ZESZYTY FORMACJI DUCHOWEJ WIOSNA
▪ 31/2006
o. Amedeo Cencini FdCC
Słowo Boże i formacja
Słowo z Centrum
Formacji Duchowej
W dniach 27-29 maja 2005 roku o. Amedeo Cencini przeprowadził w salwatoriańskim CFD sesję: „Słowo Boże i formacja”. Wybór osoby i tematu jest nieprzypadkowy. Związany jest bowiem z posługą, jaką od początku swego istnienia stara się pełnić nasz dom modlitwy. O. A. Cencini zaś był tą osobą, która wpłynęła na kształtowanie się Szkoły Modlitwy – pierwszej, zainicjowanej w CFD – słowem Bożym. Odkąd powstało dzieło CFD (1997 r.), naszą największą troską jest rozmiłować uczestników w Piśmie Świętym i uczyć zażyłych spotkań ze słowem Bożym, ponieważ jest ono pierwszym i najważniejszym „środowiskiem” ludzkiej i chrześcijańskiej formacji. Potwierdzało to i przekonywało o tym każde spotkanie ze Słowem przeżyte wspólnie w klimacie pustyni i medytacji proponowane w ramach sesji weekendowych czy ośmiodniowych rekolekcji. Nie mamy wątpliwości, że ilekroć słuchamy i zgłębiamy Pisma jesteśmy u samego źródła życia; jesteśmy w rękach Tego, który nas stwarza przez swoje Słowo. Dziś możemy powiedzieć, że nasz krakowski dom coraz bardziej oddycha Słowem dzięki tym, którzy przekraczają jego progi, by modlić się nim i zachowywać je w swoim sercu. O. Amedeo pozostawił u nas bogactwo treści, którym dzielimy się z Przyjaciółmi naszego CFD i Czytelnikami Zeszytów Formacji Duchowej. Jak refren, w pełnych ekspresji konferencjach o. Cenciniego, powraca przesłanie, że Bóg formuje nas przez każde Słowo, które WIOSNA
▪ 31/2006
5
Słowo Boże i formacja ciągła
Temat naszego spotkania moglibyśmy sprecyzować dokładniej: „Słowo Boże i formacja ciągła” – formacja ciągła człowieka wierzącego jako takiego, jako osoby konsekrowanej, jako kapłana. Słowo Boże jest punktem odniesienia w formacji każdego człowieka wierzącego. W tej pierwszej konferencji spróbujmy ukazać naturalny kontekst naszej refleksji, którym jest właśnie logika formacji ciągłej. W naszym podążaniu drogą formacyjną odwołujemy się wciąż do Słowa. Bóg nam towarzyszy każdego dnia, Bóg troszczy się o nasze właśnie przez swoje codzienne Słowo. życie, gdyż bardzo pragnie Pragnę podać kilka uwag wstępnych na ukształtować w nas uczutemat pojęcia formacji ciągłej. Formacja cia Syna. Bóg nas formuje ciągła jest działaniem Bożej Opatrzności przez każde słowo, które w naszym życiu. To Bóg nas formuje powychodzi z Jego ust. przez życie. Formacja ciągła jest pojęciem teologicznym, a nie – pedagogicznym czy psychologicznym. Bóg troszczy się o nasze życie, gdyż bardzo pragnie ukształtować w nas uczucia Syna. Bóg nas formuje przez każde słowo, które wychodzi z Jego ust. Formuje nas przede wszystkim przez swoje działanie, poprzez konkretne formy wyrazu swej woli, swoich pragnień. Słowo Boże jest właśnie wyrazem tego projektu Boga, który jest Ojcem Magistrem naszego życia. Dlatego mówimy o formacji ciągłej jako o Bożym działaniu w naszym życiu. 8
Zeszyty Formacji Duchowej
Droga objawiająco-pokutna
