Danuta Piekarz
MojĹźesz Na drogach zaufania
REDAGUJE
Centrum Formacji Duchowej Salwatorianie – Kraków Krzysztof Wons SDS (redaktor naczelny) s. Aleksandra Markiel SDS (sekretarz redakcji) P r o jek t o k ł adk i
Artur Falkowski k o rek t a
Zofia Smęda
A dres R edakcj i
Zeszyty Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97; faks (12) 254 60 60 e-mail: zeszyty@salwatorianie.pl http://www.cfd.salwatorianie.pl S k ł ad i ł ama n i e
Artur Falkowski
Za pozwoleniem władzy zakonnej
ISSN 1426-8515
© Copyright by 2013 Wydawnictwo Salwator ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków www.salwator.com
Ziemia jest pełna nieba, a każdy zwykły krzew płonie Bogiem, ale tylko ci, którzy widzą, zdejmują sandały; reszta siada i zrywa jagody. E. B. Browning
Słowo z Centrum Formacji Duchowej
Tyle już napisano o cudownym exodusie narodu wybranego i jego charyzmatycznym przewodniku Mojżeszu, o jego drodze z ludem przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Czy warto powtarzać się i rozważać temat na nowo? Przecież już wiemy: Mojżesz to dobry przywódca, idealny sędzia i administrator prawny, cudotwórca działający w imieniu i z polecenia Boga, jeden z najczęściej przywoływanych bohaterów biblijnych. Nowy Testament wymienia jego imię osiemdziesiąt razy! Tyle razy o nim słyszeliśmy. Sama autorka, biblistka, decydując się na pisanie niniejszych rozważań1, rozpoczyna dosyć prowokacyjnie – od pytania: „po co?”. Po co jeszcze jedno rozważanie o Mojżeszu? Czy tylko po to, aby kolejny raz przypomnieć jedną z najważniejszych postaci biblijnych? Autorka tłumaczy krótko powód swoich rozważań: „życie Mojżesza może być dla nas lustrem, w którym warto się przejrzeć”. Żadne z wydarzeń i postaci biblijnych nie są historią zamkniętą. Historie biblijne nie istnieją same dla siebie. Istnieją dla nas. Więcej, są integralną częścią naszej historii. Przedłużają się w naszych historiach życia. Opowiadają o nas. „Biblia – pisze Abraham Heschel – nie jest końcem, lecz początkiem; preceden1 Publikujemy rozważania Danuty Piekarz, które podjęła podczas sesji biblijnej: „Z Mojżeszem do Ziemi Obiecanej. Pustynna szkoła zaufania”. Sesja odbyła się w Centrum Formacji Duchowej Salwatorianów w Krakowie, w dniach 2–4 września 2011 roku. lato
▪ 60/2013
5
Smak niewoli
Pragniemy lepiej poznać Mojżesza i jego wędrówkę z Izraelem do Ziemi Obiecanej. Ktoś jednak mógłby zadać fundamentalne pytanie: „Po co?”. Czy tylko dlatego, że jest on wielkim bohaterem biblijnym, wypadało by zatem znać jego losy? Czemu ma służyć poznawanie jego historii, podobnie jak dziejów innych bohaterów Starego Testamentu: Abrahama, Jakuba... Nie chodzi nam tylko o walory poznawcze, ale przede wszystkim o to, by w postaci Mojżesza odnaleźć w pewnej mierze samych siebie, powołanych przez Boga do wypełnienia życiowej misji, żyjących z Nim w głębokiej relacji, wędrujących do Ziemi Obiecanej przez pustynię tej rzeczywistości, w której żyjemy, wreszcie odpowiedzialnych za mniej czy bardziej liczną grupę tych, których Bóg nam powierzył i którzy nam zaufali. W pierwszych wiekach, gdy wprowadzano nowo ochrzczonych w życie chrześcijańskie, opowiadano im wiele faktów ze Starego Testamentu. Można by zapytać: „Czy dla kogoś, kto dopiero co przyjął chrzest, najpilniejszą potrzebą było poznawanie historii z czasów przed narodzeniem Chrystusa?”. Tymczasem była to bardzo słuszna metoda: chodziło o to, by rozważając dzieje tamtych bohaterów, nauczyć neofitów Bożych metod działania, Bożej logiki (zobacz, jak Bóg działał w życiu Abrahama, Mojżesza i pamiętaj, że w twoim życiu w niepowtarzalny sposób działa ten sam Bóg, dlatego możesz się wiele nauczyć z tych przy8
