ZFD nr 34. Jeremiasz - człowiek "zawłaszczony" przez Słowo

ks. Alessandro Pronzato

Jeremiasz – człowiek „zawłaszczony” przez Słowo Księga Jeremiasza

REDAGUJE

Centrum Formacji Duchowej Salwatorianie – Kraków Krzysztof Wons SDS (redaktor naczelny) Piotr Stawarz SDS (sekretarz redakcji) PROJEKT OKŁADKI

Anna Olek

TŁUMACZENIE

Danuta Piekarz KOREKTA

Zofia Smęda ADRES REDAKCJI

Zeszyty Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (0-12) 269 23 97; faks (0-12) 254 60 60 e-mail: zeszyty@salwatorianie.pl http://www.cfd.salwatorianie.pl SKŁAD I ŁAMANIE

Anna Olek

Za pozwoleniem władzy zakonnej ISSN 1426-8515

© Copyright by 2007 Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków www.salwator.com

Słowo z Centrum Formacji Duchowej

Była wczesna wiosna 626 roku przed Chrystusem. Jak obliczają egzegeci, mógł mieć wtedy osiemnaście, dwadzieścia lat. Z charakteru nieśmiały, nieco romantyczny i bardzo wrażliwy. Pewnego beztroskiego dnia podziwiał kwitnącą gałązkę migdałowca w ogrodzie ojca. Nagle usłyszał słowa Boga, które diametralnie zmieniły jego życie: „Zanim ukształtowałem cię w łonie matki, znałem cię, nim przyszedłeś na świat, poświęciłem cię, prorokiem dla narodów ustanowiłem cię” (Jr 1, 5). Słowa te naznaczyły jego pamięć i serce. Po dwudziestu latach, pod natchnieniem Ducha przywołał je i zapisał. I chociaż w tym czasie przeżył serię dramatycznych wydarzeń, mimo że z Jego powodu dotkliwie cierpiał, mówi o Nim jak ktoś, kto kocha do szaleństwa i pozwala się uwieść temu uczuciu. Został porwany przez słowo Ukochanego: „Uwiodłeś mnie, Panie, a ja pozwoliłem się uwieść; ujarzmiłeś mnie i przemogłeś” (Jr 20, 7). Prorok Jeremiasz – bo o nim mowa – wspomina także chwile, kiedy sądził, że nie potrafi już unieść ciężaru słowa i powierzonej mu misji: „I powiedziałem sobie: Nie będę Go już wspominał, ani mówił w Jego imię! Ale wtedy zaczął trawić moje serce jakby ogień, żarzący się w moim ciele. Czyniłem wysiłki, by go stłumić, lecz nie potrafiłem” (Jr 20, 9). Jeremiasz jest najbardziej dramatyczną postacią Starego Testamentu. Jego imię (Jirmejahu) tłumaczy się jako „Jahwe wywyższył” albo „Jahwe założył”. Wywyższył go przez jego ZIMA

▪ 34/2007

5

Kim jest prorok?

Przedstawiając proroka Jeremiasza, należy zarysować ramy, w których mieści się ta postać – ramy profetyzmu. Na początku należy zadać sobie pytanie, czym jest i jak się wyraża profetyzm biblijny. W biblijnym Izraelu mamy pewne typy postaci posiadających autorytet i sprawujących władzę, na przykład Mojżesz, który jest przewodnikiem ludu, pośrednikiem między ludźmi i Bogiem, wyrazicielem Jego woli. Biblijne przedstawienie króla daje nam obraz władcy, który jest gwarantem prawa wśród ludu.

Widzimy tu również mędrca, chociaż Pismo Święte nie tyle charakteryzuje poszczególne postacie, ile raczej wskazuje na literaturę mądrościową i nurty mądrościowe. W Biblii dostrzegamy też postać kapłana posiadającego przede wszystkim autorytet religijny, kultyczny. Należy jednak zauważyć, że postać ta, z wielu powodów, w hebraizmie jest przedstawiana przede wszystkim w świetle negatywnym.