Naszą konferencję moglibyśmy zatytułować również w taki sposób: „Możliwości wychowawczo-formacyjne słowa Bożego”. Wydaje mi się, że nie należy zakładać z góry, że w naszej duchowości istnieje taka relacja ze Słowem, że przeżywamy ją jak uczeń z Mistrzem, czyli jako coś, co zawiera Bożą moc formacyjną. Nasza relacja ze Słowem jest najczęściej albo typu pobożnościowego (bo Słowo mówi nam o Jezusie, opowiada nam Jego historię – Ewangelię), albo też przeciwnie, jest to relacja typu zawodowego (Słowo jako coś, co musimy zrozumieć, a później wyjaśniać to innym). Ale nie wiem, w jakiej mierze przeżywamy taką relację, w której jesteśmy uczniami Słowa. Powinniśmy rozwijać właśnie tę postawę, która jest strategiczna w formacji ciągłej. Powinna to być postawa docibilitas (umiejętność uczenia się), która nie jest tylko docilitas (uległością). Mamy inteli- Słowo mówi nam o Jezusie, opowiada nam Jego higentnie pozwolić się nauczać przez Słowo. Postarajmy się zrozumieć, na czym po- storię – Ewangelię. Słowo lega ta postawa. Prośmy Pana, aby dał nam jako coś, co musimy zrozuzrozumieć, co to oznacza dla każdego z nas, mieć, a później wyjaśniać żebyśmy nauczyli się pozwalać Słowu z da- to innym. nego dnia, by wychowywało nas każdego dnia. Jedna rzecz jest pewna: to, że istnieje skandaliczna dysproporcja pomiędzy ilością słowa Bożego skierowanego do nas, a Jego skutecznością formacyjną. Temat naszego spotkania musi WIOSNA
▪ 31/2006
15
Droga objawiająco-oświecająca
Kontynuujemy naszą refleksję nad możliwościami wychowawczo-formacyjnymi słowa Bożego. Myślę, że jest to jasne, dlaczego ciągle podkreślamy te słowa: wychowawczo-formacyjne. Te dwa słowa określają dwie operacje pedagogiczne typowe dla słowa Bożego, które ma moc wychowawczą i moc formacyjną. Rozważamy tę pierwszą: moc wychowawczą Słowa. Słowo Boże ma moc wydobyć na zewnątrz naszą prawdę, także tę, która kryje się w naszej głębi i istnieje ryzyko, że nigdy jej nie weźmiemy pod uwagę. W tym sensie powiedzieliśmy, że pierwszą drogą w naszej podróży wychowawczo-formacyjnej jest ta, którą nazwaliśmy objawiająco-pokutną. Biblia, jak powiedzieliśmy, mówi w rzeczywistości o naszym życiu, o naszym sercu, o jego „murach” i „podziemiach”. Przede wszystkim opisuje jego „kręte” dynamizmy. Nic nie ma takiej Słowo Boże ma moc wyfunkcji wychowawczej, jak słowo Boże. dobyć na zewnątrz naszą Dlatego jest ono mieczem obosiecznym, prawdę, także tę, która który przenika do najbardziej ukrytego kryje się w naszej głębi... miejsca naszej psychiki, jak mówi List do Hebrajczyków. Myślę, że wyrażenie miecz obosieczny może być rozumiane w dzisiejszym języku także w ten sposób, że słowo Boże przenika nie tylko świadomość, ale też nieświadomość. Co jest objawem psychologicznym (a przynajmniej: możliwym objawem psychologicznym) tej penetracji słowa Bożego WIOSNA
▪ 31/2006
25
Droga pedagogiczno-zbawcza
Droga wzrastania składa się z fazy wychowawczej, podczas której staramy się wydobyć na zewnątrz prawdę o sobie, oraz z fazy formacyjnej, w której proponuje się pewną formę, nowy sposób istnienia, odpowiadający dokładnie tożsamości osoby. Słowo Boże z dnia pełni tę funkcję w drodze rozwoju osobowego, ono wychowuje nas i formuje: odsłania prawdę o nas, wydobywa ją na zewnątrz, także tę prawdę bolesną, a równocześnie wskazuje nam formę, jaką nasza osoba powinna przyjąć. Ten drugi moment dokonuje się właśnie na tej drugiej drodze, drodze objawiająco-oświecającej. Aby zrozumieć, czym jest ekstaza wobec Słowa, odwołaliśmy się do dwóch fragmentów biblijnych: przypomnieliśmy wydarzenie ze strażnikami, którzy zachowują się trochę jak mnisi kontemplacyjni i pozwalają nam zrozumieć, że kontemplacja jest dostępna dla wszystkich, natomiast drugi tekst biblijny ukazał nam Jezusa, który przemawia z mocą. Często czytamy Słowo, nie uznając Jego władzy, a wtedy Słowo ślizga się po naszych głowach i nie staje się skałą, na której budujemy to, czym jesteśmy i co robimy. Trzecie wydarzenie, na które chcemy zwrócić uwagę, jest opisane w Ewangelii według św. Jana, rozdział 6: rozmnożenie chleba. Jezus uczynił ten wielki cud, nasycił tłum i wzbudził wielki entuzjazm. Ludzie chcą iść za Nim, a nawet ogłosić Go królem. Jaka jest odpowiedź Jezusa? Jezus rozpoczyna bardzo 34
