Mensaxe da Directora Xeral da UNESCO para o Día Internacional da Lingua Materna Cada 21 de febreiro, no Día Internacional da Lingua Materna ponse de relevo a importancia da diversidade lingüística e o multilingüismo, que son un patrimonio inestimable da humanidade. Esta edición precedentes.
celébrase
nun momento no que o mundo atravesa unha crise sen
Esta situación está a ter consecuencias. As desigualdades educativas agudizáronse en todo o mundo, porque, dos 1.500 millóns de alumnos que se viron privados do acceso ás súas aulas no momento álxido da pandemia, demasiados quedaron sen solucións accesibles de educación a distancia. Ademais, a cancelación de festivais e cerimonias, ou a fraxilidade económica dos creadores e os medios de comunicación, poñen en risco a diversidade cultural. Precisamente, promover o uso da lingua materna contribúe a facilitar o acceso de todas as persoas á educación e, ao mesmo tempo, a difusión das culturas en toda a súa diversidade. Así, o tema desta edición, “Fomentar o multilingüismo para a inclusión na educación e na sociedade”, convídanos a apoiar o multilingüismo e o uso das linguas maternas, tanto na escola como na vida cotiá. Trátase dunha cuestión esencial, porque, a escala mundial, o 40% das persoas non teñen acceso á educación na lingua que mellor falan ou entenden, o que dificulta tanto a súa aprendizaxe como o seu acceso ao patrimonio e ás expresións culturais. Este ano préstase especial atención á educación multilingüe desde infancia, co obxecto de que a lingua materna sexa sempre unha vantaxe para os nenos.
a primeira
Tanto na educación como en todos os ámbitos da nosa sociedade, o multilingüismo é un factor fundamental para a igualdade, e a UNESCO comprométese a promovelo en todas partes. Por exemplo, a Organización fomenta a diversidade lingüística na internet a fin de mellorar o acceso universal á información e ao coñecemento. Con ese mesmo espírito, e no marco do Decenio Internacional das Linguas Indíxenas (2022-2032), cuxo organismo coordinador é a UNESCO, están a elaborarse plans de acción para situar o multilingüismo como unha prioridade central nas sociedades, especialmente nas indíxenas. Por iso, este Día, e este Decenio, lingüística como patrimonio común.
suscítanos
un reto: preservar a diversidade
Porque cando unha lingua morre, con ela desaparece unha forma de ver, pensar o mundo, e múrchase irremediablemente a diversidade cultural.
sentir e
Por tanto, neste Día Internacional, a UNESCO fai un chamamento para celebrar o mundo en toda a súa diversidade e apoiar o multilingüismo na vida cotiá. Audrey Azoulay https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000375566
Para a presente edición do Día da Lingua Materna, a RAG comparte o relato “Xeliña fala galego,"escrito en 1968 polo pai de Xela Arias, autora homenaxeada no Día das Letras deste 2021. Velaquí o texto:
https://academia.gal/documents/10157/1421021/Xeli%C3%B1a-fala-galego.pdf
Tamén por mor desta celebración o presidente da RAG, Víctor F Freixanes, escribe un artigo no que reivindica a transmisión xeneracional do idioma como "unha riqueza que debemos celebrar" e lembra que o galego é ademais unha porta ao multilingüismo (lema proposto pola UNESCO para esta edición do Día Internacional da Lingua Materna: “Fomentar o multilingüismo para a inclusión na educación e na sociedade”) Lingua da memoria Dende o ano 2000 a UNESCO celebra nestas datas o Día Internacional da Lingua Materna, unha chamada á significación do idioma primeiro que adquirimos os seres humanos, a lingua que ordena e recoñece a nosa primeira visión do mundo. Pensamos con palabras. Organizamos o coñecemento a partir da linguaxe. Comunicámonos, relacionámonos, socializámonos a través das palabras. Cando o neno ou a nena pronuncia as primeiras voces, ás veces simples sons que identifican algo (un ser querido, calquera obxecto ou realidade próxima), arregálansenos os ollos de admiración coma quen presencia unha fiestra que se abre por primeira vez, o nacemento primeiro do mundo. Non todos os lingüistas están conformes coa denominación "lingua materna", que a organización internacional utiliza para identificar o primeiro universo lingüístico dos nenos e nenas. A expresión xurdiu coa idea de que as crianzas se iniciaban na linguaxe a partir da lingua das nais, que son as que as paren e as que guiaban os seus primeiros pasos, tanto física como emocionalmente. Hoxe sabemos que a situación e os procesos son máis complexos, dependendo moito das sociedades. Fálase de "lingua primeira", "lingua de iniciación", "lingua nativa", "lingua inicial"… Mais o que se pretende expresar na celebración está claro: o valor dos primeiros pasos, as primeiras descubertas, o que poderiamos chamar a lingua primeira da memoria, código de expresión e de valores que configura o pensamento e a nosa primeira maneira de entender a realidade. O que non quere dicir que despois a persoa non poida optar ou instalarse noutra lingua, mudar de código e de referencias. Na recuperación e uso social do galego son moi importantes os neofalantes, por exemplo. Individuos que, nacendo nun contexto en castelán ou noutro idioma, asumen o galego (que ás veces é a memoria dos avós, aínda que tampouco sempre) como idioma propio, idioma de uso e instalación. A proposta da UNESCO ten este ano un obxectivo moi concreto: fomentar o multilingüismo como forma de inclusión na educación e na sociedade. O texto de Valentín Arias "Xeliña fala galego" é moi significativo ao respecto. Multilingüismo sen renunciar ás raíces, profundando nelas para construír unha sociedade sen complexos, esa memoria á que facemos referencia, que é a base primeira para construír un edificio plural, moderno, eficaz. A fala primeira sempre está aí, no corazón, na memoria das cousas, nos primeiros aloumiños, nas primeiras experiencias, mesmo inconscientes: a fala primeira que nos axuda a recoñecernos e, ao mesmo tempo, nos abre ao mundo, tamén a outras linguas. A transmisión xeracional do idioma, de pais e nais a fillos e fillas, de avós e avoas a netos e netas, é unha riqueza que debemos celebrar, asegurar e potenciar, pois non é incompatible con outras experiencias: un tesouro que nos acompañará durante a vida, alá onde queira que esa vida nos leve. https://academia.gal/tribuna/autores/-/articulo/1421032
