80 anos, 80 poemas

Page 1


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Autores e textos LIMIAR...........................................................................................................................................................5 Alberti, Rafael..................................................................................................................................................6 A Federico García Lorca............................................................................................................................6 Balada del que nunca fue a Granada.........................................................................................................6 El soldado....................................................................................................................................................7 Madrid, corazón de España…....................................................................................................................8 Una Pasionaria para Dolores.....................................................................................................................8 Aleixandre, Vicente..........................................................................................................................................9 Oda a los niños de Madrid muertos por la metralla...................................................................................9 Alonso, Dámaso.............................................................................................................................................10 Insomnio....................................................................................................................................................10 Altolaguirre, Manuel......................................................................................................................................11 Es la tierra de nadie..................................................................................................................................11 Álvarez Cáccamo, Xosé María......................................................................................................................11 Crónica do espanto. Galiza (1936)...........................................................................................................11 Álvarez Cruz, Carlos......................................................................................................................................15 Lección de Historia...................................................................................................................................15 Álvarez Torneiro, Manuel..............................................................................................................................16 Ora pro nobis............................................................................................................................................16 Araguas, Vicente............................................................................................................................................16 Agachado (verán do 1936)........................................................................................................................16 Avilés de Taramancos, Antón.........................................................................................................................17 Non enterrar os mortos.............................................................................................................................17 Bousoño, Carlos.............................................................................................................................................17 Desde lejos................................................................................................................................................17 Bouza-Brey, Luís...........................................................................................................................................18 San Simón..................................................................................................................................................18 Cabanillas, Ramón.........................................................................................................................................19 Romance de loita.......................................................................................................................................19 A Internacional..........................................................................................................................................20 Campo, Marica...............................................................................................................................................21 19 de Agosto de 1936................................................................................................................................21 Bóveda camiño da morte...........................................................................................................................21 Carballo Calero, Ricardo...............................................................................................................................22 A derecha y a izquierda.............................................................................................................................22 Non sei.......................................................................................................................................................22 Castro, Francisco............................................................................................................................................23 Canción para Ánxel Casal, fusilado polos fascistas en 1936...................................................................23 Celaya, Gabriel..............................................................................................................................................24 España en marcha.....................................................................................................................................24 Cunqueiro, Álvaro..........................................................................................................................................25 Soneto a José Antonio...............................................................................................................................25 Dacosta, Marta...............................................................................................................................................25 Avós...........................................................................................................................................................25 Volta dos Nove...........................................................................................................................................26 Delgado Gurriarán, Florencio........................................................................................................................26 IES “San Paio” TUI

2

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Levan a Cristo por fóra.............................................................................................................................26 Un guerrilleiro..........................................................................................................................................26 Ía a misa de doce.......................................................................................................................................26 Alexandre Bóveda......................................................................................................................................27 Fariña, Herminia............................................................................................................................................27 O berro redentore......................................................................................................................................27 Fernández Garrido, José.................................................................................................................................27 Líster.........................................................................................................................................................27 Fernández-Oxea, Xosé R (“Ben-Cho-Sey”)..................................................................................................28 Feliz o que se retira...................................................................................................................................28 Fernández Teixeiro, Manuel María................................................................................................................28 A semente inmortal....................................................................................................................................28 Ferreiro, Celso Emilio....................................................................................................................................29 Nunha foxa común.....................................................................................................................................29 O mártir.....................................................................................................................................................29 A Federico García Lorca..........................................................................................................................29 Dempóis.....................................................................................................................................................29 O asesino...................................................................................................................................................30 Prisioneros................................................................................................................................................30 García-Bodaño, Salvador...............................................................................................................................31 Eu sei que en cada tumba..........................................................................................................................31 Non houbo galos.......................................................................................................................................31 García de Nora, Eugenio................................................................................................................................31 Patria.........................................................................................................................................................31 Presencia...................................................................................................................................................32 Garfias, Pedro................................................................................................................................................32 Miliciano muerto.......................................................................................................................................32 Gil de Biedma, Jaime.....................................................................................................................................33 Intento formular mi experiencia de la guerra...........................................................................................33 Guillén, Jorge.................................................................................................................................................34 Las ánimas................................................................................................................................................34 Hernández, Miguel.........................................................................................................................................35 Vientos del pueblo.....................................................................................................................................35 Herrera Petere, José.......................................................................................................................................36 A mi padre muerto en el destierro.............................................................................................................36 Iglesia Alvariño, Aquilino..............................................................................................................................36 Liberación y gozo......................................................................................................................................36 López Anglada, Luis......................................................................................................................................37 Generación de Guerra..............................................................................................................................37 Machado, Antonio..........................................................................................................................................37 A Líster, jefe en los ejércitos del Ebro.......................................................................................................37 ¡Madrid, Madrid!......................................................................................................................................38 La muerte del niño herido.........................................................................................................................38 Micó, José María............................................................................................................................................38 Breve historia de España..........................................................................................................................38 Morales, Rafael..............................................................................................................................................39 A los milicianos muertos...........................................................................................................................39 Otero, Blas de.................................................................................................................................................40 IES “San Paio” TUI

3

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Inerme.......................................................................................................................................................40 Por venir....................................................................................................................................................40 Proal..........................................................................................................................................................40 Paz Andrade, Valentín....................................................................................................................................41 Noso Alexandre, Mártir.............................................................................................................................41 Illa do amor, illa da morte.........................................................................................................................42 Paz Lestón, Xervasio.....................................................................................................................................43 A Galicia...................................................................................................................................................43 Pérez Guerra, Ernesto (Ernesto Guerra da Cal).............................................................................................44 Mariñeiro fusilado.....................................................................................................................................44 Pimentel, Luís................................................................................................................................................45 Y era entonces...........................................................................................................................................45 Cunetas......................................................................................................................................................46 Quiroga, Elena...............................................................................................................................................47 Rosas de sangre.........................................................................................................................................47 Rey Baltar, Ramón.........................................................................................................................................48 Alborada de dor........................................................................................................................................48 Rodríguez Fer, Claudio..................................................................................................................................49 Luís Pimentel.............................................................................................................................................49 Sánchez, Cesáreo...........................................................................................................................................50 A cantiga da fontela..................................................................................................................................50 Seoane, Xavier...............................................................................................................................................51 (lembranza de 1936).................................................................................................................................51 Souto, Xurxo..................................................................................................................................................51 Para Alexandre Bóveda.............................................................................................................................51 Tovar, Antón...................................................................................................................................................52 Ano 1938...................................................................................................................................................52 Trapiello, Andrés............................................................................................................................................52 Para un combatiente del Ebro...................................................................................................................52 Urrutia, Federico de.......................................................................................................................................53 Romance de Castilla en armas..................................................................................................................53 Val, Marga do.................................................................................................................................................54 Noticia da cidade da lúa transparente......................................................................................................54 Valente, José Ángel........................................................................................................................................55 Melancolía del destierro...........................................................................................................................55 Vallejo, César.................................................................................................................................................57 Himno a los voluntarios de la república...................................................................................................57 Cortejo tras la toma de Bilbao..................................................................................................................61 Valverde, José Mª...........................................................................................................................................62 Vida es esperanza......................................................................................................................................62 Varela, Lorenzo..............................................................................................................................................63 Compañeiros da miña xeración mortos ou asesiñados.............................................................................63 Anónimos (coplas populares)........................................................................................................................64 Vexo Cangas, vexo Vigo............................................................................................................................64 Viva España...............................................................................................................................................64 Miña nai, miña naiciña.............................................................................................................................64 O paxaro cando chove..............................................................................................................................64 CODA............................................................................................................................................................65 IES “San Paio” TUI

4

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

LIMIAR Na recreación literaria do mito das Idades do Home tanto o poeta grego Hesíodo como o latino Ovidio caracterizan a Idade de Ferro como unha época de guerra, cobiza e impiedade, de loitas fratricidas, de falsidade e desvergonza. Neste 2016 celebramos o oitenta aniversario do inicio dun deses tempos de ferro, desas noites de pedra que, dispersas no tempo e no espazo, desatan o cainismo e a bestialidade agochadas no ser humano. Tui sufriu, ao igual que moitos outros lugares de Galicia e de España, as nefastas consecuencias da última guerra civil. Tui, a pequena cidade que se mantivo fiel a legalidade republicana durante unha semana, experimentou as represalias derivadas da súa adhesión á causa dos vencidos, dos perdedores, dos posuidores da forza da razón mais non da razón da forza. Cárcere, xuízos sumarísimos, torturas, paseados, fusilados, fuxidos, exiliados... medo, silencio pasaron a formar parte da nosa paisaxe nesa noite de longos coitelos. Na explanada traseira do antigo instituto, un lutuoso fulgor de metralletas alumeou o outonizo abrente do trinta de outubro de 1936 para acabar coa vida dos cidadáns Alejo, Manuel, Julio, Darío, Serafín e José. Executábase así unha máis de tantas inmerecidas sentenzas que naqueles tempos ditaban tribunais inicuos. Novos amenceres, máis fusilados, máis paseados. Novas xornadas, máis xuízos, máis detencións... Máis desacougo, máis medo. No norte e no sur, nas aldeas e nas cidades... Novas batallas, novos avances, novos mortos, novos feridos, novos mutilados, novas vítimas. Días, noites... Coa Aurora, ao solpor... Pasaron oitenta anos. Hoxe, sen rancor, sen odio, queremos homenaxear ás vítimas daquelas horas pero tamén de todas as horas tráxicas en todos os lugares do mundo porque se a dor é global, global ha ser o recoñecemento. Lembremos coa lectura desta escolma poética a todos os Alejo, Manuel, Julio, Darío, Serafín e José que sacrificaron, sacrifican e sacrificarán as súas vidas no altar da xustiza e a liberdade.

IES “San Paio” TUI

5

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Alberti, Rafael A Federico García Lorca Sal tú, bebiendo campos y ciudades, En largo ciervo de agua convertido, Hacia el mar de las albas claridades, Del martín-pescador mecido nido; Que yo saldré a esperarte, amortecido, Hecho junco, a las altas soledades, Herido por el aire y requerido Por tu voz, sola entre las tempestades. Deja que escriba, débil junco frío, Mi nombre en esas aguas corredoras, Que el viento llama, solitario, río. Disuelto ya en tu nieve el nombre mío, Vuélvete a tus montañas trepadoras, Ciervo de espuma, rey del monterío. http://trianarts.com/rafael-alberti-a-federico-garcia-lorca/#sthash.zCVnb133.8OS0EZNu.dpuf

Balada del que nunca fue a Granada Qué lejos por mares, campos y montañas! Ya otros soles miran mi cabeza cana. Nunca fui a Granada. Mi cabeza cana, los años perdidos. Quiero hallar los viejos, borrados caminos. Nunca vi Granada. Dadle un ramo verde de luz a mi mano. Una rienda corta y un galope largo. Nunca entré en Granada. ¿Qué gente enemiga puebla sus adarves? ¿Quién los claros ecos libres de sus aires? Nunca fui a Granada. ¿Quién hoy sus jardines aprisiona y pone cadenas al habla de sus surtidores? Nunca vi Granada. Venid los que nunca fuisteis a Granada. Hay sangre caída, sangre que me llama. Nunca entré en Granada.

IES “San Paio” TUI

6

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Hay sangre caída del mejor hermano. Sangre por los mirtos y aguas de los patios. Nunca fui a Granada. Del mejor amigo, por los arrayanes. Sangre por el Darro, por el Genil sangre. Nunca vi Granada. Si altas son las torres, el valor es alto. Venid por montañas, por mares y campos. Entraré en Granada. http://trianarts.com/rafael-alberti-balada-del-que-nunca-fue-a-granada/#sthash.6popW0Ym.dpuf

El soldado El soldado soñaba que el soldado de tierra adentro pensaba si ganamos la llevaré a que mire los naranjos, a que toque el mar que nunca ha visto, y se le llene el corazón de barcos. Pero vino la paz y era un olivo de interminable sangre por el campo. Y si vuelvo le daré una toronja y una jarra de barro vidriado, de esas que se parecen a sus pechos cuando saltan de un árbol a otro árbol. Aquel olor a muerte interminable, a soldados sin nombre y sin familia dando a los hormigueros de la tierra quizás el mejor traje de su vida. http://trianarts.com/rafael-alberti-el-soldado/#sthash.k1nHZdif.dpuf

IES “San Paio” TUI

7

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Madrid, corazón de España… Madrid, corazón de España, late con pulsos de fiebre. Si ayer la sangre le hervía, hoy con más calor le hierve.

Que cada barrio, a su hora, si esa mal hora viniere -hora que no vendrá- sea más que la plaza más fuerte.

Ya nunca podrá dormirse, porque si Madrid se duerme, querrá despertarse un día y el alba no vendrá a verle.

Los hombres, como castillos; igual que almenas, sus frentes, grandes murallas sus brazos, puertas que nadie penetre.

No olvides, Madrid, la guerra; jamás olvides que enfrente los ojos del enemigo te echan miradas de muerte.

Quien al corazón de España quiera asomarse, que llegue, ¡Pronto! Madrid está lejos. Madrid sabe defenderse con uñas, con pies, con codos, con empujones, con dientes, panza arriba, arisco, recto, duro, al pie del agua verde del Tajo, en Navalperal, en Sigüenza, en donde suenen balas y balas que busquen helar su sangre caliente.

Rondan por tu cielo halcones que precipitarse quieren sobre tus rojos tejados, tus calles, tu brava gente. Madrid: que nunca se diga, nunca se publique o piense que en el corazón de España la sangre se volvió nieve.

Madrid, corazón de España, que es de tierra, dentro tiene, si se le escarbara, un gran hoyo, profundo, grande, imponente, como un barranco que aguarda… Sólo en él cabe la muerte.

