34

‫دووتوێیەکی تایبەتی ژووری ڕۆژنامەوانی بزووتنەوەی گۆڕانە‪ ،‬لەناو ڕۆژنامەی زەمەن دا باڵودەبێتەوە‬

‫برای بەڕێزم مامۆستا عەلی باپیر‬

‫ئەمیری کۆمەڵی ئیسالمیی کوردستان‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫زۆر سوپاسی پەیامی پیرۆزباییتان دەکەم‪.‬‬ ‫ئومێدەوارین پەیوەندیی دۆستانەمان باشتر ببێت‬ ‫لەپێناوی خزمەتی گەل و خاکی پیرۆزی کوردستان‪.‬‬ ‫بەپشتیوانی خوای گەورە یەکدەست دەبین لە‬ ‫بەهێزکردن و بەرەو پێشبردنی پرۆسەی سیاسی‬

‫و ئەنجامدانی چاکسازی راستەقینە‪ ،‬بە ئامانجی‬ ‫بەهێزکردنی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان‬

‫بەڕێز مەکتەبی سیاسی حزبی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫زۆر سوپاسی پەیامی پیرۆزباییتان دەکەم‪.‬‬ ‫ئومێدەوارین پەیوەندیی دۆستانەمان باشتر ببێت‬ ‫لەپێناوی خزمەتی گەل و خاکی پیرۆزی کوردستان‪.‬‬ ‫بەپشتیوانی خوای گەورە یەکدەست دەبین لە‬ ‫بەهێزکردن و بەرەو پێشبردنی پرۆسەی سیاسی‬

‫و ئەنجامدانی چاکسازی راستەقینە‪ ،‬بە ئامانجی‬ ‫بەهێزکردنی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان‬

‫چوار الپەڕە‬

‫سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫برای بەڕێزم کاک الهور شێخ جەنگی‬

‫خەڵکی کوردستان و ئامانجە نیشتمانییەکان‬ ‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫ئەوەمان لێدەخوازێت لەژێر چەتری بەرژەوەندی بااڵی‬ ‫زۆر سوپاسی پەیامی پیرۆزبایی دۆستانەتان گەلەکەماندا کۆبینەوە‪.‬‬ ‫دەکەم‪ ،‬بە پشتیوانی خوای گەورەو ئیرادەی‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫بەرزی گەلە تێکۆشەرەکەمان هەموومان لە خەمی‬ ‫براتان‬ ‫دەستەبەرکردنی سەقامگیری و پاراستنی ئاسایش و‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫سەرو ماڵی هاونیشتمانییەکانماندا بین‪ .‬پێداویستی‬ ‫رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫قۆناغەکەو مەترسییەکانی سەر دەستکەوتەکانی‬

‫سوپاسنامەیەک لە رێکخەری گشتی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕانەوە‬

‫مستەفاو هاوخەباتەکانی کە لەو‬ ‫پێناوەدا گیانی خۆیان فیداکرد‪ .‬لەو‬ ‫پێناوەشدا وەک هەمیشە لەبەرەی‬ ‫خەڵک و چاکسازی و سەقامگیری‬ ‫و پاراستنی بەرهەمی خوێنی‬ ‫شەهیدە سەربەرزەکانمان دەبین و‬ ‫بڕوای تەواومان بە خەباتی مەدەنی‬ ‫و هاوچەرخ ودەستاودەستکردنی‬ ‫دەسەاڵت بەڕێگای ئاشتی هەیە‪.‬‬ ‫هەمیشە‬ ‫وەک‬ ‫ئێمە‬ ‫یەکخستنەوەی ناوماڵی کورد بە‬ ‫زامنی پاراستنی دەستکەوتەکانمان‬ ‫لەناوخۆو بەدەستهێنانی تەواوی‬ ‫مافە دەستوورییەکانمان دەزانین‬ ‫لە عێراقدا بەتایبەت چارەسەری‬ ‫ئاشتیانەو دادپەروەرانەی ناوچە‬ ‫کوردستانییەکانی سنووری ماددەی‬ ‫‪١٤٠‬ی دەستووری عێراق‪.‬‬ ‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫لەناخی دڵمانەوە سوپاسی‬ ‫بێپایانی هەموو ئەو کەسایەتی‬ ‫و رێکخراو و دەزگایانە دەکەین‬ ‫کە بە بۆنەی هەڵبژاردنی خانەی‬

‫راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕانەوە‬ ‫پیرۆزباییان لێکردووین‪.‬‬ ‫بە پشتیوانی خوای گەورەو‬ ‫ئیرادەی بەرزی گەلەکەمان‪ ،‬ئێمە‬ ‫بەردەوام دەبین لە دەستگرتن بە‬ ‫رێبازی پیرۆزی رەوانشاد نەوشیروان‬

‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫ژووری ڕۆژنامەوانی گۆڕان‬

‫سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫‪3‬‬

‫برای بەڕێزم کاک کۆسرەت رەسوڵ‬

‫برای بەڕێزم مامۆستا سەاڵحەدین‬

‫جێگری سکرتێری گشتی یەکێتی‬

‫محەمەد بەهائەدین ئەمینداری گشتی‬

‫نیشتمانی کوردستان‬

‫یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان‬

‫ئامانجە پیرۆزانەش بە یەکڕیزی دەستەبەر دەکرێن‪.‬‬ ‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫هەر لەڕێی جەنابتانەوە سوپاسی ئەندامانی مەکتەبی‬ ‫زۆر سوپاسی پیرۆزبایی و پەیامی دۆستانەتان سیاسی و سەرکردایەتی و ئەنجومەنی ناوەندو ئەو‬ ‫دەکەم‪ .‬ئومێدەوارین بەهەوڵ و هیمەتی هەمووالیەک کادیرانەی یەکێتی نیشتمانی دەکەین کە بە نامەو‬ ‫پەیوەندییە دۆستانەکانمان زیاترو باشتر بکەین و بە تەلەفۆن پیرۆزباییان لێکردووین‪.‬‬ ‫پشتیوانی خوای گەورەو ئیرادەی گەلەکەمان یەکڕیزیی‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫هێزە سیاسیەکان دەستەبەر بکەین‪.‬‬ ‫براتان‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان هەمیشە پشتیوان و هاوکاری‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫ئاشتەوایی و خەباتی مەدەنی و چاکسازیی راستەقینەو‬ ‫رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫پاراستنی دەستکەوتەکانی خەڵکی کوردستانەو ئەم‬

‫زۆر سوپاسی پیرۆزبایی دۆستانەتان دەکەم‪،‬‬ ‫پشتیوان بە خوای گەورە هەموومان یەکدەست و یەک‬ ‫دەنگ کارو پرۆژەکانمان یەک دەخەین بۆ بەهێزکردن‬ ‫و بەرەو پێشبردنی پرۆسەی سیاسی و ئەنجامدانی‬ ‫چاکسازی راستەقینە لە سەرجەم بوارەکانی‬

‫بەڕێز مەکتەبی سیاسی‬

‫برای بەڕێزم کاک‬

‫پارتی دیموکراتی کوردستان‬

‫محەمەدی حاجی مەحمود سکرتێری‬

‫دوای ساڵو و رێز‬

‫حوکمڕانیدا‪ ،‬بە ئامانجی بەهێزکردنی هەرێمەکەمان و‬ ‫گەیاندنی میللەتەکەمان بەئاسوودەیی‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫حزبی سۆسیالیست دیموکراتی کوردستان‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫زۆر سوپاسی پەیامی پیرۆزباییتان دەکەم‪.‬‬ ‫ئومێدەوارین پەیوەندییە دۆستانەکانمان زیاترو باشتر‬ ‫بکەین لەپێناوی خزمەتی گەل و خاکی پیرۆزی‬ ‫کوردستان و بە پشتیوانی خوای گەورەو ئیرادەی‬ ‫گەلەکەمان یەکڕیزیی ناوماڵی کوردستان دەستەبەر‬ ‫بکەین‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان هەمیشە پشتیوانی چاکسازیی‬ ‫راستەقینەیەو پاراستنی دەستکەوتەکانی خەڵکی‬ ‫کوردستان بەئەرکی سەرشانی بزووتنەوەی گۆڕان و‬ ‫پارتی دیموکراتی کوردستان و هێزە نیشتمانییەکانی‬

‫دیکە دەزانین و پێویستە هەموومان پشتگیری‬ ‫هەنگاوەکانی چاکسازی لە حکومەتو هێزە چەکدارەکان‬ ‫و رێخستنەوەی هێزی پێشمەرگەی کوردستان بکەین‪.‬‬ ‫هەر لەڕێی بەڕیزتانەوە سوپاسی ئەندامانی مەکتەبی‬ ‫سیاسی و سەرکردایەتی و ئەو کادیرانەی پارتی‬ ‫دیموکراتی کوردستان دەکەین کە بە نامەو تەلەفۆن‬ ‫پیرۆزباییان لێکردووین‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫زۆر سوپاسی پیرۆزبایی دۆستانەتان دەکەم‪،‬‬ ‫پشتیوان بەخوای گەورە هەموومان هاودەنگ دەبین‬ ‫لە بەهێزکردن و بەرەو پێشبردنی پرۆسەی سیاسیو‬ ‫ئەنجامدانی چاکسازی راستەقینە‪ ،‬بە ئامانجی‬

‫بەهێزکردنی هەرێمەکەمان و گەیاندنی میللەتەکەمان‬ ‫بەئاسوودەیی‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫ژووری ڕۆژنامەوانی گۆڕان‬

‫‪2‬‬ ‫خوشکی بەڕێزم دکتۆر رێواس فایەق‬

‫برای بەڕێزم کاک مەسرور بارزانی‬

‫سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان‬

‫سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫زۆر سوپاسی پەیامی پیرۆزباییتان دەکەم‪.‬‬ ‫هیوادارین بە پشتیوانی هەموو الیەنە سیاسییەکانی ناو‬ ‫پەرلەمان و دەرەوەی پەرلەمانی کوردستان دامەزراوەی‬ ‫پیرۆزی پەرلەمانی کوردستان چاودێری بەرژەوەندییە‬ ‫بااڵکانی هاونیشتمانیان بکات و ئێوەش لەو ئەرک و‬

‫کارە پیرۆزەتان سەرکەوتوو بن و هەمیشە بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان لە بەدیهێنانی ئامانجە نیشتمانییەکان پشتیوانتان‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان‬

‫برای بەڕێزم کاک قوباد تاڵەبانی‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫زۆر سوپاسی پەیامی پیرۆزبایی دۆستانەتان‬ ‫دەکەم‪ .‬بە پشتیوانی خوای گەورەو ئیرادەی گەلەکەمان‬ ‫هەموو الیەکمان کار دەکەین بۆ هاوکاریکردنی‬ ‫هەوڵەکانی حکومەتی هەرێم لەپێناو ئەنجامدانی‬ ‫چاکسازی راستەقینەو دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو‬ ‫بۆ بەرقەراربوونی دادپەروەری و خۆشگوزەرانی لەنێو‬

‫سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫گەلەکەماندا‪ .‬بۆ هێنانەدی ئەو ئامانجە پیرۆزانە‬ ‫هەمیشە دەستی هاوکاریمان وااڵیە‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫برای بەڕێزم دکتۆر بەشیر حەداد‬

‫جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫زۆر سوپاسی پیرۆزبایی و پەیامی دۆستانەتان‬ ‫دەکەم‪ ،‬بزووتنەوەی گۆڕان هەمیشە هاوکارو پشتیوانی‬ ‫هەوڵەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستانە لەپێناو‬ ‫بەرقەرارکردنی دادپەروەری و خۆشگوزەرانی و‬ ‫چاوەڕوانی ئێمەش ئەوەیە حکومەتەکەمان بەهێزو‬ ‫گەلەکەمان سەرفراز بێت‪.‬‬

‫پشتیوان بەخوا هیوامان بە ئیرادەی میللەت و‬ ‫یەکڕیزیی هێزە سیاسیەکان هەیە کە ئەم هەرێمە بەرەو‬ ‫داهاتوویەکی گەش هەنگاو بنێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫زۆر سوپاسی پەیامی پیرۆزباییتان دەکەم‪،‬‬ ‫دەخوازین بەڕێزتان و سەرجەم نوێنەرەکانی گەلی‬ ‫کوردستان لە پەرلەمان و حکومەتی عێراق لەپێناو‬ ‫چەسپاندنی مافە دەستوورییەکان یەکدەنگ و‬ ‫تەبابن بۆ زامنکردنی دوارۆژێکی گەش بۆ هەرێمی‬

‫کوردستانو لەو پێناوەشدا بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫پشتیوان و هاوکارتان دەبێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫چوار الپەڕە‬

‫دووتوێیەکی تایبەتی ژووری ڕۆژنامەوانی بزووتنەوەی گۆڕانە‪ ،‬لەناو ڕۆژنامەی زەمەن دا باڵودەبێتەوە‬

‫برای بەڕێزم کاک مەسعود بارزانی‬

‫سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان‬ ‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫پەیامی‬ ‫سوپاسی‬ ‫زۆر‬ ‫پیرۆزباییو هەڵوێستی برایانەتان‬ ‫دەکەم‪ .‬پشتیوان بە خوای گەورەو‬ ‫ئیرادەی میللەتەکەمان هەوڵبدەین‬ ‫یەکهەڵوێستی هێزە سیاسییەکان‬ ‫دەستەبەر بکەین بۆ ئەوەی هەرێمی‬ ‫کوردستان بگەیەنینە کەناری‬ ‫ئارامی‪.‬‬ ‫هاونیشتمانیان و کەسوکاری‬ ‫سەربەرزی شەهیدان و دۆستەکانمان‬ ‫چاوەڕوانی ئەوەمان لێدەکەن‬ ‫پارێزگاری لە مافە دەستوورییەکان‬ ‫بکەین و لە ناوخۆشدا بە هەنگاوەکانی‬ ‫چاکسازی و دەستەبەرکردنی‬ ‫دادپەروەری هەرێمی کوردستان‬ ‫بەهێز بکەین‪.‬‬

‫سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫هەڵبژاردنی خانەی‬ ‫راپەڕاندنی گۆڕان‬

‫رۆژی ‪١٤‬ی ئەیلول‪ ،‬جڤاتی نیشتمانیی بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان لەڕێی هەڵبژاردنێکی شەفافەوە‪ ،‬متمانەی بەخشی‬ ‫بە رێکخەرو خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان‪.‬‬ ‫بەپێى ئەنجامى هەڵبژاردنەکە کە لەژێر چاودێرى‬ ‫دادوەرو نووسینگەى سلێمانى کۆمسیۆنى بااڵى‬ ‫هەڵبژاردنەکانى عێراق و ژوورەکانى هەڵبژاردن و یاسایى‬ ‫گۆڕانەوە بەڕێوەچوو‪ ،‬رێکخەرى گشتیى و ئەندامانى‬ ‫خانەى راپەڕاندن بەمشێوەیە هەڵبژێردران‪:‬‬ ‫عومەر سەید عەلى – رێکخەرى گشتیى‬ ‫عەدنان عوسمان – سکرتێرى جڤاتى نیشتمانیى‬ ‫جەالل جەوهەر ‪ -‬سکرتێرى کاروبارى فراکسیۆنەکان‬ ‫دەرباز محەمەد ‪ -‬سکرتێرى کاروبارى ژوورەکان‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا ‪ -‬سکرتێرى کاروبارى باژێڕەکان‬ ‫برزۆ مەجید ‪ -‬سکرتێرى کاروبارى خەڵک‬ ‫هەروەها رۆژی ‪١2‬ی ئەیلول‪ ،‬جڤاتی گشتی گۆڕان‬ ‫لە هەڵبژاردنێکی تردا‪ ،‬جەمال حاجی محەمەدی وەک‬ ‫سەرۆکی جڤاتەکە هەڵبژاردو راستەوخۆش بوو بە‬ ‫ئەندامی خانەی راپەڕاندن‪.‬‬ ‫دوای هەڵبژاردنی رێکخەری گشتی و ئەندامانی‬ ‫خانەی راپەڕاندن‪ ،‬ژمارەیەکی زۆر بروسکەی پیرۆزبایی‬ ‫لە ناوخۆو دەرەوەی هەرێمی کوردستان لەسەر ئاستی‬ ‫بااڵ‪ ،‬نێردران بۆ رێکخەری گشتیی گۆڕان‪.‬‬ ‫ژووری رۆژنامەوانی بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬لەم‬ ‫پاشکۆ تایبەتەدا‪ ،‬کە بەهاوکاری رۆژنامەی “زەمەن”‬ ‫دەریدەکەن‪ ،‬دەقی وەاڵمی پیرۆزباییەکانی عومەر سەید‬ ‫عەلی‪ ،‬رێکخەری گشتیی گۆڕان باڵودەکاتەوە‪.‬‬

‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان‬

‫برای بەڕێزم کاک نێچیرڤان بارزانی برای بەڕێزم دکتۆر بەرهەم ساڵح‬ ‫سەرۆکی هەرێمی کوردستان‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫لە مافە دەستوورییەکان بکەین و لە ناوخۆشدا‬ ‫بە هەنگاوەکانی چاکسازی و دەستەبەرکردنی‬ ‫زۆر سوپاسی پەیامی پیرۆزباییو هەڵوێستی دادپەروەری هەرێمی کوردستان بەهێز بکەین‪.‬‬ ‫برایانەتان دەکەم‪ .‬پشتیوان بە خوای گەورەو‬ ‫ئیرادەی میللەتەکەمان هەوڵبدەین یەکهەڵوێستی‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫هێزە سیاسییەکان دەستەبەر بکەین بۆ ئەوەی‬ ‫براتان‬ ‫هەرێمی کوردستان بگەیەنینە کەناری ئارامی‪.‬‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫و‬ ‫شەهیدان‬ ‫هاونیشتمانیان و کەسوکاری سەربەرزی‬ ‫رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫دۆستەکانمان چاوەڕوانی ئەوەمان لێدەکەن پارێزگاری‬

‫سەرۆک کۆماری عێراقی فیدراڵ‬

‫دوای ساڵو و رێز‬ ‫زۆر سوپاسی پیرۆزباییەکەتان دەکەم‪ ،‬بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان بە پشتیوانی و هەماهەنگی سەرجەم هێزە‬ ‫سیاسیە جیاوازەکان‪ ،‬هەوڵدەدات بەشێک بێت لە‬ ‫چارەسەرو هاوکاری هەر پرۆژەیەکی نیشتمانی دەکات‬ ‫لە پێناو چەسپاندنی مافەکانی گەلی کوردستان و‬ ‫پەیوەندی بەهێزو هاوسەنگ لەنێوان حکومەتی هەرێم و‬

‫حکومەتی فیدراڵدا بە ئامانجی کۆتایی هێنان بە کێشەو‬ ‫ئاڵۆزییەکان‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‬ ‫براتان‬ ‫عومەر سەید عەلی‬ ‫رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرپەرشتیار‬ ‫کامەران سوبحان‬

‫نووسەرو وەرگێڕ عەبدولغەنی کاکۆ‪:‬‬

‫هێشتا زووە باس لە کۆتاییهاتنی شیعر بکەین!‬

‫لەسەر ئەو جۆرە نووسینانە نەکاتەوە‬ ‫کە بە زۆری زۆردارەکی دەیانەوێ‬ ‫ناسنامەی شیعرییان پێ ببەخشرێ‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ سەردەمی نووسینەوەی‬ ‫وڕێنەو قسەی هەلەق و مەلەق‬ ‫نییە ناوی (شیعر)ی لێ بنرێت‪،‬‬ ‫سەردەمی ئەوە نییە کۆمەڵێک‬ ‫وشەو دەستەواژەی بێمانا لەناو‬ ‫تێکستێکدا کۆبکرێتەوەو بە ناوی‬ ‫شیعر بە خوێنەران بفرۆشرێتەوە‪،‬‬ ‫من پێموایە ئەو شاعیرەی لەم‬ ‫سەردەمەدا بەتەمای ئەوەبێت‬ ‫خوێنەرەکانی بێن بە سەعات‬ ‫بەدیار هەڵهێنانی تەلیسم و‬

‫نووسەرو وەرگێڕ عەبدولغەنی کاکۆ‪ ،‬لەم دیمانە تایبەتەی “کولتووری زەمەن”دا دیدو‬ ‫سەرنجە ئەدەبییەکانی خۆی سەبارەت بە شیعرو ئیشکالییەتە شیعرییەکانی دنیای ئەمڕۆ‬ ‫دەخاتە روو‪ ،‬ناوبراو سەبارەت بە هەندێک پرسی گرنگ و ئەو مشتومڕە بێکۆتاییەی سەبارەت‬ ‫بە شیعری کوردی بە گشتی و شیعری نوێ هەیە‪ ،‬قسەی جیاوازی هەیەو لە رێی “کولتووری‬ ‫زەمەن”ەوە دەیانخاتە روو‪.‬‬