LOSADA DIÉGUEZ, Antonio, O esquecido mentor de Nós. Escolma de textos (selección e introdución de Justo Beramendi), 1900-1929, Galaxia, 2020, 236 pp. ... toca falar agora da nosa lingua... porque o que fai da España galega un pobo característico son unha lingua e as manifestacións dunha vida tan diferentes dos outros anacos de España, como é a terra en que esa lingua e esa vida rebulen... ... a lingua galega é unha lingua do campo e cáseque somentes agraria. Fai cinco séculos que os homes da cultura, que os grandes petrucios, os aventureiros galegos deixaron de falar na súa fala pra irse a terras de Castela a carón dos Reyes e aloumiñados pola nova vida, e erma quedou pra sempre de cultura a nosa lingua e desde entón só o pobo foi o seu sostén e nel viviu, dándolle de cando en cando gloriosos poetas o seu agarimo. E aí tendes ben marcadas e ben separadas pola lingua dúas Galicias, a Galicia das cibdades e das vilas e a Galicia do campo ou millor, e aínda é máis de chorar, a Galicia dos labregos, do pobo, e a Galicia dos señoritos. Unha é a Galicia humilde, a Galicia forte e sinceira que... seguiu avantando polo tempo... coa expresión da súa aldraxada lingua, que sen eles, sen Rosalía, nin Curros nin Pondal, nin Lamas foran posibles... E así a fala galega chegou a ser en Galicia sino de baixeza, de pouca educación, e chegou a ser lingua probe e cativa: porque topámonos nun círculo vicioso, a lingua tornouse probe por deixala erma, e quedou e queda erma por probe, porque as súas parolas non chegan para expresar tódalas ideas, tódolos adiantos e tódalas novas complicacións. ... foise metendo na alma do pobo, de cáseque tódolos galegos, que o falar galego é falar mal e o falar castelán era falar ben, non a idea de que fosen dúas cousas diferentes, dúas linguas, senón a idea tiránica, a idea asoballante de que o galego é un defecto do castelán, un probe dialecto de xente encollida e malpocada... ... Co costume de ver que o falar galego é unha inferioridade, coidou sempre a xente do noso pobo que tódolos que falaban castelán ou outras linguas eran xente superior, xente doutra forza de entendemento e de mando e así formouse o tipo de humildanza, da baixeza galega... E como fala da vergonza quedou a fala galega, fala dos probes, fala dos labregos, fala de lerias e de argalladas só pra os señores e pra a xente das vilas e das cibdades. ¡Que sorte, que tristeira sorte a desta nosa lingua na que un rei cantou á Virxe nos seus comezos, e na que hoxe o pobo nin rezar pode, botada das eirexas e das escolas, lingua que escolle a xente rica pra se rir e pra o falar noxento e na que só os pobres e os poetas choran e falan de amores e esperanzas! Mais... a Natureza... sostivo a vida da lingua galega, meteuse no castelán e polos beizos dos que se avergonzan de falala, nas terminacións, nos xiros e nos acentos vai levando polo mundo a súa lembranza. Quere esto dicir que aínda os galegos que falan castelán fálano galeguizado e cando queren darlle sentimento ou arrolar as súas parolas na vida da familia, na vida da intimidade, envólvenas en parolas e en feitizos galegos. ... o castelán e o galego son dúas linguas diferentes... de pouco lles sirve que enseñen [nas escolas] o castelán se non lles ensinan as dúas linguas e as diferencias entre elas, porque un labrego di carballo, e coida que en castelán debe dicir carbajo porque non lle enseñaron que carballo é galego e roble é castelán... ben se ganaría enseñando xuntas unha e outra lingua na nosa terra... ... Nin pra o amor nin pra a ciencia nin pra o traballo nin pra a arte houbo linguas incomprensibles: hainas só pra os que de parolas mortas viven, pra os que non queren darse ao traballo de recoller a vida con que en tantas linguas fala a Natureza. Unha lingua soa sería o reino da fealdade, como o sería unha soa cántega e unha soa rima. A lingua soa sería a morte do progreso...
... Vémo-la necesidade de que nas escolas se enseñe o castelán ben ensinado... mais queremos que á beira del se enseñe o galego, que así aprenderán millor o castelán e daranse clara conciencia do que son eles e do que é a fala da súa terra. (in “Os problemas do idioma e da cultura no rexionalismo galego”, conferencia pronunciada en Santiago o 28 de xullo de 1918; ib. 109- 115) Que nós pensamos en castelán cando queremos falar en galego! Nós pensamos como tódolos homes pensan, nin en galego nin en castelán, pensamos en humano. Homines sumus. Mais o noso corpo formouse na nosa terra, e está cheo de impresións e de lembranzas galegas. Pensamos en humano e queremos falar en harmonía coa terra que nos sostén e cos homes que están máis preto de nós. (“Carta aberta a don Xaime Solá” in A Nosa Terra nº 83, 15.03.1919, páx. 2; ib. 122)
TOVAR, Antón, Calados esconxuros, Edicións Xerais de Galicia, 1980, pp. 51-56 Lingua campesiña Lingua campesiña e proletaria baixo a que estou acochadiño tomando ista rafiña clara de sol agoniante. Lingua campesiña, valado de silveiras contra o que me encosto, namentralos mozos van á romaxe da esperanza. Idioma escuro, patria pequena que agurgullas no bico da miña mao. Naquila frangulla do pan das palabras que me deixou en herdo Don Vicente, hei de esculpir a rula da esperanza e sementa-la sementeira. Patria pequena, sen maiúscula, verdadeira patria. Lingua pequena e fermosa e derrubada lingua miña, verdadeira lingua.
