ESCOLMA de Manuel María • Na casa das Hortas Eu son Manuel María. Nacín no 29, o 6 de Outono, en Outeiro de Rei da Terra Chá. Son dunha caste rexa de labregos fieis á súa terra e ao seu Deus. Agora son un namorado. Eu son Manuel María. Cantor da Terra Chá que algúns din. Cantor da terra chá que leva un cravada nas entrañas, penso eu. Eu son Manuel María, labrego con algo de poeta. Por iso gardo as albas no fondo dos meus ollos e ando de vagar o meu camiño, e pídolles ás cousas a súa tenrura e aos homes pídolles verdade. Non teño máis tarefa: son unha humilde folla que salaia na noite escura movida polo vento. Eu son Manuel María, eu son tan só, lonxano e feble.
O longo corredor, aberto á vida, era adorno da casa, a súa sorrisa. E nel pasaba o tempo tan de prisa que non percibía un a súa fuxida. No noso corredor moraba a brisa; unha sombra modesta, recollida, a claridade maina da amencida e os ventos finxindo pranto ou risa. Dende o corredor a Chaira inmensa semellaba un universo sen confín, unha gran señardade fonda e densa. A Terra Chá comeza onde eu nacín. E morre, cunha agonía longa e tensa, nun lugar secreto e íntimo de min. --------------------------
Agora, que gastei os meus outonos e ben entrado xa no propio inverno, acredito no fugaz e no eterno e só me asusta o raio, non os tronos.
Un, dende fai moitos anos, comprendeu Documentos persoais (1958) que todo é asegún e relativo e ninguén é tan bo nin tan cativo, nin podemos prescindir do propio eu. Gardo dentro de min toda a fragancia dos amados rincóns da miña infancia e os recendos que tiña a vella casa. Foi chama o meu amor. Agora é brasa. Saleta sempre. Perdón pola arrogancia: "A luz é poderosa. A tebra, escasa." Sonetos á Casa de Hortas (1997)
• No vello cemiterio de San Xoán de Outeiro de Rei, ante a tumba do poeta De lume e arxila feito estou, irmao de cántaros e cuncas que, no seu corazón, gardan a esencia e flor dos viños nobres, o seu recendo eterno, delicado e fráxil: ambrosía ou néctar que somentes a alta perfección dun deus pode catar. Por iso cando este meu corpo, vencido polo tempo, se desfaga: sei que, da noxenta podredume que eu son, agromará a penas un recendo, un nada e todo que só será percibido enteiramente pola terra natal: a que ollou, pasmada, un día, como aparecía, na vida, este ser feble. ---------------------------------Esta canseira que me esmaga o corpo e cae como unha lousa sobre min aniquilándome vontade e pensamento, pechando os ollos meus a ese cachón de luz que fai do mundo enteiro unha amorosa paixón alucinada e a razón máis poderosa para vivir: ¿non será un anuncio inaprazábel, unha premonición certa e escura advertíndome que todo é transitorio e unicamente o non ser é a verdade? Compendio de orballos e incertezas (1991)
Sospeito que morrer é desterrar soidades, borrar lembranzas, prescindir da paixón, afogar melancolías, alonxar para sempre fantasías, soños, medos, latexos, fechar pesadamente os ollos e quedar inmóbel, frío, branco e translúcido: perfecto como a neve. Oráculos para cavaliños do demo (1986)
-------------------------------¿Onde está a morte? ¿Que sentido ten? Nada sei: estou chamando a unha porta que só cando morra poderei abrir. Morte e nacemento determinan iso tan escuro que chamamos a vida para entendernos. Nacer non causa dor nin arrepío: é abrir os ollos cara á luz do día sen decatarnos de que somos argumento do milagre. A morte é un sopro que, dun golpe, apaga a luz do existir. ¿Serán morte e non ser a pura nada? Camiños de luz e sombra (2000)
Os defuntiños son terra unicamente e lembranza, sombra dunha voz ouvida, cinza da fogueira na que ardeu o amor, o odio e a carraxe, fino instrumento pulsado pola vida, pedra furada pola dor, ollos que a luz agarimou, beizos con sede e fame e non unicamente de auga e pan. Os defuntiños, calados irmaos nosos, rematan por ser só unha cousa: terra usada pola terra para sementar a vida novamente. Versos do lume e do vagalume (1982)
• Na Carballeira de Santa Isabel As árbores desnúdanse amodiño, derramando, a bocados, un tesouro: follas de prata, recamadas de ouro, nun solpor alampado e mareliño.
¡Carballos rexos, potentes, calados ou musicales que loitades como valentes coas xistras e os vendavales!
As follas que se xuntan no camiño ollan nubes dun chumbo case mouro e o marmurio do río faise estouro, blasfemando da morte e do destiño.
¡Duros carballos verdeados, petrucios e sedentarios! ¡Estades na Chá chantados solemnes e centenarios!
Tal como unha árbore estoume espindo e deixo transparente esta paisaxe de Outono melancólico e cincento.
¡Como amo a vosa beleza da máis baril sobriedade! ¡Que sensación de forteza ollando prá eternidade!
Seméllome ao carballo. Vou sentindo a alma como se fora unha ramaxe loitando encoraxada contra o vento. Poemas ao Outono (1977)
Terra Chá (1954)
Ti, ermida de Santa Isabel, tan sinxela, calada, solitaria e humilde, erguida na confluencia do Ladra coa do Miño no meu Outeiro de Rei da Terra Chá: cristianizas un lugar privilexiado onde os nosos devanceiros veneraban o misterio do mundo, o saberse pequenos e impotentes, anque neles ardían inconmensurábeis desexos de infinito. Neste lugar sagrado daban culto aos antergos e humanísimos deuses das augas, dos bosques e dos ventos. Os ritos continuaron no tempo. A nosa xente, xeración tras xeración, baixo o ardente sol do mes de xulio, acudía á ermida e imploraba piadosa farturentas anadas de centeo e de trigo e que a vida seguira o seu camiño. O Ladra mostrábase entón máis cantador e as augas do Miño transportaban pregos, músicas, tristezas, alegrías que se facían río, auga lustral purificadora de mágoas e miserias...
Amor, vento, soidade sen corazón: case me sinto novo cando vexo morrer un paxariño. Liñas máxicas nas espadaíñas máis recentes. Nunca digo "non". Todo é transcendente: póñome alegre ao pensar que todo morre. Engano a todos os que pensan que estou fusilado para sempre, e, a dicir verdade, eu aínda penso dar moitos desgustos. Sabedes algo vós da miña vida? Elexías á miña vida pequeniña (2004) ----------------------------------
• En Lugo
Matrona e nai, bosque sagrado: agora as túas árbores son torres de laxe, cantería e cemento. A muralla é a sebe que protexe e pecha o teu O Miño, canle de luz e néboa (1996) círculo máxico e sagrado como ollo misterioso e xigantesco, a espreitar as grandes nubes tráxicas que choran sobro de ti a súa tristura inconsolábel. Os teus paxaros convertéronse en graves, melancólicas campanas lembradoiras e gardan, para sempre endexamais, na súa fina lembranza estremecida, cantos celtas, romanos e suevos que resoan, no seu canso e vello corazón inmemorial, co marmurio -nidio, musical, cecais eternodas ondas máxicas do Miño, ¡ouh cidade para viver e non morrer! As lúcidas lúas do Outono (1988)