Tanguy Marie Pouliquen
Ufność czyni cuda według świętej Teresy z Lisieux
Przełożyła Justyna Polony-Poluk
Wydawnictwo SALWATOR Kraków
Tytuł oryginału La confinance fait des miracles selon sainte Thérèse de Lisieux Redakcja Marta Stęplewska Korekta Zofia Smęda Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Anna Olek Projekt okładki Artur Falkowski Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał l.dz. 017/P/2011 Kraków, 17 stycznia 2011
© Éditions des Béatitudes, Société des Oeuvres Communautaires, 2009 © for the Polish Edition 2012 Wydawnictwo SALWATOR
ISBN 978-83-7580-224-5
Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 260-60-80, faks (12) 269-17-32 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com
Wpro w adzen i e Otrzymaj wszystko poprzez ufność pokładaną w Bogu
Aby zrozumieć, jakie miejsce zajmowała ufność w duchowej wędrówce św. Teresy z Lisieux, należy odnieść się do życia świętej. Teresa pragnęła dokonać wyboru „prawdy życia” (A 31 v°)1, co podyktowane było względami psychologicznymi i doświadczeniem głębokiego zranienia miłości. Zranienie miłości zostało wywołane bólem wynikającym z opuszczenia, gdy przedwcześnie zmarła jej matka, oraz tym, że kilkakrotnie przyszło jej później przeżyć rozstania z „matkami” zastępczymi. Zranienie wynikające z opuszczenia i zranienie spowodowane rozstaniami ulegną – przez poszukiwanie Boga – przeobrażeniu w „życie miłością i miłość aż do śmierci z miłości” Przekłady cytatów, jeśli nie zaznaczono inaczej zaczerpnięte z: św. Teresa z Lisieux, Dzieje duszy, tłum. Siostry Karmelitanki Bose pod red. O. Filka, Wydawnictwo Karmelitów Bosych 2002; eadem, Listy, tłum. I. Koperka, Wydawnictwo Karmelitów Bosych 2004. 1
—9—
Nie ustawajmy w modlitwach, ufność czyni cuda. (LT 129)
Zaakceptuj swą małość, aby wzbogacić się o Miłość Boga. W samym sercu swej kruchości nie ustawaj w modlitwie i kochaj innych ludzi dzięki ufności pokładanej w Miłości.
Właśnie słabość stanowi całą jej ufność. (LT 55) Droga moja jest wyłącznie drogą ufności i miłości. (LT 226) Nie mogę się na niczym oprzeć, na żadnym z moich uczynków, aby się pobudzić do ufności. (OR 6.8.4)
I Ufność św. Teresy z Lisieux w samym sercu jej kruchości
Miłość Boża wzywa Teresę do szaleństwa z miłości. Zobowiązuje ją do pokładania ufności i złożenia daru z siebie, podczas gdy święta nosi w sobie psychologiczne zranienia. Lecz o jakich zranieniach jest mowa? Mała Teresa Martin ma wszystko: kochających się rodziców, rodzinę o wysokim statusie społecznym, kochające siostry, życie rodzinne toczące się w religijnym rytmie. Jeżeli mówi się o głębokim zranieniu u Teresy, określa się w ten sposób zranienie malutkiej dziewczynki, której spokój został zburzony przez przepełnioną trwogą matczyną miłość. Pani Zelia Martin straciła czwórkę dzieci, z czego aż trójkę w pierwszych latach ich życia, i nieświadomie przekazała swej najmłodszej córce własną trwogę przed śmiercią: bała się, że — 19 —
straci jeszcze jedno dziecko. To pierwsze zranienie jest widoczne nawet w samym imieniu nadanym świętej: Teresa nosi imię swojej siostry, która zmarła tuż przed jej narodzinami! Ale zranienie Teresy nie zamyka się na tej jednej sprawie. Pogłębi się ono poprzez ból wywołany rozstaniem5. Czy Teresa będzie w nim tkwiła? Nie. Miejscem jej uzdrowienia będzie ufność pokładana w Bogu w samym sercu jej psychologicznej słabości.
1. Kruchość przyjmowana z ufnością Zranienie Teresy wynikające z opuszczenia Od swoich najmłodszych lat Teresa zajmowała miejsce zmarłego dziecka! To otoczenie przez śmierć daje o sobie znać od pierwszych chwil po jej narodzinach. Po prawie dwóch tygodniach po przyjściu na świat Teresa przestała przyjmować pokarm matki, narażając tym samym swoje życie na niebezpieczeń5 W kwestii zasadniczej refleksji nad stosunkiem pomiędzy patologią i życiem chrześcijańskim należy odwołać się do pozycji autorstwa Antoine’a Vergote, Dette et désir [Dług i pragnienie], Le Seuil 1978. W kwestii przedstawienia psychologicznego stosunku pomiędzy zranieniem wynikającym z opuszczenia i podążaniem drogą ufności u św. Teresy z Lisieux, polecamy książkę Jeana Clapier, Une voie de confiance et d’amour. L’itinéraire pascal de Thérèse de Lisieux [Droga ufności i miłości. Itinerarium paschalne św. Teresy z Lisieux], Cerf 2005.
