydawnictwo SALWATOR Kraków

Tytuł oryginału Come vincere la violenza Redakcja Agnieszka Ćwieląg-Pieculewicz Korekta Anna Śledzikowska Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Anna Olek Projekt okładki Artur Falkowski Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał l.dz. 446/P/2013 Kraków, 14 listopada 2013

ISBN 978-83-7580-392-1

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 260 60 80, faks (12) 269 17 32 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com

WSTĘP Każdego dnia jesteśmy, niestety, świadkami przemocy. Dzieci biją się na ulicy i w klasie, nauczyciele często są bezsilni, a niejednokrotnie sami stają się aktorami tego teatru przemocy. Jedno z tych dzieci może być wasze... Widzimy kłócących się kolegów, sąsiadów źle wychowanych i aroganckich. Na ulicach też widoczna jest przemoc, wszelkiego rodzaju nadużycia, krzywdy, zbrodnie. Przemoc dokonywana jest na kobietach, na dzieciach. W tej chwili na świecie toczy się wiele wojen, zubożenie zatacza coraz szersze kręgi, są emigranci, opuszczeni starcy. Można tak jeszcze długo wyliczać. Każdego dnia jesteśmy świadkami, jeśli nie oﬁarami, przemocy. W przeszłości, kiedy funkcjonowała pedagogika kary, przemoc dokonywana na dziecku była metodą wychowawczą. Niestety, przemoc nadal istnieje, także w wielu rodzinach. I to jest potworne. Mam już dość przemocy, mam dość niesprawiedliwości! A wy? Co robić? Czy powinniśmy się z tym pogodzić, ulegając przekonaniu, że takie postępowanie jest nieodłączną częścią ludzkiej natury? — 5 —

Może tak być. Jednak chciałbym, abyśmy wspólnie zastanowili się przez chwilę, jak to zresztą często zwykłem czynić, nad tym, co rozumiemy przez słowo „przemoc”. Czy przemoc można przezwyciężyć, pokonać, przekształcić, a nie tylko negować czy posłusznie akceptować? Mamy już dość wojen, morderstw, przemocy, gwałtów, gróźb, pobić, nie powinniśmy czuć się tak, jakby nas to nie obchodziło, nie dotyczyło, jakbyśmy byli poza tym wszystkim. Chociaż nie jesteśmy aktorami tego teatru przemocy, nie możemy pozostać obojętni na to, co dzieje się wokół nas i na świecie. Jesteśmy przecież informowani także o przemocy, która dokonuje się tysiące kilometrów z dala od nas. Jesteśmy globalną wioską. Ci, którzy doznają przemocy, to nasi bracia, siostry, osoby takie same jak my, z takim samym poczuciem godności, posiadające takie same prawa. Dlatego zatrzymajmy się chwilę i zastanówmy nad tym, co nas spotyka, czego doświadczamy każdego dnia.

I TRUDNA SYTUACJA Często dostrzegamy wokół nas osoby, które borykają się z trudnościami, które wręcz uginają się pod ich ciężarem – jak zwykło się mówić. Na pewno doświadczyliśmy takich sytuacji. Kto z nas nie cierpiał na depresję? Kto nie czuł się albo nie czuje się zalękniony? Kto z nas nie miał albo nie ma problemów z pracą? Kto z nas nie doznał albo nie doznaje cierpienia z powodu miłości? Kto z nas nie czuł się albo nie czuje się zmęczony tym, co się dzieje wokół niego? To dotyczy wszystkich, w każdym wieku; także dzieci cierpią na depresję. To wszystko ma miejsce w obszarze każdego wykonywanego zawodu; psychologowie także cierpią z powodu wyczerpania nerwowego. Wszystkie środowiska są zainfekowane takimi problemami. Wyczerpanie nerwowe przeniknęło do wszystkich sektorów społeczności. Chociaż nie wszyscy bezwładnie padamy pod ciężarem takich doświadczeń, to jednak wszystkich nas to w pewnym stopniu dotyka. Zastanówcie się, a dostrzeżecie, że każdy z was przynajmniej kilka razy w życiu czuł się wyczerpany, — 7 —

II AGRESJA NIEBĘDĄCA PRZEMOCĄ Agresja niekoniecznie musi być przemocą. Bardzo często te dwa pojęcia są ze sobą mylone. Ktoś może być wściekły i manifestować swoją wściekłość, ale nie musi od razu być postrzegany jako osoba zadająca przemoc. Konﬂikt i brak zgody w relacjach same w sobie nie są przemocą. Przemocy dokonuje ten, kto atakuje, nie dając szansy na dialog. Ci, którzy nie stosują przemocy – nie narzucają, ale proponują, chociaż często w sposób zdecydowany. Natomiast zadający przemoc narzuca ją, choć zdarza się, że robi to z obłudnym uśmiechem na twarzy. Można być agresywnym, nie będąc jednocześnie tym, który zadaje przemoc. Są przesłanki ku temu, by sądzić, że osoby zadające przemoc to te, którym brakuje wigoru, agresji. Połączyłem świadomie agresję z siłą, ponieważ w efekcie jest to siła witalna, która pomaga żyć i ochronić. Odnosząc się do powyższego, pewnego razu spróbowałem na sobie pewne doświadczenie: zredukowałem do — 9 —

