ژمارە 19 + پاشکۆ

‫‪www.zamanpress.com‬‬

‫یادی نەوشیروان مستەفا‬

‫تایبەت بە دووەم ساڵیادی نەوشیروان مستەفا‬

‫مەشخەڵی یەقین‬ ‫لە شەوەزەنگی هەرەسدا‪ ،‬گڕی مەشخەڵی یـەقین بـوون‬ ‫لە قەندیلەوە بـۆ بـەغدا‪ ،‬بروسکەی مەرگ و تۆقین بوون‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬ ‫‪serwan_rm@yahoo.com‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫‪ 12‬الپەڕە‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫ژمارە (تایبەت) یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫کتێبێکی نوێی نەوشیروان مستەفا و‬ ‫کتێبێکیش لەسەر زمانی نووسینی باڵودەبێتەوە‬

‫“لە کـەنـاری دانــوبەوە” بەرەو زانکۆی “خڕی ناوزەنگ”‬ ‫لەگەڵ “مام” دا‪ ،‬وانـەبێژی مافی چارەی خۆنووسین بوون‬

‫چەک و قەڵەم دوانەی خەبات‪ ،‬لـەپێناوی ڕەنـجدەرانـدا‬ ‫ئـەندازیاری ڕاپـەڕیـن و “بـەدەم ڕێوە گوڵچنین” بوون‬ ‫ساڵح بێچار‬

‫شانووس و شاسواری کوردایەتی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪11‬‬

‫مه‌ریوان عه‌لى‪ ،‬بەڕێوه‌به‌رى نێوه‌ندى رۆشنگه‌ریى‪:‬‬

‫ملمالنێی نەوشیروان مستەفا و مردن تەحەدا بوو بۆ تەواوکردنی پەیامەکانی‬ ‫سازدانی زەمەن‬

‫لە وەاڵمی هەردوو پرسیاری ئایا‬ ‫نەوشیروان بۆچی نامرێ و چۆن عه‌ده‌میه‌تی‬ ‫سیاس ‌ی رووه‌و ئومێد ده‌گۆڕێت؟ مەریوان‬ ‫عه‌لى‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رى نێوه‌ندى رۆشنگه‌ریى بە‬ ‫وردی وەاڵمی هەردوو پرسیارەکە دەداتەوەو‬ ‫ئەو هۆکارانە دەخاتەڕوو کە چۆن رۆڵی‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەبێتە سەنتراڵ لە‬ ‫شۆڕش و بەخشینەوەی هیواو ئومێددا‪.‬‬ ‫* بۆچی نه‌وشیروان مسته‌فا نامرێ؟‬ ‫مەریوان عەلی‪ :‬شتێك ك ‌ه زۆر‬ ‫سه‌رنجراكێش ‌ه ل ‌ه مردنی نه‌وشیروان‬ ‫مسته‌فادا‪ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ه ئه‌م رووداوه‌‬ ‫ملزه‌مانده‌كات ب ‌ه دیدێكی نوێ و جیاواز له‌‬ ‫پێشوو ته‌ماشای دنیا و ژیان و هه‌موو ئه‌و‬ ‫مه‌سه‌الن ‌ه بكه‌ین ك ‌ه ته‌وقی بیروبۆچوونی‬ ‫ئێمه‌یانداوه‌‪ ،‬مردنه‌ك ‌ه وادێت ‌ه پێشچاو‬ ‫ك ‌ه رۆح الشه‌یه‌ك جێده‌هێڵێ‪ ،‬به‌اڵم له‌‬ ‫حه‌قیقه‌تدا ئه‌م رۆح ‌ه سپی ‌ه وه‌ك په‌ڵه‌‬ ‫هه‌ورێك ل ‌ه ئاسمانی هه‌مووماندا ب ‌ه زیندووی‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬ئیبن سینا زۆر باش شیكاری‬ ‫مه‌سه‌له‌ی دابڕانی رۆح ل ‌ه جه‌سته‌ی كردووه‌‪،‬‬ ‫ئەو پێیوای ‌ه هه‌موو شتێك ل ‌ه خۆیدا هه‌ڵگری‬ ‫هێزی شیكه‌ره‌وه‌ی خۆیه‌تی‪ ،‬الی ئه‌و مردن‬ ‫هیچ نیی ‌ه بێجگه‌ل ‌ه كامڵبوونی رۆح ئیدى‬ ‫رۆح له‌و‌ه ده‌كه‌وێ ك ‌ه سه‌رقاڵی الشه‌بێ‪.‬‬ ‫مردنی كاك نه‌وشیروان رێك له‌م تێزه‌دا‬ ‫چڕده‌بێته‌و‌ه به‌وه‌ی ئه‌و پیاو‌ه تا هەناسەی‬ ‫ژیان تێكۆشا ل ‌ه پێناو ئازادی‪ ،‬چاكه‌ی‬ ‫گشتی و عه‌داله‌ت‪ ،‬پاراستنی كه‌رام ‌هت‌و‬ ‫شكۆی ئینساندا‪ .‬ئه‌وه‌ی ل ‌ه فه‌له‌كی‬

‫هه‌مووندا به‌زیندووی ده‌مێنێته‌و‌ه و وه‌ك‬ ‫رۆح به‌سه‌رسه‌رمانه‌و‌ه دێت و ده‌چێ ئه‌و‬ ‫دنیابینیه‌ی كاك نه‌وشیروان ‌ه ك ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫الشه‌کەیدا ژێرخاك نه‌كه‌وت‪ ،‬به‌ڵكو وه‌ك‬ ‫رۆحێك به‌نێوماندا دێت وده‌چێ‪.‬‬ ‫فه‌یله‌سوفی فه‌ره‌نسی ڤۆلتێر ئاماژه‌‬ ‫ب ‌ه شتێكی گرنگ ده‌دا كاتێك ده‌نووسێ‪:‬‬ ‫زانینمان بۆ حه‌تمیه‌تی مردن‪ ،‬شتێكی‬ ‫به‌ده‌ستهاتوو‌ه ك ‌ه مرۆڤ له‌ڕێی ئه‌زموون‬ ‫یان په‌یامی خودایه‌و‌ه به‌ده‌ستیهێناوه‌‪،‬‬ ‫كاك نه‌وشیروان تا دواساتی ماڵئاواییكردن‬ ‫ده‌یزانی ك ‌ه مردن به‌و نزیكان ‌ه یه‌خه‌ی‬ ‫پێده‌گرێت‪ ،‬به‌اڵم سووربونی له‌سه‌ر‬ ‫ته‌واوكردنی كۆی په‌یامه‌كه‌ی ئه‌و راستیه‌‬ ‫ده‌رده‌خات ك ‌ه ئه‌م پیاو‌ه نه‌مردووه‌‪.‬‬ ‫الی من مردنی ئه‌و زات ‌ه هیچ‬ ‫بۆشاییه‌كی سیاسی و فیكریی و ئه‌خالقیی‬ ‫دروستنه‌كردووه‌‪ ،‬چونك ‌ه پێش مردنی كۆی‬ ‫ئه‌و مه‌سه‌النه‌ی به‌وپه‌ڕی ره‌وانبێژی و‬ ‫راستگۆیی و دنیابینی فراوانه‌و‌ه پێشكه‌شی‬ ‫كۆمه‌ڵگەی كوردی كردووه‌‪ .‬ملمالنێی كاك‬

‫نه‌وشیروان له‌گه‌ڵ مردندا‪ ،‬جۆرێك بوو ل ‌ه‬ ‫ته‌حەدا ل ‌ه پێناو ته‌واوكردنی په‌یامه‌كه‌یدا‪.‬‬ ‫لێره‌دا قسه‌یه‌كی ئه‌بیقور فه‌یله‌سوفی‬ ‫یونانیم دێته‌و‌ه یاد‪ ،‬ئه‌و ده‌ڵێت‪ :‬كاتێك‬ ‫وه‌ختی مردنم دێت ئا له‌و كاته‌دا من له‌وێ‬ ‫نابم‪ ،‬هه‌ركات من بوونم ئاماده‌بوو وات ‌ه مردن‬ ‫دوای ئه‌و‌ه دێت‪ .‬بۆ نه‌وشیروان مسته‌فا‬ ‫ئه‌م گوزارشت ‌ه ته‌واو راسته‌‪ ،‬هەبوونی‬ ‫ئه‌و مانای نووسینه‌وه‌و داڕشتنه‌وه‌ی كۆی‬ ‫په‌یامه‌كه‌ی بووه‌‪ ،‬كاتێك ئه‌و زات ‌ه ده‌مرێت‪،‬‬ ‫كۆی په‌یامه‌كه‌ی به‌و په‌ری ئه‌مانه‌ت و‬ ‫راستگۆیی و لێهاتوییه‌و‌ه گه‌یاندوو‌ه ب ‌ه تاك‬ ‫ب ‌ه تاكی كوردستان‪ .‬بۆی ‌ه ئه‌وانه‌ی هه‌ڵگری‬ ‫په‌یامه‌ك ‌ه ئه‌م پیاوه‌ن زۆر ماندوونابن ل ‌ه ون‬ ‫نه‌كردنی رێبازه‌كه‌یدا‪ ،‬چونك ‌ه پێش چركه‌‬ ‫ساتی مردنی ئه‌و‪ ،‬ده‌مێك ‌ه په‌یامه‌كه‌ى‬ ‫ب ‌ه روون و ئاشكرا ب ‌ه گوێی هاواڵتیان و‬ ‫به‌پرسیان و ده‌سه‌اڵتداراندا دراوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م پرس ‌ه ل ‌ه قواڵییدا بریتی ‌ه ستراتیژێك‬ ‫بۆ ژیان ك ‌ه كۆڵه‌ك ‌ه به‌هێزه‌كانی بریتین له‌‬ ‫(كۆڵنه‌دان) ل ‌ه پێناو ئازادی‪ ،‬دادپه‌روه‌ری‪،‬‬

‫عه‌داله‌تی کۆمەاڵیەتی دا‪ .‬هه‌موو ئه‌و‬ ‫چه‌مكانه‌ی وا ده‌كات تاكی كورد هۆشیاربێ‬ ‫به‌رامبه‌ر بە شکۆ و داواكاری و ئەرک و‬ ‫مافەکانی‪ .‬بۆی ‌ه مه‌رگی جه‌سه‌دی كاك‬ ‫نه‌وشیروان‪ ،‬هیچ له‌و ملمالنێی ‌ه ناگۆڕێت كه‌‬ ‫كاك نه‌وشیروان ل ‌ه پێناو ژیانێكی باشتر‬ ‫و شایسته‌تردا بۆ تاكی كورد خه‌باتی‬ ‫درێژخایه‌نی بۆ کردووه‌‪.‬‬ ‫* نه‌وشیروان مسته‌فا چۆن له‌‬ ‫عه‌ده‌میه‌تی سیاسییه‌و‌ه رووداو رووه‌و‬ ‫ئومێد ده‌گۆڕێت؟‬ ‫مەریوان عەلی‪ :‬مێژووی شكسته‌‬ ‫گه‌وره‌كانی شۆڕشی كورد ل ‌ه ناوەڕاستی‬ ‫حه‌فتاكاندا وایده‌خواست ب ‌ه جۆرێكی‬ ‫دی بیر ل ‌ه كاری شۆڕش و به‌ڕه‌نگاری‪،‬‬ ‫باوه‌ڕ و خۆراگریی بكرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌و‬ ‫پیاداچوونه‌وه‌ی ‌ه نه‌بوای ‌ه بۆ خیانه‌تی‬ ‫براكان له‌یه‌كتری و شكسته‌كان‪ ،‬مومكین‬ ‫نه‌بوو بزووتنه‌وه‌ی كوردایه‌تی بتوانێ‬ ‫ته‌كانێكی نوێ ب ‌ه خه‌بات به‌رخودان‬ ‫بداتەوە‪ .‬رۆڵی نه‌وشیروان مسته‌فا له‌م‬ ‫پیاداچوونه‌وه‌یه‌دا رۆڵێكی سێنتراڵه‌‪،‬‬ ‫بیروبۆچوونی ئه‌و بریتیبوو‌ه ل ‌ه گۆڕینی‬ ‫هاوكێش ‌ه ستراتیژییانه‌ی شۆڕش‪ ،‬ك ‌ه كاك‬ ‫نه‌وشیروان خودی خۆی رۆڵی دارێژه‌ر و‬ ‫كرۆكی بزووتنه‌وه‌ك ‌ه بووه‌‪ .‬سه‌ركردایه‌تی‬ ‫حه‌كیمانه‌ی ئه‌و بۆ كۆمه‌ڵ ‌ه و خه‌باتی‬ ‫پارتیزانی و له‌وێو‌ه بۆ راپه‌رین‪ ،‬جۆرێك له‌‬ ‫باوه‌ڕبوونی ره‌ها ب ‌ه ئومێدی ژیانێكی باشتر‬ ‫وشایسته‌تر بۆ مرۆڤی كورد نه‌خشاندووه‌‪،‬‬ ‫گه‌ر زۆر پابه‌ند نه‌بین به‌گێرانه‌وه‌ی مێژوو‬ ‫ك ‌ه نه‌وشیروان فیگه‌ری به‌هێز و خوڵقێنه‌ر‬ ‫رووداو‌ه مێژووییه‌كان بووه‌‪ ،‬ئه‌وا ده‌توانین‬ ‫راسته‌وخۆ تۆی ئه‌م ئومێد‌ه له‌و نه‌خشه‌و‬

‫پالن و بیركردنه‌وه‌یه‌دا چڕبكه‌ینه‌وه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه كاك نه‌وشیروان باوه‌ڕی ره‌های پێی‬ ‫هەبووه‌‪ .‬ساتێك ده‌سه‌اڵتدارانی كوردی دوای‬ ‫راپه‌رین ژه‌هری نائومێدی و چه‌قبه‌ستنی‬ ‫گۆڕانكاری باڵوده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‌ه نه‌وشیروان‬ ‫مسته‌فای ‌ه پۆلێك گه‌نج ك ‌ه میژوویه‌كیان له‌‬ ‫خه‌باتی شاخ و چه‌كداریدا نییه‌‪ ،‬دێنێته‌‬ ‫گۆره‌پانی ملمالنێ سیاسییه‌كان و كۆی ئه‌و‬ ‫نه‌خش ‌ه و پالن ‌ه جه‌هه‌نه‌میانه‌ی نائومێدیان‬ ‫باڵوكردۆته‌و‌ه تێكوپێك ده‌دات‪ .‬ئومێدێكی‬ ‫نوێ ل ‌ه ژیانی سیاسیدا سه‌رهه‌ڵده‌دات كه‌‬ ‫تێیدا چاره‌نووسی سیاسی و ئیداره‌دانی‬ ‫داموده‌زگای ده‌وڵه‌تی و ده‌سه‌اڵتدارێتییه‌كان‬ ‫ل ‌ه بن ده‌ستی مه‌كته‌ب سیاسی حزبه‌كان‬ ‫ده‌رده‌هێنێ ده‌یبه‌خشێ ب ‌ه كۆمه‌ڵێك گه‌نج‬ ‫ك ‌ه نه‌وه‌ی راسته‌قینه‌ی سه‌رده‌می خۆیانن‪.‬‬ ‫لێره‌و‌ه ئومێدێكی نوێ ب ‌ه به‌ری كاری‬ ‫سیاس ‌ه ده‌چێته‌وه‌‪ ،‬ئامانجی ئه‌م ئومێده‌‬ ‫چاكسازیی و گۆڕانكاری و هێنان ‌ه پێشه‌وه‌ی‬ ‫نه‌وه‌یه‌كی خوێنده‌وار و هۆشمه‌ند‌ه كه‌‬ ‫بتوانن چاره‌نووس و ئاینده‌ی نه‌ته‌وه‌كه‌یان‬ ‫بگرن ‌ه ده‌ست‪ .‬بزووتنه‌وه‌یه‌ك پێكدێنێ له‌‬ ‫كۆمه‌ڵێك سه‌ركرده‌ی ب ‌ه ئه‌زموون و پۆلێك‬ ‫گه‌نجی خوێنگه‌رم ك ‌ه تا ئه‌و سات ‌ه نه‌‬ ‫خیانه‌تیان كردووه‌‪ ،‬نه‌گه‌نده‌ڵی و ن ‌ه كه‌سی‬ ‫یه‌كه‌می مه‌سول ‌ه حزبییه‌كانن‪ .‬ئه‌م پۆله‌‬ ‫گه‌نج ‌ه و هاوڕێ دێرینه‌كانی كاك نه‌وشیروان‬ ‫قیاده‌ی بزووتنه‌وه‌یه‌كی ریفۆرمخوازی به‌هێز‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬ك ‌ه ده‌بێت ‌ه شوێنی ئومێدی تاك‬ ‫ب ‌ه تاكی كوردستان‪ ،‬لێره‌و‌ه الپه‌رەی‬ ‫مێژوویه‌كی تری نه‌وشیروان ده‌نووسرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫خۆی وته‌نی تا گه‌نجێك مابێ کە ئومێدی به‌‬ ‫گۆڕانكاری هەبێ‪ ،‬خۆری ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه‌‬ ‫ب ‌ه ئاساماندا ده‌درەو‌شێته‌وه‌‪.‬‬

‫کەرتی کشتوکاڵ لە دیدی نەوشیروان مستەفادا‬

‫دیدار عەبدولکەریم رەحیم‬

‫نەوشیروان مستەفا لە خەمی کشتوکاڵدا‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە کتێبی (ئـێمە و‬ ‫ئەوان ناکۆکیەکانمان لەسەر چین؟) ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٨- ٢٠٠٧‬نوسیوێتی‪ ،‬پێکهاتووە لە‬ ‫کۆمەڵە وتارێک‪ ،‬لە یەکیک لە بەشەکانی‬ ‫ئەم کتێبەدا بەشێوەیەکی زۆر گشتگیرو‬ ‫فراوان درک بە کێشەی کشتوکاڵی دەکات‬ ‫و پالن و نەخشەڕێگای گونجاوی بۆ دەخاتە‬ ‫روو هەروەها باس لە پرۆژەیەک ئەکات بە‬ ‫ناوی (پرۆژەی ئاوەدانکردنەوەی دێهاتی‬ ‫کوردستان)‪ ،‬تا لە ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬پێش‬ ‫پەسەندکردنی بودجەی ئەوکات پەسەند‬ ‫بکرێت بە مەبەستی دروستکردنی بناغەو‬ ‫ژێرخانی ئابووری واتە ‪ ١٠‬ساڵ پێش ئێستا‪.‬‬ ‫مەبەستی نەوشیروان مستەفا لە‬ ‫کاراکردنەوەی سێکتەری كشتوکاڵی‬ ‫ئاوەدانکردنەوەی کەرتی كشتوکاڵی لە‬ ‫چەند ڕەهەندێکەوە سەرچاوە دەگرێت‪،‬‬ ‫رەهەندی سیاسی‪ ،‬رەهەندی ئابوری‪،‬‬ ‫رەهەندی کۆمەاڵیەتیی‪ ،‬رەهەندی زانستی‪،‬‬ ‫ئەگەر ئێمە خوێندنەوەیەکی گشتگیر بکەین‬ ‫بۆ سەرجەم رەهەندەکان‪ ،‬یەکەم و کۆتا‬

‫خەمی نەوشیروان مستەفا بریتی بووە لە‬ ‫گرێدانی سەرجەم چین و توێژەکانی کۆمەڵ‬ ‫و بە دامەزراوەکردنی کەرتی کشتوکال و‬ ‫بەکارهێنانی بودجەی هەرێم لە وەبەرهێنانی‬ ‫کشتوکاڵی‪.‬‬ ‫‌کاتێک حکومەتی عێراقی ساڵی ‪١٩٧٢‬‬ ‫کەرتی نەوتی کەرکوکی کردەوە داهاتی‬ ‫نەوتی زیادی کردو کەرتی کشتوکاڵی‬ ‫پاشەکشێی بەرچاوی کرد لە ڕووی ئاستی‬ ‫بەرهەمهێنان و گەشەسەندن سەرەڕای‬ ‫ئەوەی ئەمە بووە هۆی هەڵتۆقینی توانای‬ ‫سەربازی حکومەتی عێراق بۆ راگوێزان و‬ ‫لەناوبردنی دێهاتی کوردستان و هەروەها‬ ‫سڕینەوەی مۆرکی نیشتمانی لەڕووی زمان‬ ‫و کەلتورو زێدو خاکەوە‪ ،‬جێبەجێکردنی‬ ‫پرۆژەی ئاوەدانکردنەوەی دێهاتی کوردستان‬ ‫دەبێتە هۆی کۆچی پێچەوانە لە ناوەندی‬ ‫شارەکانەوە بەرەو شوێن و جێگای ژیانی‬ ‫پێشوو‪ ،‬بەاڵم بە شیوازێکی جیاواز بە‬ ‫ڕاگوێزانی سەرجەم تەکنۆلۆجیاو زانست‬ ‫و کرانەوەی شار بەرەو دێهات‪ ،‬بەمەش‬ ‫دەبێتە چاندنی تۆوی کرانەوە بە سەرجەم‬ ‫دێهاتی کوردستان بوون بە چەق بۆ ئاوەدان‬ ‫کردنەوە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە خەمی‬ ‫دروستکردنی سیستەمێک بوو بۆ ژیرخانی‬ ‫ئابووری بۆ رێگری کردن لە بەهەدەردانی‬ ‫سامانی نەتەوەیی و گشتی بۆئەوەی بە‬ ‫خراپی بەکارنەیەت‪ ،‬هەرێمی کوردستان‬ ‫خاوەنی سیستمی ئابووری نیە تەنها دارایی‬ ‫هەیە ئەویش لەڕێی ئەو بەشە بودجەیە‬ ‫کە لەالیەن حکومەتی ناوەندەوە دەنێرێت‬ ‫بۆ هەرێم‪ ،‬بۆ ئاوەدانکردنەوەی کەرتی‬ ‫کشتوکاڵی بە سود وەرگرتن لە سەرچاوە‬ ‫مرۆیی و سروشتیەکانی هەرێم و دابینکردنی‬ ‫بودجەیەکی تایبەت بە کەرتی کشتوکاڵی‬ ‫بێ ئەوەی چاوەڕێی وەرگرتنەوەی زوو بێت‪،‬‬ ‫ئەمە ئەبێتە هۆی بناغەی گشتی ئابووری‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫ئاوەدانکردنەوەی کەرتی کشتوکاڵی‬

‫و بە سیستماتیک کردنی دەبێتە هۆی‬ ‫بوژانەوەو کاراکردنەوەی ئەم سیستەمەو‬ ‫دەبێتە هۆی گرێدانی کۆمەاڵیەتی لەڕووی‬ ‫زەوی و ئاو و تێکەاڵوبوونی سنوری دێهات‬ ‫و ناوچەو شارو کرانەوە بە ڕووی بازرگانی و‬ ‫ئاڵوگۆڕو سڕینەوەی مۆرکی ناوچەگەرایەتی‬ ‫و خودگەرایی و دروستبوونی بەستەرێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی لە ئاستی تاک و خێزان و‬ ‫کۆمەڵگە‪ ،‬هەروەها دروستکردنەوەی چینێکی‬ ‫ناوەندی پیشەیی بەرهەمهێن کە دەبنە وزەو‬ ‫داینەمۆی ئێستاو هەوێنێک بۆ داهاتوو وە‬ ‫کەمکردنەوەی چینی فەرمانبەری کەرتی‬ ‫گشتی بێ بەرهەم و کارکردن بۆ گۆڕینی‬ ‫تێڕوانین و دنیا بینینی تاک دەربارەی خاک‬ ‫و نێستمان گەڕانەوەی متمانەی نەتەوەیی و‬ ‫ئاشتی کۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫مستەفا‬ ‫نەوشیروان‬ ‫‌ئاشکرایە‬ ‫کەسایەتیەکی سیاسی و نوسەرو‬ ‫روناکبیرێکی بیر فراوان بوو هەروەها‬ ‫کەسێکی ئەکادیمی بووە‪ ،‬چەمکی زانکۆ‬ ‫و زانست و رۆڵی ئەکادیمایی بە گرنگ و‬ ‫زەروور وێنا کردووە‪ ،‬بۆیە لێرەشدا دووپاتی‬ ‫دەکاتەوە کە دەبێت سود لە تواناو شارەزایی‬ ‫کەسانی ئەکادیمی وەربگیرێت و پێکەوە بە‬ ‫دەستە جەمعی رۆڵ بگێڕن لە جێبەجێکردنی‬ ‫پرۆژەی ئاوەدانکردنەوی دێهاتی کوردستان‬ ‫وە چاودێری پڕۆسەی بەرهەمهێنان بکەن لە‬ ‫ڕووی چەندێتی و جۆرێتی ‪.‬‬ ‫پالنی نەوشیروان مستەفا‬ ‫بۆ کەرتی کشتوکاڵ‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە دەستپێکی‬ ‫پڕۆژەی ئاوەدانکردنەوی دێهاتی کوردستان‬ ‫ئاماژە بە دروستکردنی دەستەیەکی بااڵ‬ ‫دەکات بۆ ئەنجامدانی ئەم کارە لەبەر‬ ‫گرنگی و هەستاری و ستراتیژییەتی ئەم‬ ‫کەرتە‪ ،‬پێشنیار دەکات کە ئەندامانی ئەم‬ ‫دەستەیە پێکهاتبێتن لە کەسانێک بن کە لە‬ ‫بااڵترین ئاستی بەڕێوەبردن و حکومداریدا بن‬ ‫کە پێکبێن لە (سەرۆکی دەستە بە پلەی‬ ‫جێگری سەرۆک وەزیر‪ ،‬وەزیری کشتوکاڵ‪،‬‬

‫وەزیری دارایی‪ ،‬وەزیری ئاوەدانکردنەوە‪،‬‬ ‫وەزیری پالندانان) لێرەدا بە مەبەست‬ ‫و کڕۆک پێشنیاری ئەم کەسایەتیانەی‬ ‫کردوە لەبەرئەوەی سیستەمی حکومرانی‬ ‫لە هەرێمی کوردستاندا لە دەسەاڵتی‬ ‫حیزبدایەو پەراوێزخستنی یەکتری الیەنە‬ ‫سیاسیەکانە ئەم بۆ ئەو بەمەبەستی ملمالنێ‬ ‫و پروپاگەندەی‌هەڵبژاردن و مەرامی حیزبی‬ ‫دیکە‪ .‬هەربۆیە ئەم کەسایەتیانە توانای‬ ‫بڕیاردانی رەهایان هەیەو چەقی بڕیاردانن‪.‬‬ ‫پالنەکان‪:‬‬ ‫یەکەم ‪ :‬دروستکردنی شاری نوێ‬ ‫هەڵبژاردنی جێگەی نوێ بەمەبەستی‬ ‫دروستکردنی شار لە نزیک چەند دێیەک‬ ‫وە هەروەها فەراهەمکردنی سەرجەم‬ ‫دامودەزگا میریەکان و دروستکردنی‬ ‫ناوەندێکی بەڕێوەبردن بۆ هەریەکەیان کە‬ ‫ببێتە هۆی بەستنەوەی دێهاتەکان بە شارە‬ ‫گەورەکانەوە‪.‬‬ ‫دووەم ‪ :‬پشتیوانی کشتوکاڵی‬ ‫حکومەت سااڵنە بەرامبەر بەخێوکردن‬ ‫و بەرهەمهێنانی هەر درەختیک بڕێک پارە‬ ‫بدات بە جوتیار لەژێر ناوی (باخانە)‪،‬‬ ‫هەروەها بەهەمان شێوە هەڵبستێت بە‬ ‫هاندانی جوتیار بە بەخشینی بڕێک پارە‬ ‫لەژێر ناوی (زەویانە) بەپێی جۆری بەرهەمە‬ ‫جیاوازەکان و بڕی بەرهەم ‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬پشتیوانی ئاژەڵداری‬ ‫حکومەت سااڵنە بەرامبەر بە بەخێوکردنی‬ ‫ئاژەڵ بڕێک پارە بدات بە جوتیار بە ناوی‬ ‫(شوانانە) هەروەها بەرامبەر بەخێوکردنی‬ ‫پەلەوەرو هەنگ بە هەمان شێوە‪.‬‬ ‫چوارەم ‪ :‬پشیتوانی بازرگانی‬ ‫حکومەت پشتیوانی لە بەرهەمی خۆماڵی‬ ‫بکات بە منافەسەی بەرهەمی دەرەوە‪،‬‬ ‫هەروەها حکومەت کارئاسانی بکات بۆ‬ ‫خاوەنکاری کەرتی تایبەت بە هەناردەکردنی‬ ‫بەرهەمی خۆماڵی بۆ بازاڕی دەرەوە‪.‬‬ ‫پێنجەم ‪ :‬کاراکردنی بانکی کشتوکاڵی‬

‫پێدانی قەرزی کشتوکاڵی بە جوتیاران بە‬ ‫سودی کەم و ماوەی درێژ بۆ سەرجەم کارە‬ ‫کشتوکاڵیەکان بە مەبەستی دامەزراندنی‬ ‫پرۆژەی كشتوکاڵی جیاوازو بەرهەمدار بۆ‬ ‫دروستکردنی ڕەزو باخ و هەڵکەندنی بیرو‬ ‫ئاودێری و هەنگەوانی و حەوزی بەخێوکردنی‬ ‫ماسی و کڕینی ئامێری کشتوکاڵی ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫چاودێریکردن و بەداواداچوون‬ ‫خاڵەکانی ئەم پرۆژەیەو جێبەجێکردنی‬ ‫ئەگەر لەژێر چاودێری ورددا نەبێت ئەشێت‬ ‫گەندەڵی دارایی و کارگێڕی و سیاسی‬ ‫بەدوادابێت بۆئەوەی ئەمە روونەدات‬ ‫پێویستە رێکاری یاسایی بۆ دابنرێت بەم‬ ‫جۆرە‪:‬‬ ‫‪ .١‬بۆ بەفیڕۆنەدانی دارایی گشتی‪:‬‬ ‫پێویستی بە گۆژمەی دارایی گەورە‬ ‫هەیە هەروەها خێرا راپەڕاندنی‪ ،‬سەرجەم‬ ‫دامودەزگا پەیوەندیدارەکان بەرپرس بن لە‬ ‫ئاستی ئەنجامدان و هەڵسەنگاندنی پرۆژەکە‬ ‫بۆئەوەی گەندەڵی دارایی پرۆژەکە بە الڕێدا‬ ‫نەبات‪.‬‬ ‫‪ .٢‬بۆ رێگریکردن لە هەڵئاوسانی کارگێڕی‪:‬‬ ‫لێرەدا خاڵێك کە جێگەی سەرنجە‬ ‫بریتیە لە دامەزراندنی بە لێشاوی فەرمانبەر‬ ‫لەم دامەزراوەیەدا کە ئەمە هەڵەی‬ ‫کوشندەیە بۆیە پێوستە سود لە باشترین‬ ‫و لێوەشاوەترین فەرمانبەرەکانی ئێستای‬ ‫حکومەت وەربگیرێت‪.‬‬ ‫‪ .٣‬بۆئەوەی نەبێتە هۆی گێتۆی حیزبی‬ ‫یا خێڵەکی‪:‬‬ ‫پێویستە کە یەکسانی هەبێت لە کارو‬ ‫فەرمان و پڕۆژەو پێویستە دوور بێت لە‬ ‫سەرجەم ئینتما حیزبی و دینی و مەزهەبی‬ ‫و عەشیرەتگەرایی لەبەرئەوەی شێوەیەکی‬ ‫گشتی دەستی حیزبی و خێڵەکی باڵی بەسەر‬ ‫کەرتەکەدا کێشاوە کە بۆتە هۆی جیاکاری‬ ‫ناوچەگەری و دابەشکاری جوگرافی بەپێی‬ ‫هۆزو خێڵ و عەشرەت‪ ...‬هتد بەشێوەی‬ ‫راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ کاریگەری هەیە‬ ‫لەسەر ڕێرەوی پڕۆژەکە‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫نه‌وشیروان مسته‌فا لەناو کتێبەکانیدا‬

‫کوردو عه‌جه‌م‬ ‫ئەم کتێبە بەشێک لە مێژووی‬ ‫سیاسی‌ی کوردەکانی ئێران‬ ‫دەگێڕێتەوەو پێکهاتووە لە ‪ ٦‬بەش‪:‬‬ ‫(جیۆپۆلیتیک و چارەنووسی کورد‪،‬‬ ‫نۆڕینی کورد و عەجەم لە یەکتری‪،‬‬ ‫سەرەتای خەمڵینی هۆشی نەتەوەیی‬ ‫کورد‪ ،‬شەڕ و ئاشتی‪:‬‬ ‫هەردووکیان کوێرەوەری‪،‬‬ ‫ئاسوورییەکانی کوردستان‪ ،‬سمکۆ‪:‬‬ ‫یاخیبوونی خێڵەکی یا بزووتنەوەی‬ ‫نەتەوەیی)‪.‬‬ ‫‪ ٣٩٨‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٦x٢٣‬سم‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬چاپی یەکەمی ئەم کتێبە بەناوی‬ ‫خوازراوی (ساڵح محەمەدئەمین)‬ ‫باڵوکراوەتەوە‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬بیار رەشید‬

‫کارەساتی هەکاری‬ ‫ئەم کتێبە چیرۆکی کارەساتی‬ ‫هەکاری و وردەکارییەکانی‬ ‫پیالنەکەو هەڵەکانی سەرکردایەتی‬ ‫ئەودەمی (ی‪ .‬ن‪ .‬ک) دەگێڕێتەوە‪.‬‬

‫حکومه‌تی کوردستان ‪..‬‬ ‫کورد ل ‌ه گه‌مه‌ی سۆڤێتی دا‪،‬‬ ‫ئەم کتێبە مێژووی حکومەتی کوردستان‬ ‫لە مهاباد دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫‪ ٢٩٠‬الپەڕە بە قەبارەی‪ ٢١ x ١٤ :‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ساڵی ‪ ١٩٩٣‬شوێنی چاپی‬ ‫لەسەر نییە‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەم کتێبە وەرگێڕدراوە بۆ‬ ‫فارسی‪.‬‬

‫له‌‬ ‫په‌راوێزی مێژوووی‬ ‫ئه‌رده‌اڵن دا‬ ‫ئەم کتێبە مێژوووی میرایەتیی ئەردەاڵن‬ ‫دەگێڕێتەوەو پێکهاتووە‬ ‫لە چوار بەش‬ ‫‪ ١٢٤‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٦x٢٤‬سم‬ ‫چاپی یەکەم سلێمانی‪ ،‬دەزگای چاپ و‬ ‫پەخشی سەردەم‪.‬‬

‫له‌‬ ‫که‌ناری دانوبه‌و‌ه بۆ خڕی‬ ‫ناوزه‌نگ‬ ‫دیوی ناوه‌وه‌ی رووداوه‌کانی کوردستانی‬ ‫عێراق‪١٩٧٨ - ١٩٧٥ ،‬‬ ‫ئەم کتێبە بیرەوەر‌ی رۆژانەی نووسەرە‬ ‫‪ ٤٤١‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪٢٣.٢ x ١٦.٢‬‬ ‫سم‪ .‬چاپی یەکەم ‪ ١٩٩٧‬شوێنی چاپی‬ ‫لەسەر نییە‪.‬‬

‫په‌نجه‌کان یه‌کتری‬ ‫ئه‌شکێنن‬ ‫دیوی ناوه‌وه‌ی رووداوه‌کانی کوردستانی‬ ‫عێراق ‪١٩٨٣ - ١٩٧٩‬‬ ‫‪ ٤٦٩‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪٢٣.٥ x ١٥‬سم‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ١٩٩٧‬چاپ و باڵوکردنەوەی‬ ‫مەڵبەندی ئاوەدانی کوردستان بەرلین ‪-‬‬ ‫ئەڵمانیا‬

‫میرایه‌تی‬ ‫بابان له‌نێوان به‌رداشی‬ ‫رۆم و عه‌جه‌م دا‬ ‫ئەم کتێبە مێژووی میرایەتی‌ی بابان‬ ‫دەگێڕێتەوەو پێکهاتووە لە ‪ ١١‬بەش و‬ ‫پاشکۆو لیستی بەڵگەکان‪.‬‬ ‫‪ ٣٠٩‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪١٥x٢٣‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،١٩٩٨‬چاپ و‬ ‫باڵوکردنەوەی مەڵبەندی ئاوەدانی‬

‫چه‌ند‬ ‫الپه‌ڕه‌یه‌ک ل ‌ه مێژووی‬ ‫رۆژنامه‌وانی کوردی ‪،١٩١٨ -١٨٩٨‬‬ ‫به‌رگی یه‌که‌م ئەم کتێبە بە ‪ ٧‬بەش‬ ‫مێژوووی سەرهەڵدانی رۆژنامەوانی لە ئەوروپا‬ ‫و لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و لە کوردستان‬ ‫دەگێڕێتەوە تا ساڵی ‪ ٢٠٣ .١٩١٨‬الپەڕەیە‬ ‫بە قەبارەی ‪ ١٦x٢٢‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم سلێمانی‪ ،‬دەزگای‬ ‫چاپ و پەخشی‬

‫کوردستان‬ ‫بەرلین ‪ -‬ئەڵمانیا‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫ئەم کتێبە لە ساڵی ‪ ١٩٩٦‬دا لە هەولێر‬ ‫لەژێر چاپ دا بوو‪ .‬بە هۆی شه‌ڕی ناوخۆوه‌‬ ‫لە چاپدانی نزیکەی ‪ ٢‬ساڵ دواکەوت‪.‬‬

‫به‌ده‌م‬ ‫رێگاو‌ه گوڵچنین‬ ‫کتێبی یه‌که‌م ‪ -‬بەرگی یەکەم‬ ‫‪ ٤٧٧‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم و دووەم ‪ ،٢٠١٢‬مطبعة الدار‬ ‫العربیة للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‬

‫چاپی‬ ‫یەکەم ساڵی‪١٩٩٩‬‬ ‫چاپخانەی ئۆفیسی سلێمانی‌ی‬ ‫دەزگای سەردەم لە چاپی داوە‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫حمە سالح گەاڵڵی کردوویەتی بە عەرەبی‬ ‫‪ ٣١٥‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ٢٢ ١٦x‬سم‪.‬‬

‫چه‌ند‬ ‫الپه‌ڕه‌یه‌ک ل ‌ه مێژووی‬ ‫رۆژنامه‌وانی کوردی‬ ‫سااڵنی نێوان دوو جەنگی جیهانی‬ ‫‪ ١٩٣٨ - ١٩١٨‬به‌رگی دووه‌م‬ ‫‪ ٥٢٣‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٦x٢٢‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠٠٢‬سلێمانی چاپخانەی‬ ‫شڤان‪.‬‬

‫چه‌ند‬ ‫الپه‌ڕه‌یه‌ک ل ‌ه مێژووی‬ ‫رۆژنامه‌وانی نهێنی‌ی کوردی‬ ‫‪ ،١٩٥٨ - ١٩٣٨‬به‌رگی سێیه‌م‬ ‫‪ ٢٢٨‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٦.٥x٢٢‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ٢٠٠٤‬سلێمانی ناوی چاپخانەی‬ ‫لەسەر نییە‪.‬‬

‫ژیان‬ ‫ب ‌ه ته‌مه‌نترین رۆژنامه‌ی‬ ‫کوردی‬ ‫‪١٩٣٨ - ١٩٢٦‬‬ ‫‪ ٣٨٠‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪١٦x٢٢.٢‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ٢٠٠٢‬سلێمانی چاپخانەی رەنج‪.‬‬

‫بە دەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪ ،‬کتێبی‬ ‫سێیەم ‪ -‬بەرگی یەکەم‬ ‫‪ ٥٩١‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠١٤‬مطبعة الدار العربیة‬ ‫للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‪.‬‬

‫بە دەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪،‬‬ ‫کتێبی یەکەم ‪ -‬بەرگی دووەم‬ ‫‪ ٢٦٣‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠١٥‬مطبعة الدار العربیة‬ ‫للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‪.‬‬

‫بەدەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪،‬‬ ‫کتێبی دووەم ‪ -‬بەرگی یەکەم‬ ‫‪ ٦٥٥‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠١٣‬مطبعة الدار العربیة‬ ‫للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‪.‬‬

‫بەدەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪،‬‬ ‫کتێبی دووەم ‪ -‬بەرگی دووەم‬ ‫‪ ٤٣٩‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ٢٤ ١٧x‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠١٣‬مطبعة الدار العربیة‬ ‫للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‪.‬‬

‫بە دەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪،‬‬ ‫کتێبی دووەم ‪ -‬بەرگی سێیەم‬ ‫‪ ٢٩٢‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم مایسی ‪ ،٢٠١٨‬چاپخانەی پیرەمێرد‪،‬‬ ‫سلێمانی‪ .‬تێبینی‪ :‬بە هۆی پەلەکردن بۆ‬ ‫فریاخستنی بۆ یەکەمین ساڵیادی کۆچی دوایی‬ ‫نووسەر‪ ،‬هەڵەو پەڵەیەکی زۆری تێکەوتووە‬ ‫و لە نرخی زانستی کتێبەکەیان کەم‬ ‫کردووەتەوە‪.‬‬

‫سه‌رده‌می‬ ‫قه‌ڵه‌م و موراجه‌عات‬ ‫‪١٩٣١ -١٩٢٨‬‬ ‫ئەم کتێبە لە ‪ ٥‬بەشدا مێژوووی (کورد‬ ‫و پەرلەمانی عێراق‪ ،‬کورد و پەیماننامەی‬ ‫‪ ،١٩٣٠‬تێهەڵچوونەوەی شێخ مەحمود‪ ،‬کورد‬ ‫و مەلیک فەیسەڵ‪ ،‬کورد و کۆمەڵەی گەالن)‬ ‫دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫‪ ٢٧٥‬الپەڕەیە بە قەبارەی‬ ‫‪١٦x٢٢‬سم‪.‬‬

‫گۆڤاری دیار ‌ی کوردستان‬ ‫‪١٩٢٦ -١٩٢٥‬‬ ‫ئەم کتێبە رەفیق ساڵح ئامادەی‬ ‫کردووە‪ ،‬نەوشیروان مستەفا و سدیق‬ ‫ساڵح لێکۆڵینەوەیان لەسەر نووسیوە‪.‬‬ ‫لێکۆڵینەوەکەی نەوشیروان مستەفا رووپەڕی‬ ‫‪ ٣١‬الپەڕەی کتێبەکەی داگیرکردووە‬ ‫قەبارەی کتێبەکە ‪ ١٨x٢٧.٥‬سم‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪9‬‬

‫تارماییەكانی نەوشیروان مستەفا‬ ‫بۆ یادی مرۆڤێك كە لەیاد ناچێ‬

‫شوان ئەحمەد‬ ‫‪- 1‬‬‫سەرلەبەیانی ڕۆژی ‪/20‬ئایاری‪2017/‬‬ ‫و لەكاتی بەڕێكردنی تەرمەكەیدا بەرەو‬ ‫ئارامگەكەی لە گردی زەرگەتە‪ ،‬حەشاماتێكی‬ ‫گەورە بەدڵێكی كەیل و دەنگێكی زواڵڵەوە‪،‬‬ ‫هاواریان دەكرد‪ :‬نامرێ‌‪ ،‬نامرێ‌‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەوە هەر بە تەنیا قسەیەكی‬ ‫هاكەزایی ساتەوەختێكی حەماسی نەبوو‪،‬‬ ‫بەڵكو ڕازی داڵنیش بوو‪ .‬بڕوابوون بەنەمری‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬وەك سیاسەتمەدارو‬ ‫نووسەرو سەركردەیەكی كاریزمی‪ ،‬الی‬ ‫هەوادارانی و ئەوانەی دەیانناسی و‬ ‫چاوەڕوانییان لێی هەبوو‪ ،‬پابەستی‬ ‫تایبەتمەندێتی و خەسڵەتگەلێكی زۆر بوو‬ ‫كە كارەكتەری ئەویان دروستكردبوو‪.‬‬ ‫هەر لەخۆنەویستی و خاكیبوون‌و‬ ‫بەهەڵوێستی و ب ‌ێ تەماحی و هەستكردن بە‬ ‫بەرپرسیارێتی ئەخالقی بەرامبەر هاواڵتیانی‬ ‫نیشتمانەكەی‪ ،‬تادەگاتە ئومێدبەخشینەوە‬ ‫بە دنیایەك كە مافیاكانی ناو بزووتنەوەی‬

‫چەكداری كوردایەتی‪ ،‬بۆ زیاتر لە چارەكە‬ ‫سەدەیەكە‪ ،‬سیخناخیان كردووە لە‬ ‫پۆخاڵوات و نائومێدی‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا هەر بەتەنیا‬ ‫سیاسەتمەدارو نووسەرو سەركردەیەكی‬ ‫ئاسایی نەبوو‪ ،‬گەورەیی و قورساییەكەشی‬ ‫هەر لەوەدا نەبوو كە (باوكی هەژاران و‬ ‫بەشمەینەتان بوو)‪ ،‬وەك بەشداربووانی‬ ‫ڕێوڕەسمی بەخاك سپاردنەكەی دووپاتیان‬ ‫دەكردەوە‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ ئەوانەداو بگرە‬ ‫بەرلەوانەش لەوەدابوو كە ئەو (سیمبولی‬ ‫ئیرادەگەرێتی كوردی) بوو‪ ،‬بەمانای‬ ‫پڕاوپڕی وشەكە‪.‬‬ ‫مێژووی سیاسی ئەو كە نیو سەدەیەك‬ ‫سەرووترە‪ ،‬نموونەی دیارو زەق و زۆپی‬ ‫وەهای تێدایە بیسەلمێنێ‌‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا چ مرۆڤێكی بەئیرادەو چ‬ ‫تێكۆشەرێكی پشوودرێژ بووە‪.‬‬ ‫لەو قۆناغەی بزووتنەوەی چەكداری‬ ‫كوردایەتی لەئەوجی بەهێزی و‬ ‫سەركەوتنەكانیدا‪ ،‬ئاشبەتاڵ دەكات و شاخ‬ ‫و داخ و سەنگەرەكانی بەرگری تەسلیم بە‬ ‫ئۆردوی بەعسیەكان دەكاتەوە‪ ،‬ئالەوێداو‬ ‫لەو چركەساتە پڕسام و عەدەمیەدا‪ ،‬لە‬ ‫ڤییەنناوە دەگەڕێتەوە قەندیل و دەست‬ ‫بەپرۆسەیەكی دژوار دەكات كە وەك‬ ‫(كونكردنی شاخی زەردك وایە بەدەرزی)‪.‬‬ ‫بڕوانە (لە كەناری دانوبەوە بۆ خڕی‬ ‫ناوزەنگ)‪.‬‬ ‫كاتێك پرۆسەی بەدناوی ئەنفال‬ ‫ڕوودەدات و پڕكێشیكردنی بەعس‬ ‫لەئەنجامدانی تاوانەكانیدا‪ ،‬دەگاتە لوتكەو‬ ‫بزووتنەوەی چەكداری كوردایەتی لە‬ ‫ناوچە سنوریەكانی عێراق ‪ -‬ئێراندا تەوق‬ ‫دەدرێت‪ ،‬جارێكی تر نەوشیروان مستەفا‬ ‫وەك سیمبولی بەرخودان و ئیرادە نواندن‪،‬‬ ‫دەكەوێتەوە مشورخواردن و بەكەرەسەیەكی‬ ‫مرۆیی كەمەوە‪ ،‬بیر لە دروستكردنی سوپای‬ ‫ڕزگاری كوردستان (سرك) دەكاتەوەو‬

‫بەتەحەدایەكی زۆرەوە‪ ،‬درێژە بەخەبات‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫لەو دۆخی نائومێدی و شكست‬ ‫و سەرگەردانی و ترس و باوەڕ‬ ‫بەخۆنەبوونەی‪ ،‬كورد وەك میللەتێك‬ ‫لە باشووری كوردستان دەیگوزەراند‬ ‫(لەسەروبەندی داگیركردنی كوێت و شەڕی‬ ‫دووەمی كەنداودا)‪ ،‬نەوشیروان مستەفا بیر‬ ‫لە هەستانەوەو بەرەنگاری و ڕسكێكی كەم‬ ‫وێنەی وەك ڕاپەڕین دەكاتەوە‪.‬‬ ‫بەو هەوڵەشی توانی كورد لەم پارچە‬ ‫لەبیركراوەی كوردستاندا‪ ،‬لەكەناری‬ ‫فەرامۆشی و لەسەروەختی گیانەاڵو‬ ‫مەحفبونەوەدا‪ ،‬جارێكی تر بێنێتەوە‬ ‫بەر دەرگای مێژوو و دەرفەتی ژیانێكی‬ ‫شكۆمەندانەی بخاتەوە بەردەست‪.‬‬ ‫كە پرۆسەی ئازادی عێراق بەئەنجام‬ ‫دەگات و كۆتایی بەدەسەاڵتی بەعسییەكان‬ ‫دێت‪ ،‬وەك جەنگاوەرێك لەپێناو‬ ‫نووسینەوەی دەستووری هەمیشەیی بۆ‬ ‫عێراقێكی فیدراڵ‪ ،‬ڕوو لەبەغدا دەكات‬ ‫و مافەكانی گەلی كورد لەو دەستوورەدا‬ ‫جێگیر دەكات‪.‬‬ ‫شەڕی ئەو لەوكاتانەشدا‪ ،‬هەر لەسەر‬ ‫ماف و بەركەوتەی میللەتەكەی بوو‪ ،‬نەك‬ ‫بەتەماحی چنگ كەوتنی كۆشك و كورسی‬ ‫و كابینەو پۆستێكی شەخسی بووبێت لە‬ ‫زۆنی سەوزدا‪.‬‬ ‫لەوەبەدواش كاتێك حزب دەبێتە‬ ‫كۆمپانیاو سیاسیەكان دەبنە بازرگان‬ ‫و دیوارێكی بەرز لەنێوان خۆیان و‬ ‫خەڵك هەڵدەچنن‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫لەهەستكردن بە بەرپرسیاریەتێكی قوڵ‬ ‫بەرامبەر بەمێژووی خۆی و بەژیان و‬ ‫گوزەرانی هاواڵتیانی ئەم هەرێمە‪ ،‬ماڵەكەی‬ ‫خۆی جیاكردەوەو لەسفرەوە دەستی‬ ‫پێكردەوە‪.‬‬ ‫ئیرادەگەرێتی ئەو چۆن لەدەورانی شاخدا‬ ‫بووە مایەی ئەوەی لەقاسمەڕەشەوە‪ ،‬بیر‬

‫لەڕاپەڕین و وەدەرنانی بەعس لەكوردستان‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬پاش پرۆسەی ئازادی عێراقیش‪،‬‬ ‫دوای ماتڵ بوونی دووساڵ بەدیار وادەو‬ ‫ێ كۆنەكانیەوەو نائومێدبوونی‬ ‫بەڵێنی هاوڕ ‌‬ ‫لەئەنجامدانی ڕیفۆرم و چاكسازی لەناو‬ ‫حیزبەكەیدا‪ ،‬بڕیاریدا لەگردی زەرگەتەوەو‬ ‫پشت ئەستوور بەبزووتنەوەیەكی جەماوەری‬ ‫و مەدەنی وەك (گۆڕان)‪ ،‬بەگژ ئەوانەدا‬ ‫بچێتەوە كە لەلوشدانی خێرو بێری ئەم‬ ‫واڵتەدا هیچ سنوورو بەربەستێك نابینن‪.‬‬ ‫ئەوانەی خاوەن ئیرادەن و ڕام ناكرێن و‬ ‫كۆڵ نادەن‪ ،‬سەرچاوەی ئەو هێزو بڕوایەیان‬ ‫لەوێوە دێنن كە هەمیشە چاویان لەسەر‬ ‫ئایندەیە‪ .‬نەوشیروان مستەفاش نموونەی‬ ‫ئەو سیاسەتمەدارە دەگمەنانەی كوردستان‬ ‫بوو کە ئیرادەگەرێتیەكەی دەرگیری ئەوەبوو‬ ‫ڕوو لەئایندە بوو‪ ،‬نەك وەك هاوڕێكانی‬ ‫لەناو ڕابردوودا بژی و لەناو مێژوودا خۆی‬ ‫دیل بكات‪.‬‬ ‫یەكێك لەو وتارو نووسینە جوان و‬ ‫مانادارانەی هەرچەند ڕۆژێك دوای كۆچی‬ ‫دوایی نەوشیروان مستەفا نووسران و زۆر‬ ‫ڕایگرتم‪ ،‬نوسینێكی كاك (ڕێبوار كەریمی)‬ ‫بوو بەناوی (چی لەگەڵ نەوشیروان‬ ‫مستەفادا نامرێ‌؟)‪.‬‬ ‫ئەویش لەوێدا جەخت لەوەدەكاتەوە كە‬ ‫(سروشتی سیاسەتكردن الی نەوشیروان‬ ‫مستەفا‪ ،‬هەمیشە ڕووی لە ئایندە بووە)‪.‬‬ ‫هەر ئەو ڕوو لەئایندەبوونەش‪ ،‬ماكی‬ ‫سەرەكی ئیرادەگەرێتی ئەو بوو‪.‬‬ ‫مرۆڤ كە سەیری كەلەپوورو مێژووی‬ ‫سیاسی ئەو پیاوە دەكات و قۆناغە‬ ‫جیاجیاكانی خەباتكردنی لەشاخ و شاردا‬ ‫بەسەردەكاتەوە‪ ،‬ڕێك و ڕاست ئەو‬ ‫ڕستەیەی مارتن هایدیگەری فەیلەسوفی‬ ‫ئەڵمانی بیردەكەوێتەوە كە دەڵێت‪:‬‬ ‫(سەرەتا هەمیشە لەپێشدەمماندایە‪ ،‬نەك‬ ‫لەپشتمانەوە بێت)‪.‬‬ ‫ئەویش وابوو‪ ،‬ژیانی سیاسی یەك‬

‫بینە وابوو‪( :‬هیچ كات بۆ دەست‬ ‫پێكردنەوە الی ئەو درەنگ نەبووەو هەموو‬ ‫سەرەتایەكی‬ ‫دەسپێكردنەوەیەكیش‪،‬‬ ‫تازەبووە بەئومێدی داهاتویەكی باشتر)‪.‬‬ ‫لەناو مێژویەكی دژوارو پڕ كەندو كۆسپی‬ ‫وەك ئەو ناوچەیەی ئێمەدا‪ ،‬مەگەر هەر‬ ‫كەسانی وەك نەوشیروان مستەفا (وەك‬ ‫سیمبولی ئیرادەگەرێتی كوردی) بتوانن‪،‬‬ ‫چۆك دانەدەن و قۆناغ بە قۆناغ ڕوداوی‬ ‫گرنگ دروست بكەن‪.‬‬ ‫ئەو ژیانی پڕ ڕوداوی مانادار بوو‪،‬‬ ‫مردنەكەشی هەر ڕوداو بوو‪.‬‬ ‫‪- 2‬‬‫مەرگی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬تەنیا‬ ‫مردنێكی بایۆلۆژیانەیەو هیچی تر‪ .‬گەرنا‬ ‫كەلەپوری سیاسی ئەو و بیرو ڕەفتارو‬ ‫دنیابینیەكانی‪ ،‬نامرن و تا داهاتویەكی‬ ‫دوور بەزیندویەتی دەمێننەوە‪ .‬لێرەبەدواوە‬ ‫بەئاسمانی كوردستاندا تارماییەك دەگەڕێت‬ ‫و لەهاتوچۆدا دەبێت‪ ،‬ئەوەش تارمایی‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەبێت‪.‬‬ ‫بۆئەوەی نەخشەو پالنی ئەهریمەنانەی‬ ‫دەسەاڵتدارانی كوردستان تێك بداتەوە‪.‬‬ ‫بۆئەوەی خەو لەچاوی ئەو بەرپرسە‬ ‫دزو جەردەو تااڵنچییانە بتۆرێن ‌ێ كە‬ ‫لەخەباتگێڕەوە‪ ،‬ئەدرێسی خۆیان گۆڕی بۆ‬ ‫مافیاو بازرگان و قاچاخچی‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەشەوە تارماییەكانی‬ ‫نەوشیروان مستەفا لێرە بەدوا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫چراوگ و دەسوێژێك بۆ هاواڵتیانی‬ ‫بەشمەینەتی ئەم نیشتمانە‪ ،‬تادڕ بەتاریكی‬ ‫بدەن‪ .‬دەبێتە سەرچاوەی ئیرادەیەك بۆ‬ ‫گەنجانی ئەم واڵتە‪ ،‬تا داهاتویەكی گەشتری‬ ‫پێ دروست بكەن‪.‬‬ ‫تا ناعەدالەتی و زوڵم و ناهەقی زیاتر‬ ‫بێت‪ ،‬تارماییەكانی نەوشیروان مستەفاش‬ ‫لەئاسمانی كوردستاندا تۆخترو تۆختر‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬

‫نەوشیروان مستەفا و بە ئەکادیمیکردنى ڕۆژنامەوانیى کوردی‬

‫ئەرکان رەووف‬

‫جیاواز لە سیاسییەکانى تر کاک‬ ‫نەوشیروان ئەوکاتەى بڕیاری بەجێهێشتنى‬ ‫نەمسا دەدات‪ ،‬کە لە قۆناغى کۆتایى‬ ‫بەدەستهێنانى دکتۆراکەیەتى‪ ،‬بۆ ئامانجێکى‬ ‫گرنگتر لە بەدەستهێنانى دکتۆراکەى ئەو‬ ‫بڕیارە دەدات‪ .‬ئەویش هەڵگیرسانەوەى‬ ‫شۆڕشە‪ .‬دواى هەڵگیرسانەوەى شۆڕش و‬ ‫سەرکەوتنى ڕاپەڕین ئەو کۆمەڵێک ئامانجى‬ ‫تر بۆ ئەو قۆناغە دیاریدەکات‪.‬‬ ‫سەرەڕای کۆسپ و بەربەستەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کۆڵنادات و دەستبەردارى ئەو ئامانجانەى‬ ‫نابێ‪ ،‬هەنگاو بەهەنگاو بەردەوام دەبێ‪.‬‬ ‫لەناو ئەو ئامانجانەى کاک نەوشیرواندا‬ ‫بەشى زۆرى سێکتەرو کایەکانى ژیانى‬

‫تێدایە(دەوڵەتسازیی‪ ،‬سیاسى‪ ،‬ڕۆشنبیریى‪،‬‬ ‫ئەکادیمیى‪ ،‬ڕۆژنامەگەریى)‪.‬‬ ‫گرنگیدان بە ناوەندە ئەکادیمییەکان‬ ‫یەکێک دەبێ لەئامانجە بایەخدارەکانى‪،‬‬ ‫لەناو ئەوانەشدا دامەزراندنەوەى زانکۆى‬ ‫سلێمانى یەکێکە لە کارە درەوشاوەکانى‬ ‫کاک نەوشیروان‪.‬‬ ‫هاوشانى ئەو ئامانجانە‪ ،‬بایەخى کاک‬ ‫نەوشیروان بۆ بەئەکادیمیکردنى کایەیەکى‬ ‫گرنگى وەک ڕۆژنامەوانیى ڕەهەندێکى قوڵى‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم لە دامەزراندنى یەکەمین ناوەندى‬ ‫زانستى بۆ پێگەیاندنى ڕۆژنامەنووسى‬ ‫ئەکادیمى خۆی بەرجەستە دەکات‪ .‬کە‬ ‫ئەویش کردنەوەى بەشى ڕاگەیاندنە لە‬ ‫پەیمانگاى تەکنیکى سلێمانى‪ .‬هەر خۆیشى‬ ‫وانەکانى خوێندنى ئەو بەشە دیاری دەکات‪.‬‬ ‫پاشان ساڵى ‪ ٢٠٠١- ٢٠٠٠‬دواى ئەوەى‬ ‫بەشى ڕاگەیاندن لە زانکۆى سلێمانى‬ ‫دامەزرا‪ ،‬بەهۆی پێویستیان زۆریان بە‬ ‫مامۆستا‪ ،‬داوایان لە کاک نەوشیروان کرد‬ ‫وانەى مێژووى ڕۆژنامەوانیی پێشکەش‬ ‫بکات‪ ،‬ئەویش داواکەى قبوڵکردو جیاواز‬ ‫لە مامۆستاکانى تر ئەو بەدەستى پڕەوە لە‬ ‫دەرگای زانکۆوە دەچووە ژوورەوەو لەگەڵ‬ ‫خۆیدا دوو شاکارى بەرهەمى خۆى پێبوو‬ ‫“چەند الپەڕەیەک لە مێژووى ڕۆژنامەوانىی‬ ‫کوردی”‪.‬‬ ‫بۆ یەکەمین جار بوو خوێندکاران‬ ‫لەدەستى یەکەمەوە وانەکان وەربگرن‪ .‬ئەمە‬ ‫بۆ خوێندکارەکان گرنگ و پڕبایەخ بوو‬ ‫لەو ڕوانگەیەوە کە سەرکردەیەکى کاریزمى‬ ‫وەک کاک نەوشیروان دەبێتە مامۆستایان و‬ ‫لەهەمانکاتدا ئەو مەنهەجەى مامۆستاکەیان‬

‫پێیان دەڵێتەوە بەرهەمى نووسینى خۆیەتى‬ ‫و لەگەڵ ئەوەشدا کاک نەوشیروان کۆپى‬ ‫ڕەسەنى سەرجەم ئەو ڕۆژنامەو گۆڤارانەی‬ ‫لەبەردەستدابوو کە لەوسەروەختەدا لە هیچ‬ ‫ئەرشیفخانەیەکدا دەست نەدەکەوت‪.‬‬ ‫ئەو شاکارانەى کە کاک نەوشیروان لەسەر‬ ‫مێژووى ڕۆژنامەوانیى کوردى نووسیونى‪،‬‬ ‫بە ئێستاشەوە سەرچاوەیەکى گرنگ و‬ ‫بەپێزە لەسەر مێژووى رۆژنامەگەرى کوردی‬ ‫وەکو سەرچاوەیەکى گرنگ لەبەشەکانى‬ ‫ڕاگەیاندن و میدیاو لەالیەن خوێندکاران‬ ‫و مامۆستایانەوە بەکاردەهێنرێن و بوون‬ ‫بەسەرچاوەى نووسینى کتێب و توێژینەوە‬ ‫زانستییەکانى زانکۆکانى کوردستان‪.‬‬ ‫کاک نەوشیروان بەشێوەیەکى زانستییانە‬ ‫ئەو کتێبانەى نووسیوەو بەسەلیقەیەکى‬ ‫ئەکادیمیانە شیکارى زانستى بۆ ناوەرۆک‌و‬ ‫ڕەهەندە جیاوازەکانى ڕۆژنامەو گۆڤارەکان‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫لەڕێى ئەو شیکارییە زانستیانەوە‪،‬‬ ‫بە شێوەیەکى بنکۆڵکاریی کارى لەسەر‬ ‫دوو ڕەهەندى گرنگى ڕۆژنامەو گۆڤارەکان‬ ‫کردووە‪ :‬یەکەمیان لەڕێى ئەو شیکارییانەوە‬ ‫باسى بابەتى ڕۆژنامەو گۆڤارەکان دەکات‬ ‫گرنگىدانى ئەو ڕۆژنامانە بە هەریەکێک لە‬ ‫بابەتە جیاوازەکانى سەردەمەکانى خۆیان‌و‬ ‫لەگەڵ باسکردنى نووسەرانى ئەو ڕۆژنامانە‬ ‫لەو سەردەمانەدا کێبوون‌و لە چ بوارێکدا‬ ‫بابەتیان نووسیوەو کێ دەریکردوون و‬ ‫ئامانجیان چی بووەو سەرچاوەی داراییان‬ ‫لەکوێوە بووەو بە چ هونەرێکى ڕۆژنامەوانیى‬ ‫بابەتیان باڵوکردوەتەوە؟‬ ‫بۆ نموونە لە باسى گۆڤارى پێشکەوتندا‪،‬‬

‫گرنگیدانى ئەو گۆڤارە باس دەکات بە‬ ‫نووسین و ڕێنووسى زمانى کوردى و هەوڵى‬ ‫نووسەرانى ئەو گۆڤارە بۆ پێشخستنى زمانى‬ ‫کوردى‪ .‬ئەمەش خاڵێکى گرنگ و پڕ بایەخى‬ ‫ئەو لێکۆڵینەوە زانستیانەیە کە نەوشیروان‬ ‫مستەفا لەم کتێبانەدا کردوویەتى‪.‬‬ ‫نووسینە‬ ‫دووەمى‬ ‫ڕەهەندى‬ ‫شیکارییەکانى نەوشیروان مستەفا لەو‬ ‫کتێبانەدا‪ ،‬گێڕانەوەى مێژووى ئەو‬ ‫سەردەمانەیە بە شێوەى دیکۆمێنت و دوور‬ ‫لە دەماودەمکردنى زانیارییەکان‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەو وەک ڕۆژنامەنووسێک و دواتریش وەک‬ ‫کەسێکى ئەکادیمیى‪ ،‬لەوە گەیشتبوو هەتا‬ ‫زانیارى رووداوەکان دەماودەم بکەن بەهای‬ ‫ڕاستییان کەمتر دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە لەڕێى شیکردنەوە بۆ بابەتە‬ ‫جیاوازەکانى ئەو باڵوکراوانە‪ .‬بەشێوەیەکى‬ ‫وردو زانستى و بنکۆڵکارییانە‪ ،‬کارى لەسەر‬ ‫هەموو ئەو بابەتانە کردووە‪ .‬مێژووى‬ ‫سیاسى و کۆمەاڵیەتى‪ :‬شیکردنەوەی بۆ‬ ‫بابەتەکان خستووەتە روو‪ ،‬بۆ نموونە لەو‬ ‫شیکارییانەى بۆ “ڕۆژنامەى ژیان”ى کردووە‬ ‫هەموو ئەو بابەتانەى خستووەتەبەر شیکارى‬ ‫کە لەو ڕۆژنامەیەدا باڵوکراونەتەوە‪ .‬لەوانە‬ ‫(هەواڵەکانى شێخ مەحمود‪ ،‬داکۆکیکردن لە‬ ‫ئافرەت و بزاوتى ڕۆشنبیریى‪ ،‬ئیعالنەکان)‬ ‫هەر ئەمەش وایکردووە لەگەڵ خوێندنەوەى‬ ‫ئەو بابەتانەدا وێنەیەکى تەواوى شارى‬ ‫سلێمانى دەبینی لە سااڵنى بیستەکاندا‬ ‫لەڕووی سیاسى‌و کۆمەاڵیەتى و ژیانى ئەو‬ ‫سەردەمەو بزاوتى ڕۆشنبیرییەوە‪.‬‬ ‫وردەکارى و سەلیقەى شیکارەکانى‬ ‫نەوشیروان مستەفا بە ئەندازەیەکە لەڕێى‬

‫بابەتێکى پەراوێزخراوى وەک “ئیعالنەکانى‬ ‫باسى چاودێرى‬ ‫ڕۆژنامەى ژیان”ەوە‬ ‫حکومەت لەسەر بازاڕو رێگاوبانەکانى‬ ‫ناوشارى سلێمانى دەکات و ئەوەشمان‬ ‫پیشان دەدات رووناککردنەوەى شەقامەکانى‬ ‫ناوشار لە شەودا بەچى کراوە‪ ،‬پێویستى‬ ‫قەسابخانەو حەمامەکان بۆ خەڵک‬ ‫بەشێوەیەکى جوان روون دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەم پەیبردنە بە ئیعالنەکان و‬ ‫خستنەڕووى ژیانى شارێک لەڕێى خوێندنەوە‬ ‫بۆ ئیعالنەکان کارێکى بنکۆڵکاریى و‬ ‫دەگمەنە‪ .‬هەر لە شیکردنەوەى بۆ ئیعالن و‬ ‫ئاگادارییەکان‪ ،‬ڕەوشى دارایى باڵوکراوەکانى‬ ‫سەردەمە جیاوازەکانیشى خستووەتەڕوو‬ ‫لەوانە کێشەى دارایى الی “پێشکەوتن‪،‬‬ ‫دیاری کوردستان‪ ،‬ژیان‪ ،‬رووناکى‪ ،‬گەالوێژ‪،‬‬ ‫هەتاو”‪ .‬ئەم دوو رەهەندە خەسڵەتێکى‬ ‫گرنگ و جیاوازى شیکارییەکانى کاک‬ ‫نەوشیروانە بۆ ڕۆژنامەو گۆڤارەکان‪.‬‬ ‫سەرچاوەى ئەم کارە زانستیانەش ئەو‬ ‫حەزو خولیایە بووە کە کاک نەوشیروان‬ ‫ئەگەر ناچارى نەبوایە لە جیاتى کارى‬ ‫سیاسى پیشەى ئەکادیمیى‌و مامۆستای‬ ‫زانکۆى هەڵدەبژارد‪ .‬بۆیە لە نووسینى‬ ‫کتێبەکاندا زۆر زانستییانە کاری کردووە‪.‬‬ ‫ئەگەرچى ئەو نووسینانە بۆ بەدەستهێنانى‬ ‫نازناوێکى ئەکادیمیى وەک دکتۆرا نەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم مامۆستایەکى زانکۆ لە ساڵى ‪٢٠٠١‬‬ ‫دا لە هەڵسەنگاندنى کتێبەکانى نەوشیروان‬ ‫مستەفادا (چەند الپەڕەیەک لە مێژووى‬ ‫ڕۆژنامەوانىی کوردی) وتى‪“ :‬هەریەکێک‬ ‫لەو کتێبانە هی ئەوەن کە دوو بڕوانامەى‬ ‫دکتۆراى لەسەر وەربگیرێن”‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫کەسایەتی نەوشیروان مستەفا لە زاری ئەوانی ترەوە‬

‫جێفرى گۆڵدبێرگ‬

‫* به‌پێى به‌ڵگه‌كانى ویكیلیس‪،‬‬ ‫وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریكا بەوە ئاماژه‌‬ ‫بە کەسایەتی نه‌وشیروان مسته‌فا ده‌كات‬ ‫ك ‌ه ئه‌و “فه‌رمانده‌یه‌كى ئه‌فسانه‌یی‬ ‫پێشمه‌رگه‌یه‌”‪.‬‬ ‫* فواد عه‌جمى نووسەرى‬ ‫ئەمریکی بەڕەگەز لوبنانی‪ ،‬لە (كتێبى‬ ‫به‌هره‌ى بیانییه‌كان ئه‌مریكا و عه‌ره‌ب‬ ‫و عێراقییه‌كان) ل ‌ه ساڵى ‪ ٢٠٠٦‬دا‬ ‫نووسیویەتی‪:‬نه‌وشیروان مسته‌فا پیاوێكه‌‬ ‫ل ‌ه نێوان ئه‌ده‌ب و سیاسه‌تدا سه‌ما ده‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌و به‌خشنده‌ی ‌ه و خه‌ڵك ڕێزى ده‌گرن تا‬ ‫راده‌ى په‌رستن‪.‬‬ ‫* كامیرۆن ده‌بلیو بار (ل ‌ه كریستیان‬ ‫ساینس مۆنیته‌ر) ساڵی ‪ ٢٠٠٣‬نووسیویەتی‪:‬‬ ‫مسته‌فا پیاوێكى سه‌رسپى سه‌نگین و‬ ‫قورس ‌ه له‌ناو بزووتنه‌وه‌ى كوردایه‌تىدا‪،‬‬ ‫ئه‌و ئه‌ندازیارى ڕاپه‌ڕینى ساڵى ‪‌١٩٩١‬دژى‬ ‫ڕژێمى سه‌دام حسێن‬ ‫* كریس كۆچێرا رۆژنامەنووسی‬ ‫بەناوبانگی فەرەنسی و دۆستی کورد له‌‬ ‫گۆڤارى (ز‌ه میدڵ ئیست) ساڵی ‪٢٠٠٨‬‬ ‫دەنووسێ‪ :‬نه‌وشیروان مسته‌فا منداڵه‌‬ ‫چه‌توونه‌كه‌ى بزووتنه‌وه‌ى نەتەوایەتى‬ ‫كورد‌ە ل ‌ه عێراق‪ .‬ئه‌و به‌ده‌نگى به‌رز‬ ‫ئه‌وشتان ‌ه ده‌ڵێت ك ‌ه خه‌ڵك ناوێرن به‌‬ ‫چرپه‌ش ده‌ریببڕن‪.‬‬ ‫* كویل لۆرێنس ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬سەبارەت‬

‫فواد عەجمی‬

‫بە نەوشیروان مستەفا ده‌ڵێت‪ :‬جووڵه‌كانى‬ ‫نه‌وشیروان مسته‌فا دژوار و له ناکاون‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت به‌الى گوماناویترین تاكى كورده‌وه‌‬ ‫نه‌وشیروان سه‌ركرده‌یه‌كى خاكیى و‬ ‫كه‌سێكى ده‌م و ده‌ست پاك و سه‌ربه‌رزه‌‪.‬‬ ‫* جێفرى گۆڵدبێرگ ل ‌ه (ز‌ه نیۆركه‌ر)‬ ‫دا ‌ ساڵى ‪ ٢٠٠٣‬دا نووسیویەتی‪ :‬كه‌س‬ ‫گومانى نیی ‌ه نه‌وشیروان ئه‌و پیاوه‌ی ‌ه كه‌‬ ‫ده‌توانێ به‌یه‌ك ته‌له‌فۆن كه‌ركوك ئاگر‬ ‫تێبه‌ر بدات چونك ‌ه پێشمه‌رگ ‌ه یاخیبووه‌كان‬ ‫و سیخوڕه‌كانى نه‌وشیروان مسته‌فا له‌‬ ‫كاتى كشانه‌وه‌ى سه‌دام ل ‌ه كوه‌یت‪ ،‬له‌‬ ‫چه‌ند ڕۆژێكدا چه‌ندین شاریان له‌ده‌ستى‬ ‫سه‌دام ڕزگار كرد‪.‬‬ ‫* لینۆكس ساموێل ل ‌ه گۆڤاری‬ ‫(نیوزویك) ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬دەنووسێ‪:‬‬ ‫ڕاستیه‌ك هه‌ی ‌ه ك ‌ه دامه‌زرێنه‌رى‬ ‫بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان نه‌وشیروان مسته‌فا‬ ‫بێجگ ‌ه ل ‌ه سیفاتەکانى سه‌ركرده‌یەک‬ ‫وه‌ك مه‌سعود بارزانى سه‌ركرده‌ى پارتى‬ ‫و جه‌الل تاڵه‌بانى سه‌ركرده‌ى یه‌كێتى‪،‬‬ ‫سیفاتێكى تریشى هه‌ی ‌ه ك ‌ه یه‌كێك ‌ه له‌‬ ‫پێشمه‌رگ ‌ه قاره‌مان و پاڵه‌وانه‌كانى كورد‪.‬‬ ‫مام جەالل لە کتێبی (دیداری تەمەن)‬ ‫دا بەمجۆرە باسی نەوشیروان مستەفا‬ ‫دەکات‪ :‬کاکە نەوە ھاوڕێیەکی نزیکی منە‪،‬‬ ‫ئەو یەکێکە لەو کەسانەی دڵی خۆمی‬ ‫بۆ دەکەمەوە چونکە باوەڕم بە عەقڵ و‬

‫مام جەالل‬

‫برێت مەکگۆرک‬

‫ھەڵوێستەکانی ھەیە‪.‬‬ ‫مام جەالل دەشڵێت‪ :‬نەوشیروان‬ ‫بیروباوەرو تیۆری فەلسەفی بەكاردەهێنا‬ ‫بۆ خزمەتی جەماوەری كوردو كوردستان‌‪،‬‬ ‫بۆ رزگاركردنی جوتیارو رەنجدەرانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬نەوشیروان لەو كەسانەیە كە‬ ‫رەگ‌و ریشەی داكوتراوە لە ناو كۆمەڵی‬ ‫كوردەواریدا‪.‬‬ ‫* به‌رهه‌م ساڵح كاتێك ك ‌ه سه‌رۆكى‬ ‫حكومه‌تى هەرێمی كوردستان بوو له‌یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه چاوپێكه‌وتن ‌ه ته‌له‌فزیۆنییه‌كاندا ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١١‬ده‌ڵێت‪ :‬كاك نه‌وشیروان مسته‌فا‬ ‫سه‌ركرده‌یه‌كى دیارى كوردستان ‌ه و له‌ڕووى‬ ‫مێژووییه‌و‌ه شۆڕشى كوردى له‌‪١٩٧٦‬‬ ‫زیندووكرده‌وه‌‪ .‬ئه‌و سه‌ركرده‌ى من بوو‬ ‫بۆ ماوەی ‪ ٣٠‬ساڵ و عیمالقى ڕۆشنبیریى‬ ‫گه‌لى كورد بوو‪.‬‬ ‫* گاریس ئارستانسفیڵد نووسەرى‬ ‫دیار کە چەندین نووسینی هەیە سەبارەت‬ ‫بە كورد‪ ،‬لەبارەی نەوشیروان مستەفاوە‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬مسته‌فا به‌و‌ه ناسراو‌ه كه‌‬ ‫ستایلێكى بیركردنه‌وه‌ى تایبه‌ت به‌خۆى‬ ‫هه‌بوو‪ ،‬وه‌ك كه‌س ‌ه ناوداره‌كانى جیهان‬ ‫وابوو‪.‬‬ ‫نه‌وشیروان ته‌عبیر ل ‌ه كه‌سایه‌تى‬ ‫مێژوویی و دامه‌زراوه‌یی و له‌هه‌مان‬ ‫كاتیشدا ئه‌و كه‌سێكى ناته‌قلیدی ‌ه له‌ناو‬ ‫یه‌كێتى نیشتمانى کوردستاندا‪.‬‬

‫عادل عەبدولمەهدی‬

‫كامیرۆن ده‌بلیو بار‬

‫* حه‌سه‌ن جانبۆالت ل ‌ه (توده‌ی‬ ‫ز زه‌مان) دا نووسیویەتی‪ :‬نه‌وشیروان‬ ‫مسته‌فا ئۆپۆزسیۆنێكى به‌هێزى وه‌هاى‬ ‫دروستكردووه‌‪ ،‬بوو‌ه ب ‌ه به‌دیلى هه‌موو‬ ‫شتێك و تائێستا ل ‌ه سیاسه‌تى كوردیدا‬ ‫وێنه‌ى ئه‌و نه‌بووه‌‪.‬‬ ‫جەنگیز چاندار ڕۆژنامەنووسی ناوداری‬ ‫تورك‪ ١٣ ،‬ساڵ بەر لە ئێستا‪ ،‬لەبارەی‬ ‫دۆخی حوكمڕانی كورد لە عێراقدا‪،‬‬ ‫وتوویەتی‪“ :‬نەوشیروان عەقڵی مۆدێرنی‬ ‫سیاسی كوردە لە عێراقدا‪ .‬من دەمێ‬ ‫ساڵە دۆستایەتیم لەگەڵ بەرێز تاڵەبانی و‬ ‫بەرێز بارزانی دا هەیە‪ ،‬بەاڵم دۆستایەتی‬ ‫لەگەڵ نەوشیروان مستەفا شتێكی ترە‪.‬‬ ‫نەوشیروان عەقڵیەتێكە ئەگەر بەقسەی‬ ‫بكرێت دەتوانێ ئەو کەشتییە لە تۆفان‬ ‫رزگار بكات و بەرەو كەنارێكی ئارامی‬ ‫ببات‪.‬‬ ‫* برێت مەکگۆرک نێردەی تایبەتی‬ ‫سەرۆکی ئەمریکا بۆ هاوپەیمانێتی دژ‬ ‫بە داعش لە پەیامی سەرەخۆشیی بۆ‬ ‫کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا دەڵێت‪:‬‬ ‫نیگەرانم بە کۆچی دوایی سەرکردەی‬ ‫ئەفسانەیی نەوشیروان مستەفا‪.‬‬ ‫* عادل عەبدولمەهدی سەركردەی‬ ‫دیاری شیعەكانی عێراق‪ :‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا كەسێكی گەورەبوو لە ئەخالق‌و‬ ‫بیركردنەوەو مامەڵەكردندا‪ .‬ئەو هەمیشە‬

‫كریس كۆچێرا‬

‫كەسێكی پێشەنگ بوو لە دژایەتیكردنی‬ ‫گەندەڵی‌و گەندەڵكاراندا بۆیە بە مردنی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬هەموو عێراقییەکان‬ ‫خەسارەتێكی گەورەیان لێکەوت بەتایبەت‬ ‫بۆ رەوتی چاكسازیی‌و نەهێشتنی گەندەڵی‪.‬‬ ‫* عەممار حەکیم سەرۆکی ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی ئیسالمی عێراق‪ :‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫وەک سیاسییەکی دیار‪ ،‬پرۆژەى تایبەت‬ ‫بەخۆی هەبوو‪ ،‬پرۆژەى هەبوو بۆ تەواوی‬ ‫عێراق و کوردستان‪ .‬بۆیە ئەو هەرگیز‬ ‫نامرێت و پێویستە پرۆژەکانی بەردەوامی‬ ‫پێبدرێ‪.‬‬ ‫نووسەر و رۆژنامەنووس د‪ .‬جەاللی‬ ‫شەفیعی لە وتارێکدا بەناوی کوردستان‬ ‫دوای نەوشیروان مستەفا نووسیویەتی‪:‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا رەخنەی لە بەکارهێنانی‬ ‫کاریزمای فەردی لە گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫کوردستاندا دەگرت‪ ،‬ئەم بیرکردنەوە و‬ ‫ستراتیژەی بۆ سیاسەت‪ ،‬دەرهاویشتەی‬ ‫ئەو زانستانەیە کە فێریان ببوو‪ .‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا لە هەموو کەسایەتییە سیاسییە‬ ‫پلە یەکەکانی دیکەی کوردستان‪ ،‬لە‬ ‫هەموویان زیاتر لە سیاسەت تێگەیشتبوو‪.‬‬ ‫ئاماده‌كردنی‪ :‬د‪.‬پشتيوان فه‌ره‌ج‬

‫* زەمەن هەندێک پێناسەی کەسانی‬ ‫تری بۆ ئەم راپۆرتە زیادکردووە‪.‬‬

‫نەوشیروان مسته‌فا به‌و‌ه‬

‫نه‌وشیروان مسته‌فا‬

‫ناسراو‌ه ك ‌ه ستایلێكى‬

‫پیاوێك ‌ه ل ‌ه نێوان ئه‌ده‌ب‬

‫بیركردنه‌وه‌ى تایبه‌ت‬

‫و سیاسه‌تدا سه‌ما‬

‫به‌خۆى هه‌بوو‪ ،‬وه‌ك‬ ‫كه‌س ‌ه ناوداره‌كانى‬ ‫جیهان وابوو‬

‫ده‌كات‪ ،‬ئه‌و به‌خشنده‌یه‌و‬ ‫خه‌ڵك ڕێزى ده‌گرن‬ ‫تا راده‌ى په‌رستن‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫‪7‬‬

‫عادل عەبدولمەهدی‪:‬‬

‫نەوشیروان مستەفا پیاوی بیروباوەڕو مەبدەئی بوو‬ ‫لە دوەم ساڵیادی كۆچی دوایی‬ ‫نەوشیروان مستەفا رێبەری نیو سەدە لە‬ ‫خەباتی گەلی كورد‪ ،‬عادل عەبدولمەهدی‪،‬‬ ‫سەرۆك وەزیرانی عێراق بەم شێوەیە‬ ‫لەبارە ‌ی رۆڵ و كاریگەر ‌ی و كەسایەتی‌‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬سەركردە ‌ی نیوسەدە‬ ‫لە خەبات ‌ی گەل ‌ی كورد‪ ،‬دەدوێت‪:‬‬ ‫مێژوی دیدارەكانمان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ساڵی (‪ )1975‬دیدارەكان سەرەتا لە‬ ‫ساڵی (‪)1975‬دا بون‪ ،‬بەزۆریش لە دوای‬ ‫هەرەسهێنانی شۆڕشی كوردی بون‪ ،‬واتە دوای‬ ‫نسكۆی شۆڕشی كوردی و هاتنی شەڕكەران‬ ‫و تێكۆشەرانی كورد بۆ سوریا‪ .‬دیدارەكان لە‬ ‫سوریا بەڕێوەدەچون‪ ،‬لەو رۆژانەدا یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان دامەزرا مام جەالل‬ ‫لەگەڵ كاك نەوشیروان رەحمەتی خوایان لێ‬ ‫بێت و‪ ،‬لەگەڵ سەرجەم برایانی ئازیزی تر‪،‬‬ ‫دوای پێكهێنانی یەكێتی نیشتیمانی دیدار و‬ ‫كۆبونەوەكانمان درێژەیان هەبو‪ ،‬لەسەرجەم‬ ‫كایەكانی كاری ئۆپۆزسیۆنی عێراقیداو لە‬ ‫تەواوی كۆنگرەكانی یەكتر بینینمان هەبو‬ ‫لەگەڵ برامان كاك نەوشیروان مستەفا‪.‬‬ ‫لە دوای گۆڕانكارییەكانی (‪ ،)2003‬كاك‬ ‫نەوشیروان لەهەندێ كاتدا نوێنەرایەتی‬ ‫یەكێتی و مام جەاللی دەكرد لە ئەنجومەنی‬ ‫حوكمدا‪ ،‬لەو كاتانەشدا یەكترمان دەبینی‪،‬‬ ‫لە میانی ئەو جەنگە ناوخۆییەدا لە سااڵنی‬ ‫(‪ 1994‬تا ‪ )1996‬لەهەرێمی كوردستان‬ ‫رویدا‪ ،‬كۆبونەوەو دیداری زۆرمان هەبو‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەو كاتەدا لە ئەنجومەنی بااڵ نێوەندگیریمان‬ ‫دەكردو منیش بەرپرسی لقی كوردستانی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی ئیسالمی و نوێنەری بەڕێز‬ ‫محەمەد باقر حەكیم بوم لە كوردستان‪،‬‬ ‫بۆیە كە سەردانم دەكرد دەچومە ماڵی‬ ‫خوالێخۆشبو نەوشیروان مستەفا‪.‬‬ ‫ماڵەكەیم زۆر بە باشی لە بیرە‪ ،‬خانویەكی‬ ‫زۆر سادە لەسەر بەرزاییەك دروستكرابو‬ ‫ئێمە لە ژورێكی سادە دادەنیشتین‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك پەلەوەر لە حەوشەی ماڵەكەیدا‬ ‫هەبو‪ ،‬ئەوەشم لە بیرە كە كتێبخانەیەكی‬ ‫زۆر باشی هەبو‪ ،‬بەڕاستی زۆر ئاسودە بوم‬ ‫لە گفتوگۆكاندا‪ ،‬رای جیاواز یان هاودەنگ‬ ‫دەبوین لەسەر بابەتێك‪ .‬پەیوەندییەكانمان‬ ‫بەردەوام زۆر بەهێز بو‪ ،‬لەسەردەمی شەڕی‬ ‫ناوخۆدا گفتوگۆ و راگۆڕینەوەی زۆرمان‬ ‫هەبو لەبارەی چۆنێتی راگرتنی ئەو شەڕەو‬ ‫گەیشتن بە ئەنجامێك‪.‬‬ ‫لە ساڵی (‪)1978‬دا لەكاتی دامەزراندنی‬ ‫بنكە سەرەتاییەكاندا لە كوردستان لە‬ ‫ناوچەی ناوزەنگ‪ ،‬سنورەكانمان بڕی‬ ‫لە توركیاوە دواتریش لە ئێرانەوە‪،‬‬ ‫عومەر مستەفا (عومەردەبابە)‪ ،‬كەمال‬ ‫خۆشناو‪ ،‬فوئاد مەعسوم و د‪.‬خدری برای‬ ‫فوئاد مەعسوم و من‪ ،‬لە شاری سنەوە‬ ‫سنورەكانمان بڕی بۆ ناوخۆی عێراق‪.‬‬ ‫ئەوكاتە شۆڕشی ئیسالمی لە ئێران‬ ‫هەڵگیرسابو‪ ،‬كاتێك گەیشتینە بنكەكە‬ ‫نەوشیروان مستەفاش لەوێبو‪ ،‬هەریەكە لە‬ ‫نەوشیروان مستەفاو عادل موراد و كۆمەڵێك‬ ‫برای تر بون‪ ،‬هەندێك وێنەی ئەوكاتەمان‬ ‫هەیە‪ ،‬هەندێكیانم باڵوكردوەتەوە لە‬ ‫فەیسبوك كە لە ژورێكدا لەگەڵ برام كاك‬ ‫نەوشیروانین‪ ،‬منیش جلوبەرگی كوردیم‬ ‫لەبەردایەو وێنەكان هەن و عومەر شێخ‬ ‫موس‪-‬یشمان لەگەڵ بو‪.‬‬ ‫مێژو پڕەو هەموو ئەو مێژوە كارمان‬ ‫كردوە كە لەسااڵنی حەفتاكانەوە‬ ‫دەست پێدەكات تا كاتی كۆچكردنی‬ ‫خوالێخۆشبو‪ ،‬تەنانەت پێش سەفەركردنی‬ ‫بۆ لەندەن‪ ،‬كۆبونەوەیەكی دورودرێژم لەگەڵ‬ ‫خوالێخۆشبو ئەنجامدا لەبارەگای بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا گەورەترین پشتوپەناو‬ ‫هاوكارمان بو‪ ،‬ئێمە لە زۆربەی كاروبارەكاندا‬ ‫پەنامان بۆ دەبرد بۆ هاوكاریكردن و‬ ‫پشتیوانی كردنمان‪ ،‬لەو رۆژانەدا گرنگترین‬ ‫شت پارێزگاریكردن بو لە خۆت‪ ،‬لەگەڵ‬

‫ماڵەكەیم زۆر بە‬ ‫باشی لە بیرە‪،‬‬ ‫خانویەكی زۆر سادە‬ ‫لەسەر بەرزاییەك‬ ‫دروستكرابو‬ ‫بەهێزكردنی توانا سەربازییەكان و چۆنێتی‬ ‫سەرقاڵ كردنی رژێم‪ ،‬هەروەها چۆنێتی‬ ‫بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی نێوان هێزە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكان و بەرەنگاربونەوەی رژێم‪،‬‬ ‫بۆیە كاركردن زۆر گران بون‪.‬‬ ‫چەندین جار لە مام جەاللم بیستوە كە‬ ‫باشترین قەڵەم لە كوردستاندا نەوشیروان‬ ‫مستەفایە‬ ‫نەوشیروان مستەفا یەكێك بو لەو پیاوە‬ ‫كەم و سەرەكییانەی كە بە پەنجەكانی‬

‫كاك نەوشیروان‬ ‫قورسترین‬ ‫ئەركەكانی گرتە‬ ‫خۆی‪ ،‬لەسەردەمی‬ ‫رژێمدا‬

‫دەست دەژمێردران‪ ،‬لە بنیاتنانی ئەو كارانە‬ ‫لە روی فكری و خەباتگێڕییەوە‪ ،‬پیاوێكی زۆر‬ ‫سادەو مەیدانی بو‪ ،‬بەاڵم خاوەنی فكرێكی‬ ‫پێشكەوتنخواز بو‪ ،‬من كوردی بە باشی‬ ‫نازانم‪ ،‬بەاڵم چەندین جار لە مام جەاللم‬ ‫بیستوە كە باشترین قەڵەم لە كوردستاندا‬ ‫نەوشیروان مستەفایە‪ ،‬بەڕاستی ئەو نوێنەری‬ ‫مام جەالل بو‪ ،‬كاتێك ئەو ئامادە نەبوایە‬ ‫دو كەس ئامادە بون‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫و عادل موراد‪.‬‬ ‫رۆڵی نەوشیروان مستەفا بۆ ئەوەی رون‬ ‫بێت بۆ مێژو ئەو هەمیشە رۆڵێكی بەهێزی‬ ‫دەبینی‪ ،‬لە چەندین كار هێزی توند رۆڵ‬ ‫نابینێت‪ ،‬بەاڵم لە چەندین كاتی تردا رۆڵی‬ ‫سەرەكی دەگێڕێت‪ ،‬بۆیە خوالێخۆشبو كاك‬ ‫نەوشیروان پیاوی فكرو ئایدۆلۆژیا بو‪ ،‬بۆ‬ ‫زانیاریش هاوكاری نێوان (‪ )25‬ئەندامەكە‬ ‫پەیوەندییەكی بااڵ بو‪ ،‬بەاڵم هیچ كەسێك‬ ‫دەستبەرداری داواكارییەكانی نابێت و‬ ‫پێویستی بە نەرمنواندنێكی زۆر هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئامادەی چەند كۆبونەوەیەكی سەرەتا بو‪،‬‬ ‫هەمیشە گوزارشتی لە دیدێكی راست و‬ ‫رەوان دەكرد‪.‬‬ ‫ئەو هەمیشە بەرگری لە دید و‬ ‫بۆچونەكانی خۆی دەكرد‪ ،‬زۆر سەرقاڵی‬ ‫كاروباری كۆمەڵەو یەكێتی بو‪ ،‬بۆیە‬ ‫گەڕایەوە بۆ هەرێمی كوردستان‪ ،‬ئەو رۆڵی‬ ‫زۆر گەورەی بینی‪ ،‬هەمیشە بەشدارییەكانی‬ ‫گرنگ و پێویست بون و ناوەرۆكەكانی لە‬ ‫ئاستێكی بااڵدا بون‪ ،‬قسەكانی ئەو تەنها بۆ‬ ‫دەست بەرز كردنەوە نەبون تەنها بۆ ئەوەی‬ ‫قسە بكات‪ ،‬هەمیشە كۆمەڵێك دەستەواژەی‬ ‫گرنگی دەوروژاند‪ ،‬ئیتر هاوڕای بویتایە یان‬ ‫نا كێشە نەبو بە الیەوە‪ ،‬بەاڵم بابەتی زۆر‬ ‫هەستیار و گرنگ و ورد بون و جێگەی سەرنج‬ ‫بون‪ ،‬هەروەها زۆر راشكاوانە قسەی دەكردو‬ ‫هیچ كێشەیەكی نەبو لەگەڵ بەرامبەرەكانی‪،‬‬ ‫وەكو عەرەب دەڵێت‪ ،‬كێشەی نەبو تۆ‬ ‫هاوڕای بی یان هاوڕای و هاوڕێی نەبی‪ ،‬ئەو‬ ‫قسەی خۆی دەكردو باوەڕو بۆچونی چۆن‬ ‫بوایە قسەی لەبارەوە دەكردو كێشەی نەبو‪.‬‬ ‫من تێبینی ئەوەم كردبو لەم سااڵنەی‬ ‫دواییدا‪ ،‬جۆرێك لە نەرمونیانی پێوە‬ ‫دیابو‪ ،‬واتە رێكخراوێكی ئەبرد بەڕێوە كە‬ ‫ئەو سەرۆكی بو‪ ،‬لەگەڵ الیەنەكانی تریش‬ ‫هەڵوێستی هێواش و ئارام بو‪ ،‬لەگەڵ‬

‫نەرمونیانەكەی زۆر دبلۆماسیانە مامەڵەی‬ ‫دەكرد‪ ،‬ئیتر ئێمە ئاوا بوین‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا لەو سەركردە گرنگانە بو لە خەبات‬ ‫و مێژوی كوردستان و عێراقدا‪ ،‬پێمخۆشە كە‬ ‫كتێب و نوسین و دیدگاكانی باڵودەكرێنەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی نەوەكانی داهاتو ئەزمونەكانی‬ ‫پێشو فێر بن و لێی تێبگەن‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا پیاوێكی راست‬ ‫و مەبدەئی بو‪ ،‬مەبدەئی و واقعی‪ ،‬ئەو‬ ‫راستیەشی لەسەر ئەو بنەمایە بو كە ئەو‬ ‫پیاوێكی بیرمەند بو‪ ،‬هەمیشە بیر دەكاتەوە‬ ‫دەیەوێت ئەوەی پێیەتی بیگەیەنێت‪،‬‬ ‫هەروەك چۆن پێغەمبەرەكان كە‬ ‫پەیامیان بۆ دەهات پێویست‬ ‫بو بیگەیەننە خەڵك‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەسەر رێگایەكی راست بو‬ ‫لەژیانیدا و كەسێكی سادە‬ ‫بو‪ ،‬ئەو سادەییەی زۆر‬ ‫هەستی پێدەكرا‪ ،‬راست بو‬ ‫لە فكرەكانی خۆیدا‪.‬‬ ‫نەوشیروان‬ ‫كاك‬ ‫قورسترین ئەركەكانی گرتە‬ ‫خۆی‪ ،‬لەسەردەمی رژێمدا‪،‬‬ ‫ئەركی شەڕكردن و خەباتی‬ ‫چەكداری پڕ لە مەترسی‬ ‫گرتەئەستۆ‪ ،‬چونكە ئەو پیاوی‬ ‫بیروباوەڕ و مەبدەئی بو‪.‬‬ ‫دەیتوانی چەندین دەستكەوت‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫بنكەیەكی جەماوەری گەورەی‬ ‫دروستكرد كە كوردستان‬ ‫پێویستی پێیەتی‬ ‫كاتێك‬ ‫دواتریش‬ ‫رویداو‬ ‫گۆڕانكاری‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫بو‪،‬‬ ‫دروست‬ ‫لەسەر مەبدەئیەت‬ ‫بەردەوام بو‪ ،‬ئەو‬ ‫دەیتوانی چەندین‬ ‫د ە ستكە و تی‬ ‫سیا سی‬

‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬بەاڵم ئەو بنكەیەكی‬ ‫جەماوەری گەورەی دروستكرد كە كوردستان‬ ‫پێویستی پێیەتی‪ ،‬رێكدەكەویت یان جیاواز‬ ‫دەبیت لەگەڵ گۆڕان ئەوە بابەتێكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گۆڕان بوەتە پێویستیی بۆ بونی دەنگ و‬ ‫رەنگی جیاواز لە هەرێمی كوردستاندا‪.‬‬ ‫پاراستنی‬

‫ئا‪ :‬لیژنەی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫لە ماڵپەری سبەی وەرگیراوە‬

‫ئەرشیفی‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫پێنج وەسێتەکەی نەوشیروان مستەفا بۆ کورد‬ ‫مەجید ساڵح‬

‫دوای راپەڕینی ‪ ،١٩٩١‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا تاکە خەونی ئەوە بوو ئەو‬ ‫ئەزموونەی کوردستانی عێراق “ئەگەر‬ ‫بۆ هەفتەیەکیشبێ‪ ،‬با بۆ دنیای ئیسپات‬ ‫بکات کە دەتوانێ حکومڕانی خۆمان‬ ‫بکەین‪ ،‬ئەگەر وازمان لێبێنن خۆمان‬ ‫دەتوانین حکومرانی خۆمان بکەین”‪.‬‬ ‫لەو پێناوەدا هەوڵی زۆریدا سەرەتا لە‬ ‫گەڵ هاوسەنگەرەکانی شاخدا‪ ،‬دواتر کە‬ ‫زۆرزۆر نائومێدبوو لەوان هانای بردە الی‬ ‫ئیسالمییەکان و داوای هاوکاری لێکردن‬ ‫و بە مامۆستا عوسمان عەبدولعەزیزی‬ ‫وت‪“ :‬من بۆ خۆم لە بەر دەمی ئێوەدا‬ ‫ئیعتراف ئەکەم کە رەنگە لە زۆریان‬ ‫خوێنەوارتر بم چونکە من بێجگە لەوەی‬ ‫جامیعەی بەغام خوێندووە‪ ،‬چوار‬ ‫ساڵیش لە ڤییەنا دەرسم خوێندووە‪ .‬لە‬ ‫زمانیشا کوردی ئەزانم‪ ،‬عەرەبی ئەزانم‪،‬‬ ‫فارسی ئەزانم‪ ،‬ئەڵمانی زۆر باش ئەزانم‪،‬‬ ‫ئینگلیزی‌ش ئەزانم کەچی هێشتا خۆم‬ ‫بە شایستەی ئەوە نازانم دانیشم لە‬ ‫شوێنکا‪ ،‬وەک سلێمانی من محافزی‬ ‫سلێمانی بم”‬ ‫پاشان بۆ چاکردنی دۆخی خراپی‬ ‫ئیداری دوای راپەڕین بۆ پەنای بۆ‬ ‫ئەکادیمیسیەنەکانی شار برد‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫هەریەکەو بە بیانوویەک شانی خۆیان‬ ‫لەسەر بەرپرسیاریەتیەکە دزیەوە‪،‬‬ ‫شەڕی ناوخۆی ‪ ١٩٩٤‬دەستیپێکرد و‬ ‫هەموو پرۆژە ئیسالحییەکانی نەوشیروان‬ ‫مستەفای پەکخست‪.‬‬ ‫دوای رووخانی رژێمی بەعس‬ ‫ساڵی ‪ ،٢٠٠٣‬بەهۆی تێوەگالنی هێزە‬ ‫سیاسییەکانی عێراق بە جەنگی تایفیی و‬ ‫هەروەها بە هۆی ناکۆکییە ئیقلیمییەکان‬ ‫و بەدیاریکراوی ملمالنێی ئێران و عەربی‬ ‫سعودیەوە‪ ،‬هەلومەرجێکی گونجاو بۆ هێزە‬ ‫سیاسییەکانی کوردستانی عێراق رەخسا‬ ‫بۆ ئەوەی لە حکومەتی بەغدا پۆستی‬ ‫سەرۆک کۆمار و چەندین وەزارەتی گرنگ‬ ‫وەرگرن‪٪١٧ ،‬ی بودجەی گشتی عێراق‬ ‫بۆ هەرێمی کوردستان تەرخانکرا‪ .‬بەاڵم‬ ‫سەرکردایەتی سیاسی هەرێم لەجیاتی‬ ‫پێداگری لەسەر مافی سیاسی‪ ،‬ئابووری‪،‬‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬دیپلۆماسی‪ ،‬جەنگیی و‬ ‫فەرهەنگیی بۆ کورد‪ ،‬بەرژەوەندییە‬

‫حزبیی و بنەماڵەییەکانیان کرد بە‬ ‫ئەولەویتی خۆیان‪ ،‬لە هەلومەرجێکی وادا‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە رێگەی نووسین‬ ‫و چاوپێکەوتن و دیدارەکانییەوە پێنج‬ ‫ئەولەویەتی بۆ قۆناغی دوای روخانی‬ ‫رژێم دیاری کرد و داوای لە سەرکردایەتی‬ ‫سیاسی کورد کرد بیکەن بە ستراتیژ و‬ ‫بەرنامەی کاری خۆیان‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫وەک جاری پێشوو‪ ،‬بە بیانووی‬ ‫جیاجیا خۆیان لێ دزیەوە‪ .‬لەپێناوی‬ ‫تێگەیاندنیان لە ساڵی ‪ ٢٠٠٦‬کۆمپانیای‬ ‫وشەی دروستکردو بە دروشمی “رەخنە‬ ‫بەزمانی گوڵ” هەوڵێکی میدیایی‬ ‫زۆردا‪ ،‬دیسانەوە گوێیان نەگرت‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٩‬بزووتنەوەی گۆڕانی دامەزراندو‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێزی پەرلەمانی‬ ‫دروستکردو ئەو ئەولەویەتانەی کرد بە‬ ‫پاکێجی ئیسالحی و گوشارێکی زۆری‬ ‫کرد‪ ،‬بەاڵم دیسانەوە دەسەاڵت خۆی لێ‬ ‫دزیەوە‪ ،‬لە ‪ ٢٠١٣‬چووە ناو حکومەتەوەو‬ ‫ویستی بەهەر نرخێک بووە جێبەجێ‬ ‫بکرێن‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی ئەوان داخستنی‬ ‫پەرلەمان و دەرکردنی وەزیرەکانی‬ ‫بوو‪ ،‬پێش کۆچی دوایی بە ساڵێک‪ ،‬بە‬ ‫دوای رێگەی دیکەدا دەگەڕا بۆ ئەوەی‬ ‫ئەوەی ئەو ئەولەیەتانە جێبەجێ بکرێن‬ ‫و هیچ نەبێ حوکمڕانیەکی جێگەی‬ ‫متمانەی خەڵک دروست بکرێ‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫‪ ٢٠١٧/٥/١٩‬کۆچی دوایی کردووە کاری‬ ‫جێبەجێکردنی ئەو پێنج ئەولەویەتەی‬ ‫بۆ هەڵگرانی بیروباوەڕەکەی وەک‬ ‫وەسیەتێک لە نووسینێکدا بەجێهێشت؛‬ ‫وا لەخوارەوە دەیانخەینەڕوو‪:‬‬ ‫ئەولەویەتی سیاسی‬ ‫سەرەکیترین ئەولەویەتی سیاسی‬ ‫بەالی نەوشیروان مستەفاوە بۆ ئەو‬ ‫قۆناغە “گێڕانەوەی ناوچە دابڕاوەکان”‬ ‫بوو‪ ،‬نەوشیروان مستەفا پێیوابوو دوای‬ ‫روخانی رژێم “كورد له‌ عیراق‪ ،‬له‌ پاش‬ ‫چه‌ندین ساڵ خه‌بات و چاوه‌ڕوانی‬ ‫هه‌لێكی مێژویی بۆ هه‌ڵكه‌وت‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫هه‌ندێ له‌ خواسته‌ سه‌ره‌كییه‌كانی‪ ،‬به‌‬ ‫تایبه‌تی دیاریكردنی سنووری كوردستان‪،‬‬ ‫بچه‌سپێنێ”‪ ،‬بەاڵم بڕیاربەدەستانی‬ ‫کورد لەجیاتی ئەوە “چاره‌نوسی هه‌مو‬ ‫ئه‌و ناوچانه‌یان حه‌واڵه‌ی سه‌رژمێرێکی‬ ‫دیاری نه‌کراو و‪ ،‬ریفراندۆمێکی “ئه‌نجام‬ ‫نه‌زانراو” کرد”‪ .‬ئەو رای وابوو “هیچ‬

‫گه‌لێ بۆ سه‌ندنه‌وه‌ی پارچه‌یه‌ک ل ‌ه‬ ‫نیشتمانه‌که‌ی ڕاپرسی قبول ناکا”‪ ،‬بەاڵم‬ ‫“سه‌ركردایه‌تی كورد‪“ ،‬به‌هۆی ملمالنێ‬ ‫ی حزبیی ناوخۆیانه‌وه‌‪ ،‬بۆ رازیكردنی‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬ئه‌م هه‌له‌ی له‌ ده‌س دا”‪.‬‬ ‫بۆیە لە نووسینێکدا بە کورت و پوختی‬ ‫نووسیویەتی‪“ :‬یەکێک لە ئەولەویەتە‬ ‫سیاسییەکانی کاری سەرکردایەتی‬ ‫ئێستای کورد دەبێ گەڕانەوەی ناوچە‬ ‫دابڕاوەکانبێ”‪.‬‬ ‫لە دوای راپەڕینەوە خولیای‬ ‫مستەفا‬ ‫نەوشیروان‬ ‫سەرەکی‬ ‫دامەزراندنی دەسەاڵتێکی سیاسی و‬ ‫ئیداری خزمەتگوزار و شەفاف بووە‬ ‫لە کوردستان‪ ،‬دوای روخانی سەدام‬ ‫لە نووسینێکدا دەڵێ‪“ :‬دەبوایە دوای‬ ‫روخانی رژیمی به‌عس و هاتنی ئه‌مریکا‬ ‫بۆ عیراق‪ ،‬دیمۆکراتیزەکردنی هەرێمی‬ ‫کوردستان و بە چەسپاندنی فرەیی‬ ‫سیاسی‪ ،‬سەربەخۆکردنی دەسەاڵتەکانی‬ ‫داوەری و تەشریعی و تەنفیزی بکرێت بە‬ ‫ئەولەویەتی سەرکردایەتی کورد”‪.‬‬ ‫ئەولەویەتی ئابووری‬ ‫رەخنەی دیکەی نەوشیروان مستەفا‬ ‫لە سەرکردایەتی سیاسی کورد لە‬ ‫باشووری کوردستان کەمتەرخەمییان‬ ‫بوو لە دروستکردنی ژێرخانێکی ئابووری‬ ‫پتەو‪ .‬ئەو پێی وابوو کوردستانێکی‬ ‫بەهێز پێویستی بە ئابوورییەکی بەهێز‬ ‫هەیە و ئەو بودجە زەبەالحەی کە لە‬ ‫عێراقەوە دێت بۆ کوردستان گەر‬

‫بەشێوەیەکی دڵسۆزانە و زانستیانە‬ ‫خەرج بکرێت دەکرێ کوردستانێکی‬ ‫خۆشگوزەرانی پێ دامەزرێنرێت‪ .‬بۆیە‬ ‫لە رەخنەکانی بۆ سەرکردایەتی سیاسی‬ ‫کورد نووسیویەتی‪“ :‬ئەبوایە دامەزراندن‬ ‫و پتەوکردنی ژێرخانی ئابووری لە‬ ‫ئەولەویەتیاندا بوایە‪ ،‬بە تایبەتی کە‬ ‫سەدی حەڤدەی بودجەی گشتی عیراق‬ ‫بۆ هەرێم تەرخان کرا”‪.‬‬ ‫ئەولەویەتی کۆمەاڵیەتی‬ ‫یەکێکی دیکە لە پرۆژەکانی نەوشیروان‬ ‫مستەفا دیزاینکردنەوەی کۆمەڵگای‬ ‫کوردی بوو لە دوای کارەساتەکانی‬ ‫ئەنفال و هەڵەبجە‪ ،‬ئەو پێیوابوو‬ ‫رژێمی سەدام لە ماوەی دەسەاڵتیدا‬ ‫بە شێوەیەکی بەرنامە بۆ داڕێژراو‬ ‫شیرازەی کۆمەڵگای کوردی تێکداوە‪.‬‬ ‫بۆ سەرلەنوێ رێکخستنەوەی کۆمەڵگای‬ ‫کوردی پێویست بە بەرنامەیەکی زانستی‬ ‫دەکات‌و دەبێ ئەولەویەتێکی دیکەی‬ ‫سەرکردایەتی سیاسی کوردستان بریتی‬ ‫بێت لە‪“ :‬نزیککردنەوەی ئاستی گوزەرانی‬ ‫چینە جیاوازەکانی ناو کۆمەڵگای کوردی‬ ‫و کەمکردنەوەی جیاوازی نێوان شار‬ ‫و الدێ‪ ،‬نێوان هەژار و دەوڵەمەن‪،‬‬ ‫نێوان زەرەرمەندی ئەنفال و شۆڕش و‬ ‫هاوواڵتییانی ئاسایی”‪.‬‬ ‫ئەولەویەتی فەرهەنگیی‬ ‫دوای راپەڕینی ‪ ١٩٩١‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا هەوڵێکی بێوچانی دەدا‬