Fuentes de valor y hombría las guardas tú donde siempre. Atroces ríos de asombro han de correr de esas fuentes.

http://trianarts.com/rafael-alberti-madrid-corazon-de-espana/#sthash.kYqK6p72.dpuf

Una Pasionaria para Dolores ¿Quién no la mira? Es de la entraña del pueblo cántabro y minera. Tan hermosa como si uniera tierra y cielo de toda España. ¿Quién no la escucha? De los llanos sube su voz hasta las cumbres, y son los hombres más hermanos y más altas las muchedumbres. IES “San Paio” TUI

8

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

¿Quién no la sigue? Nunca al viento dio una bandera más pasión ni ardió más grande un corazón al par de un mismo pensamiento. ¿Quién no la quiere? No es la hermana, la novia ni la compañera. Es algo más: la clase obrera, madre del sol de la mañana. http://musipoemas2.blogspot.com.es/2011/02/una-pasionaria-para-dolores-rafael.html

Aleixandre, Vicente Oda a los niños de Madrid muertos por la metralla Se ven pobres mujeres que corren en las calles como bultos o espanto entre la niebla. Las casas contraídas, las casas rotas, salpicadas de sangre: las habitaciones donde un grito quedó temblando, donde la nada estalló de repente, polvo lívido de paredes flotantes, asoman su fantasma pasado por la muerte. Son las oscuras casas donde murieron niños. Miradlas. Como gajos se abrieron en la noche bajo la luz terrible. Niños dormían, blancos en su oscuro. Niños nacidos con rumor a vida. Niños o blandos cuerpos ofrecidos que, callados los vientos, descansaban. Las mujeres corrieron. Por las ventanas salpicó la sangre. ¿Quién vio, quién vio un bracito salir roto en la noche con la luz de sangre o estrella apuñalada? ¿Quién vio la sangre niña en mil gotas gritando: ¡crimen, crimen!, alzada hasta los cielos como un puñito inmenso, clamoroso? Rostros pequeños, las mejillas, los pechos, El inocente vientre que respira: La metralla los busca, la metralla, la súbita serpiente, muerte estrellada para su martirio.

IES “San Paio” TUI

9

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Ríos de niños muertos van buscando un destino final, un mundo alto. Bajo la luz de la luna se vieron las hediondas aves de la muerte: aviones, motores, buitres oscuros cuyo plumaje encierra la destrucción de la carne que late, la horrible muerte a pedazos que palpitan y esta voz de las víctimas, rota por las gargantas, que irrumpe en la ciudad como un gemido. Todos la oímos. Los niños han gritado. Su voz está sonando. ¿No oís? Suena en lo oscuro. Suena en la luz. Suena en las calles. Todas las casas gritan. Pasáis, y de esa ventana rota sale un grito de muerte. Seguís. De ese hueco sin puerta sale una sangre y grita. Las ventanas, las puertas, las torres, los tejados gritan, gritan. Son niños que murieron. Por la ciudad gritando, un río pasa: un río clamoroso de dolor que no acaba. No lo miréis: sentidlo. Pequeños corazones, pechos difuntos, caritas destrozadas. No los miréis: oídlos. Por la ciudad un río de dolor grita y convoca. Sube y sube y nos llama. La ciudad anegada se alza por los tejados y alza un brazo terrible. Un solo brazo. Mutilación heroica de la ciudad o su pecho. Un puño clamoroso, rojo de sangre libre, que la ciudad esgrime, iracunda y dispara. https://historiata.wordpress.com/2013/10/17/poesia-vicente-aleixandre-oda-a-los-ninos-de-madridmuertos-por-la-metralla-1937/

Alonso, Dámaso Insomnio Madrid es una ciudad de más de un millón de cadáveres (según las últimas estadísticas). A veces en la noche yo me revuelvo y me incorporo en este nicho en el que hace 45 años que me pudro, y paso largas horas oyendo gemir al huracán, o ladrar los perros, o fluir blandamente la luz de la luna. Y paso largas horas gimiendo como el huracán, ladrando como un perro enfurecido, fluyendo como la leche de la ubre caliente de una gran vaca amarilla. IES “San Paio” TUI

10

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Y paso largas horas preguntándole a Dios, preguntándole por qué se pudre lentamente mi alma, por qué se pudren más de un millón de cadáveres en esta ciudad de Madrid, por qué mil millones de cadáveres se pudren lentamente en el mundo. Dime, ¿qué huerto quieres abonar con nuestra podredumbre? ¿Temes que se te sequen los grandes rosales del día, las tristes azucenas letales de tus noches? http://www.poesi.as/da44004.htm

Altolaguirre, Manuel Es la tierra de nadie No es color turbio, ni perdida forma, ni luz difusa, débil, la que parte la inmensidad del campo, su hermosura. No es un otoño entre el calor y el frío, no se ve ni se siente, no se sueña la fatídica franja divisoria. Pero allí está, como un reptil, inmóvil: es la tierra de nadie, de mi España. http://www.poesi.as/altol390004.htm

Álvarez Cáccamo, Xosé María Crónica do espanto. Galiza (1936) ¿ONDE os desaparecidos entre as paredes do inverno, os nenos que se perderon no azar dun cambio de agullas, a rosa branca dos ollos dinamitados de espanto, o pranto extremo das nais de Xullo do trinta e seis? ¿Quen garda o molde en lama dos corpos dos paseados, o fogo electrizado da despedida en alba, o latexar do pulso dos que agardan sentenza, a tralla dos disparos esgazando a mañá? ¿Onde a gasa do fume que delatou a Blein, a luz con que marchou Camilo Díaz Baliño, o pozo da razón onde caíu ingrávida Antonia Pardo Méndez en alerta de agoiros? ¿Onde ecoa o derradeiro estralo do sangue de Alexandro contra o cristal do día dezasete de Agosto? IES “San Paio” TUI

11

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

¿ONDE a memoria xusta, a obriga transparente de gravar cunha brasa de alcatrán os nomes e apelidos de paseantes, verdugos, militares, delatores, fiscais e falanxistas, señoritos da noite, corvos do amañecer? (...) A nómina macabra teme escrita nas pizarras subterráneas da noite. Non haxa esquecimento.

MEMORIA das travesías por onde marchou berrando, perforada de lóstregos de espanto, a muller de Enrique Jaso. “Mataron o teu home no alto da Sobrada, mexaron por enriba do cadáver e pintáronlle as mans co sangue propio.” Ela correu e correu como egua estarrecida sen poder saír das rúas que apreixaban o seu corpo. Tiña vintedous anos a muller de Enrique Jaso. Foi ao paredón co cabelo todo branco. En dous días en Agosto do trinta e seis co cabelo todo branco. (...) A gadoupa mecánica do monstro diminuto non tremeu nunca no momento de asinar pena de morte e non tremeron nunca os dedos dos fiscais a escribir morte. (...) Centos de vidas nas mans do fiscal militar. AS cartas que deixaron : “estarei sempre en vós como che prometín”, “que non sintan vergoña da miña morte os fillos”, “non haxa esquecimento para os meus asasinos.” IES “San Paio” TUI

12

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

As palabras soñadas contra os muros do ar, a defensa imposíbel fronte á lei do exterminio: “se o tribunal entende que o meu amor á Terra é razón suficiente para quitarme a vida, morrerei por Galiza.” A sentenza inequívoca, o programa da morte, cardo de lume azul. A historia edificada sobre a cinza dos cranios. (...) Sobre cincuenta estratos de ósos masacrados, enriba da canle seca por onde baixou o sangue, no alto da escombreira das horas derrubadas, no cimo dos témpanos do pranto que nunca rematou, foi levantada a casa ignominiosa, paredes de cal negro, onde era xefe a besta que calculou, alumeada por un cirio no centro dun altar, a duración da morte inconsolábel, o peso total dos corpos esmagados, a rota definitiva do extravío, o rumbo infinito da tristura, o beneficio do terror. Cimentos para a construcción da casa ignominiosa, levantada sobre a lama de cincuenta estratos de cadáveres. (...) FOI a tebra norma exacta durante quince mil días e houbo fillos que aprenderon a negar a voz da despedida, e fillos de pais mortos contra os muros de carbón amnésicos traidores queimaron o fardo dos espectros e déronse a berrar Viva Franco Viva Franco Arriba España. Pero moitos cultivaron unha rosa secreta, silenciosamente feridos, orgullosamente firmes na conciencia sen quebra, arrizadamente vivos polo alto dos montes, duramente organizados, subversivamente acesos de verdade, explosivamente dispostos, soñadoramente esperanzados, sementadores da memoria e da razón na vontade que herdamos e será testamento inextinguíbel. IES “San Paio” TUI

13

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

DOCTOR Darío Álvarez Limeses, cincuenta e oito anos, viciño desta vila, na cidade de Tui a dezaseis de Outubro outorga testamento. Aos seis fillos encarga que cuiden moito a nai. Que vai tranquilo á morte, que con serenidade acepta. Pede a todos que nas tribulacións do mundo e máis na dor que a vida vai traer teñan moita paciencia. Asimesmo asegura que mentres isto dicta está a sentir un grande consolo. Nesta hora pensa na súa muller, Dona María Blázquez, e tamén nos seus fillos con máis amor que nunca. E non quere que choren. EN Tui, trinta de Outubro, dilixencia acredita execución: Alejo, Manuel, Julio, Darío, Serafín e José, ás seis cuarenta e cinco pasados polas armas na explanada que existe por detrás do edificio destinado a Instituto. E nun pequeno sobre azul a derradeira carta de Darío : “Soy dichoso. Van a terminar mis penas.” Unha carta, unha petaca con tabaco, varios libriños de papel de fumar.1 1

ÁLVAREZ CÁCCAMO, Xosé María, Os cadernos da ira, Espiral Maior, A Coruña, 1999.

IES “San Paio” TUI

14

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Álvarez Cruz, Carlos Lección de Historia

A Blas de Otero

Dicen que el año mil novecientos treinta y tantos la tierra de mi patria dejó de ser de tierra, porque se convirtió en un suelo estéril enemigo del trigo y de la lluvia; que los ríos perdieron temblor y transparencia, y supieron la forma concreta de la muerte; que las noches no fueron compañeras del viento, y los robles doblaron su medrosa estatura temerosos de una bala perdida… (mejor se entierra el plomo tras el pecho de un árbol que entre las jóvenes ramas del hombre, y mejor todavía en la corteza muda de la tierra, en las minas…). También dicen que en tiempos muy lejanos, siglos y siglos antes del sputnik primero, pero siglos más tarde de que el hombre lograra que el sudor de otro hombre llegara hasta sus manos con el brillo del oro, también dicen que entonces los ríos se secaron y el aire se hizo espeso alguna vez en Gilboé y en Hiksos, y en la llanura encrespada de Maratón, bajo el cielo de Grecia. No sé, yo no recuerdo. Ni me teñí las manos con sangre filistea, ni me importaron nada la ambición de Alejandro ni la sed insaciable de Darío… y del duelo entre Oriente y Occidente -ese duelo pendiente todavía según dice la prensa-, del duelo entre Persépolis y Atenas, ya sólo me interesa la hazaña del atleta que corrió sin descanso desde la última herida de lanza hasta el canto primero del pueblo alborozado. Son cosas ya pasadas: historias de otros tiempos y otros hombres: de los hombres que lucharon en Troya o que sintieron miedo en las trincheras unos minutos antes del combate en el Ebro… Yo no sé de esas cosas: yo soy un hombre que ha nacido más tarde, IES “San Paio” TUI

15

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

alejado en el tiempo de Brunete y Guernika; alejado del odio por amor a la tierra… amigo de la tierra y enemigo del odio. http://trianarts.com/carlos-alvarez-leccion-de-historia-de-los-poemas-del-bardo/#sthash.5ti2rbus.dpuf

Álvarez Torneiro, Manuel Ora pro nobis Dura memoria do camiño andado. A palmatoria cando marchaba a luz. Todas as nais na súplica. Todas as nais varadas no horror. Toda a noite cavorco, encofrado do medo, olmo de eclipse, seco taller de asfixia. "Todos los ríos eran una sangre". Quen peta á porta, mata. Quen fala, ceiba a onda do perdido. Delata quen respira, asina os papeis da esgazadura, pon números anónimos nos mártires, pecha os ollos que seguen a mirar. Quen alenta na felpa fusilada aínda escolta moi lonxe: "Ora pro nobis, virgo clementísima. Ora pro nobis". https://desdenaseiro.wordpress.com/2013/10/18/manel-alvarez-torneiro-premio-nacional-de-poesia-2013memoria-viva/

Araguas, Vicente Agachado (verán do 1936) NENOS xogando á billarda; o sol de agosto verde a brillar na túa retina; burato da parede; nas marelas páxinas do Heraldo de pan e queixo espalladas miguiñas. Eco incerto e cruel; a voz de Queipo na Telefunken da casa veciña2. 2

Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, páx. 102

IES “San Paio” TUI

16

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Avilés de Taramancos, Antón Non enterrar os mortos... Non enterrar os mortos. Esta terra non é un código civil de enterramentos, lápidas, baldaquinos. Esta terra non é. Non é cinza o que temos, é fornalla de arrequencer os corpos para a vida. Baixo das oliveiras e dos freixos, nas raiceiras do souto non van mortos, é un coro estrepitoso que se abre nas fontenlas dos eidos, nos tremos, nos vulcáns se os houber. Se pos a pedra do mural da casa vas pondo a carne mineral doutrora. Se pos o xabre por mallar na eira pos unha fronte pálida, un sorriso, pos unha pel na néboa doutro tempo. ¡Están tanto connosco! Están feridos de óxido da vella coitelada que a morte lle ofrendou, mais iluminan o único camiño que nos queda. ¿En que se asenta o pan senón nos dedos que se luíron de espallar semente? O saibo vén dos corpos que se aniñan no corazón da terra. Coma un froito. O zume que desprende o chuchamel vén dos labios da noiva amortallada. Tan viva no seu perfume cada primavera. Nesta terra non hai mortos como nas outras. Tan só hai devanceiros xente que nos percorre o tecido das veas, que se asoman no xesto, e perfiguran a nosa face nun lizgairo carís do que eles foron, nun lizgairo modo de andar quezais. Todos se deitan con un amor tan grande nas entrañas para facer o firme desta terra. Con eles vai o cántico, a palabra labrada vén do fondo onde eles aran, cantan, labourean nesa restreva eterna que soergue as cúpulas da patria sempre viva.3