‫چاوپێکەوتنی‪ :‬ئیدریس عەلی‬

‫(‪ 1‬لە ‪)2‬‬ ‫* بۆچی لە ئێستادا دەگوترێت سەردەمی شیعر‬ ‫بەسەرچوو؟‬ ‫ من لە روانگەی خۆمەوە وای نابینم کە سەردەمی‬‫شیعر بەسەرچووبێ‪ .‬رەنگە جەماوەری شیعر و خوێنەرانی‬ ‫شیعر‪ ،‬گۆڕانیان بەسەردا هاتبێت‪ ،‬بەاڵم شیعر وەک‬ ‫ژانرێکی بااڵی ئەدەبی‪ ،‬هێشتا هەر لەسەرپێی خۆیەتی‪.‬‬ ‫رەنگە بااڵدەستبوونی ژانرێکی ئەدەبی دیکەو هڵکشانی‬ ‫بۆ سەرووی بااڵی شیعرەوە لەم سەردەمەدا ئەو هەستە‬ ‫دروست بکات کە پێگەی شیعر لەچاو جاران گۆڕانی‬ ‫بەسەردا هاتبێت‪ ،‬بەاڵم ئەو بەراوردە لە رووی بااڵدەستیی‬ ‫دوو ژانری ئەدەبی جیاواز رووی راستەقینەی کێشەكەمان‬ ‫ناخاتە بەردەست‪ ،‬ئەوەی من دەیبینم گۆڕانی سەردەم و‬ ‫بەرەوپێشەوەچوونی واقیعی کۆمەاڵیەتییە‪ ،‬کە دەسەاڵتی‬ ‫شیعری لەناو چوارچێوەی ئەدەبی هاوچەرخی ئەمڕۆدا‬ ‫لە قاڵب داوە‪ .‬ئەوەی دوێنێ لەسەر ماڵی شیعر حیساب‬ ‫دەکرا و دەخوێنرایەوە‪ ،‬لە رۆژی ئەمڕۆدا دەکەوێتە بەر‬ ‫تەتەڵەی واقیعی سەردەم و رەنگە چیتر شیعر دەرگا‬

‫مەتەڵە پڕ لە تەمومژ و شاردراوەی شیعرەکانیەوە بن‬ ‫و پاشانیش هیچ ماناو مەبەستێك لەنێو تێکستەکەیدا‬ ‫نەدۆزنەوە‪ ،‬ئەوا زەحمەتە بەخت یاوەری بێت‪ .‬خەڵک‬ ‫هەتا ئەمڕۆش شیعرەکانی گۆتە‪ ،‬دانتی‪ ،‬شکسپیر‪ ،‬نالی‪،‬‬ ‫مەوالنا دەخوێننەوە‪ ،‬هەتا ئەمڕۆش مایکۆفسکی و‬ ‫باخمەن و نیرۆدا و نازم حیکمەت و گۆران و فەروغ و‬ ‫هتد‪ ..‬دەخوێننەوە‪ ،‬چونکە دەزانن شیعری ئەو شاعیرانە‬ ‫خاوەنی چ ماناو دەاللەتێکی قووڵن‪ .‬من لەگەڵ هەموو‬ ‫تێبینیی و سەرنجەکانیشم لەسەر خەسڵەتەکانی دونیای‬ ‫نووسین و خوێندنەوەی ئەمڕۆ‪ ،‬بەاڵم ئەوە بە شتێکی‬ ‫ئیجابی دەبینم کە وا سزای نووسینێکی داوە کە هەموو‬ ‫شتێک بووە تەنیا شیعر نەبێت‪ ،‬کەچی خۆی بە شیعر‬ ‫ئەژمار کردووە‪ .‬تۆ بڕوانە ئێمە ئێستا لە سەردەمێکداین‬ ‫کە وا سۆشیال میدیا و تەکنۆلۆژیای راگەیاندن و‬ ‫ئاسانبوونی پەیوەندییەکان‪ ،‬خەریکن مانای دیکە بە‬ ‫چەندین چەمک و دەستەواژەی پەیوەست بەو سۆز و‬ ‫ئیحساسانەوە دەبەخشن کە شیعر خۆیانی لەسەر بنیات‬ ‫دەنێت‪ ،‬چۆن دەبیت شاعیر بیت و هەست بەو واقیعە‬ ‫نەکەیت‪ .‬ئەگەر شاعیر وەاڵمدەرەوەی ئەو گۆڕانکارییە‬ ‫خێرایانە نەبێت کە بەسەر دونیای ئەمڕۆماندا دێن و تەنیا‬

‫خۆی لەنێو ئەو تەلیسمە ئاڵۆزانەدا بەند بکات‪ ،‬کە هیچ‬ ‫کەس لێیان حاڵی نەبێت‪ ،‬یان هەر خۆیشی لێیان حاڵی‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەگەر هەر تەنیا یاری بە وشەو دەستەواژەی‬ ‫زمان بکات‪ ،‬بەبێ ئەوەی ئەو یارییە ئاماژە بە شتێک‬ ‫بکات‪ ،‬یان ئاستێکی ئیستاتیکی وای تێدابێت‪ ،‬هەر هیچ‬ ‫نەبێت چەشەیەک بە خوێنەر ببەخشێ‪ ،‬ئەوا زەحمەتە‬ ‫بتوانێ پارێزگاری لە پێگەی شیعریی خۆی بکات‪.‬‬ ‫* ئەی مەگەر یەکێک لە خەسڵەتەکانی شیعر‬ ‫یاریکردن نییە لەنێو وشەو دەستەواژەکانی زماندا؟‬ ‫ من پێموایە بەرهەمهێنانی شیعر تەنیا‬‫(یاریکردن) نییە لەنێو وشەو دەستەواژەکانی زماندا‪،‬‬ ‫بەڵکو (کارکردنە) لەنێو وشەو دەستەواژەکانی‬ ‫زماندا‪ ،‬ئیشکردنە بۆ بنیاتنانی تێکستێکی بااڵ‪ ،‬ئەو‬ ‫ئیشکردنەش هەتا ئەو شوێنە ناسنامەی تێکستێک‬ ‫بە شیعر دەهێڵێتەوە‪ ،‬کە پابەندی ماناو دەاللەت و‬ ‫ئاماژەیەک یان فرە ماناو دەاللەت بێت‪ ،‬کاتێک تێکستی‬ ‫شیعری لە دەرەوەی ماناو ناوەرۆکدا کار دەکات‪،‬‬ ‫گەورەترین زوڵم لە خۆی دەکات‪ ،‬چونکە خودی‬ ‫شیعر وەک من لێی حاڵی بووبم‪ ،‬بریتییە لە هونەری‬ ‫داڕشتنەوەی هزر و خەیاڵ لە هونەری دەربڕینی هەست‬ ‫و سۆز‪ ،‬تەنانەت جیهانبینیی شاعیر لە چوارچێوەی‬ ‫تێکستێك کە بە کۆمەڵێک خەسڵەتی هونەریی زۆر‬ ‫تایبەت جیا دەکرێنەوە‪ ،‬ئەو خەسڵەتانە لە نێو زماندا‬ ‫رووخسار و شێوەی شیعرەکە دیاری دەکەن‪ ،‬شیعر بە‬ ‫هەموو رەگەزەکانی سۆز و خەیاڵ و بیرۆکەو شێواز و‬ ‫داڕشتن‪ ،‬بە هەموو تەکنیکەکانی رەوانبێژی و ئەفراندنی‬ ‫وێنەی شیعری و پارادۆکس و ئاماژەو دەاللەتەکانی‪،‬‬ ‫بریتییە لە کارکردنێکی هونەریانەی بااڵ لەنێو پانتایی‬ ‫زماندا‪.‬‬ ‫* ئایا هیچ ژانرێکی ئەدەبی مایەی بەسەرچوونە؟‬ ‫ بەڵێ ژانری ئەدەبیش وەکو هەموو پێکهاتەکانی‬‫ناو دونیای کولتووری کۆمەڵگە هەروەک چۆن لە‬ ‫سەردەمێکدا دێتە کایەوە و سەرهەڵدەدا‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوە دەشێ لە سەردەمێکی دیکەدا نەتوانێ بەردەوام‬ ‫بێت و لەناو بچێت‪ .‬ئەوەی بڕیار لەسەر هاتنە کایەوەو‬ ‫لەناوچوونی هەر ژانرێکی ئەدەبی دەدات‪ ،‬بریتییە لە‬ ‫پێداویستییەکانی سەردەم و ئەو گۆڕانکارییانەی بەسەر‬ ‫ژیانی کۆمەاڵیەتیدا دێن‪ ،‬ئەمە بە هەمان شێوە بۆ دونیای‬ ‫هونەریش هەر راستە‪ .‬بەاڵم رەنگە لەناوچوونی ژانری‬ ‫ئەدەبی‪ ،‬وەکو لەناوچوونی دیاردەیەکی کۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫یان تەکنۆلۆژی‪ ،‬یان بایۆلۆژی نەبێت‪ .‬ئەگەر لە‬ ‫مێژووی ئەدەبی قۆناغ و سەردەمە جیاوازەکانی رابردوو‬ ‫وردبینەوە‪ ،‬دەبینین چەندین ژانری ئەدەبی لە رابردوودا‬ ‫هەبوون‪ ،‬بەاڵم دواتر وردە وردە کۆتاییان هاتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەو چەشنە نا کە ئیتر لە پڕێکدا ون بووبن‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەناو ژانری دیکەدا تواونەتەوە‪ ،‬بۆ نموونە‪ ،‬داستان و‬

‫ژانری ئەدەبیش وەکو‬ ‫هەموو پێکهاتەکانی‬ ‫ناو دونیای کولتووری‬ ‫کۆمەڵگە هەروەک‬ ‫چۆن لە سەردەمێکدا‬ ‫دێتە کایەوە و‬ ‫سەرهەڵدەدا‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوە‬ ‫دەشێ لە سەردەمێکی‬ ‫دیکەدا نەتوانێ‬ ‫بەردەوام بێت‬ ‫هەقایەت و ئەفسانە کە لە رابردوودا پێگەی زۆر‬ ‫پتەویان هەبووە لەنێو ئەدەبدا‪ ،‬دواتر وردە وردە لەناو‬ ‫ژانری نوێی دیکەی ئەدەبی‪ ،‬وەک چیرۆک و رۆماندا‬ ‫خۆیان دۆزیوەتەوە‪ ،‬بۆیە سەیر نییە کە ئێستا رەگەزی‬ ‫داستان و هەقایەت و ئەفسانە‪ ،‬لەنێو رۆمان و چیرۆکی‬ ‫نوێدا بدۆزینەوە‪ ،‬یان لە ئەدەبی عەرەبیدا دەبینین‬ ‫ژانری (مەقامات) لە سەردەمێکدا شوێن و پێگەی خۆی‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم دواتر بوونی نەما و رێگەی بۆ پەخشان و‬ ‫چیرۆک خۆش کرد‪ .‬لە رۆژی ئەمڕۆشدا هیچ سەیر نییە‬ ‫ئەگەر ژانرێکی ئەدەبی بەرەوە پوکانەوەو لەناوچوون‬ ‫بچێت‪.‬‬ ‫کە ئێمە ئێستا لە شیعر دەدوێین‪ ،‬من نازانم دونیای‬ ‫دواڕۆژ چۆن دەگوزەرێ و چ پێشهاتێکی چاوەڕواننەکراو‬ ‫دێتە پێشەوە‪ ،‬بەاڵم پێموایە هێشتا زووە باس لە‬ ‫کۆتاییهاتنی شیعر بکەین‪ ،‬تۆ بڕوانە لەناو ئەو ژانرە‬ ‫ئەدەبیانەی بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی هاتوونەتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬هیچیان هێندەی شیعر خۆڕاگر نەبوون‪ ،‬بۆیە‬

‫سەرەڕای ئەوەی ئەمڕۆ ئەو دەنگانە لێرەوە لەوێ‬ ‫سەبارەت بەو بابەتە دەوروژێنرێت‪ ،‬بەاڵم ئاسان نییە‬ ‫کە لە ئێستادا پێشبینی کۆتاییهاتنی بکرێت‪.‬‬ ‫* بەڕای تۆ ئەم تێگەیشتنە لە چییەوە سەرچاوەی‬ ‫گرتووە؟‬ ‫ من پێموایە ئەو بۆچوونە لە دوو شتەوە سەرچاوەی‬‫گرتووە‪ :‬یەکەم لەم سەردەمەدا بەهۆی ئەو گۆڕانکارییە‬ ‫خێرایانەی تەکنۆلۆژیا‪ ،‬کە راستەوخۆ کاریگەرییان‬ ‫لەسەر گۆڕینی خەسڵەتی پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫هەیە‪ ،‬کاریگەرییان لەسەر هزر و بیرکردنەوەی‬ ‫مرۆڤەکان هەیە‪ ،‬وایکردووە لە سەردەمەکانی پێشوو‬ ‫زیاتر بە چەشنێکی پڕاگماتییانە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫شتەکاندا بکرێت‪ ،‬جا ئەگەر ئەو مامەڵەیە کاریگەریی‬ ‫لەسەر هەموو بەرهەم و دەرهاویشتە زەینییەکان لەناو‬ ‫ئەوانەشدا کاریگەریی لەسەر هونەر و ئەدەبدا هەبێ‪،‬‬ ‫ئەوا شیعریش وەک ژانرو پێکهاتەیەکی گرنگی ئەدەبی‬ ‫کەوتۆتە ژێر ئەو کاریگەرییە‪ .‬ئەمەش وا دەکات‬ ‫خوێنەری شیعر لەم سەردەمەدا ناچار نەبێت هەموو‬ ‫تێکستێک بخوێنێتەوە کە تەنیا بە رواڵەت شیعر بن‪،‬‬ ‫یان تەنیا لە قاوغی شیعردا خۆ دەربخەن‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬من وای دەبینم دوورکەوتنەوەی خوێنەرێکی‬ ‫زۆر‪ ،‬لەو تێکستانەی کە نە سەرچاوەی چەشەن و‬ ‫نە هەڵگری جوانیی و ئیستاتیکایەکی زمانەوانی‬ ‫وان کە مەرجی بنەڕەتین بۆ شیعر‪ ،‬نە هەڵگری‬ ‫ماناو مەبەستێکن‪ ،‬نە بەو مەبەستەش نووسراون کە‬ ‫دەاللەتێك لەسەر ئاستی زمان بە خوێنەر ببەخشن‪،‬‬ ‫ئەمە وایکردووە کە خوێنەری ئاسایی لە خوێندنەوەی‬ ‫شیعر سڵ بکاتەوە‪ ،‬ئەمەش لە رووکەشدا وا خۆ نیشان‬ ‫دەدات‪ ،‬کە مادام پێشوازیکردن لەم جۆرە تێکستە بەناو‬ ‫شعیرییانە الواز بووە‪ ،‬کەواتە سەردەمی شیعر بەسەر‬ ‫چووە‪ .‬بەاڵم ئەوە لێکدانەوەیەکی ناتەواوە‪ ،‬چونکە‬ ‫شیعر ژانرێکی ئەدەبی بااڵیە‪ ،‬هونەرێکە لە هونەرەکانی‬ ‫ئەفراندنی جوانی‪ ،‬مرۆڤ کە بە سروشتی خۆی هەمیشە‬ ‫بەدوای دۆزینەوەی جوانیدا وێڵە‪ ،‬ناتوانێ دەستبەرداری‬ ‫هونەرێك ببێت کە جوانی دەخولقێنێ‪ ،‬بەاڵم مەرج نییە‬ ‫ئەوەی لەژێر ناوی شیعردا دەنووسرێت شیعر بێت‪ ،‬من‬ ‫پێموایە ئەوەی سەردەمی بەسەرچووە‪ ،‬ئەو تێکستە‬ ‫کرچ و کاڵ و بێماناو ناوەرۆکانەن‪ ،‬کە خۆیان لەژێر‬ ‫چینێکی ئەستووری تەمومژ و بێماناییدا شاردۆتەوە‪ ،‬تا‬ ‫نووسەرەکانیان هیچ لەباردا نەبوونی خۆیان‪ ،‬بێبەهرەیی‬ ‫خۆیان‪ ،‬ناشارەزایی خۆیان لەو هونەرە بەرزە لە پشت‬ ‫ئەو تێکستە بێمانایانەدا بشارنەوە‪ .‬لەم سەردەمەدا‬ ‫خوێنەر ئامادە نییە چیتر کاتی خۆی بە خوێندنەوەی‬ ‫شتێک بەفیڕۆ بدا کە بۆ ئەوە نووسرابێت تا لەنێو‬ ‫تەمومژو بێماناییدا ونی بکات‪ ،‬یان بۆ ئەوە نووسرابێت‬ ‫کە هیچی پێ نەڵێت و هیچی پێ نەبەخشێ‪.‬‬

‫کۆچی بە کۆمەڵ بۆ ناو تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫دیدار لەگەڵ نەوزاد جەمال‬

‫‪ +‬ئەم کتێبە چۆن ئەو گومانە دەڕەوێنێتەوە کە‬ ‫فەلسەفە شوێنی شیاوی لەنێو فەیسبووکدا هەیە؟‬ ‫ فەلسەفەش وەک هەر زیندەچاالکییەکانی تری‬‫ژیان‪ ،‬شوێنی لەوێدا کردۆتەوە‪ .‬رەنگە فەیسبووک‬ ‫شوێنێکی دڵخوازو زۆر شیاو نەبێت بۆ پرس‬ ‫و گەنگەشەی جیدی فەلسەفیی‪ .‬بەاڵم چەندان‬ ‫فەلسەفەکار لە رووی کۆمەاڵیەتییە بەکاری دەهێنێت‪.‬‬ ‫ئەوەی بۆ من گرنگە ئەوە نییە ئاخۆ فەیسبووک‬ ‫شوێنی شیاوە بۆ فەلسەفە‪ ،‬بەڵکو چۆن فەلسەفییانە‬ ‫بیر لە دیاردەی فەیسبووک بکەینەوەو چۆن چەمکی‬ ‫واقیع گۆڕا لەوێداو دەرەواقیع جێی گرتەوە‪ .‬چۆن‬ ‫دەبێتە پانتاییەک بۆ ئاودیوکردنی ناخ و درکاندنی‬ ‫نەست‪ .‬لێرەوە فەیسبووک دەبێتە کۆمەڵگەی‬ ‫ئەلتەرناتیڤ و شوێنێک بۆ زەقبوونەوەی گروپ و‬ ‫بۆچوونە پەراوێزکراو و رادیکاڵەکان بۆ سەنتەر‪.‬‬ ‫دواجار چەمکی شوێن‪ ،‬سیاسەت‪ ،‬وتوێژو رادەربڕین‪،‬‬ ‫هاوڕێیەتی‪ ،‬نووسین و خوێندنەوە‪ ،‬جوانی‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫کۆمەاڵیەتی تاوتوێکراوە‬ ‫‪ +‬ئەم کتێبە پێشتر زنجیرەگۆشەیەکی رۆژنامەوانی‬ ‫بووە‪ ،‬چیت کردووە بۆئەوەی دووبارە لەدووتوێی‬ ‫کتێبێکدا بەهای تێوری و فکریی لەدەست نەدا؟‬ ‫ لە بنەڕەتدا بیرۆکەی کتێبەکە لە زنجیرەستوونێکدا‬‫باڵوبۆتەوە‪ .‬بەاڵم من لەو فۆڕمە نووسینە دەرمکردووە‪.‬‬ ‫ئەوەش بە زیادکردنی چەند بەش و پێشەکی و ئەنجام‬ ‫و هاوکات وێنەو داتاو ئامار تێیدا‪ .‬جگە لەوە‪ ،‬هەندێک‬ ‫تەوەر لە کتێبەکەدا ئاڕاستەی توێژینەوەی هەیە‬ ‫نەک ستوون و گۆشەی رۆژنامەیی‪ .‬کەواتە هەوێنی‬ ‫بابەتەکە بە شێوەیەکی سەرەتایی پێشتر هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر سیستماتیکی رەهەندە فەلسەفییەکانی‬ ‫وەک ئۆنتۆلۆجیای‪-‬بوونناسی‪ -‬فەیسبووک‪ ،‬الیەنی‬ ‫ئیپستیمۆلۆجی‪-‬زانینناسی‪ -‬و رەهەندە کۆمەاڵیەتی و‬ ‫سایکۆلۆجییەکانیشی باسکراوە‪.‬‬ ‫ئەمەش میتۆدی من لە نووسینەکەدا دیاری دەکات‬ ‫کە میتۆدی دیاردەناسیی فەیسبووکەو ناوم ناوە‬ ‫بوونێکی ئەندێشەیی‪ .‬هەروەها‪ ،‬هەوڵمداوە شێوازی‬

‫کە زۆربەی تاکی کوردی لەخۆگرتووە‪ .‬بەاڵم ئەوەش‬ ‫جێگەی مشتومڕو گەنگەشەیە کە ئاخۆ تا چەند‬ ‫فەیسبووک شوێنی شیاوی زانیاری و زانینە؟ من بە‬ ‫جۆرێک هەوڵمداوە دوو بۆچوونی هەڵەباو سەبارەت‬ ‫بە فیسبووک راست بکەمەوە‪ ،‬یەکەم؛ فەیسبووک‬ ‫چیتر تۆڕێکی کۆمەاڵیەتی نییە‪ .‬ئەگەرچی ناوی‬ ‫تۆڕی کۆمەاڵیەتییەو دامەرزرێنەرەکەی سەرەتا بە‬ ‫ئامانجێکی پەیوەندیی کۆمەاڵیەتی دایمەزراندووە‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬ئێستە بارزگارن و شوێنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی‪،‬‬ ‫زانیاری فرۆشتن لەوێدا دامەزراوەو توێژینەوەو‬ ‫بەدواچوون و هەواڵگیری بیروڕا ئاڕاستە دەکرێت‪.‬‬ ‫لە سەروبەندی برێکزیتدا رای گشتی چەواشەکراو‬ ‫زانیاری ناڕاست و بەالڕێدابەر‪ ،‬لە رێی تۆڕەکانی وەک‬ ‫فەیسبووکەوە ئەنجامدرا‪.‬‬ ‫دووەم؛ فەیسبووک خۆڕایی نییە‪ .‬ئێمە پێشتر‬

