có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Índice LIMIAR................................................................................................................................................3 Bertold Brecht..................................................................................................................................3 Xeneral........................................................................................................................................3 Eugen Relgis....................................................................................................................................4 A paz...........................................................................................................................................4 Dara Abdallah..................................................................................................................................4 Abdulá Baradouni............................................................................................................................5 Un iemení no país dos outros......................................................................................................5 Alexandre Dáskalos.........................................................................................................................7 Veñan Compañeiros....................................................................................................................7 Mahbobah Ebrahimi........................................................................................................................8 Paz...............................................................................................................................................8 Noticias na mañá: a sombra da guerra........................................................................................9 Modou Kara Faye............................................................................................................................9 Meus irmáns................................................................................................................................9 Werewere Liking............................................................................................................................11 Marchemos pola Paz.................................................................................................................11 Taban Lo Liyong............................................................................................................................12 Queixumes do sen fogar............................................................................................................12 Emtithal Mahmoud........................................................................................................................13 Mamá........................................................................................................................................13 Babacar Sall...................................................................................................................................15 Warsan-Shire..................................................................................................................................15 A miña muller estranxeira morre e non quere que a toque.......................................................15 Fea.............................................................................................................................................16 EPÍLOGO...........................................................................................................................................18 Natércia Freire...............................................................................................................................18 Guerra........................................................................................................................................18 Ángel González..............................................................................................................................18 Campo de batalla.......................................................................................................................18
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
2
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
LIMIAR
Bertold Brecht (Alemaña 1898-1956) Xeneral Outra vez óese falar de grandeza (Ana, non chores) O tendeiro fiaranos. Outra vez óese falar da honra (Ana, non chores) Non poderemos comer xa. Outra vez óese falar de vitorias (Ana, non chores) A min non me terán. Xa desfila o exercito que marcha (Ana, non chores) Xa desertarán. Xeneral, o teu tanque é máis forte que un coche. Arrasa un bosque e esmaga a cen homes. Pero ten un defecto: necesita un condutor. Xeneral, o teu bombardeiro é poderoso. Voa máis rápido que a tormenta e carga máis que un elefante. Pero ten un defecto: necesita un piloto. Xeneral, o home é moi útil. Pode voar e pode matar. Pero ten un defecto: pode pensar.1