En tí aprendo a vivir coma un meniño atoutiñante que camiña collido da mao daquil pai cego e refugado.
Desde a illa dos naufraxios Idioma solitario, arrecunchado coma unn crime contra ás paredes da persecución. Idioma tripado polas patas dos verdugos que zoñudos patexan o teu corpo de meniño triste.
Idioma, corpo no que delongo a miña morte a miña vida. Idioma, sangue do meu sangue, luz da miña luz, tacto do meu tacto, cantiga da miña cantiga que esmorece. A ti ergo a miña esperanza coma unha bandeira e desesperadamente pido acorro badalando as campás das palabras desde a illa lonxana dos naufraxios. Idioma, espello de crueldade no que o fado esborralla os altos soños do home.
Patria das miñas palabras Patria temporal da lingua onde me acobillo e me defendo, fixen dos ecos que sementaron os labios dos mortos a miña casarella de home triste. Agora son o pegureiro pobre que conduce as greas de palabras polas brañas lentorecidas do silencio. Comungo, tal un neno tatexante, os nomes primixenios, verdadeiros que desgalgan desde os outos píncaros e baixan cos regatos polas corgas. Termo da cabezalla dise carro de cantigas que regresa co seu feno secular, invisible abrazado polo adibal do tempo.
Esculco os peitos dos mozoa que esgutían contra a lua nas noites de troulada e aturuxo só no meu libro solitario. Apreixo os barazos dos suicidas que inda colgan das trabes nas casoupas asasinados pola indiferencia dos cidadaos de grabata cortesán, e axudo a descolgalos. Pequena patria das palabras tristes coma aforcados abalando que eu degraño como un millo nas miñas maos culpábeis e inocentes.
Lingua ferida A Eduardo Blanco Amor
Pois que a lingua galega está ferida dun balote como un pombo nos ceios das cazatas seculares, pois que a lingua galega que era nosa ten unha ferida fonda e longa nas plumas das súas ás que eran alegres e arrolaban, arrolaban, arrolaban, amigo, poeta amigo dos prantos galicianos, amigo, no choremos. Escrebamos palabras cada tarde ó compás do sol e o lume que xa morre e que non se queixan namentras cumpren seus oficios. Cumpramos pois cos nosos resignada, alegremente. E pois que a lingua galega ten fiestras feitas por carpinteiros labradores, rubámonos cada tarde a isas fiestras e falemo-la lingua amada cara ó sol que morre, a nosa lingua moribunda. O que importa e vivirmos chantados coma árvores na iauga velocícima do tempo, na palabra perdida, entreperdéndose que por eso é mais nosa pois está feita no cerne dila mesma do noso propio celme efímero de homes.
Lingua que rexeitaron os meus pais Borraran os letreiros dos camiños cos ben amados nomes das antergas vilas, dos silabarios das escolas algareiras borraran o cantar humilde e puro da lingua popular. Sólo no escuro das lareiras no apartado silencio dos labregos labios, esquecida das espadas poderosas, borboriñaba a nosa lingua triste. Aferrollada fora coma unha delincuente. As maos sen calos do traballo, requintadas e doces, relixiosas, enfeitadas co ouro dos aneis roubados ó suor dos pobres empurraran a lingua nobre e pura e un cadafalso de vergoñas. Meus pais, tamén, amados ignorantes, obedeceran as orden que o espadón deborcara na poza de Galicia. E agora, veleiquí a xenreira xusta dos mozos nobres e libertadores tirando do pescozo da aforcada o barazo inxusto, o odio do canalla. Inda folguexas noiva bela, inda tes verbas na tua gorxa magoada, foguetes de carraxe pra cuspirlles ós donos madrileños do billete, da espada e maila cruz. Inda tes folgos lingua enxebre nos teus labios de moza asoballada, lingua dos meus limiaos, dos meus antergos, inda tes folgo pra bica-los meus ensoños. Estás agora viva nos meus beizos fondos, estás agora viva nos meus dedos de home e acariñando vou teu corpo rebrincante que ten ás de volvoreta nas palabras.