‫لەماوەی رابردوودا کتێبی (فەلسەفەو فەیسبووک یان فەلسەفەی فەیسبووک دیاردەناسی‬ ‫بوونێکی ئەندێشەکراو)ی خوێندکاری دکتۆرا (نەوزاد جەمال) لەالیەن ناوەندی رۆشنبیریی‬ ‫رەهەند‪ ،‬چاپ و باڵوکرایەوە‪ ،‬سەبارەت بە گرنگی و تایبەتمەندێتی ئەو کتێبە‪“ ،‬کولتووری‬ ‫زەمەن” ئەم دیدارەی لەگەڵ دانەری کتێبەکە ساز کرد‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬بارین عەلی‬

‫نووسینەکە لە خوێنەری ئاساییەوە نزیک بێت‪،‬‬ ‫هاوکات قووڵبوونەوەی فەلسەفیی لەدەست نەدات‪.‬‬ ‫رەنگە لە هەندێک جێگەدا زاراوەکان پێوییستیان‬ ‫بە روونکردنەوەی زیاتر بۆ خوێنەر هەبێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫نەمویستووە قەبارەی نووسینەکە لەوە زیاتر بێت‪.‬‬ ‫‪ +‬ئێستا فەیسبووک بووەتە سەرچاوەی زۆر‬ ‫شت بۆ تاکی کورد‪ ،‬ئێوە چ پێناسەیەکی جیاواز بۆ‬ ‫فەیسبووک دەکەن؟‬ ‫‪ -‬راستە‪ ،‬فەیسبووک پانتاییەکی گەورەو فراوانە‪،‬‬

‫پارەکەمان داوە کە چۆن بچمە ناو ئینتەرنێتەوە‪ .‬جگە‬ ‫لەوەی داتاکانمان‪ ،‬زانیارییە کەسی و تایبەتەکانمان‬ ‫چیتر هی خۆمان نییە‪ .‬بەردەستی پۆلیس و دەزگای‬ ‫هەواڵگیری و بۆ تاقیگەکانی توێژینەوەو هەروەها‬ ‫لەالیەن کۆمپانیا زەبەالحەکانەوە کڕین و فرۆشتنمان‬ ‫پێوەدەکرێت‪.‬‬ ‫پێدەچێت‪ ،‬بە هاتنی تۆڕەکان جارێکیتر کۆچێکی‬ ‫بەکۆمەڵمان بۆ ناو جیهانی تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکانمان‬

‫کردبێت‪ .‬ئیتر هەموومان لەوێداین‪ .‬چیتر جیهان‬ ‫نەک هەر گوندێکی بچووک نییە‪ ،‬بەڵکو لە سایەی‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکانەوە‪ ،‬جیهان بووەتە گوندێکی‬ ‫ئێمە بۆ‬ ‫فەیسبووکیانە‪ .‬ئیدی‬ ‫ناو تۆڕەکان رەومان‬ ‫کرد‪ .‬تۆڕەکانیش لە‬ ‫ناوی واقیعدا بووەنەتە‬ ‫داسەپاو‪.‬‬ ‫راستییەکی‬ ‫ئێمەش لە تۆڕەکاندا جۆرە‬ ‫سازکردووە‪.‬‬ ‫واقیعێکمان‬ ‫دەرئەنجام چەمکی واقیع گۆڕا‪.‬‬ ‫چونکە بوونی ئێمە دووالیەنەیە‪:‬‬ ‫هەم لە ئەودیوو (فەیسبووک) و‬ ‫ئەمدیوداین(واقیعی رۆژانە) ئەو دوو‬ ‫جیهانە ئەوەندە بەیەکداچوو و تێکەاڵو‬ ‫بوون‪ ،‬کە جیاکردنەوەیان لە هەست و‬ ‫نەستەکانی بەکاربەردا ئاسان نییە‪.‬‬ ‫خاڵێکی تر کە پێویستە هەڵوەستەی‬ ‫لەسەر بکرێ‪ ،‬ئەم ساتەوەختە مێژووییە‬ ‫سەردەمی زاڵبوونی وێنەو پاشەکشەی‬ ‫وشەیە‪ .‬ئیدی بینین و بینراوێتی‪ ،‬بیستن‬ ‫و بیستراوێتی ههوێنی بوونی مرۆڤەکان‬ ‫دهستنیشان دهکات‪ .‬زۆرجار ئهو پێگهیهی‬ ‫له ژیانی رۆژانهدا بەکاربەر ههیەتی‪ ،‬ناکاته‬ ‫ههمان پێگهو ناوبانگ که له تۆڕهکاندایەو به‬ ‫پێچهوانهشهوه راسته‪ .‬کەواتە جیهان یان واقیع له‬ ‫پاش فهیس و تۆڕهکانی ترەوە‪ ،‬گۆڕانکاریی بنهڕهتی‬ ‫بهسهرداهات‪ .‬مامهڵهو سهروکارمان لهگهڵ رووداو‬ ‫و بابهت و کێشهکاندا‪ ،‬چیتر راستهوخۆ و خۆبهخۆ‬ ‫نییه‪ .‬نهخێر‪ ،‬ئیتر له رێی فهیسهوه پهرچهکردارو‬ ‫ههڵوێستەکانمان‪،‬‬ ‫دیاردەیەکی تریش کە باسبکرێ‪ ،‬ئەوەیە کە چیتر‬ ‫لهوێدا لۆجیکی ههڵه و راست و چهوت و دروست‬ ‫پێوهرێک نییه‪ .‬به ئهندازهی ئەوەی کە چهنده تۆ‬ ‫بینراو بیستراویت‪ .‬پێوهری ژمارهی الیک و سهردان و‬

‫شێر‬ ‫وێنەش‪،‬‬ ‫و‬ ‫بهوه دیاری دهکرێ‬ ‫و ههڵدهسهنگێنرێت که چهنده‬ ‫چێژبهخشن‪ ،‬چهنده کاردانهوهو وروژاندن دروست‬ ‫دهکهن‪.‬‬ ‫ههڵبهت فهیسبووک ئهو سهکۆ کارا و خێرا و‬ ‫بەناوخۆڕایی و بێسانسۆرهی (به مانای ئهوهش نییه‬ ‫خاڵییه له کۆمهڵێ رێساو کۆدی بهکارهێنان) بۆ‬ ‫ملیۆنەها کەس لە سەرتاسەری زەویدا رەخساندووە‪.‬‬

‫دیكتاتۆر و كوڕی دیكتاتۆرەكان‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫سەیف قەزافی‪ ...‬تەڵەكەی سیاسەت و گاڵتەو گەپ و رووداوە چاوەڕواننەكراوەكانی رۆژگار‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫مێژووی خۆرهەاڵت و واڵتانی عەرەبی و ئیسالمی‬ ‫و ناوچەكە‪ ،‬سەرشارن بە وێنەو ناو و كاروكردەوەی‬ ‫دزێوی دیكتاتۆرە گەورەو بچووكەكان‪.‬‬ ‫لە هەر قۆناغێكدا دیكتاتۆر و ستەمكار و خوێنڕێژی‬ ‫(نیوەخوا) هاتوون و ئەوەندەی توانیبێتیان و لە‬ ‫دەستیان هاتبێت‪ ،‬لە كوشت و بڕین و وێرانكردن و‬ ‫سووكایەتیكردن بە مرۆڤ و بە هەمووشتێ‪ ،‬قسوورییان‬ ‫نەكردووە‪ .‬نیوەی دووەمی سەدەی بیستەم و ئێستاشی‬ ‫لەگەڵدا بێت‪ ،‬نموونەی ئەو دیكتاتۆرو ستەمكارە‬ ‫مۆدێرن و شوڕشگێرانە دەبینین كە لە دوای قۆناغی‬ ‫رزگاریی نیشتمانییەوە‪ ،‬لە واڵتانی جیهانی سێهەمدا‬ ‫پەیدادەبن و بە ناوی شۆڕش و گەل و نیشتمان و‬ ‫سەروەرییەوە‪ ،‬هەرچی تاوانە ئەنجامی دەدەن و واڵت‬ ‫دەكەنە خەرابات و زیندانێكی گەورە و تاریك‪.‬‬ ‫دیكتاتۆرەكان نەك هەر خۆیان‪ ،‬بەڵكو كوڕو‬ ‫كوڕەزاو براو برازاو دەستوپێوەندەكانیشیان‪ ،‬بەردەبنە‬ ‫گیانی هاواڵتیان و چارەنووسی ملیۆنەها كەس وەك‬ ‫بارمتەیەك‪ ،‬دەكەوێتە دەستی كەسانێكی سادی و‬ ‫نەخۆش و مەرگدۆست و تااڵنچی‪.‬‬ ‫(سەدام حوسێن و عودەی و قوسەی) لە عێراق و‬ ‫(عەلی عەبدوڵاڵ ساڵح و ئەحمەدی كوڕی) لە یەمەن و‬ ‫(حافز ئەسەد و بەشار و ماهر) لە سوریا و (حوسنی‬ ‫موبارەك و جەمال و عەال) لە میسر و (موعەمەر‬ ‫قەزافی و محەمەد و سەیفولئیسالم و ساعدی و‬ ‫موعتەسەم و خەمیس) لە لیبیا و هتد‪.‬‬ ‫ئەمانە نموونەیەکی کەمن و نموونەی دیکەش زۆرن‪.‬‬ ‫لەم كتێبەدا نووسەر و بیرمەندی لیبی (د‪.‬‬ ‫محەمەد عەبدولموتەڵیب ئەلهۆنی) كە بە ناوی (سەیف‬ ‫قەزافی‪ ...‬تەڵەكەی سیاسەت و گاڵتەو گەپ و رووداوە‬ ‫چاوەڕواننەكراوەكانی رۆژگار)ەوەیەو ساڵی ‪ 2015‬بە‬

‫چاپی گەیاندووە‪ ،‬باس لە مینی دیكتاتۆرێكی كوڕی‬ ‫دیكاتۆرێكی خوێنڕێژ و دەعاجان و دێوانە دەكات‪.‬‬ ‫بۆ خۆم ئەمە دووەمین كتێبی (ئەلهۆنی)یە‪،‬‬ ‫بخوێنمەوە‪ ،‬لە دوای كتێبی (عەرەب لە بەرامبەر‬ ‫ستراتیژییەتی ئەمریكا)دا كە ساڵی ‪ 2004‬لە دیمەشق‬ ‫چاپی كردووە‪.‬‬ ‫ئەلهۆنی ماوەیەكی زۆرو دوای گەڕانەوەی بۆ‬ ‫لیبیا (‪ )1984‬راوێژكارو نزیكترین كەس دەبێت لە‬ ‫سەیفولئیسالمی موعەمەر قەزافی و پالن داڕێژەری ئەو‬ ‫ریفۆرم و چاكسازیانە دەبێت كە دیكتاتۆری گچكە‪ ،‬بە‬ ‫مەبەستی جوانكردنی سیمای حوكمڕانییەكەی باوكی‪،‬‬ ‫بە نیاز بووە ئەنجامیان بدات‪.‬‬ ‫سەیف (كوڕە گەورەی دیكتاتۆر لە سەفیەی‬ ‫دووەم ژنی) نزیك بە بیست ساڵێك (‪1990‬بۆ ‪)2011‬‬ ‫پێگەیەكی دیاری لەسەر نەخشەی سیاسیی واڵتانی‬ ‫لیبیادا هەبوو‪.‬‬ ‫بە دەركەوتنی ئەم‪ ،‬لیبیاییەكان‪ ،‬چاوەڕوانی ریفۆرم‬ ‫و گۆڕانكاریی سیاسی و كۆمەاڵیەتی و ئابووری و‬ ‫فەرهەنگییان لێی هەبوو‪ ،‬بەوپێیەی گەنجێك بوو لە‬ ‫خۆرئاوا گەورە بووبوو‪ .‬لە ڤیەننا زانستە سیاسییەكانی‬ ‫خوێندبوو‪ ،‬خواستی نوێكردنەوەو چاكسازیكردنی‬ ‫هەبوو‪ ،‬بە مەبەستی ئەوەی لە داهاتوودا خۆی ببێتە‬ ‫جێگرەوەی باوكی و فەرمانڕەوایەتی واڵت بگرێتە‬ ‫دەست‪.‬‬ ‫چونكە وەك ئەلهۆنی‪ ،‬لەم كتێبەیدا باسی دەكات‪:‬‬ ‫(دەیزانی واڵت چیتر بە تیۆریاو هەڵسوكەوتەكانی‬ ‫باوكی ناچێت بەڕێوەو دەیزانی لیبیا بەرەو ماڵوێرانی‬ ‫دەچێت‪ ،‬گەر بێت و رێ بەو سیاسەتە هەڵەو پڕ‬ ‫سەرەڕۆییانەی باوكی نەگرێت)‪.‬‬ ‫سەیفولئیسالم‪ ،‬كوڕی دیكتاتۆرێكی عەنتیكەی‬ ‫جیهانی عەرەبی بوو كە بە درێژایی چل و دوو دانە‬ ‫ساڵ‪ ،‬هەرچی دامودەزگاو دامەزراوەی دەوڵەت هەبوو‪،‬‬ ‫هەر هەمووی تێكدا بوو‪ ،‬لەبری ئەوانەش دامەزراوەی‬ ‫ئەلتەرناتیڤی دروستكردو وەك ئامرازێك بۆ حوكم‬ ‫كردن و قایمكردنی پایەكانی دەسەاڵتدارێتی خۆی‪،‬‬ ‫بە كاری دەهێنان و سوودی لێ دەبینین‪ ،‬نەك وەك‬ ‫دامەزراوەیەك بۆ دەوڵەت‪ .‬هەر ئەمەش وای كرد لەو‬ ‫واڵتەدا دەوڵەتۆكەیەك لەنێو سیستمی حوكمڕانی‬ ‫دروست ببێت‪ ،‬نەك سیستمێكی حوكمڕانی لەنێو‬ ‫دەوڵەتدا چێ بكرێت‪ .‬بۆیە سەروەختێك قەزافی و‬ ‫دارودەستەكەی نەمان‪ ،‬دەوڵەتیش داڕماو ئەوەش بە‬ ‫پێچەوانەی ئەوەوە بوو كە لە تونس و میسری دراوسێی‬ ‫روویدا‪ ،‬ئاخر لەو دوو واڵتە لەنێو دەوڵەتدا سیستمێك‬ ‫هەبوو‪ ،‬سەروەختێك سیستمی حوكمڕانی رووخا‪،‬‬ ‫دەوڵەت مایەوە‪.‬‬ ‫سەیفولئیسالم كوڕی دیكاتۆرێك بوو‪ ،‬نە پادشا‬ ‫بوو‪ ،‬نە سەرۆككۆمار‪ .‬لە واڵتێكدا دەژیا نە دەستووری‬

‫هەبوو‪ ،‬نە فۆرمێكی حوكمڕانی مۆدێرن و سەردەمیانەی‬ ‫شك دەبرد‪ .‬ئەوەی هەبوو بێسەروبەرییەكی ئاشكرا بوو‪.‬‬ ‫ئاخر لەو بێسەروبەرییەدا‪ ،‬قەزافی دەیتوانی هەرچی‬ ‫دەوێت بیكات و چێژی تەواوەتی لە دەسەاڵت ببینێ‪.‬‬ ‫وەك (ئەلهۆنی) لەم کتێبەدا باسی دەكات‪ ،‬كوڕە‬ ‫گەورەی دیكتاتۆر ویستویەتی موعجیزەیەك بخولقێنێ‬ ‫و دەسكاری فۆرمی حوكمڕانییەك بكات لە واڵتی‬ ‫لیبیادا كە قابیلی دەسكاریكردن نەبووە‪ .‬سەرەڕای‬ ‫ئەوەش(بە قسەی ئەلهۆنی) سەیفولئیسالم ناكۆكی‬ ‫و دژایەتی زۆری هەبووە لەگەڵ باوكی و براكانی و‬ ‫عەشیرەتەكەیان (القذاذفة)‪.‬‬ ‫ئەم دیكتاتۆرە گچكەیە (گوایە ویستویەتی) لەبری‬ ‫ستەمكاریی‪ ،‬دیموكراسی پەیڕەوبكات و لیبڕالیزم لە‬ ‫جێگەی تیۆریای سێهەم (كە باوكی بە ناوی گەلەوە‬ ‫هەمووشتێكی لە دەوڵەتدا بۆ خۆی پێ مۆنۆپۆڵ‬ ‫كردبوو) دابنێت و لەبری بە سووك سەیركردنیان (كە‬ ‫قەزافی پەیڕەوی دەكرد) خۆی لە رۆشنبیران نزیك‬ ‫بكاتەوە‪ .‬ئیقتیدا بە خۆرئاوا بكات‪ ،‬نەك وەك باوكی بە‬ ‫دووژمنی بزانێت و بە هەژموونگەرایی تاوانباری بكات‬ ‫و هتد‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم كە دەیویست هەموو شتێ چاك بكات‬ ‫و هەموو شتێ بخاتەوە سەر سكەی خۆی‪ ،‬هیچی پێ‬ ‫چاک نەكراو هیچ شتێكی پێ نەخرایەوە سەر راستە‬ ‫رێگای خۆی‪.‬‬ ‫تەنها شتێ ئەم دیكتاتۆرە گچكەیە كردبێتی‪ ،‬ئەوە بوو‬ ‫ئەو كەسانەی لەسەر بیروڕای جیاواز زیندانی كرابوون‪،‬‬ ‫ئازادی كردن و كەمێكیش بارودۆخی زیندانەكانی باشتر‬ ‫كرد‪ .‬سەروەختێك لە گەرمەی بەهاری عەرەبیدا و‬ ‫دوای هەڵهاتنی (بن عەلی) لە تونس‪ ،‬خەڵكی لیبیاش‬ ‫كەوتنە خۆیان‪ ،‬چاوەڕوان دەكرا سەیف هەڵوێستێكی‬ ‫جیاوازتری هەبێت و وەك باوك و براكانی لە بەرامبەر‬ ‫جەماوەری راپەڕیودا رەفتار نەكات‪ ،‬وەك (ئەلهۆنی)‬ ‫باسی دەكات لە سەروبەندی تەقینەوەی بارودۆخەكە‬ ‫لە بنغازی‪ ،‬حەوت خاڵی بنەڕەتی بۆ هێوركردنەوەی‬ ‫بارودۆخەكە دەخاتە بەردەستی و داوای لێ دەكات لە‬ ‫وتارێكی تەلەفزیۆنیدا رووبەڕوو لەگەڵ خەڵك قسەبكات‬ ‫و هەنگاوەكانی داهاتوویان بۆ روون بكاتەوە‪ ،‬كورتەی‬ ‫ئەو حەوت خاڵەش ئەمانەبوون‪:‬‬ ‫‪ - 1‬سەركۆنەكردنی ئەو تووندوتیژیانەی لە هەرێمی‬ ‫(الشرقیة) روویانداوەو راگەیاندنی ماتەمینی بۆ ماوەی‬ ‫حەوت رۆژ‪.‬‬ ‫‪ - 2‬پێكهێنانی لیژنەیەك لە دادوەرە پاك و‬ ‫بێگەردەكان‪ ،‬تا لە راستی رووداوەكان بكۆڵنەوە‪.‬‬ ‫‪ - 3‬لە ماوەی هەفتەیەكدا گۆنگرەی گشتیی گەل‬ ‫ببەسترێت و بڕیار لە دانانی دەستوورێكی هەمیشەیی‬ ‫بدرێت‪.‬‬ ‫‪ - 4‬سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران (یەغدادی‬