. Bousoño, Carlos Desde lejos Pasa la juventud, pasa la vida, pasa el amor, la muerte también pasa, el viento, la amargura que traspasa la patria densa, inmóvil y dormida. 3

Íbidem, páx. 105

IES “San Paio” TUI

17

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Dormida, en sueño para siempre, olvida. Muertos y vivos en la misma masa duermen común destino y dicha escasa. Patria, profundidad, piedra perdida. Piedra perdida, hundida, vivos, muertos. España entera duerme ya su historia. Los campos tristes y los cielos yertos. Sobre el papel escrita está su gloria: querer edificar en los desiertos; aspirar a la luz más ilusoria. http://amediavoz.com/bousono.htm#DESDE%20LEJOS

Bouza-Brey, Luís San Simón E cercáronme as ondas que grandes son

Postos a catro. O patio aferrollado. Arenga e asco. Non, medo non. Asco e crembas i engullo do falar da besta avariolado: “morte pra o que se mova e se revolte”. ¿Qué sabes tí da morte?, ¡Besta!. ¿Coma é posible, ¡ai Deus!, que o home escole aos cans da garda pra darlle almo de ratas arrabeadas?. ¡Que vergoña se sinte pola cativeza do inimigo! Era mellor pra a sua hombría, o seu creto e credo, serse mellor que vencedor, ¡vencido!. ¡Ai que mesquiñas elas son agora as ondas do San Simón!4

4

Guerra Civil e Literatura Galega (1936-1939), Xesús Alonso Montero e Miro Villar (coordinadores), Xerais, Vigo, 2006, páx. 36-37

IES “San Paio” TUI

18

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Cabanillas, Ramón Romance de loita O sangue de Galicia froreceu nunha rosa.

¡Milicianos! Vai nelo, debátese na loita, o camiño grorioso da Humanidade nova a fartura e ledicia de searas e chouzas, o prestixio da raza, e, máis que todo, a honra da Galicia que un día nos arrolou mimosa!

Esa fror é a milicia que nesta nova aurora abreuse ó sol e ó orballo tinguida de luz roxa. Seus fillos son os rexos lexionarios de outrora. Son os bos lexionarios que loitaron con gloria, no cume do Medulio da forte terra nosa, contra as lexións de ferro da avasallante Roma. Como no tempo antergo tamén temos agora diante de nós os fillos da sanguiñenta loba. Máis nos varudos peitos arde a invencibre forza que forxou as bruantes vegadas trunfadoras.

¡Milicianos galegos xa cubertos de groria! ¡A Libertade nunca perdeu ningunha loita! ¡Milicianos galegos...! ¡Adiante a Terra nosa!5

¡A libertade nunca perdeu ningunha loita! Hoxe, como denantes, o cálamo da Historia rexistrará nas súas ourilocentes follas os alteirosos feitos, as fazañas heroicas que as vosas mans de ferro, do traballo callosas, están labrando a pico nas terras españolas.

5

ALONSO MONTERO, Xesús, Os escritores galegos ante a Guerra Civil Española 1936-1939. Textos e actitudes, Galaxia, Vigo, 2006, pp. 338-40

IES “San Paio” TUI

19

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

A Internacional Ergueivos, labregos da terra, en pé, famentos en lexión atroa xa a razón senlleira xuntos na revolución.

Ergueivos obreiros da terra en pé mariñeiros do mar, empeza agora outro traballo; todos xuntos pra loitar.

Sempre ergueita na man a fouce, non respetedes a ninguén segade n’iste campo murcho cos ollos postos no alén.

Pra alcanzar o trunfo derradeiro, desde a montaña a o mar en pé: a Pátrea será o mundo enteiro xuntos na loita pra vencer.

Ouh labregos da terra, mariñeiros do mar, os vosos anceios, xa vades lograr.

Ouh labregos da terra, mariñeiros do mar, os vosos anceios, xa vades lograr.

Axuntémonos todos na laboura final levando nos peitos a loitar A INTERNACIONAL.

Axuntémonos todos na laboura final levando nos peitos a loitar A INTERNACIONAL6.

6

ALONSO MONTERO, Xesús, Os escritores galegos ante a Guerra Civil Española 1936-1939. Textos e actitudes, Galaxia, Vigo, 2006, pp. 345-46

IES “San Paio” TUI

20

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Campo, Marica

(En lembranza de Ánxel Casal)

19 de Agosto de 1936 Como pode luz negra frecha de luz negra queixa de requinta facer infindo un día. Como hai días en que todos os paxaros son vermellos. Como vermella pesa a Terra despois do estoupido. Como ollos cerrados estoupan deitan claridade e soñan a se verter na herba tal as rosas. Como rosas mortos falan editan proclamas recendo para pobo e patria. Como patria funda sobre espanto dor pedra cidade poema contra esquecemento e morte. Como sen río do esquecemento non hai beira outra non hai beira outra non hai morte. Bóveda camiño da morte Sabías que te axusticiaba a luz, a da estrela na fronte como á tola de Curros. O aire da Caeira ventaba coma un can abismo e profecía na órbita dos astros, o teu cráneo furado pola terríbel aguia. Soñabas unha pausa transparente de sombra na pavura, unha dor xerminal coma un parto, unha illa, un Tambo feito garza. O aire da Caeira afogaba paxaros, nenos durmían perto, alleos á desgraza, a ollada derradeira tiña a calor dun bico. Vías a tumba aberta no amencer, o sol deshabitado do día que viría, a curva da existencia a cerrarse nun círculo. O aire da Caeira alzouse coma un dique, encorou sangue e pranto para regar futuro, gardou memoria e fe desde onde os mortos falan. Escoitabas unha anaina da terra naquel instante en punto da bala ao corazón. E naceu un albatros. http://www.poesiagalega.org/uploads/media/2007_festival_condado.pdf pp. 22-23 IES “San Paio” TUI

21

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Carballo Calero, Ricardo A derecha y a izquierda

Non sei...

A derecha y a izquierda, por detrás y por delante, cadáveres me cercan.

Non sei se matei. Estiven na trincheira. Non vin o meu nemigo. Disparei. Non sei se matei. Fun ferido. Mais non sei se matei. Toupa cega, non teño outro ollo que o ollo do meu fusil. ¿Se cadra o ten visto o meu nemigo? Olladas de fogo cruzan-se entre os dous: eu e o meu nemigo. Fun ferido. Eu non sei se matei.8

Esqueletos de niños, cenizas de mujeres, osamentas de amigos. Los que me fueron dulces, las que me fueron bellas cimientos son de cruces. También los que lucharon brazo a brazo conmigo, cruzados ya los brazos. Rodeado de muertos; ellos, sin mí, qué solos; yo, qué solo, sin ellos7.

7 8

Guerra Civil e Literatura Galega (1936-1939), Xesús Alonso Montero e Miro Villar (coordinadores), Xerais, Vigo, 2006, páx. 272. ALONSO MONTERO, Xesús, Os escritores galegos ante a Guerra Civil Española 1936-1939. Textos e actitudes, Galaxia, Vigo, 2006, pp. 361-62

IES “San Paio” TUI

22

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Castro, Francisco Canción para Ánxel Casal, fusilado polos fascistas en 1936 I O teu sangue non sabía non sabía que licuaba para sempre nas pedras da Historia e do Tempo de Compostela. Fría. O teu corazón non sabía non sabía que a calor que te abeiraba por dentro tornaba xeada e absurda. Perdida. Mais a túa alma xa sabía sabía que a liberdade había espertar no abrente do futuro de entre as pedras duras da túa Compostela miña. Rexurdida. II Aquelas balas non sabían non sabían que te agardaban da outra beira das rochas, onde arfa a alba. Fría. Aqueles homes non sabían non sabían que foran nacidos para te asasinar e para rubricar a inxustiza e para fundar o universo da dor, a orde porcallenta e marcial, a nonvida. Perdida. Aquela cidade morta a túa Compostela miña acorda hoxe na lembranza da túa vida valente e medra libertaria sobre o teu exemplo. Xa non fría. Nunca máis perdida. E para sempre rexurdida. http://abibliotecadefillos.blogaliza.org/tag/sangue/

IES “San Paio” TUI

23

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Celaya, Gabriel España en marcha Nosotros somos quien somos. ¡Basta de Historia y de cuentos! ¡Allá los muertos! Que entierren como Dios manda a sus muertos. Ni vivimos del pasado, ni damos cuerda al recuerdo. Somos, turbia y fresca, un agua que atropella sus comienzos. Somos el ser que se crece. Somos un río derecho. Somos el golpe temible de un corazón no resuelto. Somos bárbaros, sencillos. Somos a muerte lo ibero que aún nunca logró mostrarse puro, entero y verdadero. De cuanto fue nos nutrimos, transformándonos crecemos y así somos quienes somos golpe a golpe y muerto a muerto. ¡A la calle! que ya es hora de pasearnos a cuerpo y mostrar que, pues vivimos, anunciamos algo nuevo. No reniego de mi origen pero digo que seremos mucho más que lo sabido, los factores de un comienzo. Españoles con futuro y españoles que, por serlo, aunque encarnan lo pasado no pueden darlo por bueno. Recuerdo nuestros errores con mala saña y buen viento. Ira y luz, padre de España, vuelvo a arrancarte del sueño. Vuelvo a decirte quién eres. Vuelvo a pensarte, suspenso. Vuelvo a luchar como importa y a empezar por lo que empiezo. No quiero justificarte como haría un leguleyo, Quisiera ser un poeta y escribir tu primer verso. España mía, combate que atormentas mis adentros, para salvarme y salvarte, con amor te deletreo. http://www.poemas.de/espana-marcha/ IES “San Paio” TUI

24

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Cunqueiro, Álvaro Soneto a José Antonio Si por murallas, pasión nunca sabida, voces proclaman tu carne como escena, ¿qué tu boca sin sed, de tierra llena, responde a nuestro amor y enorme vida?

Muerte segó tus ojos y usó el frío hierro en tus pies, cadenas destinadas a privarte del aire y del rocío. José Antonio, señor, yacen desesperadas, olvido del invierno y del estío, las naves mozas por tu canto armadas.9

¿Escucharás siquiera la florida rama de encina, por siglos tan serena, o el vidrio que derrama en dura pena peña sufriendo ríos sin medida?

Dacosta, Marta Avós Con eles esvaeuse o mapa que a memoria precisa na procura da dignidade oculta, nas décadas escuras. Os meus avós calaron. Cada día calaron esa historia ocultada en que foron vencidos. Unha historia de morte, historia de presidio, de sangue e de fuxidas ao monte clandestino. Na nosa estirpe están eses días de espanto, todo o que non dixeron, agochados no monte, medrosos na gamela que non salvou a illa, que só levou palabras atravesando a ría no segredo máis longo que nunca se revela.

O medo fechou bocas, os fillos non souberon, nós non imaxinamos canta dor frecuentou os días que estiveron. Agora interpretamos aqueles días escuros, comprendemos, agora, tanto silencio e actos, e xa non calaremos. Na rede halaremos imaxes do pasado, cada unha das pezas deste crebacabezas que cómpre construír, para recoñecernos. Hoxe falamos nós para que a súa memoria brille sobre o silencio, para deixar escrito que o seu era o camiño, a palabra máis certa que trae a luz do día,

tesouro de futuro. http://bvg.udc.es/indice_paxinas.jsp?id_obra=VoapaHoa1&id_edicion=VoapaHoa1002&cabecera= %3Ca+href%3D%22ficha_obra.jsp%3Fid%3DVoapaHoa1%26alias%3DMarta%2BDacosta%22+class %3D%22nombreObraPaxina%22%3EVolverlles+a+palabra. +Homenaxe+aos+represaliados+do+franquismo%3C%2Fa%3E&alias=Marta+Dacosta&formato=texto 9

ALONSO MONTERO, Xesús, Os escritores galegos ante a Guerra Civil Española 1936-1939. Textos e actitudes, Galaxia, Vigo, 2006, páx. 420

IES “San Paio” TUI

25

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Volta dos Nove (un

golpe) E a pouta de metal que estoupa tras dos ollos, pouta que destrúe memoria, amor, desexo, vida. (dous golpes) Pólvora, bala, pouta de metal que estoupa, pouta que destrúe a imaxe amada, as voces infantís. (tres

golpes) Orde indesexábel que cala a Bombardeira e a violencia feroz, covarde e fría racha a noite. (catro, cinco, seis golpes. Sete golpes. Son ... oito golpes, nove) As damas das pozas laian horrorizadas, carpen ao cabo Silleiro, ás crinas do mar ensanguentadas (ensanguentadas as pedras, ensanguentada a lúa). Nove (nove golpes), nove poutas de metal que estoupan na alma, que destrúen memoria, amor, desexo, vida. A man asasina conduce os seus corpos ao silencio entre as campas de Baiona, mais o silencio ergue, clama desde a terra, un por un, os seus nomes de semente ensanguentada. http://iem.gal/volta-dos-nove/1081-volta-dos-nove

Delgado Gurriarán, Florencio Levan a Cristo por fóra...

Ía a misa de doce...

Levan a Cristo por fóra, levan o demo por dentro. Dinse de Deus lexionarios e son as lexiós do inferno a asoballar todo o nobre e digno do chan galego. Levan a Cristo por fóra, levan o demo por dentro.