1
https://trianarts.com/bertolt-brecht-general/#sthash.X4LhleyC.dpbs
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
3
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Eugen Relgis (seudónimo de Eugen Sigler, Rumanía, 1895 - Uruguay, 1987) A paz Unha flor ignorada, arraigada na roca máis estéril e dura, levántase do odio en bulebule sobre o mar tenebroso da vida. E crece solitaria, abre os pétalos da súa luz en serenas alboradas -máis branca que unha aparición divinaata encerrarse en soños á noitiña. Espera suplicante que a abracen as ondas da vida; que a arrinquen do páramo da desolación, acendendo a noite coa súa luz. Pero as ondas foxen da flor da Paz que chama sen cesar desde a roca: Non espumarán de odio... Teñen medo do encanto do sol e do amor.2
Dara Abdallah (Siria, 1990) Fronte ao retén militar na provincia de Damas Un mozo de preto de vinte anos Está moi atarefado na limpeza do seu Kalachnikov. Toma tanto coidado na pulcritude da súa arma que descoida a súa persoa. O seu rostro canso está cuberto de po pero a súa arma brilla. Os humanos están cansos, As armas en moi boa condición. Por que os instrumentos de morte deben ser tan belos?3 2 3
http://denip.webcindario.com/pazpoesia.html https://cultura.nexos.com.mx/?p=11447
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
4
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Abdulá Baradouni (Iemen, 1929- 1999) Un iemení no país dos outros De onde son? Quen o sabe? É que non teño nacionalidade? A miña liñaxe son bandeiras vermellas e conquistas douradas. Por que lle son estraño a este chifre de madeira? Irmáns, son oriúndo de Saná, a miña nai é de Daba’a Son de Saná; dos montes de Huyaría! E que é Saná, que a Huyaría? ---------------------------------------De onde son? Abrásanme co sarcasmo da súa finxida ignorancia Árabe, e non me coñece… nin tan sequera o mundo árabe O meu pai –din– é iemení; a miña nai –din– é iemení Pero fixéronme esquecer a miña cor, a miña boca… as miñas mans bastas Anos de fame, de sede, de xefes e submisións Estraños sucesos que non se contan, estraños sucesos para contar
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
5
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Oh, vento!… Levo ao meu país detrás, como eu, esquecido Mesmo a miña terra, terra miña! como a súa xente, desterrada A miña patria son viaxes que pasan, que regresan sen ilusións Andanza sen un comezo, distancias inhumanas Gardas fronteirizos alerta, códigos pagáns Cidades sen oídos, xentíos nihilistas Grandes mercados debaixo sen humanidade. Primitivos afogados en máscaras modernas A pesar de que eu suplico a todas as mans pétreas ----------------------------------------Un país do meu país desterrado, labirintos eternos. De onde son?… Ignorado, movéndome sen identidade Sen patria pero enganado polo patriotismo.4
4
https://msur.es/2017/11/06/abdula-baradouni/
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
6
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Alexandre Dáskalos (Angola, 1934-1961) Veñan Compañeiros Veñan, compañeiros, que os vosos brazos se abran aos nosos brazos de amigos. Toma unha cadeira, senta, conta desdichas, ansias, desventuras... e de ese mirar afundido nas viaxes, nunha noite morta Nos somos todos irmáns. Ah! Cando te invade a soidade e miras atrás e sentes apenas a presenza perturbábel dos teus ombreiros, non estás só. Ven ata nós. Estarás comigo, non será morta a morta esperanza do teu mirar sen luz. Pero, que respiro inxenuo de aventura botoute a tan inhóspitos lugares, deixando así o teu fogar,amigo? Non contes. Eu se cal foi, foi esa vontade de producir, de criar, de vencer. Oh! A nosa terra é a nosa nai Como se xuntan en nós os prodixios da túa natureza forte!
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
7
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
O humus inculto das selvas brota en nós, vibra en nós, canta en nós nun berro de todos os berros en ansia de rúa descuberta. O amor dos nosos corazóns transborda a nosa alma como a forza impulsiva dos teus ríos Ves,compañeiro, eu son o teu irmán, toma a miña man, dáme a túa man.5
Mahbobah Ebrahimi (Afganistán, 1976) Paz Un fusil ao ombreiro, vés darme a benvida desgreñado e coas roupas raídas. Este non es ti supoñíase un home cabalgando sobre un corcel vermello… Pos unha coroa de abrochos de papoula sobre a miña cabeza Onde está a coroa de rosas que esperaba? Sorrís e as bolboretas medio mortas da esperanza apáganse sobre o chan: déixame libre Témote, nos teus petos ocultas campos minados que mataron a moitos homes e enterráronos no pozo do teu corazón… os teus bicos mostran ansiedade e a túa voz alcánzame exhausta e murchada. Imos a casa. 5
https://gazeta.gt/wp-content/uploads/2017/08/voces-del-sur-antologia-de-poetas-africanos.pdf pp. 10-11
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
8
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Bícame con tenrura, o amor neutralizará as minas e o teu bico, é unha pomba branca, que leva no seu pico unha flor tenra e afectuosa.