‫مەحمودی) و وەزیرە زۆر گەندەڵەكان دەسگیربكرێن‪.‬‬ ‫‪ - 5‬حكومەتێكی نیشتمانیی پاك و بێگەرد‬ ‫بە سەرۆكایەتی مەحمود جبریل‬ ‫دابمەزرێت‪.‬‬ ‫‪ - 6‬مافی‬ ‫خۆپیشاندانی بێ‬ ‫بە‬ ‫تووندوتیژی‬ ‫گەنجانی لیبیا بدرێت‪.‬‬ ‫‪ - ٧‬كار بە هەموو‬ ‫ئەو وتەزایانە رابگیرێت كە‬ ‫لەكتێبی سەوزدا هاتوون‪.‬‬ ‫(ئەلهۆنی) دەڵێت‪ ،‬من و‬ ‫ئەوانەی ئاگاداربوون چاوەڕێی‬ ‫ئەوەمان دەكرد سەیف لە رێی‬ ‫كەناڵەكانی راگەیاندنەوە‪ ،‬ئەمانە‬ ‫بە خەڵك و خوای لیبیا بڵێت و‬ ‫دۆخەكە ئارام بكاتەوە و خۆی لە‬ ‫(باوكی و موعتەسەم و خەمیس‬ ‫و ساعدی برای) جیابكاتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی روویدا تەواو پێچەوانەی ئەوە‬ ‫بوو‪ ،‬كاتێك لە ‪/20‬شوباتی‪ ،2011/‬وەك‬ ‫دیكتاتۆرێكی تەواو و وەك كۆپییەكی‬ ‫راستەقینەی باوكی‪ ،‬كەوتە هەڕەشەو‬ ‫گوڕەشەو‪ ،‬شەقێكی لە هەموو نەرمی نواندن‬ ‫و پڕۆژەیەكی چاكسازیی هەڵداو چووەوە ناو‬ ‫پێستە ئەسڵییەكەی خۆی‪.‬‬ ‫وەك چۆن لە سوریای حافز ئەسەد دا‪ ،‬ئومێد‬ ‫هەڵواسین بە دیكتاتۆرێكی گچكەی وەك بەشار‬ ‫ئەسەد دا‪ ،‬خۆ هەڵخەڵەتاندنێكی گەورەبوو‪ ،‬لە‬ ‫لیبیاش چاوەڕوانیكردنی ریفۆرم و گۆڕانكاری لەكوڕە‬ ‫گەورەكەی دیكتاتۆر‪ ،‬نوكتەیەكی بێتام دەرچوو‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوەی (ئەلهۆنی) لەم كتێبەدا دەیەوێت‬ ‫ئەستۆپاكیی سەیف لە زۆرێكی زۆری كارو كردەوەی‬ ‫باوك و براكانی نیشان بدات‪ ،‬بەاڵم لەوەشدا شكست‬ ‫دێنێت كە نیشانی بدات ئەوانەی لە باوەشی دیكتاتۆردا‬ ‫گەورە دەبن‪ ،‬بتوانن وەك ئەو نەبن و جیاواز رەفتار‬ ‫بكەن‪ .‬سەیفولئیسالمیش لە دواڕۆژەكانی حوكمڕانی‬ ‫باوكیدا‪ ،‬هەر چووەوە سەر هەمان ئەو شتەی دەیویست‬ ‫لێی رابكات و بیگۆڕێت‪.‬‬ ‫دواجار دەبێت ئەوە بڵێم كە (د‪.‬محەمەد‬ ‫عەبدولموتەلیب ئەلهۆنی) بەر لە هەرشتێ مەبەستی‬ ‫سەرەكی لە نووسینی ئەم كتێبە‪ ،‬سەیفولئیسالم‬ ‫نەبووەو خۆی بووە‪.‬‬ ‫واتە ویستویەتی بە نووسینی ئەم كتێبەو‬ ‫روونكردنەوەی ئەو شتانە‪ ،‬ئەستۆپاكیی خۆی بسەلمێنێ‬ ‫و ئەوە بە هاواڵتیانی لیبیاو دنیا بڵێت كە راستە ئەو‬ ‫بەشێك بووە لە سستمێكی دیكتاتۆری و ماوەیەكی زۆریش‬

‫راوێژكاری‬ ‫گەورەی‬ ‫كوڕە‬ ‫دیكتاتۆر بووە‪ ،‬بەاڵم هەوڵی‬ ‫ئەم‪ ،‬بە ئاڕاستەی چاككردنەوەی چاكسازی‬ ‫بووەو لە سەردەمی بەرپابوونی شۆڕشی لیبیاشدا‪،‬‬ ‫لە دەمەدەمی بەهاری عەرەبیدا‪ ،‬ویستویەتی شتێك‬ ‫بكات و رێگە لەكوشتن و خوێن رێشتن بگرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێناچێت لە ئێستادا كەس گوێ لەم قسانەی ئەو‬ ‫بگرێت (بەتایبەت لیبیاییەكان خۆیان)‪.‬‬ ‫نەك لەبەرئەوەی قسەكانی بێ رێوجێن و شوێن‬ ‫باوەڕ نین‪ ،‬بەڵكو لەبەرئەوەی نزیكە هەشت ساڵە‬ ‫شۆڕش و راپەڕینی ئەو واڵتە گۆڕاوە بۆ شەڕێكی‬ ‫ناوخۆیی و خوێناوی بێئامان و براكان لە هەوڵی‬ ‫تاروماركردنی یەكتریدان و لەبەر دەنگی فیشەك و‬ ‫بۆمب و فڕۆكە جەنگییەكان‪ ،‬كەس گوێی لە هیچی‬ ‫دیكە نییە‪.‬‬ ‫دیكتاتۆرو كوڕەكانی چوونە زبڵدانی مێژووەوە‪،‬‬ ‫ئەوانەشی نووسەری دەرباربن و لە بندەستی‬ ‫دەسەاڵتداراندا بن‪ ،‬هەرچی بڵێن و هەرچی بنووسن‪،‬‬ ‫هەمان چارەنووسیان دەبێت‪.‬‬

‫«موقەدیمەی ئینب خەلدون» شاكارێكی ناوازەو مەزن‬ ‫(‪ 1‬لە ‪)2‬‬

‫ئاڕاستەكردنی بەرەو چاكە و چاكەخوازی و چاوپۆشی‬ ‫نەكردن لە هەڵەو كەموكورتییەكانی دەكات و‬ ‫دەڵێت‪ :‬من بەو هەموو تێكەڵییەی خەڵكی‪ ،‬هێشتا‬ ‫دڵنیام كەمووكورتی لە تێگەیشتنمدا هەیە و ددان‬ ‫بە نەتوانینی خۆمدا دەنێم‪ ،‬لە بەئەنجام گەیاندنی‬ ‫وەها ئەركێكداو هیوادارم هەم خودا و هەم زانایانی‬ ‫شارەزای ئەم بوارە‪ ،‬بە چاوێكی رەخنەوە لێمنەڕوانن‬ ‫و لەو الشەوە بە چاوێكی تەواو رەزامەندەوە سەیرم‬ ‫نەكەن‪ ،‬لە چاكسازیكردن لەم بەرهەمەدا‪ ،‬چاوپۆشی‬ ‫نەكەن و بەرەو باشتر ئاڕاستەم بكەن و لە دۆستان‬ ‫هیوای چاكە دەخوازم‪.‬‬

‫دەشتەكی‬

‫ئاسۆ عەلی‬

‫كتێبی موقەدیمە‪ ،‬بەرهەم و دانراوێكی‬ ‫دانسقەی فەیلەسوف و كۆمەڵناس و مێژوونووسی‬ ‫ناوداری عەرەب “ئیبن خەلدون”ە و سەعید بەشیر‬ ‫وەریگێڕاوەتە سەر زمانی كوردیی‪ ،‬لە دوو بەرگی‬ ‫قەبارە گەورە پێكهاتووە‪ ،‬كە تێكڕا (‪ )151٧‬الپەڕەیە‬ ‫و لە باڵوكراوەكانی خانەی چاپ و پەخشی رێنمایە‬ ‫لە سلێمانی‪ .‬بەرگی یەكەمی تایبەتە بە باسكردنی‬ ‫ژیانی تایبەتی ئیبن خەلدون‪ ،‬هەر لە منداڵییەوە‪،‬‬ ‫تا گەورە بوون و گەیشتن بە پلەو پۆستە بااڵكانی‬ ‫دەسەاڵت لە رۆژئاوای جیهانی ئیسالمیدا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫نووسین و بەرهەمە زانستی و فەلسەفییەكانی لە‬ ‫هەموو بوارەكانی شارستانییەت و دەوڵەت و زانستی‬ ‫مێژوو و كۆمەڵناسی و جوگرافیا و ئەستێرەناسی‬ ‫و شێوازەكانی دەسەاڵت و ئایین و مەزهەبە‬ ‫جیاجیاكان‪ ،‬بەرگی دووەمی كتێبەكەی تایبەتە بە‬ ‫زانستە سرووشتی و شەرعییەكان و ژیانی ئابووریی‬ ‫خەڵك بە پیشەو سنعەتە جیاوازەكان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫باسكردن لە بابەتەكانی خەون و لێكدانەوەی الی‬ ‫خەڵك و پایەكانی زمانی عەرەبی و بنەماو پێكهاتەی‬ ‫شارە گەورە و بچووكەكان‪ ،‬لەبارەی كتێبەكەی‬ ‫خۆی و هەبوونی هەڵەو كەموكورتی تیایدا‪ ،‬داوای‬

‫ژیانی دەشتەكی‪ ،‬یان كۆچەری‪ ،‬لە دیدی ئیبن‬ ‫خەلدوندا ئەوەیە كە پێشتر پەیدابووە و هاتۆتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬ئەم جۆرە لە ژیان سادەییە‪ ،‬بە جۆرێ‬ ‫لەسەر پەیداكردنی پێداویستییە گرنگەكانی ژیانی‬ ‫مرۆڤ دامەزراوە‪ ،‬بەوپێیەی مرۆڤ لە پێشدا ناگاتە‬ ‫قۆناغی كامڵبوون‪ ،‬تاكو پێداویستییە سەرەتاییەكانی‬ ‫بەردەست و پەیدا نەبن‪ ،‬هەروەها دەڵێ‪ :‬مرۆڤی‬ ‫دەشتەكی بەوە ناسراوە‪ ،‬كە بە كەم رازین و تەنها‬ ‫بە دوای پێداویستییە سەرەتاییەكاندا دەگەڕێن‪،‬‬ ‫بۆیە ژیانیان قوورسەو لەسەر برسێتی و سەختی‬ ‫و كەمدەستی راهاتوون و دەشبێ بەرگەی ئەو ژیانە‬ ‫بگرن‪ ،‬چونكە ژیانی ئابوورییان لەسەر بەخێوكردنی‬ ‫ئاژەڵ و كشتوكاڵ راوەستاوە‪ ،‬لەبەرئەوە ناچارن بۆ‬ ‫پەیداكردنی لەوەڕگا‪ ،‬لە شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی‬ ‫تر كۆچ بكەن‪ .‬هەروەها ئیبن خەلدون سەرهەڵدانی‬ ‫ژیانی مرۆڤەكانی بەگشتی بۆ جیاوازی رێگاكانی‬ ‫ژیانی خەڵكەكە لە بارودۆخیاندا بۆ جۆری بژێوی‬ ‫و پەیداكردنی گەڕاندۆتەوە‪ ،‬بەوپێیەی خەڵكی‬ ‫دەشتەكی لەسەر برسێتی و سەختی راهاتوون و لە‬ ‫هەواو ئارەزوو و خۆشگوزەرانی دووركەوتوونەتەوە‪،‬‬ ‫بە بەراورد بەوانەی لە نازو نیعمەتدا دەژین‪،‬‬ ‫خۆڕاگر ترو بەهێزترن‪ ،‬دەشڵێت‪ :‬دەشتەكییەكان‬ ‫بەوە ناسراون‪ ،‬شیر و گۆشتی حوشتر دەخۆن‪،‬‬ ‫ئەمجۆرە خواردنانەش‪ ،‬كاریگەرە لەسەر خووڕەوشت‬ ‫و جەستەو خۆڕاگرییان‪ ،‬بۆیە جەستەو ریخۆڵەیان‬ ‫وەك جەستەو ریخۆڵەی حوشتر بەهێزو خۆڕاگر‬ ‫دەبێت و لەو زیانانە بەدوور دەبێت كە خەڵكی‬

‫شار بەهۆی خۆراكە زیانبەخشەكانەوە تووشیان‬ ‫دەبێت‪ ،‬هەربۆیە نەخۆشی و مردن لە ناویان كەمترە‬ ‫لە خەڵكی شارەكان‪ .‬هەروەها خەلدون دەڵێت‪:‬‬ ‫دەشتەكییەتی هۆكاری دالوەرییەو مرۆڤی وەحشی‬ ‫لە مرۆڤی شارستانی دالوەرترە‪ ،‬چونكە ئەمجۆرە‬ ‫مرۆڤە وەحشیانە هەرچەند زیاتر لە ئاوەدانی نزیك‬ ‫ببنەوەو لە شوێنە دەشتەكییەكان دووربكەونەوە و‬ ‫بە ناز و نیعمەتەوە بژین‪ ،‬خوو بەو ژیانەوە دەگرن‬ ‫و سیفەت و نەریتە دەشتەكییەكانیان نامێنێت و‬ ‫كەم دەبێتەوە‪ ،‬بە هەمان ئەندازەش ئازایەتی و‬ ‫دالوەرییان نامێنێت‪ .‬ئیبن خەلدون بۆ سەلماندنی‬ ‫بۆچوونەكەی نموونەیەكی لە ژیانی گیانلەبەران‬ ‫هێناوەتەوەو دەڵێت‪ :‬ئەگەر بێت و گیانلەبەرە‬ ‫وەحشی و كێوییەكان بگرین و لە ماڵەكاندا بەخێویان‬ ‫بكەین و خۆراكی جۆربەجۆریان پێبدەین‪ ،‬دەبینین‬ ‫ئەو دڕندەییەیان نامێنێت و هێمن دەبنەوەو تەنانەت‬ ‫شێوەی رێوڕۆیشتن و زۆر جاریش رەنگ و شێوەیان‬ ‫دەگۆڕێت و بەگشتی بارودۆخیان ئاڵوگۆڕی بەسەردا‬ ‫دێت‪ .‬مرۆڤە وەحشی و دەشتەكییەكانیش‪ ،‬بە هەمان‬ ‫شێوەن‪ ،‬لە ژیان و گوزەرانیاندا لە وەحشیبوونەوە‬ ‫بەرەو شاریبوون و شارستانی دەچن و سیفات و‬ ‫تایبەتمەندییەكانیان گۆڕانكاری بەسەردا دێت ‪.‬‬

‫دەمارگیریی‬

‫كرۆكی فەلسەفە كۆمەاڵیەتی و سیاسییەكەی ئیبن‬ ‫خەلدون‪ ،‬لە دەوری بابەتێك دەخولێتەوە بە ناوی‬ ‫دەمارگیری و بەشێكی زۆریش لە موقەدیمەكەی بۆ‬ ‫ئەم بابەتە تەرخانكردووە‪ ،‬ئیتر دەمارگیری خێلەكی‬ ‫بێت یا نەتەوەیی یان ئایینی‪ ،‬ئەوا الی خەلدون‬ ‫رۆڵی بەیەكەوە بەستن و خۆبەهێزكردن دەگەیەنێت‬ ‫لە نێوان تاكەكانی خێڵێك‪ ،‬یان نەتەوەیەك‪ ،‬لە‬ ‫راستیدا‪ ،‬ئەم زاراوەیە لە وشەی (العب) واتە دەمار‬ ‫وەرگیراوە‪ ،‬یانی ئەوەی جوومگەكانی جەستەیەك‬ ‫بەیەكەوە دەبەستێت‪ ،‬یان بە مانا خێڵەكییەكەی‬ ‫بە هێزی بەیەكەوە بەستنی نێوان تاكەكانی خێڵێك‬ ‫دەوترێت‪ .‬ئیبن خەلدون پێی وایە دەمارگیری بە‬ ‫رەچەڵەك و بنەچەوە بەندە و تەنها لەناو خێڵە‬ ‫كۆچەرییەكاندا پەیدا دەبێ و لە بنەماشدا لەسەر‬ ‫رەچەڵەك دامەزراوە‪ ،‬ئەم رەچەڵەك و بنەچەیەش‪،‬‬ ‫الی كۆچەرییەكان دوورە لە تێكەڵبوون و خراپی‪،‬‬

‫چونكە ژیانی ئەوان پڕە‬ ‫لە زەحمەت و دوورن لە‬ ‫میللەتەكانی ترەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫دەشڵێت‪ :‬دەمارگیری لە‬ ‫كۆمەڵی كۆچەرییدا‪ ،‬ئەركی‬ ‫شوراو سەرباز دەبینێ بۆ‬ ‫پاراستنی ئەندامانی خێڵ‪ ،‬یان‬ ‫ئەركی پاراستن و بەرگریكردنە‬ ‫لە خێڵێك دژ بە خێڵێكی تر‪.‬‬ ‫لەم جۆرە ژیانەشدا‪ ،‬سەرۆك یان‬ ‫شێخی خێڵ رۆڵی دڵ بۆ جەستە‬ ‫كە(خێڵ)ە دەبینێ‪ ،‬بۆیە ناچارە دڵی‬ ‫دەستوپێوەندەكانی لە ئەندامانی خێڵ‬ ‫راگرێت و رۆڵی سەركردەیەكی بەهێز و‬ ‫دڵسۆز ببینێ‪ ،‬تا ئەم جۆرە دەمارگیرییەی‬ ‫لێ تێك نەچێت‪ ،‬چوونكە تێكچوونی دەبێتە‬ ‫هۆی هەڵوەشاندنەوەی ئەم پێكەوەبەستنەی‬ ‫نێو تاكەكانی خێڵ‪ ،‬دواجاریش شێخ و‬ ‫دەستوپێوەندەكانیشی بەرەو نەمان دەبات‪.‬‬ ‫هەروەها ئیبن خەلدون پێشی وایە دەمارگیری‬ ‫تەنها ئەركی بەرگری و پاراستنی ئەندامانی‬ ‫خێڵ نییە‪ ،‬بەڵكوو ئەگەر گەشتنە‬ ‫پلەیەك لە بەهێزی‪ ،‬بەوەوە‬ ‫ناوەستن و داوای پلەی‬ ‫بەرزتر دەكەن‪ ،‬تا دەگەنە‬ ‫سەروەری‪ ،‬ئەمەش راستەوخۆ‬ ‫پەیوەندی بە خێزانە بەهێزەكانی‬ ‫نێو خێڵە كۆچەرییەكانەوە هەیە‪،‬‬ ‫یان ئەگەر یەكێ لەو خێزانانەی خێڵ‬ ‫بۆی رەخسا بگاتەپلە و پایەیەكی‬ ‫بەهێز و بەتوانا‪ ،‬ئەوا دەتوانێ ئەو‬ ‫خێزانەی ئێستا فەرمانڕەوایی دەكات‪،‬‬ ‫ال ببات و خۆی بگاتە فەرمانڕەوایی و‬ ‫سەروەری‪ ،‬بەو پێیەی خێزانی یەكەم‬ ‫دەمارگیرییان الواز بووە بەهۆی یەكنەگرتن‬ ‫و خۆدانە دەست خوشی و رابواردنەوە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە‪ ،‬خێزانی دووەم‪ ،‬دەمارگیرییان‬ ‫بەهێزەو بەردەوامن لە سەختیی ژیان و دوورن‬ ‫لە خۆشی و رابواردن و تێكەڵبوون بە خەڵكانی‬ ‫ترەوە ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫بە ئاگاییەوە پەرژاوەتە سەر رووداوەکانی‬ ‫سەردەمەکەی و چۆن وزەی رەخنەگرانەی‬ ‫ئاراستە کردووە؛ دەستخەتی لێڵ و‬ ‫ناخۆشی عەرزوحاڵنووسەکان‪ ،‬یەکێک بووە‬ ‫لە گرفتەکانی ئەو سەردەمە‪ ،‬لەم میانەدا‪،‬‬ ‫داوای هەق و مافی چەند دەعواچی خوراو‬ ‫و پشتگوێ خراوە‪ ،‬دیارە لەمەیشدا مەبەست‬ ‫هەبووە‪ ،‬بەهەرحاڵ‪ ،‬لە رێی ئەم «ئیعالن»‬ ‫ەوە‪ ،‬تێدەگەین کە گرفتەکە لەوە گەورەترە‬ ‫کە تەنیا کەسێک یان چەند کەسێک تووشی‬ ‫ئەم دۆخە هاتبن‪ ،‬بەڵکو ئەم گرفتە (گرفتی‬ ‫دەستخەتناخۆشی) هێند تەشەنە و پەلی‬ ‫کوتاوە‪ ،‬کە کارێک بکات راستەوخۆ «داوەری‬ ‫مونفەریدی سلێمانی» لێی بێتە دەنگ‪ .‬لێرەدا‬ ‫ئەو بڕیارە وەک خۆی دەنووسمەوە و خوێنەر‬ ‫دەتوانێت لەگەڵ هەمان ئەو رووداوەی نێو‬ ‫چیرۆکی «مەسەلەی وێژدان» دا پێکی بگرێ‬ ‫و ئاست و رەنگدانەوەی ئیعالنە فەرمییەکە‬ ‫لە چیرۆکەکەدا ببینێتەوە‪ ،‬وشیاریی‬ ‫رەخنەگرانەی ئەحمەد موختار جافیش لە‬ ‫مەسەلەیەکی لەو جۆرە‪ ،‬درک بکات‪ ،‬هەروەها‬ ‫دەتوانێت سەرەتاتکێی کەشی پێچاوپێچ و‬ ‫وەڕزکەری ئیداری و هاوکات کافکایی‪ ،‬لێوە‬ ‫تەماشا بکات‪.‬‬ ‫جێی ئاماژە بۆ کردنە‪ :‬مامۆستا کەمال‬ ‫رەئووف محەمەد‪ ،‬ئەم ئاگادارینامە(جاڕنامە)ی‬ ‫لە کتێبی ئەدەبی نامەنووسینی کوردیدا‪،‬‬ ‫بە مەبەستی وردبوونەوەی لێکۆڵەران و‬ ‫خوێنەواران نواندووە‪]٥[.‬‬ ‫سلێمانی–‬ ‫مونفەریدی‬ ‫[داوەری‬ ‫عەرزوحاڵنووسەکان‬ ‫سلێمانی‬ ‫‪١٩٢٥/١٠/‬‬‫ئیعالن‬