‫دامودەزگا‬ ‫بنیاتنانەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫ئەکادیمیەکانی کوردستان و سڕینەوەی‬ ‫کایەی‬ ‫تەبعیسکردنی‬ ‫ئاسەواری‬ ‫فەرهەنگی‌و کولتووری لە کوردستان‪،‬‬ ‫دامەزراندنەوەی زانکۆی سلێمانی‌و‬ ‫کردنەوەی ناوەندی گرنگیدان بە‬ ‫ئەرشیف و دیکۆمێنتە مێژووییەکانی‬ ‫کردبوو بە خەمی رووناکبیرانی هاوڕێی‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم بەرنامەی ئەو دەیویست‬ ‫بۆ بەرزکردنەوەی کایەی فەرهەنگی‪،‬‬ ‫بە السایی کردنەوەی رژێمی بەعس‬ ‫دەسەاڵتەوە‬ ‫حزبەکانی‬ ‫لەالیەن‬ ‫بەرگێکی حزبییان بەبەردا کرد‪ .‬بۆیە‬ ‫لەوبەرنامەیەی بۆ سەرکردایەتی سیاسی‬ ‫کورد داینابوو رەخنەی لێ گرتوون‬ ‫و رووبەڕوو پێی وتوون‪“ :‬ئەبوایە‬ ‫بەرزکردنەوەی ئاستی زانستی زانکۆ‬ ‫و پەیمانگاکان و دامەزراندنی ناوەندی‬ ‫نیشتمانی رۆشنبیری و راگەیاندن‬ ‫و هونەر” بکرێت بە ئەولەوێتێکی‬ ‫سەرەکی‪.‬‬ ‫ئەولەویەتی جەنگیی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬بە کەڵک‬ ‫وەرگرتن لە ئەزمونی دوورودرێژی‬ ‫ئیمارەتەکانی کوردستان و هێزە‬ ‫سیاسییەکان‪ ،‬چی ئەو دەمەی لە‬ ‫شاخ بوو‪ ،‬چی لە دوای راپەڕین و چی‬ ‫لەدوای روخانی سەدام‪ ،‬پێی وابوو‬ ‫هەمیشە بوونی دوو هێز یان زیاتری‬ ‫چەکدار‪ ،‬جگە لە یەکترکوشتن هیچی‬ ‫دیکەی لێناکەوێتەوە بۆیە لەدیدارەکەی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩١‬راست و رەوان بە مامۆستا‬ ‫ع‪.‬عەبدولعەزیز دەڵێ‪“ :‬من پێم باشە‬ ‫ئێوە‪ ،‬بە راستی زۆر زۆر تاکید لەسەر‬ ‫ئەوە بکەن کە حزبەکان ئیجبار بکەن‬ ‫پێشمەرگە یەک بخەن‪ ،‬هێزی پێشمەرگە‬ ‫تەوحید بێ‪ ،‬وە بکرێ بە جەیشێ‬ ‫بۆ هەمو کورد‪ ،‬دیفاعی لە حدودی‬ ‫کورستان پێ بکرێ”‪ .‬ئەودەم کەس‬ ‫گوێی لێنەگرت‪ ،‬شەڕی ناوخۆ دروست‬ ‫بوو‪ ،‬کوردستان بوو بە مەیدانی رمبازی‬ ‫هێزە ئیقلیمییەکان و هێزە سیاسییە‬ ‫چەکدارەکانیش بوون بە بازیچەی‬ ‫دەستیان‪.‬‬ ‫دوای روخانی سەدام‪ ،‬ئەم مەترسیەی‬ ‫نەوشیروان بۆ یەکنەخستنی هێزە‬ ‫چەکدارەکان لە چەندین پرۆژەدا درا بە‬ ‫بەرپرسە بااڵکانی کورد‪ ،‬بەاڵم لەمەشدا‬ ‫چەندین بیانوویان بۆ یەکنەخستنی‬ ‫هێنایەوە‪ ،‬ئەو دواتر بە حەسرەتەوە‬ ‫دەنووسێ‪“ :‬ئەبوایە گۆڕینی هێزی‬ ‫پێشمەرگە بوایە لە هێزێکی حزبی‬ ‫هەژارەوە بۆ هێزێکی نیزامی عەسری‬ ‫لە روی عەقیدەی عەسکەری و چەک و‬ ‫رێکخستن و پێکهاتەوە”‬ ‫لە دوایین هەڵسەنگاندنی کاک‬ ‫نەوشیروان بۆ گوێنەدانی سەرکردایەتی‬ ‫سیاسی کورد بەو ئەولەویەتانەی کە‬ ‫ئەو بۆی دیاری کردوون نووسیویەتی‪:‬‬ ‫“بەاڵم سەرکردایەتی هەردو حزب‬ ‫کەمترین بایەخیان بەم ئەولەویاتانە‬ ‫دا‪ ،‬بەڵکو ئەولەویەتی ئەوان بو‬ ‫بە ستراتیجی خۆ قایمکردن و‪،‬‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەش تەرخانکردنی‬ ‫هەمو ئیمکانیات و توانای تازەپەیدا‬ ‫بوی ئابووری‪ ،‬بازرگانی‪ ،‬سیاسی‪،‬‬ ‫دیپلۆماسی‪ ،‬قانونی‪ ،‬جەنگی لە سەر‬ ‫ئاستی هەرێم و عیراق و لە سەر ئاستی‬ ‫ئیقلیمی و ناودەوڵەتی بۆ قایمکردنی‬ ‫دەسەاڵتی حزبی خۆیان و‪ ،‬چەسپاندنی‬ ‫حوکمڕانی هەتاهەتایی خۆیان”‪.‬‬ ‫کۆچی‬ ‫مستەفا‬ ‫نەوشیروان‬ ‫دواییکرد و دوای خۆی لە رێگەی ئەم‬ ‫نووسینەوە‪ ،‬وەسێتە پێج خاڵیەکەی‬ ‫کە جێبەجێکردنی ئەو ئەولەیەتانەیە‬ ‫بەجێهێشتووە‪،‬‬ ‫هاوبیرەکانی‬ ‫بۆ‬ ‫باشترین وەفا بۆی بەدیهێنانی‬ ‫لەسەرووی‬ ‫ئەولەویەتانەیە‪،‬‬ ‫ئەو‬ ‫هەمووشیانە گەڕانەوەی کەرکوک و‬ ‫ناوچە دابڕاوەکانی کوردستانە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪5‬‬

‫چۆن کاک نەوشیروانم ناسی؟‬ ‫د‪.‬نەوزاد ساڵح رەفعەت و نەوشیروان مستەفا‬

‫د‪ .‬نه‌وزاد ساڵح ره‌فعه‌ت‬

‫رۆژی ‪٢٢‬ی شوباتی ‪ ١٩٦٣‬ك ‌ه‬ ‫مانگرتنی خوێندكارانی زانكۆی به‌غدا‬ ‫بارودۆخی شاری هه‌ژاندبوو‪ ،‬له‌و‬ ‫كاته‌دا داموده‌زگاكانی رژێمی قاسم‬ ‫داروبه‌ردی كوردستانی ده‌سوتاندو‬ ‫خه‌ڵكی دێهاته‌كانی له‌ خوێندا ده‌گه‌وزان‬ ‫و زیندانه‌كانی پڕكردبوو‪ .‬له‌ به‌غداش‬ ‫ئێمه‌ی خوێندکار پشكی خۆمان هه‌بوو‪،‬‬ ‫له‌ورۆژه‌دا چووم بۆ كۆلێژی كارگێڕیی‬ ‫به‌شی زانسته‌ سیاسیه‌كان بۆ الی كاك‬ ‫ته‌یب به‌رواری كه‌ به‌رپرسی پارتی بوو‬ ‫له‌ چه‌ند كۆلێژێكی زانكۆكه‌‪ ،‬چوونه‌كه‌م‬ ‫بۆ رێكخستنی هه‌ڵمه‌تێكی راگه‌یاندن‬ ‫بوو له‌ كۆلیژه‌كان‪ .‬كه‌ چوومه‌الی ته‌یب‬ ‫هاوڕێیه‌كی هاوكاڵسی خۆی پێشكه‌ش‬ ‫كردم ناوی نه‌وشیروان بوو كه ‌خه‌ڵكی‬ ‫سلێمانییە‪ ،‬بۆ یه‌كه‌مجار یه‌كتریمان‬ ‫ناسی و ته‌یب وتی‪ :‬كاك نه‌وشیروان‬ ‫ئه‌ندامی سكرتاریه‌تی یەکێتی قوتابیانی‬ ‫كوردستانه‌‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ ئه‌و ئه‌ندامی‬ ‫پارتیشه‌ به‌اڵم ئێستا هه‌وڵه‌كانی‬ ‫ته‌رخانكردووه‌ بو كاری قوتابیان‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ بوو ئێمه‌ كاری خۆمان‬ ‫چڕكردبووەوە بۆ سوود وه‌رگرتن له‌و‬ ‫باره‌ ئاڵۆزه‌ی به‌غدا‪‌ ،‬سه‌یرم كرد‬ ‫حلیمی كاك ئیبراهیمیش پێی سه‌رسام په‌یوه‌ندیم به‌ كاك نه‌وشیروانه‌وه‌ كرد به‌ ساده‌یی دانیشتبوون‪ .‬من له‌ ساڵی‬ ‫كاك نه‌وشیروان ژماره‌یه‌ك دروشمی‬ ‫بوو‪ .‬ئیتر دوای ئه‌وه‪ ‌،‬رۆژنه‌بوو سه‌ردانی كه ‌ئه‌و له‌ شاخ بوو‪.‬‬ ‫حەفتاوە ‌كاك نه‌وشیروانم نه‌دیبوو‬ ‫نووسیوه‌و‌ هه‌ندێكی به‌خه‌ته‌ جوانه‌كه‌ی‬ ‫نه‌وشیروان نه‌كه‌م زۆر جار سوودمان لە‬ ‫ئێمه‌ رێكخستنێكی جیاوازمان هه‌ردووكمان زۆر دڵخۆشبووین‪.‬‬ ‫خۆی كێشابووی ره‌نگی كردبوو‪ ،‬هه‌مووی‬ ‫‌تواناو به‌هره‌ی نووسینه‌كانی لە بیرو هه‌بوو هێڵی گشتی كه‌ په‌یوه‌ندی‬ ‫پێیوتم‪ :‬باشه‌ تۆ ده‌ستت له‌خۆت‬ ‫دروشمی سیاسی جۆراوجۆربوون له‌دژی‬ ‫لە بەغدا هەموو‬ ‫بۆچوونه‌ ورده‌كانی و‌ ده‌ستوخه‌ت ‌ه ڕاسته‌وخۆمان به‌ مام جه‌الله‌وه‌بوو‪ ،‬شتووه‌ ئه‌م ماڵ و منداڵه‌ت بۆ هێناوه‌؟‬ ‫ده‌وڵه‌ت و به‌رز نرخاندنی كاره‌كانی‬ ‫جوانه‌كه‌ی ده‌بینی‪.‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای ناكۆكی له‌میانه‌ی كومه‌ڵه‌و وتم من به‌ په‌نای ئه‌مانه‌وه‌ هاتووم‬ ‫پێشمه‌رگه‌و باسكردنی ئه‌و په‌المار ‌ه‬ ‫بەیاننامەو‬ ‫‌ساڵه‌كانی ‪ ٦٦‬و ‪ ٦٧‬له‌كاتێكدا كاك هێڵی گشتی و شۆڕشگێڕان من خۆم وا پیشانداوه ‌له ‌سه‌یته‌ره‌كان ك ‌ه‬ ‫دڕندانه‌ی ده‌وڵه‌ت كه‌ ده‌یكاته‌ سه‌ر‬ ‫نه‌وشیروان كاره‌كانی یەکێتی قوتابیانی په‌یوه‌ندی گه‌رمم به‌ كاك نه‌وشیروان بۆ سه‌یران ئه‌ڕۆین‪ ،‬كاك نه‌وشیروان‬ ‫كوردستان‪ .‬هه‌رزوو لەگەڵ نه‌وشیروان‬ ‫دروشمەکانی بە‬ ‫به‌ته‌واوه‌تی رائه‌په‌ڕاند و‌ په‌یوەندی ‌هەبوو له‌ناو شار هیچ ناكۆكیه‌كمان وتی پێش چه‌ند رۆژێك كاك ئاكۆی‬ ‫بوینه‌ هاوڕێ و من و ته‌یب تكامان‬ ‫به‌ شاره‌كانی كوردستانه‌وه‌ ده‌كرد‪ ،‬توش نه‌هات‪.‬‬ ‫هه‌باس ئاغا كه‌ به‌ختیاری براشتی‬ ‫لێكرد كه‌ بێته‌ ناو رێكخستنه‌كانی‬ ‫خەتە جوانەکەی‬ ‫به‌یانه‌كانی ده‌نووسین و چاپیشی‬ ‫كه‌ شه‌ڕی عێراق و ئێران هێنابوو جیهازێكی ته‌خدیرو چه‌ند‬ ‫پارتی له‌ زانكۆ‪ .‬ئەو وتی‪ :‬برایانی‬ ‫ده‌كردن‪ .‬هەروەها یارمه‌تی هه‌ندێ ده‌ستیپێكرد هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ی كارتۆنێك كه‌لوپه‌لی ته‌ندروستی ل ‌ه‬ ‫ئازیز ئه‌گه‌ر من بكه‌ومه‌ كاری حزبایه‌تی‬ ‫كۆنترۆڵی‬ ‫قوتابی ده‌ستكورتیشیان ده‌دا كه‌ باری یەکێتی‬ ‫ناوچه‌یه‌كی ته‌ك به‌ختیاری براتدا بۆ هێناین وتم ب ‌ه‬ ‫خۆی دەنووسی‬ ‫ئه‌وا رێكخستنه‌كانی قوتابیانمان په‌كی‬ ‫ئابوورییان زۆر خراپ بوو‪ .‬پاره‌یه‌كی به‌رفراوانی كوردستانیان كردبوو‪ ،‬ئاكۆ ئه‌مانه‌ له‌الی كێوه‌ هێناوته‌؟ وتی‬ ‫دەکەوێ‪ .‬بۆیە تكاتان لێده‌كه‌م واز بێنن‬ ‫ئه‌وتۆیان له‌به‌رده‌ست نه‌مابوو تا له‌وكاته‌دا ره‌وانشاد كاكه‌ حسه‌ره‌ش دكتور نه‌وزاد‪ ،‬منیش پێم وت خۆزگه‌‬ ‫بامن تەنیا كاری یه‌كێتی قوتابیان بكه‌م‬ ‫ئیشه‌كانی پێ به‌ڕێوه‌به‌رن‪.‬‬ ‫سه‌ردانی مام جه‌الل و‌ سه‌ردانی چاوم به‌ دكتور نه‌وزاد ده‌كه‌وتەوە‪.‬‬ ‫و‌ په‌یوه‌ندییه‌حزبیه‌كه‌شم وه‌كو ئه‌ندامی‬ ‫رۆژێك وتی‪ :‬نه‌وزاد ناوی براده‌رێكی كاك نه‌وشیروانیشی ده‌كرد‪ .‬نامه‌ی ئاكۆ پێكه‌نی وتی بڕۆم بۆت بێنم وتم‬ ‫پارتی با هه‌ر لە سلێمانی بمێنێ‪.‬‬ ‫پێووتم كه‌ براده‌ری منیش بوو له‌ كولێژ بۆ ده‌هێنامه‌وه‌ جارێكیان به‌كاك نه‌ بۆ خاتری خوا ماڵی كاول مه‌ك ‌ه‬ ‫ئەوکاتە له ‌شوقه‌یه‌كی زۆر ساد ‌ه‬ ‫له ‌ته‌ك كاك شێخ ئیبراهیمی شێخ ئازایانه‌ ده‌یانخوێندو هه‌روه‌ها وه‌ك ده‌رچوو بوو له‌ یه‌كێك له‌شاره‌كانی حسه‌ره‌شی وتبوو به‌ دكتۆر بڵێ ئێستا كه‌ وتیان دكتۆر نه‌وزاد هاتوو ‌ه‬ ‫مەحمود (بله‌ ره‌ش)ی ئازیز پێكه‌و ‌ه باره‌گایه‌كی قوتابیانی كوردستانیش نزیكی به‌غدا دامه‌زرابوو‪ ‌،‬كاروباری نامه‌كانی كه‌ بۆ مام جه‌اللی ده‌نێرێ وامزانی ئه‌و تۆی هێناوه‪.‬‬ ‫ده‌ژیان له‌ حه‌یده‌رخانه‌‪ .‬منیش كه‌وتم ‌ه وابوو‪ ‌ .‬نه‌وشیروان لەوێدا به‌یانه‌كانی زۆر باش بوو خۆشی له‌ خێزانێكی هه‌موویم پیشان ده‌دات له‌به‌رئه‌وه‌‬ ‫هه‌ر لەو ‌ساڵەدا بوو رۆژێك له‌‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندبوو‪ ،‬ئه‌م براده‌ره‌ ك ‌ه له‌یه‌كه‌وه‌ دوورنین‪.‬‬ ‫هاتوچۆكردنیان كه‌م رۆژ هه‌بوو سه‌ردانی ده‌نووسی و تایپی ده‌كردن‪.‬‬ ‫عیاده‌ دانیشتبووم خوالێخوشبوو‬ ‫جارێک لەگەڵ كاك حیلمی چووین به‌رپرسێكی گه‌وره‌ی قوتابیان بوو‬ ‫مانگی ‪٧‬ی ‪ ١٩٨٣‬پاش ئه‌وه‌ی دكتۆر خه‌سره‌و خاڵ هات بۆ الم‪ ،‬وتی‬ ‫نه‌كه‌م‪.‬‬ ‫له‌ به‌هاری ‪ ١٩٦٦‬كه‌ كاك حیلمی بۆالیان كه‌ كه‌وته‌ باسی ئه‌و بارودۆخه‌ی هه‌ندێ پاره‌ی یەکێتیەكه‌مانی الیە چه‌ند باره‌گای مام جه‌الل و كاك نه‌وزاد بڕۆ بۆ ماڵی كاك عومه‌ر فه‌تاح‬ ‫عەلی شه‌ریف هات بۆ به‌غدا بۆ مه‌كته‌بی سیاسی پێوه‌ی گرفتار جارێك داوامان لێكردووەتەوە‪ ،‬دەڵێت نه‌وشیروان هاتبوونه‌ بالیسان و له‌وێ یه‌كێكی لێیه‌ ده‌یه‌وێت بتبینێ‪.‬‬ ‫سه‌رپه‌رشتی لقی پێنج من یه‌كسه‌ر بووبوو‪ ،‬نه‌وشیروان به‌شێوه‌یه‌كی زۆر پاره‌م نییه‌ بتانده‌مه‌وه‪ ،‬بیستوومه ده‌سه‌اڵتی حكومه‌ت زۆر كزبوو‪ ،‬یه‌كسه‌ر چووم بۆ ماڵی عومه‌ر فه‌تاح‬ ‫بوومه‌ یه‌كه‌م به‌رپرسی نزیكی كاك زیره‌كانه‌و به‌ توانا كه‌وته‌ شیكردنه‌وه‌ی ئێستا وه‌زعی باشه‌‪ ،‬تۆ دێیت لەگەڵم پێشمه‌رگه‌ هه‌موو دۆڵی بالیسانیان كه‌ ‌ماڵیان له‌ گردی موهه‌ندسین بوو‪،‬‬ ‫حیلمی‪ .‬پاش ماوه‌یه‌ك وتی نه‌وزاد حه‌ز بارودۆخه‌كه‌‪ .‬كاك حیلمی روویكرده‌ بڕۆین به‌ڵكو له ‌پایه‌ی حزبیی تۆش كونترۆڵكردبوو‪ ،‬رۆژێك من و ژینۆی كه ‌چوومه‌ ژووره‌وه‌ سه‌یرم كرد كاك‬ ‫ده‌كه‌م لەگەڵ براده‌رانی رێكخستنی نه‌وشیروان و وتی‪ :‬من زۆر قوتابی سڵ بكاته‌وه‌و هه‌ندێکی لێ بسه‌نینه‌وه ‌؟ كوڕم و دایكی به‌ناوی سه‌یرانه‌وه‌ ل ‌ه نه‌وشیروان دانیشتووه‌!‬ ‫رێگای بالیسانه‌وه‌ به‌ره‌و خه‌لیفان‬ ‫خۆمان دانیشتنێك بكه‌م بۆ باسی ده‌رچووی زانستە‌ سیاسییه‌كانم دیو ‌ه یه‌كسه‌ر وتم باشه‪‌.‬‬ ‫كه‌ له‌وكاته‌دا شه‌ڕو پێكادانی‬ ‫بارودۆخی حزب‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ی كاك كه‌ هیچ توانایه‌كی ئه‌وتۆیان له‌كاری‬ ‫بۆ رۆژی دوایی چووین بۆ ئه‌و شاره‌ رۆیشتین له‌رێگا باره‌گایه‌كی جه‌مال پێشمه‌رگه‌و یه‌كێتی زۆر گه‌رم بوو زۆر‬ ‫حیلمی خوێنده‌وارێكی پایه‌داربوو وام سیاسیدا نه‌بووه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌وه‌ ئه‌چێ تۆ كه ‌نزیك بوو له‌به‌غداوه‌‪‌ ،‬چووینه ‌الی ئاغاو شۆڕشگێڕان له‌نزیكی جادە‌ك ‌ه سه‌رم سڕما وتم بۆ خاتری خوا ئه‌وه‬ ‫به‌ باشزانی لەگەڵ نه‌وشیروان كه‌ له‌و سوودێكی زۆرت له‌خوێندنه‌كه‌ت دیبێ‪ .‬زۆر سه‌ری قاڵ بوو به‌ئیشوكاره‌وه‌ بوو‪ ،‬جەمال ئاغا وتی مام جەالل و ‌چی ده‌كه‌ی له‌ سلێمانی؟ پێكه‌نی وتی‬ ‫چه‌ند ساڵه‌دا بۆم ده‌ركه‌وتبوو الوێكی وادیاره‌ تواناو كاركردنه‌ سیاسیه‌كه‌ی ماوه‌یه‌ك چاوه‌ڕێمان كرد‪ ،‬دوایی کاک نەوشیروان ده‌ڵین بابێت بۆالمان‪ .‬تۆ بۆ دێیته‌ شاخ بۆ الی ئێمه‌‪ ،‬منیش‬ ‫زیره‌ك و رۆشنبیره‌ دابنیشین‪ ،‬پێش خۆت له ‌خوێندنه‌كه‌ت زیاتر تۆی بە سەیارەکەی ئەو گەڕاینەوە بۆ چووین بۆ خه‌تێ له ‌بناری شاخه‌ك ‌ه وا دێم بۆ الی ئێوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی دانیشتنه‌كه‌مان ده‌ستپێبكه‌ین په‌روه‌رده‌ كردبێ‪ .‬چه‌ند سه‌عاتێك كاك بەغدا‪ .‬لەڕێدا نەوشیروان پێیوت كه‌پرێكیان كردبوو مام جه‌الل و كاك‬ ‫پاش‬ ‫دانیشتین‬ ‫ماوه‌یه‌ك‬ ‫وتم نه‌وشیروان په‌یوه‌ندی رێكخستنی حیلمی الیان مایه‌وه‌و بڕیاریاندا به‌زوویی قوتابیان وەزعیان خراپە و تۆش نه‌وشیروانی لێبوو له ‌كه‌پره‌كه‌دا زۆر گفتوگۆیه‌كی زۆر بۆم باسكرد وتم كاك‬ ‫هەندێ پارەت الیە‪ ،‬بەڵکو قەرزەکە‬ ‫لەگەڵ سلێمانیدایه‌ ئێستا به‌تایبه‌تی یه‌كتری ببیننه‌وه‪‌.‬‬ ‫نه‌وشیروان ئه‌م حكومه‌ته‌ ‪٣٠٠‬هه‌زار‬ ‫دوای چه‌ند رۆژێك كاك حیلمی و هەندێکی خۆشتمان بدەیتێ‪ ،‬کەچی‬ ‫كه‌سی زیاتر كردووه‌ به‌جاش بۆ‬ ‫كاری قوتایبانی كوردستان ده‌كات‪،‬‬ ‫بڕیارمان دا لەگەڵ نه‌وشیروان و هه‌ندێ ویستی كاك ئیبراهیم میرانی ببینێ ئەو دەستیکرد بە کڕوزانەوە وتی‬ ‫شه‌ڕی ئێوه‌ پێكه‌نی و وتی نه‌وزاد بۆ‬ ‫براده‌ری تر له‌ شوقه‌كه‌ی ئه‌وان دانیشین كه‌ كادرێكی تێكۆشه‌ری پارتی بوو‪ ،‬کەمدەستم‪ .‬پێش ئەوەی بگەینە بەغدا‬ ‫خاتری خوا ئه‌و ژماره‌یه‌ وایه‌؟ دوایی‬ ‫هه‌رچه‌نده‌ شوێنه‌كه‌یان تابڵێی ساده‌و ماوه‌یەك بوو دابڕابوو ویستم شوێنێك نەوشیروان وتی بووەستە دادەبەزین‪،‬‬ ‫ده‌ركه‌وت كه‌ له‌و ژماره‌یه‌ زۆرتریشه‌‪.‬‬ ‫بەناو‬ ‫‪١٩٨٣‬‬ ‫ساڵی‬ ‫په‌رپووت بوو‪ ،‬شوقه‌كه‌ بریتی بوو ل ‌ه رێكبخه‌م بۆ ئه‌و دانیشتنه‌ به‌اڵم كاك ئا کاک نەوزاد ئەگەر پارەت پێیە‬ ‫گه‌لێ ده‌نگوباسی بۆ باسكردم وتی‬ ‫ژوورێك و ئاوده‌ستێك و مه‌تبه‌خێكی حیلمی یه‌كسه‌ر وتی نه‌وزاد با شوێنه‌ك ‌ه شتێکی بدەرێ بەم پیاوە کەمدەستە!‬ ‫حكومه‌ت هه‌ندێ خه‌ڵكی ناردوو ‌ه‬ ‫دنیایەک مەترسیدا‬ ‫دوای ساڵی ‪ ١٩٦٧‬ئه‌و بۆ سلێمانی‌و‌‬ ‫بچووك كه‌ كۆنیی و داڕوخاوی پێوه‌ الی نه‌وشیروانبێ چونكه‌ به‌ڕاستی ئه‌و‬ ‫بۆ گفتوگۆ‪ ،‬به‌اڵم به‌ڕای من درۆمان‬ ‫دیاربوو‪ .‬له‌كۆاڵنێكدابوو له‌ حه‌یده‌رخان ‌ه رۆژه‌ به‌الوێكی به‌ توانا هاته‌ به‌رچاوم من بۆ سه‌ربازی ‌له ‌یه‌كتر دابڕاین‪،‬‬ ‫لەگەڵ ده‌كه‌ن هه‌رچی چۆنێكبێ ئه‌گه‌ر‬ ‫هاتبووەوە بۆ‬ ‫له‌پشت شه‌ربەتخانه‌كه‌ی حاجی زباله‌و ‌ه بێگومان هاوكارمان دەبێ‪ .‬به‌ڵێ هه‌ر له دوایی كاك نه‌وشیروان بوو به‌ ئه‌ندامی‬ ‫ماوه‌یه‌ك هودنه‌یه‌كیشمان لەگەڵ بكه‌ن‬ ‫ره‌نگه‌ ته‌مه‌نی ئه‌و كۆاڵنه‌و شوقه‌كانی ‌شوقه‌كه‌ی نه‌وشیروان‪ ،‬كاك ئیبراهیم لقی چواری باڵی مه‌كته‌بی سیاسی تا‬ ‫هه‌ندێ بحه‌سێینه‌وه ‌هه‌ندێك شتمان‬ ‫سلێمانی بۆ بینینی‬ ‫میرانی هات بۆ المان و‌ لەگەڵ كاك بەیاننامەی ‪١١‬ی ئازار كه‌ زۆر نامه‌ردانه‌‬ ‫ده‌ستكه‌وێت خراپ نییه‌‪.‬‬ ‫له‌سه‌د ساڵ نزیك بووبێته‌وه‌‪.‬‬ ‫كێشه‌یه‌كیان بۆ دروستكردو ناچاربوو‬ ‫شوقەکەیان به‌كرێیه‌كی زۆر كه‌م حیلمی كه‌وتنه ‌گفتوگۆ‪.‬‬ ‫زۆر تكام لێكرد كه ‌بڕۆین بۆ ماڵی‬ ‫كاك ئیبراهیم میرانی زۆر توندبوو خۆی شارده‌وه‌‪.‬‬ ‫خۆمان وتی با زۆر نه‌یه‌مه ‌ده‌ره‌و ‌ه‬ ‫گرتبوو‪ .‬جارجاریش عومه‌ر تۆفیق‬ ‫رێکخستنەکان‬ ‫کە چوو بۆ خوێندن لە نەمسا‪‌ ،‬من‬ ‫ساده‌ترین له‌سه‌ر نزیكبوونه‌وه‌ی باڵی مه‌كته‌بی‬ ‫هه‌ر لێره‌وه‌ ده‌ڕۆمه‌وه‌و هاتم سه‌رێك‬ ‫ده‌مایه‌وه‌‪.‬‬ ‫لەگەڵیاندا‬ ‫كه‌لوپه‌لیان هه‌بوو باوه‌ڕم نه‌بوو كه ‌هیچ سیاسی لەگەڵ حکومەتی عێراق‪ ،‬ده‌وری ئیتر هه‌واڵم لێبڕا‪ ،‬پاش كاره‌ساته‌كه‌ی‬ ‫له ‌براده‌رانی رێكخستنه‌كانی كومه‌ڵه‬ ‫قوتابییه‌كی كورد له‌ به‌غدا به‌وشێو ‌ه كاك نه‌وشیروان له‌و دانیشتنه‌دا زۆر ‪ ١٩٧٥‬من چوومه‌ رومادی‌تا ساڵی‪١٩٧٩‬‬ ‫بدەم سه‌ردانه‌كه‌م به‌بێ بینینی نه‌وزاد‬ ‫ساده‌یه‌ ژیابێ‪ ،‬سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌‪ ،‬سه‌رنجراكێش بوو كه‌ بێجگه‌ له‌ كاك دواتر گه‌ڕامه‌وه‌ بۆ سلێمانی دیسان‬ ‫ناته‌واو دەبێ بۆیه‌ ناردم به‌ شوێنتا‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫هەڵێنجانێك بۆ كتێبی كورد و عەجەم‬

‫د‪ .‬محەمەدی مەحوی‬ ‫هەرچەندە ‘کوردو عەجەم’ کتێبێکەو‬ ‫مێژووی قۆناغێکی دیاریکراوی تێدا‬ ‫سەرچاوەیەکی‬ ‫بەاڵم‬ ‫تۆمارکراوە‪،‬‬ ‫پەروەردەییە (دیداکتیکییە) بەمەبەستی‬ ‫تێگەیشتن و دەرسوەرگرتن لە گشت ئەو‬ ‫خەم و خولیا فرە ‪ -‬الیەنەنانەی ڕەوانشاد‬ ‫هەیبوون و بە نهێنیی و نادیار دەریبڕیون‪،‬‬ ‫لەوانە‪ :‬هێنانەئارای زمانی زانستیی‬ ‫نووسینی مێژوو لەڕێی سودبینیین لە‬

‫ئاوەزمەندیی باووباپیران و ئەوەی خودی‬ ‫نووسەرەوە لەگەڵ الیەنەکانی تری زانستی‬ ‫سێمانتیک (پڕاگماتیک) بۆ دەربڕیین بە‬ ‫شاراوەیی‪.‬‬ ‫ڕەچاوکردنی پەیوەندیی لۆژیکیی‬ ‫نێوان سەگمێنتەکانی وشە‪ ،‬فرێز‪ ،‬ڕستە‪،‬‬ ‫پەرەگراف‪ ،‬دەق و بەشەکان لەڕووی‬ ‫واتاوەو بۆ گرێدانیان بەیەکەوە؛ نووسین‬ ‫بە زارو شێوەزاری ئەو ناوچانەی کە‬ ‫ڕوداوەکان تیایاندا ڕوویانداوە لەگەڵ‬ ‫داهێنانی وشەو فرێزی پێویست بۆ بوارو‬ ‫بابەتە جۆراوجۆرەکان‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوانەیشدا سەرنجی ئێمەی‬ ‫خوێنەری بۆ گرنگی و بەهای زمانەکەمان‬ ‫بەگشتیی ڕادەکێشێ‪ .‬کۆکردنەوەی وشەی‬ ‫کوردیی‪ ،‬وەرگرتنی وشەو دەربڕدراوی‬ ‫زارو شێوەزارەکان بۆ ئامادەکردن و‬ ‫نووسینەوەی فەرهەنگی نەتەوەیین‪.‬‬ ‫دروستکردن و داهێنانی زاراوەکانی بۆ‬ ‫تەواوکردن و تۆکمەترکردنی فەرهەنگی‬ ‫زاراوەکانی بوارە جیاوازەکانی وەک‬ ‫سوپاو‬ ‫کارگێڕیی‪،‬‬ ‫فەرمانڕەوایی‪،‬‬ ‫ئابوریین‪.‬‬ ‫بۆئەوەی لە هۆو هۆکارەکانی‬ ‫نووشستەکانی ڕابردوو و باری ئەمڕۆی‬ ‫کوردستان تێبگەین‪ ،‬پرسیار دەکات‌و‬ ‫وەاڵمیش دەداتەوە‪ :‬پرسیارکردنی‬ ‫سەرەتاو هێنانەوەی نامەی کۆتایی‬

‫ه له‌كاك‬ ‫سێ وان ‌‬ ‫نه‌وشیروانه‌وه‌‬

‫کتێبەکە گشت ناوەڕۆکەکانی بەیەکەوە‬ ‫گرێداوە ‪-‬بەردەوام شکستمانخواردووەو‬ ‫نەمانتوانیوە سەربەخۆیی بەدەستبهێنیین‪،‬‬

‫هۆکاری فرە ‪-‬چەشنی‬ ‫لەو جۆرانەیان هەبووە‪،‬‬ ‫کە ئەمڕۆیش ئامادەن‬ ‫و کاریگەرن‪ :‬نەبونی‬ ‫نەتەوەیەک بە تاک‬ ‫و کۆمەڵی نەتەوەو‬ ‫نیشتمانپەروەرو بە خەونی‬ ‫سەربەخۆیی و ئازادیی‬ ‫هاوبەشەوە؛ بێسەروبەریی‬ ‫و هەرکەس بۆخۆی‪،‬‬ ‫واتە نەبونی سیستم؛‬ ‫فەرمانڕەوایی تاکڕەوانە لە‬ ‫خێڵ‪ ،‬عەشیرەو ئیماراتە‬ ‫ناکۆک و ناتەباکان؛ خۆ‪-‬‬ ‫بەکەمزانیین؛ پاراستنی‬ ‫ئارەزووەکانی‬ ‫حەزو‬ ‫لەڕێی‬ ‫خۆ‬ ‫خودی‬ ‫دژایەتیکردنی یەکتریی‬ ‫و پاڵدان بە دەسەاڵتی‬ ‫شاو سوڵتانەوە؛ تەنانەت‬ ‫کوشتن و لەناوبردنی‬ ‫یەکتری لە بەرگی ئاینداو‬ ‫لەپێناویاندا‪.‬‬ ‫کتێبەکە پێماندەڵێت‬ ‫شۆڕش‌و‬ ‫کاتی‬ ‫لە‬ ‫توندوتیژییەکانیشیدا‪ ،‬بیر‪ ،‬مەبەست‬ ‫و ئامانجی ڕەوانشاد هەر سسیتم‪،‬‬ ‫دەستوورو دادپەروەریی بووە‪ .‬واتا بە‬

‫سیستمکردن لەڕێی دەرچوون لە خێڵ و‬ ‫دنیابینیی و بەرژەوەندییە تەسکەکانیەوە‬ ‫بەرەوە داڕشتنی بناغەکانی دەوڵەوت‬ ‫و دەوڵەتداریی لە دامەزراندنی شاری‬ ‫سەردەمیی‪ ،‬دامودەزگاو دامەزراوەو‬ ‫پێڕەوی کارگێڕیی و بەڕێوەبردن و‬ ‫سەرفرازیی دەچین‪.‬‬ ‫بە مەبەستی بەرچاوڕونیی خوێنەر‬ ‫ئەم چەند نموونەیە لە زمانی نووسیینی‬ ‫کاک نەوشیروان دەهێنرێنەوە‪:‬‬ ‫نموونە بۆ وشەداهێنان و کردنی وشەو‬ ‫فرێز بە زاراوە‪:‬‬ ‫‪/‬هێرشهێن‪/ ،/‬باوک_برا‪،/‬‬ ‫‪/‬فەرمانبەریی‪/ ،/‬نەعەرەب‪،/‬‬ ‫‪/‬نائازەریی‪/ ،/‬کارشکێن‪،/‬‬ ‫‪/‬بەهەشت_ئاین‪/ ،/‬ئاین_بەرز‪،/‬‬ ‫‪/‬خێرئەندێش‪/ ،/‬پێهەڵسوڕان‪،/‬‬ ‫‪/‬سەرکزکردن‪/‬؛ ئاگری فەساد‪،‬‬ ‫باجی خوێن‪ ،‬نامەی بەندایەتیی‪،‬‬ ‫نامەی پاڕانەوە‪.‬‬ ‫نموونە بۆ پەیوەندیی لۆژیکیی‬ ‫ناوەوەی وشەو دەربڕدراوەکان لەگەڵ‬ ‫دەربڕدراو بۆ خۆ ‪-‬بەکەمزانین‪ :‬تۆپی‬ ‫سەنگین‪ ،‬عاری هەاڵتن‪ ،‬یاخیبوونی‬ ‫ناڕەوا‪ ،‬بەالداخستنی کاتیی؛ تەمێکردن‬ ‫و سەرپێدانەواندن‪ ،‬ئەم بەندەیەیش‬ ‫بۆ ماچکردنی دەرگا بانگکرا‪ ،‬هیمەتی‬ ‫خاقانی خرۆشا‪ ،‬ئەم بەندە سووکە‪.‬‬

‫نه‌وشیروان مسته‌فا و كه‌ركوك‬

‫ی‬ ‫ره‌زا جه‌واد ته‌ق ‌‬ ‫کە به‌ یاوه‌ری سه‌ید عه‌ممار حه‌كیم‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫شاندێكی هاوپه‌یمانی‌ نیشتمانیی‌ به‌شداری به‬ ‫‌خاكسپاردنی ته‌رمی نه‌وشیروان مسته‌فامان‬ ‫كرد‪ ،‬بۆ ماوه‌یه‌ك له‌ شانده‌كه‌ جیابوومه‌وه‌ و‬ ‫چوومه‌ ناو ئاپۆڕای جه‌ماوه‌رێكی غه‌مگینەوە‪،‬‬ ‫به‌ یه‌ك ده‌نگ هاواریان ده‌كرد “نامرێ‌‪ ،‬نامرێ‌“‬ ‫و دووباره‌یان ده‌كرده‌وه‌‪.‬‬ ‫تێگه‌یشتم له‌ ده‌ستدانی‌ كه‌سێك كه‌‬ ‫سێ خوێندنه‌وه‌م له‌ رووانگه‌ی سیمای‬ ‫كه‌سایه‌تیه‌كه‌یه‌وه‌ بۆ كردووە چەند کاریگەرە‪.‬‬ ‫یه‌كه‌م‪ :‬بیر و رۆشنبیری و تێڕوانین‪،‬‬ ‫بنه‌مای كاری سیاسی سه‌ركرده‌یه‌‪ ،‬به‌و پێیه‌‬ ‫سه‌ركرده‌ی له‌ده‌ستچوو‪ ،‬خوێنه‌رێكی تینو‬ ‫و نووسه‌رێكی بلیمه‌ت و توێژه‌رێكی‬ ‫تایبه‌مه‌ند بوو‪ ،‬به‌تایبه‌تی له‌ تیۆرییه‌كانی‌‬ ‫زانستی كۆمه‌ڵناسی‪.‬‬ ‫دوه‌م ‪ :‬زه‌حمه‌تكێشی و ساده‌یی‬ ‫و بێ فیزی‪ ،‬نهێنی سه‌ركه‌وتنی‌‬ ‫هه‌مو سه‌ركرده‌یه‌كه‌‪ ،‬به‌و‬ ‫پێیه‌ی كاك نه‌وشیروان‬ ‫بوو‬ ‫زه‌حمه‌تكێشێك‬ ‫له‌گه‌ڵ زه‌حمه‌تكێشان‪،‬‬ ‫جه‌نگاوه‌رێك بوو له‌گه‌ڵ‌‬ ‫پێشمه‌رگه‌كان‪ ،‬ساده‌و‬ ‫ساكارێك بوو‪ ،‬به‌بێ‬ ‫رتوش‪.‬‬ ‫‪:‬‬ ‫سێیه ‌م‬ ‫به‌گژ د ا چو نه‌و ە و‬ ‫به‌ر ە نگا ر بو نه‌و ه‌ی‬ ‫گه‌نده‌ڵی‪ ،‬سیمای‌‬ ‫سه ‌ر كر د ه ‌ی‬ ‫خۆشه‌ویسته‌‪ ،‬كه‌‬ ‫له‌ رێگه‌یه‌وه‌ حوكمی‬ ‫دڵی جه‌ماوه‌ر ده‌كات‪.‬‬ ‫نه‌وشیروان‬ ‫كاك‬ ‫بۆیه‌‬ ‫به‌ره‌نگاری گه‌ندەڵی‌ بوو‪ ،‬سه‌ره‌تا‬ ‫له‌ به‌رەنگاری خودی خۆیه‌وه‌‬ ‫ده‌ستیپێكردو دواتر به‌ هاورێكانی‬ ‫دا تێپه‌ری و ئینجا ده‌وروبه‌ری راهێنا‬ ‫به‌رەنگاری گه‌ندڵی ببنه‌وه‌‪ .‬تائێستاش‬ ‫كۆتایی پێ نه‌هاتووه‌ بۆ ئه‌وانه‌شی‌ كه‌‬ ‫ده‌گه‌نه‌ ده‌سه‌اڵت‪.‬‬

‫له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج‬ ‫كه‌ركوك بۆ نه‌وشیروان مسته‌فا‬ ‫ی گرنگ بوو‪ ،‬ئه‌و‬ ‫پرس و بابه‌تێك ‌‬ ‫ی ب ‌ه روگه‌و‬ ‫ی كه‌ركوك ‌‬ ‫ی ئه‌و‌ه ‌‬ ‫سه‌ره‌ڕا ‌‬ ‫ی كوردستان ده‌زانی‌‪،‬‬ ‫ی ئازیز ‌‬ ‫شارێك ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌رده‌وام ره‌خن ‌ه ‌‬ ‫ی كه‌ركوك‬ ‫له‌وان ‌ه ده‌گرت ك ‌ه پرس ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بانگه‌شه‌و میدیای ‌‬ ‫وه‌ك ماركه‌یه‌ك ‌‬ ‫به‌كاردەهێنن‪ .‬له‌سه‌ر كه‌ركوك چه‌ندین‬ ‫جار گفتوگۆمان کردووه‌‪ ،‬به‌رده‌وام‬ ‫ی ئه‌وه‌دا بوو سه‌رمایه‌دار‌ه‬ ‫ل ‌ه خه‌م ‌‬ ‫كه‌ركوكدا‬ ‫ل ‌ه‬ ‫كه‌ركوكییه‌كان‬ ‫ی بكه‌ن و پێویست ‌ه‬ ‫سه‌رمایه‌گوزاری ‌‬ ‫ی كه‌ركوك شاره‌ك ‌ه به‌ته‌نیا‬ ‫به‌رپرسان ‌‬ ‫ی‬ ‫ێ بن‪ ،‬ئه‌مه‌ش جار ‌‬ ‫جێنه‌هێڵن و له‌و ‌‬ ‫ی ناجۆری‌ بۆ ده‌كرا‪.‬‬ ‫وابوو لێكدانه‌وه‌ ‌‬ ‫ی كرد هه‌ندێك ل ‌ه‬ ‫جارێكیان داوا ‌‬

‫كاره‌كته‌ر‌ه سیاسیی ‌ه توركمانه‌كان‬ ‫ببینێ‌‪ ،‬بیرم ‌ه هه‌ندێك ناومان بۆ بردو‬ ‫ی باشبوو (بێ پرسی‌ كه‌سه‌كان‬ ‫پێ ‌‬ ‫ێ ناوه‌كان بنووسم) ك ‌ه چووین‬ ‫نامه‌و ‌‬ ‫ی لێگرتن و بۆ‬ ‫ی بەهێمنیی گوێ ‌‬ ‫بۆ ال ‌‬ ‫ی “ئێم ‌ه ب ‌ه وه‌ره‌ق ‌ه‬ ‫ئه‌وانیش دوا‪ ،‬ئه‌و وت ‌‬ ‫ی مافه‌كانمان ل ‌ه عێراق ده‌كه‌ین‬ ‫داوا ‌‬ ‫و ده‌زانین چیمان ده‌وێ‌‪ ،‬ئێوه‌ش ب ‌ه‬ ‫وه‌ره‌ق ‌ه ب ‌ه ئێم ‌ه بڵێن چیتان ده‌وێ‌‪،‬‬ ‫ی ده‌كه‌ن ب ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫ی داوا ‌‬ ‫ئای‌ا ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ی زۆر كرا‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫جێبه‌جێ‌ ده‌بێ؟” قس ‌ه ‌‬ ‫ی وتم‬ ‫ێ ل ‌ه میوانه‌كان پێ ‌‬ ‫هه‌ستاین یه‌ك ‌‬ ‫ی سه‌رسامی‌ ئه‌م پیاوه‌م‪.‬‬ ‫به‌ڕاست ‌‬ ‫كه‌ركوك بۆ نه‌وشیروان مسته‌فا‬ ‫ی توركمان و عه‌ره‌ب‌و‬ ‫ی رازیكردن ‌‬ ‫سه‌ره‌ڕا ‌‬ ‫كلدۆ ئاشوور‪ ،‬ئه‌وه‌ش بڕابوویه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌بێ ل ‌ه چوارچێو‌هی‌ كوردستاندابێ‪.‬‬ ‫ی ‪٢٠١4‬‬ ‫ێ بڕیاردرا بۆ هه‌ڵبژاردن ‌‬ ‫كات ‌‬ ‫ی پێخۆش‬ ‫هه‌موو كورد پێكه‌وه‌بن‪ ،‬زۆر ‌‬ ‫ی ئه‌و‌ه گرنگ نی ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫بوو‪ ،‬وت ‌‬ ‫كورسی‌ ده‌هێنین یان نا‪ ،‬ئه‌و‌ه گرنگ ‌ه‬ ‫ی‬ ‫كورد پێكه‌وه‌بن‪ ،‬ده‌یانجار گفتوگۆ ‌‬ ‫ی كه‌ركوكه‌و‌ه‬ ‫دوورو درێژمان له‌باره‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫كردووه‌‪ ،‬بۆ یه‌كجاریش ل ‌ه قسه‌كان ‌‬ ‫كاك نه‌وشیرواندا ئه‌وه‌م نه‌بینیوه‌‪ ،‬یان‬ ‫ی زۆر‬ ‫هه‌ستم پێنه‌كردووه‌‪ ،‬ك ‌ه بایه‌خ ‌‬

‫به‌و شاره‌ نه‌دات‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی پڕۆژه‌یه‌ك ‌‬ ‫جارێكیان باس ‌‬ ‫ی كرد‪ ،‬بۆ من ئه‌و‌ه‬ ‫ی ئاودێر ‌‬ ‫گرنگ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌ڵوه‌ست ‌ه بوو‪ ،‬ئه‌و‌ه سه‌ره‌ڕا ‌‬ ‫جێ ‌‬ ‫ی گه‌ور‌هی‌ ل ‌ه‬ ‫ی به‌نداوێك ‌‬ ‫ی باس ‌‬ ‫ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ی خاس ‌ه‬ ‫ناوشوان كرد “ئێستا به‌نداو ‌‬ ‫ی یه‌كێك ‌ه ل ‌ه پڕۆژ‌ه بایه‌خداره‌كان”‬ ‫چا ‌‬ ‫ی‬ ‫ێ ئاو ‌‬ ‫ی ئه‌گه‌ر بتوانر ‌‬ ‫هه‌روه‌ها وت ‌‬ ‫ی رێ‌“‬ ‫گۆپته‌پ ‌ه ب ‌ه رێڕه‌و “لێدان ‌‬ ‫یان ب ‌ه سه‌رخستن بخرێت ‌ه بان و ب ‌ه‬ ‫ته‌نیشت ئاغجه‌له‌ردا شۆڕ بكرێته‌و‌ه‬ ‫بۆ چه‌مچه‌ماڵ و له‌وێشه‌و‌ه ببرێت ‌ه‬ ‫ێ ب ‌ه‬ ‫ی خاسه‌و بگه‌یه‌نر ‌‬ ‫سه‌ر سه‌رچاوه‌ ‌‬ ‫ی ئه‌م ناوچه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ركوك‪ ،‬بێجگ ‌ه له‌و‌ه ‌‬ ‫ی ناو‬ ‫ی ده‌بووژێته‌و‌ه خاسه‌ ‌‬ ‫هه‌موو ‌‬ ‫ی ‌هه‌میش ‌ه‬ ‫كه‌ركوكیش ده‌بێتە روبارێك ‌‬ ‫پڕ ل ‌ه ئاو‪.‬‬ ‫ی ئه‌م پڕۆژه‌ی ‌ه ره‌نگ ‌ه بۆ‬ ‫راست ‌‬ ‫كه‌سانێك زۆر ئه‌سته‌مبێ ك ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫نه‌خش ‌ه ده‌یبینن‪ ،‬یان ب ‌ه قس ‌ه بۆیان‬ ‫ی‬ ‫باس ده‌كرێت‪ ،‬بەاڵم ئه‌گه‌ر كار ‌‬ ‫له‌سه‌ر بكرێت دڵنیام ل ‌ه ئاینده‌دا‬ ‫ی‬ ‫سه‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر بیرمبێ كات ‌‬ ‫ی ل ‌ه‬ ‫ی له‌و كۆڕو سیمیناره‌ ‌‬ ‫خۆیش ‌‬ ‫خاك سه‌باره‌ت كه‌ركوك رێكخرابوو‪،‬‬ ‫ی تر‬ ‫ی ب ‌ه جۆرێك ‌‬ ‫هه‌مان ئه‌م قسه‌ی ‌ه ‌‬

‫كرد‪ ،‬بۆ من گرنگه‌ قسه‌ك ‌ه له‌وه‌دایه‌‪،‬‬ ‫ی ئاودێری‌و‬ ‫ئه‌م كار‌ه بێجگ ‌ه ل ‌ه بایه‌خ ‌‬ ‫ی كشتوكاڵ له‌م ناوچه‌یه‌‪،‬‬ ‫بووژانه‌وه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ده‌بێ ل ‌ه بوار ‌‬ ‫ی گه‌وره‌ش ‌‬ ‫رۆڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫گه‌شتوگوزارو هه‌روه‌ها تاڕاده‌یه‌ك ‌‬ ‫ی چه‌مچه‌ماڵیش‬ ‫ی كه‌م ئاو ‌‬ ‫زۆر كێشه‌ ‌‬ ‫چاره‌سه‌ر ده‌كات‪.‬‬ ‫ی ده‌وتم ده‌بێ‬ ‫چه‌ندینجار پێ ‌‬ ‫به‌رده‌وام له‌سه‌ر كه‌ركوك قسه‌ت‬ ‫ی ئه‌و هه‌رچیم‬ ‫ی قسه‌ ‌‬ ‫هه‌بێ‪ ،‬له‌به‌ر داوا ‌‬ ‫بۆ كرابا بۆ كه‌ركوك ده‌مكرد‪ ،‬لێره‌دا‬ ‫ێ‬ ‫ی وتم؛ ده‌ب ‌‬ ‫راستیه‌ك ده‌گێڕمه‌وه‌‪ ،‬پێ ‌‬ ‫ی رۆژنام ‌ه بۆ‬ ‫رۆژنامه‌یه‌ك وه‌ك رۆژنامه‌ ‌‬ ‫كه‌ركوك ده‌ربكه‌ن‪ ،‬ئه‌وده‌م سه‌ره‌تا بوو‬ ‫ی رۆژنامه‌ش ده‌رده‌چوو‪،‬‬ ‫تاز‌ه رۆژنامه‌ ‌‬ ‫هه‌ندێك له‌مپه‌رو گرفت هه‌بوون‪ ،‬من‬ ‫نه‌مویست وا تێبگات ك ‌ه له‌مپه‌رو‬ ‫گرفت هه‌ن‪ ،‬ته‌نانه‌ت جارێك بارام‬ ‫ی وت كاك‬ ‫ی رۆژنامه‌نووس پێ ‌‬ ‫سوبح ‌‬ ‫ی‬ ‫نه‌وشیروان كه‌ركوكتان له‌بیربێ‪ ،‬وت ‌‬ ‫“ئه‌م براده‌ره‌مان راسپاردووه‌‪ ،‬کەچی‬ ‫ی كێشه‌ك ‌ه چی ‌ه‬ ‫هیچ ناكات” نه‌یده‌زان ‌‬ ‫ی رێگرییه‌كانم بۆ نەكرد‪،‬‬ ‫منیش باس ‌‬ ‫سه‌باره‌ت كه‌ركوك و كاك نه‌وشیروان‬ ‫ی بكه‌م‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫زۆر بابه‌ت هه‌ی ‌ه باس ‌‬ ‫ی خۆی‌‪.‬‬ ‫كات و رۆژ ‌‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫نەوشیروان مستەفا‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫ه خه‌ڵک‬ ‫به‌هاران ک ‌‬ ‫ه سه‌یران‬ ‫ئه‌بینم ل ‌‬