...Ía a misa de doce... Cando chegou a guerra quixo salva-la Fe, e, bon fillo da Igrexa, meteuse requeté ou falanxista e foi matar labregos pola aldeia.11

Un guerrilleiro ... el quixo oporse, por amor a Terra, aos borreiros da nosa liberdade e, cun fato de irmáns, fíxolles guerra. Os eidos defendeu coa súa xente e ao consumarse o trunfo da ruindade por Galiza morreu como un valente.10

IES “San Paio” TUI

26

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Alexandre Bóveda Acesa luz dun malogrado abrente, circio mestre, de circia mocedade, siso, pulo, paixón, saber, bondade corazón, xeneroso, limpa mente. Barudo paladín na loita urxente —viñera o tempo da maturidade— man na fouce, segache a nosa herdade, á chamada dos bardos obedente. A tua vida foi curta e non puideche cumprir, daqueles, o mandato inteiro, mais, ao dal-o teu sangue, ti soupeche, martir e loitador, trunfar da morte, ao conqueril-o posto de guieiro da Galiza inmortal, esgrevia e forte!12

Fariña, Herminia O berro redentore Foi no mes de Santiago; ardentía en que medran os millos ó sol, cando o berro de Fe e de Xustiza vén da tomba dos nosos avós, ese berro de loita e de Raza contra os lobos, ruíns e ladróns.

E rezaron as cumes e os vales, as igrexas, as chouzas e as frols... I o gaiteiro petrujcio d´aldea, bo carlista e galego de fol, ergueu outa a Bandeira fidalga: -”¡Viva España, meus fillos, x´hai Dios!”13

Fernández Garrido, José Líster Da caste d-os celtas baril e xigante, nasceu noso Líster, honor da Galicia. O ceo de Calo prestoulle a caricia do pirmeiro sol da vida puxante. Fuxeu da miseria, e, mundo adiante, buscou antre os homes a luz da xusticia, e sempre topou c-a negra codicia do capitalista ruin e tunante.

Agora na loita c-a besta feixista é xefe seleuto n-unha Hespaña nova, fundida no fogo do credo marxista. Mais ten unha espiña (que no-hai quen-a mova) cravada na ialma, namentras eisista na sua Galicia un fillo da Loba14.

10 ERMIDA MEILÁN, X. Ramón, Mortos por amor á Terra. A represión sobre o nacionalismo galego (1936-1950), Sermos Galiza, Santiago, 2016, páx. 42 11 ALONSO MONTERO, op. cit. pp. 327-28 12 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, páx 95 13 ALONSO MONTERO, op. cit. páx. 21 14 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, páx 54

IES “San Paio” TUI

27

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Fernández-Oxea, Xosé R (“Ben-Cho-Sey”) Feliz o que se retira... Feliz o que se retira ás doces terras de Amoeiro e alí cultiva o seu leiro literario. Quen me dira fuxir de tanta mentira e no estudio asolagado vivir feliz e ceibado traballando pra o futuro como en Trasalba, seguro, que fai meu amigo amado15.

Fernández Teixeiro, Manuel María A semente inmortal Eles tiñan en outo o seu deseio e luces centilantes, nobles metas, ensoñacións ousadas e perfectas sen odio, rencor, medo ou receio. Seiturada foi a frol do seu anceio polo ouvear feroz das metralletas e quedaron estrados nas cunetas cos ollos moi abertos baixo o ceio. Alcendeuse entón o odio incivil -meus Díaz Baliño, Bóveda e Casalpra impoñer un terror escuro e vil. Decretouse a nada, a morte criminal mais a semente agromuo forte e baril porque o sangue inocente é inmortal! http://nabretema.blogspot.com.es/2009/08/semente-inmortal-eles-tinan-en-outo-o.html

15 ALONSO MONTERO, op. cit, páx. 272

IES “San Paio” TUI

28

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Ferreiro, Celso Emilio Nunha foxa común

O mártir

Aldraxados por séculos mallados e feridos, asoballados sempre, decote desvividos, pergunto qué fixeron, contesto que fuxiron da terra malpocada, sin pelexar, vencidos, abandonado o campo á furia do nemigo. Soio unhos cantos bravos a proba resistiron. Garda, matria, un loureiro prá frente distes fillos.

Non che diréi que imos a vingarte, amigo morto polo ferro airado. Porque pasaron tantos anos, tantos treidores e desleigados e días de tristura, tantos, que xa non saberíamos en quén vingarnos. Diréiche tan só que te lembramos e procuramos seguirche os pasos, mais por outros camiños que non leven ás bosques dos coitelos afiados.

http://bvg.udc.es/indice_paxinas.jsp?id_obra=Cipr++++1&id_edicion=Cipr++++1001&cabecera= %3Ca+href%3D%22ficha_obra.jsp%3Fid%3DCipr%2B%2B%2B%2B1%26alias%3DCelso%2BEmilio %22+class%3D%22nombreObraPaxina%22%3ECimenterio+privado%3C%2Fa %3E&alias=Celso+Emilio&formato=texto A Federico García Lorca

Dempóis

O dezanove de agosto entrou a morte en Víznar polos postigos do abrente, pero o abrente non virá.

¿Ti non sabes que eu teño outras preguntas —poutas sanguentas sobre a miña gorxa— e ninguén me contesta? Que inda non sei por qué dioses iñotos morreron tantos mozos que pasaban cantando ledamente cando o solpor durmía sobre os pinos.

A noite envolta en farrapos comezou a disparar relampos diante do abrente pero o abrente non virá.

Nin sei por qué non cantan ises nenos que xogan a ser homes polas rúas con tristura de páxaros mollados.

Sangue de estrada e cuneta, pero o abrente non virá. Berros de anguria e carraxe, pero o abrente non virá. ¿o abrente nunca virá?16

I esas doridas nais de doces ollos coutados de violedas, inda non sei por qué choran magoadas baixo un ceo impasíbel cheos de cinza os colos. Non me preguntes nada.

16 ALONSO MONTERO, op. cit, páx. 491

IES “San Paio” TUI

29

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

http://bvg.udc.es/indice_paxinas.jsp?id_obra=Ososu+++1&id_edicion=Ososu+++1001&cabecera= %3Ca+href%3D%22ficha_obra.jsp%3Fid%3DOsosu%2B%2B%2B1%26alias%3DCelso%2BEmilio %2BFerreiro%22+class%3D%22nombreObraPaxina%22%3EO+so%F1o+sulagado%3C%2Fa %3E&alias=Celso+Emilio+Ferreiro&formato=texto O asesino Nin cadeias nin leises o persiguen, mais nunca será libre. Os seus brazos sanguentos van atados ao invisíbel cepo do remorso. Pra il son as horrendas cárceres do insono e as bágoas que levedan as angurias alucinadas de silencio e noite. Un escuro terror vaille nas veas coma cávados mestos rebulindo, ou coma treponemas sulagados no transfondo do ser.

Pra il son as olladas derradeiras que xermolan vindicta nas revoltas de tódalas estradas. As olladas dos mortos que morreron afogados en sangue tremando coma bimbios. Illado vai do mundo envolto en ollos pasmos que o interrogan dende tódolos ángulos berrando.17

Prisioneros Van llegando los vencidos, los vencidos, van llegando, doblados, sucios los cuerpos llenos de lacras y harapos. Por la carretera blanca, van llegando, van llegando. Grutas de miedo sus ojos, temblor de duda sus pasos. Los odios de sus mentiras ya se han amortiguado. - ¡Camaradas, tengo hambre! - ¡Camaradas, estoy cansado! - Ven y descanse el amigo. - Toma y hártate, hermano. ¡Les damos pan y sonrisas, les damos luz y pan blanco! (Ay, el blanco pan de Dios, ay, el blanco pan ganado con la sangre de la lucha, con el sudor del trabajo). Por la carretera blanca, los vencidos van llegando poco a poco, poco a poco, lentos, hundidos, doblados.

En la sombra de sus rostros, huellas de hambre y cansancio de horas febriles, muertas, y cabellos despeinados. Ya no hieren los rencores en los pechos apagados. En las ruinas sagradas les esperan los soldados: Sonrisas de caballeros, abiertos en cruz los brazos: - Venid, los hijos perdidos; venid aquí, descarriados. ¡La sangre de nuestros héroes os tiene recuperados! La Patria -al fin es la Madreos extiende ya sus brazos. ¡Viva España, camaradas! ¡Camaradas, viva Franco! …………………… Van llegando los vencidos, los vencidos, van llegando18.

17 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, páx 97 18 ALONSO MONTERO, op. cit, pp. 456-57

IES “San Paio” TUI

30

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

García-Bodaño, Salvador Eu sei que en cada tumba...

Non houbo galos

Eu sei que en cada tumba atópase unha espada agardando.

Non houbo galos pra a mañá triste dos seus ollos mortos. O home da cor da herba ben o sabe e sábeo o río e o arado e os montes e os bimbios tamén o saben Non houbo galos. O vento secou a súa palabra derradeira e repetiuna por tódalas cunetas e por tódolos homes mortos ao pe dos decámetros. Deus estaba alí. Omnipotens Deus en cada ferida asasinado como un danger prás bandeiras que se erguían vitoriosas. Deus, Uno e Trino, entre as álbres testemuña silandeira e, nembargantes, non houbo galos!

Eu sei que en cada morto pervive un berro agardando. Eu sei que pra aquela derrota hai unha vitoria agardando. Eu seino. Dinmo os vosos nomes sobor das lousas agardando.

http://www.aelg.org/resources/centrodoc/members/paratexts/pdfs/autor228/PT_paratext1570.pdf

García de Nora, Eugenio Patria La tierra, yo la tengo sobre la sangre escrita. Un día fue alegre y bella como un cielo encantado para mi alma de niño. Oh tierra sin pecado, sobre cuyo silencio sólo la paz gravita. Pero la tierra es honda. La tierra necesita un bautismo de muertos que la hayan adorado y maldecido, que hayan en ella descansado como sólo ellos pueden, haciéndola bendita. Fui despertado a tiros de la infancia más pura por hombre que en España se daban a la muerte. Aquí y allí, por ella. ¡Mordí la tierra, dura, y sentí sangre viva, cálida sangre humana! Hijo fui de una patria. Hombre perdido; fuerte Para luchar, ahora, para morir, mañana19. 19 Poesía española 1935-2000 (ed. de Carmelo Guillén Acosta), Magisterio-Casals, Madrid, 2001 (2ª ed.), pp. 157-8

IES “San Paio” TUI

31

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Presencia Como el amor se calma sólo con la presencia de la amada, antes que el sol me he desvelado por ver tu rostro hermoso, España. Pues más que nunca el amor duele si lo aprendemos y nos falta.

¡Dueles, dueles! Por eso quiero cantar tu gloria y tu esperanza; tu gloria cegadora, limpia, tu esperanza desesperada. España, deja que te nombre, y queme en tu amor mis palabras sin odio, puras y sin muerte, pero rojas de sangre cálida. ¡Diga mi voz lo que te quiero con la fe de cuantos te aman!

(...) Pero aquí, cerca... Veo tu tierra, aún violada por las zanjas que tu pasión pobló de odio y amor feroz. Miro las casas, sólo habitadas por el cielo que ahonda de azul cada ventana.

... En tus planicies y en tus ríos, en tus bosques y en tus montañas, pero más en tus hombres, vivos y muertos, en sus nobles almas, sobre las hondas ruinas, veo un rostro hermoso. ¡España, España! ¡Pasión de sangre! Amor de vida, amor de libertad te canta en una aurora de destino. Amor amargo de la patria.

Y no es la ruina lo visible. Algo más hondo hay en tu entraña de carne viva, de hombres vivos. Algo más duro te amenaza. Sacio mi vista en tu presencia, mi hermosa, mi gozosa España, pero dueles, patria de pechos mutilados, de boca pálida: porque se odian y te odian hijos que tú igualmente amas. http://www.hamyguito.com/poema18.html

Garfias, Pedro Miliciano muerto Qué dulce muerte le dio la bala que lo mató. Le vi sobre la trinchera derribado con el fusil empuñado. Tiernos paisajes en flor le fluían a los ojos que la muerte no cerró. Yo vi en sus ojos su vida. Vi su niñez espantada, su juventud desolada sin una interrogación. Y vi sus días iguales. Y vi su resignación. Qué dulce muerte le dio

la bala que lo mató. Le sacudieron los vientos rebeldes el corazón. Con el fusil en la mano y en la garganta un clamor salió a defender su tierra, la que nunca poseyó La muerte le ha derribado con brusquedad de ciclón Camarada miliciano: la bala que te mató se fue cantando la gloria de un hombre que se salvó. Porque has muerto por el pueblo ¡qué dulce muerte te dio la bala que te mató!

http://www.jesusfelipe.es/pedrogarfias.htm#Miliciano_muerto IES “San Paio” TUI

32

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Gil de Biedma, Jaime Intento formular mi experiencia de la guerra Fueron, posiblemente, los años más felices de mi vida, y no es extraño, puesto que a fin de cuentas no tenía los diez. Las víctimas más tristes de la guerra los niños son, se dice. Pero también es cierto que es una bestia el niño: si le perdona la brutalidad de los mayores, él sabe aprovecharla, y vive más que nadie en ese mundo demasiado simple, tan parecido al suyo. Para empezar, la guerra fue conocer los páramos con viento, los sembrados de gleba pegajosa y las tardes de azul, celestes y algo pálidas, con los montes de nieve sonrosada a lo lejos. Mi amor por los inviernos mesetarios es una consecuencia de que hubiera en España casi un millón de muertos. A salvo en los pinares -pinares de la Mesa, del Rosal, del Jinete!-, el miedo y el desorden de los primeros días eran algo borroso, con esa irrealidad de los momentos demasiado intensos. Y Segovia parecía remota como una gran ciudad, era ya casi el frente -o por lo menos un lugar heroico, un sitio con tenientes de brazo en cabestrillo que nos emocionaba visitar: la guerra quedaba allí al alcance de los niños tal y como la quieren. A la vuelta, de paso por el puente Uñés, buscábamos la arena removida donde estaban, sabíamos, los cinco fusilados. Luego la lluvia los desenterró, los llevó río abajo. Y me acuerdo también de una excursión a Coca, que era el pueblo de al lado, una de esas mañanas que la luz es aún, en el aire, relámpago de escarcha, IES “San Paio” TUI

33

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

pero que anuncian ya la primavera. Mi recuerdo, muy vago, es sólo una imagen, una nítida imagen de la felicidad retratada en un cielo hacia el que se apresura la torre de la iglesia, entre un nimbo de pájaros. Y los mismos discursos, los gritos, las canciones eran como promesas de otro tiempo mejor, nos ofrecían un billete de vuelta al siglo diez y seis. ¿Qué niño no lo acepta? Cuando por fin volvimos a Barcelona, me quedó unos meses la nostalgia de aquello, pero me acostumbré. Quien me conoce ahora dirá que mi experiencia nada tiene que ver con mis ideas, y es verdad. Mis ideas de la guerra cambiaron después, mucho después de que hubiera empezado la postguerra. http://es.antologiapoetica.wikia.com/wiki/Jaime_Gil_de_Biedma

Guillén, Jorge Las ánimas Montones de supervivientes Miran el mundo de los vivos, Que con sus barcos y sus puentes Intentan servirles de estribos.