‫مەسەلەی ویژدان‬

‫لە دەالقەیەکی نوێوە‬

‫(‪)15‬‬ ‫لەگەڵ شیعری نوێدا‪ ،‬چەمکی”هونەر‬ ‫ئاوێنەی واقیع”ە‪ ،‬هاڕە دەکات‪ .‬تەنها لەم‬ ‫دەسپێکەوە شیعری نوێ لەدایکدەبێ‪ .‬بە‬ ‫درێژایی مێژووی هاوچەرخی ئێمە‪ ،‬هەمیشە‬ ‫واقیع لەسەر کۆمەڵگەی ئێمە بارستایی هەبووە‪،‬‬ ‫شیعریش وەکو نووسراوی دیکە‪ ،‬هەوڵی داوە بە‬ ‫زمان دەسکاری ئەم واقیعە بکات‪ ،‬قسەی لەسەر‬ ‫بکات‪ ،‬پێناسەی بکات‪ ،‬وەسفی بکات و دواجار‬ ‫جۆرە هاودەمییەکی لەگەڵ دروست بکات‪ .‬گۆران‬ ‫دێت هەم وەسفی واقیع دەکات‪ ،‬هەم دەیدوێنێ‪،‬‬ ‫هەم بەکاریدەهێنێ‪ .‬لەنێوان “غەزەل” و‬ ‫“وەسفی سروشت” و بە “ئەنستریومان‪-‬کردن”ی‬ ‫زمان کۆتایی بە پڕۆژە شیعرییەکەی دەهێنێ‪.‬‬ ‫بە درێژایی شەست و حەفتا و هەشتاکانی‬ ‫سەدەی رابردوو‪ ،‬نموونەی زۆر دەگمەنی لێ‬ ‫بترازێ‪ ،‬لەسەر هەمان پێگە‪ ،‬بە هەمان دیدگا و‬ ‫تەنانەت بە هەمان تێگەیشتن لە زمان و واقیع‪،‬‬ ‫شیعری کوردییمان نووسیوەتەوە‪“ .‬هونەر‬ ‫ئاوێنە واقیع”ە درووشمە هەرە بااڵکەی بووە‪،‬‬ ‫واتە مرۆڤ لە رێگەی هونەرەوە دەتوانێ خۆی‬ ‫و کەموکوڕییەکانی و جوانی و ناشرینییەکانی‬ ‫و خەبات و چاالکی و پرسەکانی خۆی ببینێ‪.‬‬ ‫تا دوایی بێت‪ ،‬ئیش لەسەر ئەم کەموکوڕییانە‬ ‫بکات‪ ،‬بەڵکو بتوانێ دەسکاری واقیعەکەی‬ ‫بکات‪ .‬بەشێکی ئەم تێگەیشتنە هاوردەی‬ ‫دەرەوەی سنووری ئێمە بووە و پەیوەست بووە‬ ‫بەو تیۆرییانەی کە سەیری زمان و واقیعیان‬ ‫کردووە‪ .‬بەاڵم ئەوەی بە رووداو بینیمان‪،‬‬ ‫نووسین نەیتوانی دەسکاری واقیع بکا‪ ،‬دیدگای‬ ‫کۆمەڵگە تووشی گۆڕان و وەرچەرخانی مێژوویی‬ ‫بکات‪ ،‬چونکە هۆشیاریی لەسەر سنوورێکی‬ ‫دیارییکراو کرۆشک دەدات‪ .‬ئاڵووێری نێوان‬ ‫واقیع و زمان بە نەزۆکی دەمینێتەوە‪.‬‬ ‫شیعر نە واقیع دەگۆڕێ‪ ،‬نە ئیشی ئەوە‪.‬‬ ‫کاتێک ئەم ئەرکە دەکات بە ئەرکی خۆی‪،‬‬ ‫ئاڕاستەی جیاواز لەمەڕ ئامانجی شیعرەوە‬ ‫دروست دەبێ‪ .‬دواجاریش بابەت دروست دەبێ‪.‬‬ ‫جا ئەم بابەتانە نیشتیمانی بن یا لەبارەی‬ ‫فەمینیسمەوە بنووسرێن یا پەروەردەی منداڵ‬ ‫و قوتابی بخەنە ئەستۆی خۆیان‪ ،‬جیاوازییان‬ ‫نییە‪ .‬هەموو بابەتێک شیعر دەشێوێنێ‪ ،‬با‬ ‫بابەتی هاوچەرخ و هەنووکەییش بێ‪ ،‬با بابەتی‬ ‫مرۆڤدۆستانە و خەمی جیهانیشی لەکۆڵ‬ ‫هەڵگرتبێ‪ .‬رەنگە دواجار هەر بابەتیش بێ‬ ‫ببێتە هۆی مەرگی شێواز!‬ ‫شێواز و دەنگی شاعیر یەک شتن‪ ،‬پێکڕا‬ ‫سەرهەڵدەدەن‪ ،‬پێکرا دێنە بوون‪ .‬ئەگەر شیعر‬ ‫درێژکراوەی جەستەبێ‪ ،‬هەڵبەتە شێواز دەبێتە‬ ‫نەبرەی شاعیر‪ ،‬خۆیەتیی شاعیر دەسنیشان‬ ‫دەکات‪ ،‬وەک پەنجەمۆر نەخشە و سنووری‬ ‫شاعیر دیاریی دەکات‪ .‬هزر و فەزای شاعیر‬ ‫لەنێو ئەو نەبرەیەدایە‪ ،‬نەک لەناو پەیامەکانی‪،‬‬ ‫ریشاڵەکانی لە ناو ماهییەتی دەقدا ون دەبن‪،‬‬ ‫دەتوێنەوە و دەبن بە یەک‪ .‬لەم سەروبەندەدا‪،‬‬ ‫شیعر دەبێتەوە بە زمانی یەکەم‪ ،‬زمانی‬ ‫سەرەتایی کە بوون و گەردوون تێکدەئاڵێنێ‪،‬‬ ‫یەکێتیی ونبوو دەدۆزێتەوە‪ ،‬بێ ناو و بێ‬ ‫ناونیشان دەدۆزێتەوە‪ ،‬بێ زمان دەهێنێتە‬ ‫سەر شانۆی بوون‪ ،‬هەودا نادیارەکانی بوون‬ ‫بەسەردەکاتەوە و نەگوتراو دەڵێتەوە‪.‬‬ ‫پەیام شیعر لەناو دەبات‪ .‬چونکە‬ ‫پەیام شیلەی بابەتە‪ ،‬چۆڕاوگەی واقیعە‪،‬‬ ‫کورتکردنەوەی دەقە بۆ بچووکترین ماددە‪.‬‬ ‫چونکە هەردەمێک توانیمان پەیام لە دەقی‬ ‫شیعریی جودا بکەینەوە‪ ،‬ئەودەم دەبێتە مەرگی‬ ‫راستەقینەی دەقی شیعریی‪ .‬ئەنجەتی بوونێتی‬ ‫خۆی لەدەست دەدا‪ ،‬وەکو وشە‪ -‬خاشاک دەبن‬ ‫بە بار بەسەر خودی پەیامەکەوە‪ .‬ئەودەم‬ ‫سەرجەم ئەو چنینانەی کە پەیامیان پێ‬ ‫رازاندراوەتەوە‪ ،‬دەبن بە پاشماوەیەکی بێکەڵک‪،‬‬ ‫دەبن بە دێکۆر‪ ،‬دەبن بە زیادەڕەویی‪.‬‬ ‫ئایا ئەمە بە مانای نیهیلیسم دێ؟ ئایا‬ ‫شیعر عەدەمییەتێکی رووتە؟ پەالسیۆ‪ ،‬بیناساز‬ ‫و هونەرمەندێکی بەناوبانگی ئیسپانییە‪ ،‬لەمەڕ‬ ‫هونەرەوە رستەیەکی زۆر ورد و رێکی هەیە‬ ‫کە دەڵێت‪“ :‬هونەر وەک راکێشانی تێل‪/‬‬ ‫سیمێک وایە‪ ،‬درێژ بکرێتەوە تا ئەو رادەیەی‬ ‫کە ئیدی هونەرمەند هەست دەکات دەبێ‬ ‫راکێشانەکە راگرێ‪ ،‬چونکە لەمە زیاتر سیمەکە‬ ‫دەپچڕێ‪ ”.‬ئەم هاوسەنگییە زۆر مەبەستە‪،‬‬ ‫جۆرە ئەکرۆپاتییەکی دانسقەیە‪ ،‬هاوسەنگییەکی‬ ‫بێوێنەیە لە دنیایەکی ناهاوسەنگ‪ ،‬دۆزینەوەی‬ ‫پنتێکە لەناو جووڵەیەکی هەمیشەییدا‪.‬‬

‫یار حەمەسوور‬ ‫بەخت‬

‫‪١‬‬ ‫بە شێوەیەکی بەرباڵو دەتوانین ئەدەبی‬ ‫گێڕانەوە (رۆمان‪ ،‬نۆڤلێت‪ ،‬چیرۆکی درێژ‬ ‫و کورت) دابەشبکەین بەسەر دوو پۆلدا؛‬ ‫پۆلێکیان لە ئەنجامی کاریگەرییەکانی‬ ‫سەردەمەوە دەنووسرێن و رووداو و کەسایەتیی‬ ‫زەمەنەکەی خۆیان دەکەن بە تێمای سەرەکیی‬ ‫گێڕانەوە‪ ،‬لە بەرامبەردا‪ ،‬دەتوانین پۆلی دووەم‬ ‫وەها باس بکەین‪ ،‬کە دوورونزیک پەیوەندی‬ ‫بە رووداو و کەسایەتییەکانی ئەو زەمەنەوە‬ ‫نییە کە تێیدا دەنووسرێت‪ ،‬بەڵکوو لە رێی‬ ‫خەیاڵ و فەنتازیی تایبەتی نووسەرەکەیەوە‪،‬‬ ‫تێمایەکی جیا و نوێخولقاو دەسازێنێت و‬ ‫پەرەی دەدات‪ .‬بێئەوەی گرنگی هیچکام لەو‬ ‫دوو پۆلە کەموکورت بکەینەوە‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بڵێین لە هەردوو پۆلەکەدا دەقی جدی و‬ ‫گرنگ بەرهەمهاتووە و دێت‪ ،‬ئەوە تەنیا توانا‬ ‫و دەسەاڵتی نووسەرە بڕیاری باش و خراپیی‬ ‫هەرکام لەو پۆالنە دەدات‪.‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫«مەسەلەی ویژدان‪ ،‬یان‪ :‬چۆن بووم بە‬ ‫خانەدان» ی شاعیر ئەحمەد موختارجاف‪،‬‬ ‫یاخود بەپێی دەستنووسە بنەڕەتییەکە‬ ‫«مەسئەلەی ویجدان»[‪ ]١‬یەکێکە لە چیرۆکە‬ ‫دەستپێک و سەرەتا کۆنەکانی ئەدەبیاتی‬ ‫کوردیمان‪ ،‬گەرچی بەشێک لە گرنگی ئەم‬ ‫دەقە بە هۆکاری درەنگ باڵوکردنەوەی‪،‬‬ ‫فەوتاوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەیشدا‪ ،‬لەپاڵ چەند‬ ‫دەقی کەم و بچکۆلەی تردا‪ ،‬دەبێ بە سەرەتا‬ ‫و بناغەی مێژووی ئەدەبیاتی گێڕانەوەی‬ ‫کوردی‪ .‬ئەم چیرۆکە لە سااڵنی (‪١٩٢٧‬‬ ‫ ‪ )١٩٢٨‬دا نووسراوە و لە ساڵی (‪)١٩٧٠‬‬‫دا لە الیەن «دکتۆر ئیحسان فوئاد» ەوە‪،‬‬ ‫باڵوکراوەتەوە‪ .‬ئاشکرایە ئەحمەد موختارجاف‬ ‫یەکێکە لە شاعیرە شێوەکالسیکەکانی کورد‪،‬‬ ‫لە بنەماڵەیەکی ناسراو و خانەدان لە هەڵەبجە‬ ‫لەدایکبووە؛ لە باوکەوە وەسمان پاشا و لە‬ ‫دایکیشەوە عادیلەخانم‪ .‬لەبارەی ژیان و‬ ‫شیعرەکانیەوە‪ ،‬گەلێک بابەت و لێکۆڵینەوە‬ ‫نووسراون‪ ،‬زۆر الیەنی نهێنی و داهێنەرانەی‬ ‫کارەکانی تاوتوێ و کەشف کراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی بە لێڵی و نەزانراوی ماوەتەوە‪،‬‬ ‫هۆکاری کوشتنەکەیەتی‪ ،‬چەند بۆچوون و‬ ‫لێکدانەوەی جیاوازی بۆ کراوە‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫مەتەڵە و هەڵنەهێنراوە‪ ،‬تا نوێترین چاپی‬ ‫کۆبەرهەمەکەی‪ ،‬کە فەرهاد شاکەلی لە‬ ‫پێشەکییە زانستی و چڕوپڕەکەیدا‪ ،‬لە رێی چەند‬ ‫سەرچاوە و وردبوونەوەوە‪ ،‬رووی راستیی ئەم‬ ‫مەسەلەیەی هەڵماڵیوە و «حامیدبەگی کوڕی‬ ‫مەجیدبەگی کوڕی وەسمان پاشای جاف» بە‬ ‫بکوژی ئەحمەد موختار دادەنێت‪ ،‬حامیدبەگ‪،‬‬ ‫کە دەکاتە برازای ئەحمەد موختار و بە تەمەن‬ ‫دە ساڵ لە ئەحمەدی مامی گەورەتر بووە‪،‬‬ ‫کارەکەی لە گوزەری دوو چەکدارەوە ئەنجام‬ ‫داوە بە ناوەکانی «ف‪.‬ن‪ ».‬و «س‪.‬ح» کە‬ ‫راستەوخۆ پاش کوشتنی ئەحمەد موختار‬

‫لەگەڵ حامیدبەگ بۆ بەغداد هەاڵتوون و‬ ‫دواتریش لەگەڵی گەڕاونەتەوە بۆ هەڵەبجە‪.‬‬ ‫دوای هاتنەوەی‪ ،‬حامیدبەگ دەبێت بە قایمقام‬ ‫و پاشان ئەندامی پارلەمانی عێراقیش‪ ،‬واتە‬ ‫هەمان پلە و پۆستی ئیداری و سیاسی ئەحمەد‬ ‫موختار‪ .‬باسەکەی شاکەلی بە زۆر وردەکاری‬ ‫و زانیاریی تر لە بارەی عەشیرەتی جاف و‬ ‫حامیدبەگ و هاوەڵەکانییەوە دەوڵەمەندە‪،‬‬ ‫بەمەیش بەشێکی زۆر لەو ناڕوونی و لێڵییە‬ ‫ئەدەبی و مێژووییەی لەسەر کوشتنی ئەحمەد‬ ‫موختار دروست بووە‪ ،‬روون دەبێتەوە‪)٢( .‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫«مەسەلەی ویژدان» بەسەرهاتی ویژدانی‬ ‫بیمار و پڕ ئازار و ئەشکەنجەی ئینسانێکی‬ ‫سادەدڵە بە ناوی زۆراب ئەفەندی‪ ،‬ویژدانێک‬ ‫کە بە بەرچاوی خۆیەوە لەدەست دەچێت‪،‬‬ ‫ئەویش لە الیەن کۆمەڵگەیەکەوە کە بێویژدانی‬ ‫تێیدا سەروەرە و برەوی هەیە‪ .‬زۆراب ئەفەندی‬ ‫لە خێزانێکی هەژاری بێ دایک و باوک گەورە‬ ‫بووە‪ ،‬نیمچەخوێنەوارە‪ ،‬مووچەخۆرێکی‬ ‫بچوکە‪ ،‬هیچ بیروڕایەکی تایبەتی نییە –‬ ‫وەک ئەوەی یەکێک بێت لە ریزی درێژی‬ ‫کارمەندەکانی ئەدەبی پیترسبوورگی سەدەی‬ ‫هەژدە‪ ،‬کە نووسەرانێکی وەک دۆستۆیفسکی‪،‬‬ ‫گوگووڵ‪ ،‬تورگنێڤ‪ ،‬چێخۆف و‪ ...‬هتد‪..‬‬ ‫بەرجەستەیان کردوونەتەوە‪ ،‬بە چارەنووسی‬ ‫خۆی رازییە‪ ،‬بەاڵم کۆمەڵگە کنەی دەدات‪،‬‬ ‫دەبێت کار بکات‪ ،‬پارەی زیادتر و زیادتر‬ ‫پاشەکەوت بکات‪ ،‬بۆ ژیانێکی باشتر – تۆ‬ ‫بخوێنەوە‪ :‬پیستر! دەچێتە دووی کار‪ ،‬سەرەتا‬ ‫الی مەال و مەالژنێک‪ ،‬ئەم دووە لەسەر دزی‬ ‫و فزی دەژین‪ ،‬دەفتەری حساب وکتابیان پڕە‬ ‫لە غەلوغەش‪ ،‬لە قەرزی زیاد‪ ،‬لە ساختەکاری‬ ‫و‪ ...‬زۆراب لەمە ئاگاداریان دەکاتەوە‪ ،‬پێیدا‬ ‫هەڵدەشاخێن و‪ ...‬لەوێ دەڕوات [دەردەکرێت]‬ ‫ئەمە سەرەتای کەوتنی ویژدانە‪ ،‬سەرەتا سڕو‬ ‫دواتر خۆشەی دەکات‪ .‬زۆراب تێوەدەگلێ‪.‬‬

‫دێتە شار [سلێمانی] شار وەک زەلکاوێکی‬ ‫گەورە لە خۆیدا قوتی دەدات‪ ،‬تا بینەقاقا‪.‬‬ ‫هەر لەو سەرایەدا کۆمەڵی عەرزوحاڵچی‬ ‫دەبینێ‪ ،‬ئەمیش بە حیساب کوێرەخەتێکی‬ ‫هەیە و خوێنەوارە‪ ،‬بڕیار دەدات دەست بکاتە‬ ‫عەرزوحاڵنووسین‪ ،‬چەند تەبەق کاخەز و‬ ‫دوو سێ ئووچ و هەندێک مرەکەب دەکڕێ و‬ ‫لە سووچێکی دەروازەی سەرادا‪ ،‬دەبێت بە‬ ‫عەرزوحاڵنووس‪.‬‬ ‫یەکێک لە دیمەنە ورد و شاعیرانەکانی ئەم‬ ‫چیرۆکە‪ ،‬ماجەرا و هێنان و بردنی رەئیسی‬ ‫مەحکەمە و زۆراب ئەفەندییە؛ ئەویش لەو‬ ‫کاتەدا زۆراب بەهۆی دەعواچییەکەوە‪ ،‬کە‬ ‫عەرزوحاڵی بۆ نووسیوە‪ ،‬بانگ دەکرێتە‬ ‫مەحکەمە‪ ،‬رەئیسی مەحکەمە بە هۆی خەتی‬ ‫ناشیرین و شقلیوپقلی‪ ،‬حوکمی زیندانی‬ ‫زۆراب ئەفەندی دەدات‪ ،‬پاش کەمێک دەم و‬ ‫لووت کوتانەوە‪ ،‬زۆراب نووسراوی حوکمەکەی‬ ‫دەخوێنێتەوە‪ ،‬دەبینێ دەستخەتی رەئیسی‬ ‫مەحکەمە‪ ،‬زۆر لە دەسخەتی خۆی ناشیرینتر‬ ‫و ناڕێکترە‪ ،‬چما هەر خوێنەواری هەبێت! ‪-‬‬ ‫بیرخەرەوەی هەمان دەستەواژەی سەدەکانی‬ ‫ناوەڕاستی فەڕەنسا‪ :‬خۆ پاشا رووتە!‪ -‬زۆراب‬ ‫ئەفەندی بەم ئاوایە و بە هەناسەساردییەوە‬ ‫دەڵێت‪« :‬خودا قودرەت قابیلی تۆیە‪ ،‬یەکێ‬ ‫لەسەر خەتناشیرینی محاکەمە دەکرێت‪،‬‬ ‫یەکێ لەبەر خەتناشرینی‪ ،‬مەسعود بووەو‬ ‫بەختیارە!»[‪ ]٣‬کۆتایی ئەم محاکەمە‬ ‫بەرتیلە‪ ،‬چونکە حوکم بەپێی قانوونی‬ ‫عەشایەرە نەک قانوونی نووسراو! زۆراب‬ ‫ئەفەندی پارە دەدات‪ ،‬نەک هەر ئازاد‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫دوو دانە لە عەرزوحاڵنووسەکانی سەرایشی‬ ‫بۆ دەردەکەن! «بەرتیلم دا تا کارێکی وا و‬ ‫فەرمانێکی ئەوتۆ دەربکرێت‪ ،‬هەر من بتوانم‬ ‫عەرزوحاڵ بنووسم‪ ]٤[».‬لێرەشدا نیگای‬ ‫رەخنەگرانەی ئەحمەد موختار جاف‪ ،‬بەگوڕو‬ ‫بەکارانە‪ ،‬پەردە لەسەر دزێوی و داڕزاوی‬ ‫دەسەاڵتی سەردەمەکەی هەڵدەداتەوە‪.‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫«مەسەلەی ویژدان» لە پۆلی ئەو‬ ‫چیرۆکانەیە کە لە هەناو زەمەنەکەیانەوە‬ ‫دەڕسکێن‪ ،‬رەخنەی زەمەنەکەی خۆیان‬ ‫دەکەن‪ ،‬بێ ئەوەی بچووکترین رووداوی‬ ‫چەپەڵ و هاواری بێدادی تێپەڕ بکەن‪ .‬ئەم‬ ‫دەقە لە خانەی ریالیزمی رەخنەگرانەدا جێ‬ ‫دەگرێ‪ ،‬واقیعی مەوجوود بە وردی شەنوکەو‬ ‫دەکات‪ ،‬هەریەک لەو رووداوانەی ئەم دەقە‬ ‫نیشانگریان دەکات‪ ،‬رووداوی سەردەمەکەی‬ ‫خۆین‪ ،‬واتە سااڵنی پاش یەکەم جەنگی‬ ‫جیهانی و دروستبوونی یەکەمین حوکوومەتی‬ ‫میللی کوردستان‪ ،‬هاوکات سەردەمێکی‬ ‫پڕ ئاشووب و دەاڵندنی گەندەڵی‪ .‬لێرەدا‬ ‫لەبەر رۆشنایی یەکێک لەو «ئیعالن» انەی‬ ‫لە ژمارە‪١٩٢٥/١٠/٢٢ ،٤٥ :‬ی رۆژنامەی‬ ‫«ژیانەوە»دا باڵوکراوەتەوە‪ ،‬دەیسەلمێنین‬ ‫کە چیرۆکی «مەسەلەی ویژدان» چەند‬