‫ه جلی‬ ‫به‌دڵی خۆش و ب ‌‬ ‫جوانه‌وه‌‪ ،‬زۆر زۆرم‬ ‫پێ خۆش ئه‌بێ‬ ‫مێژووى تۆمارکردنى ئەم چاوپێکەوتنە‬ ‫بۆ ‪ ١٩‬ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە کە‬ ‫تێیدا ئاوات دەخوازێ خەڵکى کوردستان‬ ‫لە ئاهەنگ و خۆشیدابن و یەکێک لەو‬ ‫دیمەنانەی دڵخۆشیکردووە ئەوەبووە‬ ‫به‌هاران و هاوینان‌خه‌ڵک ل ‌ه سه‌یرانن به‬ ‫‌دڵی خۆش و ب ‌ه جلی جوانه‌وه‪.‬‬ ‫لەو چاوپێکەوتنەدا‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا لە زارى خۆیەوە کۆمەڵێک‬ ‫زانیارى پێشتر باسنەکراو لەسەر ژیانی‬ ‫تایبەتی خۆى و سەردەمی منداڵیی و‬ ‫بەشێک لە یادەوەرییەکانى لە گەڕەکی‬ ‫سەرشەقام و بەرخانەقاى شارى سلێمانى‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬لە باسی ئەدەب و هونەرو‬ ‫گۆرانیی کوردیدا‪ ،‬ناوی ژمارەیەک‬ ‫شاعیرو هونەرمەندو ئەدیب دەهێنێ کە‬ ‫کاریگەرییان لەسەری هەبوووە‪.‬‬ ‫ژیانی خێزانیی‬ ‫لە سەرەتای چاوپێکەوتنەکەدا‪،‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا بە کورتە باسێک‬ ‫رۆژو شوێنی لە دایکبوونی و ژیانی‬ ‫خێزانیی باسدەکات و دەڵێت‪ :‬رۆژی‬ ‫‪١٩٤٤/١٢/٢٢‬لە کۆاڵنی شیوی قازی‬ ‫بەرخانەقا‪ ،‬لە گەڕەکی سەرشەقام لە‬ ‫دایکبووم و خێزانەکەم ناوی شوعلە عەلی‬ ‫سەعیدە‪ .‬سێ منداڵم هەیە‪ ،‬یەکەمیان‬ ‫کوڕە ناوی نمایە‪ ،‬نما یەکێکە لەو ناوانەی‬ ‫کە لەکاتی خۆیدا لە خەباتی نهێنی‬ ‫بەکارم ئەهێنا‪ ،‬چونکە کورتکراوەی ناوی‬ ‫خۆم و باوکم و باپیرمە‪ .‬دوو منداڵەکەى‬ ‫دیکەم کوڕو کچێکى دووانەن کوڕەکەیان‬ ‫ناوی چیایە‪ ،‬کچەکەیان ناوی چرایە‪.‬‬ ‫سلێمانى و ‪ ٢١‬ساڵ دابڕان‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە باسی خوێندن‬ ‫و ژیانی منداڵیدا ئاماژە بەوە دەکات؛‬ ‫“لە سلێمانی سەرەتایی و ناوەندیم تەواو‬ ‫کردووە‪ ،‬دواتر لە زانکۆی بەغدا علومی‬ ‫سیاسی‪-‬م خوێندووە‪ ،‬پاشان رۆشتووم‬ ‫بۆ زانکۆی ڤییەنا عیالقاتی دەولی‪-‬م‬ ‫خوێندووە‪ .‬لەکاتی چوون بۆ قوتابخانە‪،‬‬ ‫ئەوەی لە بیرمبێ جانتام پێ نەبوو‪،‬‬ ‫کتێبەکانم بە دەستەوە ئەگرت”‪.‬‬ ‫هەر لەبارەى ژیانى منداڵییەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫“هاوڕێم زۆر بووە‪ ،‬چونکە من خەڵکی‬ ‫گەڕەکێکم کە منداڵی زۆر لە کۆاڵنەکەدا‬ ‫بووە‪ ،‬سێ مەکتەب لە کۆاڵنەکەی ئێمەدا‬ ‫بوو‪ ،‬بێجگە لەوەی کۆاڵنەکەی ئێمەش‬ ‫منداڵی زۆر بووە‪ ،‬بەتایبەتی خانووی‬ ‫وا هەبوو سێ بۆ چوار ماڵی تێدابوو‪.‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی ژیانێکی زۆر نائارام و‬ ‫ناڕێکوپێکم هەبووە‪ ،‬لە هەر قۆناغێکدا‬ ‫مەجموعەیەک هاوڕێم هەبووە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٧٠‬لە سلێمانی چوومەتە‬ ‫دەرەوەو تا ساڵی ‪ ١٩٩١‬نەهاتوومەتەوە‬ ‫بۆ سلێمانی‪ ٢١ ،‬ساڵ لە سلێمانی نەبووم‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە دابڕاوم‪.‬‬ ‫“ئێستاش خۆم زۆر لەزەت لەوە ئەبینم‬ ‫بەناو شاردا ئەسوڕێمەوە‪ ،‬زۆر جاری وایە‬ ‫توشی هەندێ ناسیاوم ئەبم کە ‪ ٣٠‬ساڵە‬ ‫نەمبینیوە‪ ،‬من لە شارەکەی خۆما زۆر‬ ‫هەست بە ئەمینی و دڵنیایی ئەکەم‪ ،‬هیچ‬

‫جۆرە ترسێکم نییە‪ ،‬زۆر بە دەگمەنیش‬ ‫وا رێککەوتووە مەسەلەن یەکێک لەسەر‬ ‫جادە ئێخەم بگرێ بۆ ئیشێک‪ .‬قەت‬ ‫رۆژێک لە ڕۆژان شعورم بەوە نەکردووە‬ ‫یەکێک بە خراپە لە من نزیک بووبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی کە هاتبێتیش رەنگە ئیشێکی‬ ‫هەبووبێ یان پێویستییەکی هەبووبێ”‪.‬‬ ‫بیرەوەرییەکانی بەرخانەقا‬ ‫لە بەشێکی تری چاوپێکەوتنەکەیدا‪،‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬ئاماژە بە هەندێ‬ ‫بیرەوەری و یادگاری گەڕەکی سەرشەقام‬ ‫و بەرخانەقا و کەسایەتییەکانی ئەو‬ ‫گەڕەکە دەکات و دەڵێت‪“ :‬بیرەوەری‬ ‫زۆر خۆشم هەیە لەبەرخانەقا‪ ،‬لە راستیدا‬ ‫بەرخانەقا گەڕەک نییە‪ ،‬ناوچەیەکە‬ ‫لە گەڕەکی سەرشەقام کە کەوتووەتە‬ ‫بەرخانەقای مەوالنا خالیدی نەقشبەندی‪،‬‬ ‫کەوتووەتە بەر ئەو خانەقایە بۆیە پێی‬ ‫ئەڵێن بەرخانەقا‪ .‬ئەو گەڕەکە یەکێک بوو‬ ‫لەو گەڕەکانەی پەیوەندی کۆمەاڵیەتی‬ ‫لەنێوان ماڵەکاندا زۆر بەهێز بوو‪ ،‬خەڵک‬ ‫یەکترییان خۆش ئەویست‪ ،‬لەکاتی‬ ‫پێویستیدا بە دەم یەکترەوە ئەڕۆیشتن‪،‬‬ ‫لە کاتی خۆشی و ناخۆشیدا لە یەکتریان‬ ‫ئەپرسییەوە‪ .‬لە بەینی دراوسێکانا‬ ‫هاتوچۆ هەبوو‪ ،‬لەناو گەنجەکانا یەکێتی‬ ‫و برایەتی لەبەینا هەبوو‪ ،‬بێجگە لەوەی‬ ‫گەڕەکێکی سیاسی بوو‪ ،‬لەسەردەمی‬ ‫پاشایاتیدا زۆر جار لەو ناوچەیەوە‬ ‫خۆپیشاندانی سلێمانی دەستی پێئەکرد”‪.‬‬ ‫“لەو گەڕەکە کۆمەڵێ خەڵکی ناسراوو‬ ‫هەڵکەوتوو پەیدا بوون‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬لەوانە‬ ‫نوری ئەحمەدی تەها‪ ،‬کامەرانی شاعیرو‬ ‫براکانی‪ ،‬د‪ .‬نەوزاد عەتار‪ ،‬بەشێک لە‬ ‫شاڵییەکان کە بەشی زۆریان دکتۆرن‪،‬‬ ‫موهەندیسن‪ ،‬دکتۆر عەزیزی شاڵی کە‬ ‫کاتی خۆی مامۆستا بوو لە جامیعەی‬ ‫سەاڵحەدین لە هەولێر‪ ،‬ئەویش یەکێکە‬ ‫لە خەڵکی ئەو کۆاڵنەی ئێمە‪ ،‬یەعنی‬ ‫خەڵکی ئەو کۆاڵنە هەموو رویان کردۆتە‬ ‫خوێندەواری و لە بووای سیاسیدا زۆر‬ ‫پێشکەوتوون”‪.‬‬ ‫ئەدەب و هۆنراوە‬ ‫لە وەاڵمی پرسیاری یەکەم کتێب کە‬ ‫خوێندویەتییەوە‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫دەڵێت‪“ :‬لەراستیدا بیرم نەماوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رەنگە دیوانی شیعر بووبێ”‪ .‬سەبارەت‬ ‫بە کاریگەری بەرهەمی نووسەرانی‬ ‫بوواری ئەدەبیش‪“ ،‬بە گشتی من‬ ‫نووسینی پێشەنگەکانی نوسەری کوردیم‬ ‫بەالوە زۆر گرنگە‪ ،‬لەوانە نالی و سالم‬ ‫و پیره‌مێرد‪ ،‬نووسینەکانی پیرەمێرد‬ ‫زۆر کاری تێکردووم‪ ،‬نووسینەکانی‬ ‫ئەمین زەکی بەگ‪ ،‬تۆفیق وەهبی‪ ،‬شێخ‬ ‫محەمەدی خاڵ‪ ،‬عەالدین سەجادی‪ ،‬کە‬ ‫ئەوانە پێشەنگی نووسینی کوردین‪ ،‬الی‬ ‫من ئەوانە زۆر بە نرخ بوون و کاریان‬ ‫تێکردوم”‪.‬‬ ‫ئەو هۆنراوەیەى‬ ‫شەهیدى نووسیوە‪:‬‬

‫بۆ‬

‫هاوڕێیەکى‬

‫ئەی هەڤاڵی بێ سەروشوێن‬ ‫رەنگی ئاسۆ نیشتوەتە خوێن‬ ‫دوای نۆژدان و هەڵنان گوتن‬ ‫وا خەڵکی دیسان ئەبزوێن‬ ‫ئەمە یەکێکە لە هۆنراوەکانی نەوشیروان‬ ‫مستەفاو سەبارەت بە ناوەرۆکی ئەو‬ ‫هۆنراوەیە دەڵێت‪“ :‬ئەوە شیعرێکە خۆم‬ ‫دامناوە‪ ،‬دامناوە بۆ کۆمەڵێک لەوانەی‬ ‫کە لە شەڕێکی ناوخۆدا کوژران‪ ،‬یەکێک‬ ‫لەوانە لە هاوڕێ هەرە خۆشەویستەکانم‬ ‫بوو کەرکوکی بوو‪ ،‬بێجگە لەوەی هاوڕێم‬ ‫بوو لە رێبازی سیاسیشدا هاوبیری‬ ‫یەکتری بووین‪ ،‬لەوانە بووین لەناو ئەو‬ ‫حزبەی ئیشمان تیا ئەکرد‪ ،‬ئەگەر ئەویش‬ ‫بمایە ئەبوو بە یەکێک لە سەرکردەکانی‬ ‫کۆمەڵە‪ .‬بێجگە لەوەی کە کوژرا‪،‬‬ ‫جەنازەکەشی نەدۆزرایەوە”‪.‬‬ ‫سەرچیمەن و دەرگەزێن و‬ ‫گومرگە سوتاو‬ ‫لە چاوپێکەوتنەکەدا زیاتر باس لە‬ ‫گەڕەکە دێرینەکانى شارى سلێمانى‬ ‫دەکات و وەک گفتوگۆ هەمیشەییەکانى‬ ‫و نووسینەکانى شیکردنەوەیان بۆدەکات‬ ‫و دەڵێت‪“ :‬سەرچیمەن لەبەرئەوەی‬ ‫ناوچەیەکی دەشتایی و چیمەنی تیا‬ ‫بووە‪ ،‬لەپێشدا قاوەخانەیەکیان لێ‬ ‫دروستکردووە‪ ،‬ناویان ناوە قاوەخانەی‬ ‫سەر چیمەن‪ ،‬دواتر چاپخانەکەی ژیان و‬ ‫پیرەمێرد لەو ناوچەیەدا بوو‪ .‬دەرگەزێن‬ ‫لەناوی دێیەکەوە هاتووە کە لە بازیانە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئەڵێن ئەوانەی کە دەرگەزێنیان‬ ‫ئاوەیان کردۆتەوە لە گەڕەکێکەوە هاتوون‬ ‫لە هەمەدانەوەو گەڕەکەکە ناوی دەرگەزێن‬ ‫بووە‪ ،‬ئەمانە تاجرو دەوڵەمەند بوون‪،‬‬ ‫بەهۆی چەوسانەوەی دینییەوە هاتون و‬ ‫ئەم دەرگەزێنەیان ئاوەدان کردووەتەوە”‪.‬‬ ‫ئەوەش دەخاتەڕو کە “گومرگە سوتاو”‬ ‫خانێک بووە و گومرگی تیا وەرگیراوە‪،‬‬ ‫سوتاوە‪ .‬بۆ نموونە سەرشەقام بۆیە ناوی‬ ‫سەرشەقامە‪ ،‬چونکە رێگەی سەرەکی‬ ‫کاروانیی بووە بۆ بەغدا‪.‬‬ ‫هونەرو گۆرانی کوردی‬ ‫وەک لە چاوپێکەوتنەکەدا ئاماژەی بۆ‬ ‫کردووە‪ ،‬نەوشیروان مستەفا تا رادەیەک‬ ‫گوێى لە گۆرانی کوردی گرتووەو دەڵێت‪:‬‬ ‫“چەند جۆرێکیان هەیە‪ ،‬بۆ نموونە لە‬ ‫گۆرانیبێژە کۆنەکاندا حەزم لە دەنگی‬ ‫سێوە‪ ،‬تایەر تۆفیق‪ ،‬حەسەن زیرەک‪،‬‬ ‫عەلی مەردان‪ ،‬ماملێ‪ .‬لەم گەنجانەش‬ ‫کۆمەڵێکیان هەیە کە بەڕاستی دەنگیان‬ ‫خۆشە‪ ،‬گۆرانییەکانیان خۆشە‪ ،‬لەوانە‬ ‫بەهجەت یەحیا یەکێکە لەوانەی بێجگە‬ ‫لەوەی دەنگی خۆشە‪ ،‬وشەی جوانیش‬ ‫هەڵئەبژێرێ‪ .‬دانا غەنی‪ ،‬سەید ئەحمەدی‬ ‫بەرزنجی‪ ،‬ئەمانە هەم شیعری جوان‬ ‫هەڵئەبژێرن هەم دەنگیشیان خۆشەو‬ ‫ئاوازەکانیشیان خۆشە”‪.‬‬ ‫هەر لە چوارچێوەی ئەو بابەتەدا‪،‬‬ ‫بەمشێوەیە باس لە حەمەساڵح دیالن‬ ‫و ژمارەیەک هونەرمەندی تر دەکات‬

‫“حەمەساڵح دیالن دەنگی زۆر خۆشە‪،‬‬ ‫یەکێکم لەو کەسانەی زۆر حەز ئەکەم‬ ‫گوێی لێ بگرم‪ .‬خۆشم بە شەخسی‬ ‫دۆستایەتیم لەگەڵی هەبوو‪ ،‬سەد‬ ‫خۆزگە گۆرانی زۆری ئەوت‪ ،‬ئەو خۆی‬ ‫پێیناخۆش بوو کە خەڵک وەکو گۆرانیبێژ‬ ‫تەماشای بکەن‪ ،‬پێیخۆش بوو خەڵک‬ ‫بە شاعیرو رۆشنبیرو ئەدیب و ئەوەی‬ ‫بزانن‪ ،‬لە راستیدا شاعیرێکی گەورەیە‪،‬‬ ‫رۆشنبیرێکی گەورەش بوو لەهەمانکاتدا‬ ‫تێکۆشەرێکی گەورەش بوو‪ ،‬چونکە زۆر‬ ‫لەسەر کوردایەتی دەربەدەر بوو‪ ،‬عەزیەتی‬ ‫بینیوە‪ ،‬حەپس بووە‪ .‬بەاڵم دەنگیشی‬ ‫زۆر خۆش بوو ئاوازیشی زۆر باش ئەزانی‬ ‫کەلیماتیشی باش هەڵئەبژارد‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە کەمی وتوە”‪.‬‬ ‫هەروەها “محەمەدی ماملێ‪ ،‬بەالمەوە‬ ‫یەکێکە لە گۆرانیبێژە هەرە گەورەکانی‬ ‫کورد‪ .‬سێوە‪ ،‬بەالی منەوە هەر خۆی‬ ‫شتێکی زۆر تایبەتییە‪ .‬نەجمەدینی‬ ‫غواڵمی‪ ،‬ئەویش حەزم لە دەنگییەتی‪.‬‬ ‫حەسەن زیرەک مەدرەسەیەکی تایبەتییە‬ ‫لە گۆرانی کوردیدا”‪.‬‬ ‫گرنگیى بە خواردن نەداوە‬ ‫لە باسی خواردنیشدا ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫دەکات “بەگشتی خواردنم زۆر بەالوە‬ ‫گرنگ نییە‪ ،‬هەرچییەکبێ‪ ،‬ئەوەنە ئەخۆم‬ ‫کە پێویستبێت” و هەروەها باخچە و گوڵ‬ ‫و گوڵزار بەیەکێک لە “هیوایەتەکانی”‬ ‫دادەنێت و وتی‪“ :‬باخچە و گوڵ و گوڵزار‬ ‫یەکێکە لە هیواتە هەرە خۆشەکانم‪،‬‬ ‫یەکێکە لەو شتانەی کە لەزەتی لێ‬ ‫ئەبینم‪ ،‬گوڵ بەخێو ئەکەم‪ ،‬گوڵ ئەبینم‪،‬‬ ‫بۆنی ئەکەم‪ ،‬کە سەیر ئەکەم پەڕەکەی‬ ‫گەشاوەتەوە زۆر زۆر حەزم لێیەتی‪ ،‬لە‬ ‫منداڵیشمەوە وابووم‪ ،‬بۆ ئاگاداریت لە‬ ‫شاخیش کە هەلومەرجی شاخ چەند‬ ‫سەخت و زەحمەت بوو‪ ،‬لە ناوزەنگ من‬ ‫لەبەردەمی مەقەڕەکەمانا شوێنێکم تەخت‬ ‫کردبوو‪ ،‬یەک حەوزی زۆر جوانم تیا‬ ‫دروست کردبوو‪ ،‬بە بۆیەی شین رەنگم‬ ‫کردبوو‪ .‬هەر چواردەورەکەیم کردبوو بە‬ ‫جوانترین گوڵ‪ ،‬لە زستانیشا بە نایلۆن‬ ‫ئەمگرت و گوڵم تیا بەخێو ئەکرد”‪.‬‬ ‫لە باسى جەژن ‪-‬دا‬ ‫نەوشیروان مستەفا ئاماژە بە جەژن‬ ‫لە سەردەمی منداڵیی و سەردەمی‬ ‫پێشمەرگایەتی و الیەنی کۆمەاڵیەتی‬ ‫شاری سلێمانی و دەکات دەڵێت‪“ :‬زەمانی‬ ‫ئێمە جەژن تامێکی تایبەتی هەبوو‪،‬‬ ‫چونکە منداڵ بەتایبەت جلی تازەیان‬ ‫بۆ ئەکرد خۆی ئەگۆڕی‪ ،‬گەڕەکی ئێمە‬ ‫لە خوارییەوە دەشتاییەکەی گەورەی‬ ‫لێ بوو‪ ،‬لەوێ چەرخ و فەلەقیان دائەنا‪.‬‬ ‫دۆندرمەیان دائەنا‪ ،‬پاقلەیان دائەنا و مناڵ‬ ‫خۆیان ئەگۆڕی و ئەچون بۆ ئەوێ بۆ‬ ‫گەڕان بۆ وەخت بەسەربردن و بەناو شارا‬ ‫ئەسوڕانەوەو نەوعێکی جیاواز بوو لە هی‬ ‫ئێستا”‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەو ئەوکاتەی لە شاخ‬ ‫بووین جەژنمان ئەکرد بەتایبەتی ئەو‬

‫کاتانەی جێگیر ببووین‪ ،‬ئێمەش وەکو‬ ‫خەڵکی تر جەژنمان ئەکرد‪ ،‬بەاڵم شەرت‬ ‫نییە بەیانییەکەی چێشتمان لێ بنایە‪،‬‬ ‫مەسەلەن لە هەموو مقەڕەکانا گۆشت‬ ‫ئەخورا‪ ،‬برنجیان لێ ئەنا‪ ،‬شلەی خۆشیان‬ ‫لێ ئەنا‪ ،‬جەژنە پیرۆزەیان لە یەکتری‬ ‫ئەکرد‪ ،‬ئەگەر نزیک بووینایە لە دێهات‪،‬‬ ‫لە مزگەوتەکانا لەگەڵ خەڵکدا جەژنمان‬ ‫ئەکرد‪ ،‬جەژنە پیرۆزەمان لەگەڵ یەکتر‬ ‫ئەکرد‪ .‬ئێمە دابڕاو نەبووین لە خەڵک”‪.‬‬ ‫لە باسی جلوبەرگی کوردیدا‪،‬‬ ‫“مرادخانی”‬ ‫مستەفا‬ ‫نه‌وشیروان‬ ‫هەڵدەبژێرێت و پێیوایە “مرادخانی له‌‬ ‫هه‌مویان موریح ترە بۆ له‌به‌رکردن”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە جیاوازی کۆمەاڵیەتیش‬ ‫لە سەردەمی ئێستاو رابردوودا‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫“جیاوازی کۆمەاڵیەتی ئەگەر چەند‬ ‫الیەنێکی بگرین‪ ،‬پێموایە سلێمانی بە‬ ‫درێژایی زەمەن شارێکی کراوە بووە‪،‬‬ ‫سلێمانی بە درێژایی زەمەن ئافرەت تیایدا‬ ‫رێزلێگیراو بووە‪ ،‬هەمیشە لەناو خێزانی‬ ‫خەڵکی سلێمانی رێزی ژنیان گرتووە‪،‬‬ ‫کە کچیان بە شوو داوە پرسیان بە‬ ‫خۆی کردووە‪ .‬زۆر بە دەگمەن وابووە‬ ‫کە شتیان بەسەردا سەپاندبێ‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوە لە سییەکانەوە قوتابخانەی کچان‬ ‫هەبووە لەبەرئەوە ئەبینن لەناو شاری‬ ‫سلێمانیدا هەزاران ئافرەتی خوێندەوار‬ ‫پێگەیشتووە‪ ،‬دکتۆریان تیایە‪ ،‬محامییان‬ ‫تیایە‪ ،‬موهەندیسیان تیایە‪ ،‬مامۆستایان‬ ‫تیایە‪ ،‬خەڵکی خوێندەواری باشیان تیایە‪،‬‬ ‫من مەبەستم ئەوەیە سلێمانی هەمیشە‬ ‫شارێکی کراوە بووە‪ ،‬لە راستیشدا لە‬ ‫بەینی دەوڵەمەندو فەقیری جاراندا ڕەنگە‬ ‫ئاستی گوزەرانی خەڵک نزمتر بووبێ لە‬ ‫ئێستا‪ ،‬بەاڵم پێموایە دەوڵەمەندەکانی‬ ‫زەمانی جاران زۆر خێرەومەندو یارمەتی‬ ‫فەقیرو هەژاریان داوە بەتایبەتی لە کاتی‬ ‫جەژنان و لێقەومانا‪ ،‬بەڵێ سلێمانی زۆر‬ ‫زۆر گۆڕاوەو جێگەی دڵخۆشییە”‪.‬‬ ‫هەروەک لە وەاڵمی پرسیارێکدا‬ ‫سەبارەت بە جوانترین نەریتی کوردەواری‬ ‫ئەوە دەخاتەڕوو‪ ،‬کە “راستگۆیی‪،‬‬ ‫جوامێری‪ ،‬رێزگرتنی خەڵک‪ ،‬دوزمانی‬ ‫نەکردن‪ ،‬دڵپاکی‪ ،‬دەستپاکی‪ ،‬داوێن‬ ‫پاکی‪ .‬ئەوانە هەمووی نەریتی جوانن‪،‬‬ ‫ئەمانە بە یەکیشەوە جوانن”‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا چ ئاواتێکی‬ ‫خواستووە؟‬ ‫لە کۆتایی چاوپێکەوتنەکەداو لە‬ ‫وەاڵمی پرسیاری ئەوەی چ ئاواتێکی هەیە‪،‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەڵێت‪“ :‬ئومێدم وایەو‬ ‫حه‌زئه‌که‌م خه‌ڵک هه‌موی له‌ خۆشیدابێ‪.‬‬ ‫به‌هاران و هاوینان که‌ خه‌ڵک ئه‌بینم له‌‬ ‫سه‌یران به‌دڵی خۆش و به‌ جلی جوانه‌وه‌‬ ‫خواردنی خۆشیان له‌به‌رده‌مه‪ ‌،‬زۆر زۆرم‬ ‫پێ خۆش ئه‌بێ‪ .‬ئومێدم وایه‌ که‌ هه‌مو‬ ‫رۆژێک هه‌ر جه‌ژن بێت بۆ خه‌ڵک‪،‬‬ ‫خۆشی بێت‪ ،‬خه‌ڵک له‌ ئیسراحه‌تدابن‬ ‫له‌ ره‌فاهیه‌تدابن له‌ ئاسوده‌ییابن ژیانیان‬ ‫باش بێت گیروگرفتیان نه‌بێت”‪.‬‬ ‫سایتی سبەی ئامادەی کردووە‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� �مس ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫‪2‬‬ ‫نەوشیروان مستەفاو‬ ‫كولتووری‬ ‫ناتوندوتیژیی‬

‫سیروان رەشید‬ ‫«ئێمە هەموو شێوازەكانی توندوتیژی‬ ‫رەتدەكەینەوە»‪« ،‬ئێمە هەر لەسەرەتاوە‬ ‫جواڵنەوەكەمان‪ ،‬نیەتی ئەوەی هێناوە‬ ‫جواڵنەوەیەكی هێمنانە بێت‪ ،‬جواڵنەوەیەكی‬ ‫ئاشتیانە بێ‪ ،‬جواڵنەوەیەكی دیموكراتیانە بێ‌‪،‬‬ ‫جواڵنەوەیەك بێ پشت ببەستێت بە خەباتی‬ ‫مەدەنی»‬ ‫نەوشیروان مستەفا وەك یەكێك لە فیگەرە‬ ‫سیاسیەكانی كورد‪ ،‬بەدرێژایی ئەزموونی‬ ‫حكومڕانی كوردیی لە باشوری كوردستان دا‪،‬‬ ‫هەوڵیدا كولتوورێكی سیاسی نوێ لە كوردستاندا‬ ‫بچەسپێنێت‪ ،‬كە لەبری كاركردن بە پرەنسیپی‬ ‫یەكتر سڕینەوە كار بە بنەمای یەكتر قبوڵكردن‬ ‫بكرێت‪ ،‬یەكێك لە تایبەتمەندییە گرنگەكانی‬ ‫كەسایەتی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬لە هەڕەتی‬ ‫گەنجێتییەوە تا ساتەوەختی كۆچكردنی‪،‬‬ ‫بریتیبوو لەوەی بەردەوام كەسێكی «كردە»بووە‬ ‫هەروەك چۆن لە سەردەمی شاخدا بەرامبەر بە‬ ‫دەسەاڵتێك كە جگە لەبەكارهێنانی زمانی هێز‬ ‫هیچ زمانێكی تر تێنەدەگەیشت‪ ،‬چەكی دانەناو‬ ‫چۆكی دانەدا‪ ،‬لەسەردەمی ڕاپەڕیندا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لە دوای هەڵبژاردنی ساڵی ‪ 1992‬وە‪ ،‬باوەڕێكی‬ ‫نەگۆڕی بە پێویستی دامەزراندنی داموودەزگای‬ ‫نیشتیمانی بوو‪ ،‬لەدوای ساڵی ‪2000‬یشەوە‪،‬‬ ‫هەوڵەكانی خۆی شێلگیرانە خستە گەڕ بۆ‬ ‫ئەنجامدانی ڕیفۆرم و گۆڕانی سیستمی حزبایەتی‬ ‫و حكومڕانی كوردستان‪ ،‬كە لەو پێناوەشدا‬ ‫بۆ یەكەمجار لە دەیەی یەكەمی ‪2000‬وە‪،‬‬ ‫سەركردایەتی بزووتنەوەیەكی ڕاستەقینەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی مەدەنیانەی كرد‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬باش دەیزانی حكومڕانی‬ ‫یەكێتی و پارتی حكومڕانییەكی نادادپەروەرانەو‬ ‫پڕ لە گەندەڵییەو لەسەر بنەمای درۆو دراوو‬ ‫ناشەفافیەت و تاریكی بنیاتنراوە‪ ،‬بۆیە هات‬ ‫مۆمێكی داگیرساند‪ ،‬كە بنەمای كاركردنی‬ ‫هێزەكەشی لەسەر ناتوندوتیژی بنیاتناو بەدەق‬ ‫لە چاوپێكەوتنێكیدا دەڵ ‌ێ “بزوتنە‌وە‌ی گۆڕان‬ ‫هێزێك نیی ‌ە ڕق و بوغزی سیاسیی و كۆمە‌اڵیە‌تیی‬ ‫ئاراستە‌ی بكات‪ ،‬ئێم ‌ە لە‌ناوە‌ڕۆكدا كار بۆ كۆتایی‬ ‫پێهێنانی ئە‌م ڕق و كین ‌ە سیاسیی ‌ە ترسناكە‌‬ ‫ئە‌كە‌ین‪ ،‬ك ‌ە كۆمە‌ڵگە‌ی ئێمە‌ی لە‌ناوە‌و‌ە پارچە‌‬ ‫پارچ ‌ە كردووە‌”‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬زۆر پەرۆش بوو بۆ‬ ‫ئەوەی كورد ئەزموونی حكومڕانی كاراو شەفاف‬ ‫و دیموكراسی و ئازادو كراوەی هەبێت‪ ،‬خوازیاری‬ ‫ئەوەش بوو‪ ،‬كوردیش وەك زۆرینەی گەالنی‬ ‫پێشكەوتووی دنیا‪ ،‬دەستاودەستكردنی دەسەاڵت‬ ‫و قبوڵكردنی دۆڕان ئەزموون بكات‌و ببێتە‬ ‫خاوەنی سەرمایەیەكی ئەخالقی‪ ،‬لەو پێناوەشدا‬ ‫باوەڕی تەواوی بە خەباتی مەدەنی‌و ئاشتیانە‬ ‫بوو هەوڵیشیدا دەسەاڵتدارانی هەرێم‪ ،‬بخاتە‬ ‫سەر ئەو باوەڕەی كە كاركردن بە پڕەنسیپەكانی‬ ‫دیموكراسی و دادپەروەری نەك هەر كوردستان‬ ‫بەهێز دەكات‪ ،‬بەڵكو مانەوەو سەرفرازی خۆشیان‬ ‫مسۆگەر دەكات‪.‬‬ ‫دامەزراندنی بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬هەوڵێك بوو‬ ‫بۆ دەرهێنانی كوردستان لە ملمالنێی كالسیكی‬ ‫جەاللی و مەالیی‪ ،‬بۆ نوێكردنەوەی ئەزموونی‬ ‫دەسەاڵتی كوردی لە هەموو ئاستێكدا‪ ،‬كە لەبری‬ ‫ئەوەی زۆرانبازییەكانی ناوماڵی كوردی بە چەك‬ ‫و خیانەت لەیەككردن یەكالبكرێنەوە‪ ،‬لە ڕێگەی‬ ‫هەڵبژاردنی شەفاف و بێ گزی و سندوقەكانی‬ ‫دەنگدانەوە یەكالیی بكرێتەوە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬زۆر مەبەستی بوو نەریت‬ ‫و كولتووری خەباتی ناتوندوتیژیی و ئاشتیانە‬ ‫لە كوردستاندا بچەسپێنێت‪ ،‬چونكە دەیزانی‬ ‫ئەزموونی حكومڕانی كوردی‪ ،‬ئەگەر پێشنەكەوێ‬ ‫و گەشەنەكات‪ ،‬سەرئەنجام لەبەردەم پیالنی‬ ‫دەرەكیدا توانای خۆپاراستنی نامێنێت و هاڕە‬ ‫دەكات!‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫ئەی پیاوی خۆخوڵقێن‪ ..‬یادت بەخێر‬ ‫ئەنوەری رەشی ئەوڵاڵ‬ ‫زۆرمان بینی لە بگرە و بەردە؛‬ ‫بەرزی و نزمییەکانی رۆژگاردا نوقم‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫یانی رێکردن بەنێو ئەو هەموو‬ ‫چەپەڵیانەی ئەو دۆخەو ئەمڕۆدا‪،‬‬ ‫بۆ خولیای بەرز؛ مەحاڵ نەبێ‪،‬‬ ‫ئەستەمێکە‪.‬‬ ‫هەر ئەوەشە لە دژوارییەکاندا؛‬ ‫هەستی هێزی لە تۆدا بەرجەستە کردو‬ ‫خوڵقاند‪.‬‬ ‫من بنجبڕانە ئەو گڕو تینەم لە تۆدا‬ ‫دی‪ ..‬ئەی پیاوی خۆخوڵقێن و خاکەڕا‪.‬‬ ‫بە دیوە سیاسییەکەیدا‪ ،‬تۆ تەنیا‬ ‫نیت مادام دەتەوێ سەرلەنوێ کێشی‬ ‫هەموو شتەکان دیاری بکەیتەوە‪.‬‬ ‫چیبکەین‪ ،‬لەنێو ئەو هەموو پیاوە‬ ‫گزگالنەی سیاسەتدا‪ ،‬تۆ بڵندترین‬ ‫دیاربوویت‪ ،‬نەدەکرا پشتت تێ بکرێت‪.‬‬ ‫پیاوی تاک و تەنیای دنیاکەی‬ ‫خۆت‪ .‬یادت بەخێر‪..‬‬

‫چەند وێستگەیەکی گرنگ لە ژیانی‬ ‫نه‌وشیروان مسته‌فا‬

‫ژیانی کۆمەاڵیەتی‪:‬‬

‫لە زانستی سیاسەتا بریتی بوە لە‬ ‫(پەیدابون و گەشەکردنی بزوتنەوەی‬ ‫نەتەوەیی کورد)‪.‬‬ ‫پێش ئه‌وه‌ی تێزی دکتۆراکانی‬ ‫مناقه‌ش ‌ه بکا‪ ،‬بۆ به‌شداری کردن ل ‌ه‬ ‫شۆڕش دا‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٧٦‬ب ‌ه نهێنی‬ ‫لە رێگەی سوریاوە‪ ،‬گه‌ڕایه‌و‌ه بۆ‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫زمانزانی‪:‬‬

‫• لە ‪٢٢‬ی دێسەمبەری ‪ ١٩٤٤‬دا‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ل ‌ه گه‌ڕه‌کی سه‌رشه‌قام (سەر‬ ‫شیوی قازی) له‌ دایک بوە‌‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٨٢‬لەگەڵ خاتو شوعلە‬ ‫عەلی سەعید هاوسەرگیری کردوە‪.‬‬ ‫• هاوسەرەکەی رۆژی هەینی‪،‬‬ ‫رێکەوتی ‪ ٢٠١٧/٣/١٧‬لە سلێمانی‬ ‫کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫• خۆی‪ ،‬رۆژی هەینی‪ ،‬رێکەوتی‬ ‫‪ ٢٠١٧/٥/١٩‬لە سلێمانی کۆچی دوایی‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫• دوو کوڕو کچێکیان لەپاش‬ ‫بەجێماوە‪ :‬نما‪ ،‬چیا و چرا‪ .‬چیا و چرا‬ ‫دوانەن‪.‬‬ ‫خوێندن‪:‬‬ ‫• قۆناغەکانی خوێندنی‪ :‬سەرەتایی‪،‬‬ ‫ناوەندی و دواناوەندی لە سلێمانی‬ ‫تەواو کرد‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٦٧‬ل ‌ه زانستگای به‌غدا‬ ‫بڕوانامه‌ی به‌کالۆریۆسی ل ‌ه سیاسه‌ت و‬ ‫ئابوری دا وه‌رگرت‪.‬‬ ‫• دوای تەواوکردنی خوێندنی‬ ‫زانستگا کرا بە (ملحق ثقافي) لە‬ ‫باڵیۆزخانەی عیراق لە تاران‪ .‬رەفزی‬ ‫کرد‪ .‬خۆی تەرخان کرد بۆ کاروباری‬ ‫سیاسەت‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٧٢‬بۆ خوێندن چو‌و‬ ‫بۆ نه‌مسا‪ .‬ل ‌ه زانستگای ڤیه‌ننا ل ‌ه‬ ‫یه‌ک کات‌د‌ا بۆ دوو دکتۆرا خوێندی‪:‬‬ ‫(زانستی سیاسەت) لە فاکەڵتی‌ی‬ ‫فەلسەفە و (پێوەندیی ناودەوڵەتی) لە‬ ‫فاکەڵتی‌ی قانون‪.‬‬ ‫ناونیشانی تێزی دکتۆراکەی‬

‫زانستی‬

‫زما ‌ن‬

‫• شاره‌زای‬ ‫(فیلۆلۆجی) بو‌‪.‬‬ ‫• کوردی‪ ،‬وه‌کو زمانی دایک زۆر ب ‌ه‬ ‫باشی ئه‌زانی‪.‬‬ ‫• عه‌ره‌بی بە نوسین و خوێندنه‌وەو‬ ‫قسه‌کردن بە باشی ئەزانی‪.‬‬ ‫• فارسی‌یەکەی زۆرباش بو‪.‬‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تای شه‌سته‌کانی سه‌ده‌ی‬ ‫رابردوه‌و‌ه ل ‌ه سلێمانی‪ ،‬له‌الی مه‌ال‬ ‫نه‌جمه‌دین فێر بو بو‪.‬‬ ‫• ئینگلیزی‪ ،‬ل ‌ه ناوه‌ڕاستی‬ ‫شه‌سته‌کانی سه‌ده‌ی رابردوه‌و‌ه فێر بو‬ ‫بو‪ .‬زۆر باش ئه‌یزانێ‪.‬‬ ‫• ئه‌ڵمانی زۆر باش ئه‌زانی‪ .‬ئه‌و‬ ‫کاته‌ی ل ‌ه ڤیه‌ننا خوێندبوی‪ ،‬فێری بو‬ ‫بو‪ .‬لەوێ دوو تێزی دوو دکتۆرای پێ‬ ‫نوسی بو‌‪.‬‬ ‫سیاسه‌ت‪:‬‬

‫• ل ‌ه سەرەتای ساڵی ‪ ١٩٦٠‬و‌ە‬ ‫تێکه‌اڵوی سیاسه‌ت بوه‌‪ .‬ل ‌ه ریزی‬ ‫یه‌کێتی قوتابیانی کوردستان‪ ،‬پارتی‬ ‫دیموکراتی کوردستان‪ ،‬کۆمەڵەی‬ ‫مارکسی‪ -‬لینینی کوردستان‪ :‬کۆمەڵەی‬ ‫رەنجدەرانی کوردستان‪ ،‬یه‌کێتی‌ی‬

‫نیشتمانی‌ی کوردستا ‌ن و بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‌دا خه‌باتی کردوه‌‪.‬‬ ‫• سااڵنی ‪ ١٩٦٤ - ١٩٦٣‬ئەندامی‬ ‫سکرتاریەتی یەکێتی‌ی قوتابیانی‬ ‫کوردستان بوە‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ،١٩٦٦‬کاتێ ل ‌ه به‌غدا ل ‌ه‬ ‫پۆلی سێ‌ی کولی ‌ه بوه‌‪ ،‬به‌هۆی سیاسی‬ ‫گیراوه‌‪ .‬بێ دادگایی کردن چه‌ن مانگێ‬ ‫زیندانی کراوه‌‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٧٥‬یه‌کێک بو ل ‌ه‬ ‫دامه‌زرێنه‌رانی (ی‪.‬ن‪.‬ک)‪ .‬هه‌تا‬ ‫نۆڤه‌مبه‌ری ‪ ٢٠٠٦‬جێگری سکرتێریی‬ ‫گشتی‌ بو‪.‬‬ ‫• کۆتایی ‪ ٢٠٠٦‬کۆمپانیای وشه‌ی‬ ‫دامه‌زراند‪ .‬وشه‌‪ ،‬کۆمپانیایه‌کی‬ ‫کەناڵی‬ ‫خاوه‌نی‪:‬‬ ‫میدیایی‌یه‌‪.‬‬ ‫ته‌له‌فزیۆنیی ئاسمانی ‪ ،KNN‬رادیۆی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬رۆژنامه‌ی رۆژنامه‌‪ ،‬نوسراودانی‬ ‫وش ‌ه (کتێبخانه‌ی وشه)‌‌و وێب سایتی‬ ‫سبه‌ی‌یه‌‪ www.sbeiy.com‬بو‪.‬‬ ‫رۆژنامە‪ /‬رۆژانە دەردەچوو‪ ،‬یەکەم‬ ‫ژمارەی لە ‪٢٥‬ی ‪٦‬ی ‪ ٢٠٠٧‬دا دەرکرا‪،‬‬ ‫لە ‪١٣‬ی ‪٩‬ی ‪ ٢٠١١‬دا ژمارە ‪ ،٦٥٠‬کە‬ ‫دوا ژمارە بو‪ ،‬دەرچو‪.‬‬ ‫• ل ‌ه ئه‌پریلی ‪ ٢٠٠٩‬دا لیستێکی‬ ‫هەڵبژاردنی راگەیاند بە ناوی (لیستی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان)‪ .‬ساڵی ‪٢٠١٠‬‬ ‫لیستی گۆڕان مۆڵەتی وەزارەتی‬ ‫ناوخۆی حکومەتی هەرێمی وەرگرت‬ ‫و بو بە حیزب‪.‬‬ ‫• بزوتنەوەی گۆڕان ل ‌ه‬ ‫‪٢٠٠٩/٧/٢٥‬دا به‌شداری هه‌ڵبژاردنی‬ ‫گشتی‌ی پەرله‌مانی کوردستانی‬ ‫کردو ‪%25‬ی کورسییه‌کان (جیا‬ ‫لە پشکی کۆتاکان) ‪-‬ی هێنا‪ .‬ل ‌ه‬ ‫‪٢٠١٠/٣/٧‬دا به‌شداری هه‌ڵبژاردنی‬ ‫گشتی‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی‬ ‫عێراقی کردو ‪ 8‬کورسی‌ی برده‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ‪٢٠١٣/٩/٢١‬یش‌دا به‌شداری‬ ‫هه‌ڵبژاردنی گشتی‌ی پەرله‌مانی‬ ‫کوردستانی کردو بوه‌ حیزبی‬ ‫دوه‌م له‌سه‌ر ئاستی کوردستان‪.‬‬ ‫به‌جیاوازی‌یه‌کی گه‌ور‌ه پێش حیزبی‬ ‫سێیه‌م‪ ،‬حیزبه‌که‌ی تاڵه‌بانی‌ی‬ ‫سه‌رکۆماری عێراق‪ ،‬که‌وت‪ .‬لە‬ ‫‪٢٠١٤/٤/٣٠‬شدا بەشداری هەڵبژاردنی‬ ‫گشتیی ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراقی کردو ‪ ٩‬کورسیی پەرلەمانی‬ ‫بەدەستهێنا‪.‬‬

‫نوسین و وەرگێڕان و رۆژنامەنوسی‪:‬‬

‫• ل ‌ه نوسین‌دا ستایلی تایبه‌ت بە‬ ‫خۆی هه‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه له‌ناو هه‌مو نوسه‌رانی‬ ‫کورددا پێ‌ی ئه‌ناسرێته‌وه‌‪ :‬رسته‌ی‬ ‫کورت و به‌هێز‪ ،‬پاراو و ره‌سه‌ن‪ .‬بە‬ ‫کەمترین وشە زۆرترین مانا ئەدا بە‬ ‫دەستەوە‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ،١٩٦٠‬لە تەمەنی ‪١٦‬‬ ‫ساڵی دا‪ ،‬بۆ یه‌که‌مجار پەخشانێکی‬ ‫سیاسیبە ناونیشانی (لە پێناوی‬ ‫رزگاریا) ل ‌ه گۆڤاری (روناهی‪ ،‬ژ‪ ،٣‬ک‪)٢‬‬ ‫باڵو کردۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫• هەمان ساڵ‪ ،‬لە ژمارە ‪ ٥‬و ‪٦‬ی‬ ‫هەمان گۆڤارا‪ ،‬شیعرێکی شۆڕشگێڕی‬ ‫بە ناونیشانی (توڕەبونی گەل) باڵو‬ ‫بۆتەوە‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٦١‬یش لێکۆڵینەوەیەکی‬ ‫ئەدەبی بە ناونیشانی (حەمە ئاغای‬ ‫دەربەندفەقەرە) لە ژمارە ‪١٢‬ی گۆڤاری‬ ‫رۆژی نوێ دا‪ ،‬باڵو کردۆتەوە‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٦٩‬بو‌ه ب ‌ه خاوه‌نی‬ ‫ئیمتیازی گۆڤاری رزگاری‪ .‬رزگاری‬ ‫گۆڤارێکی هەفتانەی گشتی بوە‪ .‬ژمارە‬ ‫‪١‬ی لە ‪٢٠‬ی ‪٤‬ی ‪ ١٩٦٩‬و دوا ژمارەکانی‬ ‫‪ ١٤‬و ‪ ١٥‬بە بەرگێک لە ‪٢٧‬ی ‪٣‬ی ‪١٩٧٠‬‬ ‫دا‪ ،‬دەرچو‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ،١٩٧٠‬دوای بەیاننامەی‬ ‫‪١١‬ی ئازار‪ ،‬لە گوندی قەسرێی ناوچەی‬ ‫بەڕانەتی‪ ،‬کتێبی “بژی سەرکەوتنی‬ ‫جەنگی گەل”‪-‬ی لین پیاوی لە‬ ‫عەرەبی‌یەوە کردوە بە کوردی‪ .‬هەمان‬ ‫ساڵ‪ ،‬لە هەمان شوێن بە هاوبەشی‬ ‫لەگەل مامۆستا برایم ئەحمەد کتێبی‬ ‫“چەپکێ لە وتەکانی ماوتسیتۆنگ”‪-‬ی‬ ‫لە عەرەبی‌یەوە کردوە بە کوردی‪.‬‬ ‫• لە زۆر بوارا توانا و بەهرەی‬ ‫نوسینی پیشانداوە‪ :‬مێژوی دێرین‬ ‫و مێژوی سیاسی و رۆژنامەنوسی و‬ ‫ئەدەبی‌ی کوردی؛ بابەتی سیاسی‌ی‬ ‫رۆژ و ستراتیجی‪.‬‬

‫‪www.zamanpress.com‬‬ ‫تایبەت بە دووەم ساڵیادی نەوشیروان مستەفا‬

‫یادی نەوشیروان مستەفا‬ ‫‪ 12‬الپەڕە‬

‫ژمارە (تایبەت) یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫جیاواز هات و جیاوازیش رۆیشت‬ ‫پێنج وەسێتەکەی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫بۆ کورد‬ ‫‪6‬‬

‫چۆن‬

‫کاک نەوشیروانم‬ ‫ناسی؟‬

‫‪5‬‬

‫کەسایەتی‬

‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫لە زاری ئەوانی‬ ‫ترەوە‪..‬‬

‫‪8‬‬

‫نەوشیروان مستەفاو‬ ‫بە ئەکادیمیکردنى‬ ‫ڕۆژنامەوانیى کوردی‬

‫‪9‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪:‬‬ ‫بەهاران کە خەڵک ئەبینم‬ ‫لە سەیران بەدڵی خۆش و‬ ‫بەجلی جوانەوە‪ ،‬زۆر زۆرم‬ ‫پێ خۆش ئەبێ‬

‫‪3‬‬ ‫عادل عەبدولمەهدی‪:‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫پیاوی بیروباوەڕو‬ ‫مەبدەئی بوو‬

‫‪7‬‬

‫‪4‬‬

‫فۆتۆ و گرافیک‪ :‬کاوە شێخ عەبدوڵاڵ‬

‫هەڵێنجانێک‬ ‫بۆ کتێبی‬ ‫کورد و عەجەم‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫هەرێم و بەغداو تورکیاو‬ ‫مەسەلەی بۆرییەکە!‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫سەردار عەزیز‬ ‫لە یەکی حەوتی ساڵی ‪ ١٩٧٤‬دیکتاتۆری پێشوو سەدام حسێن‪ ،‬کە ئەو کات‬ ‫جێگری سەرۆک بوو‪ ،‬بە سەردانێک دەچێتە ئەنکەرە‪ ،‬لەوێ سەرۆک وەزیرانی‬ ‫تورکیای ئەو کاتە بڵند ئەجەوید پێشوازی لێدەکات‪.‬‬ ‫لە دیدارەکەدا لەسەر ئەوە ڕێککەوتن کە بۆڕی گواستنەوەی نەوت بە بڕی‬ ‫نیو ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا لە کەرکوکەوە بۆ بەندەری جیهان دروست بکرێت‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٧٥‬دروستکردنی دەستیپێکردو ساڵی ‪ ١٩٧٧‬تەواوبوو‪ .‬پرسی ئەوەی‬ ‫بۆچی ئەم بۆڕییە دروستکرا‪ ،‬چ کاریگەری هەبوو لەسەر پەیوەندی نێوان ئەم دوو‬ ‫واڵتەو هەروەها پرسی کورد‪ ،‬هێندە کاری توێژینەوەو ئەکادیمی لەسەر نەکراوە‪.‬‬ ‫ئێمەش لێرەدا ئامانجمان ئەوە نیە کارێکی ئەکادیمی لەوبارەوە بکەین‪ .‬ئەوەی لەم‬ ‫نووسینەدا مەبەستمانە رووناکی خستنە سەر کۆمەڵێک ئاڵۆزییە کە ئەمڕۆ لەبارەی‬ ‫پەیوەندی نەوتیی نێوان تورکیاو عێراق لەئارادیە کە ئامانجی سەرەکی هەرێمی‬ ‫کوردستانە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠١٤‬حکومەتی عێراق لە ژوری بازرگانی نێودەوڵەتی شکات لە تورکیا‬ ‫دەکات بۆ کڕین و فرۆشتنی نەوتی هەرێم‪ .‬ئەم شکاتە ئێستا خەریکە دەگاتە دوا‬ ‫قۆناغی‪ ،‬ڕەنگە لە پایزی داهاتوودا دەرئەنجامەکانی دەرکەوێت‪ .‬ئەم پرسە لە‬ ‫هەمانکاتدا لە دادگا بااڵی فیدراڵی عێراق لە چاوەڕوانی بڕیار لەسەرداندایە‪.‬‬ ‫ئەم پرسە یاساییە لەهەمانکاتدا سیاسیەو واڵتانی ناوچەکەو ئەمریکاش‬ ‫نەک هەر چاودێری دەکەن بەڵکو چاالکانە ڕۆڵی تیادا دەبینن‪ .‬قسەکردن لەسەر‬ ‫ئەم پرسە لە میدیای کوردیدا بەگشتی لە ڕووی سیاسەت و ملمالنێی ناوخۆیی‬ ‫هەرێمەوەیە‪ ،‬کە هەمیشە تەنیا بەشێک لە دیمەنەکە دەگوێزێتەوە‪.‬‬ ‫لە کرۆکی ئەمەدا پرسێک هەیە‪ :‬ئایا هەرێم مافی هەیە کە نەوتی خۆی‬ ‫بفرۆشێت؟ کاتێک حکومەتی مالکی شکایەتەکەی لە ژوری بازرگانی نێودەوڵەتی‬ ‫تۆمار دەکات‪ ،‬حکومەتی تورکیا پرس بە دادوەرێک دەکات لە واشنتۆن‪ .‬بە دیدی‬ ‫ئەو دادوەرە پرسەکە هەروا بە ئاسانی نییە‪ .‬بەڵکو ئەگەر هاتو ژوورەکە لە‬ ‫بەرژەوەندی الیەک بڕیاری دا‪ ،‬ئەوا دادگای نێودەوڵەتی دەبێت بڕیار بدات لە بارەی‬ ‫سزاکەوە‪ ،‬کە پرسێکی ئاڵۆزو ناڕوونە‪ .‬لەم ڕووەوە دادوەری ناسراو جەیمس کرافۆرد‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠٠٨‬بەپێی لێکۆڵینەوەکەی وەهای دەبینێت کە هەرێم مافی هەناردەی‬ ‫نەوتی هەیە*‪.‬‬ ‫بە هەمانشێوە لە دادگای فیدڕاڵی ئەم پرسە لە دواخستندایە بە کۆمەڵێک‬ ‫هۆکارەوە‪ .‬یەکێک لەوانە پەیوەندی نێوان سیاسی بوونی ئەم پرسە لەگەڵ یاسایی‬ ‫بوونی‪ .‬بۆیە سەرلەنوێ داوا لە هەردووالیەن‪ :‬حکومەتی عێراق و هەرێم کراوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت پاش تێپەڕاندنی بودجەی عێراق‪ ،‬کە خواستیان بەرامبەر ئەم پرسە‬ ‫دەرببڕن‪ .‬هەردووال لە ڕێگای پارێزەرەکانیانەوە خواستی خۆیان دەربڕیوە‪.‬‬ ‫بەاڵم هەرێم دەیەوێت سودمەند بێت لە بڕگەی ‪10‬ی یاسای بودجەی ئەمساڵ‬ ‫کە داوا لە هەرێم دەکات بڕی ‪ ٢٥٠‬هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بداتە سۆمۆ‪ .‬ئەم بڕگەیە‬ ‫بە ناڕاستەوخۆ دان بە مافی هەرێمدا دەنێت بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئیدارەی سامانی‬ ‫سروشتیدا‪.‬‬ ‫بۆڕی گواستنەوەی نەوت لە ناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست مێژوویەکی باشی‬ ‫نیە‪ .‬ئایا بۆڕی کەرکوک جەیهان توشی قەیران دەبێت؟‬ ‫بە ڕای ئێمە نەخێر‪ .‬لەبەر ئەم هۆکارانەی خوارەوە‪ .‬یەکەم‪ ،‬هیچ کام لە واڵتانی‬ ‫کاریگەر لەسەر ئەم پرسە ئەم بڕیارەیان ناوێت‪ .‬ئەمریکاییەکان ڕاستەوخۆ کاری‬ ‫لەسەر دەکەن و هەوڵی وەستانی دەدەن‪ .‬دووەم‪ ،‬ئێرانیش ئەو دۆخەی پێ باش‬ ‫نییە‪ .‬سێیەم‪ ،‬ئەگەر هەرێم ڕۆژانە بڕی ‪ ٢٥٠‬هەزار بەرمیل بە بەغدا بدات ئەوا دەبێت‬ ‫زەمینەسازی بۆ ئەو دۆخە بکرێت‪ ،‬چونکە لە هەرێم کۆمپانیای بیانی بوونی هەیە‪،‬‬ ‫لەنێویاندا کۆمپانیای روسی‪ ،‬کە ئەو واڵتە ڕاستەوخۆ دەکات بەشێک لە پرسەکە‪.‬‬ ‫چوارهەم‪ ،‬نە حکومەت و نە پەرلەمانی عێراق لەگەڵ ئاڵۆزکردنی ئەم پرسەدا‬ ‫نین‪ ،‬زیاتر لەگەڵ ئیدارەدانی دان‪ .‬ئەو لێدوانانەی کە دەدرێت هەموو‪ ،‬یان بۆ‬ ‫سوککردنی دۆخەکەیە یان بە ئامانجی سیاسی تایبەت‪.‬‬ ‫بۆیە ئەگەری هەیە دۆخەکە هەتا بودجەی ‪ ٢٠٢٠‬بەمشێوەیە درێژە بکێشێت‪.‬‬

‫وێنە جێماوەکانی‬ ‫یادەوەریی‬ ‫مۆناكۆ ئیبراهیم‬ ‫دەزانم‬ ‫من دەزانم ڕۆژێک بەڕێوەیە؛‬ ‫ھاکا ھات و‬ ‫منی بردەوە ناوخۆی‪.‬‬ ‫لەو ڕۆژەدا‪:‬‬ ‫دەگەڕێمەوە‬ ‫مەملەکەتە کاولبووەکەی خۆم‬ ‫بەجەستەیەکی شێواو‪،‬‬ ‫شەکەت و وێران‪ ،‬دەردەکەم‬ ‫دەگەڕێمەوە‬