VILLAR PONTE, Antón, Co pensamento na patria. Escolma de artigos (selección e introdución de Xurxo Martínez González), Galaxia, 2020, 233 pp. A lingua é o supremo don de orixinalidade dos pobos; o feito diferenciador esencial, o vencello imprescindible de todos os anceios transcendentes. (ib. 34) ... o sangue do espírito... é a lingua natural,... a autonomía dos sentimentos... só a lingua propia mantén acesa... a lingua propia... é o froito máis esgrevio de toda raza, o signo máis alto de creación, a proba máis forte o honrosa de personalidade orixinal dun pobo... Porque o noso idioma é tan de nós como nós mesmos... (ib. 91-92) ... se queremos ser nós mesmos, tenos que cultivarnos en galego, envorcado e espírito da infancia e da mocidade no molde redentor do noso idioma. Do noso idioma, que nos abre magnánimo e fecundo as portas dos corazóns de moitos millóns de almas que se expresan no portugués irmán. (“Adiante! O segundo aniversario da fundación das Iramandades” in A Nosa Terra, 30.05.1918; ib. 140) O noso idioma, o idioma que fixo un século de ouro nos tempos de Xelmírez... é o idioma da liberdade. Galiza falaba en galego cando sentiu as primeiras arelas democráticas en loita co feudalismo e a teocracia, na época dos Reis Católicos. Rompe a falar en galego cando, polo honor da raza, axuda ó esnaquizamento das aguias napoleónicas. En galego fala tamén cando a revolución do 46, cando o absolutismo quere abafar os pobos... ¡Santo idioma, idioma inmortal, que conqueriu unha hexemonía lírica na Península, nos tempos en que o falaba o Rei Sabio! ¡Santo idioma, idioma inmortal, polo que a nobre Lusitania nos tende os seus brazos irmáns dicíndonos que para el inda pode haber unha nova hexemonía novecentista!... Que o galaico-portugués, o castelán e o inglés, son tres idiomas chamados a loitar por superárense no Novo Mundo... Quen renegue do galego, forzosamente é un escravo ou madeira de escravitude. Ningún señor, no senso futurista ou no senso tradicionalista, pode deixar de amar o noso idioma. (“Esencias do Idiarium galeguista” in A Nosa Terra, 10.07.1918; ib. 143) ... A nosa lingua é o camiño de ouro da nosa redención e do noso progreso: sen a lingua morreremos como pobo, e nada significaremos endexamais na cultura universal. Se o galego quere ser máis que habitante dun territorio, se arela ser un factor de universalidade e de cosmopolitismo, soamente co emprego da lingua propia, obra da natureza, poderá selo. Renegando da lingua terá de avergoñarse sempre de si mesmo, condenado a buscar un disfrace de maior esforzo e ocultamente da súa espontaneidade, que, como demostra a filoloxía, é decote filla da lei do menor esforzo. Creando valores na lingua propia, axiña seremos universais... (“Discursos á nación galega” in A Nosa Terra, 15-25.12.1918; ib. 146) ... ¿Non queriades que o idioma galego se trocara nun instrumento expresador dunha cultura tan forte como a que representan o alemán, o inglés ou o francés? ... figurádevos que tivestes un sono tolo. Nese sono foivos dado ver a existencia dunha Galiza grande, nai dunha nova civilización punxente, a civilización Atlántica, que se impuña ó mundo, como antano se impuxera a mediterránea, libre de influxos alleos; unha gloriosa civilización chea do espírito racial, cuxa esencia é o lirismo e a saudade, feita no idioma natural, no idioma que é aínda máis da nosa terra que as nosas plantas e as nosas paisaxes. ¿Hai alguén que non cobizara que este sono tolo se convertera en realidade?...
... O idioma galego, se nós queremos, no porvir poderá ter unha importancia internacional grandísima e transcendente... ¿por que a nosa lingua viva non ha triunfar para ser no futuro verbo excelso da civilización atlántica que vén xermolando? (in “Dos nosos valores”, conferencia pronunciada no salón da Sociedade Económica de Compostela, A Nosa Terra, 25.05.1920; ib. 158, 164-65) Díxose por moitos que un pobo que recobra o seu idioma recóbrase a si mesmo. E Galiza deica agora inda se non ten recobrado dese xeito, e boa falla lle fai recobrarse, voltando os ollos con fondo amor ó seu idioma que é o signo máis forte da súa personalidade e o don máis xurdio e orixinal que le debe á natureza. O galego é o instrumento de expresión, a fala familiar e social da maioría dos habitantes da nosa terra. O medio de se comunicaren entre si os labregos e os mariñeiros, a única xente de traballo no noso país, como xa dixo a doce Rosalía; a xente que conserva vivos costumes e tradicións, reflexando os seus sentires no fondo de permanencia do consuetudinario. Falemos, pois, nesa fala un só día, en actos públicos de xeito intelectual, en todas as cidades e vilas da terra, peneirando a través dela os nosos problemas. Fagamos tamén porque nese mesmo día ningún xornal dos que se editan entre nós deixe de mostrarmos algún artigo en lingua galega. E se tal conseguimos, abofé que poderiamos ceibar un aturuxo de triunfo. ... Non hai cidade nin vila onde non se conte cun feixe de namorados do máis noso: do noso idioma. Do noso idioma que sobre o ouro de lei da súa tradición lírica e señorial mostra tremelucentes, como as pingotas de orballo que pon a aurora -e que son auga, ceo e luz- nas herbas moles e vizosas do campo, os brillantes acedos do suor labrego, cheos de celme inmorrente da paisaxe e da raza. Organicemos, pois, a festa da