Biblijny prorok to człowiek, który interpretuje prawo, tłumaczy je dla ludu, zabiera głos, dostosowując Biblijny prorok to człowiek, się do mentalności słuchaczy. Prorok jest który interpretuje prawo, pośrednikiem między słowem Boga a lutłumaczy je dla ludu, zabiedem. W przeciwieństwie do króla i kapłara głos, dostosowując się na, posiada autorytet, choć nie jest on typu do mentalności słuchaczy. instytucjonalnego. Ponieważ prorok jest głosicielem wiecznego słowa Boga, często popada w konflikt z ludźmi sprawującymi władzę, krytykuje ich od wewnątrz, wzywając do ciągłej weryfikacji wierności Słowu.

8

Zeszyty Formacji Duchowej

Ludzki profil Jeremiasza

Powoli będziemy się zbliżać do postaci, która nas interesuje.

Mówimy o Jeremiaszu w aspekcie ludzkim, starając się uchwycić cechy jego osobowości. Chciałbym przytoczyć kilka wypowiedzi o nim. Ernest Renan napisał: „Bez tego nadzwyczajnego człowieka, historia religijna człowieka miałaby zupełnie inny przebieg”.

Co chciał przez to powiedzieć? To, że Jeremiasz wyznaczył fundamentalny punkt zwrotny w historii, zmienił historię religii.

Charles Péguy powiedział: „Jego słowo jest słowem życia i jest to życie, które staje się słowem”. Egzegeta naszych czasów, Gelin, zauważa: „Podczas swego życia Jeremiasz nie zbierał tam, gdzie zasiał, on pracował dla Izraela przyszłości, współdziałając z Boskim garncarzem, który ulepiwszy nieudany dzban, może zrobić drugi, całkowicie nowy”. Jest to odniesienie do słynnego osiemnastego rozdziału Jeremiasza. Inny zmarły niedawno egzegeta, Luis Alonso Schökel, zauważa: „Żaden prorok nie umieścił tyle własnego życia w swoich pismach”. To są niektóre z wielu cytatów, które można by przytoczyć. Chciałbym również powiedzieć o moim doświadczeniu spotkania z Jeremiaszem. Przyznaję, że prorok ten szczególnie mnie pociąga, od dawna czuję do niego wyjątkową sympatię. Do postaci Jeremiasza odwołuję się zazwyczaj podczas rekolekcji, które wygłaszam dla kapłanów, i przedstawiam go jako człowieka Słowa. Zdarzyło mi się też głosić rekolekcje dla biskupów i nie zawahałem się o nim mówić.

Muszę powiedzieć, że zrobił na słuchających duże wrażenie. Kim 16

Zeszyty Formacji Duchowej

„Jestem młodzieńcem, nie potrafię mówić”

Dziś będziemy kontynuować nasze rozważania o proroku Jeremiaszu, szczególnie o jego powołaniu (por. Jr 1). Na początku chciałbym jednak poruszyć pewną kwestię, aby uzupełnić omawiany wcześniej obraz profetyzmu. Chodzi o jedną z istotnych różnic, jaka istnieje między prorokiem a kapłanem. Kapłaństwo hebrajskie było funkcją dziedziczną, tak więc była to kwestia przynależności do jakiejś rodziny. Istniały zarówno rodziny kapłańskie, jak też Prorok jest postacią charodziny lewitów. Zarówno urząd kapłań- ryzmatyczną. Jest powołaski, jak i lewicki były przekazywane drogą ny bezpośrednio przez Bo­ dziedziczną. Prorok jest natomiast posta- ga, czasem wbrew własnej cią charyzmatyczną. Jest powołany bezpo- woli. średnio przez Boga, czasem wbrew własnej woli. To jest istotna różnica. Poza tym w Piśmie Świętym występuje pewne charakterystyczne wyrażenie dotyczące kapłaństwa.

Mówi ono, że ręce kapłana były napełniane. Można by przypuszczać, że chodzi tu o namaszczenie kapłańskie. Tymczasem miano na myśli coś zupełnie innego, mianowicie posługę, która była wynagradzana, co już było negatywne i dyskwalifikowało kapłaństwo. W grę wchodził tu bowiem osobisty zysk, pieniądze, interesy. Jest to fakt, o którym trzeba pamiętać.