‫لەو رۆژەوە کە لە سلێمانیدا مەحکەمە‬ ‫تەشەککولی کردووە‪ ،‬چەند ئیستیدعایەک‬ ‫تەقدیم مەحکەمە کراوە‪ ،‬لەبەر ئەمەی‬ ‫موافیقی قانوون نەنووسرا بوو‪ ،‬مەجبووری‬ ‫قوبووڵنەکردنی ئەو ئیستیدعایانە بوون‪.‬‬ ‫ئەمەیش مووجیبی زەرەری ساحێب‬ ‫دەعوایە کە بێ فائیدە پارەی پووڵ و کرێی‬ ‫عەرزوحاڵچییان لەکیس دەچێت‪.‬‬ ‫لەبەر ئەمە بۆ موحافەزەی حوقووقی‬ ‫ئەهالیی‪ ،‬ئیعالنی ئەو کەسانە دەکەین کە‬ ‫عەرزوحاڵ دەنووسێ‪ ،‬لەمەوپاش هەر کەسێک‬ ‫موراجەعەتیان پێ بکات‪ ،‬الزمە حەقیقەتی‬ ‫دەعواکەیان تێبگەن ئەمجا بینووسن و‬ ‫ئەگەر نەیانتوانی تێی بگەن‪ ،‬بۆ تێگەیشتنی‬ ‫تەسویری ئەو دەعوایە‪ ،‬موراجەعەت بە‬ ‫قەڵەمی مەحکەمە بکەن و لە پاش ئەوە‬ ‫عەرزوحاڵ بنووسن‪ ،‬وە ئیال مەحکەمە پارەی‬ ‫پووڵ و کرێی ئەو ئیستیدعایە کە موافیقی‬ ‫قانوون نەبێ و مەحکەمە قوبووڵی نەکا‪ ،‬لێی‬ ‫تەزمین و تەسلیم بە ساحێبی دەکات‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەمەیش هەر لە دەعوای سوڵحدا مەحکەمە‬ ‫دەتوانێ بێ ئیستیدعا دەعوا قوبووڵ بکا‪،‬‬ ‫بە ئەو شەرتە ساحێب دەعوا بە قەڵەمی‬ ‫مەحکەمە موراجەعەت و دەعواکەی زەبت‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫عەرزوحاڵچییەکان ئەگەر بۆ مەحکەمە لە‬ ‫ئیستیدعانووسینی ئوسووڵییدا ئیسڕار بکەن‪،‬‬ ‫لە عەرزوحاڵچیەتی مەنع دەکرێت!‬ ‫حاکمی مونفەریدی لیوای سلێمانی][‪]٦‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫[‪ ]١‬کۆبەرهەمی ئەحمەد موختارجاف‪،‬‬ ‫ئامادەکردن و پێداجوونەوەی‪ :‬کاروان عوسمان‬ ‫خەیات(ڕێبین)‪ ،‬ئینتشاراتی کوردستان‪،‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪.٢٠١٩‬‬ ‫[‪ ]٢‬فەرهاد شاکەلی (پێشەکی)‪،‬‬ ‫کۆبەرهەمی ئەحمەد موختارجاف‪...‬‬ ‫[‪ ]٣‬مەسەلەی ویژدان‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫موختاربەگی جاف‪ ،‬پێشەکی و لێکۆڵینەوە‪:‬‬ ‫د‪ .‬ئیحسان فوئاد‪ ،‬بەڕێوەبەرێتیی چاپ و‬ ‫باڵوکردنەوەی سلێمانی‪ ،‬چاپی دووەم‪.٢٠٠٦ ،‬‬ ‫[‪ ]٤‬هەمان سەرچاوەی سێیەم‪.‬‬ ‫[‪ ]٥‬ئەدەبی نامەنووسینی کوردی‪،‬‬ ‫لێکۆڵینەوە و وردبوونەوە و کۆکردنەوەی‪:‬‬ ‫کەمال ڕەئووف محەمەد‪ ،‬جزمی ‪ ،٣‬دەزگای‬ ‫ئاراس‪ ،‬چاپی یەکەم‪ ،‬هەولێر ‪.٢٠٠٤‬‬ ‫[‪ ]٦‬ڕۆژنامەی ژیانەوە‪ ،‬ژمارە (‪،)٤٥‬‬ ‫(‪٢٢‬ی تشرینی یەکەم ‪ ،)١٩٢٥‬لە کتێبی‪:‬‬ ‫ژیانەوە و شوێنی لە ڕۆژنامەنووسیی کوردیدا‬ ‫(‪ ،)١٩٢٦ - ١٩٢٤‬عەبدوڵاڵ زەنگەنە‪ ،‬پێشەکی‬ ‫و پێداچوونەوەی‪ :‬د‪ .‬کەمال مەزهەر ئەحمەد‪،‬‬ ‫دەزگای چاپ و باڵوکردنەوەی موکریانی‪،‬‬ ‫چاپی یەکەم‪ ،‬هەولێر ‪.٢٠٠٠‬‬

‫ئیعالنەکەی ڕۆژنامەی ژیانەوە لەسەر‬ ‫(عەریزەنووسە خەت ناخۆشەکان)‬

‫‪13‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫کۆبەرهەمەکانی‬ ‫شێخ سەالم باڵودەکرێتەوە‬ ‫کولتووری زەمەن‬ ‫دوێنێ ئێوارە لە هۆڵی (عیزەدین مستەفا‬ ‫ڕەسوڵ‪ ،‬لە شاری جوان) مەراسیمی باڵوکردنەوەی‬ ‫کۆبەرهەمەکانی شاعیری گەورەی کورد “شێخ‬ ‫سەالم” بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫کۆبەرهەمی ئەم شاعیرە‪ ،‬جگە لە شیعرەکانی‪،‬‬ ‫بۆ یەکەمینجار شانۆگەرییەکی باڵونەکراوەو‬ ‫کۆمەڵێ وتار و چەند چیرۆکێک و شیعرەکانی‬ ‫خەییام بە کوردیی‪ ،‬لە دوو توێی سێ بەرگدا‬ ‫کۆکراوەتەوە‪.‬‬

‫کاروان عوسمان خەیات‪ ،‬ئامادەکاریی‬ ‫کۆبەرهەمەکانی شێخ سەالم‪ ،‬لە لێدوانێکدا بۆ‬ ‫“کولتووری زەمەن” وتی‪( :‬کۆبەرهەکانی شاعیری‬ ‫نەتەوەیی شێخ سەالم‪ ،‬ماوەی دوو ساڵە بەردەوام‬ ‫کارم تێداکردووە‪ ،‬پێشتر یش لە ساڵی ‪١٩٥٨‬‬ ‫دیوانی شێخ سەالم‪ ،‬بە سانسۆرێکی قوورس‪،‬‬ ‫بەشێکی چاپ بووە‪ ،‬پاشتر لە ساڵی ‪١٩٩١‬‬ ‫جارێکی تر ئەم دیوانە شیعرییە چاپکراوەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەموو شیعرەکانی نەبووە‪ .‬من شیعر و‬ ‫زۆربەی بەرهەکانیم کۆکردووەتەوە‪ ،‬وتارەکانی‪،‬‬ ‫شیعرە وەرگێڕاوەکانی خەییامم‪ ،‬کە شێخ سەالم‬ ‫کردوونی بە کوردیی‪ ،‬هەمووین لە سێ بەرگدا‬

‫کۆکردووەتەوە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی بۆ یەکەمینجار‬ ‫شێخ سەالم‪ ،‬شانۆگەرییەکی دەستنووسی هەبووە‬ ‫کە خۆی نووسیوویەتی بەناوی(جولەکەی‬ ‫کۆڵگێڕ) ئەویشم لەم کۆبەرهەمە سێ بەرگەدا‬ ‫کۆکردووەتەوە‪).‬‬ ‫سەبارەت بەوەی چۆن و بە چ ڕێگەیەک شیعر‬ ‫و بەرهەمەکانی ئەم شاعیرەی ساغکردووەتەوە‪،‬‬ ‫ئامادەکاری کۆبەرهەمەکانی ئەم شاعیرە وتی ‪( :‬بە‬ ‫گەڕان و ماندووبوونێکی زۆر‪ .‬هەندێکیان دەستنووس‬ ‫بوون و هەندێکیشیان ئەو دەقانەن کە نەجمەدین‬ ‫مەال بە خەتی خۆی نووسیوونییەتەوەو جارێکی تر‬ ‫من لەم کۆبەرهەمانەدا‪ ،‬کۆمکردوونەتەوە‪).‬‬

‫‪ 10‬شیعری کورتی رەسوڵ یۆنان‬ ‫‪1‬‬ ‫گــەر تۆ نەبوویتایە من تەواو‬ ‫بێكار بووم‬ ‫كارێكــم نییە لە دنیادا‬ ‫جگە لە خۆشەویســتی تۆ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫سەرزەوییە دوورەكان جوانن‬ ‫پراگ‪ ،‬ئەستەنبوڵ‪،‬‬ ‫ئەمســتردام‪ ...‬و تۆیش وەك‬ ‫سەرزەمینە دوورەكان جوانی‬ ‫دووری جوانە‬ ‫نزیك مەبەرەوە خۆشەویستم!‬ ‫‪3‬‬ ‫كاتێــك ئەو دێت‪ ،‬من دەڕۆم‬ ‫وەك خۆر و سێبەر‬ ‫كاتێــك من دێم‪ ،‬ئەو دەڕوات‬ ‫وەك پاییز و پەڕەســێلكە‬ ‫ئەمەیش یاریی ئەبەدییە‬ ‫نە كەسێك دەیباتەوەو‬ ‫نە كەسێك دەیدۆڕێنێ‪.‬‬

‫توێژینەوەی میدیایی‬

‫لە ئێستادا میدیا و بەرپرسیارێتی میدیایی‬ ‫لە هەموو ژانرەکانی تر لەبەردەم ئەگەری‬ ‫نابەرپرسیارێتی و بێ پالنیدایە‪ .‬میدیا داهێنراوێکی‬ ‫مرۆڤە بۆ بەدەستهێنانی زانیاریی و گەیاندنی‬ ‫زانیاریی راست و دروست‪ ،‬بە هاوکاریی رەگەز و‬ ‫پێکهاتە جیاوازەکانی‪ .‬بەاڵم پاش قۆناغی جەنگی‬ ‫سارد و فراوانبوونی چەمکی گڵۆبالیزم و سیستەمی‬ ‫نوێی جیهانی‪ ،‬چەمکی میدیا لە دنیای هاوچەرخدا‪،‬‬ ‫چەندین رەهەند و رووخساری جیاوازی دەرکەوت‪.‬‬ ‫کە هەریەکەیان بۆ خۆی ناسنامە و شوناسێکی‬ ‫جودای هەیە‪.‬‬ ‫میدیای کوردی لە ئێستادا لەبەردەم دووڕیانی‬

‫بەرپرسیارێتی و سەرگەردانییەکی گەورەدایە‪،‬‬ ‫هۆکاری ئەمەش زۆرن‪ ،‬یەکێ لەوانە نائامادەیی‬ ‫و پاسیڤی ناوەندی ئەکادیمییە لە خستنە رووی‬ ‫میدیایەکی پڕۆفیشناڵ و دروست و بێ زیان‪.‬‬ ‫بەتایبەتیش لە نائامادەیی توێژینەوەی ئەکادیمیی‬ ‫کاریگەر لەسەر ناوەندی میدیایی کوردی‪ ،‬هێندەی‬ ‫تر ڕۆڵی میدیای لە ناوەندەکەدا نادیار کردووە‪.‬‬ ‫(توێژینەوەی میدیایی)‪ ،‬ناوی نۆبەرەی کتێبی‬ ‫رێکخراوی چاودێریی میدیای کوردی “چمک”ە‪ ،‬ئەم‬ ‫کتێبە لەالیەن د‪ .‬یەحیا رێشاوی ئامادەکراوەو لەم‬ ‫رۆژانەدا باڵوکراوەتەوە‪.‬‬ ‫توێژینەوەی میدیایی‪ ،‬لە دە توێژینەوەی وردی‬ ‫ئەکادیمی و میدیایی ناوەندی میدیای کوردیی‬ ‫پێکهاتووە‪ ،‬کە بە شێوەی تیۆری و پڕاکتیکی‪،‬‬

‫‪4‬‬ ‫نە بە خاتری شــیعر‬ ‫نــە بە خاتری جۆرێكی تر‬ ‫نووسین‬ ‫ماڵەكەی من‬ ‫بــۆ دوو كەس چكۆلە بوو‬ ‫هەربۆیە تەنیا مامەوە!‬ ‫‪5‬‬ ‫نان‪ ،‬ئاو‪ ،‬پەنجەرەی رووەو‬ ‫خۆر و‬ ‫جارجارێ زەماوەندێك خودا‬ ‫چ پێناسەیەكی هەیە‬ ‫لە كۆاڵنە هەژارنشینەكاندا‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫هەتاو دووژمنمە‬ ‫هەور دووژمنمە‬ ‫كامێرا دووژمنمە‬ ‫فۆتۆگرافەر دووژمنمە‬ ‫لە هەموو وێنەكاندا‬ ‫تۆ سپیی‬

‫توێژەر ئامادەیکردووە و لە دووتوێی ئەم کتێبەدا‬ ‫باڵویکردووەتەوە‪.‬‬ ‫ناونیشانی هەندێ لە توێژینەوەکانی ئەم‬ ‫کتێبە‪ ،‬بریتین لە (رۆڵی تەلەفزیۆنە کوردییەکان‪،‬‬ ‫لە پەرەپێدانی رێنووسی کوردیدا‪ ،‬رۆڵی ماسمیدیا‬ ‫لە بەرهەمهێنانی واتای کۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬رۆژنامەنووسی‬ ‫لۆکاڵی لە باشووری کوردستان‪ ،‬پێگەی ژن لە‬ ‫کەناڵە ئاسمانییە کوردییەکاندا)‪.‬‬

‫شازادەی حەمام‬

‫شازادەی حەمام بیرەوەرییەکانی توێژەر و‬ ‫نووسەری ناوداری ئێرانی د‪.‬محەمەد حسێن پاپولی‬ ‫یەزیدییە‪ ،‬تەها سێکانیانی لە زمانی فارسییەوە‬ ‫وەریگێڕاوە بۆ کوردی و ساڵح بێچار پێداچوونەوە‬

‫لێ من رەشم‬ ‫گەردوون و مرۆڤەكانی‬ ‫رێككەوتوون‬ ‫تــا من لە تاریكیدا بژیم!‬ ‫‪7‬‬ ‫كە مناڵ بووم‬ ‫هەمیشــە لە باخە گوێزەكاندا‬ ‫دەخوالمەوە و‬ ‫دەستەكانم بۆنی گوێزیان‬ ‫لێدەهات‬ ‫بێگومان گەورە نەبووم‬ ‫سمۆرەكان‬ ‫خەونەكانــم كون كون دەكەن‪.‬‬ ‫‪8‬‬ ‫هەموو شــتێك تەواو بوو‬ ‫سەركەوتییە‬ ‫شەمەندەفەرەكەو رۆیشتی‬ ‫ئێســتا دەبوو لە شارێكی‬ ‫دوور بیــت لە دڵی مندا چی‬ ‫دەكەیت‪.‬‬

‫و داڕشتنەوەی‬ ‫بۆکردوە‪ .‬لە چاپخانەی کارۆ بە چاپێکی نەخشین‬ ‫و ناوازە چاپ و باڵوکراوەتەوە‪.‬‬ ‫بەرگی سێیەمی شازادەی حەمام‪ ،‬چیرۆک و‬ ‫یادەوەرییەکانی د‪.‬محەمەد حسێن پاپولی یەزدییە‪،‬‬ ‫بە زمانێکی نەرم و پڕ چێژ‪ .‬لە بەرگی یەکەم و‬ ‫دووەمدا‪ ،‬کە پار ساڵ چاپ و باڵوکرایەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫نووسەرە بیرەوەریی خۆی و شوێن و زێدی لە‬ ‫منداڵییەوە تا چوونە زانکۆی سۆربۆن و خوێندنی‬ ‫بااڵی بە زمانێکی پڕ لە ئەفسوون و چێژ گێڕاوەتەوە‪.‬‬ ‫لە رێگەی گێڕانەوەوە لەناو ئەم یادەوەریانەدا‪،‬‬ ‫چەندین بابەت و پرسیاری گرنگ سەبارەت بە‬ ‫مرۆڤ و چارەنووس‪ ،‬مرۆڤ و منداڵی‪ ،‬مرۆڤ و‬ ‫بیرکردنەوە‪ .‬مرۆڤ و پرسیارە ئەزەلی و قووڵەکانی‬

‫‪9‬‬ ‫ماڵە چكۆلە كرێكەی من‬ ‫بە پاڵ دیواری دۆزەخەوەیە!‬ ‫شەوان كابووس دەبینم‬ ‫دەبێت پارەیش بدەم‬ ‫بۆ ترس و تەنیایی و خەفەت‬ ‫یادی بەخێر ماڵە باوان!‬ ‫یادی بەخێر چۆلەكەو دارە چرۆ‬ ‫كردووەكان!‬ ‫‪10‬‬ ‫ژیان پیاسەكردنە لە رووناكیدا‬ ‫سەیركردنی نانە‬ ‫لەسەر مێزی رۆژ‬ ‫درەوشانەوەی ئاوەكان و‬ ‫بزەی ماسیگرانە‬ ‫ئەم شارە چكۆلەیە‬ ‫بە تۆوە چەند جوانە‬ ‫خۆر لە پەنجەرە دارینەكەی‬ ‫تۆوە هەڵدێ‪.‬‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬جەبار سابیر‬

‫سەبارەت بە ئایین و بیروباوەڕ وروژێنراوەو نووسەر‬ ‫بێالیەنانە نووسیوویەتییەوە‪ .‬بە جۆرێ خوێنەر‬ ‫لەگەڵ روداو و شوێنی بیرەوەرییەکاندا دەڕوات‪ ،‬بە‬ ‫ئەستەم دەتوانێ لێی داببڕێت‪.‬‬ ‫لەم بەشەی “شازادەی حەمام” دا‪ ،‬د‪.‬پاپۆلی‬ ‫یەزدی‪ ،‬بە بیرەوەریی خۆی باسی کوردانی‬ ‫خوراسان دەکات لە رووی کۆمەاڵیەتی و سیاسی‬ ‫و بیروباوەڕەوە‪ ،‬ئەمە جگە لە الیەنی سۆسیۆلۆژیا‬ ‫و پێکهاتەیان لەناو کۆمەڵگەی ئێرانیدا و شێواز‬ ‫و ریتمی ژیانیان‪ .‬بیرەوەرییەکانی نووسەر دوای‬ ‫توێژینەوەیەکی دێت کە پاشتر وەک تێزی دکتۆرا‬ ‫لە زانکۆی سۆربۆن پێشکەشی دەکات و بڕوانامەی‬ ‫دکتۆرای پێ بەدەستدێنێت‪.‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫گۆڕان و تروسکایی‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫ئەوسەری تونێلەکە‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫قەشەنگ عەبدوڵاڵ‪:‬‬ ‫ناگەڕێمەوە سەر شاشە‬