Ese fuego no será eterno. También el verdugo se cansa, Y está sumiso a buen gobierno. Eternidad con Dios es mansa.

Después de aflicción y trabajo, -La vida más corta fue largacayeron mucho más abajo. Sólo errores son ya su carga.

Mientras montones de difuntos Tienden a los vivos las manos, Las memorias. ¡Ah, todos juntos, Y humanos, humanos, humanos!

Los muertos añoran la tierra De los hombres nunca divinos, Y sufren, sufren. ¿Se les cierra La salida a humanos destinos? http://www.poesiacastellana.es/poema.php?id=Las+%E1nimas.&poeta=Guill%E9n%2C+Jorge

IES “San Paio” TUI

34

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Hernández, Miguel Vientos del pueblo Vientos del pueblo me llevan, vientos del pueblo me arrastran, me esparcen el corazón y me aventan la garganta.

aragoneses de casta, murcianos de dinamita frutalmente propagada, leoneses, navarros, dueños del hambre, el sudor y el hacha, reyes de la minería, señores de la labranza, hombres que entre las raíces, como raíces gallardas, vais de la vida a la muerte, vais de la nada a la nada: yugos os quieren poner gentes de la hierba mala, yugos que habéis de dejar rotos sobre sus espaldas. Crepúsculo de los bueyes está despuntando el alba.

Los bueyes doblan la frente, impotentemente mansa, delante de los castigos: los leones la levantan y al mismo tiempo castigan con su clamorosa zarpa. No soy un de pueblo de bueyes, que soy de un pueblo que embargan yacimientos de leones, desfiladeros de águilas y cordilleras de toros con el orgullo en el asta. Nunca medraron los bueyes en los páramos de España.

Los bueyes mueren vestidos de humildad y olor de cuadra; las águilas, los leones y los toros de arrogancia, y detrás de ellos, el cielo ni se enturbia ni se acaba. La agonía de los bueyes tiene pequeña la cara, la del animal varón toda la creación agranda.

¿Quién habló de echar un yugo sobre el cuello de esta raza? ¿Quién ha puesto al huracán jamás ni yugos ni trabas, ni quién al rayo detuvo prisionero en una jaula? Asturianos de braveza, vascos de piedra blindada, valencianos de alegría y castellanos de alma, labrados como la tierra y airosos como las alas; andaluces de relámpagos, nacidos entre guitarras y forjados en los yunques

Si me muero, que me muera con la cabeza muy alta. Muerto y veinte veces muerto, la boca contra la grama, tendré apretados los dientes y decidida la barba. Cantando espero a la muerte, que hay ruiseñores que cantan encima de los fusiles y en medio de las batallas.

torrenciales de las lágrimas; extremeños de centeno, gallegos de lluvia y calma, catalanes de firmeza, http://www.poesi.as/mh36020.htm

IES “San Paio” TUI

35

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Herrera Petere, José A mi padre muerto en el destierro Yo he tenido un Padre Honrado se llamaba Emilio Herrera que yace junto a mi casa, en exilio, bajo tierra.

Pero tu Dios es clemente y tiene mirada blanca y a través de las estrellas admira tu alma clara.

Las luces ya se retiran fuegos fatuos, un misterio alba del amanecer resucitará a los muertos.

Tu inteligencia palpita, aún, en el cementerio, diciendo, aquí yace un sabio que peleó junto al pueblo.

“Padre mío, padre mío ¿por qué me has abandonado...?” Ya no tienes ojos verdes ¡Ya no hay tu ciencia en tus labios...! http://librosml.blogspot.com.es/2015/10/madrid-de-acero-de-jose-herrera-petere.html

Iglesia Alvariño, Aquilino Liberación y gozo Riscos de Covadonga, piedra firme, roquedos, tajos duros, serrijones, ¿qué llama o sed roía vuestro sueño? ¿Qué amargura callada retorcía vuestra entraña de roca? También en vuestra paz, agobio y ansia vuestra infinita soledad de piedra? En vuestro corazón de sombra firme. Vacíos de agonías y almas muertas? En vuestro pecho, frío y amargor de abandono y olvido? Hondos tajos de España, serranías, ¡ya tenéis nuestro amor! En nuestra roca, nuestra entraña más tierna y palpitante.

Flor de anhelo penetra vuestra sombra, flor de sangre, profunda y verdadera, de nuestro amor y angustia estremecida. Vuestra aspereza, ya fina ternura de corazón parado y dulces ojos florecidos de sombra y paz de siempre. Ya vuestro sueño es leve –rosa o pluma–. Vuestro dolor, ¡sí piedra en nuestra entraña! ¡Ya para siempre en vuestra noche fría de nuestro corazón calor muy dulce, entrañas de ternura y ansia ardiente! Rocas de soledad, fuerte amargura, ¡Ya tenéis nuestro amor y nuestro anhelo!20

20 ALONSO MONTERO, Xesús, Os escritores galegos ante a Guerra Civil Española 1936-1939. Textos e actitudes, Galaxia, Vigo, 2006, pp. 444-45

IES “San Paio” TUI

36

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

López Anglada, Luis Generación de Guerra Nadie nos avisó; nuestros mayores nos dijeron: -¡En marcha! Nos pusieron frente a frente. Los muertos los cubrieron a ambos lados con lágrimas y flores. Atronaron clarines y tambores. Llegó la paz. Los años prosiguieron. Aunque seguimos caminando, dieron con su cuerpo en la tierra los mejores. No fuimos desgraciados ni felices. Se nos conoce por las cicatrices aunque no todas se nos ven por fuera. Y se sabe que fuimos, simplemente, una generación del siglo veinte como pudiera ser otra cualquiera21.

Machado, Antonio A Líster, jefe en los ejércitos del Ebro Tu carta –oh noble corazón en vela, Español indomable, puño fuerte-, Tu carta, heroico Líster, me consuela, De esta, que pesa sobre mí, carne de muerte. Fragores en tu carta me han llegado De lucha santa sobre el campo ibero; También mi corazón ha despertado Entre olores de pólvora y romero. Donde anuncia marina caracola que llega el Ebro, y en la peña fría donde brota esa rúbrica española, de monte a mar, esta palabra mía: “Si mi pluma valiera tu pistola de capitán, contento moriría”. 21 Poesía española 1935-2000 (ed. de Carmelo Guillén Acosta), Magisterio-Casals, Madrid, 2001 (2ª ed.), páx. 125

IES “San Paio” TUI

37

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

¡Madrid, Madrid! ¡Madrid, Madrid! ¡Qué bien tu nombre suena, rompeolas de todas las Españas! La tierra se desgarra, el cielo truena, tú sonríes con plomo en las entrañas. http://www.eroj.org/angulo/machado.htm

La muerte del niño herido Otra vez en la noche...Es el martillo de la fiebre en las sienes bien vendadas del niño. - Madre, ¡el pájaro amarillo! ¡Las mariposas negras y moradas! -Duerme, hijo mío.- Y la manita oprime la madre, junto al lecho. - ¡Oh flor de fuego! ¿Quién ha de helarte, flor de sangre, ¿Dime? Hay en la pobre alcoba olor de espliego; fuera, la oronda luna que blanquea cúpula y torre a la ciudad sombría. Invisible avión moscardonea. -¿Duermes, oh dulce flor de sangre mía? El cristal del balcón repiquetea. ¡Oh fría, fría, fría, fría, fría! https://www.antiwarsongs.org/canzone.php?id=45592&lang=it

Micó, José María Breve historia de España Cuando hay que descubrir un Nuevo Mundo / o hay que domar al moro, / o hay que medir el cinturón de oro / del Ecuador, o alzar sobre el profundo / espanto del error negro que pesa / sobre la Cristiandad, el pensamiento / que es amor en Teresa / y es claridad en Trento, / cuando hay que consumar la maravilla / de alguna nueva hazaña, / los ángeles que están junto a su Silla, / miran a Dios... y piensan en España. (José María Pemán) IES “San Paio” TUI

38

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Tengo en casa el Poema de la Bestia y el Ángel, envidia de bibliófilos: «Zaragoza, Ediciones Jerarquía, abril mil novecientos treinta y ocho, Segundo Año Triunfal». Cierta dedicatoria del poeta a un amigo seguramente médico hace más raro mi ejemplar. En la primera página, el obrero de las Industrias Gráficas Uriarte dispuso sabiamente, sobre papel de precio, unas letras doradas: «Franco, Calvo Sotelo, José Antonio, Sanjurjo, Mola». Aún resulta hermoso el brillo de esos nombres.

Con su fulgor se enciende el recuerdo y me lleva a los mismos parajes, al campo sin cuidar de Pina de Ebro, abril mil novecientos treinta y ocho: allí un moro domado por algún ángel español de aquellos que miraban a Dios segó con tiro de fusil cristiano, no con fiera y hereje cimitarra, los días del soldado Francisco Gómez Cuéllar, muerto a los treinta años con tiempo suficiente para mantener vivo mi linaje.

http://www.barcelonareview.com/71/s_jmm.html

Morales, Rafael A los milicianos muertos ¡Oh, cómo viven en mí todos los míos que murieron! ¡Oh, cómo sangran mi alma oh, cómo siento en mis dedos la venganza de su muerte, la voz de sus labios secos! ¡Cómo siento yo en mi vida la vida de todos ellos! Sangre del pueblo mamé, sangre que la llevo dentro, : y no me la matan, no, ni las balas, ni el acero, ni la acobardan los látigos, ni me la secan los fuegos, que mi sangre no es mi sangre, mi sangre es de todo un pueblo; que es mi sangre roja, roja, y mis padres dos obreros.

Nació mi puño cerrado y con él cerrado muero. Yo tengo en mis ojos, vivos, a los míos que murieron, y son carne de mi carne; yo soy vida de mis muertos. ¡Que los fusiles fascistas no puedan dejarme ciego! ¡Que mientras yo tenga ojos, que mientras yo tenga pecho, estarán viviendo en mí corazones en silencio! ¡Ay, cómo os tengo en mi frente, allá muy dentro, muy dentro, a todos los que dejasteis la vida por nuestro pueblo!

http://homenaje2013.blogspot.com.es/2013/04/a-los-milicianos-muertos-de-don-rafael.html IES “San Paio” TUI

39

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Otero, Blas de Inerme Aún no nos damos por vencidos. Dicen que se perdió una guerra. No sé nada de ayer. Quiero una España mañanada donde el olvido y el hoy no maniaticen.

Por venir Madre y madrastra mía, España miserable y hermosa. Si repaso con los ojos tu ayer, salta la sangre fratricida, el desdén idiota ante la ciencia, el progreso. Silencio laderas de la sierra Aitana, rumor del Duero rodeándome, márgenes lentas del Carrión, bella y doliente patria, mis años por ti fueron quemándose, mi incierta adolescencia, mi grave juventud, la madurez andante de mis horas, toda mi vida o muerte en ti fue derramada a fin de que tus días por venir rasguen la sombra que abatió tu rostro.

Ínclitas guerras paupérrimas, sangre infecunda. Perdida. (No sé nada, nada.) Ganada (no sé) nada, nada: este es el seco eco de la sangre. Por qué he nacido en esta tierra. Ruego borren la sangre para siempre. Luego hablaremos. Yo hablo con la tierra inerme. Y como soy un pobre obrero de la palabra, un mínimo minero de la paz, no sé nada de la guerra. http://trianarts.com/blas-de-otero-campanasantiespanolas/#sthash.YKQb4Ayv.dpuf

http://lasesquinasdeldia.blogspot.com.es/2010/09/ce nsura-de-espana-baltasar-gracian-y_10.html Proal Este es el tiempo de tender el paso y salir hacia el mar, hendiendo el aire. Hombres, levad los hombros sonoramente, bajo el sol que nace.

España, espina de mi alma. Uña y carne de mi alma. Arráncame tu cáliz de las manos. Y amárralas a tu cintura, madre.