‫‪serwan_rm@yahoo.com‬‬

‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬ ‫ژوورە تاکەکەسییەکەم‬ ‫خۆم بە دار و دیواری ژوورەکەمدا دەکێشم‪،‬‬ ‫وێنەی تارماریی پیاوێکی ڕۆشتووی‬ ‫کە لەسەر جێ ڕاکشاوە‪ ،‬دەکەم و نەماوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫دەزانم‬ ‫دەچمە بەر ئاوێنە و‬ ‫ئەوە منم لە خۆی ڕادەمێنێ‬ ‫داخێکی ژنانە ھەڵدەمژم و‬ ‫دەڵێم‪:‬‬ ‫«ئەوە بوو ژیان؟‬ ‫ئەوە بوو ئەڤینداریی؟»‬ ‫یەک بە یەکەی الپەڕەی ئەو مێژووانە دەدڕێنم‬ ‫کە پیاویان بە پاڵەوانی چیرۆکەکان ناساندووە‪.‬‬ ‫بە دوای یەک بەیەکی ئەو کتێبانەدا دەگەڕێم‬ ‫کە باسیان لە جوانی ئەڤینداریی و ژیان دەکرد‪.‬‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫دوایش دەیانکەمە ناو زبڵدانی مێژوو‬ ‫*‬ ‫دەزانم‬ ‫من ئەمڕۆ‬ ‫پێش ئەوەی ئەو ڕۆژە بگات‬ ‫دەبێ پڕسیارێ‬ ‫ئاراستەی‬ ‫«مرۆڤایەتی و جیهان» بکەم‬ ‫بیانوەستێنم و‬ ‫شەرمەندەیان بکەم‬ ‫ئەرێ بەڕاست‪:‬‬ ‫«ئەوە بوو ژیان؟‬ ‫ئەوە بوو ئەڤینداریی؟‬ ‫ئەوە بوو پیاو؟»‬ ‫ئێوارەی بەھار ‪ - ٢٠١٩‬سلێمانی‬

‫گۆنا بە شیعرەکانی مەحوی و وەفایی دێتەوە سەر شاشە‬ ‫مه‌زهه‌ر كه‌ریم‬

‫گۆنا محێدین سااڵنێك ‌ه هۆنراوه‌ی‬ ‫شاعیرانی بەناوبانگی کورد وه‌فایی‌و‬ ‫مەحوی ده‌خوێنێته‌وه‌و بۆ ئەم‬ ‫رەمەزانەش چەند شیعرێکی ئامادە‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫گۆنا بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬به‌رنامه‌ی‬ ‫تایبه‌ت به‌خۆم هه‌ی ‌ه له‌مانگی ڕه‌مه‌زاندا‬ ‫بۆ هۆنراوه‌ خوێندنه‌وه‌‪ ،‬هه‌موو ئێواره‌یه‌ك‬ ‫له‌ته‌لەفزیۆنی خاك زیاد له‌هۆنراوه‌یه‌ك‬ ‫ده‌خوێنێمه‌وه‌”‪.‬‬ ‫گۆنا ئەوەندە بە تامەزرۆییەوە‬ ‫شیعری شاعیرانی خوێندووەتەوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫بەشێک لەو شیعرانەی لەبەر کردووەو‬ ‫دەتوانێ بەبێ هەبوونی دیوانەکانیشیان‬ ‫شیعرەکان بخوێنێتەوە بە تایبەت شیعری‬ ‫وه‌فایی‌و مەحوی‪.‬‬ ‫باسی ئه‌وه‌ش ده‌كات به‌بێ جیاوازی‬

‫ل ‌ه مانگی ره‌مه‌زاندا هۆنراو‌ه بۆ سه‌رجه‌م‬ ‫‌وه چونکە “خۆم‬ ‫كه‌ناڵه‌كان ده‌خوێنێته ‌‌‬ ‫به ‌موڵكی سه‌رجه‌م میدیاکان ده‌زانم‬ ‫و تایبه‌ت نیم به ‌كه‌ناڵێكی دیاریكراو”‪.‬‬ ‫گۆنا وادەڵێت‪.‬‬ ‫گۆنا بێجگە له هۆنراو‌ه خوێندنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕۆژان ‌ه كاری خوێندنه‌وه‌ی ریكالمی‬ ‫بازرگانیش ده‌كات بۆ چه‌ند کۆمپانیا و‬ ‫شوێنێك‪.‬‬ ‫ئه‌و ده‌ڵێت‪“ :‬پێشتر شانز‌ه ساڵ‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام كاری میدیاییم‬ ‫ده‌كرد له‌ته‌لەفزیۆن‌و ڕادیۆی یه‌كگرتوو‪،‬‬ ‫لەوێ چه‌ندین به‌رنامه‌ی ئه‌ده‌بیم هه‌بووه‌‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا وازم هێناوه”‪.‬‬ ‫“بۆ هۆنراوە خوێندنەوە به‌رده‌وام‬ ‫ده‌بم‪ ،‬ڕۆژان ‌ه زیاد له ‌كه‌سێك داوام‬ ‫لێده‌كه‌ن هۆنراوەیان بۆ بخوێنمەوە‪،‬‬ ‫به‌اڵم من ته‌نیا له‌سۆشیال میدیادا باڵوم‬ ‫كردوونه‌ته‌وه”‪.‬‬

‫‪* James Crawford 2008 The Authority of the Kurdistan Regional‬‬ ‫‪Government over Oil and Gas under the Constitution of Iraq‬‬

‫توڕەترین گەالنی دوونیا‬

‫ملیۆن‬

‫سوودی قەرزەکانی عێراق بە گوێرەی بودجەی ‪2019‬‬

‫ئەرمینیا‬

‫سودەکانی قەرزی بانکی نێودەوڵەتی‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫بانکی دراوی‬ ‫نێودەوڵەتی‬

‫سودەکانی گەرەنتی‬ ‫هەناردەکردنەوە‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی ‪JICA‬‬

‫سودەکانی قەرزی کۆمپانیای‬ ‫سیمنزی ئەڵمانی‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی چین‬

‫سودی بانکە ئیسالمییەکان‬ ‫بۆ گەشەپێدان‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی سوید‬

‫سودەکانی قەرزی واڵتی‬ ‫ئەڵمانیا‬

‫سودەکانی قەرزی واڵتی ئەمریکا‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی بەریتانیا‬

‫ئەو گەالنەی زیاترین نوێژ دەکەن‬ ‫بە گوێرەی ئاماری دەزگای ‪Pew‬‬

‫ئەندەنوسیا‬

‫واڵتانی عەرەبی‬ ‫بەم شێوەیە‬

‫پاراگوای‬ ‫هیند‬

‫عێراق ‪ -‬مەغریب ‪ -‬جەزائیر‬

‫پاکستان‬ ‫ئۆغەندا‬ ‫ئەسیوبیا‬ ‫بەرازیل‬

‫ئێران‬ ‫فەڵەستین‬ ‫مەغریب‬

‫ هەستت‬‫بە دڵخۆشی کرد‬ ‫دوێنێ؟‬ ‫هەستت بە توڕەیی‬‫کرد دوێنێ؟‬

‫نێجیریا‬ ‫چاد‬ ‫لیبیای‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی ژاپۆن‬

‫ئێران‬

‫عێراق‬

‫پرسیارەکان‬

‫تورکیا‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی ئیتاڵیا‬

‫نەیجیریا‬

‫بە گوێرەی لێکۆڵینەوەیەکی دەزگای ‪ Gallup‬عێراقییەکان دووهەم توڕەترین گەلی دنیان‬

‫میسر ‪ -‬ئەردەن ‪ -‬تونس‬

‫پاکستان‬

‫لەم لێکۆڵینەوە و ڕاپرسییەی دەزگای گلوپ دا زیاتر لە ‪ 100‬هەزار‬ ‫کەس لە سەرتاسەری جیهاندا بەشداریان تێداکردووە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��د و �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪19‬‬

‫فه‌یسبووک تۆڕێکی کۆمه‌اڵیه‌تی یان زه‌لکاوێکی‌سیاسی؟‬

‫نەوزاد جەمال‬

‫لێره‌دا باسی باشه‌و خراپی‬ ‫فه‌یسبووک ناک ‌هم‌‪ .‬چونکه‌‪‌ ،‬ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌که‌وێته‌ سه‌ر به‌کارب ‌ه‌ر خۆی ک ‌ه‬ ‫به‌کام مه‌به‌ست‌و ئامانج و چۆن‬ ‫به‌کاریده‌هێنێت‪ .‬مه‌به‌سته‌که‌ ‌م زیاتر‬ ‫ده‌رخستنی ناڕاستی ئه‌و بۆچوون ‌ه‬ ‫‌؛ تۆڕی فه‌یسبوک ته‌نها‬ ‫ساده‌باوه‌یه‌‌‬ ‫پانتاییه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تییه‌‪ .‬به‌اڵم‪،‬‬ ‫وه‌کچۆن فه‌یسبووک و تۆڕه‌کانیتر‬ ‫که‌متر ل ‌ه کوچه‌و کۆاڵنه‌کان بۆ به‌کاربه‌ر‬ ‫ئاسایشتر نییه‌‪ ،‬ئاوه‌هاش چیتر‬ ‫فه‌یسبوک تۆڕێکی کۆمه‌اڵیه‌تی ئاسایی‬ ‫باو نییه‌‪.‬‬ ‫هێشتا الی زۆرێک واباوه‌؛ مادام‬ ‫به‌رهه‌مێکی‬ ‫نوێ‬ ‫ته‌کنۆلۆژیای‬ ‫پێشکه‌وتووی سه‌رده‌مه‌‌‪ ،‬ئیتر به‌هه‌ر‬ ‫جۆرێک بێت‪ ،‬به‌کارهێنانی تۆڕه‌کان باشن‪.‬‬ ‫واته‌‪ ،‬به‌بێ ره‌چاوکردنی پێوه‌ری‪ :‬ته‌مه‌ن‪،‬‬ ‫هۆشیاری و رێسایه‌ک‪ .‬به‌اڵم‪ ،‬دواجار‬ ‫نه‌وه‌یه‌ک‌‌ سه‌ریهه‌ڵدا که‌ نه‌وه‌ی شاشه‌کان‬ ‫(‪)Screenager‬ه‌‪ .‬دایکوباوکان‬

‫له‌به‌رئه‌وه‌ی خۆیان ‌منداڵیه‌کی هه‌ژارو‬ ‫ساده‌یان هه‌بووه‌‪ ،‬دڵخۆشن به‌وه‌ی‬ ‫منداڵه‌که‌یان له‌خۆیان زیره‌کترو‬ ‫وریاترن له‌به‌کارهێنانی ئایپادو مۆبایلی‬ ‫زیره‌کدا‌! کاره‌ساتتر له‌وه‌‪ ،‬دایکوباوک‬ ‫به‌هۆی سه‌رقاڵی‪ ،‬یان نه‌بوونی توانای‬ ‫په‌روه‌رده‌یی‪ ،‬پێیانخۆش ‌ه منداڵه‌که‌یان‬ ‫به‌‌و ئامێرو به‌رنامه‌‌و ته‌له‌فزیۆنه‌و‌ه‬ ‫خه‌ریکبن‪ .‬واده‌زانن‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر رۆڵه‌که‌یان‬ ‫نه‌چێته‌ کۆاڵن‪ ،‬له‌ژووره‌که‌یدا سه‌المه‌ته‌‌!‬ ‫به‌اڵم‪ ،‬بێئاگان له‌وه‌ی به‌و ئامێره‌ی‬ ‫به‌رده‌ستی منداڵه‌کانیان‪ ،‬جیهانێکیتر‬ ‫خۆی خزاندۆت ‌ه ژوری منداڵه‌که‌یه‌وه‌‪.‬‬ ‫مه‌ترسی چوونه‌نێوتۆڕه‌کان ئه‌گه‌ر‬ ‫زیاترنه‌بێت‪ ،‬ئه‌وا هاوتای شوێنه‌خراپ‬ ‫و کۆاڵن و گه‌ره‌که ‌‌به‌دناوه‌کانه‌! ئه‌م ‌ه‬ ‫جگه‌ل ‌ه لێکه‌وت ‌ه ته‌ندروستی و کاریگه‌ری‬ ‫له‌سه‌ر خوێندن هه‌یه‌‪.‬‬ ‫چه‌ندان منداڵ و هه‌رز‌ه که‌کوروکچی‬ ‫خێزانی ئاسایی و ساد‌ه ‌ن له‌ئه‌وروپاو‬ ‫ئینته‌رنێته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ڕێی‬ ‫جیهاندا‪،‬‬ ‫بوونه‌جه‌نگاوه‌ری‬ ‫و‬ ‫فریودراون‬ ‫گروپه‌کانی وه‌ک داعش و مافیاکان‪.‬‬ ‫جگه‌له‌وه‌‪ ،‬چه‌ندان بازرگان و گه‌نجی‬ ‫ئاسایی له‌هه‌رێمدا‪ ،‬له‌و سااڵنه‌دا که‌تاز‌ه‬ ‫دیارده‌ی فه‌یسبووک باڵوبووه‌وه‌‌‪ ،‬بوون ‌ه‬ ‫قوربانی حه‌زو مه‌یله‌سێکسیه‌کانیان‪،‬‬ ‫له‌ترسی ئابڕووچوون “بالکه‌مێڵ”‌‪-‬‬ ‫پاره‌یان لێکێشرا‌یه‌وه‌‌‪ .‬ما ‌ڵ بڕدراوه‌‪،‬‬ ‫ئۆتۆمبیل و ئامێریان دزراو‌ه به‌هۆی‬ ‫ئه‌وه‌ی خاوه‌نه‌کانیان له‌فه‌یسبووکدا‬ ‫به‌بژارده‌ی ‘چێکئین‌’ زانیاریان داو‌ه ک ‌ه‬ ‫له‌ماڵ نین! زانیاری که‌سی و خێزانی‬ ‫‌وتۆته به‌رده‌ستی که‌سی‬ ‫به‌کار‌به‌ر‪ ،‬که ‌‌‬ ‫سێهه‌م‌و کێشه‌ی خێزانی لێکه‌وتۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫چه‌ندان چیرۆکی ‌ناپاکی هاو‌سه‌ریی‬ ‫و شتیتریش‌‪ .‬به‌اڵم‪ ،‬پێچه‌وانه‌که‌ش‬ ‫‌هه‌یه‌‌‪ ،‬پۆلیس له‌ڕێی لیکۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫فه‌یسبووکه‌وه‪ ‌،‬تاوانباری دۆزیوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ‌ه هه‌مووی به‌الیه‌ک‪ ،‬له‌م‬ ‫یه‌کدووسااڵنه‌دا‪ ،‬فه‌یسبووک بوو‌ه‬ ‫کایه‌کی له‌باری گوتاری پۆپۆلیستی‪،‬‬ ‫ئایدۆلۆجی‪ ،‬ئایینی که ‌کاریان له‌سه‌ر‬ ‫‌کۆمه‬ ‫سڕینه‌وه‌ی راجیاوازه‌کان کرد‪‌.‬گه‌له ‌‌‬

‫له‌نووسه‌رێ یان ره‌خنه‌گرو رکابه‌رێکی‬ ‫سیاسی‪ ،‬حزبی یان رووناکبیریی و‬ ‫دواجار ریپۆرتکردنی الی کۆمپانیای‬ ‫فه‌یسبوک‪ ،‬سزای راگرتن و سڕکردنی‬ ‫ی به‌ناوی سوکایه‌تی‬ ‫هه‌ژماره‌کە ‌‬ ‫به‌پیرۆزی و هتد‪‌ ...‬وه کراوه‌‌‌‪ .‬یان‬ ‫هێرش و په‌المارو جنێودان‪ ،‬هاککردنی‬ ‫ئه‌کاونت و دزین و شه‌یرکردنه‌وه‌ی‬ ‫وێنه‌ی خانمان هتد‪ ....‬ئه‌مانه‌‪ ،‬ئه‌نجامی‬ ‫ئه‌و گۆڕانکاریی ‌ه خێراو زه‌قه‌ی ‌ه که‬ ‫‌به‌سه‌ر تۆڕه‌کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کاندا هاتووه‌‪.‬‬ ‫ک بوارێکی ئاسانبه‌ده‌ستی‬ ‫فه‌یسو ‌‬ ‫ی کااڵی ئایدیۆلۆجی و‬ ‫ساخکردنه‌و‌ه ‌‬ ‫سیاسی و ئابوری و ئایینییه‌‪ .‬ئیتر‌‪،‬‬ ‫ئه‌و سیما کۆمه‌اڵیه‌تیه‌ی ک ‌ه له‌پێناویدا‬ ‫دروستبوو‪ ،‬له‌ده‌ستدا‪ .‬ئیتر‪ ،‬گوتارو‬ ‫زمانی زبرو وته‌ی سیاسی و ئایینی توندو‬ ‫هێرشکارانه‌و روشاندن له‌وێدا جێکه‌وت‌‪.‬‬ ‫سه‌رکر‌ده‌و سیاسی‪ ،‬بانگه‌وازچی و‬ ‫بازرگانه‌کانیش‪ ،‬ته‌نانه‌ ئه‌وانه‌ی پاره‬ ‫‌سپیده‌که‌ینه‌و‌ه تۆڕ‌ه‌کان ده‌قۆزنه‌وه‌‪.‬‬ ‫“په‌رله‌مانێکی‬ ‫له ‌کوردستانیش‬ ‫فه‌یسبوکیی” سازبوو که به‌شێکی‬ ‫به‌رچاوی په‌رله‌مانتاره‌کان بۆ نمایش‬ ‫و نواندنی چاالکی و هه‌ڵوێسته‌کانیان‬ ‫قۆستیانه‌وه‌‪ .‬لێره‌وه‌‪ ،‬فه‌یسبوک‬ ‫جێگه‌ی رۆژنامه‌ی زه‌رد‌و پروپاگه‌نده‌و‬ ‫درۆده‌له‌سه‌و تۆمه‌تهه‌ڵبه‌ستن و‬ ‫ناوزراندن و ته‌شه‌ری گرته‌وه‌!‬ ‫ئیتر‪ ،‬بوو‌ه جێگه‌ی سه‌رنج و‬ ‫که‌ڵکه‌که‌ڵه‌ی سیاسیه‌کان که‌سه‌ره‌تا‬ ‫ئه‌م پانتاییه‌یا‌ن به‌هه‌ندوه‌رنه‌گرتبوو و‬ ‫به‌مۆڵگه‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی گه‌نجانه‌یان‬ ‫سیحره‌که‌یان‬ ‫دواجار‪،‬‬ ‫ده‌زانی‌‪.‬‬ ‫دۆزییه‌وه‌‌‪ :‬ئاراسته‌کردنی راوبۆچوونی‬ ‫تو‬ ‫گشتی‌‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌وێدا به‌رده‌س ‌‬ ‫ده‌ستڕاگه‌یشتن به‌رای گشتی ئاسانتره‌‪.‬‬ ‫به‌تایبه‌ت‌‪ ،‬ژێرخانی سیاسی و بنکه‌ی‬ ‫جه‌ماوه‌ریان له‌شه‌قامدا به‌ره‌وهه‌ڵوه‌رین‬ ‫چووه‌‪ ،‬فه‌یسبووک ئه‌لته‌رناتیڤه‌که‌یه‌‌‪.‬‬ ‫مزگه‌وتی‬ ‫له‌وێی‬ ‫ته‌نانه‌ت‪،‬‬ ‫فه‌یسبووکی‪ ،‬دیوه‌خان و خێڵه‌کانیش‪،‬‬ ‫هاتنه‌نێوییه‌وه‌‪ .‬بۆیه‌‪ ،‬میکانیزم ‌ه‬ ‫باوه‌کانی کارتێکردن له‌رای گشتی‬

‫به‌هۆیه‌و‌ه ته‌واو گۆڕاوه‌‪ .‬ئه‌و هێزانه‌شی‬ ‫له‌م دووساڵه‌ی دواییدا دروستبوون‪،‬‬ ‫شێلگیرانه‌و سیستیماتیکت‌ر به‌گوتارێکی‬ ‫پۆپولیستی و دروشمائامێزو توندوزبر‬ ‫که‌زۆرترین الیک و سه‌رنجده‌بات‪،‬‬ ‫هاتنه‌مه‌یدانه‌که‌وه‌‪.‬‬ ‫ئێست ‌ه ‌فه‌یسبووک نه‌ک ه ‌ه‌ر‬ ‫بازاڕگه‌ی کااڵکانه‌‪ ،‬به‌ڵکو مه‌یدانی‬ ‫ساخکردنه‌وه‌ی بیروبۆچوون‪ ،‬راو‬ ‫و دروشم و ئه‌ستێره‌کانه‌‪ .‬تێکڕای‬ ‫ئه‌وانه‌ی له‌خه‌می دروستکردنی ئیگۆو‬ ‫مه‌زنێتی و خۆ به‌ئه‌ستێره‌کردندان‪ ،‬جا‬ ‫ل ‌ه ‌سیاسی‪ ،‬پیاوی ئاینی‪ ،‬نووسه‌رو‬ ‫هون ‌هر‌مه‌ندو بازرگارنه‌و‌ه تا مافیاکان‬ ‫چاویان بڕیووت ‌ه فه‌یسبوک‪ .‬له‌بار‌ه بۆ‬ ‫پروپاگه‌نده‌‪ ،‬ئابڕوبردنی نه‌یارو ئه‌تکردن‬ ‫به‌میکانیزمی جیاوازو چێواشه‌کردنی‬ ‫به‌کاربه‌ران‌‌‪ .‬سه‌کۆی باسوخواسی‬ ‫هه‌رزان‪ ،‬وتاردان و هه‌ڵوێستنواند ‌ن ک ‌ه‬ ‫له‌‌چه‌قه‌خانه‌یه‌ک ده‌چێت بۆ‌نمایشکاری‬ ‫‌ده‌مامکدار‌‌‪.‬‬ ‫کاریگه‌ریشی له‌سه‌ر دروستکردنی‬ ‫رای گشتی‪ ،‬به‌تایبه‌ت له‌ده‌نگدان و‬ ‫ی‬ ‫راپرسیدا ئامرازێک ‌ه بۆ شۆردنه‌و‌ه ‌‬ ‫ک ک ‌ه سیاسه‌تبازه‌کان‬ ‫بیروڕای خه‌ڵ ‌‬ ‫وردتر درکیان پێکردووه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫خۆشیان باشنه‌زانن ‌به‌کاربهێنن‪،‬‬ ‫کۆمه‌ڵێ بندیواریان به‌کرێگرتوو‌ه‬ ‫تا جه‌نگی به‌وه‌کاله‌تیان بۆ بکه‌ن‪.‬‬ ‫ل ‌ه کوردستاندا تۆڕه‌کان بوونه‌ت ‌ه‬ ‫بانکی یه‌ده‌گی ناکۆکی‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫په‌یجه‌سێبه‌ره‌کان له‌الیه‌ن که‌سان و‬ ‫به‌رپرسی ده‌ستڕۆیشتوو‌ه پشتیوانی‬ ‫ده‌کرێن به‌‌ئامانجی لێدان و داشۆرینی‬ ‫رکابه‌ره‌کانیان‪ .‬به‌شێکی ئه‌و لێدانه‌ش‬ ‫له‌رێی په‌یجی سێبه‌رو نادیارو بێناسنامه‌‪،‬‬ ‫یان ناسنامه‌ی ساخته‌وه‌ن‌‪ .‬جه‌نگێکی‬ ‫میدیایی ب ‌ه سوپایه‌کی دیجیتاڵ‬ ‫به‌رپاده‌که‌ن (ئه‌گه‌رچی ده‌وڵه‌تانی‬ ‫وه‌ک ئێران‪ ،‬ئیسرائیل و ئه‌مریکاو هتد‬ ‫خاوه‌نی له‌شکرێکی میدیاین که‌هه‌ر‬ ‫به‌پڕوپاگه‌ند‌ه ناوه‌ستنه‌وه‌‪ ،‬جگه‌ل ‌ه‬ ‫له‌به‌رهه‌ڵستی‪ ،‬به‌رگری له‌ئاسایسیش‬ ‫دیجیتاڵی واڵته‌که‌یانکردووه)‌‪.‬‬

‫ده‌کرێت فه‌یسبووک (ئینته‌رنێت‬ ‫به‌گشتی) هه‌ڕه‌شه‌و مه‌ترسیه‌ک بێت‬ ‫له‌سه‌ر دیموکراسی له‌م ده‌یه‌یه‌دا‪.‬‬ ‫بۆنموونه‌‪ ،‬ساخته‌کردنی ئامارو بردنی‬ ‫داتای ‪ 50‬ملیۆن که‌س له‌هه‌ڵبژاردنی‬ ‫‘تره‌مپ’دا ‪ .‬پرسیاره‌ک ‌ه ئه‌وه‌یه‌‪ :‬چۆن‬ ‫فه‌یسبوک مه‌ترسیی ‌ه له‌سه‌ر دیموکراسی‪،‬‬ ‫وه‌ک ‘کارۆڵ کادواالدر’ شرۆڤه‌کار ده‌ڵێت‬ ‫‪ .‬فریودان‪ ،‬به‌الدارێبردنی راستییه‌کان‪،‬‬ ‫ی مێشکی خه‌ڵک به‌هه‌واڵی‬ ‫شۆردنه‌وه‌ ‌‬ ‫تۆقێنه‌رو ترساندن‪ ،‬دروستکردنی نه‌یارو‬ ‫دوژمنی ئه‌ندێشه‌یی‪ ،‬ئه‌مان ‌ه ئاسانتر‬ ‫له‌فه‌یسبوکدا کارایه‌‪ .‬ئ ‌هو‌ شارۆچکه‌یه‌ک‬ ‫‪)Ebbw‬‬ ‫(‪Vale‬‬ ‫به‌ناوی‬ ‫‌له‌سه‌روبه‌ندی ده‌نگداندا بریکزیتدا‬ ‫به‌نموون ‌ه ده‌هێنێته‌و‌ه ک ‌ه راپرسی‬ ‫له‌باره‌ی چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی به‌ریتانیا‬ ‫له‌یه‌کێتی ئه‌ورپا کراوه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی جێی‬ ‫سه‌رنجه‌‪ ،‬ئه‌و شاره‌بچووکه‪ ،‬سه‌قامگیرو‬ ‫بێکشه‌ی ‌ه له‌سه‌دا ‪ ٪62‬ده‌نگی‬ ‫‌کاتێکدا له‌الیه‌ن یه‌کێتی‬ ‫‌‌‬ ‫به‌به‌ڵێ دا‪ .‬له‬ ‫ی به‌بری ‪33‬‬ ‫ئه‌وروپاوه‌‪ ،‬کۆمه‌کی دارای ‌‬ ‫ملیۆن پاوه‌ن بۆ کۆلێج‪ ،‬هۆڵی وه‌رزشی‬ ‫نوێ به‌گوژمه‌ی ‪ 350‬ملیۆن و رێگه‌ی‬ ‫هێڵی ئاسن‌‪ 77‬ملیۆن تێچووی بووه‌!‬ ‫ئه‌ی‪ ،‬باش ‌ه بۆ ده‌یانه‌وێ له‌ئه‌وروپا‬ ‫که جگه ‌ل ‌ه ژنێکی‬ ‫بڕۆنه‌ده‌ر ‌‌‬ ‫تێدانییه؟ له‌کاتێکدا‬ ‫‌‌‬ ‫پۆڵه‌ندی‪ ،‬بیانی‬ ‫ده‌نگده‌ران‪ ،‬وتوویان ‌ه ده‌مانه‌وێ‬ ‫کۆنترۆڵی واڵته‌که‌مان له‌بیانیه‌کان‬ ‫به‌‌ده‌ستبهێنینه‌وه‌! ئه‌ ‌م بۆچوون ‌ه‬ ‫له‌کوێوه‌سه‌رچاوه‌یگرتووه‌‌و چۆن په‌ره‌ی‬ ‫‌سه‌ند‌‌؟ پڕوپاگه‌نده‌ی راستڕه‌وه‌کا ‌ن‬ ‫ترسودڵه‌راوکێی‬ ‫له‌تۆڕه‌کانه‌وه‌‪،‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ک ‌ه تورکیا دێته‌ناو‬ ‫یه‌کێتی ئه‌ورپاوه سازکرد‌‌‪ .‬به‌لۆجیکی‬ ‫ساخته‌‪‌ ،‬خه‌ڵکیان فریود‌ا ک ‌ه ده‌نگ‬ ‫به‌به‌ڵی بده‌ن‪ .‬به‌اڵم‪ ،‬به‌پێدانی زانیاری‬ ‫ناڕاست و چه‌وت‌‪ ،‬مێشکی ده‌نگده‌رانیان‬ ‫ئاڕاسته‌کرد‪ .‬هه‌ڵبژاردنه‌ک ‌ه ‌ئۆنالین‬ ‫کراوه‌‪ ،‬ئینجا له‌سه‌ر سندوقه‌کان بووه‬ ‫‌راستی! هه‌روه‌کچۆن له‌سه‌ده‌ی ‪19‬‬ ‫دا کاندیده‌کانی هه‌ڵبژاردن‪ ،‬کۆاڵن ‌و‬ ‫شه‌قامه‌کان ده‌گه‌ڕان و یه‌ک ‌ه به‌یه‌کی‬

‫خه‌ڵکیان ده‌دوان و به‌پار‌ه ده‌نگیان‬ ‫ده‌کڕی‪ .‬ئاوه‌هاش نزیکه‌ی ملیۆنێ‬ ‫پاوه‌ن له‌په‌یجه‌کان دراو‌ه به‌هه‌ڵمه‌ت‬ ‫ی وه‌ک ‌تورکیا ب ‌ه‬ ‫و بانگه‌شه‌ی دروشم ‌‬ ‫‪ 76‬ملیۆنه‌و‌ه دێته‌ئه‌ورپاوه‌و ده‌بنه‌بار‬ ‫به‌سه‌رمانه‌وه‌! واڵت پڕده‌بێ له‌ئاشوب و‬ ‫جه‌نگی ئاینی و تاوانکاری و هتد‪ ...‬له‌و‬ ‫چیرۆکا‌نه‌ی‌که‌ ده‌نگده‌ر ده‌ترسێنێت‪.‬‬ ‫که‌واته‌‪ ،‬ده‌نگده‌رانی بریکزت ب ‌ه‬ ‫ک بۆ ‘به‌ڵێ’ ئاراسته‌کران‪ .‬بۆیه‌‪،‬‬ ‫فه‌یسبوو ‌‬ ‫به‌رای ئه‌و خانم ‌ه فه‌یسبووک کۆتاهێنان ‌ه‬ ‫به‌دیموکراسی و هه‌ڵبژاردنێکی دروست‬ ‫هه‌روه‌ک‬ ‫له‌چێواشه‌کاری‪.‬‬ ‫دوور‬ ‫فه‌یسبووک‪،‬‬ ‫هاودامه‌زرێنه‌رێکی‬ ‫دان ‌ه به‌وه‌دا ده‌نێت ک ‌ه ‘مارک‬ ‫زوکه‌ربێرگ’ (خاوه‌نی فه‌یسبوک)‬ ‫خولیای سازکردنی ئیمپراتۆریه‌تێکی‬ ‫پاوانکارانه‌ی هه‌یه‌‌و هه‌میش ‌ه له‌خولیای‬ ‫بره‌ودان و په‌لهاوێژتندایه‌‪‌ .‬دواجار‬ ‫ئاسایش و هاواڵتیبوون ده‌کات ‌ه قوربانی‬ ‫زۆری کلیکه‌کان ‪ .‬چونکه‌‪ ،‬زوکه‌ربێرگ‬ ‫خۆی به‌خودای تۆڕه‌کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی‬ ‫‌ده‌زا‌نێت‪.‬‬ ‫ده‌کرێت بڵێین‪ ،‬له‌دیموکراسی‬ ‫هه‌ڵبژاردندا ئازادی ده‌ربڕین و ده‌نگدان‪،‬‬ ‫به‌بێ هۆشیاری و زانیاری دروست‬ ‫مه‌ترسیداره‌‪ .‬ک ‌ه تۆره‌کان ده‌بن ‌ه‬ ‫زه‌لکاوی درۆو ره‌شکردنی واقیع و‬ ‫هه‌ڵبه‌ستنی هه‌واڵ به‌ناوی هه‌قیقه‌ت‪،‬‬ ‫نیشتمان‪ ،‬ئاسایش و ژیانی مرۆڤه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئیتر سه‌دان بریکزیتی لێده‌که‌وێته‌وه‌!‬ ‫ئه‌گه‌رچی‪ ،‬پێویست ‌ه رێکاری یاسایی‬ ‫و به‌دواچوون و لێپرسینه‌وه‌ش‬ ‫هه‌بێ‪ ،‬به‌اڵم گرفته‌که ‌له‌وه‌دای ‌ه‬ ‫به‌هێزی سۆشیال میدیایه‌کی وه‌ک‬ ‫فه‌یسبووک‪‌ ،‬بۆ هێزی کۆنترۆڵنه‌کردن‬ ‫و چاودێرینه‌کردنی راسته‌وخۆی‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬چونک ‌ه‌‪ ،‬جڵه‌وی له‌ده‌ستی‬ ‫کۆمپانیای فه‌یسبووکدایه‌و به‌شێکیشی‬ ‫به‌‌ند‌ه به‌ئازادی به‌کاربه‌ره‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‪،‬‬ ‫خراپ به‌کارهێنانی ئازادی ده‌ربڕین ‌ه‬ ‫ک ‌ه ناکۆک ‌ه له‌گه‌ڵ یاساکانی پاراستنی‬ ‫شکۆو که‌سێتی و تایبه‌تمه‌ندێتی ژیانی‬ ‫که‌سانیتردا‪.‬‬

‫ئاستەكانی بەڕەمزبوونی سەرۆك و سەرۆكایەتی هەرێم‬

‫ئەبوبەكر عەلی‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫بەبڕوای ئێمە رۆڵی رەمزیانەی‬ ‫سەرۆك ‌و سەرۆكایەتی هەرێم زۆر‬ ‫ێ لە‬ ‫گرنگترە لەو رۆڵەی وەك بەش ‌‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێكردن دەكەوێتە‬ ‫ئەستۆی ‌و دەیگێڕێت‪ .‬بەو ئەندازەی‬ ‫لەڕووی رەمزیشەوە بەرەوپێشچوون‬ ‫رووبدات‪ ،‬رەنگدانەوەی بەسەر رۆڵی‬ ‫سیاسی‌و ئیداریەكەی سەرۆك ‌و‬ ‫سەرۆكایەتیدا دەبێت‪ ،‬وە رۆڵی‬ ‫ئەم دامەزراوەیە لە باشتركردنی‬ ‫بارودۆخەكەو دووبارە بیناكردنەوەی‬ ‫كۆی سیستمەكە با لە ئاستێكیشدا بێت‬ ‫دەبێت‪ .‬بۆیەش دەڵێم لە ئاستێكدا‪،‬‬ ‫چونكە دەستەبژێری حیزبیی‌و سیاسی‬ ‫حوكمڕان كێشەی راستەقینەی لەگەڵ‬ ‫پێویستیەكانی دووبارە بیناكردنەوەی‬ ‫خودی سیاسی ‌و كولتوری ‌و حیزبی‬ ‫‌و سیستمدا هەیە‌و دەبێت بە كردەوە‬ ‫ێ ‌و چی دی‬ ‫پێچەوانەكەی بسەلمێن ‌‬ ‫دروشم لەم بوارەدا (مصداقیەت) ‌و‬ ‫متمانە دروست ناكات‪.‬‬ ‫كە دەشڵێین رۆڵی رەمزیانەی‬

‫دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم لە رۆڵە‬ ‫مەیدانیەكەی لەپێشتر‌و خوازراوترە‪،‬‬ ‫ێ بناغە ئەم قسەیە فڕێ‌ نادەین‪.‬‬ ‫هەروا ب ‌‬ ‫چونكە بوونێكە پەیوەندی بە فەلسەفە‌و‬ ‫پاساوی بوونی دامەزراوەكەوە هەیە‪،‬‬ ‫ئەم دامەزراوە‌و سەرۆكی هەرێم‬ ‫لەڕوویەكی گرنگیدا ئاماژەیەكی گشتیە‬ ‫بە سەروەری‪ ،‬لە چوارچێوەی دۆخی‬ ‫نادەوڵەتدا‪ .‬لەڕوویەكی ترەوە ئەگەر‬ ‫سەرۆك كێشەی بەڕەمزبوونی نەمێنێ‌‪،‬‬ ‫واتە بە كردەوە رەمزی یەكێتی گەل‬ ‫‌و خاكی هەرێمی كوردستان بێت‪ ،‬نەك‬ ‫تەنها لەڕووی یاسایی رووتەوە‪ ،‬كە هەر‬ ‫وابووە‪ ،‬بەڵكو لەڕووی سایكۆلۆژی ‌و‬ ‫رەزامەندی گشتی ‌و سیاسیشەوە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ئاماژەیە بە زاڵبوون بەسەر بەش ‌‬ ‫لە كۆسپە گەورەكانی ئێستای‬ ‫ناسیونالیزم و ئەزموونی سیاسیی‬ ‫باشووری كوردستاندا‪ ،‬كە خۆی لە‬ ‫دابەشبوونی خاك‌و زۆن‌و ناوچە‌و‬ ‫نفوزی حیزبیی ‌و نادامەزراوەیی هێزە‬ ‫چەكدار‌و ئاسایشیەكاندا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫چونكە كۆسپەكانی بەردەم دووبارە‬ ‫بیناكردنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم‌و‬ ‫بە كردەوە بە گشتیكردنی رەمزی‬ ‫سەرۆك ‌و سەرۆكایەتی لەو خااڵنەی‬ ‫ێ پرسدا بەرجەستە دەبن‪،‬‬ ‫پێشوو هەند ‌‬ ‫لەوانەش‪:‬‬ ‫ كۆتاییهێنان بە پاشماوەكانی‬‫دابەشبوونی هەرێم‌و مانەوەی زۆنی‬ ‫نیمچە پاوانكراوی دەسەاڵتی حیزبیی‪.‬‬ ‫ بوونی لەشكری حیزبیی ‌و بە‬‫حیزبی مانەوەی بە كردەوەی هێزی‬ ‫پێشمەرگە‌و هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ‌و‬ ‫دەزگا هەواڵگرییەكان‪.‬‬ ‫بە واتایەكی تر ئێمە بۆ ئەوەی‬ ‫كێشەی رەمزبوونی سەرۆك ‌و‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‌و جوان ئەنجامدانی‬ ‫رۆڵەكەی چارەسەر بكەین‪ ،‬دەبێت پێش‬ ‫هەر شتێك كێشەی نەبوونی هەرێمێكی‬

‫یەكگرتوو چارەسەر بكەین‪ ،‬كە تیایدا‬ ‫ێ ‌و كینەی مێژوویی‪ ،‬باری‬ ‫ملمالن ‌‬ ‫دەروونی‌و بەرژەوەندی مادی‌و سیاسی‬ ‫تێدا تێكەڵ بووە!!‪.‬‬ ‫چونكە هەروەك دەزانین‪ ،‬كێشەیەكی‬ ‫راستەقینەی سەرۆكی هەرێم لە قۆناغی‬ ‫پێشوودا‪ ،‬ئەوەبوو‪ ،‬كە لە نیوەی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬مۆڵەتپێدانی حیزبی‬ ‫نەبێت قسە رۆیشتوو بڕیار پیادەكراو‬ ‫نەبووە‪ .‬ئەوەش سەبارەت بە ناوخۆ‌و‬ ‫لە دەرەوەی یاساو بە كردەوە سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كردبوو بە سەرۆكی دەڤەر‌و‬ ‫تێكەڵیكردبوو لەگەڵ بااڵدەستی‌و قسە‬ ‫رۆیشتوویی زۆنی حیزبیی!‪ .‬هەر ئەوە‌و‬ ‫هۆكارە مێژووییەكانیش وایكرد راپێچی‬ ‫ێ‬ ‫ناو كورەی تاوسەندووی ملمالن ‌‬ ‫حیزبییەكان بكرێت‌و ببێت بە بەشێكی‬ ‫جیانەكراوە لێی‪ .‬كە دۆخەكەی هێندەی‬ ‫تر ئاڵۆز‌و رۆڵی دامەزراوەكەشی لە‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكاندا الوازتر‬ ‫كرد‪ .‬چونكە خۆی بوو بە بابەتێكی‬ ‫گرنگی كێشە‌و ملمالنێ‌ سیاسیەكان!‬ ‫بەوەش هەرێمی كوردستان دووچاری بە‬ ‫بنبەستگەیشتنێكی سیاسی ترسناك‌و‬ ‫راستەقینە هات‌و دەركەوتەكانیشی‬ ‫زیانی گەورەی لە ناسیونالیزمی كوردی‬ ‫لە باشووری كوردستان و پرۆسە‬ ‫سیاسیەكەی گەیاند‪.‬‬ ‫ێ دەبێت‬ ‫لێرەشەوە سەرۆكی نو ‌‬ ‫خەمێكی گەورەی كاركردن بێت لەسەر‬ ‫راستكردنەوەی وێنای شێواوی هەرێم‌و‬ ‫تێكەڵبوونی بە دەڤەر‪ .‬پرۆژە‌و دیدی‬ ‫هەبێت بۆ چۆنیەتی هەنگاونان بەرەو‬ ‫كۆتایی هیچ نان بە فرە لەشكری‬ ‫وەك ژێرخان ‌و ئامرازی ئەو فرە‬ ‫دەسەاڵتییەی لە كوردستاندا هەیە‪ ،‬لە‬ ‫واقیعێكی فرە دەسەاڵتیشدا ناتوانین‬ ‫باس لە ناسیونالیزم‌و دام‌و دەزگا‌و‬ ‫دەسەاڵتێكی مۆدێرن بكەین‪ ،‬بە حوكمی‬ ‫ئەوەی پەیوەندی بە بوون‌و نەبوونی‬

‫یاسا‌و دامەزراوەی نوێ‌‌و پێویستیەكانی‬ ‫پێكهێنانی هەست‌و ناسنامەی هاوبەشی‬ ‫نەتەوەیی‌و سیاسیەوە هەیە‪ .‬چونكە‬ ‫هەتا پاشماوەكانی شەڕی ناوخۆ‌و‬ ‫دابەشبوونی جوگرافیا‌و خاك‌و هێزی‬ ‫چەكدار‌و ئابوری‌و پەیوەندییەكان‬ ‫بمێنێ‌‪ ،‬قورسە كوردستانی باشوور‬ ‫ببێتە خاوەن ستراتیژی تایبەت بە‬ ‫خۆی‌و دام‌ودەزگاكان ‌و لەوانەش‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم توانای جوان‬ ‫راپەڕاندنی ئەركەكانیان هەبێت‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە ئەم پرسە خەمی‬ ‫ێ‬ ‫خەمەكانی سەرۆكی هەرێمی نو ‌‬ ‫پێكبهێنێت‪ .‬هەر بەرەوپێشچوونێكیش‬ ‫لەم روەوە‪ ،‬دەبێتە دەستكەوتێكی‬ ‫مێژوویی نوێ‌‪ .‬لەپاڵ ئەو دوو بەربەستە‌و‬ ‫ێ لە‬ ‫ێ متمانەیی قوڵی نێوان بەش ‌‬ ‫ب‌‬ ‫هێزەكان‌و ئەو جەمسەرگیرییە توندەی‬ ‫ێ‬ ‫لە ڕابردوودا هاتبووە كایەوە‪ ،‬هەند ‌‬ ‫كێشە‌و ئیشكالیەتیش لە پەیوەست‬ ‫بە رەمزبوون‌و بە دامەزراوەیی كردنی‬ ‫دەزگای سەرۆكایەتی هەرێم لە ئارادان‪،‬‬ ‫لەوانەش‪ :‬بێ‌الیەن نەبوونی حیزبیی‪،‬‬ ‫كە لە رابردوودا پرسیاری خستە سەر‬ ‫رۆڵی ناوبژیوانانەی سەرۆك‪ .‬بە حوكمی‬ ‫ئەوەی رۆڵی سەرۆك بە تایبەتی لە‬ ‫سستمی پەرلەمانیدا‪ ،‬كە لە هەرێم‬ ‫هەرچۆنێك بێت سیستم بەو جۆرە‬ ‫پێناسە دەكرێت‪ ،‬رۆڵی ناوبژیوانانەی‌و‬ ‫بێ‌الیەنی سەرۆك ‌و سەرۆكایەتی‬ ‫دەخوازێت‪.‬‬ ‫هەروەك لە بابەتەكەی (‪)2007‬‬ ‫ێ‬ ‫یشدا ئاماژەم پێكردووە‪ ،‬هەند ‌‬ ‫واڵت ئەم پرسەیان بەوە چارەسەر‬ ‫كردووە‪ ،‬مەرجیان داناوە سەرۆك‬ ‫لەگەڵ دەستبەكاربوونیدا دەستبەرداری‬ ‫ئینتما حیزبییەكەی بێت‪ .‬بۆئەوەی‬ ‫ێ سەرۆكی هەمووان بێت‌و دیدی‬ ‫بتوان ‌‬ ‫پیاوی دەوڵەتی بۆ شیكردنەوەو‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان‌و ملمالنێ‌ی‬

‫هێزە سیاسیەكان‌و بەیەكەوە ژیانی‬ ‫ئاشتیانەی پێكهاتەكان هەبێت‪ .‬لەگەڵ‬ ‫گرنگی ئەم مەرجە كوردستان لە‬ ‫ێ واڵتی‬ ‫ئێستادا بوونی نیە‪ .‬ئەگەر هەند ‌‬ ‫تر حیزبی بوونی سەرۆكیان لەڕێ‌ی‬ ‫دەستور‌و بوونی دامەزراوەی بەهێزی‬ ‫حوكمڕانی‌و چاودێری‌و دەسەاڵتێكی‬ ‫داوەری بێ‌ الیەنەوە چارەسەر كردبێت‪،‬‬ ‫لێرەدا ئەوەش بوونی نیە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫دابەشبوون‌و كێشە‌و ملمالنێكان الی‬ ‫ئێمە زۆرتر‌و تەقلیدیترن‪ .‬وە پێویستیی‬ ‫بە بێ‌الیەنی‌و رۆڵی ناوبژیوانی سەرۆك‌و‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬زۆرتر‌و گەورەترە‪.‬‬ ‫ێ مەسەلە هەن دەتوانن‬ ‫بەاڵم س ‌‬ ‫لە دەركەوتەی خراپی ئەم واقیعە كەم‬ ‫بكەنەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬بەدامەزراوەیی كردنی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‌و خودی كردنی دامەزراوەكە بە‬ ‫رەمز‌و دەزگایەكی نیشتمانی‪ ،‬لەڕێ‌ی‬ ‫بەركاركردنی یاساكان‌و هەمەڕەنگكردنی‬ ‫جەستە ئیداری‌و ستافە پێكهێنەرەكەی‌و‬ ‫ێ لە‬ ‫كردنەوەی نوسینگە لە هەند ‌‬ ‫پارێزگاكان‌و‪ ...‬هتد ‪.‬‬ ‫لە سایەی بوونی هەستیاری مێژوویی‌و‬ ‫حیزبیی جۆراوجۆردا‪ ،‬هەنگاونان بەرەو‬ ‫بە دامەزراوەیكردنی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫خزمەتێكی گەورە بە دۆخەكە دەكات‪.‬‬ ‫هەر لەم چوارچێوەشدا گرنگە هەروەك‬ ‫كاتی خۆشی ئاماژەمان پێكردووە‪:‬‬ ‫ سەرۆكایەتی هەرێم كۆشكی‬‫تایبەت بە خۆی لە پایتەختدا هەبێت‪.‬‬ ‫ پێكهاتە حیزبی‌و دینی‌و نەتەوەیی‬‫‌و مەزهەبیەكان ئامادەگیان تیایدا‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫ گاردی چەسپاوی پاسەوانیی‬‫سەرۆكایەتی هەرێم بنیات بنرێ‌‪،‬‬ ‫ێ لە پێویستیەكانی‬ ‫وەك بەش ‌‬ ‫بەدامەزراوەیكردن‪ .‬بۆ ئەوەی ستافی‬ ‫ئیداری‪ ،‬كۆشك‌و شوێنی كاركردن‪،‬‬ ‫گاردی پاسەوانی‪ ،‬هی سەرۆكی هەرێم‬

‫نەبن‪ ،‬بە گۆڕینی ئەو بگۆڕێت‌و بەوەش‬ ‫كەڵەكەبوون لە مێژووی ئەم دامەزراوە‬ ‫روونەدات ‌و لۆژیكی دامەزراوەی نوێ‌ی‬ ‫تێدانەبێ‌‌و پرسەكە بەدەوری كارەكتەرە‬ ‫سیاسیەكاندا بێ‌‌و بچێ‌‪ ،‬بەڵكو هی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمن‪.‬‬ ‫ دروستكردنی مۆزەخانەی تایبەتی‬‫سەر بە سەرۆكایەتی‪.‬‬ ‫ێ دامەزراوە لە‬ ‫ دامەزراندنی هەند ‌‬‫ێ لەو مەسەالنەی پەیوەستن‬ ‫بواری هەند ‌‬ ‫بە مێژووی ناسیونالیزمی كوردی‬ ‫‌و هەست ‌و ناسنامەی هاوبەشەوە‪،‬‬ ‫لەوێنەی كاركردنی نیشتمانیانە لەسەر‬ ‫پرسی ئەنفال‪ ،‬كیمیاباران‪ ،‬راگوێزان‪،‬‬ ‫پاكتاوی ناسنامەیی و ‪ ...‬هتد ‪.‬‬ ‫‪ .2‬كاركردن بۆ كەمكردنەوەی گرژی‬ ‫نێوان هێزە سیاسیەكان‌و رێگەگرتن‬ ‫لە سەرهەڵدانەوەی جەمسەرگیریی‬ ‫ێ لە تەبایی ‌و‬ ‫توند‌و بەدیهێنانی ئاست ‌‬ ‫تەوافوقی سیاسی‪.‬‬ ‫‪ .3‬كەسێتی سەرۆكی هەرێم‌و‬ ‫رۆحیەت‌و جۆری بیركردنەوەی‪ ،‬كە لە‬ ‫سایەی نادامەزراوەیی دۆخەكەدا النی‬ ‫ێ روەوە رۆڵ ببینێت ‪.‬‬ ‫كەم لە هەند ‌‬ ‫‪ .4‬چاودێرییەكی نیشتمانیانەی‬ ‫پەرلەمان‌و پڕكردنەوەی بۆشاییە‬ ‫سیاسییەكان‌و فشار دروستكردن بە‬ ‫ئاقاری سنورداركردن‌و بەرەو كۆتایی‬ ‫بردنی دابەشبوونەكان‪.‬‬ ‫لە هەموو حاڵەتێكدا گرنگە سەرۆكی‬ ‫ێ لەو راستیە هۆشیار‬ ‫هەرێمی نو ‌‬ ‫بێت‪ ،‬كە مەسەلەی رۆڵی ناوبژیوانی‌و‬ ‫سەرو حیزبی بوونی سەرۆك‌و‬ ‫دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم زۆر‬ ‫شێواوە‪ .‬پێویستی بە راستكردنەوەو‬ ‫روونكردنەوەی زۆر هەیە‪ ،‬بەشی زۆری‬ ‫ئەو راستكردنەوەش بە كردار دەكرێت‪،‬‬ ‫كە گوتاری سیاسی تەبا لەگەڵ‬ ‫ئەركەكانیش خۆی لە خۆیدا دەبێتە‬ ‫فۆرمێكی تری كردەی سیاسی‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫پارە و سیاسەت‬

‫هێز سەرچاوەی بەدەستهێنانی دەسەاڵتە!‬

‫مەریوان عەلی‬

‫رایەك هەیە پێیوایە كاتێك پارە وەك‬ ‫یەكێك لە شفرە بەهێزەكان‪ ،‬شوێنپێی‬ ‫خۆی لە دنیای سیاسەتدا دەكاتەوە‬ ‫ئیدی سیاسەت لەوە دەكەوێت ببێتە‬ ‫كەرەستەی دەستەبەركردنی چاكەی‬ ‫گشتی‪ ،‬ئەم دیدە لە هەر شوێنێكی‬ ‫دونیادا بێت دیدێكی تەواو راستە‪ ،‬چونكە‬ ‫لە رێگەی پارەوە دەشێت بەشێك لە‬ ‫پرنسیپ و بەها سیاسیەكان وەك خۆیان‬ ‫نەمێننەوە‪ ،‬هەر ئەم بۆچونەیە هاندەری‬ ‫ئەوەیە بەردەوام بەچاوی رەخنەگرانەوە‬ ‫بە مەنهەج و فكر و زانستی سیاسیدا‬ ‫بچینەوە‪ ،‬بەخاتری ئەوەی بزاندرێت چ‬ ‫شتێك كاریگەری لەسەر پرۆسەی سیاسی‬ ‫بەجێدەهێڵێت‪ ،‬ئەمەش دەخوازێت‬ ‫هەرچی بەڵگەنەویست و پوزەشن و‬ ‫سیستەمە سیاسیەكانە شەنوكەوبكرێن‪.‬‬ ‫لەناو ئەو فاكتەرانەی كاریگەری بەسەر‬ ‫جموجوڵە سیاسیەكانەوە بەجێدەهێڵێت‬ ‫هێزی پارەیە‪ ،‬رۆژنامەنوسی ئەمەریكی‬ ‫سیودور هوایت ئاماژەی بەو حاڵەتە داوە‬ ‫ئەو دەنوسێت‪ :‬ئەو زریانە پارەیەی كە‬ ‫گۆرەپانی سیاسەتی ئەمەریكی داپۆشیوە‬ ‫بوەتە هۆی پیسكردنی دیموكراسیەت‪.‬‬ ‫بێگومان هونەری كۆكردنەوەی سامان و‬ ‫هونەری ئیدارەدانی كۆمەڵگا دوو دنیای‬ ‫تەواو جیاوازن‪.‬‬ ‫لە كتێبی باوكی دەوڵەمەند و باوكی‬ ‫هەژاری روبرت تی‪ .‬كیوساكیدا هاتوە (لە‬ ‫رێگەی كتێب خوێندنەوەوە زانیاریەكانت‬ ‫فراوان دەبێت‪ ،‬بەاڵم ناتوانیت لە رێگەی‬ ‫كتێبەوە فێری لێخورینی پاسكیل‬ ‫بیت‪ ).‬كتێبەكە لە زۆر شوێندا ئاماژە‬ ‫بەوە دەكات دەوڵەمەندبوون رێگەی‬ ‫تایبەت و هونەر و لێزانین و ئیرادەیە‪،‬‬ ‫كەسی دەوڵەمەند خاوەن ئەقڵ و‬ ‫بیركردنەوەی تایبەت بە خۆی هەیە‪،‬‬ ‫ڕەنگە خوێندنی ئەكادیمی بتوانێت‬ ‫ئیشێكی باشت بۆ مسۆگەربكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانێت دەوڵەمەندت بكات‪،‬‬ ‫دەوڵەمەندبون هێزو تواناو ئیرادەیە‪،‬‬ ‫ئەم سەرنجە راماندەكێشێتە نێو ئەو‬ ‫ملمالنێیانەی جەمسەرەكانیان بریتیە لە‬ ‫پارەو دەسەاڵت‪ ،‬پرسیارەكەش ئەوەیە‬ ‫داخۆ پارە دەبێتە شارێگای گەیشتن‬ ‫بە دەسەاڵت‪ ،‬یان دەسەاڵت سەربە‬ ‫فەلەكێكی ترەو لە قواڵیی پرۆسێسی‬ ‫كایەی سیاسەتەوە سەرچاوەدەگرێت؟‬ ‫كەمێك دوور لە پێناسی باو بۆ‬ ‫سیاسەت‪ ،‬دەتوانین بڵێین سیاسەت‬ ‫كۆمەڵێك پرنسیپ و پرۆسێسی‬ ‫ئاڵۆزە كە رۆڵی سەرەكی دەگێڕێت لە‬ ‫خوڵقاندنی هێز لەنێو سێكتەرو دامەزراوە‬ ‫جیاوازەكانی نێو كۆمەڵگا‪ ،‬هێزگەلێك لە‬ ‫زۆر شوێنی جیاوازەوە سەرچاوەدەگرێت‪،‬‬ ‫كە مەرج نییە هەموویان سەربە‬ ‫دەسەاڵتبن‪ ،‬لێرەدا دەبێت ئاماژە‬ ‫بەو هەڵە باوە بدەین كە سیاسەت‬ ‫كورت دەكاتەوە بۆ پەیوەندی نێوان‬ ‫دەسەاڵت و هاواڵتی‪ ،‬یاخود سیاسەت‬ ‫دەبەستێتەوە بە كۆمەڵێك دیفاكتو و‬ ‫هاوكێشەی دەسەاڵتەوە‪ ،‬دیدە دروستەكە‬ ‫ئەوەیە كە سیاسەت چاالكیەكی مرۆییە‬ ‫چەقی مەسەلەكان تێیدا (مرۆڤە)‪،‬‬ ‫هەڵبەت یەكێك لەو توخمانەی بەشداری‬ ‫كارا دەكات لە ئیدارەدانی سیاسەتدا‬ ‫پارەیە‪ ،‬ئەم توخمە زۆر كەس پێیوایە‬ ‫لەنێو كایەی سیاسەت و دروستكردنی‬ ‫بڕیارو هەر هەڵمەتێكی سەربازی و‬ ‫جوڵەی ئابوری و كۆمەاڵیەتیدا رۆڵی‬ ‫یەكالیكەرەوە دەگێرێت‪ ،‬روجی بیرفیت‬ ‫لە زاری سەرمایەدارێكی ئەمەریكی‬ ‫سەردەمی جەنگی سارد دەنوسێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫شەڕكردنمان دژ بە كۆمونیستەكان‪،‬‬ ‫نابێت تەنها بەقسەكردن بێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێت بەپارە ئەنجامی بدەین‪ ،‬لە‬ ‫راستیدا پارە توخمێكە كەلە رێگەیەوە‬ ‫ئەڵقەیەك لە ئەڵقە گرنگەكانی سیاسەت‬ ‫پێكەوە گرێدەدات‪ ،‬بەاڵم كارەساتە‬ ‫بە هێزی پارە جۆرێك لە سیاسەتی‬ ‫ئاراستەكراو بینابكرێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫بەمەبەستی كۆنتروڵكردنی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ئەوەی وەك بەڵگەنەویست دەمێنێتەوە‬ ‫بریتیە لەوەی‪ ،‬سیاسەت بە مانای‬ ‫چاكەی گشتی و پاراستن و رێكخستنی‬