lingua materna, que pode ser e será seguramente como árbore fecunda da unidade espiritual da Galiza. Organicémola, se é doado, para o 25 de Santiago. Cando sexa, pero que sexa axiña, e que sexa para ben. Como un berro heroico de liberdade colectiva que resoe en todos os recunchos da terra e en todos os corazóns galegos. (“Para todos os bos galegos” in El Pueblo Gallego, 2.06.1930; ib. 210-11) Todo pueblo que quiera salvar su alma, es decir, su propia cultura y sus típicos nuances, conservando el estilo original, única fuente de la verdadera personalidad, tiene que defender el idioma vernáculo -si la naturaleza le concedió el don supremo de poseerlo- so pena de sufrir la esfumación del esponiancismo característico, espejo de la conciencia colectiva, y de perder toda beligerancia en el concierto universal del progreso para trocarse en triste pais mimético. Y si esto, com principio general, resulta ineluctable, ¿quién no comprende la importancia que tiene en el caso particular de Galicia? No hay idioma, por modesto que sea, que no represente, como dijo Ticknor, un continente espiritual. ... No solo por la razón de dignidad natural y por categórico imperativo de cultura, sino por egoísmo utilitario, al gallego le conviene al propio tiempo que el estudio del castellano el cultivo del gallego -como ya también demostró el padre Sarmiento-, porque entonces el alma de dos civilizaciones, cuyo berce fue una misma península, estará a su alcance. La muerte del gallego significaría para nosotros el cierre suicida lamentable de una puerta lingüística. (“En beneficio del idioma gallego” in El Pueblo Gallego, 4.12.1934; ib. 212-14)
Manifesto da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega no Día de Rosalía de Castro 2021 Miña Santiña, miña santasa, miña cariña de calabasa: hei de emprestarvos os meus pendentes, hei de emprestarvos o meu collar. Todo iso che hei de dar, santa, se me deixas bailar, todo iso. As fotos do instagram, os vídeos en directo, o streaming das voces, os reels e o youtube. Todo iso, santiña, che empresto se me deixas bailar, se me deixas tirar o pano, abrir a boca, bicar, apertar, atopar, ir á festa, danzarlle ao punto… miña santasa coa cariña linda de calabasa, déixame ser que este mundo hoxe moito ten daquel Santiago do 53 co cólera nas rúas baleiras e as necesidades daquela volven nas almas, santa, volven e precisamos do teu falar. E ti dis que aquele. Que calme. Disque teño que buscar o xeito de atoparlle fondo e fin a esta noite que me asombra sen día, que en todo está i que é todo. E dis, sacha no campo, malla na eira, lava no río, vai apañar toxiños secos antr’o pinar. Queda na casa, pecha os postigos, foxe da xente, descansa ren, pensa naquelas, nas devanceiras que por ti porfiaron perante a inxusta lei. Que hoxe son elas quen piden vida, e levas no bico a súa voz. O seu acto. O seu sangue. A súa forza. O seu sentir. O país enteiro cabe nun ferrado de terra de Ortoño, Padrón, Compostela, Bastavales, Muxía, Moaña, Londres, Berlín … todas esas voces nosas que se espallan na diáspora do país e do mundo, que desexan volver a este mar, a esta Galicia á que ti lle cantabas ás beiras de cada río que mirabas como o Sar. Non habías ficar silente. Non te habían calar. Na túa liberdade hoxe serían os teus poemas os que definisen a nova normalidade, se tal cousa pode ser. Aínda hoxe saberías dar forma a como sentimos e encarnala no poema. Aínda hoxe andarías a escribir artigos nos xornais ou na procura da crítica social a un sistema abusivo. A nós, que permanecemos nesta terra, só nos queda ser e alzar a voz de Rosalía de Castro. Reivindicarte, traerte, engarzarte na gorxa e que se impregne dos teus ritmos avanzados e visionarios para reconstruír o futuro dun pobo. Neste momento de incerteza, pode ser a ciencia a que nos faga pensar que todo cambio parte dun punto de partida da ruptura do equilibrio. Sexa entón unha oportunidade. Sexa o día do teu aniversario a primeira canción, a esperanza, a resiliencia toda. Sexa o día do teu aniversario o día no que Dios santo premita qu’aquestes cantares d’alivio vos sirvan nos vosos pesares. Ser Rosalía é un acto de rebeldía, é unha acción política. Cada mirar nos ollos fire coma cen saetas. Non precisamos máis, só mirar. Quen mira a obra de Rosalía entende a muller de vangarda que hai detrás dela, a insubmisa, a creadora do pensamento, a inconformista, a muller valente que elixe a palabra para loitar contra a inxustiza e para crear un país sublime. Ser Rosalía é ollar cara a unha nova normalidade na que só podemos avanzar. Ás miñas costas as palabras que me falaron de ti, Rosalía. Da túa multiplicidade poética, dos teus cantos de independencia e liberdade, do país debuxado na túa mente que respira ventos de liberdade, da fiestra aberta que redefine a historia na que contan as mulleres, que é contada polas mulleres, do manifesto do poema en vixencia do século XIX ao XXI do errar polo mundo das galegas e galegos todos. Manifestos de quen falou antes de min e falou ben, manifestos aos que me uno na pregaria, miña santiña, de que hoxe e sempre atopes acubillo no noso cantar. Miña santasa, meniña gaiteira, cantadora do mar, necesidade do rexurdimento unha vez máis desta nación túa na procura constante da xustiza. Heiche de dar os pendentes por que me deixes bailar. Te-lo teo, rapaciña.