Este es el mar, las armas son aquellas que, estrepitosamente, se deshacen. Hombres, izad, alzad hacia la paz los encendidos mástiles. http://www.poesiacastellana.es/poema.php?id=PROAL&poeta=Otero,%20Blas%20de

IES “San Paio” TUI

40

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Paz Andrade, Valentín Noso Alexandre, Mártir Trinta e seis, trinta e seis, trinta e seis... Taquicardia da historia d-unha imaxe con pulsación esmorecida. Trinta e seis, trinta e seis, trinta e seis... Que ancho o peito teu para os balazos, con curazón equidinnensioado, alcoube pol-a idea frolecido. Qué regueiro de folgo pra unha fé por un agosto tráxico xiado, ao despontar un día a mañanciña! Trinta e seis, trinta e seis, trinta e seis... Toda a xeografía da Galiza, eiquí as aldeas, acolá as cibdades, da minhota fronteira até Teixido, da Curota ao Caurel, alí cabía d-un costado a outro, mapa do corazón comprometido, augas, montanas, povos... que lavabas cal loriga carnal do pensamento, aquele da Galiza acriboada ao cuspir os fusiles sobre tí. Trinta e seis, trinta e seis, trinta e seis... Sete cruces na tampa como escudo, sete cruces e o calix do Grial, tatuaxe azul dos símbolos amados, unha terra a ceibar de alleas poutas. unha xente a curar da praga exódica, unha patria a facer. Sete, catorce... tiros na Caeira, contra un pino dos hinos de Pondal, contra un pino de froumas a cair, contra un pino de ponlas a chorar! Trinta e seis, trinta e seis, trinta e seis... E unha bandeira da Galiza a furto, cadaleito a pechar, pra o teu peito aquecer no máis alá! http://bvg.udc.es/indice_paxinas.jsp?id_obra=Cechdeso1&id_edicion=Cechdeso1001&cabecera=%3Ca+href%3D %22ficha_obra.jsp%3Fid%3DCechdeso1%26alias%3DValent%25EDn%2BPaz-Andrade%22+class%3D %22nombreObraPaxina%22%3ECen+chaves+de+sombra%3C%2Fa%3E&alias=Valent%EDn+Paz-Andrade&formato=texto

IES “San Paio” TUI

41

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Illa do amor, illa da morte Empréstame, Meendinho, tua voce meioeval, aquela que o de Cangas e Martín tamén tiñan. A voz que na cantiga de San Simón illeiro, como cisne migrado do seu niñal luciras. Empréstame, Meendinho, tua voce lembradoira, e que doblen os sinos da ermida “ante o altar”, pol-o fin sanguiñento que un día iría a ter a Illa que nascera baixo o sino de amare. “Cercaron” a tua amiga “ondas que grandes son”, triste espera que foi de “amor do meu amigo” en solpores de ouro e noites de luar, que co tempo serían antehoras do crime. Tua amiga “barqueiro” nin “remador” tuvera, mais a “morrer fremosa” no “mar maior” se aviña; os fusiles un día outras ondas levaron transvirando pra morte o sino dos amores. Pois viñeron os días da trinca de vermellos, das listas amañadas pol-a mao de ninguén, das noites desveladas a corazón batente, dos corpos derrubados no veiral dos arcéns. As noites de arrepío rente dos cabezales de chaves que tilintan por corredor deserto, das sacas a sinistra luzada dos menceres dos disparos que estouran o xelo dos silencios. Devolvo, meu Meendinho, tua lembranza ao sono a páxina máis nidia que vivíu San Simón. A illa dos amores pra a morte requisada, con predestiño a groria que o malfado crebóu. Devolvo teu amor e co-a delor eu fico, no anceio de que volva a poesía a ser, aquél verbo de luz que a San Simón prestaras, ben alleo a pauliña que ainda viría a ter22.

22 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, pp. 98-99

IES “San Paio” TUI

42

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Paz Lestón, Xervasio A Galicia Con versos inmortales, por Deuses esculpidos en mármores e bronces, quixérate alaudar, Galicia inesquecibre, prisión dos meus sentidos, verxel paradisíaco de ceo, terra e mar. (...) en mármores e bronces, quixérate alaudar, Galicia…, pero sóio guerreiros alaridos me xurden desde a-ialma sedenta de loitar. Propicias non se amostran as horas que vivimos pra que os espritos podan a vida embelecer; as tebras ominosas dos tempos que sufrimos sô dan a alternativa: ¡loitar ou perecer!… Este é o presente escuro que os vates proclamaron preanuncio de un futuro de rutilante luz pra raza, cuios feitos os orbes asombraron, ¡que non soporta ferros de infame escravitú! (Que é fruito de tal raza, dixeron do “Caudillo”: ¡sagrílega mentira!, o máiximo traidor tan sóio pode sere da bastardía fillo, nacido dos lameiros de turbio deshonor… Mentira que os seus ollos viran a luz primeira n-algún fidalgo pazo da vila do Ferrol; non pode ser galega a besta carniceira que, sâdica, xogou o mâis infame rol). Mais xa está preto o día da santa libertade, algúns chispazos brilan na senda do porvir: detrás de roxa aurora virá a craridade que as tebras do presente fará esparexir. ¡I-o sangre xeneroso dos mártires, Galicia, de Quintanilla a Bóveda, de Díaz a Casal, a Themis lle reclama que a espada da xusticia se abata sobre a gorxa do fero criminal! Non pode haber clemencia nin pode haber piedade pra o indiño criminal con alma de Caín que, pra afogar a voz da santa libertade, a patria traicionou perxuro, falso e ruín.

IES “San Paio” TUI

43

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

E cando os anos pasen, a sangre dos caídos será máis venerada que agora o Sant Grial; ao seu recordo sagro, en cantos nunca ouídos dirá broncas estrofas outro baril Pondal… En versos inmortales por Deuses esculpidos quixérate, Galicia, meu numen alaudar, si foran tempos estos de cantos repolidos e non de fera loita, de rexo batallar. ¡Quixera por tal causa que os de hoxe foran duros, de roca, de diamante, de berro loitador, que batan nas consencias de fêridos i escuros culpabres de estas horas de tráxico dolor! http://crebas.blogaliza.org/2016/08/17/os-asasinatos-de-alexandre-boveda-anxel-casal-camilo-diaz-balinoe-xaime-quintanilla-na-poesia-de-xervasio-paz-leston/

Pérez Guerra, Ernesto (Ernesto Guerra da Cal) Mariñeiro fusilado Foi ao abrente, Soio había tres vidros de lus frida dourando as curtiñas, I-un canto de galo rachado en tres tempos. (Na noite d’antes, lle estouparon as ideias nobres Que tiña fondeadas baixo da fronte, Dénd’a pirmeira volta que saira ao mar; E berrou.) Levaba namentras camiñaba Un universo mixturado e inxusticias, mans de neno I-un paxaro do dibuxo do mantel, que non vira nunca Até que os feixistas petaron na porta. Via craro, que un home, pode non saber lér, Pero pode tamen caberlle a Verdade n’unha man pechada. I-un mariñeiro pode non sair a pescar, si lle cabe o mar nos ollos. E descobriu que a morte non ten color, i-é semente. Por iso cando dixeron: ¡Alto! quedou tan direito, Que os castiñeiros tortos tivéronlle envexa. Morreu de pé, como as frores, como os albres, como os foguetes, Como os homes.

IES “San Paio” TUI

44

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Cando foron a vel-o, un verme lle rubía por riba d’un ollo, Pro unha volvoreta se lle pousara no furado roxo da morte23.

Pimentel, Luís Y era entonces Y era entonces cuando el padre y el hijo paseaban por las afueras. ¡Oh, mi corazón fresco en la mañana! Aire claro entre blusa y pecho. La carretera parecía infinita: la gran avenida de un soñado parque. Las horas, sin sangre ni hierro. Cunetas con hierba dócil, con verde agua. Grava irisada, piedras preciosas. Tumbas son hoy las cunetas. Hay mano en garra entre la hierba triste. Los muertos llevan un escapulario de piedra con el número del kilómetro. Estáis muertos, sepultados en tumbas paralelas e infinitas. ¡Levantaos como hierba amarilla sobre los maizales! Llegó el coche con los hombres feroces. (¡Ay, si el Señor fuese un buen poeta!) Y hubo niños que asesinaron a hombres. Las cunetas, hace tiempo, tenían una hierba dócil y unas florecillas blancas y azules que un instante quedaban en los ojos del viajero. Entonces... el padre y el hijo paseaban por las afueras. Y las torres de la ciudad esperaban a la tarde que descendía sobre el mundo. Levantaos un día con vuestros escapularios de piedra, con esas manos de sapo seco y esos ojos semilíquidos. Vuestros caballos son ya de hierba. Levantaos con la boca negra para morder las estrellas que nada hicieron en la noche por salvaros. 23 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, páx. 64

IES “San Paio” TUI

45

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

(¡Ay, Señor, si tú fueses un buen poeta!) ¿Dónde tenías aquella mano, aquella mano grande de entonces? Cuando era niño, yo la veía descender, despacio, sobre el mundo24. Cunetas ¡Outra vez, outra vez o terror! Un dia e outro dia, Sen campás, sen protesta. Galicia ametrallada nas cunetas dos seus camiños. Chéganos outro berro. Señor ¿que fixemos? -Non fales en voz alta¿Ata cando durará este gran enterro? -Non chores que poden escoitarte. Hoxe non choran mais que os que aman a Galicia¡Os milleiros de horas, de séculos, que fixeron falta para facer un home! Teñen que encher ainda as cunetas con sangue de mestres e de obreiros Lama, sangue e bágoas nos sulcos son semente. Docemente chove. Enviso, arrodeame unha eterna noite. Xa non terei palabras pra os meus versos. Desvelado, pola mañá cedo Baixo por un camiño. Nos pazos onde se trama o crime Ondean bandeiras pingando anilina. Hai un aire de pombas mortas. Tremo outra vez de medo. Señor, isto é o home. Todas as portas están pechadas. Con ninguen podes trocar teu sorriso. Nos arrabais bandeiras batidas e esfarrapadas. 24 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, pp. 38-39

IES “San Paio” TUI

46

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Deixa atrás a vila. Ti sabes que todos os dias hai un home morto na cuneta que ninguén coñece ainda Unha muller sobre o cadaver do seu home Chora. Chove. ¡Negra sombra, negra sombra! Eu ben sei que hai un misterio na nosa terra, Mais alá da neboa, Mais alá do mar, Mais alá da chuvia, Mais alá do bosque. http://www.casavaria.com/gal/pimen-cunetas.htm

Quiroga, Elena Rosas de sangre ¡Rosas! Rosas sangrientas en toda España; en la Imperial Toledo que el Tajo baña, en los foros y torres de su castillo donde siglos remotos pusieron brillo, en sus piedras augustas y milenarias que se elevan al cielo como plegarias. Noble y viril Castilla, fuiste sembrada de esas rosas de sangre, sin que la arada desflorase tu seno pardo y enjuto; la metralla tus pueblos sembró de luto, mas tus campos florecen rosas bermejas do libarán muy pronto miel las abejas. La Montaña y Vasconia también ostentan esas rosas sangrientas que representan la grandeza del alma toda española que así se purifica y se acrisola, y el valor sublime de nuestra raza que a través de los mundos caminos traza. Extremadura y Bética, gayos jardines de España que llevaron a otros confines, con la cruz, con la espada, con la señera, su raza poderosa, su fé cimera, y volverá a ser una, libre y grandiosa, como fué en su magnífica edad dichosa. Sangre sobre la nieve, suelo asturiano donde naciera el recio solar hispano; IES “San Paio” TUI

47

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

que Pelayo en la cueva arrolló al moro devolviendo a la Patria rico tesoro, y los campos que antaño de égloga fueron con las rosas de sangre hoy se tiñeron. Sangre es de vírgenes la rosa roja que el infame marxismo cruel deshoja, mutilando inclemente puras doncellas, desgarrando con saña sus carnes bellas, y tirando en el surco toda la flora de un jardín que se viste con luz de aurora. Sangre de sacerdotes y de Prelados, que en el jardín místico fueron hallados, apóstoles de Cristo, con el martirio hallaron santa muerte, en el delirio de la horda maldita, de la ola roja, que la flor de la vida fiera deshoja. Rosas de España, sangrientas de pasión, serán de nuestra Patria resurrección, y los brotes que salen entre esas rosas hablaránnos de cosas grandes... hermosas... de héroes... de mártires... de un país nuevo limpio y purificado en rosas de fuego... ¡Noble solar de España! rosaleda tiene rosas y rosas. Dios nos conceda que todas esas rosas rojas y grana se abran presto al lucero de la mañana, nuncio del sol que al cabo de la campaña alumbrará orgulloso la paz de España25.

Rey Baltar, Ramón Alborada de dor Roxo mostrábase o ceo, roxa a terra se mostraba, regos, regatos e fontes levaban roxas as augas. (...) Teñen pechadol-os puños, qu´en vida ergueron con rabia, i-os ollos fixos no ceo, sempre abertos â esperanza.