Zeszyty Formacji Duchowej
Posyłam cię do faraona
Zakończyliśmy nasze poprzednie refleksje na okresie „wielkiej stabilizacji” w życiu Mojżesza, który prowadzi spokojne życie rodzinne, pasie owce i wydaje się, że osiemdziesięcioletniego bohatera już nic wielkiego nie może spotkać. Tymczasem bardzo często tak się zdarza, że tam, gdzie człowiek mówi: „To już koniec!”, dla Boga to dopiero początek, a ten wielki Boży początek często dokonuje się banalnej scenerii. W tym przypadku stało się to podczas pasienia owiec teścia. Wszystko było tak jak zwykle: owce, trawa... tylko ten jeden dziwny krzew, który płonął, ale się nie spalał. „Gdy Mojżesz pasał owce swego teścia, Jetry, kapłana Madianitów, zaprowadził [pewnego razu] owce w głąb pustyni i przyszedł do góry Bożej Horeb” (Wj 3,1). Zwróćmy uwagę na miejsce tego wydarzenia: Horeb to inna nazwa góry Synaj. Mojżesz, jak wiemy, jeszcze powróci na to miejsce, prowadząc za sobą lud. Do tej samej góry będzie kiedyś wędrował przez czterdzieści dni prorok Eliasz. „Wtedy ukazał mu się Anioł Pański w płomieniu ognia, ze środka krzewu. [Mojżesz] widział, jak krzew płonął ogniem, a nie spłonął od niego. Wtedy Mojżesz powiedział do siebie: «Podejdę, żeby się przyjrzeć temu niezwykłemu zjawisku. Dlaczego krzew się nie spala?»” (Wj 3,3). Tekst hebrajski mówi dosłownie, że Mojżesz zszedł ze swojej drogi. Żeby zobaczyć krzew z bliska, musiał opuścić tradycyjne szlaki.
lato
▪ 60/2013
19
Po co wyprowadziliście nas na pustynię?
Początki wędrówki przez pustynię są opisane w ostatnim fragmencie 13 rozdziału Księgi Wyjścia: „Gdy faraon uwolnił lud, nie wiódł go Bóg drogą prowadzącą do ziemi filistyńskiej, chociaż była najkrótsza. Powiedział bowiem Bóg: «Żeby lud na widok czekających go walk nie żałował i nie wrócił do Egiptu». Bóg więc prowadził lud okrężną drogą pustynną ku Morzu Czerwonemu, a Izraelici wyszli uzbrojeni z ziemi egipskiej. (...) Wyruszyli z Sukkot i rozbili obóz w Etam, na skraju pustyni. A Pan szedł przed nimi podczas dnia, jako słup obłoku, by ich prowadzić drogą, podczas nocy zaś jako słup ognia, aby im świecić, żeby mogli iść we dnie i w nocy. Nie ustępował sprzed ludu słup obłoku we dnie ani słup ognia w nocy”. Jak wspomniałam, nie jest łatwo ustalić drogę wyjścia. Najkrótsza trasa prowadziłaby wzdłuż wybrzeża, tzw. trasa Filistynów. Była ona jednak niebezpieczna, gdyż pozostawała pod kontrolą wojsk egipskich. Idąc tą trasą, Hebrajczycy musieliby ciągle toczyć walki. Dlatego wyruszają inną drogą – w głąb półwyspu; podążają na południe, by potem zawrócić w kierunku północnym. Bóg wyznacza im tę drogę, by nie próbowali wracać do Egiptu wobec niepowodzeń. Jednakże, jak powiedzieliśmy, nie da się ostatecznie wyznaczyć trasy ich przemarszu, informacje podane w Księdze Wyjścia wydają się niespójne. Dlatego dziś wielu uważa, że wyjście z Egiptu odbyło się w dwóch grupach: jedna wyszła z kraju za zgodą faraona, wręcz wypędzona przez niego, a druga lato
▪ 60/2013
35
Będziecie moją szczególną własnością