— 20 —
stwo. Ten sam problem powtarza się w drugim miesiącu jej życia. Jedynym rozwiązaniem, podjętym z żalem przez rodziców, jest powierzenie dziecka mamce o imieniu Róża – imię nader znaczące, gdy wiadomo, jak bardzo święta upodobała sobie te właśnie kwiaty, pragnąc wręcz, by „spadały deszczem na ziemię”. Pierwszy kontakt z mamką okaże się dobry: Teresa szuka piersi i ponownie zaczyna jeść. Od tego czasu przez rok będzie rozdzielona z matką. Dla dziecka, które ma zaledwie kilka miesięcy, to już niemało trudnych przejść, zapisujących w małej duszyczce głębokie poczucie niepewności. Tymczasem usposobienie Teresy jest pełne optymizmu i radości. Ma ona złote serce, jest ujmująca, nawet jeżeli przy tym jest również nerwowa i nadwrażliwa, a nawet wykazuje pewien perfekcjonizm, z nadpobudliwości łatwo wpada w furię. Skądinąd Teresa zachowała dobre wspomnienia z lat spędzonych w Alençon. Była wypieszczonym dzieckiem, korzystającym z otoczenia rodziny rozszerzonej o kuzynów, wujów i ciotki, obiektem atencji wszystkich, jaka należała się najmłodszej pociesze, tak bardzo oczekiwanej i kochanej. Małą Martin charakteryzują więc zarazem zranienie i siła życia. Lecz pewne dramatyczne wydarzenie, które ona sama określa jako przejście przez „zimę doświadczeń” (A 12 r°), naznaczy jej wczesne dzieciństwo: będzie to przedwczesna śmierć jej ukochanej matki. — 21 —
sercu oblubienicy: zawierzenie się jest owocem ufności pokładanej w Bogu Miłości.
Ufność uhonorowana Dostąpienie do zawierzenia się jest ściśle związane z innym etapem, tym razem całkiem ludzkim. Można powiedzieć, że dobrze ponad rok od swojej profesji zwyczajnej (we wrześniu 1890 roku) Teresa odnalazła niemal całkowitą równowagę psychologiczną. Istnieje wiele oznak wskazujących na to, że przeżyła okres żałoby po trudnych wydarzeniach rodzinnych: nie tylko używa czasu przeszłego, mówiąc o „niedawnych bolesnych latach” (LT 138), ale też pogodnym spojrzeniem ogarnia „wspomnienia młodości” (LT 139). Uspokojenie przynosi jej także list ojca Pichona, który stanowczym tonem oświadcza jej, że „nigdy nie popełniła żadnego grzechu śmiertelnego” (LC 151), a nawet więcej, gdyż zakończenie jego listu ostatecznie rozwiewa wszelkie skrupuły Teresy: „Zaśnij pogodnie w ramionach Jezusa. On nigdy Cię nie zdradzi”. Rzecz jasna, w obszarze psychastenicznym pewne podłoże dla skrupułów Teresy nie zniknie nigdy, lecz jest oczywiste, że dokonało się pewne szczególne wewnętrzne uzdrowienie, które pozwoli Teresie podążać do dwóch wielkich etapów decyzyjnych, jakimi były mała droga (koniec 1894 roku) i akt ofiarowania się miłosiernej Miłości (czerwiec 1895 roku). — 48 —
II Rozwiń twoją ufność pokładaną w miłości Jezusa: terezjańskie prawo daru
Terezjańska dynamika ufności pokładanej w Bożej Miłości odbudowuje zranioną młodą kobietę. Miłość ta nie jest czymś w rodzaju gorącego fluidu, lecz jest osobą, nazywaną Jezusem Chrystusem. Oto właśnie Miłość jest katalizatorem dla duszy Teresy! Jeżeli skądinąd jej myśl stanowi naukę Miłości, dzieje się tak dlatego, że jest zarazem nauką ufności w miłość Jezusa Chrystusa. Jej największe pragnienie: „umrzeć z miłości” (C 7 v°), oznacza dla niej śmierć z miłości do Chrystusa; życie – oznacza również życie dla Chrystusa; miłość – to miłość do Chrystusa, a także przyzwolenie na to, aby On ją umiłował. Teresa chce odnawiać tę miłość do Chrystusa – w samym środku swej kruchości – „za każdym — 73 —
uderzeniem serca” (Akt ofiarowania się Miłości Miłosiernej, MO 6) na ziemi, lecz także w niebie, gdzie pragnie „miłować Go i dopomagać innym do umiłowania Go” (LT 220). Jej pragnienie Chrystusa będzie skądinąd obecne w jej sercu w chwili śmierci, w chwili gdy spojrzy na krucyfiks i wypowie słowa: „Kocham Go!