(...) Dende entón Galiza sofre, arricha os dentes e cala, e, anque triste, con orgullo ¡ergue do martirio a palma!26

25 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, pp. 51-52 26 ALONSO MONTERO, Xesús, Os escritores galegos ante a Guerra Civil Española 1936-1939. Textos e actitudes, Galaxia, Vigo, 2006, pp. 372-73

IES “San Paio” TUI

48

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Rodríguez Fer, Claudio Luís Pimentel ¿Lémbraste amigo Luís de Lugo libre antes do espanto sobre a lama? Entraba a mañá pola túa praza e a lúa abandonaba os bancos da alameda. Desde a fiestra acristalada veías levitar a túa cidade no espello que levaba un obreiro enriba da cabeza. Baixabas con cuidado por non crebar as sabas da néboa e lentamente só ti paseabas. (Lonxe os arrabaldos se achegaban). A música do palco poñía luvas brancas ás bandeiras. Despois viña o solpor: a hora na que a cidade era paisaxe. Pola rúa subían as casas en muletas e as murallas durmían redondas e brandas. Ti dicías: “Solpores da miña vila, longos, case eternos. (Os anos pasan rápidos; os días, lentos)”. E Lugo abandonábase á noite velado polo seu poeta de garda. Pero unha noite lenta de solpores desamparaches de versos tanta calma. E ti que creías que nun pobo pequeno non había asasinos comprendiches que a cidade morrera. Con ninguén podías trocar o teu sorriso e todos os rostros resultaban forasteiros. Para ti xamais volverían ser ledas as bandeiras que sangan anilina. Os arrabaldos abatidos a balazos queimaban os últimos farrapos e os sulcos abríanse aos cadávres que enchían de metralla as vísceras da terra. E cada verso que escribías resultaba ser un sulco de bágoas que se convertía en cuneta. ¿Lémbraste amigo Luís de Lugo en loito baixo a sombra fugacísima das balas? Poeta en nicho cruzaches aínda a ponte do terror e houbo máis palabras para os teus versos. IES “San Paio” TUI

49

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

(Ti sabías que a cidade morrera). Seguramente un día saudaches aos meus pais no parque ou na alameda e dixéchesme algo porque eu xa cumprira un ano e mantiña implacábel a ledicia. Pero ti sabías como ninguén que os nenos tamén morren que existen nenos solitarios e tristes estraños nenos que coñecen a morte. Prematuramente desvelado eu nunca esquecín a túa canción para que un neno non durma. (Nos arrabaldos xa non quedaban nenos). ¿Lémbraste amigo Luís de tanta sombra sen luces pola brétema de Lugo?27

Sánchez, Cesáreo A cantiga da fontela... A cantiga da fontela, leal compañeira do vento tolo chora o paso dun fusilado. O sangue fai vermella a água que colleu a gavia pensando fora un atallo O orvallo pediu luz para se trocar no Arco da Vella. http://bvg.udc.es/paxina.jsp?id_obra=Aesdosip1&alias=Ces%E1reo+S %E1nchez&id_edicion=Aesdosip1002&formato=texto&pagina=1&cabecera=%3Ca+href%3D %22ficha_obra.jsp%3Fid%3DAesdosip1%26alias%3DCes%E1reo+S%E1nchez%22+class%3D %22nombreObraPaxina%22%3EA+escrita+do+silencio-Antolox%EDa+persoal%3C%2Fa %3E&maxpagina=18&minpagina=1

27 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, pp. 103-04

IES “San Paio” TUI

50

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Seoane, Xavier (lembranza de 1936) descendimos gozosos recollendo campánulas hipnóticas dalias e mirto papoulas como cofres polo vello camiño os antigos “paseos” das multiples detonacións

amámonos quizais onde outros fican mortos semente de salouco voltamos pensativos e gozosos no serán silencioso nen un grilo erguía a voz28

Souto, Xurxo Para Alexandre Bóveda Non é do esquecemento é do medo non hai río do Letheo cando corren augas tinxidas de sangue Non é do rancor é da vida, abenzoado río da memoria, fecundo elixir que ergue no ermo unha cidade asolagada. Abenzoado río da memoria auga que tronza o silencio e ergue da man no seu bico a máis fermosa torre no ar. Non é do esquecemento, é do futuro amor de antes que quixeron facer ferida e son palabras do noso solaz.29

28 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, páx.100 29 AA. VV., Cartafol poético para Alexandre Bóveda, Espiral Maior, A Coruña, 2006, páx. 48

IES “San Paio” TUI

51

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Tovar, Antón Ano 1938 O día ficou ceguiño entre as faldras da Susa. Era un can torturado polas maos asasinas dos infames que erguían himnos solemnes á gran Patria con maiúscula. E Don Vicente ía faguendo cos seus dedos de pensador coutado, aterrecido, paxaros no miolo humilde do pan das sobremesas. Ás que o levasen encollido e indefenso ó seu Oriente máxico onde n-hai mortos nas cunetas e no faiado do soño, en troques, hai un acougo de berces santos e regatos quedos. Mailos esguíos mortos da Galiza pousaban coma nichas debaixo do mantelo insomne da primavera. Mortos que ninguén había de vingar. Xa no coartel dos abandeirados da grande Patria tanguían as cornetas os seus himnos enferruxados que anunciaban a tristura silenciosa e eterna.30

Trapiello, Andrés Para un combatiente del Ebro ¿Qué sabemos nosotros de los viejos caminos llenos de barro y lodo? ¿Qué podemos nosotros recordar de la pasada guerra, de esos pueblos pequeños rodeados de viñas? ¿De esos bailes de pueblo sobre las verdes eras y a la luz del carburo, cuando el sagrado azul, el azul del crepúsculo se queda entre las tumbas, viejas y abandonadas?

Otoño, otoño mío, ¿Qué sabemos nosotros de la guerra? Dime por qué el azul, sagrado azul, es el color de los que nunca vuelven, de aquellos que partieron una mañana antigua por los viejos caminos llenos de barro y lodo.

http://amediavoz.com/trapiello.htm#Para%20un%20combatiente%20del%20Ebro 30 Guerra Civil (1936-1939) e Literatura Galega (Textos e documentos para unhas xornadas de estudio e debate, ed. de Xesús Alonso Montero e Miro Villar, Consello da Cultura Galega, Santiago, 1999, páx.101

IES “San Paio” TUI

52

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Urrutia, Federico de Romance de Castilla en armas Por la parda geografía de la tierra castellana cara al sol de los trigales los falangistas cantaban.

por la vega toledana, mirando al Alcázar roto por las noches suspiraba. Cantos de trinchera bordan los picos del Guadarrama, y ya el alto del León de los leones se llama. En el Cerro de los Ángeles que los ángeles guardaban, ¡han fusilado a Jesús! ¡Y las piedras se desangran! ¡Pero no te asustes, Madre! ¡Toda Castilla está en armas! Madrid se ve ya muy cerca. ¿No oyes los gritos de Arriba España? La hidra roja se muere de bayonetas cercada. Tiene las carnes abiertas y las fauces desgarradas.

Allá en la plaza del pueblo, bajo la iglesia dorada, las mozas están llorando... ¡Madre, los mozos se marchan! El traje de los domingos, el trillo, el heno y la azada, los caballos de la feria y la novia que bordaba. ¡Todo ha quedado en la aldea bajo la iglesia dorada! -¿Por qué te vas a la guerra? -¡Madre, la Patria me llama! Ávila yace en silencio en su muralla apretada. Segovia en recogimiento dormida bajo su Alcázar. En Toledo se apagaron los idilios de la Cava. Burgos y Valladolid marcharon a la cruzada.

Y el Cid -lucero de hierropor el cielo azul cabalga... Allá lejos, en el pueblo, bajo la iglesia dorada, junto al fuego campesino miles de madres rezaban por los hijos que se fueron vestida de azul el alma.

Y quedó muda de amores la Plaza de Salamanca. Todos los hombres se fueron al comenzar la batalla.

¡No llores, madre, no llores, que la guerra está ganada! Y antes que crezcan los trigos volveré por la cañada, y habrá fiestas en el pueblo y voltearán las campanas y habrá alegría en las mozas, y alegría en las guitarras y desfiles por las calles y tambores y dulzainas y banderas de Falange sobre la iglesia dorada.

El Cid -lucero de hierropor el cielo cabalgaba, con una espada de fuego en fraguas del sol forjada. El agua se volvió sangre en el margen del Jarama. Y cerca de San Servando el Tajo, que antes bañaba milagros de verde fruta IES “San Paio” TUI

53

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

¡Madrid se ve ya muy cerca! La Falange se alzó en armas. -Laurel en el rojo y negro de sus banderas bordadas. ...Por la parda geografía de la tierra castellana clavadas en los fusiles, las bayonetas brillaban. El Cid, con camisa azul, por el cielo cabalgaba... http://foroscastilla.org/foros/index.php?topic=14619.0

Val, Marga do Noticia da cidade da lúa transparente

Pouco ou nada sei da casa aquela Imaxe de arquivo inexistente na memoria Familia de Matilde a Sirena chegada da Costiña de Randufe De morar na outra casa en Remuíños onde a auga ergue o canto para bailar nas moas [pandeiretas ata o Tripes que se perde polo Miño Galano do fotógrafo percibir as dúas xanelas, unha varanda e no baixo catro portas Alí no fondo da Corredoura tenda tasca e casa de comidas tamén cortes E detrás hortas e nabais onde pastaban os cabalos de Tomiño que montaban homes serios e [dispostos para os preitos Cando a vida comezaba ás cinco da mañá Un día instalouse como música de fondo o silencio da pesa e detívose o xantar A tía Angelita, Angelita García Pérez, 30 anos. Acabada enterrárona con vida volve á casa da familia A mesma que a acollera con só oito días Na Corredoura péchanse ás portas e soan as pegadas doutras bestas O mundo detívose con trinta anos como o teu sangue Angelita de terror e para sempre O cabelo ficaba todo el no peite E o corpo mudouche nun sopro anicado nun salouco Matáronche a Fernando, Fernando Martínez Freiría, 38 anos Carpinteiro Non pode ser certo nada fixera coma todos eles e Pilar, a irmá máis vella Alá vai a Pereiró Contra a parede o seu sangue, Angelita. E Pilar merca unha caixa e límpalle o rosto e axéitalle a roupa IES “San Paio” TUI

54

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

E o Tui de despois do 36 diche polos séculos dos séculos que está morto Que é verdade Matáronche o home, Angelita... E Tui atordada xa para sempre Abandonas a túa casa A madeira acariñada polas súas mans O arrecendo das súas labras mesturado con mazáns e marmelos e soñas coa súa roupa Dis que a ves pola rúa e non pode ser certo A roupa que levaba Transcorren cinco anos e deixan que o vexas Coa forza de Pilar e alí en Pereiró... está aínda enteiro Corpo soterrado co sangue quente Testemuño da túa dor coa súa chaqueta Fechada para sempre. Dende a parede Fernando Martínez Freiría, 38 anos Carpinteiro Convoca á dignidade Retratado dous días antes por Benito Prieto Coussent. A casa de Lola e Piña atrás das Monxas de Santa Clara garda a memoria... Daquela da bisavoa Matilde a Sirena que foi tenda tasca casa de comidas só a imaxe do [fotógrafo... Onde a cidade se perde cara o río na beira das enxurradas do camiño encanastrada a da tía [Angelita que ao abrir a porta ceiba o arrecendo de mazáns e marmelos mesturado coas labras [de Fernando... 31 Aínda medran roseiras que eu apaño .

Valente, José Ángel Melancolía del destierro Lo peor es creer que se tiene razón por haberla tenido o esperar que la historia devane los relojes y nos devuelva intactos al tiempo en que quisiéramos que todo comenzase. 31 http://www.poesiagalega.org/uploads/media/2004_festival_condado.pdf pp. 74-75

IES “San Paio” TUI

55

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Pues ni antes ni después existe ese comienzo y el presente es su negación y tú su fruto, hermano consumido en habitar tu sombra. Lo peor es no ver que la nostalgia es señal del engaño o que este otoño la misma sangre que tuvimos canta más cierta en otros labios. Y peor es aún ascender como un globo, quedarse a medio cielo, deshincharse despacio, caer en los tejados de espaldas a la plaza, no volver al gran día. La gloria de aquel acto es toda futura. Pero tú olvidas cuanto pusiste en él, mientras los muertos brotando están a flor de tierra ahora para hacer con sus manos la casa, el pan y la mañana nuestra. Y tú en tu otoño de recordatorios, en tu rosario quieto, igual que un héroe de metal fundido, famoso en unos pocos metros a la redonda, ilustre en ignorancia de la hora inmediata y casi sordo de tristeza. Pienso si no supiste combatir, si no te defendiste por donde más te herían o si acaso ignorabas que el destierro es a veces más cruel que la muerte. Sobremueres. Te han vendido a ti mismo, a tu perfil lejano entre metralla y cantos o te has dejado herir con un solo disparo de luz petrificada en la boca del alma. http://www.ceyusa.com/blog/jose-angel-valente.html

IES “San Paio” TUI

56

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Vallejo, César Himno a los voluntarios de la república Voluntario de España, miliciano de huesos fidedignos, cuando marcha a morir tu corazón, cuando marcha a matar con su agonía mundial, no sé verdaderamente qué hacer, dónde ponerme; corro, escribo, aplaudo, lloro, atisbo, destrozo, apagan, digo a mi pecho que acabe, al que bien, que venga, y quiero desgraciarme; descúbrome la frente impersonal hasta tocar el vaso de la sangre, me detengo, detienen mi tamaño esas famosas caídas de arquitecto con las que se honra el animal que me honra; refluyen mis instintos a sus sogas, humea ante mi tumba la alegría y, otra vez, sin saber qué hacer, sin nada, déjame, desde mi piedra en blanco, déjame, solo, cuadrumano, más acá, mucho más lejos, al no caber entre mis manos tu largo rato extático, quiebro con tu rapidez de doble filo mi pequeñez en traje de grandeza! Un día diurno, claro, atento, fértil ¡oh bienio, el de los lóbregos semestres suplicantes, por el que iba la pólvora mordiéndose los codos! ¡oh dura pena y más duros pedernales! !oh frenos los tascados por el pueblo! Un día prendió el pueblo su fósforo cautivo, oró de cólera y soberanamente pleno, circular, cerró su natalicio con manos electivas; arrastraban candado ya los déspotas y en el candado, sus bacterias muertas… ¿Batallas? ¡No! Pasiones. Y pasiones precedidas de dolores con rejas de esperanzas, de dolores de pueblos con esperanzas de hombres! ¡Muerte y pasión de paz, las populares! ¡Muerte y pasión guerreras entre olivos, entendámonos! Tal en tu aliento cambian de agujas atmosféricas los vientos y de llave las tumbas en tu pecho, tu frontal elevándose a primera potencia de martirio. El mundo exclama: “¡Cosas de españoles!” Y es verdad. Consideremos, IES “San Paio” TUI