‫هۆشیار عەبدوڵاڵ‬ ‫هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندن و سەرپێکەوتنی هەنگاوەکانی خۆ‬ ‫رێکخستنەوە لە ئێستاوە تا سێ مانگی داهاتوو وا دەکا چەند سەرنجێکی‬ ‫پوخت بخەمە ڕوو‪:‬‬ ‫یەک‪ :‬بۆ حزبی سیاسیی زیندوو لە هەموو شتێک گرنگتر روئیاو‬ ‫دونیابینیە‪ ،‬لە ماوەی رابردوودا ئەوەی وایکردووە گۆڕان بێتە دواوە‬ ‫هۆکارەکەی نادیاری و قەلەقی و زۆرجار نەبوونی روئیایەکی روون بووە بۆ‬ ‫پرسەکان‪ ،‬بۆ کێشەکان‪ ،‬بۆ چاوەڕوانیەکانی خەڵک‪ .‬لێرەوە دەبێ ئامانجی‬ ‫هەموو جوڵە سیاسی و رێکخراوەییەکانیی داهاتوو؛ رۆشنی و نوێکردنەوەی‬ ‫گوتارو دونیابینی بزوتنەوەکە بێت‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬بۆ هەموو رێکخراوێکی سیاسیی مەسەلەی شەرعیەتیی دیموکراسیو‬ ‫دەستوری وەک مەسەلەی ئاووهەوا وایە بۆ ژیان‪ ،‬نوێکردنەوەی شەرعیەتی‬ ‫دامەزراوەکان لەسەرووی هەموویانەوە جڤاتی نیشتمانیی زەرورەتێکی‬ ‫حەیاتیی و هەنوکەییە بەشێوەیەک کە جارێکی تر بە گوێرەی دەستور رێگە‬ ‫نەدرێت تاکە یەک رۆژ ماوەی کارکردنی دامەزراوەکان درێژبکرێتەوە بەمەش‬ ‫گۆڕان دەتوانێ ببێتە پارتێکی سیاسیی تۆکمە‪.‬‬ ‫سێ‪ :‬لە وەفاتی نەوشیروان مستەفاوە تا ئێستا گۆڕان و گوتارە سیاسیەکەی‬ ‫دۆخێکی جیوەیی ناجێگیریان وەرگرتووە هەتا ئێستا بەشێوەیەکی رێژەیی‬ ‫ئەو ناجێگیرییە بەردەوامە‪ ،‬ئەوەش وایکردووە هەم بەشێکی زۆری دەنگدەر‬ ‫هەم الیەنگرو کادری کاراو هەڵسوڕاوی دیار دووربکەونەوە‪ ،‬جارێکی تر‬ ‫جێگیربوونی دۆخی بزووتنەوەکە پەیوەستە بەوەی تا چەند ئەو بزووتنەوەیە‬ ‫دەتوانێ باوەش بۆ هەموو ئەو تواناو دەنگ و رەنگانە بکاتەوە‪ ،‬کە بەهەر‬ ‫هۆکارێک هەیە تۆراندونی‪.‬‬ ‫چوار‪ :‬هیچ شتێک هێندەی هۆشیاری سیاسیی بۆ هەڵسوڕاوانی‬ ‫گۆڕان گرنگ نییە‪ ،‬هۆشیاری و وەعی سیاسیی لە دیدی مندا لەسەرووی‬ ‫دڵسۆزیشەوەیە‪ ،‬چونکە دڵسۆزی ناهۆشیارانە زیانی لە سود زیاترە‪ ،‬زۆر‬ ‫زەرورە هەڵسوڕاوی گۆڕان بە کەم رازی نەبێت‪ ،‬هەنگاوی ئاسایی نەکاتە‬ ‫دەسکەوت‪ ،‬کلتوری رەخنەو هەڵسەنگاندن لە فکریدا هەبێت نەک ستایش‬ ‫و پیاهەڵدان‪.‬‬ ‫پێنج‪ :‬ئەوەی بۆ گۆڕان سەرمایەیەکی مەعنەوی گەورەیەو دەبێ شانازی‬ ‫پێوە بکا دەستوری ئێستای بزوتنەوەکەیە کە وایکردووە بزوتنەوەیەکی‬ ‫فەرشیی و ئاسۆیی نەک ستونیی و مەرکەزیی دروست ببێت‪ ،‬وایکردووە‬ ‫دامەزراوەکانی بە تەنیشت یەکەوە بجوڵێن نەک لەسەروو و خواری یەک‪،‬‬ ‫وایکردووە هەڵبژاردنی پۆستەکان و گۆڕین لە پەیکەری رێکخراوەییدا لە‬ ‫رێکخەرەوە بۆ خوارەوە ئاسایی و ئاسان بێت‪ ،‬گۆڕان دەستورێکی هەیە کە‬ ‫رێگە نادا هیچ کەس خاوەنی دوو پۆست و دوو ئەرکی حزبی و حکومی‬ ‫یا پەرلەمانی بێت لە یەک کاتدا‪ ،‬دەستگرتن بە رۆحی ئەو دەستورەو‬ ‫جێبەجێکردنی وەک خۆی تا دەبێتە دەستورێکی تەواو بەرجەستەو قاڵبوو‬ ‫وە رێگرتن لەوەی دەسکاری بکرێ یا بشێوێنرێت ئەرکێکی ئێجگار گرنگ‬ ‫و هەستیارە‪.‬‬ ‫شەش‪ :‬ئەوانەی نیگەرانن لە بزوتنەوەکە بەتایبەت ئەوانەی بەهۆکاری‬ ‫شەخصی نا بەڵکو لە ئەدائو جوڵەی بزووتنەوەکە نیگەرانن چارەسەر‬ ‫وازهێنان نییە لە گۆڕان‪ ،‬چارەسەر مانەوەو هەوڵی گۆڕانکاریە هەرچەندە‬ ‫سەختیش بێت‪ ،‬من بە هەموو ئەوانە ناڵێم هیوادارم لە دەرەوەی گۆڕان‬ ‫خەونی گۆڕانکاری ون نەکەن‪ ،‬بەڵکو پێیان دەڵیم لەناو بزوتنەوەکە خەونی‬ ‫گۆڕانکاری ون مەکەن چونکە گۆڕان خۆی پێویستی جدی بە گۆڕینە‪،‬‬ ‫ئەوەش راستیەکە هەمووان دانی پێدادەنێن‪ ،‬وازهێنان بژاردە ئاسانەکەیە‬ ‫بژاردە قورسەکە مانەوەو جەنگانە لەپێناو ئامانجە بااڵکانی گۆڕان‪.‬‬

‫نەخشەساز‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫مەزهەر كەریم‬

‫‪ 17‬ساڵە لە کاری پێشکەشکاری و‬ ‫ئەکتەری دوورکەوتووەتەوە‪ ،‬چەندین جار‬ ‫هەواڵی مردنی باڵوکرایەوە‪ ،‬سااڵنێکی زۆر‬ ‫هەوادارانی هیچیان لە بارەی ونبونییەوە‬ ‫لەسەر شاشەکان نەدەزانی‪ ،‬قەشەنگ‬ ‫عەبدوڵاڵ‪ ،‬باس لە کاری نوێی و هۆکاری‬ ‫دوورکەوتنەوەی بۆ “زەمەن” دەکات‪.‬‬ ‫قەشەنگ عەبدوڵاڵ ئێستا لە دەرەوەی‬ ‫واڵت دەژی و لەوێ گروپێکی پێکهێناوەو‬ ‫لەبارەی کاری نوێیانەوە بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“لەئێستادا نوێترین كارم لە شاری لەندەن‬ ‫یادکردنەوەی هونەرمەندی كۆچكردوو‬ ‫تایەر تۆفیقە وەك بەڕێوەبەری ڕاگەیاندنی‬

‫گروپەكەمان كارو چاالكیەكانم ئەنجام‬ ‫دەدەم و كاری پێشترمان یادی ساڵح‬ ‫دیالن بووە”‪.‬‬ ‫ئەو جارێكی دیكە ناچێتەوە سەر‬ ‫شاشەی ڕاگەیاندنەكان هۆكارەكەی بۆ‬ ‫ئەوە دەگەڕێنێتەوە كەناڵەكانی ڕاگەیاندن‬ ‫حزبینو سەربەخۆنین دەیەوێت سەربەخۆ‬ ‫كاری ڕاگەیاندن بکات و سەر بە هیچ‬ ‫الیەنێک نەبێت‬ ‫ئەو ماوەی حەڤدە ساڵە لەدەرەوەی‬ ‫واڵت دەژی و دوانزە ساڵە بەبەردەوامی‬ ‫لەشاری لەندەن نیشتەجێیە‪ ،‬سااڵنە یەك‬ ‫بۆ دوو جار سەردانی كوردستان دەكات و‬ ‫ئەو دەڵێت ناتوانێت بەیەكجاری بێتەوە‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫زیاتر لە ساڵێك دەبێت لەگەڵ هەریەك‬

‫لە شادان فوئادو شایی شەماڵی عەبەڕەش‬ ‫سەناریا كەمالو ئارام تەهاو ئەڤین باڵدار‬ ‫گروپێكی هونەریان پێكهێناوە لەناو شاری‬ ‫لەندەن بەمەبەستی ئاشناكردنی هونەری‬ ‫كوردی لەو شارە‪.‬‬ ‫ئەو گروپە ئامانجیان ئەوەیە وەك كورد‬ ‫كارو چاالكیە هونەریەكانی كورد ئاشنا‬ ‫بكەن بە كلتوری نەتەوەكانی دیكەی واڵتان‬ ‫لەناو شاری لەندەن‪ ،‬دەشیانەوێت خزمەتی‬ ‫ڕەوەندی كوردی بكەن لەوشارەدا‪.‬‬ ‫بەدەر لەكاری ڕاگەیاندن کاری‬ ‫دەرهێنانی بۆ دوو كورتە فیلم کردووە‬ ‫کە باس لە ژیانی خۆی دەكات‪ ،‬بەوتەی‬ ‫خۆی “ژیان لە تاراوگە ئەو بەهەشتە نییە‬ ‫گەنجان لە كوردستانەوە دێنو سەفەری‬ ‫بۆ دەكەن”‪.‬‬

‫سەعدون یونس ‪ -‬رەجەب‪:‬‬

‫حەزمکرد لە ڕێگەی ڕۆژنامەی “زەمەن”ـەوە دەربکەومەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬ئەڵامنیا‬

‫هونەرمەندی ناوداری کورد سەعدون یونس لە تەمسیلی‬ ‫“هەبوو نەبوو”دا‪ ،‬بە رۆڵی (رەجەب) ناوبانگی پەیداکردو ناسرا‪.‬‬ ‫ئەو ئێستا لە واڵتی ئەڵمانیا نیشتەجێیە لە چاوپێکەوتنێکی‬ ‫لەگەڵ “زەمەن”دا دەڵێت حەزمکرد لە ڕێگەی ڕۆژنامەکەی‬ ‫ئێوەوە دەربکەومەوە‪.‬‬ ‫سەعدون یونس‪ ،‬باس لە هۆکاری کەمدەرکەوتنی لە میدیاو‬ ‫کاری نوێی هونەریدا دەکات و دەڵێت‪“ :‬شتێکی وا نەبوو‬

‫بەدڵمبێ تا کاری تێدا بکەم‪ ،‬ناچارم خۆم هەستم بە ئەنجامدانی‬ ‫کارە هونەرییەکان‪ ،‬ئێستا لە هەوڵی ئەوەدام لە کارێکی هونەریی‬ ‫نوێدا‪ ،‬بە شێوازیکی نوێ دەربکەومەوە‪ ،‬وەکو تریش زۆر پێمخۆش‬ ‫نییە لە بەرنامە تەلەفزیۆنییەکان دەربکەوم‪ ،‬بەاڵم کە تۆم بینی‬ ‫وەک گەنجێکی چاالک و هەستم کرد رۆژنامەکەشتان جیاوازو‬ ‫رەنگاوڕەنگە‪ ،‬بۆ خۆیشم دەمێکە قسەم نەکردووە بۆ میدیاکان‪،‬‬ ‫ئیتر حەزم کرد لەڕێی ئێوەوە دەربکەومەوە‪ ،‬بەوپێیەش کە لە‬ ‫ئەڵمانیا دەژیم و کەم کەم دێمەوە‪ ،‬دەرفەتی ئەوە نابێ زیاتر‬ ‫دەربکەوم”‪.‬‬ ‫لە الپەڕە ‪ 10‬دا تەواوی چاوپێکەوتنەکە بخوێنەرەوە‬

‫هۆکارەکانی‬

‫ڕۆژهەاڵتی کوردستان‬

‫ نەخۆشی شیزۆفرینیا‬‫‪ -‬کحول و ماددە هۆشبەرەکان‬

‫هەموو مانگێک ‪ 23‬کەس خۆی دەکوژێت‬

‫‪ -‬نەخۆشی دوو جەمسەری کە نەخۆشییەکی دەروونییە‬

‫لەم ساڵدا زیاتر لە ‪ 19٠‬کەس خۆیان کوشتووە‬

‫‪-‬خەمۆکی‬

‫‪93‬یان ژن و ‪97‬یان پیاو بوون‬

‫ نەخۆشییە جەستەییەکان‬‫‪ -‬باری دارایی‬

‫‪ 44‬کەسیان تەمەنیان لە خوار ‪ 18‬ساڵەوە بووە‬

‫ لەدەستدانی کەسانی نزیک‬‫‪-‬خۆشەویستی و شکستهێنان‬

‫لە‬ ‫کەرکوک‬

‫هەرێمی کوردستان‬

‫جیهاندا هەر‬

‫‪40‬‬

‫لە هەشت مانگدا ‪ ٦٠‬کەس خۆیان‬ ‫کوشتووە‬

‫چرکەیەک‬

‫لە شەش مانگی ئەمساڵدا ‪ 2٠‬ژن خۆیان کوشتووە‬

‫کەسێک خۆی دەکوژێت‬

‫عێراق‬ ‫لە ساڵی ‪ 2٠13‬بۆ ‪ 2٠19‬زیاتر‬ ‫لە ‪ 15٠٠‬کەس خۆیان کوشتووە‬

‫ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی‪:‬‬ ‫«پێشــبینیدەکەین نزیکــەی ‪ 8٠٠‬هــەزار کــەس ســااڵنە لەڕێگــەی‬ ‫خۆکوژییــەوە بمــرن‪ .‬ئەمــەش واتــە لــە هــەر ‪ 4٠‬چرکەیەکــدا‬ ‫خۆکوژییــەک روودەدات‪ .‬دەبێــت ئێمــە شــتێک لــەم بــارەوە‬

‫ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی‪:‬‬ ‫زیاتــر حاڵەتەکانــی خۆکــوژی لەالیــەن ئــەو کەســانەوە‬

‫بکەیــن و ئــەم کێشــە رژدییــە چارەســەربکەین»‪.‬‬

‫ئەنجامدەدرێــت کــە تەمەنیــان لــە نێــوان ‪ 15‬بــۆ ‪29‬‬ ‫ســاڵیدایە‬ ‫زۆربــەی‬

‫حاڵەتەکانــی‬

‫خۆکوژیــش‬

‫لەڕێگــەی‬

‫ژەهرخــواردن‪ ،‬تەقەلەخۆکــردن و خۆڵواســین ئەنجامدەدرێــن‪.‬‬

‫سەرچاوە‪ :‬بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان ‪ - WHO -‬دەستەی مافی مرۆڤی‬ ‫عێراق ‪ -‬ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو ‪ -‬لیژنەی مافی مرۆڤی پەرلەمانی عێراق‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫بێستون مەحمود‬

‫جێگای گومان نیە هەموو رێكخراوێكی سیاسی‬ ‫بۆ نوێبوونەوەو پێدەچوون و هەڵسەنگاندنی‬ ‫رابردووی و بەرچاو روونی ئایندەی كاری‬ ‫رێكخراوەی‪ ،‬پێویستە وەك نەریتێكی رێكخراوەی‬ ‫وەك نەریتێكی دیموكراسی و بروابوون بە‬ ‫ئاڵۆگۆری هەمەجۆر سود لەوچركەساتە و كاتە‬ ‫وەرگرێت كەتێدا بریاری نوێ بوون و گۆرانكاری‬ ‫لە ئایندەی سیاسی خۆیان ئەدەن‪ ،‬ئەو چركە‬ ‫ساتە بۆ حیزب و بزوتنەوەو رێكخراوی سیاسی‬ ‫وەك جۆرێك لە دایك بوونەوە وایە كە تێدا‬ ‫ئەتوانێ گۆرانكاری گەورە بكات‪ ،‬ئەتوانێ‬ ‫دەسكاری كۆی جومگەو بەرنامەی سیاسی و‬ ‫هەیكلی رێخراوەی و گوتاری سیاسی خۆی بكات‬ ‫‪.‬‬ ‫بۆ هێزی سیاسی زیندوو هەمیشە نوێ‬ ‫بوونەوەو وبیركردنەوەلە دنیابینی سیاسی‬ ‫گرنگی خۆی هەیە ‪ .‬ئاڵوگۆری كاستی سیاسی‬ ‫و سەركەوتن و دەركەوتنی سەركردە نوێی‬ ‫ووزەی نوێ ئەبەخشێ بە هەموو رێكخراوێكی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئەمەو لەالیەكی ترەوە ئەم وێستگەی‬ ‫نوێی بوونەوەیە كە (كۆنگرەیە) ئەتوانرێت‬ ‫پشت بەستن بە فەزای ئازادو یەكسان بوونی‬ ‫بەشداربوانی لە ئامادەبونیانە بە بیركردنەوەی‬ ‫رەخنەی بەهێز كۆی رابردوو شرۆڤە بكەن و‬ ‫هەڵسنگاندنی بابەتی رەخنەی بكەن بەوەی‬ ‫چەندە توانراوە لە رابردوو كار بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫ئامانجە سیاسیەكان كراوە‪ ،‬چەند كەمتەرخەمی‬ ‫یان خەم خۆری لەئەركە راسپێراوەكانە جێ‬ ‫بەجێ كراوە‪ ،‬رەخنەو شرۆڤەی بابەتی بۆ هێزی‬ ‫سیاسی كراوەو ئازادیخواز ئەو هێزە ئەپارێزێ لە‬ ‫دۆگمای و داخراو و داخزانی فكری و سیاسی و‬ ‫دروست كردنی مەترسی پاوەن كردن و مانەوە‬ ‫لە گۆتارێگی سیاسی سواوە‪ ،‬كە دەرئەنجام ئەو‬ ‫هێزە لە جوڵەیەكی سیاسی كۆمەاڵتی گرنگەوە‬ ‫نەبێتە هێزێكی مردوو و بێ سود ‪.‬‬ ‫بۆیە كۆنگرەو نوێی بوونەوە مەرجی گرنگە‬ ‫بۆ زیندوێتی هەموو هێزێكی سیاسی بە تایبەت‬ ‫ئەو هێزانەی كە خەمی سیاسی گەورەو خەونی‬ ‫گەورەی سیاسیان هەڵگرتوە‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە‬ ‫بەم تێروانیەوە لەئێستادا بزوتنەوەی گۆران‬ ‫وەك هێزێك سیاسی گرنگی ناو گۆڕەپانی‬ ‫ملمالنێكانی كوردستان وەك هێزێكی مەدەنی‬ ‫سەرقاڵی خۆ ئامادەكردنە بۆ دووەمین كۆنگرەی‬ ‫بزوتنەوەكەی خۆی كە ئەكرێت ئەم رووداوە‬ ‫بەهەند وەربگرین كە ئەم هێزە وەك هیزێكی‬ ‫نارازی كەخاوەنی یەكەمین بەرهەڵسكاری‬ ‫مەدەنی و یەكەمین ئۆپۆزسیونی راستەقینە‬ ‫سیاسی بەردەم دەسەاڵتی سیاسی كوردیە و‬ ‫كە بە پرۆژەی جدیو جۆراوجۆرەكانیەوە وەك‬ ‫هێزێكی ئەلتەرناتیڤ‬ ‫دەركەوت‪ .‬گرنگە بۆ‬

‫ئەم هێزە لەم کۆنگرەیە ئاراستەی سیاسی و‬ ‫دنیابینی سیاسی بۆ ئایندە روون و نوێ بكاتەوە‬ ‫بە تایبەت سروشتی گۆنگرەی ئەم هێزە وایە‬ ‫بەگوێرەی پەیرەوەكەی كۆنگرە تایبەت كراوە‬ ‫بۆ كاری سیاسی و رێكخراوەی هیچ جۆرە‬ ‫هەڵبژاردنێكی ئۆرگانی تیا ناكرێت تا ئەندامان‬ ‫و بەشداربوانی كۆنگرە سەرقاڵ بكات بە‬ ‫هەڵبژاردنەوە‪ ،‬لەم تێروانینەوە ئەم كۆنگرەیە بۆ‬ ‫گۆرانخوازان دەرفەتێكی باشە و زێرینە تا بتوانن‬ ‫سەرنج و تێبینی خۆیان لەسەر كۆی ئەو كۆمەڵە‬ ‫روودانە بخەنە روو كە لە رابردوویەكی نزیكدا‬ ‫رووبەڕووی بزوتنەوەكە بۆتەوەو كاریگەری هەبوە‬ ‫لەسەری‪ .‬لێرە دەرفەتێكی باشە كە ئەم چەند‬ ‫خاڵە بەكورتی بخەینە روو كە ئەكرێت بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان لە كۆنگرە لەسەریان بوەستێت‪.‬‬ ‫یەکەم‪ :‬لە گوتاری سیاسی ناڕازی‬ ‫ئۆپۆزسیونەوە بۆ دەسەاڵت‬ ‫هیچ رێكخراوێكی سیاسی نیە لەپێناو‬ ‫جێبەجێكردنی ئامانجە سیاسیەكانی خەونی‬ ‫وەرگرتنی دەسەاڵتی نەبێت‪ ،‬بەاڵم بەشداری لە‬ ‫دەسەاڵت بریتی نیە لەوەی كە ئەو هێزە واز‬ ‫لە بیركردنەوەی ئۆپۆزسیون بونی خۆی بهێنێ‪،‬‬ ‫ئۆپۆزسیون بوون ئەو رۆحێتەیە كە هەمیشە‬ ‫بەچاوی رەخنە گرانەی بابەتیانەوە لە پێناوی‬ ‫ژیانێكی باشترو خزمەت و داهێنانێكی باشتر‬ ‫هەمیشە ئەبێت بە زیندووی بمێنێتەوە‪ ،‬هیچ‬ ‫پێویست نیە ئەم دینامیكێكی زیندوە كە ئەكرێت‬ ‫وەك ئیرادەیەكی بەهێز بمێنێتەوە تەسلیمی چەند‬ ‫پاكێجێكی سیاسی و بەشداری سیاسی دەسەاڵت‬ ‫بكرێت بەتایبەت پارێزگاری كردن لە فەزای‬ ‫ئازادی و دیموكراسی هەرێمی كوردستان رێگری‬ ‫كردن لە خوڵقاندنی سیستەمێكی مەترسیداری‬ ‫سیاسی چونكە بەهێزكردن و الوازكردن پانتایی‬ ‫ئازادەی پەیوەندی بە رێكەوتنی حکومەت و‬ ‫بەشداری حوكمی و بەرنامەی خزمەتگوزاری‬ ‫كابینەی حکومەتەوە نیە‪ .‬بۆئەم مەبەستە‬ ‫پێویستە سود لە (ئەزمونێكی سەركەوتووی‬ ‫هێزە سیاسیەكانی كابینەی پێشووی حكومەتی‬ ‫عێراقی هەیە ئەبێت سوودی لی وەربگیرێت‬ ‫كە زۆربەی هێزە سیاسیەكان لە حكومەت‬ ‫بەشداربوون لەهەمان كاتدا لەناو ئەنجومەنە‬ ‫هەموو هێزەكان رەخنەگربوون وەك هێزێكی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەناو هۆڵی ئەنجومەنی نوێنەراندا‬ ‫دەرئەكەوتن بەشداربون چاودێری كردن و رەخنە‬ ‫گرتن لە حکومەت تا ئاستی لێپرسینەوە متمانە‬ ‫لی سەندنەوە لە وەزیرو خاوەن پۆستە بااڵكانی‬ ‫حکومەت)‬ ‫حەتمەن چاودێری كردن دەسەاڵت بۆ‬ ‫حکومەتێكی دیموكراسی بە قازانجی خودی‬ ‫حکومەتەیە كە ئامانج لێی راستكردنەوەو‬ ‫دوورخستەوەیە لە كاری هەڵەو ناتەندروست‬