Noticias na mañá: a sombra da guerra Unha vez máis saíches en televisión a impresionar á xente feliz e a arruinar o seu mañá. Ti, a máis escura imaxe da existencia! mostrado ás xentes tranquilas do mundo para arruinar a súa paz e o seu letargo. Non te importa como se pasou a noite, por que morreron os paxaros, unha bandada tras outra. Os anxos gardiáns sobre os ombreiros da terra ensinaron unha e outra vez aos mozos a levantarse e continuar. Unha vez máis o corazón da humanidade inchado de sangue volveu saír pola televisión.6
Modou Kara Faye (Senegal, 1985-2003) Meus irmáns É preciso que levemos así o mundo de costado Sei de estradas desviadas De apetitos profundos De miradas sen saída De mentiras encanecidas De odio no odio mellorado De fraternidade enganada De amor crucificado Do antepasado losqueado Do pai losqueado Da nai losqueada 6
https://www.festivaldepoesiademedellin.org/es/Diario/01_04_09.html
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
9
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Vixío ese ceo esas terras eses homes esas mulleres Eses nenos que xa non cantan Esas nais que xa non arrolan Eses pais de lonxe pais Eses vellos que xa non contan Vixío ese país o meu país Ese país tolo polos seus fillos Tolo pola súa liberdade Infiel aos seus soños Pero o mundo ouríñase nun baño de sangue E ás mulleres ampútaselles o desexo de amar Aos homes o desexo de envellecer E os meus soños énchense de peixes asados Deixádeme aniñado no profundo das miñas covas Pois o día avanza sobre mocidades amargas E desvela viandantes sen camiños E revolve o exilio gardado Mañá quizá devolvédeme o día Pero dádemo só se o neno Aprende a xogar de novo A nai para arrolar o soldado a entenrecerse Ensaio a noite fiel O día asubía aos farrapos Introduce a vergoña na rúa O día dá a paz do mundo sen andrómenas Que xa non se vote máis polo amor do home Que xa non se pertenza a un só país A unha soa raza A un só continente A unha soa felicidade Senón a todos os países Todas as razas Todos os continentes Todas as felicidades Entón os corazóns todos os corazóns Terminarán de amasar a suave arxila para o mesmo doce teito dos homes Os meus irmáns Acabei por habitar o ceo do mundo E o sangue interminable dos días Pero debido a que experimentei o sufrimento Sei que o amor existe Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
10
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
E pois que o amor existe xa non quero chorar Porque tarde che fixen as beiras Xa non poderei odiar máis Pois vivín todas as estacións Perdoarei sempre... Oio xa a choiva sobre os meus soños de xuño Por fin volverei dar vida ao ideal roto En nome da parede levantada do Amor Firme nos meus silencios O alfabeto da miña lingua empeza por Comunitario A miña Salvación está feita de Amor E son soldado dunha patria infinita.7
Werewere Liking (Camerún, 1950) Marchemos pola Paz Que nada te engane Para embarcarte nunha guerra Non te armes nin de fusís nin de lanzas Non desperdicies nin a túa forza nin o teu tempo, irmán Marchemos pola paz que iso é moito mellor Non existe guerra boa Nin guerra pequena Non existe guerra propia Nin sobria Nin guerra santa Nin hai guerra lóstrego Sábese cando comeza Pero xamais cando vai terminar Marchemos pola paz que iso é moito mellor Toda cousa combatida Nútrese da enerxía do combatente E pode tamén destruílo Confundir guerra e paz nunha soa medalla Non pode senón nutrir o odio E xustificar a violencia Superar a cólera. Vencer a intolerancia É unha marcha pola paz e iso é moito mellor 7
http://viktorgomez.blogspot.com/2009/02/modou-kara-faye-1985-2003-poemas.html
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
11