57

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

durante una balanza, a quemarropa, a Calderón, dormido sobre la cola de un anfibio muerto o a Cervantes, diciendo: “Mi reino es de este mundo, pero también del otro”: ¡punta y filo en dos papeles! Contemplemos a Goya, de hinojos y rezando ante un espejo, a Coll, el paladín en cuyo asalto cartesiano tuvo un sudor de nube el paso llano o a Quevedo, ese abuelo instantáneo de los dinamiteros o a Cajal, devorado por su pequeño infinito, o todavía a Teresa, mujer que muere porque no muere o a Lina Odena, en pugna en más de un punto con Teresa… (Todo acto o voz genial viene del pueblo y va hacia él, de frente o transmitidos por incesantes briznas, por el humo rosado de amargas contraseñas sin fortuna) Así tu criatura, miliciano, así tu exangüe criatura, agitada por una piedra inmóvil, se sacrifica, apártase, decae para arriba y por su llama incombustible sube, sube hasta los débiles, distribuyendo españas a los toros, toros a las palomas… Proletario que mueres de universo, ¡en qué frenética armonía acabará tu grandeza, tu miseria, tu vorágine impelente, tu violencia metódica, tu caos teórico y práctico, tu gana dantesca, españolísima, de amar, aunque sea a traición, a tu enemigo! ¡Liberador ceñido de grilletes, sin cuyo esfuerzo hasta hoy continuaría sin asas la extensión, vagarían acéfalos los clavos, antiguo, lento, colorado, el día, nuestros amados cascos, insepultos! ¡Campesino caído con tu verde follaje por el hombre, con la inflexión social de tu meñique, con tu buey que se queda, con tu física, también con tu palabra atada a un palo y tu cielo arrendado y con la arcilla inserta en tu cansancio y la que estaba en tu uña, caminando! ¡Constructores agrícolas, civiles y guerreros, de la activa, hormigueante eternidad: estaba escrito que vosotros haríais la luz, entornando con la muerte vuestros ojos; que, a la caída cruel de vuestras bocas, vendrá en siete bandejas la abundancia, todo IES “San Paio” TUI

58

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

en el mundo será de oro súbito y el oro, fabulosos mendigos de vuestra propia secreción de sangre, y el oro mismo será entonces de oro! ¡Se amarán todos los hombres y comerán tomados de las puntas de vuestros pañuelos tristes y beberán en nombre de vuestras gargantas infaustas! Descansarán andando al pie de esta carrera, sollozarán pensando en vuestras órbitas, venturosos serán y al son de vuestro atroz retorno, florecido, innato, ajustarán mañana sus quehaceres, sus figuras soñadas y cantadas! ¡Unos mismos zapatos irán bien al que asciende sin vías a su cuerpo y al que baja hasta la forma de su alma! ¡Entrelazándose hablarán los mudos, los tullidos andarán! ¡Verán, ya de regreso, los ciegos y palpitando escucharán los sordos! ¡Sabrán los ignorantes, ignorarán los sabios! ¡Serán dados los besos que no pudisteis dar! ¡Sólo la muerte morirá! ¡La hormiga traerá pedacitos de pan al elefante encadenado a su brutal delicadeza; volverán los niños abortados a nacer perfectos, espaciales y trabajarán todos los hombres, engendrarán todos los hombres, comprenderán todos los hombres! ¡Obrero, salvador, redentor nuestro, perdónanos, hermano, nuestras deudas! Como dice un tambor al redoblar, en sus adagios: qué jamás tan efímero, tu espalda! qué siempre tan cambiante, tu perfil! ¡Voluntario italiano, entre cuyos animales de batalla un león abisinio va cojeando! ¡Voluntario soviético, marchando a la cabeza de tu pecho universal! ¡Voluntarios del sur, del norte, del oriente y tú, el occidental, cerrando el canto fúnebre del alba! ¡Soldado conocido, cuyo nombre desfila en el sonido de un abrazo! ¡Combatiente que la tierra criara, armándote de polvo, calzándote de imanes positivos, vigentes tus creencias personales, IES “San Paio” TUI

59

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

distinto de carácter, íntima tu férula, el cutis inmediato, andándote tu idioma por los hombros y el alma coronada de guijarros! ¡Voluntario fajado de tu zona fría, templada o tórrida, héroes a la redonda, víctima en columna de vencedores: en España, en Madrid, están llamando a matar, voluntarios de la vida! ¡Porque en España matan, otros matan al niño, a su juguete que se para, a la madre Rosenda esplendorosa, al viejo Adán que hablaba en alta voz con su caballo y al perro que dormía en la escalera. Matan al libro, tiran a sus verbos auxiliares, a su indefensa página primera! Matan el caso exacto de la estatua, al sabio, a su bastón, a su colega, al barbero de al lado -me cortó posiblemente, pero buen hombre y, luego, infortunado; al mendigo que ayer cantaba enfrente, a la enfermera que hoy pasó llorando, al sacerdote a cuestas con la altura tenaz de sus rodillas… ¡Voluntarios, por la vida, por los buenos, matad a la muerte, matad a los malos! ¡Hacedlo por la libertad de todos, del explotado, del explotador, por la paz indolora -la sospecho cuando duermo al pie de mi frente y más cuando circulo dando vocesy hacedlo, voy diciendo, por el analfabeto a quien escribo, por el genio descalzo y su cordero, por los camaradas caídos, sus cenizas abrazadas al cadáver de un camino! Para que vosotros, voluntarios de España y del mundo, vinierais, soñé que era yo bueno, y era para ver vuestra sangre, voluntarios… De esto hace mucho pecho, muchas ansias, muchos camellos en edad de orar. Marcha hoy de vuestra parte el bien ardiendo, os siguen con cariño los reptiles de pestaña inmanente IES “San Paio” TUI

60

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

y, a dos pasos, a uno, la dirección del agua que corre a ver su límite antes que arda.

Cortejo tras la toma de Bilbao Herido y muerto, hermano, criatura veraz, republicana, están andando en tu trono, desde que tu espinazo cayó famosamente; están andando, pálido, en tu edad flaca y anual, laboriosamente absorta ante los vientos. Guerrero en ambos dolores, siéntate a oír, acuéstate al pie del palo súbito, inmediato de tu trono; voltea; están las nuevas sábanas, extrañas; están andando, hermano, están andando. Han dicho: «Cómo! Dónde!...», expresándose en trozos de paloma, y los niños suben sin llorar a tu polvo. Ernesto Zúñiga, duerme con la mano puesta, con el concepto puesto, en descanso tu paz, en paz tu guerra. Herido mortalmente de vida, camarada, camarada jinete, camarada caballo entre hombre y fiera, tus huesecillos de alto y melancólico dibujo forman pompa española, pompa laureada de finísimos andrajos! Siéntate, pues, Ernesto, oye que están andando, aquí, en tu trono, desde que tu tobillo tiene canas. ¿Qué trono? ¡Tu zapato derecho! ¡Tu zapato! http://www.literatura.us/vallejo/caliz.html

IES “San Paio” TUI

61

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Valverde, José Mª Vida es esperanza Basta de razas ubérrimas, sangre de Hispania fecunda, nada de marcha triunfal, ni cortejo, ni viejas espadas; en espíritu unidos, en miseria y en ansias y lengua, siervos dispersos, rumiando, lo más, un pasado de mito, bajo los ojos de Dios, los de lengua española, ¿qué somos? ¿Qué hemos dejado en su libro, qué cuentas, qué penas? Si algo supimos cantar de su gloria en el mundo, mucho pecamos alzando la cruz como espada (gritaba el obispo del Cid, al galope: Ferid, caballeros,me por amor de … el Criador, dice el texto Pidal; caridad, Per Abbat; ¿qué es peor?), y hasta hoy día retumban Cruzadas. Pague, Señor, cada cual su pecado, y el pueblo, víctima siempre, se libre de deuda y castigo. ¿De qué sirve el destello del Siglo de Oro al cansado? ¿Y Don Quijote y el buen gobernador Sancho Panza, de qué, al que no sabe leer ni esperar en un sueño? Nuestra gente habla y dice: «trabajo», «mañana», «pues claro», «los chicos», «es tarde», «el jornal», «un café», «no se puede»; no hay ni cultura europea ni estirpe latina en sus bocas, sólo el escueto ademán del que afianza la carga en los hombros. El que es siervo no habla español, ni habla inglés, ni habla nada; su palabra es la mano de un náufrago que se agarra a las olas, y las cosas le pesan y embisten sin volverse lenguaje. Nadie cree ya en pueblos-Mesías, «destinos», «valores»; la tierra es un solo clamor, y el niñito en Vietnam o en el Congo Llora lo mismo que el niño en Jaén o en los Andes. Pero el rico es más fuerte que nunca, y su miedo le hace más hábil y duro, y pretende cerrar el mañana; se arman los créditos, vuelan alarmas por radio, y, en tanto, se amontona la cólera sacra de pueblos y pueblos. Y algo se mueve también, con palabra española, y suena a menudo: «esto no puede seguir así», o algún viejo proverbio con nuevo sabor como: «no hay mal que cien años dure». Y hasta si fuera a valer para un poco de paz y justicia, más valdría borrar nuestra lengua, nuestro ser, nuestra historia. La esperanza nos llama a poner nuestra voz en el coro que para todos exige la escasa ración que nos debe la vida, en la historia del hombre, en su ambiguo avanzar, malo y bueno, trabajando y cayendo, pero acaso ayudando a los pobres, hasta entrar bajo el juicio secreto, el amor enigmático, la memoria de Dios donde un día las lenguas se fundan … http://tierrasdelduero.blogspot.com.es/2015/07/vida-es-esperanza-de-jose-maria.html

IES “San Paio” TUI

62

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Varela, Lorenzo Compañeiros da miña xeración mortos ou asesiñados

¡Tan doce era a xuntanza miña e vosa, de todos nós co mundo! Facíamos un feixe de campos e de estrelas, e, ó pisar ise chao que latexaba, sentíamos subir pola sangue o misterio. o noso corpo era o camiño da maxia, a escada pola que viña a lúa, o xume de tódolos segredos, a canzón da herba que resucitou. e o mismo verme era unha folla leda, un mensaxeiro do sagrado alén. Morréchedes, matáronvos, deixáronme. Quedei eiquí, lonxe das vosas sombras. e gardo, coma un morto, no centro do silenzo, da sede, da agonía, o día que vos poda levar á sepultura unha cesta de pombas e mazás. ¡tan doce era a xuntanza miña e vosa, de todos nós co mundo! http://www.poesiagalega.org/uploads/media/alonso_montero_2007_lvarela.pdf

IES “San Paio” TUI

63

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

Anónimos (coplas populares) Vexo Cangas, vexo Vigo... Vexo Cangas, vexo Vigo, tamén vexo Redondela, tamén vexo, craramente, quen vai gañar esta guerra32. Viva España... Viva España, alzad los brazos, hijos del pueblo español que empieza a resurgir. Gloria a la Patria que supo seguir sobre el azul del mar el caminar del sol33 Miña nai, miña naiciña... Miña nai, miña naiciña, como a miña nai ningunha, todos os seus fillos ao frente i ela pide á Virxen súa34. O paxaro cando chove... O paxaro cando chove mete o rabo na siveira: o mesmo fan os aviós cando toupan co “Cervera”.35

32 33 34 35

ALONSO MONTERO, op. cit. páx. 104 Íbidem páx. 118 íbidem páx. 106 íbidem páx. 106

IES “San Paio” TUI

64

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

CODA ... Non podemos recuperar o tempo. Non podemos volver atrás coa frecha do tempo e reconstruír o destruído a realidade tremente e marabilllosa das vidas esnaquizadas pola máis terríbel maquinaria do odio que asolou estas terras. ... Podemos imaxinar as vidas cando vivían antes da traxedia. A paisaxe, mesmo a luz daqueles días, está definida polo horror que veu. Días sombrizos, sórdidos, tenebrosos. Pero en realidade eran días de verán. Días luminosos de baixo Miño. O devalo do río como un cinema de cor e fermosísimo. Habería tensións. Conflitos, pero eles e elas conformaban unha comunidade de esperanza, unha república de soños acumulados en anos, séculos, de loitas e sacrificios. Podemos imaxinalos construíndo o fráxil tecido da vida. Erguéndose, saudándose -ola, bos días- traballando, namorándose, facéndose bromas ou burlas, contándolles algún conto aos fillos, acaso reflectindo os seus rostros felices de domingo na beira do río. Neses momentos en que a mirada humana, da vida, é máis fermosa que o mesmísimo ceo. Esa república de soños acumulados con loitas e sacrificios de séculos. O fráxil tecido da vida. Esa comunidade de esperanza. Esa mirada. Todo foi destruído. E ata se destruíu o silencio que seguiu porque no silencio se escoitan os mortos e enchérono de calumnia, mentira, falsidade e medo. ... Hoxe podemos escoitar a orquestra dos mortos, dos asasinados, dos fuxidos, dos exilados, daqueles aos que lle secaron a vida por dentro aínda que seguisen vivos. Esa teimosa orquestra, coma vento que emergulla do corazón da terra, persistiu así coa melodía da liberdade. ... Porque hai que cimentar a casa do futuro sobre o valor, sobre a decencia, sobre os mellores soños da humanidade, sobre a aristocracia da alma que é o que eles representaban. Hoxe (...) podemos dicir que se cumpriu a profecía: “Enterraron semente”. Sexan mil veces benditos os mortos, bendita a terra e bendita a chuvia e benditos vós que os facedes florecer. (da Oración fúnebre pola orquestra do vento, no libro Galicia, Galicia de Manuel Rivas)

IES “San Paio” TUI

65

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


30 outubro 2016

Escolma poética pola Memoria

IES “San Paio” TUI

66

Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.