Teño, santa, non o nego. Teño o teo de seguir ergueita, cara adiante, na túa lembranza e no teu camiño. Na forza da túa modernidade, na forza da defensa das que nos precisan. Na construción da identidade. No cantar que nos libera, consolo dos mares, alivio das penas. No baile. Na voz. No xeito de nunca nós calar. Así hoxe no teu aniversario, habémoste cantar, Rosalía. Cantarte hei, Galicia, teus dulces cantares, que así mo pediron na beira do mare. Cantarte hei, Galicia, na lengua gallega, consolo dos males, alivio das penas. Anna R. Figueiredo Brevísima escolma de Rosalía (a partir dos versos citados no manifesto anterior) Miña Santiña, miña santasa, miña cariña de calabasa: hei de emprestarvos os meus pendentes, hei de emprestarvos o meu collar; hei de emprestarcho, cara bonita, si me deprendes a puntear. -Costureiriña comprimenteira, sacha no campo, malla na eira, lava no río, vai apañar toxiños secos antre o pinar. Así a meniña traballadora os punteados deprende ora. -Miña Santiña, mal me quixere
quen me aconsella que tal fixere. Mans de señora, mans de fidalgueiras teñen todiñas as costureiras; bocas de reina, corpo de dama, cómprelle a seda, foxen da lama. -¡Ai, rapaciña! ti te-lo teo: ¡seda as que dormen antre o centeo! ¡Fuxir da lama quen naceú nela! Dios cho perdone, probe Manuela. Lama con honra non mancha nada, nin seda limpa honra emporcada. -Santa Santasa, non sos comprida, decindo cousas que fan ferida. Faláime sólo das muiñeiras, daquelas voltas revirandeiras daqueles puntos que fan agora de afora adentro, de adentro afora. -Costureiriña de carballal, colle unha agulla, colle dun dedal; cose os buratos dese teu cós, que andar rachada non manda Dios. Cose, meniña, tantos furados i ora non penses nos punteados. -Miña Santasa, miña Santiña,
nin teño agulla, nin teño liña, nin dedal teño, que aló na feira roubóumo un majo da faltriqueira, decindo: “As perdas dos descoidados fan o lotiño dos apañados.” -¡Costureiriña que a majos trata! Alma de cobre, collar de prata. Mocidá rindo, vellez chorando… Anda, meniña, coida do gando. Coida das herbas do teu herbal: terás agulla, terás dedal. -Deixade as herbas, que o que eu quería era ir cal todas á romería. ¡I alí con aire dar cada volta! Os ollso baixos, a perna solta. Pes lixeiriños, corpo direito. ¡Pero, Santiña…, non lle dou xeito! Non vos metades pedricadora; bailadora; bailadoriña facéme agora. Vós dende arriba andá correndo; facede os puntos, i eu adeprendo. Andá, que peno polos penares… Mirái que o pido chorando a mares. -¡Ai da meniña! ¡Ai da que chora,
ai, porque quere ser bailadora! Que cando durma no camposanto, os enemigos faranlle espanto, bailando enriba das herbas mudas, ó son da negra gaita de Xudas. I aquel corpiño que noutros días tanto truara nas romerías, ó son dos ventos máis desatados rolará logo cos condeandos. Costureiriña, n’hei de ser , n’hei, quen che deprenda tan mala lei. -¡Ai, qué Santasa! ¡Ai, qué Santona! Ollos de meiga, cara de mona, pór n’hei de pórche os meus pendentes, pór n’hei de pórche o meu collar, xa que non queres, xa que non sabes adeprenderme a puntear. -----------------------------------Cando penso que te fuches, Negra sombra que m'asombras, Ô pe d'os meus cabezales Tornas facéndome mofa. Cando maxino qu´es ida N'o mesmo sol te m'amostras, Y eres a estrela que brila, Y eres o vento que zóa. Si cantan, ês tí que cantas, Si choran, ês tí que choras, Y-ês o marmurio d'o rio Y-ês a noite y ês a aurora. En todo estás e ti ês todo, Pra min y en min mesma moras,
Nin m'abandonarás nunca, Sombra que sempre m'asombras. -------------------------------------------------------As de cantar Que ch' ei de dar zonchos; As de cantar Que ch' ei de dar moitos. I. «As de cantar Meniña gaiteira, As de cantar Que me morro de pena Canta meniña Na veira da fonte, Canta dareiche Boliños do pote. Canta meniña Con brando compas, Dareich' unha proya Da pedra do lar. Papiñas con leite Tamén che darei, Sopiñas con viño, Torrexas con mel. Patacas asadas Con sal é vinagre, Que saben á noces. ¡Que ricas que saben! ¡Que feira, rapaza, Si cantas faremos!... Festiña por fora, Festiña por dentro. Canta si queres, Rapaza do demo Canta si queres. Dareich' un mantelo. Canta si queres Na lengua qu'eu falo, Dareich' un mantelo. Dareich' un refaixo.
Có son da gaitiña. Có son da pandeira, Che pido que cantes. Rapaza morena. Có son da gaitiña, Có son do tambor, Che pido que cantes Meniña por Dios." II. Asi mó pediron Na veira do mar, A ó pé das ondiñas Que veñen e van. Asi mó pediron Na veira do rio Que corr' antr' as erbas Do campo frorido. Cantaban os grilos, Os galos cantaban, O vento antr' as follas Runxindo pasaba. Campaban os prados, Manaban as fontes, Antr' erbas e viñas Figueiras e robres. Tocaban as gaitas O son das pandeiras, Bailaban os mozos Cás mozas modestas. Que cofias tan brancas! Que panos con freco!... Que dengues de grana! Que sintas! que adresos! Que ricos mandiles, Que verdes refaixos... Que feitos xustillos De cór colorado! Tan vivos colores