Analizę powołania Jeremiasza należy zacząć od pierwszego wersetu, który zazwyczaj się pomija: „Słowa Jeremiasza, syna ZIMA

▪ 34/2007

25

Słowo Boga w życiu Jeremiasza

Gdy mówimy o powołaniu i misji Jeremiasza, trzeba podkreś­ lić następujący fragment: „Spójrz, daję ci dzisiaj władzę nad narodami i nad królestwami, byś wyrywał i obalał, byś niszczył i burzył, byś budował i sadził” (Jr 1, 10). Podkreślam ten werset, ponieważ dostrzegamy tutaj pewien aspekt dramatu Jeremiasza, o którym wspominaliśmy. Misja Jeremiasza jest tutaj ukazana w sensie negatywnym, przede wszystkim jako burzenie.

Spróbujcie przeanalizować ten werset. Występuje w nim sześć czasowników, cztery są negatywne (wyrywać, obalać, niszczyć i burzyć), a tylko dwa pozytywne: (budować i sadzić). Zatem misja Jeremiasza jawi się przede wszystkim w pewnym aspekcie destrukcyjnym. Jak możemy to odczytać? Stajemy tu wobec powagi grzechu. Myślę, że nigdy dostatecznie dużo nie będzie się mówiło o powadze grzechu niewiernoProrok musi zająć się wyści. Dlatego prorok musi zająć się wykokorzenianiem grzechu... rzenianiem grzechu. Chodzi tu o burzenie Dopiero gdy zniszczy się iluzji. Lud był spokojny, bo jako wybrany wszystkie złudzenia, podprzez Boga czuł się chroniony przez Bożą waży fałszywe bezpieczeńopatrzność. Świątynia, kult, obrzezanie – stwo, wtedy może zrodzić wszystko to dawało poczucie całkowitego się nadzieja. bezpieczeństwa. Jeremiasz obala te złudzenia i z wielką siłą mówi: „Jesteśmy w niebezpieczeństwie”. Jego misja polega na krytyce, a jest to krytyka niosąca destrukcję.

Dopiero gdy zniszczy się wszystkie złudzenia, podważy fałszywe ZIMA

▪ 34/2007

35

Kryzys i droga krzyżowa Jeremiasza

Mówiliśmy już o Słowie jako ogniu. W Księdze Jeremiasza czytamy: „Czyż moje słowo nie jest jak ogień – wyrocznia Pana – czy nie jest jak młot kruszący skałę?” (Jr 23, 29). To zdanie jest bardzo znaczące. Oczywiście, możemy rozpatrywać Słowo jako ogień, ale Słowo jest też poezją. Jeremiasz jest poetą – co prawda nie takim jak Izajasz, jednak w Księdze Jeremiasza można znaleźć fragmenty, w których odkrywamy smak poezji.

Pewien włoski piosenkarz opowiada w swojej piosence o narzeczonym, który mówi do narzeczonej: „Kiedy słowo dotyka twoich warg, staje się poezją”. Zadaję sobie pytanie: Dlaczego, kiedy słowo Boże przechodzi przez nasze usta, tyle razy staje się morałem, doktryną, retoryką, wyrzutem, a nigdy nie wyraża się w poezji. Wtedy kazanie jest tylko kazaniem, brakuje mu wymiaru poetyckiego, tej wzniosłości poetyckiej.

Myślę, że musimy przywrócić właściwe Dlaczego, kiedy słowo Boże znaczenie pojęciu „poezja”, bo często widzi przechodzi przez nasze się poetę jako człowieka, który żyje poza usta, tyle razy staje się morzeczywistością, buja w obłokach. Trzeba rałem, doktryną, retoryką, jednak pamiętać, że termin „poeta” pocho- wyrzutem, a nigdy nie wydzi od greckiego czasownika poiein, który raża się w poezji. znaczy „robić, tworzyć”. Poeta jest twórcą.