Oto przed nami szczytowy moment w wędrówce Izraela: przymierze synajskie. „Było to w trzecim miesiącu od wyjścia Izraelitów z Egiptu; w tym dniu przybyli na pustynię Synaj. Wyruszyli z Refidim, a po przybyciu na pustynię Synaj rozbili obóz na pustyni. Izrael obozował tam naprzeciw góry” (Wj 19,1 nn.). Naprzeciw góry Synaj... czyli gdzie? Ci, którzy byli na pielgrzymce do Ziemi Świętej i Egiptu, zaraz zawołają: „My tam byliśmy!”. Cały problem w tym, że wcale nie jesteśmy pewni, czy Izraelici rzeczywiście obozowali pod tą górą, którą tradycyjnie nazwaliś my górą Synaj. Niektórzy uważają, że była to góra sąsiednia. Wspomnieliśmy też o możliwości innej trasy wyjścia: wtedy Synaj znajdowałby się w pobliżu Kadesz Barnea. Gdyby komuś było jeszcze mało, św. Paweł pisze do Galatów, że „Synaj to góra w Arabii” (Ga 4,25). Arabia to teren na wschód od Jordanu, dzisiejsza Jordania. Gdyby ta ostatnia hipoteza była słuszna, oznaczałoby to, że przymierze Boga z Izraelem zostało zawarte tuż przed wejściem do Ziemi Obiecanej. „Mojżesz wstąpił wtedy do Boga, a Pan zawołał na niego z góry i powiedział: «Tak powiesz domowi Jakuba i to oznajmisz Izraelitom: Wyście widzieli, co uczyniłem Egiptowi, jak niosłem was na skrzydłach orlich i przywiodłem was do Mnie»” (Wj 19,3 nn.). Przepiękny jest ten obraz niesienia na skrzydłach orlich, który występuje także w Psalmach: Bóg niesie człowieka, niesie swój lud jak orzeł swoje pisklęta. Rozważając ten obraz, z jednej 50
Zeszyty Formacji Duchowej
Boża obietnica czy ludzka logika?
Gdy u stóp góry lud wykonał złotego cielca, na górze Bóg poinformował Mojżesza o tym, co się stało, używając ciekawej formy: „twój lud zerwał przymierze”. Chciałoby się zapytać: to w końcu czyj lud? Przecież zawsze mówiliśmy, że jest to lud Boży. Tymczasem, używając takiej formy, Bóg chce pobudzić Mojżesza do odpowiedzialności i orędownictwa. Ważne są te zaimki dzierżawcze. Przypomnijmy sobie przypowieść o synu marnotrawnym, w której starszy brat nie potrafił nazwać swoim bratem tego, który powrócił; dopiero ojciec użyje znamiennej formy: „brat twój”. Oto jedna z najpiękniejszych scen ukazujących Mojżesza jako przewodnika – gdy wstawia się za ludem: „«Dlaczego, Panie, płonie gniew Twój przeciw ludowi Twemu, który wyprowadziłeś z ziemi egipskiej wielką mocą i silną ręką? (Zauważmy tę formę: „ludowi Twemu!”.) Czemu to mają mówić Egipcjanie: W złym zamiarze wyprowadził ich, chcąc ich wygubić w górach i wygładzić z powierzchni ziemi? Odwróć zapalczywość Twego gniewu i zaniechaj zła, jakie chcesz zesłać na Twój lud. Wspomnij na Abrahama, Izaaka i Izraela, Twoje sługi, którym przysiągłeś na samego siebie, mówiąc do nich: ‘Uczynię potomstwo wasze tak liczne jak gwiazdy niebieskie, i całą ziemię, o której mówiłem, dam waszym potomkom, i posiądą ją na wieki’». Wówczas to Pan zaniechał zła, jakie zamierzał zesłać na swój lud” (Wj 32,11 nn.). Bóg powiedział Mojżeszowi, że zniszczy ten lud, a z niego wyprowadzi nowy naród. 60
Zeszyty Formacji Duchowej
To zostało spisane ku pouczeniu nas
Spójrzmy na ostatnie momenty życia Mojżesza, tego dziwnego przewodnika, który przez tyle lat prowadził naród ku Ziemi Obiecanej, a sam nigdy do niej nie wszedł. Rodzi się pytanie: Dlaczego Mojżesz nie dotarł do celu? Czy musiał on dzielić do końca los ludu, który prowadził, czy też możemy znaleźć w tej historii jakąś jego osobistą winę? Od razu powiem, że nie jesteś my pewni, która odpowiedź jest właściwa. Niektórzy dopatrują się pewnej wskazówki w 20 rozdziale Księgi Liczb, mówiącym o wyprowadzeniu wody ze skały, jednak ten opis różni