‫كۆمەڵگا‪ ،‬راهێنانی تاك و جڤات و‬ ‫كۆمەڵە و دەستە و دامەزراوەكان لەسەر‬ ‫بنەمای رێزگرتن و پاراستنی كەرامەتی‬ ‫مرۆڤ و ماف و دادوەری و ئازادی‪،‬‬ ‫شتێك نییە پارە بتوانێت ئەم چەمكانە‬ ‫رێكبخات یان یاخود مانایان پێببەخشێ‪.‬‬ ‫لەپێناو‬ ‫ئیشكردنە‬ ‫سیاسەت‬ ‫ئیدارەدانی سەرچاوە سەرەكیەكانی‬ ‫(هێز)‪ ،‬الیەك بەكارهێنانی توانا و وزە‬ ‫مرۆییەكان‪ ،‬الیەكی دی بەكارهێنانی‬ ‫سەرجەم كەرەستە و توخمە جیاوازەكان‬ ‫لە پێناو گەیشتن بە ستراتیژێكی‬ ‫دیاریكراو‪ ،‬بەاڵم پارە لە هەوڵی‬ ‫جڵەوكردنی تاك و جومگە سەرەكی و‬ ‫گرنگەكانی نێو كۆمەڵگایە بە ئامانجی‬ ‫سودی زیاتر و دەستكەوتی سامانی زیاتر‪،‬‬ ‫ئەمەش تەماحێكە كە مرۆڤ والێدەكات‬ ‫بەردەوام لە هەوڵی كۆكردنەوەی‬ ‫سامانی زیاتردابێت‪ ،‬گواستنەوەی‬ ‫ئەم تەماحە بۆ نێو سیاسەت‪ ،‬بریتیە‬ ‫لە هەوڵی كرین و فرۆشتن بە بەها‬ ‫سیاسیەكان‪ ،‬مامەڵەكردنی مادیانەیە‬ ‫بە یەكێك لە گرنگترین و هەستیارترین‬ ‫سێكتەرە زیندوەكانی نێو كۆمەڵگا كە‬ ‫سیاسەتە‪ ،‬واتە لە رێگەی سامانەوە‬ ‫بەشێك لە جومگە هەستیارەكانی‬ ‫دەسەاڵت كۆنترۆڵبكرێت‪ ،‬ئامانجی‬ ‫ئەم پرۆژەیە چونە نێو دەسەاڵتە بە‬ ‫مەبەستی بەدیهێنانی سامانی زیاترو‬ ‫شەرعیەتدان بەو میكانیزمەی سامانی‬ ‫پێ كۆدەكرێتەوە‪ ،‬لەم دیدەوە سیاسەت‬ ‫بریتی دەبێت لە هونەری مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ پارەو چۆنیەتی كۆنترۆڵكردنی‬ ‫سەرچاوەكانی پارە بە ئامانجی‬ ‫كۆنترۆڵكردنی كۆمەڵگا‪ ،‬دەشێت لەم‬ ‫رێگەیەو زەمینە خۆشبكرێت بە هێزی‬ ‫پارە كارەكتەری بوكەڵە و موزەیەف‬ ‫رەوانەی سەر سەحنەی سیاسەت‬ ‫بكرێن‪ ،‬هەڵبەت بۆ دەیان ئامانجی‬ ‫رانەگەیەندراو‪ .‬راستی مەسەلەكە ئەوە‬ ‫نییە كە كەسانی خاوەن سامان و پارەی‬ ‫زۆر نابێت بەشداری كاری سیاسی‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڵكو ترسەكە ئەوەیە لە رێگەی‬ ‫پارەوە كۆنترۆڵی جومگە سەرەكیەكانی‬ ‫نێو سیاسەت بكرێت‪ ،‬كە ئامانج لێی‬ ‫بیناكردنی ستراتیژێكی سیاسی تایبەتەو‬ ‫چڕدەبێتەوە لە تەماحەكانی پیاوێكی‬ ‫بزنسمان كە لە دیدی قازانجەوە پێدەنێتە‬ ‫نێو دنیای سیاسەت‪.‬‬ ‫بێگومان ئەگەر ئیشی سیاسەت‬ ‫بریتی بێت لە ئەرگومێنت ئەقاڵنی‬ ‫و بیانوی لۆژیكی لەپێناو پێكەوە‬ ‫هەڵكردن‌و دیاریكردنی چارەنوسی‬ ‫هاوبەش و درێژەدان بە ژیانێكی شایستە‬ ‫بۆ مرۆڤ‪ ،‬ئەوا بەكارهێنانی پارە لە‬ ‫نێو ملمالنێ سیاسیەكاندا‪ ،‬بە مەبەستی‬ ‫یەكالیكردنەوەی ملكالنێكان بە سود و‬ ‫قازانجی الیەك لەسەر حسابی الكەی‬ ‫دی‪ ،‬ئەوكات كاری سیاسی دادەماڵدرێت‬ ‫لەوەی بریتی بێت لە ئیشكردن بۆ‬ ‫دامەزراندنی سیستەمێك كە یاسا و‬ ‫ئەخالق و بەرژەوەندی و سامانی گشتی‬ ‫بەكاربهێندرێت لە پێناو چاكەی گشتیدا‪،‬‬ ‫مامەڵەكە دەبێتە كرین و فرۆشتن‪،‬‬ ‫ئەمەش واتای كەوتنی بەهاكانە‪ ،‬لە‬ ‫پێش هەموویاندا چاكەی گشتی‪.‬‬ ‫ئاشكرایە لە رێگەی سیاسەتەوە‬ ‫ئیدارەدانی هێزە جیاوازەكانی نێو‬

‫كۆمەڵگا رێكدەخرێت‪ ،‬لە زۆر باریشدا‬ ‫هێزی نوێ لە كایەی جیاوازەوە‬ ‫سەردەردێنێت‪ ،‬كە بەگشتی دەكەونە‬ ‫نێو ئەو بازنەیەی كە سەرجەم هێزە‬ ‫جیاوازەكان بە پارت و بزوتنەوە‬ ‫كۆمەاڵیەتی و رۆشنبیری و بزاوتە ئاینیە‬ ‫جیاوازەكانەوە چاالكی تێدادەنوێنن‪ ،‬ئەو‬ ‫بازنە گشتیە ئەو فەزا مەدەنی و سیاسیە‬ ‫كە جموجوڵەكان لەبەر رۆشنایی رێساو‬ ‫یاساكان رێكدەخات‪ .‬كاری سیاسەت‬ ‫لەو بازنە گشتیەدا خوڵقاندنی گوتاری‬ ‫باوەرپێكراو دروستكردنی هەیمەنەیە‪،‬‬ ‫واتە دروستكردن و بیناكردنی هێزی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و جڤاكیانە لە پێناو‬ ‫سەرخستنی گوتاری سیاسی و‬ ‫گرتنەدەستی دەسەاڵت‪ ،‬ئەم پرسە‬ ‫گوتاری سیاسی و هاوكێشەكانی‬ ‫دەسەاڵت یەكااڵیدەكەنەوە‪ ،‬بەاڵم كە‬ ‫پارە وەك توخمێكی بەهێز دێتە نێو‬ ‫كێشە و ملمالنێی سیاسیەكانەوە‪،‬‬ ‫ئەو كات كۆنترۆڵكردنی كۆمەڵگا وەك‬ ‫كۆنترۆڵكردنی بازاڕی لێدێت‪ ،‬كەتێدا‬ ‫خاوەن زۆرترین پارە‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫گرنگترین سێكتەری ئابوریەكان مۆنۆپوڵ‬ ‫بكات و زۆرترین قازانجی دەستبكەوێت‪،‬‬ ‫لەو رێگەیشەوە چۆنی بیەوێت بەو جۆرە‬ ‫پەیوەندیە سیاسی و دەسەاڵتدارێتیەكان‬ ‫دادەرێژێتەوە‪ .‬پارەدار (سەرمایەدار)‬ ‫لە رێگەی هێزی پارەوە دێت كۆنترۆڵی‬ ‫دەسەاڵت دەكات‪ ،‬پارەداری سیاسی وەك‬ ‫هەر حزبێكی سیاسی خاوەن ئەجندە و‬ ‫پالنی خۆیەتی‪ .‬بەبازاركردنی سیاسەت‌و‬ ‫بە سیاسەتكردنی بازاڕ دوو روی یەك‬ ‫دراون كە سیاسەیەكان و بازرگانەكان‬ ‫پێكەوە دەكاتە هاوپەیمان‪ ،‬ئامانج لەم‬ ‫پرۆسەیە الوازكردنی رۆڵی سیاسەتە لە‬ ‫گۆڕانكاریە ناوەكیەكانی نێو كۆمەڵگاو‬ ‫بێبایەخكردنی بەشداری هاواڵتیانە‬ ‫لە پرۆسەی سیاسیدا‪ .‬هاوپەیمانی‬ ‫سەرمایەدار و سیاسیەكان لە راستیدا‬ ‫تەماشاكردنی فەزای گشتیە بەوەی‬ ‫هەموو شتێك قابیلی كرین و فرۆشتنە‪،‬‬ ‫لێرەدا سیاسەت لەوەدەكەوێت بریتی‬ ‫بێت لە هونەری فەرمانڕەوایەتیكردن‪،‬‬ ‫چونكە پارەدار باوەریوایە‪ ،‬دەكرێت‬ ‫جەوهەری هەموو شتەكان لە رێگەی‬ ‫پارەوە دەستكاریبكرێت‪ ،‬تەنانەت پرسە‬ ‫نیشتمانیە هەستیارەكانی وەك خاك و‬ ‫قەوارە و دەسەاڵت‪ ،‬دەشێت وەك هەر‬ ‫كااڵیەكی دی مامەڵەی پێوەبكرێت‪.‬‬ ‫ڕەنگە سااڵنی داهاتوودا روونتر ئەوە‬ ‫دەربكەوێت داخۆ هێزی پارە یان بەها‬ ‫سیاسیەكان كامیان حوكم دەكەن‪.‬‬ ‫پارە و سیاسەت‪ ،‬دوو فیگەری‬ ‫بەهێزن بۆ كۆنترۆڵكردنی كۆمەڵگا‪،‬‬ ‫هەروەك دوو داینەمۆی بەهێزی جوڵەن‬ ‫لە نێو چاالكیە مرۆییەكاندا‪ ،‬ئەم دوو‬ ‫توخمە لە دەیان پەناڵ و رایەڵەی‬ ‫جیاوازەوە پێكەوە بەستراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەیوەندی نێوانیان پریەتی لە ناكۆكی‌و‬ ‫تەبایی و دژ وەستان بەرامبەر نەخشەو‬ ‫هاوكێشە ستراتیژەكانی دەسەاڵت‪.‬‬ ‫ئاشكرایە لەم سااڵنەی دوایدا بەجۆرێك‬ ‫تەماشای (پارە) كراوە وەك ئەوەی‬ ‫داینەمۆی بەشی زۆری جوڵە و رووداوە‬ ‫گەورەكانی دونیا بووبێت‪ ،‬هەڵبەت لەو‬ ‫دیدەوە كە پارە خۆی بریتیە لە هێز‪،‬‬ ‫بەشی زۆری كێشە و جموجوڵە سیاسی و‬

‫كۆمەاڵیەتیەكان بەودا خۆیانهەڵواسیوە‪،‬‬ ‫تا ئەو ئاستەی دەسەاڵتی پارە وەك‬ ‫سێبەری راستەقینەی دەسەاڵتەكانی‬ ‫دی بیندراوەتەوە بە دەسەاڵتی‬ ‫سیاسیشەوە‪ ،‬واتە لە پشتی هەر‬ ‫دەسەاڵتێكەوە گەر بە فعلی مومارەسەی‬ ‫بونی خۆی بكات‪ ،‬ئەوا هێزی پارە وەك‬ ‫توخمی سەرەكی و راستەقینە ئامادەگی‬ ‫هەبوە‪ ،‬راستیەكەی هاوكێشەكە بە‬ ‫جۆرێكە كە دەسەاڵتدار و پارەدار لە‬ ‫دەیان خاڵ و پنتی جیاوازەوە پێكەوە‬ ‫تۆرێكی ئاڵۆز و گرێدراو كۆیاندەكاتەوە‪،‬‬ ‫هەروەك پێكەوە هاوپەیمانن لە‬ ‫ئیدارەدانی ستراتیژی كۆنترۆڵكردنی‬ ‫كۆمەڵگا‪ .‬دۆخەكە بەجۆرێكە پارەدار‬ ‫ملزەمە پێیەكی ئاوێتەی سیاسەت‬ ‫بێت‪ ،‬بەئامانجی داخڵبوون بۆ نێو‬ ‫پنتە جیاوازەكانی دەسەاڵت‪ ،‬نهێنی‬ ‫پشتی ئەم هاوكێشەیەش ئەو ماشێنە‬ ‫زەبەالحەی حزبە كە رۆڵی سەرەكی‬ ‫دەبینێت لە پرۆسەی جموجوڵە ئابوری‌و‬ ‫بازرگانی و داگیركردنی سەرچاوەكانی‬ ‫داهات‪ ،‬حزب كایە ئابوریەكان دەگۆرێت‬ ‫بۆ كایەی وەبەرهێنانی دەسەاڵت‪ ،‬چونكە‬ ‫دەسەاڵتی حزب لە یەككاتدا دەتوانێت‬ ‫دەوڵەمەند و دەسەاڵتدار دروستبكات‪،‬‬ ‫بە پێچەوانەیشەوە كەسانی ئیفالس و‬ ‫زەلیل بخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫لە دونیای سیاسی ئێمەدا‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫دوای راپەرین‪ ،‬پەیوەندی نێوان پارە و‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬بە بەراورد بەهەر شوێنێكی‬ ‫تری دونیا‪ ،‬جێگەیەك نیە هێندەی ئێرە‬ ‫ئەم ئەزموونەی تێدا شرۆڤە كرابێت‪ ،‬بۆ‬ ‫روانین لە پەیوەندی نێوان دەسەاڵت‌و‬ ‫پارە‪ ،‬یاخود هێز و پارە‪ ،‬النی كەم‬ ‫لە دیدی ئێمەوە كە الوێتیمان لەگەڵ‬ ‫سەرپێكەوتنی ئەزمونی دەسەاڵتدارێتی‬ ‫كوردی بەرێكردوە‪ ،‬ئێمە كە شاهید و‬ ‫بینەر و بیستەری هەنگاو بە هەنگاوی‬ ‫ئەو چیرۆكانەین كە سەرگوزشتەی‬ ‫هاوپەیمانی نێوان دەسەاڵت و‬ ‫هەڵتقۆقینی دەوڵەمەندەكان دەگێرنەوە‪،‬‬ ‫باسوخواسی پارەدار و سیاسیەكان‪،‬‬ ‫كورتە چیرۆكی موغامەرەی پیاوانی‬ ‫دەسترۆیشتوی نێو كایەی سیاسی و‬ ‫بازرگانی‪ ،‬رووداوە گەورەكانی شەری‬ ‫ناوخۆ لە پێناو دەستگرتن بەسەر پارەی‬ ‫گومرگەكاندا‪ ،‬حكایەتی قاچاخچیەكانی‬ ‫نەوت و گاز و پەیوەندی ژێربەژێر‬ ‫لەگەڵ داعش و سەدامیەكان‪ ،‬مغامەرەی‬ ‫قومارچیەكان‪ ،‬كاری لەشفرۆش و‬ ‫خاكفرۆش و پیاوانی سیاسی و ئاینی و‬ ‫ئەكادیمی لە پێناو برێك پارەدا‪ ،‬چیرۆكی‬ ‫خنكانی ئەو گەنجانەی سەری خۆیان‬ ‫هەڵگرت لە پێناو ژیانێكی باشتر‪،...‬‬ ‫هەموو ئەم حكایەتانە هەردوو توخمی‬ ‫پارە و سیاسیەكان كارەكتەری سەرەكی‬ ‫بوون تێیدا‪ .‬یاریكردن و بەهەدەردانی‬ ‫داهات و سامانی گشتی‪ ،‬گەورەكردنی‬ ‫وەربەرهێنەرە بێ ئەزمونەكان‪ ،‬ئیفالسی‬ ‫مقاولە بێ پشتوپەناكان‪ ،‬زۆر باسی تر‬ ‫كە ڕەگەزی پیكهێنەری ئەم چیرۆكانەش‬ ‫دووبارە پارە و دەسەاڵتە‪ ،‬ئەم رووداوانە‬ ‫پریەتی لە بەرزونزمی ژیانی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سیاسی و ئەخالقی ئینسانی كوردی‪،‬‬ ‫پریەتی لە بەریەككەوتنی نێوان‬ ‫نادادپەروەری و ماف‪ ،‬لێوانلێوە لە‬ ‫ملمالنێی ئێسقان شكاندن و سرینەوەی‬

‫بەرامبەر لە پێناو پەیداكردنی پارەی‬ ‫زیاتر‪ ،‬پریەتی لە شكاندنی كەرامەتی‬ ‫ئینسان و چیرۆكی دڵتەزێن‪ ،‬كە‬ ‫تێدا پارە و كارەكتەرە سیاسیەكان‬ ‫دوو توخم‌و دوو جەمسەری بەهێزی‬ ‫ناكۆكیەكانی نێو كۆمەڵگای كوردین‪ .‬هەر‬ ‫ئەم دوو توخمە لە فەزای گشتیدا جوڵەی‬ ‫سیاسی و بەشداری سیاسی راستەقینەی‬ ‫ئیفلیجكراوە‪ ،‬بە جۆرێك سیاسەت بوەتە‬ ‫قومارخانەیەك بۆ ساختەچیەكانی نێو‬ ‫دەسەاڵت و جموجوڵە ئابوریەكان‪.‬‬ ‫وەك ئاماژەمانپێدا ئەو چیرۆكانە‬ ‫پریەتی لە ناشرینی و نادادی و بێویژدانی‬ ‫كەسانی سیاسی و بازرگان و دەسەاڵتدار‬ ‫و پارەدارانی ئەم شوێنە بچوكە لە دونیا‪،‬‬ ‫كە تێدا ئینسان سەری دەسورمێ چۆن‬ ‫كەسانێك لە پێناو سەفتەكردنی ملیارێك‬ ‫دۆالر لەسەر ملیارێكی دی ئامادەیان‬ ‫تێدایە هەزاران هەزار خێزان بێ بژێوی‌و‬ ‫زەلیل بكات‪ ،‬لەوالیشەوە پرۆسەی‬ ‫سیاسی چۆن زەمینەخۆشدەكات بۆ‬ ‫پرسی دەوڵەمەندبون و هەژاربوونی‬ ‫ئەندامانی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫زۆر كەس بەدەستهێنانی ئایندەیەكی‬ ‫گەش رووناك بە پارەوە گرێدەدات‪،‬‬ ‫خەونێكی خۆش و قوڵ كە پربێت‬ ‫لە بەختەوەری مرۆڤەكان‪ ،‬لە پارەدا‬ ‫تەرجەمە دەكرێت‪ ،‬وەك ئەوەی پارە‬ ‫تاكە سەرچاوەی بەختەوەری بێت‪،‬‬ ‫یاخود وەزیفەی پارە تەنها دروستكردنی‬ ‫بەختەوەری بێت‪ ،‬ئەم دیدە بۆ پارە‬ ‫هاورایە لەگەڵ ئەو پەندە فەرەنسیەی‬ ‫دەڵێت (كەسێكی بێ پارە‪ ،‬وەك‬ ‫گورگێكی بێ دان وایە)‪ ،‬بێگومان بەشی‬ ‫هەرە زۆری جوڵە كۆمەاڵیەتیەكان‪،‬‬ ‫جموجوڵە بازرگانی و سیاسیەكان‪،‬‬ ‫گەشەسەندنی داهێنانە تەكنلۆژیەكان‪،‬‬ ‫كاریگەری هێزە سەربازیەكان‪..‬یان لە‬ ‫پێناو بەدەستهێنانی زیاتری (پارە)‬ ‫یە‪ ،‬یاخود (هێزێك) لە پشت ئەو‬ ‫جواڵنەوەیە بە چەشنی جیاواز بۆ‬ ‫دەستكەوتنی پارەی زیاتر‪ ،‬كە ئامانج‬ ‫تەنها لە پارە نییە وەك پارەی زیاتر‪،‬‬ ‫بەڵكو لەو هێزەدایە كە پارە بە‬ ‫دەسەاڵتداری دەبەخشێ‪ ،‬تا ئەو ئاستەی‬ ‫دەشێت بەشێك لە جموجوڵ و چاالكیە‬ ‫مرۆیی و سیاسیەكان پەكیان بكەوێت لە‬ ‫كاتی وشككردنی سەرچاوەی داهاتیان‪،‬‬ ‫هەڵبەت لە رێگەی كۆنترۆڵكردنی‬ ‫سەرچاوەكانی دارایی گەلێك شتی دی‬ ‫كۆنترۆڵ دەكرێت‪ ،‬كە شوێنی ئەوەنییە‬ ‫لێرەدا ئاماژەی پێبدەین‪.‬‬ ‫نهێنی هێزی پارە لەو ماتەوزەیەدایە‬ ‫كە دەیبەخشێتە هێزە سیاسیەكان‪ ،‬ئامانج‬ ‫لەو بەخشینە پرۆسەیەكی ستراتیژیە بە‬ ‫ئاراستەی دژە گۆڕانكاری‪ ،‬ئەرگومێنتی‬ ‫هێزی دەسەاڵتدار لە بەكارهێنانی هێزی‬ ‫پارەدا‪ ،‬ئەوەیە باش و خراپەكانی دونیا‬ ‫بەرێرەوی پارەدا گوزەردەكەن‪ ،‬ئەمەریكا‬ ‫لە رێگەی هێزە ئابوریەوە هەرەشەی‬ ‫گەورە لە واڵتانی دونیا دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە موشە بەهێزەكانی دەیرازێنێتەوە‪،‬‬ ‫نەوت لە رێگەی دراوەكانەوە رووی خۆی‬ ‫سپیدەكاتەوە‪ ،‬ئەو چەكە وێرانكەرانەی‬ ‫دونیا دەترسێنێت بەسەر پشتی پارە‬ ‫زۆرەكاندا دێن و دەچن‪ .‬لە دونیای‬ ‫ئێمەشدا هەموو ئەو دەموچاوە موزەیەف‌و‬ ‫ناشرینانەی نێو دەسەاڵتی كوردی كە‬ ‫زیاد لە ‪ 28‬ساڵە بەجێگیری ماونەتەوە‪،‬‬ ‫بە قورسایی و هێزی پارەیە خۆیان‬ ‫راگرتووە‪ ،‬تەنانەت حزبە سیاسەیەكان‬ ‫لەوە كەوتون منافەسەی یەكتری بكەن‬ ‫لە رێگەی دەنگدان و مێژووی سیاسی‬ ‫و پروگرامی سیاسیەوە‪ ،..‬ئێستا‬ ‫زەمەنی بەكارهێنانی چەكی پارەیە‪،‬‬ ‫زەمەنی بەكارهێنان هێنانەپێشەوەی‬ ‫ئەو سەرمایەدارە هەڵتۆقیوانەیە كەلە‬ ‫فابریكەی حزبەوە دروستكراون بۆ‬ ‫لێدانی دەنگی ناڕازی و ئەتككردنی‬ ‫پرۆسەی سیاسی‪ ،‬پرسەكە لە بنەرەتدا‬ ‫بەكارهێنانی پارەیە‪ ،‬الیەك بۆ‬ ‫داگیركردنی كۆمەڵگا‪ ،‬الیەكی دی بۆ بێ‬ ‫بەهاكردنی بەشداری هاواڵتیان لە كایەی‬ ‫سیاسەتدا وەك ئامرازێك بۆ گۆڕانكاری‬ ‫ریشەیی‪.‬‬

‫�کو�ل ت�وور‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪17‬‬

‫برسێتی و ئاوریشم‬ ‫من لە قەاڵ تەنگەاڵن و ترسناكەكەی كۆمۆنیزمدا ژیام!‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫مەرجی ناسینەوەی وەرگێڕی بەسەلیقە‪،‬‬ ‫هەرتەنها لەزمان پاراوی و شارەزابوون‬ ‫لەزماندا (بەچاكی) كورتناكرێتەوە‪ .‬بۆمن‬ ‫مەرجێكی گرنگی وەرگێڕی باش و ژیر‪،‬‬ ‫لەپاڵ زمان پاراوی و شارەزابوون لەزماندا‪،‬‬ ‫توانای هەڵبژاردن و دۆزینەوەی ئەو بابەت‬ ‫و نوسینانەشە كە دەستنیشانیان دەكات‬ ‫و بڕیاری وەرگێڕانیان لێدەدات‪.‬‬ ‫ئەوەندەی وەك خوێنەرێك تێبینیم‬ ‫كردووە‪ ،‬سەروەر عومەر (كە تائێستا‬ ‫هەر ناویم بیستووەو نەم بینیوە) یەكێكە‬ ‫لەو وەرگێڕانەی سەلیقەیەكی باش و‬ ‫بەرزی‪ ،‬لە دۆزینەوەو دەستنیشانكردنی‬ ‫ئەو بابەت و سەرچاوانەدا هەیە كە بۆ‬ ‫وەرگێڕان‪ ،‬بۆ سەر زمانی كوردی هەڵیان‬ ‫دەبژێرێت‪( ,‬نامەكانی فردریك نیچە بۆ‬ ‫ێ كەس هەرگیز تێناگەن‪،‬‬ ‫دایكی‪ ،‬هەند ‌‬ ‫برسێتی و ئاوریشم)‪ ،‬سیان لەو كتێبانەن‬ ‫كە وەریگێڕاون و من خوێندومنەتەوەو‬ ‫بەم نوسینەی ئێستاوە‪ ،‬لەسەر دوانیانم‬ ‫نووسیووە (پێشترو لەهەمان ئەم‬ ‫ڕۆژنامەیەدا‪ ،‬ڕانانێكم بۆ كتێبەكەی كۆرت‬ ‫تۆخۆلسكی ‪ -‬جەورو جەفای خزم و‬ ‫خوێش ‪ )-‬كردبوو‪.‬‬ ‫هەرس ‌ێ كتێبەكە بۆمن بەر لەزمان و‬ ‫وەرگێڕانەكانیان‪ ،‬دۆزینەوەو هەڵبژاردن‬ ‫و دەستنیشانكردنیان بۆ ئەوەی‬ ‫بكرێنە كوردیی‪ ،‬گرنگ و ج ‌ێ پرسیارو‬ ‫لەسەروەستان بوون‪.‬‬ ‫ئەمەش بۆخۆی تەعبیرە لەوەی‪،‬‬ ‫وەرگێڕ خوێندەوارێكی وردەو نووسینی‬ ‫ئاست بەرزو گرنگ و پێویست‪ ،‬لە‬ ‫شتی زیادەو وشەڕیزكردن و ب ‌ێ كەڵك‬ ‫جیادەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەڵبەت ئەمە بۆ خوێنەرو كتێبخانەی‬ ‫كوردیش‪ ،‬سودێكی زۆری دەبێت‌و وادەكات‬ ‫كوردی زمانانی ئێمە‪ ،‬بەو كتێبانە ئاشنابن‬ ‫کە گرنگن و دۆزینەوەیان بۆ وەرگێڕان‪،‬‬ ‫بەهەموو كەس ناكرێت‪ .‬لەڕووی گرنگیەوە‬ ‫پێموایە (برسیەتی و ئاوریشم) لەڕیزی‬ ‫پێشەوادا دێت و بەیەكێك لەكارە زۆر‬

‫تایبەتەكانی هێرتا مولەری خاوەن‬ ‫خەاڵتی ئەدەبیاتی نۆبڵی ساڵی (‪،)2009‬‬ ‫ئەژماردەكرێت‪.‬‬ ‫ئەم خانمەی لەسەردەمێكی ڕەق و‬ ‫زبرو پڕناشیرینی ستالینیزمدا لەدایك‬ ‫دەبێت (‪ ،)1953‬بەشێكی زۆری تەمەنی‬ ‫(تا ‪ ،)1987‬لەساوپەنای سەرسەختترین‬ ‫حكومەتی ستالینی لەبلۆكی شورەویدا‬ ‫كە چاوچیسكۆ بووە (‪،)1989- 1918‬‬ ‫تەنگەاڵنترین‌و‬ ‫لە‬ ‫بەسەربردووەو‬ ‫كۆمۆنیزمدا‬ ‫قەاڵی‬ ‫ترسناكترین‬ ‫لەئەوروپای خۆرهەاڵت كە ڕۆمانیا بووە‪،‬‬ ‫گوزەراندوویەتی‪.‬‬ ‫ئێمە لەم كتێبە خەمناك و پڕ‬ ‫قەهرەدا‪ ،‬هەم بە ژیاننامەی ژنە نوسەرێكی‬ ‫بەهرەمەندو بەئیرادە ئاشنادەبین‪ .‬هەم‬ ‫مێژووی پڕ لەتاریك و نوتەكی خەڵك و‬ ‫خوای ڕۆمانیا (بەتایبەت لەبۆخارست‬ ‫پایتەخت و تیمۆچۆرای سەرمەشقی‬ ‫ڕاپەڕینەكانی ساڵی ‪ ،)1989‬دەخوێنینەوە‪.‬‬ ‫لەدەسپێكی كتێبەكەیدا هێرتا مولەر‪،‬‬ ‫بەم دەستەواژەیە دەست پێدەكات‪:‬‬ ‫(مرۆڤ بەدوو جۆر پەی بەواتای ژیان‬ ‫دەبات‪ :‬یان بەهەوڵی خۆی‪ ،‬یاخود‬ ‫بەكۆششی ئەوانی دیكە)‪.‬‬ ‫ئێمە بەخوێندنەوەی بەش بەشی‬ ‫كتێبەكە‪ ،‬حاڵی دەبین كەخاوەنی‬ ‫جۆرەی‬ ‫لەو‬ ‫(سەرهەڵگرتن)‪،‬‬ ‫یەكەمی مرۆڤەكانە كە سەرسەختانەو‬ ‫ئیرادەگەرانە‪ ،‬لە تاریكستانێكی وەك‬ ‫ڕۆمانیای چاوچیسكۆدا (‪،)1989- 1965‬‬ ‫توانیویەتی بەهەوڵ و ماندوبوونی خۆی و‬ ‫بەچنگەكڕێ‌‪ ،‬پەی بەمانای ژیان بەرێت و‬ ‫خۆی پەروەردە بكات و بەزەین ڕونی و‬ ‫ئەقڵ سەالمەتیش بمێنێتەوە‪ .‬ئاخر وەك‬ ‫خۆی لەگفتوگۆیەكی (گاردیان)دا دەڵێت‪:‬‬ ‫(چاوچیسكۆ شێت بوو‪ ،‬لەگەڵ خۆشیدا‬ ‫نیوەی خەڵكی ڕۆمانیای شێت كرد)‪.‬‬ ‫هێرتامولەر كەباس لەو ژیانە تفت و‬ ‫تاڵ و ب ‌ێ ئەرزش و ترسناكەی بیست و‬ ‫چوار ساڵی حوكمڕانی چاوچیسكۆدەكات‬ ‫(‪ ،)1٩89-1965‬نمونە بەماو تسی تۆنگی‬ ‫(‪ )1976-1893‬ڕابەری كۆمۆنیستەكانی‬ ‫واڵتی چین دێنێتەوەو دەڵێت‪( :‬ماو‬ ‫گەلەكەی خۆی وا ڕاهێنابوو‪ ،‬بێ‌‬ ‫قەید و مەرج نۆكەرو دڵسۆزی ئەوبن‪،‬‬ ‫چاوچیسكۆش كەبوو بەسكرتێری گشتی‬ ‫پارتی كۆمۆنیست و سەرۆك كۆمارو‬ ‫فەرمانڕەوای هەتا هەتایی ڕۆمانیا‪ ،‬هەمان‬ ‫شتی لەئێمە دەویست)‪.‬‬ ‫ئێوە دەزانن لەسایەی ڕژێمە‬ ‫تۆتالیتارەكاندا‪ ،‬هیچ كەس خاوەنی‬ ‫جەستەی خۆی نییە؟ لەو جۆرە‬ ‫سیستەمانەدا بەتوپزی‪ ،‬بڕیار لەسەر ئەوە‬ ‫دەدرێت كەدەبێت تەنها یەك جۆر ئاگایی‬

‫بۆ هەمووان هەبێت‪.‬‬ ‫بەهۆی سانسۆرو كۆنترۆڵەوە‪،‬‬ ‫بەختەوەری لەواڵتەكەی مندا ئاوابووبوو‪.‬‬ ‫بۆیە بەزیندوومانەوەش لەوەها دنیایەكدا‪،‬‬ ‫دەبوو ببویتایە بەگەمژەیەكی تەواوەتی‪،‬‬ ‫یان دووڕوویەكی پڕۆفیشناڵ‪.‬‬ ‫هەر لەدرێژەی گێڕانەوەكانیدا‪،‬‬ ‫هێرتا مولەر دەڵێت‪( :‬نادیاكۆمانچی‬ ‫پاڵەوانی ژیمناستیكی واڵتەكەم‪ ،‬نازناوە‬ ‫پۆڵەندیەكەی خۆی گۆڕی بۆ ڕۆمانیایی‬ ‫و ڕێگەی بەبچوكترین كوڕی دیكتاتۆریشدا‬ ‫لەگەل ‌ێ بخەوێت‪ ،‬تاوەكو بتوانێت‬ ‫لەدەرەوەی واڵت‪ ،‬بچێتە سەركورسی‬ ‫ژیمناستیك و هاوسەنگی خۆی بپارێزێت)‪.‬‬ ‫جگە لەم كتێبەی (برسێتی و‬ ‫ئاوریشم)‪ ،‬لەو وتارەشیدا (ب ‌ێ ترس‬ ‫و ئومێد دەمرین) كە لە مەراسیمی‬ ‫وەرگرتنی خەاڵتی ئەدەبیاتی نۆبڵدا لە‬ ‫ستۆكهۆڵم پێشكەشی كرد‪ ،‬باس لەو‬ ‫دۆزەخەی واڵتەكەی دەكات و دەڵێت‪:‬‬ ‫(كە هاتن بۆئەوەی بمكەنە سیخوڕ‬ ‫بەسەر هاوڕێكانمەوەو ڕازی بم بەوەی‪،‬‬ ‫ڕاپۆرت لەسەر هاوپیشەكانم بنووسم و‬ ‫ڕازی نەبووم‪ ..‬بەدڵی خۆیان جنێوبارانیان‬ ‫كردم‪ ..‬خەڵەفاو‪ ،‬بەڕەڵاڵ‪ ،‬سلەگو‪،‬‬ ‫قەحبە‪ ...‬هتد‪ ..‬دواجاریش وتیان گەر‬ ‫پەشیمان نەبیتەوە‪ ،‬ئەوا لەڕووبارەكەدا‬ ‫نوقمت دەكەین)‪.‬‬

‫لەبەشێكی ئەم كتێبەداو لەژێر‬ ‫سەردێڕی (مەرگەمووش تامی خۆشە؟)‬ ‫ێ لەوانەی هێشتا هەر‬ ‫دەڵێت‪( :‬هەند ‌‬ ‫قەناعەتیان بە سۆسیالیزم و كۆمۆنیزم‬ ‫ماوە‪ ،‬دووبارە ئەوە بەگوێمدا دەدەن‬ ‫كە گوایە ئەوەی ڕابوردو بینیمان‪،‬‬ ‫سۆسیالیزمی ڕاستەقینە نەبوو‪ ..‬بەاڵم‬ ‫بەڕای من ئەوە خودی سۆسیالیزم بوو‬ ‫ئەزموونمان كرد)‪.‬‬ ‫بەوپێیەی ئەو خۆی ژنە‪ ،‬بەشێكی‬ ‫گرنگی كتێبەكەی بۆ بارودۆخی ژنان‬ ‫لەسەردەمی چاوچیسكۆدا تەرخان‬ ‫كردووەو ئەو بەشەشەی ناوەوە (ژن‬ ‫و مێرد لە ژیانی ڕۆژانەدا)‪ .‬بەبڕوای‬ ‫من تاقەتپڕوكێنترین بەشی (برسێتی‬ ‫و ئاوریشم)ە و بەشێوەیەكی سەیرو‬ ‫زمانێكی تەوس ئامێز‪ ،‬وەسفی حاڵی ئەو‬ ‫قۆناغەدەكات‪.‬‬ ‫لەپەرەگرافێكدا ئاوەها دەنووسێت‪:‬‬ ‫(لەواڵتەكەی مندا ژنان بووبوون بەئامێری‬ ‫بەرهەم هێنانی منداڵ‪ .‬كۆندۆم قەدەغەبوو‪.‬‬ ‫حەبی مەنع یاساغ بوو‪ .‬تەنها ژنانێك‬ ‫مۆڵەتی لەباربردنی مندااڵنیان هەبوو كە‬ ‫پێنچ سكیان كردبوو‪ ،‬یاخود تەمەنیان‬ ‫لەچل و پێنچ ساڵی تێپەڕی بوو‪ .‬منداڵدانی‬ ‫ژنان بەردەوام‪ ،‬بەپشكنینی زۆرە مل ‌ێ و‬ ‫دووبارە‪ ،‬لەژێر چاودێری و كۆنترۆڵدا بوو‪.‬‬ ‫نمونەیەكتان بۆ باس دەكەم‪ ..‬یەكێك لە‬

‫خوێندكارەكانی كۆلێژی پزیشكی دووگیان‬ ‫بوو‪ .‬ئەوهات و بەدەستی خۆی سكەكەی‬ ‫لەباربرد‪ .‬چەند ڕۆژێك دواتر تایەكی توند‬ ‫دایگرت‪ .‬دەبوو بیبەن بۆ نەخۆشخانە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەترسی سزادان‪ ،‬لەبەشی ناوخۆیی‬ ‫خۆی كوشت‪ .‬دوای بەخاك سپاردنی‪،‬‬ ‫سەرۆكایەتی زانكۆ دانیشتنێكی ئەنجامدا‪.‬‬ ‫ناوی خوێندكارە مردووەكە لەبەرچاوی‬ ‫خوێندكارەكانی دیكە‪ ،‬لەحیزب و زانكۆ‬ ‫سڕدرایەوە‪ .‬لەبەشی ناوخۆیی لەو ژوورەدا‬ ‫كە خۆی تێدا هەڵواسیبوو‪ ،‬وێنەیەكی‬ ‫ئەویان بەدیواردا هەڵواسی و لەژێر‬ ‫وێنەكەداو لەوەسفی ئەو كۆچكردووەدا‬ ‫نووسییان نمونەیەكی خراپ)‪.‬‬ ‫(كاتێك چاوچیسكۆ سەرنگوم بوو‪،‬‬ ‫بۆمان دەركەوت منداڵە بێسەرپەرشتەكان‬ ‫بە ڕۆژئاواییەكان فرۆشراونەتەوە‪،‬‬ ‫ئەویش بەپارەیەكی زۆر‪ .‬هەروەها بۆمان‬ ‫ئاشكرابوو ئەندامە تایبەتەكانی دەزگاكانی‬ ‫زانیاری و سیخوڕی‪ ،‬لەنێو ئەو منداڵە‬ ‫بێسەرپەرشتانەدا هەڵبژێردراون)‪.‬‬ ‫(لەواڵتەكەی مندا‪ ،‬شێوازەكانی‬ ‫لەباربردنی كۆرپەلە ڕۆژانە‪ ،‬گیانی سەدان‬ ‫ژنی دروێنە دەكرد‪ .‬ئەمڕۆ كەس نازانێت‬ ‫یاسای لەباربردنی كۆرپەلە‪ ،‬چەند قوربانی‬ ‫لێكەوتۆتەوە‪ .‬چەند ژن بەتەنیا لەماڵەوە‬ ‫مردوون و چەند ژن لەنەخۆشخانەكان‪،‬‬ ‫بەبەرچاوی پسپۆڕانی لێكۆڵینەوەوە‬ ‫سەریان نایەوە)‪.‬‬ ‫هەر لەنەسكێكی دیكەدا پەیوەست‬ ‫بەو پرسە‪ ،‬بەناوی (شكاندنی حەرەمی‬ ‫خێزان لەسەردەمی چاوچیسكۆ)دا‪،‬‬ ‫دەنووسێت‪( :‬ڕۆژی ژن لەئەوروپای‬ ‫ڕۆژهەاڵت‪ ،‬شتێک نەبوو جگە لەنمایشی‬ ‫ئایدیۆلۆژی سیستەم‪ .‬ئەوان هەرگیز‬ ‫ژنیان وەك تاكێكی سەربەخۆ نەدەبینی‪.‬‬ ‫لەواڵتەكەی مندا سەرمەشقی ژنان‪ ،‬ئێلینا‬ ‫چاوچیسكۆی هاوسەری دیكتاتۆر بوو‪.‬‬ ‫ئاخر الی ئێمە بەناوی یەكسانییەوە‪،‬‬ ‫ڕێگەیاندا ژنان ببنە شۆفێری كرێن‪.‬‬ ‫ڕێگەیان پێدان وەك پیاوان‪ ،‬لەژێر سەختی‬ ‫باری كاردا بڕزێن‪ .‬ڕێگەیان پێدان‪ ،‬كوێرانە‬ ‫ژیانی خۆیان لەناوبەرن‪ .‬ڕێگەیان پێدان‬ ‫لەكاتی كاركردندا‪ ،‬جگەرەبكێشن و تف‬ ‫بكەن و جنێوبدەن‪ .‬ئیتر ئەوانە لەماوەی‬ ‫چەند ساڵێكدا‪ ،‬ڕەش دادەگەڕان و زبرو‬ ‫توندوتیژو تاڵ دەبوون‪ ،‬وەك پیاوان‪.‬‬ ‫پێشكەوتنی ژنان لەو ژینگەیەی ئێمەدا‬ ‫كە بەكۆمەڵگەی سۆسیالستی ناودەبرا‪،‬‬ ‫تەنها بووە هۆی بەشداریی ژنان لەتاوان‬ ‫و نادادگەریدا‪ .‬ئاخر یەكسانی كاتێك‬ ‫بەرقەراردەبێت كە دادپەروەری هەبێت)‪.‬‬ ‫لەپاڵ دۆخی ناهەمواری واڵتەكەی و‬ ‫بۆخارستی پایتەختدا‪ ،‬هێرتا مولەر ئاوڕێك‬ ‫لەشاری تیمیۆچۆراش دەداتەوەو لەبارەی‬

‫پڕە لە دەنگی گریانی ئەو مندااڵنەی‬

‫من خاتونی ئەم سەربازە بوم‬

‫گۆڕەپانی یاریەکەیانی کردە سەنگەر‬

‫تەرمەکەیم بە ناو چرە دارستانێکدا ڕاکێشا‬

‫تا گاڵوی جەنگم لێدەرچێت‬

‫بمبەرەوە بۆ یەکەم ئاوایی‬

‫لە گوڵدانی هەناومەوە ڕۆحم بەخشیە جەستەی‬

‫قسە لەگەڵ باخچە بکەم‬

‫بە هۆرەی الپاڵ شاخ و شنەی گواڵڵە سورە‬

‫ئا خاتون پێیان بڵێ‬

‫خاتون گیان ‪ ..‬وام لێکە‬

‫بە ڕۆحی نێوان مەمکەکانم زیندو کردەوە‬

‫کە جەنگ تۆپەکەی تەقاندن و‬ ‫وەرە خاتون ‪ ..‬توخوا وەرە‬

‫لە پاشماوەی وێرانەی جەنگێکدا‬ ‫بە ماچی لێوم ئاوم پێ بەخشی‬

‫فێرمکە چۆن سەیری چرۆی داران و‬

‫بەڵێ من هێنامەوە‬

‫تێم گەیەنە کە شەقەی باڵی نەوڕەسێک‬

‫ئەم سەربازە دۆراوە‬

‫دەنگی باڵی کۆپتەر نیە ‪!..‬‬

‫گوڵێ بڕوێنێ‬

‫ڕۆشتنی مێرولە بکەم‬

‫دەنگی فڕینی پۆلە ڕیشۆڵەیەک‬

‫ورە و پێم بناسێنە‬

‫بانگیان بکە‬

‫ئەویشەوە دەنوسێت‪( :‬تیمیۆچۆرا شارێك‬ ‫بوو بەر لە چاوچیسكۆ‪ ،‬شەوانێكی درێژو‬ ‫پڕ دەنگە دەنگ و ڕوناكی هەبوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫كە ئەوهات خەڵك و خوا‪ ،‬قسەكردن‬ ‫و گۆرانی گوتنیان لەبیركردو فێری‬ ‫ئەوەبوون‪ ،‬بەگوێی یەكتردا بچرپێنن‪ .‬كار‬ ‫گەیشتە ئەوەی هەر بەبیریشیان نەدەهات‬ ‫بۆ پیاسەكردن‪ ،‬شەوانی هاوین بچن بۆ‬ ‫پاركەكان‪ .‬ئاخر ئەوان ناچاركرابوون‪،‬‬ ‫بڕۆنە ناو جێگەو بانەكانیانەوە)‪.‬‬ ‫دواین شتی سەرنجڕاكێش لەم كتێبەی‬ ‫هێرتا مولەر كە باسی بكات ئەوەیە‪،‬‬ ‫بەپیتی درشت دەنووسێت‪( :‬ئێمە‬ ‫لەسایەی سوسیالیزمدا لەدۆخێكی هێندە‬ ‫ناهەمواردا بووین‪ ،‬كاتێك چاوچیسكۆ‬ ‫لەناوچوو‪ ،‬پۆلیسێكی ڕۆمانی سەردانی‬ ‫دەرەوە دەكات‪ .‬دەچێت بۆ توركیاو‬ ‫كە دەگەڕێتەوە دەڵێت‪ :‬من بەهەشتم‬ ‫لەسەر زەوی بینی‪ .‬دوای ڕاپەڕین لەگەڵ‬ ‫هاوسەرەكەم چووم بۆ توركیا‪ .‬ئەوێ‌‬ ‫هەمووشتێكی لێیە‪ .‬بەهەشت لەوێیە)‪.‬‬ ‫ئەو پۆلیسە نەپڕكێشی كردووەو‬ ‫نەدرۆی هەڵبەستووە‪ ،‬ئاخر ئەوانەی لەقەاڵ‬ ‫تەنگەالن و ترسناكەكەی چاوچیسكۆدا‬ ‫ژیابن و وەك هێرتا مولەر هەر لەم كتێبەدا‬ ‫باسی دەكات (خەڵكەكەی لەبری گۆشت‬ ‫سەروقاچی مریشكی بەستویان خواردبێ‌‬ ‫و قالۆنچەكان لەگۆشەو كەناری وشكە‬ ‫فرۆشەكاندا‪ ،‬سوڕابنەوەو مشكەكانیش‬ ‫بەناویەكەكانی نیشتەج ‌ێ بووندا‪،‬‬ ‫لەزبڵدانێكەوە بۆ زبڵدانێكی دیكە جرت‬ ‫و فرتیان بووبێت‪ ،‬دەبێت بەراورد بەوە‬ ‫هەموو سەرزەمین و جوگرافیایەكی دیكە‬ ‫بەهەشت بووبێت)‪.‬‬ ‫ئاخر ئەوانەی لەنێو قەاڵ ترسناك و‬ ‫تەنگەالنەكەی كۆمۆنیزندا دەژیان لەڕۆمانیا‬ ‫بەتایبەت و لەواڵتانی ئەوروپای ڕۆژهەاڵت‬ ‫بەگشتی‪ ،‬دەسەاڵتدارانیان تەنها یەك‬ ‫ئامانجیان هەبووە‪ ،‬ئەویش كۆكردنەوەی‬ ‫هەمووشتێكی قێزەون و ناشیرین بووە‬ ‫لەبچوكترین جێگەدا‪ ،‬لەگەڵ كەڵەكەكردنی‬ ‫زۆرترین پوچێتی دووبارەدا‪.‬‬ ‫ئەم كتێبە خەمناك و پڕ ناسۆرە‬ ‫كە بەرهەمی خانمە نوسەرێكی ڕۆمانیە‪،‬‬ ‫سەرچاوەیەكی گرنگە بۆ پەیبردن بەو‬ ‫مێژووە تاریكەی‪ ،‬بەناوی بەهەشتی‬ ‫سۆسیالیزم و كۆمۆنیزمەوە‪ ،‬نزیكەی‬ ‫حەفتا ساڵێكی خایاند‪.‬‬ ‫ئەم كتێبەش وەك تێكستە ئەدەبیەكانی‬ ‫دیكەی هێرتا مولەر‪ ،‬هەرچەندە باس‬ ‫لەواقعێكی تفت و تاڵ دەكات‪ ،‬وەل ‌ێ بە‬ ‫ئەندێشەیەكی ئەفسوناوی و گوزارشتێكی‬ ‫شیعریی ئاست بەرزەوە نوسراوەتەوەو‬ ‫خوێنەر لەگەڵ ئەو هەموو تراژیدیاو دڵە‬ ‫خورپێیانەشدا‪ ،‬چێژێكی زۆری لێدەبینێت‪.‬‬

‫خەڵکی ئاوای بانگ بکە و بە بۆنی مێخەک بمشۆن‬

‫خاتونەکەم پێیان بڵی بە خەڵکی ئاوایی بڵێ‬

‫ئا خاتون وام لێکە‬

‫بە گوڵە حاجیلە و دەنگی کەڵەشێر و ساڵوی بەیان‬

‫گۆرانی بۆ کانی بڵێم‬

‫من سەربازێکی دۆڕاوی دوا جەنگم‬

‫سەیری ڕوناکی گوڵە ئەستێرە دەکات‬

‫دەیەوێت لە قەوانی هەر فیشەکێکدا‬

‫کەوتنی تفەنگەکان بژمێرم‬

‫دەیەوێت دەبابە مل خوارەکانی دوای وێرانەی جەنگ‬

‫نەمتوانی بەلەپیتکەی تفەنگەکەم بنیشێنم‬

‫خاتون پییان بڵێ ‪ ..‬سوێند دەخوات‬

‫ڕەنگیان بکات و بیانکاتە کوالنەی سەگەکانی ئاوایی‬

‫بە ڕەنگی تۆ بە هەناسەی تۆ زیندو بومەوە‬

‫بە لقی شۆڕە بی‬

‫نۆتەی سەر پیانویەک بناسێ‬

‫بە رۆحی خاتون‬

‫بە کەنەسمە و دەنگدانەوەی شاخەکان‬

‫دەیەوێت چرای دیوەخانەکانی گوند بگرێت بە دەستیەوە و‬

‫پەنجەم فێر کە لە بری بەلەپیتەکەی تفەنگ‬

‫جێ زنجیری دەبابەیەک‬

‫دەیەوێت ئاسەواری شارە ڕوخاوەکان‬

‫من پڕم لە رەنگی دڕندەکانی جەنگ‬

‫بە گوڵی گەنم بەلەنجەی گوڵە جۆ‬

‫پییان بڵێ ‪..‬هاتوم‬

‫لەسەر سنگی شەقامەکان سوتان‬

‫بە خۆشتنی چۆلەکە لە گواڵوێکدا‬

‫تا بشۆرێمەوە لە گوناهەکانی جەنگ‬

‫لە ژێر ئەو دەنگە تۆقێنەرەی ئاسمانی جەنگدا‬

‫ئەم سەربازەی کە بۆنی باروتی لێدێت‬

‫پێان بڵی ئەم سەربازە گوناهبارە‬

‫چۆن خوێنی سەر شەقامەکان دەبونە فەرشی سوری‬

‫بمناسێنە تکایە بمناسێنە‬ ‫بە زیکەی زیکزیکەرە‬ ‫بمناسێنە و پێیان بڵێ‬

‫پێیان بڵێ ئەم سەرباز مردوەم‬

‫لەسەر بەردی بەردەم دەرگای مزگەوتی گوند دانیشم و‬

‫کە قاسپەی کەو دەنگی دۆشکە و شەست تیر نیە‬

‫بە وردە ماسی ناو گوالوی‬

‫هاتوم ئاشنا بم‬

‫پێیان بڵێ ئەم سەربازە ناتەقیتەوە‬

‫دوای بێدەنگی تەواو بونی جەنگەکان‬

‫بمناسێنە بە کولە و کانی‬

‫پێشوازی وەفدەکان‬

‫تەواوی باخەکان بگەڕێت‬ ‫بکات بە باخچە‬

‫بچمە بەر باران‬

‫ئا ئا ‪ ..‬خاتون گیان‬

‫دوای کوشتنم‬

‫لە بری ڕوناکی تەڵقە تەنورە چی دی‬

‫سوێند بە سەوزایی‬ ‫بە الشەی ڕوتی ئاو‬

‫دەی خاتون هاتوم پڕم کەیت‬

‫ئەو کاتانەی چی کاڵوی کۆشکەکان هەبو‬

‫لە بۆنی خۆت و سروشت‬

‫چی دەنگی دایک و منداڵە‬

‫پرم کە لە موچرکەی ماچی لێو‬

‫چۆن تێکەڵ دەبو بە فڕین و جێهێشتنی باڵندەکان‬

‫ملوانکەکەی دایکم بکەرە ملم‬ ‫وەرە و پڕم کە لە خۆت‬

‫لەسەر سنگم بە ڕەنگی عەشق بنوسە‬

‫نەفرەت لە جەنگ‬

‫�کو�ل ت�وور‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫خۆڵەمێشی ناودارەكان‬