A vista trubaban, De velos tan vareos O sol se folgaba. De velos bulindo Por montes e veigas, Coidou qu' eran rosas Garridas e frescas. III. Lugar mais hermoso Non houbo na terra Qu' aquel qu' eu miraba, Qu' aquel que me dera. Lugar mais hermoso No mundo n' hachara, Qu' aquel de Galicia, Galicia encantada! Galicia frorida, Cal ela ningunha, De froles cuberta, Cuberta de espumas. D' espumas qu' o mare Con pelras gomita, De froles que nacen A ó pé das fontiñas. De valles tan fondos, Tan verdes, tan frescos, Qu' as penas se calman No mais que con velos. Qu' os anxeles neles Dormidos se quedan, Xa en forma de pombas, Xa en forma de niebras. IV. Cantart' ei, Galicia, Teus dulces cantares, Qu' asi mó pediron Na veira do mare. Cantar t' ei, Galicia,
Na lengua gallega, Consolo dos males, Alivio das penas. Mimosa, soave, Sentida, queixosa, Encanta si rie, Conmove si chora. Cal ela, ningunha Tan dulce que cante, Soidades amargas, Sospiros amantes. Misterios da tarde, Murmuxos da noite: Cantar t' ei, Galicia, Na veira das fontes. Qu' asi mó pediron, Qu' asi mó mandaron, Que cant' e que cante Na lengua qu' eu falo. Qu' asi mó mandaron, Qu' asi mó dixeron... Xa canto, meniñas, Coidá que comenzo. Con dulce alegria, Con brando compás. O pé das ondiñas, Que veñen e van. Dios santo premita Qu' aquestes cantares, D' alivio vos sirvan Nos vosos pesares. De amabre consolo, De soave contento, Cal fartan de dichas Compridos deseyos. De noite, de dia, N' aurora, na sera, Oiresme cantando Por montes e veigas. Quen queira me chame, Quen queira m' obrige, Cantar, cantareille
De noit' e de dia. Por darlle contento, Por darlle consolo, Trocand' en sonrisas Queixiñas e choros. Buscaime, rapazas, Velliñas, mociños, Buscaim' antr' os robres, Buscaim' antr' os millos. Nas portas dos ricos, Nas portas dos probes, Qu' aquestes cantares A todos responden. A todos, qu' á Virxen Axuda pedin, Por que vos console No voso sufrir. Nos vosos tormentos, Nos vosos pesares. Coidá que comenso... ¡Meniñas, Dios diante! --------------------------------------------------"Nosa señora da Barca ten o tellado de pedra; ben o pudera ter de ouro miña Virxe si quixera." I ¡Canta xente…, canta xente por campiñas e por veigas! ¡Canta polo mar abaixo vén camiño da ribeira! ¡Que lanchas tan ben portadas con aparellos de festa! ¡Que botes tan feituquiños con tan feituquiñas velas! Todos cargadiños veñen de xentiña forasteira e de rapazas bonitas cura de tódalas penas. ¡Cantos dengues encarnados! ¡Cantas sintas amarelas!
¡Cantas cofias pranchadiñas dende lonxe relumbrean cal si fosen neve pura, cal froles da primaveira! ¡Canta maxesa nos homes! ¡Canta brancura nas nenas! I eles semellan gallardos pinos que os montes ourean, i elas cogolliños novos co orballo da mañán fresca. As de Muros, tan finiñas que un coidara que se creban, c’aquelas caras de virxe, c’aqueles ollos de almendra, c’aqueles cabelos longos xuntados en longas trenzas, c’aqueles cores rousados cal si a aurora llos puñera, pois así son de soaves como aurora que comenza; descendentes das airosas fillas da pagana Grecia, elas de negro se visten, delgadiñas e lixeiras, refaixo e mantelo negro, zapato e media de seda, negra chaqueta de raso, mantilla da mesma peza, con terciopelo adornado canto enriba de si levan; fillas de reinas parecen, griegas estatuas semellan si a un raio de sol poniente repousadas se contempran; ricos panos de Manila, brancos e cor de sireixa, crúzanse sobre o seu seio con pudorosa modestia, e por antre eles relosen como brillantes estrelas, aderesos e collares de diamentes e de pelras, pendentes de filigrana e pechuguiñas de cera. As de Camariñas visten cal rapaciñas gaiteiras, saias de vivos colores polo pescozo da perna lucindo o negro zapato enriba de branca media;
chambras feitas de mil raias azuladas e vermellas, con guarniciós que lles caen sobre a rumbosa cadeira. Para tocar o pandeiro non hai coma tales nenas, que son as camariñanas feitas de sal e canela. As de Cé, ¡Virxe do Carme!, ¡que cariñas tan ben feitas! Cando están coloradiñas no ruxe-ruxe da festa, cada mirar dos seus ollos fire como cen saetas. Nin hai mans tan ben cortadas, tan branquiñas e pequenas como as que amostran finxindo que non queren que llas vexan. Son as de Laxe unhas mozas… ¡Vaia unhas mozas aquelas! Sólo con velas de lonxe quítaselles a monteira, porque son vivas de xenio, anque son rapazas netas. Bailadoras… n’hai ningunhas que con elas se entrometan, pois por bailar bailarían no cribo dunha peneira; mais, en tocando a que recen, en rezar son as pirmeiras… Dan ó mundo o que é do mundo, dan á igrexa o que é da igrexa. As de Noia ben se axuntan cas graciosas rianxeiras, polos redondos peíños, polas cabeleiras crechas, polos morenos lunares e polas agudas lenguas, que abofé que en todo pican como si fosen pementa. Veñen dempois, recatadas anque un pouquiño soberbias por aquelo que elas saben de antigüedade e nobresa (pois por acó todos somos tal como Dios nos fixera), as meniñas ben compostas dunha vila quisquilleira,