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Alto ás discriminacións, respectemos as diferenzas A paz non ten necesidade de Heroes nin de Mártires Senón dos actos de todos os días para maior harmonía Marchemos pola paz que iso é moito mellor Todos os combates « Contra » Non fixeron senón reforzar Ese contra o cal estaban dirixidos Combates contra as drogas a depravación A prostitución, a corrupción E mesmo contra a pobreza, Dirixamos máis ben combates «Para» Para facer progresar á humanidade Marchemos pola paz que iso é moito mellor.8
Taban Lo Liyong (Sudán, 1939) Queixumes do sen fogar Non estou cómodo aquí Debo volver á herdade abandonada? Non teño fogar aquí Estiven longo tempo en Sudáfrica Agardando a que a choiva parase. Fracasei en fundar un fogar aquí Estiven longo tempo en Xapón, esperando un cambio Foi un mal vento o que nos lanzou sobre o mar. Fracasei por completo en fixar residencia Os meus pulmóns estaban cheos pola tormenta do deserto E a calor e o frío de Omdurman, Irmáns Musulmáns Extremistas marxínannos da sociedade Coma se a terra fóra sempre súa. Onde está pois a nosa cidade capital? Fracasei en asentarme 8
http://jardinesdeariadna.blogspot.com/2012/03/la-voz-de-tres-poetisas-africanas.html
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
12
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Pensei regresar a Kajokaji Onde doces mangos maduran dúas veces por ano A Guerra de Garang se enfurece para que a continúen os aínda non nados. Toda a nosa mocidade foi recrutada E enviada a perecer nas matogueiras espiñentas As bombas que choven de arriba profanan as nosas tumbas. Piedade pobre de min, un home sen fogar Proscrito de Bobi por Obote e Amin Regresamos ao noso fogar ancestral no Sur de Sudán Deixando as tumbas do pai e señor completamente cubertas de herba O Xefe Olal e o seu mestre de cerimonias, Xacen enterrados baixo a figueira de Bobi Paidwe. Onde queda agora exactamente a nosa herdade ancestral? Compadezo ao home que non ten un fogar onde chamar: O Novo Xitano ou o Xudeu Errante. Debo permanecer no mesmo sitio? Regresar cara a onde? Cara a onde avanzar?9
Emtithal Mahmoud (Sudán, 1993, campioa da Individual Worl Poetry Slam Championship (IWPS) -poemas orais interpretados-) Mamá Estaba a camiñar pola rúa cando un home paroume e díxome “Oe, irmá, es da nai patria? Porque a miña pel ten unha sombra demasiado profunda como para non vir de terra estranxeira Porque esta peza na miña cabeza grita África Como o meu corpo é un faro que chama a todos a vir á patria, dixen: son sudanesa, por que? El di, porque tes un pouco de sabor en ti, só estou a admirar o que a túa mamá che deu Déixame contarche algo sobre a miña mamá. Pode reducir a un home a carne desgarrada sen nin sequera pestanexar. As súas palabras podrecen debaixo da túa pel e todo o tempo. Non poderás deixar de arrolar os seus ollos. 9
https://gazeta.gt/wp-content/uploads/2017/08/voces-del-sur-antologia-de-poetas-africanos.pdf pp. 91-92
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
13
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
A miña nai é unha muller, impecable e formidable no mesmo paso. A muller entra nunha zona de guerra e ten guerreiros aniñados aos seus pés. A miña mamá lévanos a todos no seu corpo, no seu rostro, no seu sangue e o sangue non é bo unha vez que o soltas. Así que ela sempre nos mantén preto. Cando tiña 7 anos, ela arrolou balas nas ondas da súa túnica. Esa mesma noite, ela ensinoume a sacar pólvora de algodón cunha pastilla de xabón. Anos máis tarde, cando os soldados a suxeitaron a punta de pistola e lle preguntaron quen era Ela dixo: Son unha filla de Adán, son unha muller, quen demo es ti? A última vez que fomos a casa, vimos como ardía o noso pobo, soldados que derramaban sangue de cranios civís coma se eles tamén puidesen converter a auga