‫ولغەنی کاکۆ ‪ -‬بەرلین‬ ‫عەبد‬

‫(کامەران سوبحان دەینووسێت)‬

‫غەزەل و الساییکردنەوەی شیعریی‪!.‬‬ ‫لە ئاسمانی فەخردا شیعر بوو باڵێکت‬ ‫ئەوی ترت بە تەبیعەت شعووری میللی بوو‬ ‫لە شەوقی حوسنی بتێ بوو ئەگەر خەیاڵێکت‬ ‫ئەوی ترت خەم و عەشقی وەتەن مەئالی بوو‪.‬‬

‫ئەمە دوو نیوە دێڕە لە شیعرە بەناوبانگەکەی (گۆران)ە‪ .‬بەناوی (بۆ سالم) لە‬ ‫کۆمەڵە شیعری (فرمێسک و هونەر)دا باڵوکراوەتەوە‪ .‬من لە ڕێگەی ئەم شیعرەوە‪،‬‬ ‫تێکەاڵوی خەیاڵ و دنیای شیعری گۆران بووم‪.‬‬ ‫لە ڕۆژانێکی هاوینی ساڵی ‪ ٢٠١١‬دا‪ ،‬لە ماڵی (كاکە حەمەی مەال کەریم) لە‬ ‫خزمەتیدا سەرقاڵی ساغکردنەوەو هەڵەبڕی دیوانی سالم بوو‪ .‬بە ڕێکەوتێکی سەیر‪،‬‬ ‫لە ڕێگەی شیعری (بۆ سالم)ەوە‪ ،‬کە کاکە حەمە‪ ،‬بەدەنگی خۆی بۆی خوێندمەوەو‬ ‫پاشتریش دێڕ دێڕ مانای شیعرەکەی بۆ کردم‪ .‬لەو ساتانەوە “گۆران” بە شێوازێکی‬ ‫تر‪ ،‬هاتە نێو بینین و خەیاڵدانمەوە‪ .‬ئیدی لەو ڕۆژەوە پەیوەندی نێوان (گۆران و‬ ‫من) لە پەیوەندی شاعیرو خوێنەر تێپەڕیوە بۆ پەیوەندی شیعرو خەیاڵ‪!.‬‬ ‫ئەو دەنگە نەرم و ئەو تۆنە غەمگینەی (کاکە حەمەم) کە شیعری “گۆران”ی‬ ‫بۆ دەخوێندمەوە‪ ،‬تا مردن لە یادم ناچێ‪ .‬ئای خوایە بە چ حەسرەت و عیشقێکەوە‬ ‫دێڕو وشەکانی ئەم شیعرەی بۆ دەخوێندمەوە‪!!.‬‬ ‫کە دەگەیشتە ئەو دێڕە شیعرانەی نێوان چامە شیعرەکەی “نالیی و سالم” کە‬ ‫(گۆران) هێناویەتییە نێو شیعرەکەی خۆی‪“ ،‬کاکە حەمە” چاوەکانی پڕ دەبوو لە‬ ‫فرمێسک و خەیاڵی منیش‪ ،‬پڕ لە وێنەی جیاواز‪:‬‬ ‫وتت بە حەزرەتی نالی ڕەفیقی دەربەدەرت‪:‬‬ ‫«خەیاڵی عەودەتی موڵکی ئەسیر نەخەیتە سەرت‬ ‫زەلیلی نەجم و هیاللە‪ ،‬شەوە سلێمانی‬ ‫غورووبی کردەوە ڕۆژی شکۆهی بابانی‪»...‬‬ ‫بنوو لە قەبرە کەتا موستەریح بە ئەی سالم‪،‬‬ ‫لە تۆ کوردترە ئێستا نەزان هەتا عالم!‬

‫سەردەمی زووش‪ ،‬مەال حەمەی هاوڕێم‪ ،‬ئەم شیعرەو “دەروێش عەبدوڵاڵو هاوڕێم‬ ‫بێکەس” ئەم سێ شیعرەی منی زۆر ال پەسەند بوو‪ .‬من بەدەر لەوانە‪ ،‬شیعرم‬ ‫زۆرم نووسیووە بۆ کەسایەتییەکان‪ ،‬هەندێکیان لە دیوانەکەمدا هەیەو هەندێکیشیان‬ ‫باڵونەبوونەتەوە‪( .‬بۆ سالم‪ ،‬هاوڕێم بێکەس‪ ،‬بۆ مایکڵ‪ ،‬بۆ پۆڵ ڕۆپسن‪ ،‬بۆ‬ ‫پیرەمێرد‪ )...‬الی خۆم هەموویان شیعرو چۆڕێ جوانیی و وێنەی شیعرییان تێدایە‪،‬‬ ‫ئیتر نازانم خوێنەری ئەم سەردەمەو سەردەمەی فەیسبووک و تەکنەلۆژیا چۆن‬ ‫دەیخوێننەوە‪.‬؟! (مامۆستا گۆران‪ ،‬بە نیگەرانییەوە وای پێووتم‪)!.‬‬ ‫نەمویست لەسەر ئەم تەوەرە زۆر بڕۆین‪ ،‬مەبەستم بوو زیاتر غەزەلە کۆنەکانی‬ ‫لەسەری بووەستین و هەندێ لەو ئەزموونە شیعرییانەشی کە خۆی ناوی بردووە بە‬ ‫الساییکردنەوەی ئەدەبیاتی کۆنی عوسمانلیی باس بکات‪!.‬‬ ‫غەزەلەکان پێنج شیعرن‪ ،‬لەسەر ڕیتمی شیعری قوتابخانەی سلێمانیی (بابان)‬ ‫نووسراوون‪ ،‬بەتایبەتیش(سالم و نالیی) دوو غەزەلیان (لەبەختی تار‪ ،‬تاوێ نەگەڕا)‬ ‫زیاتر خودگەرایی و شیعربوون زاڵە بەسەریدا‪ ،‬دەیەوێ خودو ناخی خۆی بۆ جوانیی‬ ‫نمایش بکات‪ ،‬لە غەزەلی (لە بەختی تار)دا‪ ،‬دەرگای بینینی خۆی بەسەر جوانی‬ ‫و نیگەرانیدا دەکاتەوە‪:‬‬

‫هەتا کەی‪ ،‬بادەنۆشی عەشقی تۆ بم؟‬ ‫هەتاکەی‪ ،‬بێ مەزەی ماچی کیفایەت؟‬ ‫دەخیلت بم هومای زولفەینی دڵبەر‪،‬‬ ‫بەسەر سەرما بکێشە فەیزی سایەت!‬

‫غەزەلەکە کوورتە‪ ،‬بەاڵم وێنە و خەیاڵ و جوانیی و نیگەرانییەکانی ناخی‬ ‫شاعیر‪ ،‬لەم غەزەلەدا پڕن لە چیرۆکی وێناکراو‪ !.‬لە غەزەلێکی تریشدا (تاوێ‬ ‫نەگەڕا) بەهەمان ڕیتم‪ ،‬قواڵیی ناخ و نیگەرانیی و ڕەشبینییەکانی لەناو دێڕی‬ ‫غەزەلەکەدا‪ ،‬لە شێوازی پرسیاری شیعریی تۆختر دەکاتەوە‪:‬‬

‫توخوا دڵەکەم کوانێ خوتووراتی جوانیت؟‬ ‫بۆ ڕەش بوو هەموو ئوفقی خەیااڵت و سەرابم؟‬ ‫هەیهات چ بێ میهر و وەفا دەرچوو نیگارم‬ ‫حاڵی بە گەرم پرسش ئەکەم‪ ،‬ساردە جەوابم!‬

‫(کەمێ بێدەنگیی و پشوویەکی کورت)‬

‫من بەدەر لەم پێنج غەزەلە‪ ،‬دنیایەک غەزەلی ترم نووسیووەو هیچیان لە‬ ‫کۆبەرهەمە شیعرییەکانمدا کۆنەکراونەتەوە‪ .‬سەردەمی شیعر نووسینی من لەو‬ ‫ڕۆژگارەدا‪ ،‬زۆرمان سەرسام بووین بە قوتابخانەی شیعریی عوسمانلی‪ .‬ئەوان‬ ‫ئەدەبیاتێکی مەزنیان هەبوو‪ ،‬پێشتریش (نالیی و وەفایی و حاجی قادری کۆیی‬ ‫و شیخ نووری شێخ ساڵح و حاجی تۆفیقی پیرەمێرد و زۆری تریش) سوودی‬ ‫گەورەمان لەو ئەدەبیاتە بینیوە‪( .‬گۆران ئاوا باسی شیعرە غەزەلیاتەکانی‬

‫خۆی بۆ کردم‪)!.‬‬

‫بەاڵم مامۆستا گیان‪ ،‬تۆ خۆت بەدەر لەم غەزەالنەی کە هێمات بۆکردن‬ ‫لەژێر کاریگەریی ئەدەبیاتی عوسمانلیدا نووسراوون‪ ،‬چەند شیعری ترت هەیە‪،‬‬ ‫السایکردنەوەی ئەدەبیاتی عوسمانلی پێوە دیارە؟‬ ‫خۆم لە دیوانی (بەهەشت و یادگار) دا باسمکردوون‪ ،‬پێم وابێ تەنها چوار‬‫شیعریی کورتن و بەو ڕیتمە الساییکردنەوەیە نووسراون‪ ...‬ئەوانیش (کەنیشکە‬ ‫جوانەکە‪ ،‬مەدەنیەت‪ ،‬سێبەری هیوا‪ ،‬ژن) ن‪ ،‬تۆ خۆت بە وردی خوێندووتەوە؟‬ ‫لە ماناو ڕیتمی شیعریی و چنینیی دێڕە شیعرەکان ئاگاداریت؟ (مامۆستا گۆران‬

‫لەبارەی الساییکردنەوەی شیعری تورکییەوە ئاوا پرسیاریی لێکردم‪)!.‬‬

‫*بەڵێ خوێندوومەتەوە و ئەم ماوەیەش چەند جارێکی تر‪ ،‬زۆر بە وردتر‬ ‫خوێندمەوە‪( .‬ئاوا وەاڵمی پرسیارەکەم دایەوە)‬ ‫ دەی کەواتە‪ ،‬با زیاتر گفتووگۆ لەسەر السایی ئەدەبیات و شیعریی عوسمانلی‬‫بکەین‪ ،‬بەتایبەتیش ئەو شیعرانەی کە باسمکرد لە دیوانەکەمدا هەیە‪....‬‬ ‫* هەفتەی داهاتوو‪ ،‬گفتوگۆیەکی فراوانتر‪ ،‬لەسەر الساییکردنەوەی شیعری‬ ‫عوسمانلی دەکەین‪“ .‬گۆران و من”‬

‫‪‎‬من وای دەبینم کە ڕاوەستان لەسەر‬ ‫هەر ئەزموونێکی ئەدەبی هێندەی‬ ‫خودی ئەزموونەکە بایەخی هەیە‪ ،‬لە‬ ‫برەودان بەو هەنگاوانەی بە مەبەستی‬ ‫زیندووڕاگرتن و بەرەوپێشەوەبردنی‬ ‫ژانرە ئەدەبییە جۆراوجۆرەکان‬ ‫دەنووسرێن‪ ،‬بەتایبەتی لەسەردەمی‬ ‫ئێستاماندا کە زۆربەی ئەو کارو‬ ‫بەرهەمە تازانە دەخرێنە خانەی‬ ‫بەشێوەیەکی‬ ‫فەرامۆشکردنەوەو‬ ‫جددی هەڵوەستەیان لەسەر ناکرێت‪.‬‬ ‫من وەکو خوێنەرێک زۆر جاران خۆم‬ ‫لەبەردەم ئەو ئەزموونانەدا دەبینمەوە‬ ‫هەست بە ڕەوشی خراپی ڕەخنەی‬ ‫ئەدەبیمان دەکەم‪ ،‬هەست دەکەم‬ ‫بۆشاییەکی گەورە کەوتۆتە ناو‬ ‫ناوەندی ڕۆشنبیریمان‪.‬‬ ‫چیرۆکی‬ ‫کۆمەڵە‬ ‫‪‎‬کاتێک‬ ‫(خۆڵەمێشی ناودارەکان)ی (سیامەند‬ ‫هادی)م خوێندەوە‪ ،‬بە پێویستم زانی‬ ‫وەک خوێنەرێک کورتەیەک لەباری‬ ‫سەرنجەکانی خۆم سەبارەت بەو‬ ‫چیرۆکانە بخەمە ڕوو‪ .‬ئەم کۆمەڵەیە‬ ‫هەشت کورتە چیرۆکی لەخۆگرتووە‪.‬‬ ‫سیامەند بە شێوازێکی سادە چیرۆک‬ ‫و بەسەرهاتەکانی مرۆڤی نیشتیمانێکی‬ ‫ستەمدیدەی لەسەردەمی ئێستاو‬ ‫ڕۆژگارەکانی دوێنێ دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی تێڕامانە وەک بڵێی‬ ‫نووسەر تەواو هەستی بە خەسڵەتی‬ ‫دونیای خوێندنەوەی ئێستا کردبێ‬ ‫خوێنەری نەخستۆتە ناو ئاڵۆزییەکی‬ ‫وەها کە لەناو ڕووداوی بێ سەرەتاو‬ ‫بێکۆتاییدا ونی بکات‪ ،‬ئەو ڕووداو و‬ ‫پەرۆشییە سەختەکانی مرۆڤ بە‬ ‫زمانێکی سادە دەنووسێتەوە‪ .‬من ئەو‬ ‫هەستکردنەی نووسەر بە واقیعی ئەو‬ ‫سەردەمە‪ ،‬بە جیاوازی ئەو دەزانم‬ ‫ئەگینا چیرۆکەکان لەناو هەمان ئەو‬ ‫رەوتەی کورتەچیرۆکی کوردیدان‬ ‫کە لەسەری راهاتووین‪ ‎.‬نووسەر لە‬ ‫سەرتاپای چیرۆکەکانیدا پاڵەوانەکانی‬ ‫رووداوەکاندا‬ ‫چوارچێوەی‬ ‫لە‬ ‫نەهێناوەتە دەرەوە تا وەک‬ ‫کارەکتەرێکی سەربەخۆ بە خوێنەریان‬ ‫بناسێنێ‪ ،‬بەڵکو خودی چوارچێوەی‬ ‫ڕووداوەکان‪ ،‬ئاڕاستەی ڕووداوەکان‪،‬‬ ‫یان لە هەندێ شوێندا شۆڕبوونەوەی‬ ‫کارەکتەرەکان بۆ ناو ناخی خۆیان‬ ‫ناسنامەی کاراکتەرەكانمان بۆ دەخەنە‬ ‫ڕوو‪ .‬تەکنیکی گێڕانەوە لە چیرۆکەکاندا‬ ‫هاوشێوەییەکیان پێوە دیارە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫چیرۆکی (ئاشکرابوونی نهێنییەکانی‬

‫شارێک) دا تەکنیکەکە بە تەواوەتی‬ ‫گۆڕانی بەسەردا دێت‪ ،‬ئەم چیرۆکە‬ ‫بابەتێکی قوڕس دەورووژێنێ بەبێ‬ ‫ئەوەی پاڵەوانێکی سەرەکی لەوێدا‬ ‫بوونی هەبێت‪ ،‬ئەم چیرۆکە لەڕێگەی‬ ‫کارەکتەرێکی نادیارو کۆمەڵێک دەنگ‬ ‫و فیگوری جیاوازەوە دەگێڕدرێتەوە‪،‬‬ ‫دیارە ئاماژەدان بە هەر دزێوییەک‬ ‫کە ناهاوسەنگییەکی لە ژیانی ئاسایی‬ ‫مرۆڤەکاندا خولقاندبێ لەالیەک ئاستی‬ ‫هاوبەشی ئەدەب لە ئاوێتەبوونی‬ ‫واقیعی ژیانی کۆمەاڵیەتی دەردەبڕێت‬ ‫و لەو شوێنەدا ئەدەب خۆی لە‬ ‫بەرگێکی ڕیالیستیی ڕاستگۆیانەدا‬ ‫بەرجەستە دەکات‪ ،‬لەالیەکی دیکەشدا‬ ‫گەورەیی ئەوبابەتە و چڕکردنەوەی‬ ‫لەناو کورتە چیرۆکێکدا جوانی ئەو‬ ‫تەکنیکە دەردەبڕێ کە نووسەر لەو‬ ‫چیرۆکەدا پیادەی کردووە‪.‬‬

‫ڕاچڵەکێنەر‪ ،‬لەالیەکی دیکە نووسەر‬ ‫هەوڵی داوە لە پەنای دەربڕینەکانی‬ ‫ئاماژەی مانادار و مەبەستی ترسناک‬ ‫لەپەنای ڕستەو دیالۆگە هێمنەکانەوە‬ ‫دەرببڕێت و شیکاری ئەو ئاماژانەش‬ ‫بۆ خوێنەر بەجێبهێڵێ‪.‬‬ ‫لەناو ئەو کۆمەڵە چیرۆکەدا سێ‬ ‫چیرۆک بە ناوەرۆکێکی پۆلیسیی خۆ‬ ‫دەخەنە ڕوو‪ ،‬لە ڕاستیدا ئەو سێ‬ ‫چیرۆکە هەق نەبوو لە چوارچێوەی‬ ‫کورتە چیرۆکدا کورت بکرێنەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫بابەتەکانیان پەلوپۆی زۆر دەکێشن و‬ ‫بۆیان هەبوو هەریەکەیان بکرێن بە‬ ‫نۆڤڵێت و ڕۆمانێکی سەربەخۆ‪ ،‬نووسەر‬ ‫لەو سێ کورتەچیرۆکەدا ڕایدەکێشامە‬ ‫ناو سێ بابەت و سێ ڕووداوی‬ ‫سەرنجڕاکێش کە هەریەکەیان خەیاڵی‬ ‫بۆ الیەک دەبردم‪ ،‬بەاڵم سەرئەنجام‬ ‫هەستم دەکرد منی لەناوەندی ڕێگایەک‬

‫سیامەند هادی‬ ‫نووسەری کۆمەڵە چیرۆکی‬ ‫(خۆڵەمێشی ناودارەکان)‬ ‫من زۆر سەرنجی ئەوەم داوە‬ ‫کاتێک ڕەخنەگرتن لە واقیعی ژیانی‬ ‫کۆمەاڵیەتی دەبێتە بابەتی چیرۆک و‬ ‫ڕۆمانی کوردی زۆربەی جاران هەست‬ ‫دەکەم کە شێوازێکی ڕاپۆرتئامێزی‬ ‫وشک و خاڵی لە جوانیی بەسەر‬ ‫ئەو چیرۆک و ڕۆمانانەدا زاڵە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەم چیرۆکەدا هەست بە دەربڕین و‬ ‫گێڕانەوەیەک دەکەیت کە بە ڕیتمێکی‬ ‫هێمن دەتباتە سەر ئەنجامێکی‬

‫دیارە‬ ‫بەجێهێشتووە‪،‬‬ ‫هەندێ جار کورتبڕی دەرەقەتی‬ ‫لەقاڵبگرتنی ڕووداوی گەورە نایێت‪،‬‬ ‫هەر بۆیە لەو سێ چیرۆکەشدا دەبینین‬ ‫ڕیتمی گێڕانەوە نەیتوانیوە بە چەشنێکی‬ ‫هاڕمۆنی لەگەڵ ڕووداوەکانیاندا بڕوات‪.‬‬ ‫ئەو سێ چیرۆکە ئەگەر بۆ منی خوێنەر‬ ‫چەشەیەکی هەبووبێت‪ ،‬ئەوا ئەو‬ ‫چەشەیە خۆی لەوە کورت دەکاتەوە‬ ‫کە بڵێم ئەوانە ئاماژەو مژدەبەخشی‬ ‫ئەوەن کە نووسەر توانای ئەوەی هەیە‬

‫من و جەنگ ‪...‬‬

‫لە داهاتوودا خۆی لەبابەتی مژارێک‬ ‫بدات کە بە داخەوە هێشتا ڕۆمانی‬ ‫کوردی وەکو پێویست ئاوڕی لێ‬ ‫نەداوەتەوە‪ ،‬لەکاتێکدا فراوانبوونی شار‬ ‫و ئەو دەرهاویشتانەی لەو فراوانبوونەدا‬ ‫ئاوێتەی ژیانی خەڵک دەبن‪ ،‬دەبووایە‬ ‫مژاری تاوان وپۆلیسیی زۆر زیاتر لەنێو‬ ‫ئەو بوارەدا ڕەنگی بدابووایەتەوە‪.‬‬ ‫‪‎‬ئەوەی لە چەندین کورتە چیرۆکی ناو‬ ‫ئەم کۆمەڵەیە بوو بەجێگەی سەرنجی‬ ‫من ئاریشەی گێڕانەوەو گەڕانەوەیە‬ ‫بۆ ڕابردوو‪ ،‬نازانم بە ڕێکەوت بووە‬ ‫یان ئەوەیە نووسەر دەیەوێ لەپەنای‬ ‫ئەوە شتێکی دیکەمان پێ بڵێ‪ ،‬لەو‬ ‫چیرۆکانەدا (چوارەمین ئەلبومی‬ ‫تەنیایی‪ ،‬خۆڵەمێشی ناودارەکان‪،‬‬ ‫وێنەی نەناسراوەکان) دەبینین لە‬ ‫هەموو گەڕانەوەیەکدا بۆ ڕابردوو پەنا‬ ‫براوەتە بەر وێنە‪ ،‬هەر چەندە نووسەر‬ ‫سەرکەوتووانە توانیویەتی وێنە بکاتە‬ ‫دەروازەی گەڕانەوە بۆناو ڕابردوو‬ ‫(وەک چۆن لە چیرۆکی ئاشکرابوونی‬ ‫نهێنییەکانی شارێکیش دا وێنە‬ ‫ڕۆڵی بەڵگە دەبینێ)‪ ،‬بەاڵم هێندە‬ ‫دووبارە بوونەوەی (وێنە) وەک خاڵی‬ ‫بنەڕەتی بۆ گەڕانەوە بۆ ڕابردوو زیان‬ ‫بەبااڵدەستی نووسەر دەگەیەنێت لە‬ ‫بەکارهێنانی تەکنیکی گونجاوی دیکە‬ ‫لە پڕۆسەی گێڕانەوەدا‪ .‬لەالیەکی دیکە‬ ‫یەک ڕەنگییەکی کەمێک بێزارکەریش‬ ‫بە چەشەی خوێنەر دەگەیەنێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەبەرامبەر چەندین ڕێگەی هونەری‬ ‫بۆ گەڕانەوە بۆ زەمەنی ڕابردوو‪ ،‬بۆ‬ ‫قووڵبوونەوە و شۆڕبوونەوە بەناخی‬ ‫ڕۆژگاری ڕابردوو ناکرێ گێڕانەوە‬ ‫لەیەك شێوە و ڕەنگدا قەتیس بکرێت‪.‬‬ ‫‪‎‬لە کۆمەڵە چیرۆکی (خۆڵەمێشی‬ ‫ناودارەکان)دا شتێک کە زۆر جێگەی‬ ‫دڵخۆشییە ئەوەیە کە نووسەرەکەی بە‬ ‫زمانێکی کوردی ڕەوان‪ ،‬بە ڕێنووسێکی‬ ‫جوان ئەو چیرۆکانەی داڕشتووە‪ ،‬بایەخی‬ ‫ئەو خاڵە لەوەدایە کە لەنێو ئەو هەموو‬ ‫پاشاگەردانییەی لە دونیای نووسینی‬ ‫کوردیدا بەرقەرارە‪ ،‬کتێبێک ببینی‬ ‫بە زمانێکی جوان و ڕەوان نووسرابێ‬ ‫دەبێ بەهای ئەو جوانیی و ڕەوانییە‬ ‫لەبەرچاو بگیرێ‪ .‬لەو ڕووەوە سیامەندی‬ ‫نووسەر کە بە شێنەیی لەناو دونیای‬ ‫نووسیندا برەو بە ئەزموونی خۆی دەدا‬ ‫زۆر بە وریارییەوە ئاگاداری ئەو خاڵە‬ ‫بووە‪ ،‬وەک بڵێی بە وردی جەختی‬ ‫لەسەر ئەو ڕاستییە کردبێتەوە کە‬ ‫جوانی هەر تێکستێکی ئەدەبی پابەندە‬ ‫بە مەرجی جوانیی دەربڕین و زمانی‬ ‫ڕەوان و تەنانەت بە ڕاستیی نووسین‬ ‫و خۆپاراستن لە هەڵەی نووسین‪ .‬لەم‬ ‫سۆنگەیەوە من چیرۆکەکانی سیامەند‬ ‫بە شایستەی خوێندنەوە دەزانم‬

‫تا ئاشنا بم بە دەنگی ئاو‬ ‫هاتوم بمکەیت بە خۆت‬

‫لەسەر سنگم بنوسە‬

‫ئەی سەرباز وەرە پێکەوە بە ڕەنگی عەشق‬

‫بەختیار شارەزوری‬

‫بنوسین‬

‫من سەربازێکی ماندوم‬

‫من سەربازێکی دۆڕاوم‬

‫نەفرەت لە جەنگ‬

‫لەبەرەکانی جەنگ هاتومەتەوە‬

‫کە هێنامیان بۆ جەنگ دڵیان دەرهێنام‬

‫گیانم خەڵتانی خوێنی سەربازەکانی هاوڕێمە‬

‫کە بردمیان بۆ جەنگ گوشیمیان‬

‫تێیدا دۆڕاوین‬

‫دە وەرە خاتون‬

‫بۆنی باروتم لێدێت‬

‫بەلەپیتکەی تفەنگێکیان لە بری دانا‬

‫لە جەنگێک هاتومەتەوە‬

‫تا دوا تنۆکی عەشقم لێچۆڕا‬

‫گیرفانەکانم پڕە لە قەوانی فیشەک‬

‫ببینە من چۆن لە جەنگەوە هاتوم‬

‫ملوانکەی دوا قسەی هاوڕێکانم پێیە‬

‫پێش گیان لەدەست دان‬

‫پۆستاڵەکانم لە زەلکاوێکدا فڕێدا‬ ‫تا ببنە ماڵێک بۆ بۆقەکان‬

‫بێریەکەشم کردە هێالنە بۆ پاسارییەکان‬

‫تفەنگەکەشم لە جۆگەیەکدا کردە پرد‬ ‫بۆ پەڕینەوەی مێرولەکان‬

‫من سەربازی هەاڵتوی جەنگێکی دۆڕاوم‬ ‫هاتوم پڕمکەیت لە ژیان‬

‫هاتوم پڕمکەیت لە بۆنی خۆت‬

‫هاتوم باخچەکانم جارێکی تر بۆ تەفسیر بکەیتەوە‬

‫هاتوم ئاشنامکەیت بە زمانی کوکوختی‬

‫ڕەنگی گوڵم پێ بناسێنیت‬

‫وام لێکە ‪ ...‬لەگەڵ باران قسەبکەم‬

‫لە حیکایەتی جێهێشتنی بەفر و ئاسمان تێبگەم‬

‫ئاخر من گوێم پڕە لە دەنگی کۆپتەر و فیشەک‬ ‫هاتوم قسە بۆ گوێم بکەیت‬

‫پڕم لە حیکایەتی سەربڕاو‬

‫پڕم لە یاداشت و داتای سەربازانی کوژراو‬ ‫پڕم لە هاڕەی داڕوخانی ئەو باڵەخانانەی‬ ‫کە ژورەکانی جێ ژوانی عاشقان بون‬

‫ژێر پۆستاڵەکانم خوێنی عاشقانی پێوەیە‬

‫ئەو باڵەخانانەی‬

‫سەربانەکانیان پڕ بو لە هێالنەی‬ ‫کۆتر و حاجی لەق لەق‬

‫وەرە خاتون گوێ بنێ بە سنگمەوە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫ت��ە ن��درو�س ت�ی‬

‫‪15‬‬

‫وەزارەتی تەندروستی نرخى پێنج هه‌زارو ‪ 800‬جۆر ده‌رمانی دیاریكردووه‌‬

‫لەسەر جێگیرکردنی نرخی دەرمان‬ ‫پەرلەمان و وەزارەت ناکۆکن‬

‫د‪ .‬ئیکرام حسێن‬

‫خەتای نەخۆشە‬ ‫یان پزیشك؟‬

‫مه‌زهه‌ر كه‌ریم‬ ‫ماوه‌ى دوو مانگە وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى‬ ‫له‌ڕێگه‌ى سیدییه‌كه‌وه‌‌ نرخى پێنج هه‌زار‌و‬ ‫‪ 800‬جۆر‌و نرخى ده‌رمانى له‌خۆگرتووه‌‪،‬‬ ‫به‌سه‌ر ده‌رمانخانه‌كاندا دابه‌شیكردوون‪،‬‬ ‫هه‌وڵه‌كانى‬ ‫له‌چوارچێوه‌ى‬ ‫ئه‌وه‌ش‬ ‫یه‌كخستنى نرخى ده‌رماندایه‌‪.‬‬ ‫له‌ هه‌رێمى كوردستان هه‌زار‌و ‪١٠٠‬‬ ‫ده‌رمانخانه‌ى مۆڵەتپێدراو و نزیکەی ‪٣٠‬‬ ‫هه‌زار دەرمانخانەی بێمۆڵەت هەن ئەمە‬ ‫بەگوێرەی ئاماری سه‌ندیكاى ده‌رمانسازانی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫زۆربه‌ى ده‌رمانخانه‌كان پابه‌ندى‬ ‫بڕیاره‌كه‌ی وەزارەتی تەندروستی دەبن کە‬ ‫بۆ جێگیرکردنی نرخەکان دایناون‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە سلێمانی ‌ده‌رمانخانه‌یەکی گەورە ئامادە‬ ‫نییە پابەندبێ و دەڵێت نرخەکان گران‬ ‫کراون‪.‬‬ ‫ئاراس عه‌لى‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رى ده‌رمانخانه‌ى‬ ‫دایك دەڵێت‪ :‬وەزارەت لەو نرخە نوێیانەدا‬ ‫زیادەیان خستووەتە سەر هەندێک‬ ‫دەرمان‪ ،‬بۆ “زه‌مه‌ن” وتی‪“ :‬دوو مانگ‬ ‫له‌مه‌وبه‌ر سیدیه‌كیان بۆ هێناین و داوایان‬ ‫كردبوو ده‌رمان به‌و نرخانه‌ بفرۆشین‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئێمه‌ ڕه‌تمانكرده‌وه‌ چونكه‌ نرخه‌كان‬ ‫زۆر به‌رزبوون‪ ،‬کەچی وەزارەت سێ رۆژ‬ ‫دەرمانخانەکەی پێداخستین و ‪ ٣٠٠‬هەزار‬ ‫دیناریش غەرامەی دابەسەرماندا”‪.‬‬ ‫ئاراس هەروەها وتى‪“ :‬من له ‌وه‌زاره‌تى‬

‫ته‌ندروستى ده‌پرسم بۆچى ناتوانێ ده‌سكارى‬ ‫نرخى ده‌رمان بكات له‌كۆمپانیاکانەوه‌‪ ،‬بۆچى‬ ‫ده‌سكارى نرخ ده‌كات له‌ ده‌رمانخانه‌كانه‌وه‌؟‬ ‫ئایا ده‌سه‌اڵتى كۆمپانیاکان نییه‌؟ بەاڵم‬ ‫وانییە بەڵکو وه‌زاره‌ت ده‌یه‌وێت قازانجی‬ ‫كۆمپانیاکان زیاد بكات به‌ناوى ڕێكخستنى‬ ‫نرخى ده‌رمانه‌وه‌”‪.‬‬ ‫له ‌مانگى حوزه‌یرانى ‪ ٢٠١٤‬وه‌زاره‌تى‬ ‫ته‌ندروستى به‌هاوبه‌شى له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نى‬ ‫وه‌زیران چه‌ند بڕیارێكى بۆ یه‌كخستنى‬ ‫نرخى ده‌رمان‌و به‌رزكردنه‌وه‌ى كوالێتى‌و‬ ‫رێگرى له‌ ده‌رمانى قاچاخ ده‌ركرد‪‌ .‬مانگى‬ ‫‪١٢‬ى هه‌مانساڵ بریاره‌كه‌ خرایه‌ بوارى‬ ‫جێبه‌جێكردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ته‌ندروستى‪،‬‬ ‫وه‌زاره‌تى‬ ‫وته‌بێژى‬ ‫یه‌كخستنى نرخى ده‌رمان به‌ كارێكى‬ ‫قورس‌و ئاڵۆز ناو دەبات‪ ،‬خاڵس قادر‬ ‫له‌باره‌ى پابه‌ندنه‌بوون به ‌نرخه‌كانه‌وه‌‪،‬‬ ‫وتى‪“ :‬بۆچى هه‌موو ده‌رمانخانه‌كان ئاماده‌ن‬ ‫نرخى ده‌رمان یه‌كبخرێت تەنیا چه‌ند‬ ‫ده‌رمانخانه‌یه‌ك نه‌بێ؟ ئه‌مه‌ش به‌رژه‌وه‌ندى‬ ‫تایبه‌تى ئه‌وانى تێدایه‌‪ .‬لێرەدا هه‌ر كێشه‌و‬ ‫گیروگرفتێكیش هه‌بێ‪ ،‬له‌ زیانى هاواڵتیان‬ ‫تەواو دەبێ بۆیە ئێمە رێگرى لێده‌كه‌ین”‪.‬‬ ‫لە هەرێمی کوردستان ‪ ٢٩٠‬كۆمپانیا‬ ‫كاری هاوردنی ده‌رمان ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫وایكردووه‌ كوالێتی كۆنترۆڵی جۆری‬ ‫ده‌رمان توانای پشكنینی هه‌موو ئایتمه‌كانی‬ ‫ده‌رمانی نه‌بێ‪ .‬كوالیتی كۆنترۆڵی ده‌رمان‬ ‫به‌پێی رێنماییه‌كی ‪ ٢١‬خاڵی كار بۆ‬

‫رێكخستنی نرخی ده‌رمان ده‌كات‪ ،‬بڕیار‌ه‬ ‫تاوه‌كو كۆتایی ‪ ٢٠١٩‬هاوتاكردنی نرخی‬ ‫ده‌رمانیش كۆتایی پێبێ‪.‬‬ ‫ئه‌میر محه‌مه‌د‪ ،‬سه‌رۆكى سه‌ندیكاى‬ ‫ده‌رمانسازانى كوردستان‪ ،‬ب ‌ه “زه‌مه‌ن”ى‬ ‫راگه‌یاند‪ :‬ئه‌و ده‌رمانخانانه‌ى ك ‌ه گله‌یى‬ ‫ده‌كه‌ن بۆ جێگیرکردنی نرخ‪ ،‬ئه‌وانه‌ن ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه كۆمپانیاكان ده‌رمان وه‌رده‌گرن‌و دیارى و‬ ‫بەخششی له‌گه‌ڵدایه‌‪ ،‬به‌وهۆیه‌و‌ه ده‌رمانه‌ك ‌ه‬ ‫به‌هه‌رزان ده‌فرۆشنەوە‪.‬‬ ‫ئه‌میر محه‌مه‌د‪ ،‬ده‌ڵێت‪ :‬به‌یاسا ئه‌و‌ه‬ ‫رێکخراو‌ه ك ‌ه دەبێ ده‌رمانخانه‌کان بچن ‌ه‬ ‫كۆگاكانى ده‌رمان و لەوێ دەرمان بكڕن‬ ‫نه‌ك لە كۆمپانیاکان‪ .‬به ‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌داین هاواڵتى بزانێ ده‌رمان‬ ‫به‌چه‌ند ده‌كڕێت‌و چى ده‌كڕێت‪ ،‬ناكرێت‬ ‫له‌هه‌ر جێگه‌و به‌نرخێك بێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى تائێستا‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كى تایبه‌ت ب ‌ه ده‌رمان‬ ‫نییه‌‌و پێشتر سه‌ندیكاى ده‌رمانسازان‬ ‫له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى وه‌زاره‌ت ئه‌م بابه‌ته‌یان‬ ‫تاوتوێكردووه‌‪ ،‬به‌اڵم هیچ هه‌نگاوێك‬ ‫نه‌نراوه‌‪.‬‬ ‫دۆسیه‌ى رێكخستن‌و گرانى هه‌ندێك‬ ‫له‌ ده‌رمانه‌كان گه‌یشتووه‌ت ‌ه په‌رله‌مان‌و‬ ‫په‌رله‌مانتاران كارى تێدا ده‌كه‌ن‪ ،‬یه‌كه‌مجار‬ ‫ئه‌م بابه‌ت ‌ه له‌الیه‌ن سۆران عومه‌ر ئه‌ندامى‬ ‫لیژنه‌ى داراییەوە وروژێنرا به‌وه‌ى ك ‌ه نرخى‬ ‫ده‌رمان له‌سه‌ر هاواڵتیان گران كراوه‌‪.‬‬ ‫سۆران عومه‌ر‪ ،‬بۆ “زه‌مه‌ن” وتى‪:‬‬

‫“حكومه‌ت‌و سه‌ندیكاى ده‌رمانسازان نرخى‬ ‫ده‌رمانیان له‌سه‌ر هاواڵتیان به‌رزكردووەته‌و‌ه‬ ‫به‌بیانوى رێكخستى نرخه‌كان‪ .‬رێكخستنى‬ ‫ده‌رمان ده‌بێ به‌شێوه‌یه‌ك بێت لەنێوان‬ ‫نرخێكى گران‌و نرخێكى هه‌رزاندا‬ ‫نێوه‌ندبێ‪ ،‬به‌اڵم حكوم ‌هت‌و سه‌ندیكا كه‬ ‫‌ده‌یانه‌وێ نرخى ده‌رمان به‌به‌رزى ڕابگرن‬ ‫ل ‌ه به‌رژەوه‌ندى كۆمپانیاكان‌و كۆگاكانى‬ ‫ده‌رمان‌و ده‌رمانخانه‌كاندایە کە نرخیان‬ ‫له‌سه‌ر هاواڵتیان زیاد كردووه”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئێم ‌ه ته‌واوى نرخه‌كانى‬ ‫ئێستاو ڕابردووى ده‌رمانمان الی ‌ه ده‌یبه‌ین ‌ه‬ ‫په‌رله‌مان تا لیژنه‌كه‌مان قسه‌ى له‌سه‌ر‬ ‫بكات‪ ،‬بده‌نگ نابین له‌هه‌ر كارێك زیانى‬ ‫هاواڵتیانى تێدابێ‌و به‌رژوه‌ندى چه‌ند‬ ‫كه‌سێك‌و شوێنێك له‌پێش به‌رژه‌وه‌ندى‬ ‫گشتی هاواڵتیانه‌وه‌بن”‪.‬‬ ‫سه‌باح مه‌حمود‪ ،‬ئه‌ندامى لیژنه‌ى‬ ‫كاروبارى ته‌ندروستى ل ‌ه په‌رله‌مانى‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئاماژه‌ى به‌وه‌كرد به‌دواداچوون‬ ‫ده‌كه‌ن بۆ رێكخستى نرخى ده‌رمان ئاخۆ‬ ‫له‌زیانى هاواڵتیاندایه‌ یان نا‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئه‌وه‌ش ده‌زانین یه‌ك ته‌ن‬ ‫ده‌رمان د‌ه بۆ پانز‌ه هه‌زار دۆالر خێرى‬ ‫لێده‌خورێت له‌م واڵته‌‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه ده‌مانه‌وێت‬ ‫ب ‌ه سیستماتیك ڕێگرى بكه‌ین‪ ،‬ده‌بێ ‪٪٥١‬ی‬ ‫هێنانى ده‌رمان له‌ده‌ستى حكومه‌تدابێ‬ ‫‪٪٤٩‬ی کەرتی تایبەت ده‌رمان بهێنن‪،‬‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندى هاواڵتیان‌و ئه‌و كه‌سانه‌ش‬ ‫له‌به‌رچاو بگیرێت ئه‌و كارانه‌ ده‌كه‌ن”‪.‬‬

‫ه پزیشك نه‌بێ‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى پێویستت ب ‌‬ ‫د‪.‬هه‌ڤین كه‌مال شا محه‌مه‌د‬ ‫“هه‌موو ڕۆژێك سێوێك بخۆ پزیشكت‬ ‫لێ دوور ده‌خاته‌وه”‌ ئه‌مه‌ په‌ندێكی‬ ‫جیهانییه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ ڕاستیدا توێژینه‌وه‌كان‬ ‫ڕۆژ به‌ ڕۆژ ڕۆڵی خۆراك زیاتر ده‌رده‌خه‌ن‬ ‫له‌ چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشییه‌كان و‬ ‫خۆپاراستن له‌ نه‌خۆشیه‌كان ‪.‬‬ ‫تازه‌كان‬ ‫زانستییه‌‬ ‫توێژینه‌وه‌‬ ‫چه‌ند له‌ باره‌ی به‌كارهێنانی ده‌رمان‌و‬ ‫مادە‌ کیمیاییه‌كان قسه‌ ده‌كه‌ن‬ ‫نه‌خۆشییه‌‬ ‫چاره‌سه‌ركردنی‬ ‫بۆ‬ ‫جۆراوجۆره‌كان‪ ،‬دوو هێنده‌ش له‌باره‌ی‬ ‫پێكهاته‌ سروشتیه‌كان كه‌ به‌ ‪herbal‬‬ ‫ناوده‌برێت‌و جۆری خۆراك قسه‌ ده‌كه‌ن‌و‬ ‫گرنگیان دووپات ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی‬ ‫ڕۆڵ و كاریگه‌رییان له‌كه‌مكردنه‌وه‌ی‬ ‫ئازارو چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشییه‌كانی‬ ‫سه‌وه‌فان‌و داخورانی جومگه‌كان‌و ئازاری‬ ‫ماسولكه‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی تێبینی ده‌كرێت له‌م سه‌رده‌مه‌دا‬ ‫خۆشبه‌ختانه‌‪ ،‬له‌ هه‌موو جیهاندا به‌گشتی‌و‬ ‫له‌نێوان كۆمه‌ڵگای كوردییدا به‌تایبه‌تی‪.‬‬ ‫هۆشیاری ته‌ندروستی هه‌نگاوه‌كانی زۆر‬ ‫به‌خێرایی تێده‌په‌ڕێنێ‌و بایه‌خێكی زۆرو‬

‫دیاری پێده‌درێت‌‪.‬‬ ‫به‌گشتی كۆمه‌ڵگا هه‌وڵ ده‌دات بۆ‬ ‫دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌ به‌كارهێنانی ده‌رمانه‌‬ ‫ئازار شكێنه‌كان‌و مادە‌ کیمیاییه‌كان‌و‬ ‫نه‌شته‌رگه‌ری‪ ،‬دوای ده‌ركه‌وتنی زیانه‌‬ ‫الوه‌كییه‌كانیان‪ .‬زیاتر به‌دوای ڕێگه‌چاره‌ی‬ ‫سروشتی‌و وه‌رزش‌و خۆراكی گونجاو‬ ‫به‌پێی نه‌خۆشیه‌كانیان ده‌گه‌ڕێن ‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش ڕۆژانه‌ له ‌پراكتیككردنی‬ ‫كاره‌كه‌مدا به‌ره‌و ڕووم ده‌بێته‌وه‌ له‌‬

‫كلینیكه‌كه‌مدا‪ ،‬كاتێك نه‌خۆش ده‌ڵێت‬ ‫دكتۆر ته‌نیا ده‌مه‌وێت به‌ڕێگای سروشتی‌و‬ ‫وه‌رزش چاره‌سه‌رم بكه‌ی بێ به‌كارهێنانی‬ ‫ئازارشكێن‪.‬‬ ‫لێره‌دا ده‌مه‌وێت به‌رچاو ڕوونییه‌ك‬ ‫بده‌م له‌باره‌ی گرنگترین ئه‌و خۆراكانه‌ی‬ ‫كه‌ یارمه‌تی كه‌مكردنه‌وه‌و كۆنترۆڵكردنی‬ ‫سه‌وه‌فان‌و داخورانی جومگه‌كان ده‌ده‌ن‌و‬ ‫ئازاره‌كانیان كه‌م ده‌كه‌نه‌وه‌‪:‬‬ ‫ دژه‌ ‪ -‬ئۆكسیده‌كان‬‫‪anti- oxidant‬‬ ‫له ‌زۆربه‌ی میوه‌و مزره‌مه‌نیه‌كاندا‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬وه‌كو شلك‪ ،‬سێو‪ ،‬پیاز‪ ،‬بلوبیری‪،‬‬ ‫تووتڕك‪ ،‬چای سه‌وز‪ ،‬تۆزی كاكاو ‪.‬‬ ‫ ئۆمیگا ‪٣‬‬‫‪fatty acid omega3‬‬ ‫به‌زۆری له‌ ماسیدا هه‌یه‌ به‌تایبه‌تی‬ ‫تونا‪ ،‬سه‌لەموون‪ ،‬سه‌ردین‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫له‌ چه‌ره‌ساته‌كاندا وه‌كو‪ :‬گوێز‪ ،‬فستق‪،‬‬ ‫فستقی سودانی‪ ،‬ده‌نكه‌ كوله‌كه‌‪ ،‬گازۆ‬ ‫به‌تایبه‌تی سوێر نه‌كراوه‌كان‪.‬‬ ‫ زه‌یتی زه‌یتون‪ ،‬ئه‌میش ماده‌ی‬‫‪olecanthal‬ی تێدایه‌ كه‌ وه‌كو دژه‌‬ ‫ هه‌وكردنه‌كان ئیش ده‌كات‪ ،‬هه‌ندێجار له‌‬‫جیاتی ئازارشكێن ده‌توانی سێ كه‌وچكی‬ ‫چا زه‌یتی زه‌یتون بخورێت‪.‬‬

‫ به‌هاراته‌كان‪ :‬به‌تایبه‌تی زه‌رده‌چه‌وه‌و‬‫زه‌نجه‌فیل‪ ،‬بیبه‌ری توون‪ ،‬كه‌ وه‌كو دژ‌ه ‪-‬‬ ‫هه‌وكردنه‌كان ئیش ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫یارمه‌تی‬ ‫ ڤیتامین دی‪D3 :‬‬‫پاراستنی كڕکڕاگه ‌ده‌دات به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫ته‌ندروست‪ ،‬ڤیتامین دی له‌م خۆراكانه‌دا‬ ‫زۆره‌ ‪ :‬شیره‌مه‌نیه‌كان‪ ،‬هێلكه‌‪ ،‬ماسی‬ ‫سه‌لەموون‪ ،‬ئاوی پرته‌قاڵ‪ ،‬جگه‌ری‬ ‫ئاژه‌ڵ‪ ،‬شیری سۆیا‪ ،‬په‌نیر‪.‬‬ ‫ ڤیتامین سى‪ :‬زۆر گرنگ ‌ه بۆ ته‌ندروستی‬‫كڕکڕاگه له‌هه‌موو مزره‌مه‌نیه‌كاندا هه‌یه‌‬ ‫وه‌ك‪ :‬پرته‌قاڵ‪ ،‬شلك‪ ،‬كیوی‪ ،‬مانگۆ‪،‬‬ ‫ترێ‪ ،‬تووتڕك‪ ،‬بلوبێری‪ ،‬ته‌ماته‌‪ ،‬شوتی‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها له‌مانه‌شدا هه‌یه‌‪ ،‬بیبه‌ر‪ ،‬برۆكۆلی‪،‬‬ ‫كه‌له‌رم‪ ،‬بیبه‌ری توون‪.‬‬ ‫لێره‌دا ده‌مه‌وێت جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌‬ ‫بكه‌مه‌وه‌ كه‌ چه‌ند خۆراك‌و جۆره‌كه‌ی‬ ‫گرنگه‌‪ ،‬هێنده‌ش جووڵه‌و وه‌رزش‌و‬ ‫مه‌له‌كردن‌و ڕۆشتن به‌پێ گرنگه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی جومگه‌یه‌ك‌و ماسولكه‌یه‌كی پته‌وو‬ ‫ته‌ندروستت هه‌بێت‪ ،‬له‌گه‌ڵیشیدا هه‌میشه‌‬ ‫باری ده‌روونی كاریگه‌رییه‌كی یه‌كجار زۆری‬ ‫هه‌یه‌ له‌سه‌ر ته‌ندروستیت‪ ،‬بۆیه‌ هه‌میشه‌‬ ‫له‌سه‌رخۆیی‌و ئارامی‌و دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌‬ ‫گرژی باری ده‌روونی به‌دوورت ده‌گرێت له‌‬ ‫جۆره‌ها نه‌خۆشی جیاواز‪.‬‬

‫لەوەدا تاكی كورد‪ ،‬مەخلوقێكی دەگمەنە‬ ‫كە خۆشحاڵ نابێت بەوەی پزیشك پێی دەڵێت‬ ‫نەخۆش نییە بەڵكو دەیەوێت بە لیستێكی‬ ‫دەرمانەوە بچێتە دەرەوە‪ ،‬ئەڵبەتە هەمووشمان‬ ‫وا نین‪ ،‬بەاڵم ئیتر ڕەمەزان دەریدەخات كێ‬ ‫نەخۆشەو كێش ئالوودەی دەرمان‌و پزیشك‌و‬ ‫نەخۆشخانەیە بێ ئەوەی نەخۆشبێت‪.‬‬ ‫پێش‌و دوای رەمەزان نەخۆشخانەكان‌و‬ ‫هەندێك لە كلینیكەكانیش سیخناخ دەبن لە‬ ‫نەخۆش‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ هاتنی مانگی رەمەزان‪،‬‬ ‫ئیتر دەبنە چۆڵەوانی‪ ،‬یان ئەگەر وایش نەبێت‬ ‫ڕێژەی نەخۆش بۆ نیوەو خوار نیوە دادەبەزێت‪،‬‬ ‫بۆچی؟‬ ‫ئەوانەی نەخۆشی درێژخایەنییان هەیە‪،‬‬ ‫چارەسەرو پشكنینی رێكخراویان هەیەو مانگانە‬ ‫یان ئەو كاتانەی پزیشك بۆیان دیاریدەكات‬ ‫سەردانی پزیشكەكانیان دەكەن‪ ،‬هەرچی ئەوانەی‬ ‫تووشی حاڵەتی لەناكاو دەبن‪ ،‬روودەكەنە‬ ‫نەخۆشخانەكانی فریاكەوتن‪ ،‬هەرچی ئەوانەیشن‬ ‫كە نەخۆشی ساردییان هەیە‪ ،‬واتا حاڵەتەكانیان‬ ‫كتوپڕ نین‌و پێویستیان بەچارەسەری خێرا نییە‪،‬‬ ‫لە رەمەزان‌و دوای رەمەزانیشدا هەر سەردانی‬ ‫پزیشك‌و نەخۆشخانەكان دەكەن‪ ،‬بەاڵم لەو‬ ‫كەینو بەینەدا ژمارەیەك نەخۆش دەمێننەوە‪،‬‬ ‫كە نەخۆش نین‪ ،‬ئەوانەن كە نەخۆشخانەو‬ ‫كلینیكەكانیان پڕكردووە‪ ،‬كاتێك پزیشك پێیان‬ ‫دەڵێ نەخۆش نین‪ ،‬موویان كرژ دەبێ لە جێی‬ ‫ئەوەی ڕوویان بگەشێتەوە‪ ،‬كاتێك دەرمانیان بۆ‬ ‫نەنوسێت دڵگران دەبن لە جێی ئەوەی دڵخۆش‬ ‫ببن‪ ،‬ئەو جۆرە نەخۆشانە بەیەك‌و دوو پزیشك‬ ‫باوەڕیان نییە‪ ،‬چەند پزیشكێك تاقیدەكەنەوە‪،‬‬ ‫تا بەپزیشكی دڵخوازی خۆیان دەگەن‌و عەالگە‬ ‫دەرمانی خۆیان دەستدەكەوێت‪.‬‬ ‫لەوانەیە هەر یەكێكمان بپرسین لەوەی‬ ‫كاتێك نەخۆشێك نەخۆش نییەو دەرمانی‬ ‫بۆ دەنووسرێت خەتای پزیشكەكەیە یان‬ ‫نەخۆشەكە‪ ،‬بێگومان خەڵكی زیاتر توانجییان‬ ‫بۆ پزیشكەكەیە‪ ،‬بەاڵم گوناهی نەخۆشەكانیش‬ ‫كەمتر نییە لەو پزیشكە چاوچنۆكانە‪ ،‬ئەی‬ ‫ئەو نەخۆشانە لەم مانگی رەمەزانەدا كوان و‬ ‫لە كوێن؟ ئەگەر ئەوەندە باری تەندروستییان‬ ‫باشە ڕۆژووگرتن رێگەی هاتنیان پێنادات بۆ‬ ‫نەخۆشخانەكان‪ ،‬كەواتە ئەوانە نەخۆش نین‪،‬‬ ‫بەشێكی خەتای گەورەشیان دەكەوێتە گەردن‪،‬‬ ‫سەریان نایەشێت‌و پەڕۆی پێوە دەبەستن‪.‬‬ ‫ئێمە لە واڵتێك دەژین چاودێری كلینیك‌و‬ ‫نەخۆشخانە ئەهلییەكان نزیكەی سفرە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەی پزیشكی بەویژدان‌و مرۆڤدۆست‌و زۆر‬ ‫باشیشمان هەن‪ ،‬ژیانی خۆیان بۆ زانستی‬ ‫پزیشكی‌و بۆ خزمەتی نەخۆش تەرخانكردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم بێگومان هەندێك پزیشك‌و دەرمانفرۆشیش‬ ‫مەلەكردنیان پێخۆشە لە ئاوی لیخندا‪ ،‬ئەوانە‬ ‫دەرمان‌و نەشتەرگەری ناپێویست بەسەر خەڵكیدا‬ ‫دەدەن‪ ،‬زیاتریش بەسەر ئەو خەڵكانەی نەخۆش‬ ‫نین‌و هیچ كاریان بەپزیشك‌و نەخۆشخانە نییە‪.‬‬ ‫لەم‌و لەو گوێمان لێدەبێت نەخۆش دادو‬ ‫نادادیەتی لە دەست پزیشك‪ ،‬كە هەر جار‬ ‫دەچێتە الی پزیشكێك عەالگەیەك دەرمانی بۆ‬ ‫دەنووسێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی سەیرە ئەو پزیشكانەی‬ ‫كەمتر دەرمان دەنووسن‌و تا نەزانن نەخۆشەكە‬ ‫بەڕاستی پێویستی بەو دەرمانەیە بۆی نانووسن‬ ‫الی خەڵك خۆشەویست نین‪ ،‬كلینیكەكانیشیان‬ ‫چۆڵن‌و هەر لەبەر ئەو نەنووسینی دەرمانە‬ ‫خەڵكی كەمتر ڕوویان تێدەكات‪ ،‬جا بە ویژدانەوە‬ ‫بڵێن‪ ،‬عەالگە دەرمانی ناپێویست خەتای پزیشكە‬ ‫یان خەڵك؟‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردە و خ��وێ��� ن� ن‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪ 10‬هه‌زار فۆڕمی بەشداریکردن دابه‌شكراوه‬