que por onde van parece que van dicindo "¡Canela! ¿Prantamos ou non prantamos a cantas hai nesta terra?" Mais si prantan ou non prantan non son eu quen o dixera, que fora pouca cordura, que fora farta llanesa. Baste desir que, xuntiñas todas na porta da igrexa, máis bonitas parecían que un ramiño de asucenas, máis frescas que unha leituga, máis sabrosiñas que fresas. Xa que fosen de Rianxo, que fosen de Redondela, de Camariñas ou Laxe, de Laxe ou de Pontareas, todas era tan bonitas todas tan bonitas eran que o de máis duras entrañas dera as entrañas por elas… Por eso se derretían, cal si foran de manteiga, diante delas os rapaces, os rapaciños da festa, os mariñeiros do mare que donde á Virxen viñeran porque a Virxen os salvara de naufragar na tormenta. Mais si salvaron no mare non se salvarán na terra, mariñeiros, mariñeiros, que aquí tamén hai tormentas que afogan corasonciños sin que lle vallan ofertas, que oie a Virxe ós que se afogan do mar antre as ondas feras, mais non oie ós namorados que de afogarse se alegran. II Ramo de froles parece Muxía das altas penas con tanta rosa espallada naquela branca ribeira, con tanto caraveliño que relose antre as arcas, con tanta xente que corre,
que corre e se sarandea ó son das gaitas que tocan e da bombas que rebentan, uns que venden limoada, outros augua que refresca, aqueles dulce resolio con rosquilliñas de almendra; os de máis alá sandías con sabrosas sirigüelas, mentras tanto que algún cego ó son de alegre pandeira, toca un carto de guitarra para que bailen as nenas. ¡Bendita a Virxe da Barca! ¡Bendita por sempre sea miña Virxen milagrosa en quen tantos se recrean! Todos van por visitala, todos alí van por vela na súa barca dourada, na súa barca pequena, donde están dous anxeliños, dous anxeliños que reman. Alí chegou milagrosa nunha embarcasón de pedra. Alí, porque Dios o quixo, sempre adoradores teña. A pedra, bala que bala, sírvelle de centinela e mentras dormen os homes elas adorasón lle presta con aquel son campanudo que escoitar lonxe se deixa e a quen o mar con bramidos humildosos lle contesta. Cando as campanas repican e a música retumbea, cal nun ceo, polas naves da recollidiña igrexa; cando os foguetes estalan nos aires, e voces frescas polo espaso cas gaitiñas e cos tambores se mescran, estonces a pedra bala tan alegre e tan contenta que anque un cento de persoas brinca e salta enriba dela, coma si fose mociña, máis que unha pruma lixeira, alegre como unhas pascuas salta e rebrinca con elas. Choven estonces presentes,
choven estonces ofertas que ll e traen os romeiros en feitiñas carabelas diante da Virxen bendita, ós pés da sagrada Reina, e por eso alí lle cantan cando se despiden dela: "Nosa Señora da Barca ten o tellado de pedra; ben o pudera ter de ouro miña Virxe si quixera."
Marica Campo Sombra do meu asombro O que vías no espello Daquelas que cantan as pombas e as flores... Rosalía
Ouh rosa, Rosalía, ao outro lado, un nome orballando palabras na fervenza das horas para dicir o abraio do que vías no espello: Estadea de escravas, toda a noite no rostro, todo o mundo nas costas, collidas na arañeira de paixóns e velenos no amor que inventaron. Ouh rosa, Rosalía, a ser alén dos mortos por fin dona de ti, do lume das avoas e das nais e das fillas por séculos infindos. Por séculos e séculos de mulleres sen nome, e tamén sen palabra, que verteron carraxe no teu cuspe e un berro no teu berro acedísimo. Ouh rosa, Rosalía, que o lume das avoas e das nais e das fillas, o que xa está contigo, sexa sempre connosco, desbote a negra sombra, asombre a noite negra da xeira desigual, do pago desigual, da vontade cativa. E que voen as pombas e que murchen as flores: Somos donas de nós para sermos mulleres.
Velaí a muller Mais ve que o meu corazón é unha rosa de cen follas. Rosalía
Velaí a muller que baila soa no cavorco da noite: Verte entre os pés a rosa de cen follas como unha chuvia maina desfollada e ondas dun mar de cinsa van e veñen nas praias da cintura. Velaí a muller que canta soa nos oídos do vento: A gorxa ensanguentada e o alarido, o salmo e o susurro e o salouco, o eco e o silencio, o tanxer dunha cítara sen cordas. Velaí a a muller que vai ao porto e chama polos barcos: Veñen coa proa rota no horizonte, chegan coa treboada nas enxarcias, ela sempre vixía e pon velas de soños polos mastros. Velaí a muller que está parindo un país coa palabra: Nai en verbo de amor a encherlle a boca que ten leite de seu para crialo, terra ou Rosalía, clara estirpe de nós cara ao futuro.
Hai unha moitedume "... i alí onde o corvo pousa soia enterrada está". Rosalía
Tecías, tecelá, señora Rosalía, fíos de sombra para o teu asombro nun ritual sen pombas e sen flores, igual que un suicidio. Pendurabas da lúa, como un cadro tristísimo, a canseira dos días, todo o abraio de ser, toda a carraxe de vivir nun país deshabitado polos seus moradores hora a hora. Soa diante do espello, eras ti e eras todas a recontar moedas de desgracia ou doas dun tesouro envelenado e falso.
Camiño do areal... e ninguén te esperaba, botoute fóra o mar... Mais somos moitedume cegada pola luz da Negra Sombra que salmodia o teu nome: R o s a l í a.
Lendo a Rosalía Se desangro o delirio no viño da palabra vés da idade distante, toda a morte vadeas. Apartando sudarios e fitas e coroas acodes ao meu porto e eu teño sobre a mesa a vida que nos deches: Follas Novas, Cantares, o teu sangue ancorado nesta beira da ausencia. Chegas, falas e encendes a candea de novo, alentas ao meu lado, dasme luz a mancheas e tamén me das sombra, e tamén me das medo e unha dor que me abrangue e me afoga e me medra. E sinto que te quero, que es da miña casa, miña nai, miña amiga, a miña compañeira. E dóime de ti e quero acalentarte, pero xa te me vas para baixo da pedra. Non acho crisantemos para enganar a morte cando cala a túa voz ferida de camelias. https://bvg.udc.es/ficha_obra.jsp?id=Sodomeas1&alias=Marica+Campo&