Zeszyty Formacji Duchowej
„Pajęczyna” słowa w wydarzeniach dnia
Przejdźmy teraz do najbardziej pedagogiczno-metodologicznej części naszego rozważania (mam nadzieję, że także to, co mówiliśmy do tej pory, ma jakieś konkretne znaczenie pedagogiczne dla naszego życia, bowiem te trzy drogi, które omawialiśmy, ukazują nam naturę, możliwości, cechy charakterystyczne słowa Bożego, a my staraliśmy się odkryć również, jak to wszystko może znaleźć swoje odzwierciedlenie i stać się rzeczywistą drogą naszego życia codziennego. Chciałbym teraz zaproponować wam drogę metodologiczną, która dotyczy właśnie naszej codziennej relacji ze Słowem z danego dnia, jakiegokolwiek dnia, typowego dnia. Chcemy rozpocząć dzień od słuchania słowa Bożego przeznaczonego na ten dzień, bo jak powiedzieliśmy, w tym Słowie Pan Bóg daje nam pokarm, światło i ciągle nowe objawienie prawdy o Nim i o nas. Stwierdziliśmy już wcześniej, że u początku swojego dnia człowiek wierzący nie może robić nic innego, jak przeczytać Słowo na ten dzień. To mogło...zanim ogarnie nas rozby być, jak dawniej mówiono, pierwszym pacz z powodu tego, co ma dobrym postanowieniem z tego kursu: my zrobić, czytamy Słowo u początku dnia, zanim wypijemy kawę, z dnia. zanim wysłuchamy dziennika radiowego, zanim przeczytamy gazetę, zanim po gawędzimy z współbraćmi czy z członkami rodziny, zanim otworzymy notes, zanim zobaczymy, co mamy zrobić, zanim 48
Zeszyty Formacji Duchowej
Pytania i odpowiedzi
Doszliśmy do końca naszego spotkania, a jako że do tej pory mówiłem zawsze ja, gdyż jestem nieuleczalnym gadułą, jest rzeczą słuszną, żeby teraz słowo należało do was, abyście mogli wyrazić wasze pytania czy wątpliwości. Wybraliśmy znaczną liczbę pytań, które napisaliście – jak sądzę – jako owoc refleksji. Postaram się odpowiedzieć na nie, na ile jest to możliwe, na ile jestem zdolny. To, co usłyszałam o słowie Boga, odnowiło moje zaangażowanie w Liturgię Godzin. W niej także mogę być czytana, objawiana i przemieniana w jedyne słowo Boga. Dziękuję za to lekarstwo na rutynę, która zaczęła mi dokuczać. Liturgia Godzin może być także świeża i nowa każdego dnia. Myślę, że jednym z owoców takiej odnowionej relacji ze słowem Bożym jest właśnie rewitalizacja, przywrócenie życia naszej modlitwie, a zwłaszcza Liturgii Godzin, to znaczy tej modlitwie, która karmi się słowem Bożym. Tak jakby stopniowo dokonywała się personalizacja Słowa: człowiek wierzący, który czyta na przykład psalm, odkrywa, że treść psalmu, modlitwa psalmisty odzwierciedla dokładnie jego modlitwę. I to niewątpliwie stanowi ogromną korzyść dla modlitwy. Bardzo serdecznie prosimy o. Amedeo, by opracował i wydał komentarz do liturgicznego słowa Bożego na każdy dzień. Ten WIOSNA
▪ 31/2006
65
Spis treści
Słowo z Centrum Formacji Duchowej
5
Słowo Boże i formacja ciągła
8
Droga objawiająco-pokutna
15
Droga objawiająco-oświecająca
25
Droga pedagogiczno-zbawcza
34
„Pajęczyna” słowa w wydarzeniach dnia
48
Pytania i odpowiedzi
65