‫ه فڕۆكه‌وان‬ ‫‌خوێندكارانى هەرێم ده‌بن ‌‬ ‫مه‌زهه‌ر كه‌ریم‬

‫به‌ڕێز عه‌باس‬

‫له‌نێوان مامۆستا ئه‌سماو‬ ‫مامۆستا عه‌بدولزاهیردا‬ ‫“كه‌چ ‌ه كۆمار” یه‌كێك ‌ه ل ‌ه ڕۆمانه‌كانی ڕۆماننووسی‬ ‫ناسراوی میسری “عه‌ال ئه‌سوانی” ڕۆمانه‌ك ‌ه باس ل ‌ه كۆمه‌ڵگاو‬ ‫ده‌سه‌اڵتداری میسری ده‌كات به‌تایبه‌تی شۆڕش یان مانگرتن‌و‬ ‫خۆپیشاندانی ئۆكتۆبه‌ری میسر ك ‌ه بوو‌ه هۆی البرنی حوسنی‬ ‫موباره‌ك‪ .‬ئێم ‌ه له‌سه‌ر ‌دیمەنێكی ڕۆمانه‌ك ‌ه ده‌وه‌ستین كه‌‬ ‫دۆخی په‌روه‌رده‌و فێركردنمان بۆ ڕوون ده‌كاته‌و‌ه له‌و واڵته‌دا‪.‬‬ ‫گابرێل گارسیا ماركیز ڕۆماننووسی ناسراوی كۆڵۆمبی‬ ‫كۆڕێك ده‌گێڕێت ل ‌ه ئه‌ڵمانیا له‌باره‌ی ڕۆمان ‌ه به‌ناوبانگه‌كه‌یه‌وه‌‬ ‫“سه‌دساڵ ته‌نیایی” ئاماده‌بووییه‌كی كۆڕه‌ك ‌ه به‌ماركیز‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬كاتێك سه‌د ساڵ ته‌نیاییم خوێنده‌و‌ه وام هه‌ست‬ ‫ده‌كرد تۆ ل ‌ه خێزانه‌كه‌ی منداب ‌ی یان ل ‌ه ناوچه‌یه‌ی ئێمه‌دا‬ ‫ژیابی‪ .‬چونك ‌ه کتومت باسی ئێم ‌ه ده‌كه‌یت!‬ ‫وه‌ك خوێنه‌رێك كاتێك “كه‌چ ‌ه كۆمار”ی عه‌ال ئه‌سوانیم‬ ‫خوێنده‌و‌ه ل ‌ه زۆر شوێنداو به‌تایبه‌تی ئه‌وه‌ی باسی دۆخی‬ ‫په‌روه‌رده‌و فێركردن ده‌كات به‌ماناو فۆرمی جیاواز‪ ،‬ئه‌و‬ ‫هه‌سته‌م الدروستبوو زۆر ل ‌ه كوردستان ده‌چێ!‬ ‫مامۆستا عه‌بدولزاهیر به‌ڕێوبه‌ری قوتابخانه‌یه‌ك ‌ه به‌ناوی‬ ‫“قوتابخانه‌ی ئاماده‌یی نه‌هزه‌ی كچان” قسه‌كانی‌و كاره‌كانی‬ ‫نوێنه‌رایه‌تی كۆمه‌ڵگاو ده‌سه‌اڵتدارێتی میسر ده‌كات‪ ،‬مامۆستا‬ ‫ئه‌سماش مامۆستای زمانی ئینگلیزیی ‌ه پاش دوو ساڵ له‌‬ ‫به‌ده‌ستهێنانی بڕوانامه‌ی به‌كالۆریۆس ل ‌ه هه‌مان قوتابخانه‌‬ ‫ده‌بێ به‌مامۆستا‪ ،‬مامۆستا ئه‌سما ده‌یه‌وێ به‌ڕاستی په‌یامی‬ ‫مامۆستایی بگه‌یه‌نێت‌و تاك ‌ه مامۆستای ‌ه هه‌موو فێرخوازه‌كانی‬ ‫خۆشیان ده‌وێت‌و ل ‌ه وانه‌كانی تێده‌گه‌ن مامۆستا ئەسما له‌‬ ‫به‌رژوه‌ندی به‌ڕێوه‌به‌رو مامۆستاكانی دیك ‌ه ده‌دات ك ‌ه خه‌ریكی‬ ‫گه‌نده‌ڵین‌و به‌مه‌ش كێشه‌ی بۆ دروست ده‌ب ‌ێ تا دەگات بەوەی‬ ‫تۆمه‌تی جۆراوجۆری دەخە‌ن ‌ه پاڵ‪ .‬به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخان ‌ه بۆ‬ ‫تۆمه‌تی سفوریبوونه‌و‌ه سكااڵ بۆ سه‌روی خۆی به‌رزده‌كاته‌وه‌‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی الیبه‌رن‌و لێپرسینه‌و‌ه ل ‌ه مامۆستا ئەسما بكه‌ن!‬ ‫كاتێك ل ‌ه وه‌زار‌هت‌و له‌سه‌رووی خۆیه‌و‌ه لێكۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت ده‌رده‌كه‌وێ مامۆستا ئەسما جلێكی یاسایی‬ ‫له‌به‌ركردوه‌و هیچ كێشه‌ی نییه‌‪ .‬به‌اڵم ڕوون ده‌بێته‌وه‌‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ر له‌خۆیه‌و‌ه ئه‌و كاره‌ی نه‌كردووه‌و ل ‌ه وه‌زاره‌ت پشتی‬ ‫هه‌یه‌‪.‬‬ ‫جاببینە ئه‌وه‌ی خواره‌و‌ه ڕه‌نگدانه‌وه‌ی سه‌ره‌وه‌یه‌! ل ‌ه كاتی‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌دا مامۆستا ئەسما ده‌ڵێت‪ :‬كێشه‌ك ‌ه ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬من‬ ‫وانه‌ی تایبه‌تی ناڵێمه‌وه‌و به‌دڵسۆزیی ل ‌ه پۆلدا وان ‌ه ده‌ڵێمه‌وه‌‪.‬‬ ‫كێشه‌ك ‌ه ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬من هه‌ڕه‌ش ‌ه ل ‌ه تۆڕی وان ‌ه تایبه‌تییه‌كان‬ ‫ده‌كه‌م ك ‌ه به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌ك ‌ه له‌گه‌ڵ مامۆستای یه‌ك ‌هم‌و‬ ‫زۆربه‌ی مامۆستاكان سه‌ركردایه‌تی ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌وان ‌ه كچه‌‬ ‫قوتابیه‌كان ده‌ڕووتێننه‌وه‌و ناچاریان ده‌كه‌ن وانه‌ی تایبه‌تی‬ ‫وه‌ربگرن‌و بچن ‌ه گروپه‌كانی به‌هێزكردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫مامۆستا ئه‌سما باسی مامۆستا عه‌بدولزاهیرو مامۆستاكانی‬ ‫دیكه‌مان بۆ ده‌گێڕێته‌و‌ه ك ‌ه چۆن جیاوازی له‌نێوان‬ ‫خوێندكاره‌كاندا ده‌ك ‌هن‌و خوێندنگا ل ‌ه بنه‌ما په‌روه‌رده‌ییه‌كانی‬ ‫خۆی الیداوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی پاره‌ی هه‌ی ‌ه ب ‌ه قۆپیه‌شبێ ده‌رده‌چێ‬ ‫له‌ژێر ناونیشانی “یارمه‌تی!” ئه‌وه‌شی پاره‌ی نییه‌و ناتوانێ‬ ‫خول بكاته‌وه‌‪ ،‬كه‌وتنی مسۆگه‌ره‌‪ .‬بۆی ‌ه مامۆستا ئەسما‬ ‫ئه‌مه‌ی پێ قبوڵ ناكرێت‌و وتنه‌وه‌ی وانه‌ی تایبه‌تی‌و خولی‬ ‫به‌هێزكردن ڕه‌ت ده‌كاته‌وه‌!‬ ‫مامۆستا ئەسما ده‌ڵێت‪ :‬ل ‌ه یه‌كه‌مین ڕۆژه‌و‌ه بریارمدا هه‌موو‬ ‫تواناكانی خۆم بخه‌مه‌گه‌ڕ‪ ،‬بۆی ‌ه ئاستی كچ ‌ه خوێندكاره‌كانم‬ ‫ورد‌ه ورد‌ه به‌رزبوویه‌و‌ه هه‌موویان ل ‌ه تاقیكردنه‌وه‌ی نیوه‌ی‬ ‫ساڵدا ده‌رچوون‪ .‬له‌و سێ پۆله‌ی من وانه‌م ‌پێده‌وتنه‌وه‌‬ ‫تاق ‌ه قوتابیه‌ك ل ‌ه ئینگلیزیدا نه‌كه‌وت‪ .‬کەچی له‌بری‬ ‫ئه‌وە ‌ی سوپاس‌و ده‌سخۆشی لێبكرێت‪ ،‬له‌الیه‌ن مامۆستا‬ ‫ت بۆ لێپرسینه‌وه‌‌و‬ ‫بەڕێوەبەرەوه بانگ ده‌كرێ ‌‬ ‫‌‌‬ ‫عه‌بدولزاهیری‬ ‫پێی ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌گه‌ر شێوازی وانه‌وتنه‌وه‌ی خۆت نه‌گۆڕیت‪،‬‬ ‫ئه‌وا سزات ده‌ده‌م‪.‬‬ ‫داد‌ه مه‌نال ك ‌ه یه‌كێك ‌ه ل ‌ه مامۆستاكان ب ‌ه مامۆستا ئەسما‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬كاتێك هه‌موو شتێك ل ‌ه پۆلدا باس ده‌كه‌ی‪ ،‬نانی‬ ‫مامۆستاكانی تر ده‌بڕیت‌و كه‌سیش هه‌رگیز ڕێگه‌ی ئه‌وه‌ت‬ ‫پێ نادات!‬ ‫ئه‌و‌ه ڕاست ‌ه عه‌ال ئه‌سوانی دۆخی هه‌ژاریی‌و شێوازی‬ ‫ژیانی میسرییه‌كان ده‌گێڕێته‌و‌ه ك ‌ه چه‌ند كاریگه‌رییه‌كی‬ ‫خراپی جێهێشتووه‌‪ ،‬ده‌یه‌وێت ئه‌وه‌شمان پێبێبڵێت تاكه‌كان‬ ‫چه‌ند دوو ڕوون به‌ناوی پاكێتی‌و پاراستنی ئه‌خالقه‌و‌ه چی‬ ‫ده‌كه‌ن ب ‌ه مامۆستا ئەسما و له‌الیه‌كی دیكه‌و‌ه چ خیانه‌تێك‬ ‫ل ‌ه خوێندكاره‌كان ده‌ك ‌هن‌و چ جۆر‌ه په‌روه‌رده‌یه‌كیان ده‌كه‌ن!‬

‫ئێستا لە سنووری پارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫دەرفەتێکی باش رەخساوە بۆ ئەو گەنجانەی‬ ‫ئارەزوو دەکەن ببنە فڕۆکەوان‪ .‬بۆ ئەمەش‬ ‫هەم لە بەغدا هەم لە نزیکی سلێمانی ناوەندی‬ ‫فێرکردن و پێگەیاندن ئامادەن بۆ وەرگرتن‪.‬‬ ‫لە تازەترین دەرفەتدا‪ ،‬لەڕێی‬ ‫پەروەردەی‬ ‫گشتی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫سلێمانییەوە‪ ١٠ ،‬هەزار فۆڕمی بەشداریکردن‬ ‫لە خولەکانی فێربوونی فڕۆکەوانی لە هێڵی‬ ‫فڕۆکەوانی مەدەنی عێراق دابەشکراوە‪.‬‬ ‫ئەو خوێندكارانەی خوازیاری ئەوەن ببنە‬ ‫فڕۆکەوان‪ ،‬دەتوانن دواى ته‌واوكردنى پۆلى‬ ‫‪ ١٢‬بەشداری خولەکان بکەن‪ .‬مەرجەکان بۆ‬ ‫بەشداریکردن ئەوەیە کە ته‌مه‌نیان لە بیست‌و‬ ‫دوو ساڵ زیاتر نه‌بێ‪ ،‬خوێندكارى به‌شى‬ ‫زانستى بن و نمره‌كانیان ل ‌ه ‪ ٦٥‬كه‌متر نه‌بێ‪.‬‬ ‫لیواى لۆجستى فڕۆكه‌وانیى ئازاد ئیبراهیم‬ ‫شاڵى‪‌ ،‬دەڵێت‪ :‬بیرۆكه‌ی دابه‌شكردنى‬ ‫فۆڕمى فرۆكه‌وانى هی خۆیەتی‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەدا بۆ یەکەمجارە لە سنووری پارێزگای‬ ‫سلێمانیدا‪ ،‬خوێندکاران بانگهێشت دەکرێن بۆ‬ ‫فڕۆکەوانیی‪.‬‬ ‫شاڵی وتی‪“ :‬بۆ ئەوەی خوێندکارانی‬ ‫دهۆک و هەولێریش بەشداری بکەن‪،‬‬ ‫له‌سه‌ر سیدى زانیاریی و رێنماییەکانم بۆ‬ ‫په‌روه‌رده‌كانى ئەو پارێزگایانەش ناردووە‪.‬‬ ‫فۆڕمه‌كان بۆ هۆشیاریى ئاسمانییه‌‪ ،‬به‬ ‫‌خوێندكاران ده‌ڵێین خۆتان ئاماد‌ه بكه‌ن بۆ‬ ‫كۆلیژى فڕۆكه‌وانیى كه ‌له‌الیه‌ن حكومه‌تى‬ ‫عێراقه‌و‌ه ڕاده‌گه‌یه‌نرێ ك ‌ه ئامانجیان‬ ‫به‌شدارىكردنى خوێندكارانى كوردستان ‌ه له‌و‬ ‫كۆلیژه‌‌دا”‪.‬‬ ‫‌سااڵنى ڕابردوو ‌ژمارەیەک خوێندكارى‬ ‫هه‌رێمی کوردستان به‌شدارییان له‌كۆلێژى‬ ‫فڕۆكه‌وانیى عێراقدا كردووه‌و ئێستا‬

‫مەدرەجی ئەکادیمیای فرۆکەوانیی لە عەربەت‬

‫هەندێکیان ئه‌فسه‌رى فڕۆكه‌وانین ‌‌و سااڵن ‌ه‬ ‫له‌رێى نووسراوی فه‌رمییه‌وه‌‪ ،‬وه‌زاره‌تى‬ ‫پێشمه‌رگ ‌ه ئاگادار ده‌كرێتەوە تا خوێندكار‬ ‫بۆ كۆلێژه‌ك ‌ه بنێرێ‪.‬‬ ‫دواى گه‌یشتنى فۆڕمه‌كان به‌‬ ‫په‌روه‌رده‌ى سلێمانى‪ ،‬له‌وێشه‌و‌ه به‌سه‌ر‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كاندا دابه‌شكراون و له‌وێشه‌وه‌‬ ‫گه‌یه‌نراونه‌ت ‌ه قوتابخانه‌كان‪.‬‬ ‫دڵشاد عومه‌ر‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رى گشتی‬ ‫په‌روه‌رده‌ى سلێمانى ب ‌ه “زه‌مه‌ن”ى وت‪:‬‬ ‫“ته‌نیا فڕۆكه‌وانى عێراقى نییە کە فۆڕمى‬ ‫ئاڕاست ‌ه ‌كردووین‪ ،‬بەڵکو ئەکادیمیای‬ ‫فڕۆكه‌وانى ئه‌هلیى لە عه‌ربه‌ت داوایان‬ ‫له ‌خوێندكاران كردوو‌ه ‌دواى ته‌واوكردنى‬ ‫ئاماده‌یى ده‌توانن فۆڕم پڕبكه‌نه‌وه”‪.‬‬ ‫دڵشاد عومه‌ر‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه‌‬ ‫خوێندكارانی کورد به‌شدارى فڕۆكه‌وانیى‬ ‫عێراق بكه‌ن‪ ،‬چونك ‌ه ئەو بەشە کەرتێکی‬ ‫گرنگە هەم بۆ هێڵێ فڕۆکەوانی مەدەنیی‪،‬‬ ‫هەم بۆ فڕۆکەوانی سەربازییش‪ .‬هەروەها‬ ‫خوێندن به‌بێ به‌رامبه‌ر‌ه و لەبەر ئەوەی‬

‫فۆتۆ‪ :‬شوان محەمەد‬

‫دامەزراوەیەکی حكومییه‌‪‌ ،‬دواى ته‌واوكردنى‬ ‫كۆلێژ‪ ،‬بەزوویی داده‌مه‌زرێن‪.‬‬ ‫ئه‌كادیمیای فڕۆكه‌وانیى له فڕۆکە‌خانه‌ى‬ ‫عه‌ربه‌ت جیاواز ل ‌ه سااڵنى ڕابردوو له‌مساڵدا‬ ‫به‌سه‌ر په‌روه‌رد‌ه گشتیه‌كانى سلێمانیدا‬ ‫گه‌ڕاو‌ه تا خوێندكارانى پۆلی دوانزه‌ی‬ ‫زانستى‌و وێژه‌یى و پیشەیی و بازرگانى‪،‬‬ ‫به‌شدارى لە خولەکانی ئه‌كادیمیاكه‌دا بكه‌ن‬ ‫بۆ ئەوەی ببنە فڕۆکەوانی مەدەنیی‪.‬‬ ‫سه‌ردار سۆفى‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رى ئه‌كادیمیاى‬ ‫فڕۆكه‌وانیى لە عه‌ربه‌ت بۆ “زه‌مه‌ن”‬ ‫روونیکردەوە‪ ،‬مه‌رجى وەرگرتنی فێرخواز‬ ‫ئەوەیە کە پێویست ‌ه هه‌ناسه‌دانى باشبێ‌و‬ ‫جه‌ڵده‌ى دڵ لێینه‌دابێ‌و په‌ركه‌مى نه‌بێ‪،‬‬ ‫هەروەها نه‌شته‌رگه‌رى قورسى بۆ نه‌كرابێ‪‌.‬‬ ‫لەو ئەکادیمییە ته‌نیا ‪ ٥٠‬خوێندكار‬ ‫وه‌رده‌گیرێن‪.‬‬ ‫سەردار سۆفی وتیشى‪“ :‬خوێندكار به‌دوو‬ ‫ساڵ‌ونیو بڕوانام ‌ه به‌ده‌ست ده‌هێنێ‪ ،‬هەروەها‬ ‫‌بڕى ‪ ٥٥‬هه‌زار دۆالری لێوه‌رده‌گرین‪ ،‬سه‌ره‌تا‬ ‫هه‌زار دۆالر پێشه‌كى دەدات پاشان مانگانه‌‬

‫چوار سه‌د دۆالرى لێوه‌رده‌گیرێ‪ .‬به‌شێكی‬ ‫تاقیکردنەوە تیۆریی و پراکتیکییەکانی ئەم‬ ‫خوالنە له ‌واڵتانى میسرو سودان ئەنجام‬ ‫دەدرێن”‪.‬‬ ‫هەرێمی کوردستان خاوەنی دوو‬ ‫فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتییە لە پارێزگاکانی‬ ‫سلێمانی و هەولێر‪ ،‬هەروەها لە عەربەت‬ ‫کە کەوتووەتە باشووری رۆژهەاڵتی شاری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬فڕۆکەخانەیەکی بچووکتر هەیە کە‬ ‫سەرەتا بەناوی فڕۆکەخانەی کشتوکاڵییەوە‬ ‫کرایەوە‪ ،‬ئێستا کراوەتە ئه‌كادیمیایەکی‬ ‫فڕۆکەوانیی و هاواڵتیان دەتوانن بەپێی‬ ‫مەرجەکانیان ببنە فڕۆکەوان‪.‬‬ ‫ئەکادیمیای فڕۆکەوانی عه‌ربه‌ت‪ ،‬ئێستا‬ ‫سه‌رجه‌م فێرخوازەکانی له‌خواروو ناوه‌ڕاستى‬ ‫عێراقه‌و‌ه هاتوون‌و به‌شداریانکردووە‪ .‬ئەمساڵ‬ ‫ده‌رگاى بۆ خوێندكارانى كوردستانیش‬ ‫كردووەتەوە‪ .‬ئه‌وانه‌ى ل ‌ه ئه‌كادیمیاى‬ ‫فڕۆکەوانی عه‌ربه‌ت ده‌رده‌چن‪‌ ،‬دواى‬ ‫وه‌رگرتنه‌وه‌ى نمره‌كانیان ده‌توانن به‌شدارى‬ ‫خولى فڕۆكه‌وانیى عێراقى بكه‌ن‪.‬‬

‫رێنمایی بۆ خوێندکاران‬

‫چۆن خۆت ئامادە دەکەیت بۆ تاقیكردنه‌وه‌كان؟‬ ‫به‌همه‌ن جه‌بار*‬ ‫‪ .١‬كاتی ته‌واو ته‌رخان بك ‌ه بۆ سه‌عیكردن‪:‬‬ ‫هه‌وڵبد‌ه خشته‌یه‌ك دابنێ بۆ دابه‌شكردنی‬ ‫وانه‌كانت به‌سه‌ر ئه‌و ماوه‌یه‌ی ك ‌ه ماوت ‌ه تاكاتی‬ ‫تاقیكردنه‌وه‌كان‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌ك بتوانی فریای‬ ‫پیاچوونه‌وه‌ی هه‌موو بابه‌ته‌كانی خوێندوتن‬ ‫بكه‌وی‪ .‬ئه‌مه‌ش ده‌توانرێ ل ‌ه ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌ك‬ ‫یان زیاتر پێش ده‌ستپێكردنی تاقیكردنه‌وه‌كان‬ ‫بكرێت‪ .‬هه‌ندێك له‌خوێندكاران هیچ كاتێك بۆ‬ ‫پیاچونه‌وه‌ی وانه‌كانیان ناهێڵنه‌وه‌و تەنیا‬ ‫رۆژێك یان شه‌وێك پێش ده‌ستپێكردنی‬ ‫تاقیكردنه‌وه‌كان ده‌كه‌ون ‌ه خۆیان‌و ئه‌مه‌ش‬ ‫وا ده‌كات كاتی پێویستیان نه‌بێ‌و توشی‬ ‫شپرزه‌یی و شڵەژان ببن بۆی ‌ه ده‌بێت ماوه‌یه‌ك‬ ‫پێش تاقیكردنه‌وه‌كان پالنت هه‌بێ‌و بزانی‬ ‫چه‌ندت كات پێویست ‌ه بۆ پیاچونه‌وه‌ی‬ ‫سه‌رجه‌م وانه‌كانت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئه‌و شوێنه‌ی ك ‌ه سه‌عی تیاده‌كه‌یت‬ ‫ئاماده‌یبكه‌و رێكی بخه‌‪:‬‬ ‫ئه‌مه‌ش وات ‌ه ده‌بێ شوێنی سه‌عیکردن‬ ‫گونجاوبێ‌و شتی وای تێدانه‌بێ ك ‌ه سه‌رنجت‬ ‫البدات ل ‌ه سه‌عیكردنه‌كه‌ت‪ .‬هه‌روه‌ها هه‌وڵبده‌‬ ‫هه‌رشتێك ده‌زانی دوورت ده‌خاته‌و‌ه له‌‬ ‫سه‌عیكردن الیبه‌ره‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی ته‌له‌فزیۆن‌و‬ ‫ئایپادو پله‌یسته‌یشن‌‪.‬‬ ‫‪ .٣‬له‌كاتی سه‌عیكردندا‬ ‫قه‌ڵه‌مه‌كه‌ت به‌كاربهێنه‌‪:‬‬ ‫به‌كارهێنانی قه‌ڵه‌م بۆ دروستكردنی‬ ‫‌هێڵكاری‌و دایه‌گرام به‌مه‌به‌ستی رێكخستنی‬ ‫ئه‌و شتانه‌ی ده‌زانی گرنگن و یارمه‌تیت‬ ‫ده‌دا ئه‌و شتانه‌ی ده‌یخوێنیته‌و‌ه له‌بیریان‬ ‫نه‌كه‌یت‌و زوو بێنه‌و‌ه بیریت‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی تۆ‬ ‫ئه‌و شتانه‌ی ده‌یخوێنیته‌و‌ه ده‌توانی له‌ڕێی‬ ‫قه‌ڵه‌مه‌كه‌ته‌و‌ه بیكه‌یت ‌ه وێنه‌ی گرافیكی‌و‬ ‫به‌مه‌ش هه‌ستی بینینیشت به‌شدار ده‌بێ له‌‬ ‫فێربوونداو باشتر شته‌كان ده‌چن ‌ه یادگاته‌وه‌‪.‬‬

‫‪ .٤‬پرسیاری تاقیكردنه‌وه‌ی‬ ‫سااڵنی ڕابردوو شیكار بكه‌‪:‬‬ ‫زۆر گرنگه‌‪ ،‬خوێندكاری هه‌ر قۆناغێكی‬ ‫خوێندنی ك ‌ه پرسیاری سااڵنی تر‬ ‫ده‌سبخه‌یت‌و هه‌وڵبده‌ی خۆتی پێتاقی‬ ‫بكه‌یته‌وه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌م ‌ه یارمه‌تیت‬ ‫ده‌دات بۆ تێگه‌یشتن ل ‌ه بابه‌ته‌كه‌و‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌بێت ‌ه مه‌شقێكی كرداری‬ ‫پێش تاقیكردنه‌وه‌كان‌و ده‌زانی چه‌ندت‬ ‫پێویست به‌كات ده‌بێ بۆ تاقیكردنه‌و‌ه‬ ‫سه‌ره‌كیه‌كه‌ت‪ ،‬له‌هه‌مووی گرنگتریش فێری‬ ‫شێوازو شێوه‌ی تاقیكردنه‌وه‌كه‌ی خۆتی‬ ‫بۆئاماده‌ده‌كه‌یت ده‌بیت‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ئه‌وه‌ی سه‌عیت تێداكردووه‌‬ ‫بۆ كه‌سانی تری باس بكه‌‪:‬‬ ‫یه‌كێك له‌و ڕێگه‌یانه‌ی یارمه‌تی‬ ‫تێگه‌یشتن و باشتربوونی بیركردنه‌وه‌ت‬ ‫ده‌دات باسكردنی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ خوێندوته‌وه‌‬ ‫بۆ هاوڕێكانت یان ئه‌ندامانی خێزانه‌كه‌ت‪.‬‬ ‫به‌مه‌ش هه‌م سوود به‌هاوڕێكه‌ت ده‌گه‌یه‌نیت‬ ‫و هه‌م ده‌بێته‌ مه‌شقێك بۆ خۆت و هه‌روه‌ها‬ ‫ڕه‌نگه‌ هه‌ندێك جار باش تێینه‌گه‌شتبیت‬ ‫و هاوڕێكه‌ت بۆت ڕاستبكاته‌وه‌ و‬ ‫به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌‪ ،‬بۆیه‌ هه‌وڵ بده‌ كاتێك‬ ‫دابنێن له‌گه‌ڵ هاوڕێكانتدا به‌كۆمه‌ڵ باسی‬ ‫ئه‌و بابه‌تانه‌ بكه‌ن كه‌ سه‌عیتان تێداكردووه‌‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ماوه‌یه‌كی زۆر له‌سه‌ریه‌ك‬ ‫سه‌عی مه‌كه‌‪:‬‬ ‫هه‌وڵبده‌ ناوبه‌ناو ئیسراحه‌تێك به‌‬ ‫مێشكت بده‌ و له‌ هه‌ر ناوبڕێكدا كه‌‬ ‫ده‌یكه‌یت بۆ پشوودان ئاو بخۆره‌وه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ئاوخواردنه‌وه‌ یارمه‌تیت ده‌دات تا‬ ‫مێشكت هه‌ر به‌چاالكی بمێنێته‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫كاتی ته‌واویش بۆ خه‌وتن دابنێ و پشوو‬ ‫به‌جه‌سته‌ت بده‌‪.‬‬ ‫‪ .٧‬خواردنی ته‌ندروست بخۆ‪:‬‬ ‫خواردنی میوه‌و سه‌وزه‌ی جۆراوجۆرو‬ ‫پڕ ل ‌ه ڤیتامین مێشكت به‌دروستی‌و باشی‬

‫ده‌هێڵێته‌وه‌و واده‌كات مێشكت باشتر‬ ‫وانه‌كان وه‌ربگرێت‌و یادگه‌ت به‌هێز ده‌كات‪.‬‬ ‫‪ .٨‬له‌كاتی تاقیكردنه‌وه‌كاندا په‌ل ‌ه مه‌كه‌‪:‬‬ ‫پرسیاره‌كان زۆر ب ‌ه وردی‌و جوانی‬ ‫بخوێنه‌ره‌وه‌و تێبینیان له‌سه‌ر بنووسه‌و‬ ‫گه‌ر شتێكت نه‌زانی ده‌ستنیشانی بكه‌و‬ ‫بازده‌ به‌سه‌ریداو دوایی بچۆره‌و‌ه سه‌ری‪،‬‬ ‫ئه‌میش بۆ ئه‌وه‌ی كاتت لێ به‌فیڕۆ نه‌ڕوات‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر پرسیارێكت ال ڕوون نه‌بوو پرسیار‬ ‫ل ‌ه مامۆستاكه‌ت بكه‌و داوای ڕونكردنه‌وه‌ی‬ ‫لێبكه‌‪ .‬دوای وه‌اڵمدانه‌وه‌ش‪ ،‬پێداچوونه‌و‌ه‬ ‫بكه‌و دڵنیابه‌ره‌و‌ه كه‌هیچ لقێك یان‬

‫پرسیارێكت به‌جێنه‌هێشتووه‌‪.‬‬ ‫‪ .٩‬یاساو ڕێنماییه‌كانی تاقیكردنه‌وه‌كان‬ ‫بزانه‌و پابه‌ندبه‌ پێیانه‌وه‌‪:‬‬ ‫له‌كاتی‬ ‫بۆئه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌میش‬ ‫تاقیكردنه‌وه‌كاندا توشی كاردانه‌وه‌ی‬ ‫نێگه‌تیڤ نه‌بیته‌و‌ه له‌الیه‌ن چاودێری‬ ‫تاقیكردنه‌وه‌كانه‌وه‌و كاربكاته‌ سه‌ر‬ ‫وه‌اڵمدانه‌وه‌كانت‪ ،‬له‌بیرت بێت پێویست ‌ه‬ ‫هه‌میش ‌ه ئارام بیت‌و هێمنی ناوهۆڵی‬ ‫تاقیكردنه‌وه‌كان بپارێزیت‪.‬‬ ‫* سه‌رپه‌رشتیاری پسپۆڕی زمانی‬ ‫ئینگلیزی‬

‫�ک ۆ��مە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪13‬‬

‫لە توركیا ‪ 16‬هەزار‌و لە ئێران ‪ 10‬هەزار بەڵگەنامە هێنراونەتەوە‬

‫ه‌كانى كورد‬ ‫به‌ڵگه‌نام ‌‬ ‫لە ئەرشیفخانەی واڵتان دەهێنرێنەوە کوردستان‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫بۆ كۆكردنەوەو هێنانەوەی‬ ‫دەستنووس و بەڵگەی مێژوویی‬ ‫سەبارەت بەكورد و كوردستان‪،‬‬ ‫زانكۆی سلێمانی لەڕێی تیمێكی‬ ‫تایبەتەوە ئەرشیفخانەی چەندین‬ ‫واڵت گەڕاوەو بەرپرسانی زانكۆ و‬ ‫ناوەندەكە دەڵێن ئەنجامی باشیان‬ ‫بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫ئەم كارە لەڕێی (ناوەندی‬ ‫كوردستان بۆ دیكۆمێنتكردن و‬ ‫لێكۆڵینەوەی ئەكادیمیی) كە سەر‬ ‫بە زانكۆی سلێمانییە دەكرێت‪.‬‬

‫سەنتەرەكە ماوەی ساڵێكە‬ ‫دامەزراوەو بە تەنیا سەنتەر‬ ‫دادەنرێ‌ لە هەرێمی كوردستان‬ ‫بۆ كۆكردنەوەی زانیاریی لەسەر‬ ‫شوێنی بەڵگەنامەو دیكۆمێنتەكانی‬ ‫كورد و كوردستان‪.‬‬ ‫كنەو گەڕانی ئەو سەنتەرە‪،‬‬ ‫سەرەتا لە پایتەختی واڵتانی‬ ‫ئەرمینیا‪ ،‬توركیا‪ ،‬ئێران و عێراقەوە‬ ‫دەستیپێكردووە‪ .‬هەر دەستنووس‬ ‫و بەڵگەو كەرەسەیەكی مێژوویی‬ ‫تایبەت بێ بە كوردستان‪،‬‬ ‫دەكەوێتە چوارچێوەی ئەو شتانەی‬ ‫كۆیاندەكاتەوە‪.‬‬ ‫سەنتەرەكە‬ ‫سەرۆكی زانكۆی سلێمانی دەڵێت‪:‬‬

‫سەنتەرەكە كاری زۆری كردووە‬ ‫چاوەڕێ دەكەن لە ئایندەیەكی‬ ‫نزیكدا جێگە دەستیان دیاربێ‪.‬‬ ‫د‪ .‬ڕەزا حەسەن‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫زانكۆی سلێمانی بەوەكالەت‬ ‫بۆ‌ “زەمەن” روونیكردەوە‪ ،‬لەو‬ ‫پایتەختانەی گەڕاون بۆ ئەرشیفی‬ ‫كوردو كوردستان‪ ،‬كاری باش‬ ‫كراوە‪ .‬ئێستا بەتیمێكی فراوان‬ ‫خەریكی پۆلێنكردنی بەڵگە‬ ‫ئەرشیفییەكانن‪.‬‬ ‫د‪.‬رەزا وتی‪“ :‬هێنانەوەی‬ ‫ئەرشیف و بەڵگەكان پێویستی‬ ‫بە كات‌و بەرنامەیە‪ ،‬ئەو واڵتانەی‬ ‫بەڵگەنامەكانی تێدایە ئەگەر‬

‫هاوكاریشمان نەكەن ئەوا ئێمە‬ ‫بە پارە لێیان دەكڕینەوە‌ چونكە‬ ‫كڕینەوەیان ئاساییە”‪.‬‬ ‫بەڵگەنامە مێژووییەكانی كوردو‬ ‫كوردستان لە دەرەوه‪ ‌،‬زیاتر‬ ‫خۆی لە نووسراو دەستنووس‌و‬ ‫ئاسەوارو بەڵگەنامەی مێژووییدا‬ ‫دەبێنێتەوە‪ .‬زانكۆی سلێمانی‬ ‫لەالیەن وەزارەتی رۆشنبیرییەوە‬ ‫سەرپشككراوە لە هێنانەوەیان و‬ ‫دیسان دانانەوەیان بەشێوەیەكی‬ ‫ئەكادیمیی‪.‬‬ ‫بۆ‬ ‫كوردستان‬ ‫ناوەندی‬ ‫دیكۆمێنتكردن و لێكۆڵینەوەی‬ ‫ناوەندێكی‬ ‫ئەكادیمیی‪،‬‬ ‫دیكۆمێنتكردن‬ ‫بەڵگەنامەیی‪-‬‬ ‫ئەكادیمیی‬ ‫لێكۆڵینەوەی‬ ‫و‬ ‫سەر بە زانكۆی سلێمانییەو‬ ‫مانگی ئابی ساڵی رابردوو‬ ‫دەستی بەكاركردووەو بڕیارە‬ ‫بێجگە لە ناوخۆی كوردستان‪،‬‬ ‫سەردانی هەموو ئەو مۆزەخانە و‬ ‫ئەرشیفخانانەی پێدەچێ بەڵگەو‬ ‫ئەرشیفی كوردو كوردستانیان‬ ‫تێدا هەڵگیرابێ بكەن‪.‬‬ ‫هەردی مەهدی‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫ناوەندی كوردستان بۆ دیكۆمێنت‌و‬ ‫لێكۆڵینەوەی ئەكادیمی لە زانكۆی‬ ‫سلێمانی بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“گرنگی دەدەین بە دەستنوس‌و‬ ‫بەڵگەنامە‌و مێژووی زارەكی‪،‬‬ ‫ئەمانە لەناو كوردستان‌و لەدەرەوە‬ ‫هەن‪ ،‬دەستمانكردووە بە پرۆسەی‬ ‫بە دیكۆمێنت كردنیان‪ ،‬ئەو‬ ‫واڵتانەی بەڵگەنامەكانی لە‬ ‫دیاریكراودا‬ ‫چوارچێوەیەكی‬ ‫بەڵگەنامەكانمان پێدەدەنەوە‪.‬‬ ‫بەدواداچونەكان‪،‬‬ ‫بەپێی‬ ‫بەڵگەنامەو دەستنوسەكان لە‬ ‫ئێران و توركیاو ئەرمینیاو‬ ‫بەریتانیاو مەككە‌و مەدینە‌و‬ ‫هندستانن‪ ،‬بەاڵم جارێ لە توركیاو‬ ‫ئێرانەوە دەستیان پێكردووە‪.‬‬ ‫هەردی مەهدی وتی‪“ :‬لە پێنج‬ ‫مانگدا لە توركیا ‪ 16‬هەزارو لە‬

‫ئێران ‪ 10‬هەزار بەڵگەنامەمان‬ ‫هێناوەتەوە‪ ،‬زیاتر لە شەش‬ ‫هەزار الپەڕە دەستنوسی زانایانی‬ ‫كوردمان هێناوەتەوە کە تێیدایە‬ ‫مێژوەكەی بۆ ‪ 600‬ساڵ پێش‬ ‫ئێستا دەگەڕێتەوە”‪.‬‬ ‫بەڵگەنامەو نوسینەكان یان‬ ‫لەسەر كورد نوسراون یان دژی‬ ‫كورد نوسراون یان هی زانایانی‬ ‫كوردن‪ ،‬ئەكادیمیاكە لە هەردوو‬ ‫بارەكەدا كێشەی نیە‪ ،‬هەردی‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەوانە بەشێكن لە مێژووی‬ ‫كورد‪ ،‬نەخشەی كوردستانمان‬ ‫دەستكەوتوە هی ساڵی ‪ 1853‬هەر‬ ‫چوار پارچەی كوردستانی تێدایە‪،‬‬ ‫بەڵگەنامەمان دەستكەوتوە دیوی‬ ‫شاراوەی شۆڕشەكانی كوردی‬ ‫تێدایە‪ ،‬یەك ملیۆن بەڵگەنامەی‬ ‫كورد لە ئەرشیفی عوسمانیدا‬ ‫پارێزراوە”‪.‬‬ ‫گۆمەشینی‪،‬‬ ‫فەرهەنگ‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی ڕۆشنبیریی‬ ‫هەرێمی كوردستان سەبارەت بە‬ ‫ڕێوشوێنەكانی وەزارەتەكە بۆ‬ ‫كۆكردنەوەو دیسان هێنانەوەی‬ ‫ئەرشیف و بەڵگەكان به‬ ‫‌“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیریی ئاگاداری كارەكانی‬ ‫ئەو سەنتەرەیەو هەركاتێ بیانەوێ‬ ‫بەڵگەو ئەرشیف كۆبكەنەوه‪‌،‬‬ ‫هەروەها‬ ‫پێدراون‌‪.‬‬ ‫ڕێگە‬ ‫هەماهەنگیشیان هەیە هەركاتێ‬ ‫بەڵگەنامەو ئەرشیفیان هێنایەوە‬ ‫لەڕێگەی فڕۆكەخانە‌و خاڵه‬ ‫‌سنوورییەكانەوه‪ ‌،‬كارئاسانییان بۆ‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫گۆمەشینی وتیشی‪“ :‬تەنیا‬ ‫ئەو سەنتەره ‌هەیە كە ئەوكارانە‬ ‫بكات‪ ،‬ئەویش سەرۆكایەتی‬ ‫هەموو‬ ‫سلێمانی‬ ‫زانكۆی‬ ‫ئەركەكانی لە ئەستۆگرتووەو‬ ‫خۆیان كارەكانیان ئەنجام دەدەن‪.‬‬ ‫تەنیا الیەنی ئیداریی پەیوەندی بە‬ ‫ئێمەوە هەیەو هاوكارییان دەكەین‬ ‫لەمبارەیەوە”‪.‬‬

‫ئەو چاپخانەیەی کارتی سلێمانی چاپ دەکات لە بەغدا لۆدێکی زۆری لەسەرە!‬

‫وا بڕوات بە پێنج ساڵی تر کارتی نیشتمانی تەواو نابێت‬ ‫زەمەن‬ ‫مه‌حمود نورى دواى ئه‌وه‌ى‬ ‫مامه‌ڵه‌كانى ته‌واو ده‌كات بۆ‬ ‫ده‌رهێنانى كارتى نیشتمانیى‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌ برى كار‌ته‌ك ‌ه پارچه‌یه‌ك وه‌ره‌قه‌ى‬ ‫پێده‌درێت‪ ،‬ك ‌ه له‌سه‌رى نووسراو‌ه‬ ‫ناوەڕاستی مانگى حوزه‌یرانى ساڵى‬ ‫‪ ٢٠٢١‬نۆره‌ى ده‌ركردنى كارته‌كه‌ى‬ ‫دێت واتە رێک دوو ساڵی تر‪.‬‬ ‫نزیكه‌ى دوو ساڵه‌ حكومه‌تى‬ ‫ب ‌ه‬ ‫ده‌ستیكردوو‌ه‬ ‫عێراق‬ ‫نوێكردنه‌وه‌ى كارتى زانیارى‬ ‫خێزانه‌كان‌و گۆڕینى رەگەزنامەو‬ ‫ناسنامە ب ‌ه كارتى نیشتمانیى‪،‬‬ ‫ئه‌م كارت ‌ه جێى ناسنامه‌ى بارى‬ ‫شارستانى‌و ناسنامه‌ى عێراقیی‬ ‫ده‌گرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ى هاواڵتیانى‬ ‫نیگه‌ران كردوو‌ه درێژبوونه‌وه‌ى‬ ‫سه‌ره‌ى ده‌ركردنى ئەم كارتەیە‪.‬‬ ‫مه‌حمود نورى هاواڵتیه‌كى‬ ‫ته‌مه‌ن ‪ ٤٩‬ساڵى دانیشتووى‬ ‫سه‌یدسادق ‌ه ب ‌ه “زه‌مه‌ن”ى وت‪:‬‬ ‫“دوو ساڵ‌و دوومانگ‌و ‪ ١١‬رۆژ‬ ‫سه‌ره‌یان بۆ داناوم‪ ،‬خۆیان دیارییان‬ ‫كردوو‌ه رۆژان ‌ه ‪ ٥٠‬كارت ده‌ربكه‌ن بۆ‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬ئه‌مه‌ش پاڵه‌په‌ستۆیه‌كى‬ ‫زۆرى دروستكردووه‌‪ ،‬هاواڵتیان وایان‬ ‫لێهاتوو‌ه نه‌چن بۆ ده‌ركردنى كارتى‬ ‫نیشتمانیى له‌به‌رئه‌وه‌ى ده‌زانن ل ‌ه‬ ‫دووساڵى ئاینده‌دا نۆره‌یان نایه‌ت”‪.‬‬

‫هاواڵتیان دەبێت سەرەیەکی زۆر بگرن تا دەبنە خاوەنی کارتی نیشتمانی‬

‫هاواڵتیان دەڵێن‪ :‬ل ‌ه واڵتێكى‬ ‫ئه‌وروپا ب ‌ه شه‌ش مانگ ناسنام ‌ه‬ ‫ده‌ده‌ن ب ‌ه په‌نابه‌رێك ك ‌ه بیانووى‬ ‫مانه‌وه‌ى هه‌بێ‪ ،‬کەچی ل ‌ه واڵتى‬ ‫خۆماندا بۆ پێدانى كارتى نیشتمانیى‬ ‫چه‌ند ساڵێكمان پێویسته‌و ناچارین‬

‫بچین سه‌ره‌ی بۆ بگرین بۆ‬ ‫ده‌رهێنانى‪.‬‬ ‫پارێزگاى‬ ‫سنوورى‬ ‫ل ‌ه‬ ‫سلێمانیدا ‪ ٢١‬فه‌رمانگه‌ى تایبه‌ت‬ ‫ب ‌ه ده‌ركردنى كارتى نیشتمانیى‬ ‫كراونه‌ته‌وه‌‪ ،‬تائێستا ‪ ٢٥٠‬هه‌زار‬

‫كارتى نیشتمانییان بۆ هاواڵتیان‬ ‫ده‌ركردووه‌‪.‬‬ ‫شێركۆ ئه‌حمه‌د‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رى‬ ‫كارتى نیشتمانیى پارێزگاى سلێمانى‬ ‫ب ‌ه “زه‌مه‌ن”ى وت‪“ :‬فه‌رمانگه‌یه‌كى‬ ‫زۆر بۆ ده‌ركردنى كارتى نیشتمانیى‬

‫كراوه‌ته‌وه‌و هاواڵتیه‌كى زۆر ڕووى‬ ‫كردووەت ‌ه فه‌رمانگه‌كان‪ .‬هه‌ر‬ ‫پارێزگایه‌كیش یه‌ك به‌شی چاپی‬ ‫هه‌یه‌و تایبه‌ت ‌ه به‌و پارێزگایه‌‪،‬‬ ‫به‌شی چاپه‌كه‌ى پارێزگاى سلێمانى‬ ‫ل ‌ه به‌غدا‪ ،‬لۆدێكى زۆرى له‌سه‌ره‌‪.‬‬ ‫ئه‌مانه‌و چەندی تر هۆكارى‬ ‫دواكه‌وتنن”‪.‬‬ ‫بۆ دەرکردنی کارتی نیشتمانیی‪،‬‬ ‫ئیدارەی راپەڕین و پارێزگای‬ ‫هەڵەبجە لەسەر پارێزگاى سلێمانی‬ ‫دانراون و تێکڕا ‪ ٢١‬فەرمانگەیان بۆ‬ ‫کراوەتەوە‪ .‬لەو دوو ساڵەدا تائێستا‬ ‫‪ ٥٥٠‬هه‌زار هاواڵتى سه‌ردانى‬ ‫فه‌رمانگه‌كانیان كردووه‌و ‪ ٢٥٠‬هه‌زار‬ ‫كارتیان پێدراوە‪.‬‬ ‫كارتى نیشتمانیى جێگره‌وه‌ى‬ ‫رەگەزنامه‌ى عێراقی و ناسنامه‌ى‬ ‫شارستانیی ‌ه هەمان زانیارییه‌كانى‬ ‫ناو كارتى زانیارى تێدایه‌‪ .‬به‌وته‌ى‬ ‫ئه‌ندامێكى په‌رله‌مانى عێراق‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى مامه‌ڵه‌كان مه‌ركه‌زین‬ ‫بۆی ‌ه گرفتى دروستكردووه‌‪.‬‬ ‫به‌هار مه‌حمود‪ ،‬ئه‌ندامى‬ ‫په‌رله‌مانى عێراق ب ‌ه “زه‌مه‌ن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ده‌رهێنانى كارتى نیشتمانیى‬ ‫مه‌ركه‌زییه‌و هه‌موو مامه‌ڵه‌كان‬ ‫ده‌چنه‌و‌ه به‌غدا‪ ،‬بۆی ‌ه خاویى‬ ‫به‌ پرۆسه‌كه‌وه‌ دیاره‌‌و نۆره‌كان‬ ‫درێژبوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬پەرلەمانی عێراق‬ ‫‌هه‌وڵ دەدات چارەسەرێکی مامناوەند‬ ‫بۆ ئه‌و خاوبوونەوەیە بدۆزرێته‌وه”‪.‬‬

‫دەروون نیگا‬ ‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫خەمەكانی قەیرە كچان‬ ‫قەیرەیی دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی بەرباڵوە‪.‬‬ ‫لە كۆمەڵگەی نەریتیدا بەو كچانە دەگوترێت‬ ‫(قەیرە)‪ ،‬كە تەمەنیان هەڵكشابێت‌و پرۆسەی‬ ‫هاوسەرگیرییان نەکردبێت‪( .‬قەیرەیی) لەم‬ ‫جۆرە كۆمەڵگەیەدا‪ ،‬تانەیەكی گەورەیە بۆ‬ ‫كچانی گەورە ساڵ‪ ،‬بۆیە بڕواناكەم هیچ‬ ‫كەسێك بتوانێت وەكو كەسی قەیرە‪ ،‬لەڕووی‬ ‫سێكسییەوە‬ ‫سایكۆلۆژی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫بتوانێت باس لە خەم و ئازارەكانی كەسی‬ ‫قەیرە بكات‪ ،‬بەاڵم ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كە‬ ‫ئیدی كەس بۆی نییە قسەی لەبارەوە بكات‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی ئەم دیاردەیە‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫كچان زۆرن‪ ،‬دیارترینیان هۆكاری شەخسیین‪،‬‬ ‫زۆرجار رێككەوتووە كە كچێك لەبەهاری‬ ‫تەمەنیدا بووە‪ ،‬زیاتر لەجارێكیش گونجاوەو‬ ‫بۆی هەڵكەوتووە كە شووبكات‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫لووتبەرزی‌و لەخۆبایی بوونەوە‪ ،‬ئەو كەسە‬ ‫كۆمەڵێ مەرجی قورس‌و نابەجێی بۆ خۆی‌و بۆ‬ ‫كوڕی بەرامبەری داناوە‪ ،‬بۆیە نەیتوانیوە‪ ،‬یان‬ ‫راستتر وایە بڵێین‪ :‬نەیویستووە كە شووبكات‪.‬‬ ‫هەندێجار هۆكاری جوانی‪ ،‬دەوڵەمەندی‪،‬‬ ‫هەبوونی بڕوانامەی بەرز‪ ،‬یان پلە‌و پایەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و چینایەتی وایكردووە كە كچان‬ ‫ببن بە قەیرە‪.‬‬ ‫ئەمانە‌و چەندین هۆكاری تر هەن لە‬ ‫دروستبوونی قەیرەییدا كە ئەو كەسە خۆی‬ ‫لێی بەرپرسیارە‪ ،‬بەاڵم جگە لە هۆكاری‬ ‫شەخسیی‪ ،‬چەندین هۆكاری تریش هەن‪ ،‬كە‬ ‫كۆمەڵگە لێیان بەرپرسە‪ ،‬ئەو كەسە خۆی‬ ‫هیچ خواست‌و ئیرادەیەكی نەبووە لەسەر ئەو‬ ‫حاڵەی كە تێیكەوتووە‪ .‬ئەمجۆرە لە قەیرە‬ ‫كچان لەهەر كەسێك زیاتر قوربانی داب‌و‬ ‫نەریتی دواكەوتوویی كۆمەڵگەن‪.‬‬ ‫زۆرجار كچێك لەبەهاری تەمەنیدا كوڕێكی‬ ‫خۆشویستووە‌و هەموو هیوا‌و ئاواتی ئەوە بووە‬ ‫كە شوو بەو كەسە بكات‪ ،‬بەاڵم كەسوكار‌و‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان رێگربوونە كە‬ ‫ئەو كارە سەربگرێت‪ ،‬بۆیە ئەو عاشقە بە‬ ‫نامورادی سەری ناوەتەوە‪ ،‬كۆمەڵگەش مۆركی‬ ‫قەیرەیی پێوە لكاندووە‪.‬‬ ‫یان هەندێجار كچان هەتا چەند ساڵێك‬ ‫لەدوای برا‌و باوك مردنەوە بۆیان نەبووە‌و‬ ‫نەیانتوانیوە كە شووبكەن‪ ،‬بۆیە كاتێك‬ ‫دەیانەوێت شوو بكەن‪ ،‬بەئاسانی ئەم كارەیان‬ ‫بۆ مەیسەر نابێت‪ ،‬تا سەرئەنجام كارلەكار‬ ‫دەترازێت و دەبن بە قەیرە‪.‬‬ ‫ئەوەی باری دەروونی‌و جەستەیی قەیرە‬ ‫كچانی زیاتر قورسكردووە‪ ،‬ئەوەیە كە كۆمەڵگە‬ ‫بە چاوێكی نائاساییەوە لەم كەسانە دەڕوانن‪،‬‬ ‫ئەم تێڕوانینە نائاساییەی كۆمەڵگە‪ ،‬وا لە‬ ‫كەسی قەیرە دەكات كە گرێی (خۆبەكەمزان –‬ ‫شعور بالنقص)ی ال دروستبێت‪ ،‬كە گرێیەكی‬ ‫دەروونی ئێجگار ئاڵۆزە‪.‬‬ ‫ئەم گرێیە‪ ،‬جگە لە پەشێوی‌و نائارامیی‬ ‫دەروونی‪ ،‬هەندێجار ئەو كەسە دەكاتە‬ ‫كەسێكی كەللەڕەق‌و عیناد‌و بەخیل‌و دوودڵ‌و‬ ‫راڕا‌و نیگەران‌و بێ‌ متمانە‪.‬‬ ‫كەسی قەیرە كاتێك دەبینێت لەهیچ‬ ‫كەسێكی دەوروبەری ناچێت‪ ،‬بەدەست خۆی‬ ‫نییە‪ ،‬رقی لە كەسانی دەوروبەری دەبێتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە هەمیشە لەگەڵ دەوروبەریدا ناكۆك‌و‬ ‫نەگونجا‌و و تووڕەیە‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی قەیرەیی هەرچییەك بن‬ ‫(شەخسیی‪ ،‬یان كۆمەاڵیەتی)‪ ،‬ئەركی‬ ‫سەرشانی تاكەكانی كۆمەڵگەیە كە ئەو حاڵە‬ ‫نائاساییەی كە كەسیی قەیرە تێیكەوتووە‬ ‫لەبەرچاو بگرن‌و بە شێوازی جۆراوجۆر‬ ‫دڵنەواییان بكەن‪ ،‬باشترین دڵنەوایش ئەوەیە‬ ‫كە لەڕووی كۆمەاڵیەتییەوە بێ بایەخ نەكرێن‪،‬‬ ‫واتا قەیرەییەكە نەبێتە لەكەو وەكو كەموكورتی‬ ‫لەسەر كەسێتی ئەو كەسە حیساب نەكرێت‪.‬‬ ‫لەڕووی سایكۆلۆژییەوە هەوڵبدرێت كە‬ ‫حاڵەتی خۆبەكەمزانینەكەی لەال كەم بكرێتـەوە‪،‬‬ ‫تا ئەو كاتەی هەر نامێنێت‪ .‬لە دڵنەواییكردن‌و‬ ‫كەمكردنەوەی خەم‌و مەینەتیەكانی سەرشانی‬ ‫كەسی قەیرە‪ ،‬رێكخراوە مەدەنیی‌و پیشەیی‌و‬ ‫كۆمەڵە‌و سەندیكا جیاجیاكان پشكیان هەیە‌و‬ ‫دەتوانن‌و پێویستە رۆڵ ببینن‌و چاالك‌و كارابن‪.‬‬ ‫* پسپۆر لە بواری پەروەردە‌و دەروونناسیی‬