się niektórymi szczegółami od sceny, o której mówiliśmy wcześniej. Wtedy Bóg polecił Mojżeszowi uderzyć laską w skałę i ze skały wypłynęła woda. Tymczasem w Księdze Liczb odnosimy wrażenie, że jest to wydarzenie dużo późniejsze (pamiętajmy jednak, że Księga Liczb nie trzyma się ściśle chronologii). Scena zaczyna się od szemrania ludu, któremu brakuje wody. „Przemówił Pan do Mojżesza: «Weź laskę i zbierz całe zgromadzenie, ty wespół z bratem twoim Aaronem. Następnie przemów w ich obecności do skały, a ona wyda z siebie wodę. Wyprowadź wodę ze skały i daj pić ludowi oraz jego bydłu». Stosownie do nakazu zabrał Mojżesz laskę sprzed oblicza Pana. Następnie zebrał Mojżesz wraz z Aaronem zgromadzenie przed skałą i wtedy rzekł do nich: «Słuchajcie, wy buntownicy! Czy potrafimy z tej skały wyprowadzić dla was wodę?» Następnie podniósł Mojżesz rękę i uderzył dwa razy laską w skałę. Wtedy wypłynęła woda tak obficie, że 72
Zeszyty Formacji Duchowej
Spis treści
Słowo z Centrum Formacji Duchowej
5
Smak niewoli
8
Posyłam cię do faraona
19
Po co wyprowadziliście nas na pustynię?
35
Będziecie moją szczególną własnością
50
Boża obietnica czy ludzka logika?
60
To zostało spisane ku pouczeniu nas
72
lato
▪ 60/2013
89
Zapraszamy do
Centrum Formacji Duchowej w Krakowie i Trzebini CFD zostało powołane do życia, aby towarzyszyć osobom świeckim, duchownym i konsekrowanym w poszukiwaniu głębszego doświadczenia wiary i integralnego rozwoju: psychicznego i duchowego. Wychodzi naprzeciw zapotrzebowaniu formowania różnych grup wiernych, w którym więcej uwagi poświęca się poszczególnym osobom. Współpracuje z cenionymi formatorami różnych szkół i ośrodków życia duchowego, którzy dzielą się swoim osobistym doświadczeniem wiary, wiedzą teologiczną, pedagogiczną i psychologiczną. W ramach formacji regularnie prowadzone są: Szkoła Modlitwy Słowem Bożym Szkoła Kierownictwa Duchowego Szkoła Biblijna Szkoła Wiary Szkoła Duchowości ojca Jordana Rekolekcje lectio Divina Ćwiczenia ignacjańskie Szkoła Wychowawców Seminariów Duchownych Diecezjalnych i Zakonnych Szkoła Formatorek Zakonnych Szkoła odnowy dla Sióstr Zakonnych Sesje dla Przełożonych Zakonnych Kurs Formacji Juniorackiej Sesje formacyjne dla rodziców i wychowawców Edycja kwartalnika „Zeszyty Formacji Duchowej”. Charakter spotkań Spotkania organizowane w Centrum Formacji Duchowej odbywają się w klimacie „pustyni”. Uczestnicy są zaproszeni do osobistej modlitwy i milczenia, indywidualnych rozmów z kierownikiem duchowym. na koniec spotkań przewidziane są momenty dzielenia się w grupach. Szczegółowe informacje można uzyskać w sekretariacie CFD oraz na stronach internetowych: Centrum Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97, tel./faks (12) 254 60 60 www.cfd.salwatorianie.pl ul. B. Głowackiego 3, 32-540 trzebinia tel. (32) 753 54 80, tel. kom. 694 448 249 cfdtrzebinia@sds.pl
Centrum Formacji Duchowej Salwatorianie – Kraków zaprasza na sesje
Szkoła Modlitwy Słowem Bożym Jak żyć Słowem Bożym na co dzień? 24–26 stycznia 2014 Sesja przeznaczona dla osób, które pragną pogłębić praktykę osobistej modlitwy Słowem Bożym. Uczestnicy będą wprowadzeni w metodę modlitwy Słowem Bożym w codzienności. Zostanie zaproponowana konkretna forma ćwiczeń na cały rok do indywidualnej pracy duchowej w świetle Słowa Bożego. Prowadzi: Krzysztof Wons SDS – dyrektor CFD, kierownik duchowy i rekolekcjonista, wykładowca teologii duchowości.