… Mój Boże… Kocham Cię…” (OR 30.9.26) Miłość Teresy do Chrystusa – Teresy, która „ufała niezłomnie nieskończonemu miłosierdziu Jezusa” (A 46 r °) – powiększa się przy każdej okazji, jaką niesie życie: „Jezus nie uczy mnie liczyć aktów, uczy mnie czynić wszystko z miłości” (LT 142). Miłowanie Chrystusa oznacza więc przyzwolenie na to, aby i On nas umiłował, przyjęcie Jego miłości i oddanie jej wszystkiego. Duchowość terezjańska obejmuje pewne aspekty „prawa daru” rozumianego w takim sensie, jak przedstawił to Sobór Watykański II: „Tajemnica człowieka wyjaśnia się naprawdę dopiero w tajemnicy Słowa Wcielonego [Jezusie Chrystusie] […]. Człowiek, będąc jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego, nie może odnaleźć się w pełni inaczej jak tylko poprzez bezinteresowny dar z siebie samego”8. Rozwijanie ufności 8 Por. Sobór Watykański II, Gaudium et spes, 22,24. Syntezy owego prawa daru dokonał P. Ide, Eh bien, dites: don. Petite éloge du don [A więc powiedzcie: dar. Krótka pochwała daru], Emmanuel 1997; Don et théologie du corps
— 74 —
Twe serce czuwa, strzeże niewinności Duszy mej – i nie zawiedzie ufności. (Tylko Ty, Jezu, P 36)
„Ufność czyni cuda” – mówi Teresa. Aby wzrastać w tej skutecznej ufności, poświęć serce Miłości, abyś zawsze pragnął zależeć tylko od Niej i wychodząc od tego, zawierz się Bogu przez Miłość.
Pokładajcie ufność w nieskończonym miłosierdziu Dobrego Boga; jest ono wystarczająco wielkie, by zmazać najcięższe zbrodnie, kiedy znajduje matczyne serce, które pokłada w nim całą swą ufność. (RD 6) Czuję w mym sercu niezmierzone pragnienia, toteż proszę z ufnością, byś pospieszył zabrać na własność moją duszę. (Akt ofiarowania się Miłości Miłosiernej, MO 6) O mój Boże! Nie chcę się jednak zniechęcać widokiem mej nędzy i przychodzę do Ciebie z całą ufnością. (Modlitwa do Pana Jezusa w Tabernakulum, MO 7)
Podsu mow an i e Z dnia na dzień wybieraj ufność
Przesłanie św. Teresy ponownie skupia życie chrześcijańskie na tym, co najistotniejsze: prymacie łaski i dynamizmie ufności. Wolność, panowanie nad sobą, jasność, spełnienie, radość, powołanie do świętości, nadzieja i dar z siebie – oto owoce, jakie rodzi ufność w sercu osoby wierzącej. Ufność pozwala na (od)budowanie ludzkiej osoby, ponieważ stanowi jej duchowe ja, czyli miejsce wcielenia do życia Bożego. Ta perspektywa przedstawia wartość dla każdego człowieka i w każdej chwili. Tym wydaje nam się nauka, jaką Doktor Miłości pogłębia jeszcze w swych Ostatnich Rozmowach15.
Według notatek jej starszej siostry, siostry Agnieszki od Jezusa, w tym, co powszechnie nazywane jest Żółtym Zeszytem. Św. Teresa z Lisieux, Oeuvres Complètes, Cerf 2006, s. 990–1147 [wyd. polskie: Żółty Zeszyt. Matka Agnieszka od Jezusa, PAX Instytut Wydawniczy 2003]. 15
— 107 —
S p is tre ści
Skróty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Wp ro w a dz e n i e Otrzymaj wszystko poprzez ufność pokładaną w Bogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1. Żywe przypomnienie o prymacie Miłości Bożej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2. Pokładam ufność, a więc kocham . . . . . . . . . . . . 13 I. Ufność św. Teresy z Lisieux w samym sercu jej kruchości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1. Kruchość przyjmowana z ufnością . . . . . . . . . . . 20 2. Kruchość wyzwolona przez ufność . . . . . . . . . . . 32 3. Kruchość, trampolina dla ufności pokładanej w Bogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 4. Kruchość wzbogacona przez ufność i oddanie się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 II. Rozwiń twoją ufność pokładaną w miłości Jezusa: terezjańskie prawo daru . . . . 73 1. Otrzymanie daru Miłości: Chrystus, źródło ufności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 2. Wcielenie daru Miłości: ufność jako poświęcenie serca . . . . . . . . . . . . . . 84 3. Oddanie siebie Miłości: ufność czyni cuda . . . . . 93
— 123 —
Po d su m o w a n i e Z dnia na dzień wybieraj ufność . . . . . . . . . . . . . . 107 1. „W ubóstwie” pokładaj ufność w Bogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 2. Nieprzerwane poszukiwanie duchowego dynamizmu ufności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 ANEKSY Akt ufności św. Klaudiusza la Colombière (†1682) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Zaproszenie do ufności – Jezus do św. Siostry Faustyny (†1938) . . . . . . . . . . 119 INNE POZYCJE NA TEMAT… . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121