Są tacy teologowie, którzy mówią, że zdanie: „Wierzę w Boga, Stworzyciela nieba i ziemi”, można by przetłumaczyć tak: „Wierzę w Boga, Poetę nieba i ziemi”.

ZIMA

▪ 34/2007

45

„Pamiętam twoją miłość”

Chciałbym teraz ukazać to, co nazwano drogą krzyżową Jeremiasza. Od zawsze próbowano łączyć dzieje tego proroka z wydarzeniami z życia Chrystusa – zwłaszcza Jego męki – ze znacznymi elementami podobieństwa, ale też z różnicami, zwłaszcza w epilogu. W Księdze Jeremiasza nie ma Wielkiej Nocy, przynajmniej w sposób wyraźny.

Wyznaczmy więc kilka stacji drogi krzyżowej Jeremiasza.

Podam kilka fragmentów Pisma Świętego do ponownego przeczytania i pogłębienia.

Pierwszą stację można nazwać: Jeremiasz ubiczowany (Jr 20, 1-6). Widać tu bardzo wyraźnie także aspekt upokorzenia, to nie jest tylko cierpienie fizyczne. Jeremiasz zostaje upokorzony ponad wszelką miarę, jest przerażony. To wszystko dzieje się za sprawą Paszchura, któremu Jeremiasz później powie: „Już Pan nie nazywa cię Paszchur, lecz Magor «Missabib»6” (w. 3). Jeremiasz doznał tej trwogi. Co prawda tutaj chodzi o trwogę, jaką Bóg rozsieje wokół poprzez Paszchura, ale na pewno dostrzegamy też przerażenie Jeremiasza wobec tej próby.

Drugi epizod znajdujemy w rozdziale 24.: uwięzienie Jeremiasza. Stacji tej nie będziemy poświęcać większej uwagi. Powiem tylko, że Jeremiasz po długich dyskusjach zostanie uwolniony.

6

56

Tzn. „trwoga dokoła” (przyp. red.).

Zeszyty Formacji Duchowej

Pytania i odpowiedzi

Proszę o więcej informacji o nauczaniu cnoty cierpliwości. Jak pogodzić się z własną słabością?

Powiedziałem, że włączyłbym cierpliwość do przedmiotów nauczanych w seminarium, co oznacza, że trzeba dużo czasu, by się nauczyć cierpliwości. Trzeba czasu i cierpliwości. Trudno w tak krótkim czasie powiedzieć, na czym polegałoby to nauczanie. Powiem o jednej rzeczy, którą uważam za fundamentalną: trzeba zadać kłam błędnym informacjom o cierpliwości. Przede wszystkim nie należy mylić cierpliwości z rezygnacją. Cierpliwość jest przecież przeciwieństwem rezygnacji. Człowiek cierpliwy jest aktywny, nie zrezygnuje z powziętych planów, choć wie, że ich realizacja wymaga czasu.

Zgodzić się na własną słabość, to zaakceptować siebie w swojej sytuacji stworzenia – stworzenia ograniczonego, które ma zalety, ale też ograniczenia, cechy pozytywne i negatywne. Trzeba walczyć z niebezpieczeństwem, jakim jest perfekcjonizm.

Powinniśmy dążyć do pewnej doskonałości, ale ze świadomością długiej i trudnej drogi akceptacji samego siebie, a także oczyszczenia. Słabość nie jest przeszkodą w realizacji określonych ideałów. Rozeznana, wyznana, przyjęta ze spokojem słabość staje się miejscem, gdzie objawia się moc Boga, bo moc Boga nie osadza się na doskonałości człowieka, ale dociera do nas – jak mówi Paweł – właśnie w miejscu naszej słabości, naszej niemocy.

66

Zeszyty Formacji Duchowej

Spis treści

Słowo z Centrum Formacji Duchowej Kim jest prorok?

5 8

Ludzki profil Jeremiasza

16

„Jestem młodzieńcem, nie potrafię mówić”

25

Słowo Boga w życiu Jeremiasza

35

Kryzys i droga krzyżowa Jeremiasza

45

„Pamiętam twoją miłość”

56

Pytania i odpowiedzi

66