en viño. Roubaron o chan debaixo dos nosos pés. A muller que me criou volveuse e dixo, non te asustes, son a túa nai, estou aquí, non os deixarei pasar. A miña mamá deume convicción. As mulleres como ela herdan ollos cansos, bonecas esmagadas e espiñas chapadas en titanio. As fillas das viúvas que levan as ás dos amputados levan países entre as súas omoplatas. Non digo que as citas sexan un problema do primeiro mundo, pero estes insignificantes fillos de puta parecen selo. Do tipo que citará a Rumi, pero non saberá que sacrificou pola guerra. Quen adulará a Lupita, pero acenderá os seus filtros raciais. Quen tomará a súa política cun café con leite cando tome o meu con gas lacrimóxeno? Cada home que coñezo quere ser a miña introdución cara ao lado escuro. Quere que abra esta pel de obsidiana e lles deixe ler cada páxina chea de bágoas. Que supervivente non fixo que a súa loita sexa un espectáculo? Non fales da patria a menos que saibas que ser de África significa espertar unha idea de último momento neste país. Non fales do meu sabor a menos que saibas que O meu sabor é insurrección, é rebelión, resistencia O meu sabor é sublevación. É unha carga, é gran e é un compromiso. E non se chega a ningún compromiso ata que teña reconstruído a súa casa por terceira vez sen ladrillos, sen morteiro, sen ningunha outra opción. Volvinme cara ao home e díxenlle: "A miña nai e eu non podemos camiñar polas rúas soas de volta a casa". De volta a casa, xa non hai rúas para camiñar.10
10 https://www.elespanol.com/cultura/20180703/poeta-saca-colores-europa-fascista/319469001_0.html
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
14
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Babacar Sall (Senegal) Abraham Lincoln reuniu o meu ser bastardo e disperso e desde entón desbotei as miñas muletas para estirar as pernas arrinquei a venda dos meus ollos para ver a face do Mundo o meu corazón abriuse para amar a terra enteira. Pero hai tanto tempo que a miña alma, no centro das estrelas deixou na terra o seu vello soño de Paz e polo eco dos nosos hóspedes do reino de Adán a paz na terra segue sendo un soño a escravitude abolida o home inventou outra escravitude a dos cartos, as armas e o poder e o seu corazón que Deus rega para amar a todos os homes bate a golpes de fusil, de bombas e mísiles.11
Warsan-Shire (Kenia, 1988, filla de pais somalís) A miña muller estranxeira morre e non quere que a toque. A miña muller é un barco volvendo a porto da guerra. O médico fai do seu corpo un mapa con tinta, sostendo os seus peitos con dous dedos, explica o que debe ser extraído, que quizais podamos manter a mamila. O seu corpo é un fogar asolagándose. Temos medo. Queremos saber que levará a auga consigo, que reclamará a terra como propio. Humedezo os meus beizos e ela mira ao chan. Máis tarde, na casa, chama á súa irmá. 11 https://gazeta.gt/wp-content/uploads/2017/08/voces-del-sur-antologia-de-poetas-africanos.pdf páx. 21
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
15
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
Falan de maldicións, o mal de ollo, a súa tía que afogou. É de mañá cando vén á cama e déixame tocala. Son como un neno sedento contra o seu peito, a súa pel como pergamiño, seca e rachada. A miña muller sentada na cama do hospital. Bata e o corpo xuntos: 41 quilos. É un barco volvendo a porto da guerra, o seu corpo, un pobo en chamas, unha prisión coas portas abertas. Non me deixa que a abrace agora, cando máis o necesita. Miramos a pequena televisión na esquina do cuarto, Penso en todas as imaxes que debe cargar no seu corpo, en como a memoria se encarna nun tumor. A apatía é o mesmo que a guerra, as dúas mátante, di. Engorde como un cancro no peito ou rápido como un machete no pescozo.