Od poprawności do zażyłości Jezus, faryzeusz i grzesznica (Łk 7, 36–50) 21–23 lutego 2014 Przestrzeganie przepisów prawa i praktyk religijnych jest ważne, ale nie może być celem samym w sobie. Zatraca swój sens, gdy nie wychowuje do większej miłości Boga i człowieka. Osobowa zażyłość z Bogiem i miłość bliźniego, zwłaszcza sponiewieranego przez grzech, pomagają badać faktyczną kondycję naszej wiary. Prawdziwym zagrożeniem dla żywotności wspólnot chrześcijańskich są nie tylko „wierzący, ale niepraktykujący”, lecz także „praktykujący, a niewierzący”. Uczestnicy sesji będą zaproszeni, aby w świetle Słowa Bożego zdiagnozować duchową kondycję swojej osobistej wiary i wiary wspólnoty, do której przynależą. Prowadzi: Joachim Stencel SDS – duszpasterz CFD, kierownik duchowy i rekolekcjonista.
„Boże mój, czemuś mnie opuścił?” Lectio divina do Męki Pańskiej wg św. Marka 28-30 marca 2014 Bóg powołał nas, abyśmy byli z Nim, teraz i na wieki. Opuszczony przez nas, nigdy nas nie opuścił. Posłał na świat swego Syna, który stanął pośród nas, oddzielonych przez grzech od Boga, zszedł w otchłań poczucia opuszczenia, by na nowo pojednać nas z Ojcem i między sobą. Rozważając Mękę według św. Marka Ewangelisty chcemy towarzyszyć Jezusowi opuszczonemu. Prowadzi: Piotr Szyrszeń SDS – duszpasterz CFD, kierownik duchowy i rekolekcjonista, wykładowca prawa kanonicznego.
Poznawanie siebie w świetle Słowa Bożego 11–13 kwietnia 2014 Odkrywanie prawdziwego obrazu siebie w świetle Słowa Bożego może stać się szczególną drogą do poznania i przyjęcia własnej wartości. Jest to proces bardzo delikatny i trudny. Dokonuje się przede wszystkim na modlitwie. Przez modlitwę Słowem Bożym człowiek uczy się patrzeć na siebie „oczami” Boga. Wskazane jest, aby w procesie tym towarzyszył kierownik duchowy. Prowadzi: Krzysztof Wons SDS – dyrektor CFD, kierownik duchowy i rekolekcjonista, wykładowca teologii duchowości. Sesje Szkoły Modlitwy Słowem Bożym przeżywane są w klimacie pustyni, ciszy i medytacji. Uczestnicy wprowadzani są w modlitwę Słowem Bożym, w lectio divina; mają możliwość skorzystania z sakramentu pokuty i z indywidualnej rozmowy z kierownikiem duchowym. Zgłoszenia prosimy przesyłać na adres: Centrum Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97, tel./faks (12) 254 60 60 kom. 694 448 170 e-mail: cfd@sds.pl, www.cfd.sds.pl
Zasady prenumeraty „Zeszytów Formacji Duchowej” W ciągu roku ukazują się cztery numery „Zeszytów”. Cena detaliczna jednego egzemplarza poza prenumeratą – 13 zł Korzyści związane z prenumeratą Cena 1 egz. w prenumeracie krajowej – 10 zł Koszt prenumeraty rocznej – 40 zł Koszt prenumeraty półrocznej – 20 zł Koszty wysyłki na terenie kraju pokrywa Wydawca. Prenumerata zagraniczna jest droższa o koszty przesyłki zagranicznej. Dla nabywających więcej niż 5 egz. danego numeru „Zeszytów” przewidziane są zniżki: W prenumeracie – 10%, w sprzedaży detalicznej – 5% Zapisy na prenumeratę trwają przez cały rok. Istnieje możliwość nabycia egzemplarzy archiwalnych. Wpłaty dokonuje się na blankiecie przekazu pocztowego lub bankowego. Należy podać imię i nazwisko oraz dokładny adres zamawiającego. Zamówienia prosimy kierować na adres: Salwatorianie – Centrum Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków PKO BP II/O Kraków PL 55 1020 2906 0000 1102 0107 9342 Adres Redakcji: Zeszyty Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97, tel./faks (12) 254 60 60 zeszyty@salwatorianie.pl; www.cfd.salwatorianie.pl Redakcja z serca dziękuje Czytelnikom za dodatkowe ofiary złożone na utrzymanie i rozwój „Zeszytów”.