III „ZASTĄPIĆ” PRZEMOC Moi najwierniejsi czytelnicy wiedzą, że trzeba rozpocząć od poznania osoby, aby poznać jej rodzinę i środowisko. Oznacza to, że analizując i przezwyciężając rozbieżności, własne znerwicowanie, uda się lepiej zrozumieć kryzys małżeński, rodzinny i społeczny. Pytanie: „W jaki sposób wyeliminować przemoc?”, powinno zostać zastąpione innym: „Czym zastąpić przemoc?”. W związku z tym pytaniem przypomniałem sobie, jak debiutowałem jako autor popularnonaukowych esejów, a ówczesna redaktorka wydawnictwa zachęcała mnie, żebym zaczął bardziej doceniać, niż zabraniać, abym częściej mówił „tak” niż „nie”, i żebym wyrażał tę samą myśl określeniami nacechowanymi bardziej otwartością niż ograniczeniem. To była zachęta, którą doceniłem, przyjąłem, i która przyniosła owoce podczas mojej długiej, już ponaddwudziestoletniej karierze eseisty. Stąd wniosek, jakie ważne jest zastąpienie gestów przemocy wolą dialogu. W różnicach, w konﬂiktach powinno się uczyć negocjacji: słuchać, proponować – z wielką cierpliwością, aż — 11 —

VII POWIEDZIEĆ „NIE!” PRZEMOCY Na przestrzeni wieków we wszystkich kulturach wojny, morderstwa, kradzieże, agresja ﬁzyczna były tłumione i powstrzymywane na różne sposoby. Współczesne rządy z zasady są w stanie kontrolować, zakazywać i karać przemoc stosowaną przez osoby czy grupy. Istnieją prawa, policja, trybunały i więzienia: prawdziwy i właściwy system karania, który bazuje na deﬁnicji: to, co jest zabronione, jest złe. Jeśli będziesz postępował źle – aresztują cię; jeśli cię aresztują, będziesz osądzony; jeśli okażesz się winny, zostaniesz ukarany; jeśli zostaniesz ukarany, zrozumiesz swoją winę i poprawisz się. Niemniej jednak to wszystko nie zawsze jest takie klarowne. Zakazywanie nie poucza, jak postępować w inny sposób; sędziowie nie zawsze są bezstronni; kara bardzo często jest większą przemocą niż popełniony czyn itp. Można pokusić się o myśl, że pomimo tych sprzeczności, gdyby nasze społeczności nie karały błędów lub przemocy czy nadużyć, anarchia, która by się pojawiła, doprowadziłaby najprawdopodobniej do przemocy — 26 —

XI OSOBA, KTÓRA UMIE KOCHAĆ Jestem przekonany, że miłości można się uczyć. Miłość nie pojawia się przez przypadek. Mam wrażenie, niestety, że większość osób wierzy, że miłość jest przypadkowa, że rodzi się z sympatii, z namiętności. Może dlatego tak mało jest osób, które naprawdę umieją kochać. Relacje międzyludzkie stały się ekstremalnie trudne. Społeczność, w której żyjemy, nie naucza, jak kochać, wręcz przeciwnie – naucza i zachęca do rywalizacji, dominacji, posiadania, przemocy, uważając tych, którzy do tego dążą, za osoby silne, ważne, godne poszanowania i naśladowania. Zwycięskie. Ten, kto współcześnie szczerze praktykuje miłość, jest lekceważony i na pewno nie jest osobą godną naśladowania. Współcześnie często słowo „miłość” jest pozbawione sensu, znaczenia, posługujemy się nim przy każdej okazji. Stąd też w relacjach pary zawsze padają słowa „kocham cię”, ale tak naprawdę brakuje zrozumienia, co naprawdę znaczy kochać; miłość mylona jest z namiętnością, z ﬁzycznym zauroczeniem, z wzajemnym zaspokojeniem potrzeb. A przecież miłość to wybór. — 45 —

SPIS TREŚCI Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 I. Trudna sytuacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 II. Agresja niebędąca przemocą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 III. „Zastąpić” przemoc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 IV. Teatr przemocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Ofiara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Oprawca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Świadek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Mediator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 V. Fazy przemocy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 VI. Poziomy przemocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 VII. Powiedzieć „nie!” przemocy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 VIII. Elementy przemocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 IX. Ktoś inny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 X. Osoba zadająca przemoc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 XI. Osoba, która umie kochać. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 XII. Okazje do okazywania miłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Dobrodziejstwa kryzysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 Dobrodziejstwa słabości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 Konflikty są ważnymi okazjami . . . . . . . . . . . . . . . . .55 XIII. Miłość i solidarność w ﬁrmie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 XIV. Fazy miłości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

— 71 —