Fea A túa filla é fea. Coñece a perda intimamente, leva cidades enteiras na súa tripa. Cando era nena, a familia non quería collela. Era madeira fendida e auga de mar. Lembráballes á guerra. No seu quince aniversario ensinácheslle a recollerse o pelo como unha corda e a afumalo con ardente incenso. Fixécheslle facer gargarismos con auga de rosas e mentres tusía, dixeches as mozas macaanto como ti non deberían cheirar a soidade ou baleiro. Ti es a súa nai. Por que non a avisaches, abrazáchela como a un barco podrecido, e dixécheslle que os homes non a amarían se está cuberta de continentes se os seus dentes son pequenas colonias, Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
16
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
se o seu estómago é unha illa se as súas coxas son fronteiras. Que home querería tombarse e ver o mundo arder no seu dormitorio? A cara da túa filla é unha pequena revolta, as súas mans son unha guerra civil, un campo de refuxiados detrás de cada orella, un corpo contaminado por cousas feas. Pero Deus, seica o mundo non queda ben?12
http://www.surysur.net/21-de-septiembre-dia-internacional-de-la-paz/
12 http://latribudefrida.com/poesia/poemas-de-warsan-shire/
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
17
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
EPÍLOGO
Natércia Freire (Portugal 1920-2004) Guerra São meus filhos. Gerei-os no meu ventre. Via-os chegar, às tardes, comovidos, nupciais e trementes do enlace da Vida com os sentidos. Estiveram no meu colo, sonolentos. Contei-lhes muitas lendas e poemas. Às vezes, perguntavam por algemas. Respondia-lhes: mar, astros e ventos. Alguns, os mais ousados, os mais loucos, desejavam a luta, o caos, a guerra. Outros sonhavam e acordavam roucos de gritar contra os muros que há na Terra. São meus filhos. Gerei-os no meu ventre. Nove meses de esperança, lua a lua. Grandes barcos os levam, lentamente...13
Ángel González (Oviedo 1925-Madrid 2008) Campo de batalla Hoy voy a describir el campo de batalla tal como yo lo vi, una vez decidida la suerte de los hombres que lucharon muchos hasta morir, otros hasta seguir viviendo todavía. 13 http://www.citador.pt/poemas/guerra-natercia-freire
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
18
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
No hubo elección: murió quien pudo, quien no pudo morir continuó andando, los árboles nevaban lentos frutos; era verano, invierno, todo un año o más quizá, era la vida entera aquel enorme día de combate. Por el Oeste el viento traía sangre, por el Este la tierra era ceniza, el Norte entero estaba bloqueado por alambradas secas y por gritos, y únicamente el Sur, tan sólo el Sur, se ofrecía ancho y libre a nuestros ojos. Pero el Sur no existía: ni agua, ni luz, ni sombra, ni ceniza llenaban su oquedad, su hondo vacío: el Sur era un inmenso precipicio, un abismo sin fin de donde, lentos, los poderosos buitres ascendían. Nadie escuchó la voz del capitán porque tampoco el capitán hablaba. Nadie enterró a los muertos. Nadie dijo: «dale a mi novia esto si la encuentras un día» Tan sólo alguien remató a un caballo que, con el vientre abierto, agonizante, llenaba con su espanto el aire en sombra: el aire que la noche amenazaba. Quietos, pegados a la dura tierra, cogidos entre el pánico y la nada, los hombres esperaban el momento último, Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
19
IES “San Paio” - Tui
có P de Paz e Poesía
Escolma Día da Paz 2020
sin oponerse ya, sin rebeldía. Algunos se murieron, como dije, y los demás, tendidos, derribados, pegados a la tierra en paz al fin, esperan ya no sé qué -quizá que alguien les diga: «amigos, podéis iros, el combate…» Entre tanto, es verano otra vez, y crece el trigo en el que fue ancho campo de batalla.14
https://alvgos.wordpress.com/2014/01/14/la-musica-como-instrumento-de-paz/
14 https://www.zendalibros.com/campo-de-batalla-de-angel-gonzalez/
Biblioteca e Club de Lectura “Pedra do Acordo”
20
IES “San Paio” - Tui