‫ئیبراهیم عەلی‬

‫دواجار‪ ،‬دواین كاری هەریەك لەهەردوو‬ ‫رەوانشاد نەوشیروان مستەفاو جەالل تاڵەبانی‪،‬‬ ‫رێكەوتنی دەباشان بوو‪ .‬هەردوو سەركردە‬ ‫قاڵبوەوەی ناو سیاسەت و ملمالنێ سیاسیەكانی‬ ‫هەرێم بوون‪.‬‬ ‫كرۆكی رێكەوتنەكەی گۆڕان و یەكێتی بریتی‬ ‫بوو لە هاوبەشیكردن و دابەشكردنی دەسەاڵت‬ ‫لە زۆنی سەوزو نیلی لەهەمان كاتدا مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ پارتی بەیەك سەركردایەتی هاوبەش‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو رێكەوتنەو رێكەوتنی پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی محەلی سلێمانی كۆمەڵێك پۆست هەن‬ ‫كە ئیستحقاقی بزووتنەوەی گۆڕانن بەاڵم یەكێتی‬ ‫تا ئێستا ئیلتیزامی بە رێكەوتنەكە نەكردووەو‬ ‫ئەو پۆستانەی رادەستی گۆڕان نەكردوون‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكە لە دوو رووداوی تەقەكردندا‪،‬‬ ‫تەقە لە گردەكە كراوەو ئەم تەقەكردنە‬ ‫بەدڵنیاییەوە بزووتنەوەی گۆڕانی نیگەران‬ ‫كردووە‪.‬‬

‫ئەوانە وایكرد كە بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫بەناچاری بەتەنیا لەگەڵ پارتی رێكەوتن بكات‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ ،‬چ بە راستەوخۆ بێت چ لە رێگەی‬ ‫میدیا سێبەرەكەیەوە هەمیشە هێرش دەكاتە‬ ‫سەر بزووتنەوەی گۆڕان لەبەرامبەر رێكەوتنی‬ ‫لەگەڵ پارتیدا‪.‬‬ ‫یەكێتی هەرچی بۆی بكرێت و بۆی بچێتە‬ ‫سەر بەرامبەر بزووتنەوەی گۆڕان دەیكات‪،‬‬ ‫لەدوایشدا داوای كاری هاوبەشی لێدەكات‪.‬‬ ‫سەركردەكانی یەكێتی ئەگەر لەخەمی یەكێتی‬ ‫و ناوچە جوگرافییەكەیان بن دەبێت هەرچۆنێك‬ ‫بێت لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان رێكبكەوێت‪.‬‬ ‫یەكێتی زۆر شت دەتوانێت بكات‪ .‬تەنانەت‬ ‫دەتوانێت نەك ئەو پۆستانەی كە پێشتر‬ ‫ئیستیحقاقی گۆڕان بوون و پێی نەداون‪،‬‬ ‫بگرە دەتوانێت ئەو پۆستانەشی لەئێستادا‬ ‫لەبەر دەستی گۆڕانن لێی وەربگرێتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەنجامەكەی چی؟ ئایا بەم كارانە لەكۆتاییدا‬

‫وو�‬ ‫د ی��د و �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫گۆڕان و كۆنگرەو‬ ‫چەند پێشنیازێك‬

‫ئەم بزووتنەوەیە‬ ‫بەرهەمی ناسروشتی‬ ‫هەڵتۆقیوی ئامانجی‬ ‫تاكەكەسی نیە‪،‬‬ ‫بەرهەمی خەونێكی‬ ‫سیاسیە‬

‫و پارێزگاری كردنە لە ژینگەیەكی سیاسی‬ ‫تەندروست مەدەنی ‪.‬‬ ‫هیچ جێگای گومان نیە كە بزوتنەوەی‬ ‫گۆران دەنگێكی زیندوی نیشتمانیەو كۆی‬ ‫پرۆژەكانی بەرهەمی مەعناتی مرۆڤی كوردە‪،‬‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە بەرهەمی ناسروشتی هەڵتۆقیوی‬ ‫ئامانجی تاكەكەسی نیە‪ ،‬بەرهەمی خەونێكی‬ ‫سیاسیە بۆ چاكردن و چاكسازی ژیانی‬ ‫كۆمەڵگای كوردیە‪ ،‬دروشمە سیاسیە گرنگەكانی‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە پێویستە پارێزگاریان لی بكرێت‬ ‫بمێنێتەوە تائەوكاتەی كاریگەری ئەرێنی لەسەر‬ ‫ژیانی هاواڵتیانی ئەم هەرێمە دائەنێن و لە‬ ‫ژیانێكی باشترە دەرئەكەون و رەنگ ئەدەنەوەو‬ ‫ئەبێت تا ئەو كاتە ئەم دروشمانە بەشێكی‬ ‫گرنكی كارو چاالكی سیاسی حوكمەو رێكخراوەی‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە بن‪ ،‬بەدەر لەوەی كە ئەبێت لە‬ ‫دەسەاڵتدا كار بۆ جێبەجێكردنی بكرێت‪ ،‬هاوكات‬ ‫لەناو گوتاری سیاسی خۆیدا وەك فلتەرێك وەك‬ ‫پرسێكی ئەخالقی بۆ تاقیكردنەوەی ئامانجە‬ ‫سیاسیەكانی لەناو بزوتنەوەكدا بە شێوازی‬ ‫جۆراوجۆر لە میدیاو رێكخستن و بەرنامەی‬ ‫سیاسیەكانی كارپێ بكرێت وەك هێڵێكی سور‬ ‫سەیربكرێت و بەشێك بێت لە رەمزە زیندوەكانی‬ ‫بزوتنەوەكە كە بریتین لە (دادپەروەری‪ ،‬ئازادی‬ ‫سیاسی‪ ،‬شەفاف بێت‪ ،‬سیستمی سیاسی‬ ‫پەرلەمانی و دیموكراسی)‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬داڕشتنەوەو دۆزینەوەی میكانیزمی‬ ‫نوێ لەناو هەیكەلی رێكخراوەی بزوتنەوەكە‬ ‫بۆ پارێزگاری لە مانەوەی پەیوەندی نێوان‬ ‫بزوتنەوەكەو هەڵسوڕاوان و الیەنگرانیدا كە‬ ‫بە میكانیزمێكی سەردەمیانە پارێزگاری‬ ‫لەو پەیوەندیە بكرێت و گەشەی پێ بدرێت‪،‬‬

‫بەجۆرێك سەرجەم ئۆرگانەكانی خوارەوە‬ ‫هەست بە زیندوویی و بەشداریان لە بزوتنەوەكە‬ ‫بكەن‪ ،‬پەیوەندی ئۆرگانی بەهێز بمێنێتەوە تا‬ ‫بزوتنەوەكە لەناو كۆمەڵگادا هەست بە هەبوونی‬ ‫بۆشایی رێكخراوەی نەكات‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬گەشەپێدانی پەیوەندی سیاسی‬ ‫نێودەوڵەتی بەتایبەت كە بزوتنەوەكە تائێستا‬ ‫پارێزگاری لە مانەوەی هەڵوێستی نیشتمانی‬ ‫خۆی كردووە نەبۆتە بەشێك لە ملمالنێ‬ ‫سیاسیەكانی ناوچەكە‪ ،‬بۆئەم مەبەستە‬ ‫پشتبەستن بە پرنسیپە نیشتمانیەكان و مافە‬ ‫سروشتیەكان مرۆڤ گەشە بەو پەیوەندیە بدرێت‬ ‫بەجۆرێك بتوانرێت لەرووی نێودەوڵەتیەوە چی‬ ‫لەسەر ئاستی دەوڵەتان و چی لەسەر ئاستی‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان و چی لەسەر ئاستی‬ ‫رێكخراوی ناحوكمی پیوەندی بزوتنەوەكە‬ ‫بەهێزبكرێت بە نێوەندە كاریگەرو بڕیاردەرەكانی‬ ‫جیهانەوە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬پێویستە لە گۆنگرەدا ئەم‬ ‫بزوتنەوەیە جۆرێك لە ئۆرگان لەسەر ئاستی‬ ‫شارەگەورەكان دروست بكات كە لە خەڵك و‬ ‫نوێنەرانی خودی شارەكان خۆیان بن بۆ ئەم‬ ‫مەبەستە وەك ئەنجومەنێك كە سەركردایەتی‬ ‫شارەكان بكەن كە ژمارەیەكی دیاریكراوە‬ ‫ئەبن‪ ،‬لەهەمان كاتدا ئەندامی یەكێك لە‬ ‫ئۆرگانە بەرزەكانی بزوتنەوەكە ئەبن‪ .‬بەتایبەت‬ ‫كردنەوەی بارەگایەكی دیارو فەرمی لە پایتەختی‬ ‫هەرێم كە شوێنێكی گرنگی بریاری سیاسی و‬ ‫پەیوەندی كردنە‪ ،‬پێویستە لەسەر ئاستی‬ ‫بەرزترین ئۆرگانی بزوتنەوەكە دەوامی لی بكرێت‬ ‫و كراوەبێت بۆ كارەكانی بزوتنەوەكە‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬پێویستە رۆڵی ژنان لە بزوتنەوەكە‬ ‫فراوانتر بكرێت بە جۆرێك كە بزوتنەوەكە هەوڵی‬ ‫جدی بدات زەمینەیان بۆ بڕەخسێنێت وەك‬ ‫مافی جێندەری و مرۆڤ دۆستی كە لە كۆنگرەدا‬ ‫دەسكاری هەیكەلی ئەنجومەنی خانەی راپەڕاند‬ ‫بكرێت بە زیادكردنی پۆستی جێگری رێكخەری‬ ‫گشتی كە تایبەت بكرێت بۆ ژنان هاوكات‬ ‫زیادكردنی ئەندامێكی خانەی راپەڕاندن كە‬ ‫تایبەت بێت بۆ كاروباری ژنان تا زیاتر زەمینە‬ ‫برەخسێت بۆ گەشەكردنی و هاتنە پێشەوەی‬ ‫ژنان لە بزوتنەوەكەدا‪ ،‬دیارە زیادكردنی ئەم‬ ‫دوو پۆستە سروشتی جێندەری خانە راپەراندن‬ ‫ئەگۆرێت‪ ،‬گوزارشت ئەبێت لە تێگەیشتنی‬ ‫پاراستنی مافی ژنان لە تێفكرینی ئەجندەی‬ ‫سیاسی بزوتنەوەكە هاوكات‪ ،‬چەسپاندنی ئەم‬ ‫برگەیە لە پەیرەوو هەیكەڵی بزوتنەوە دەرفەت‬ ‫ئەدات بەوەی دوای كۆنگرە بزوتنەوەكە بۆهەردوو‬ ‫پۆستەكە كە تایبەت بەژنان هەڵبژاردن بكرێت‬ ‫و دەرچوانی ئەو هەڵبژاردنە ببەنە ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی خانەی راپەراندن‪.‬‬

‫یەكێتی و گۆڕان‬

‫دەتوانن بمێننەوە؟‬ ‫یەكێتی قازانج دەكات؟ ئایا دەتوانێت‬ ‫هاوسەنگی بۆ هاوكێشەی سیاسی لەهەرێم‬ ‫بگەڕێنێتەوە؟‬ ‫ئەوەندەی پێتان كراو ئەوەندەی پێشتان‬ ‫دەكرێت برۆن ئیسقانی یەكتر بشكێنن‪،‬‬ ‫ئەنجامەكەی چی؟ دەبێت ئەو پرسیارە‬ ‫لەخۆتان بكەن‪.‬‬ ‫كەمێك سەیری پارتی بكەن‪ ،‬ئێوە كە‬ ‫سەرقاڵی شكاندنی ئێسقانەكانی یەكترن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو دەیەوێت بەیەكجار گۆڕ بۆ‬ ‫هەردووكتان هەڵبكەنێت‪ ،‬چونكە دواجار ئێوە‬ ‫هەردووكتان دوو هێزی ركابەری پارتین و‬ ‫ئەگەر كورسییەكانی پەرلەمان رێگەی بدابایە‬ ‫رەنگە ئێوەش هەوڵتان بدابا پارتی لەكێكی‬ ‫دەسەاڵت بێبەش بكەن‪ ،‬بەاڵم ئێستا پارتی‬ ‫ئەوەی بۆی دەكرێت بەرامبەرتا دەیكات‪.‬‬ ‫پارتی لەگەڵ هەردووكتان بەجیا رێكەوتنی‬ ‫هەیە‪ ،‬لەو رێكەوتنانەش كۆمەڵێك پۆست هەن‬

‫كۆمپانیای بالڤ پەیک ئامادەیە‬ ‫ڕۆژنامەی زەمەن بگەیەنێتە ماڵ‬ ‫‪07701563047‬‬

‫‪19‬‬

‫و فەرمانگەو شوێنە گشتیەکانتان‬

‫بەر ئێوە كەوتوون‪ ،‬بەاڵم پارتی تا ئێستا‬ ‫پێتانی نەداوە‪ ،‬لەبەرامبەریشدا كۆمەڵێك‬ ‫پۆستی بۆ كابینەی نوێ داتاشیوە بێ ئەوەی‬ ‫لەكاتی دانوستانەكاندا لەگەڵ ئێوە گفتوگۆی‬ ‫لەسەر كردبێت‪ .‬هەر یەك لەو پۆستانە‬ ‫ئەگەر ئیستیحقاقی پارتیش بن دەبوو لەكاتی‬ ‫گفتوگۆكاندا باس بكرانایە‪ .‬بەاڵم ئێوە‬ ‫نەدەتوانن بەرگری لە پۆستەكانی خۆتان‬ ‫بكەن‪ ،‬نە رێگری لە زیادكردن و داتاشینی‬ ‫پۆست بۆ پارتییەكان‪.‬‬ ‫كات لەبەرژەوەندی هیچ كامتان نییە‪ ،‬تا‬ ‫پارتی لەسنوورەكەی خۆشتان بەڕەی لەژێر‬ ‫پێ دەرنەهێناون دەتوانن رێكبكەون‪ ،‬كە‬ ‫رێكیش ناكەون و لەكۆتاییدا پالنەكانی پارتی‬ ‫سەركەوتن لەمیدیاكانەوە خەریكی پێم وایەو‬ ‫پێم وابوو مەبن‪ .‬ئێستا بەكردەیی ئەو پێم‬ ‫وایەو پێم وابووانە جێبەجێ بكەن تا كار لەكار‬ ‫نەترازاوە‪.‬‬

‫د‪ .‬محمد شوانی‬ ‫زانكۆی سەالحەدین ‪/‬هەولێر‬

‫زمانی كوردی و‬ ‫ئەركەكانی ئەم قۆناغە‬ ‫زمان دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی و تایبەتمەندیەكی مرۆییە‪،‬‬ ‫لە بنەڕەتدا بە هۆی زیاتر گەشەكردنی كۆمەاڵیەتی مرۆڤ و‬ ‫دووركەوتنەوە لە خەسڵەت و تایبەتمەندیە ئاژەڵیەكان پەیدا بووە‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو پۆلێنكردنەی مرۆڤناسی ئەمریكی لویس هنری مۆرگان‬ ‫كردوویەتی بۆ قۆناغەكانی پەرەسەندنی مێژووی مرۆڤایەتی‬ ‫لەبەراییەكانی قۆناغی دڕندایەتیدا دەنگ و وشە دروست بووە‪،‬‬ ‫ئەمەش لە ئەنجامی بە كۆمەڵ بوونی مرۆڤەكان و پێكەوە‬ ‫ژیان و تێكەاڵوی و كارلێكی كۆمەاڵیەتیدا وەكو ئامرازێك بۆ‬ ‫تێگەیاندنی یەكتری و دەربڕینی حەزو ویست وخولیاو گەیاندنی‬ ‫بە بەرامبەر بە شێوە سروشتیەكەی لەنێوان هەر گروپێكی‬ ‫مرۆییدا بەدەركەوتووە‪.‬‬ ‫لە رووی زمانەوانیەوە وشەی زمان خۆی لە زمانی كوردیدا‬ ‫ریشەیەكی بایۆلۆژی هەیە‪ ،‬گوزارشتە لە ئەندامێكی جەستە كە‬ ‫(زمان)ە‪ ،‬واتە ئەو ئەندامەی لە نێودەمدایەو ئەركی پاروسوڕاندنو‬ ‫‪...‬هتد‪ ،‬لە زمانی كوردیدا ئەمە هەر بۆ خودی زمان وا نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لە چەند ئەندامێكی تریشدا ناوی ئەندامەكەی جەستەو ئەركەكەی‬ ‫تێكەڵكراون‪ ،‬یان پێكەوە گرێدراون‪ ،‬وەكو گوێگرتن‪ ،‬یان گوێت‬ ‫لێ بوو؟ یان وەكو وشەی چاوەڕوانی‪.. ،‬هەموو ئەمانە لە زمانی‬ ‫كوردیدا كار و ئامرازی كار پێكەوە گرێدراون‪ ،‬لە هەندێك لە‬ ‫زمانەكانی تردا بەم شێوەیە نیە بۆ نمونە لە زمانی عەرەبیدا‬ ‫(لسان) ئەندامێكی جەستەیەو ئەركی سوڕاندنی پارو و تام‬ ‫و چێژكردن و ئەمانەیە‪ ،‬جیاوازە لە(اللغة) كە ئاخاوتنە‪ ،‬یان‬ ‫لە ئینگلیزیدا (‪ )the tongue‬زمان وەكو ئەندام جیاوازە‬ ‫لە (‪ )The language‬وەكو ئاخاوتن و گفتوگۆ‪ ،‬هیچ‬ ‫پەیمانگاو بەش و كۆلێژێكی عەرەبی نیە بە ناونیشانی (قسم‬ ‫اللسان العربی) یان لە ئینگلیزیدا (‪The Department of‬‬ ‫‪ ،)Tongue‬وەكو ئەوەی ئێمە لە كوردستان كۆلێژی زمان و‬ ‫بەشی زمانمان هەیە‪.‬‬ ‫مرۆڤ لە مێژووی سروشتیدا بە دوو ئاراستەی بایۆلۆژیو‬ ‫كۆمەاڵیەتی پەرەی سەندووە كاركردن هەوێنی پەرەسەندنی‬ ‫بایۆلۆژی و‪ ،‬زمان بنچینەی پەرەسەندنی كۆمەاڵیەتی بووە‪،‬‬ ‫بناغەی دروستبوونی كلتوری مرۆیی و كەلەپوری كۆمەاڵیەتی‬ ‫گروپە مرۆییەكان زمان بووە‪.‬‬ ‫زمان سیفەتێكی سروشتی یان بە فیترەی مرۆڤ نیە‪ ،‬لەگەڵ لە‬ ‫دایكبووندا وەكو خەسڵەتە بایۆلۆژیەكان لەگەڵ خۆیدا نایهێنێت‪،‬‬ ‫دەكرێ رەنگی چاو یان رووخسار و قەدوبااڵو تایبەتمەندیە‬ ‫جەستەییەكانی تر لە باوانەوە وەربگیرێت‪ ،‬بەاڵم هەرگیز‬ ‫زمان و ئاین و بیروباوەڕو هزرو وێناكردنی مرۆیی بە زكماك‬ ‫ناگوازرێنەوە‪ ،‬بەڵكو زمان بەرئەنجامی پەروەردەو فێركردنە بۆیە‬ ‫نابێ زمان لە دۆخە سروشتیەكەیدا بمێنێتەوە‪ ،‬دەبێ مرۆڤەكان‬ ‫بە بەرنامەو زانستیانە كاری لەسەر بكەن‪ ،‬لە زمانی كوردیدا بۆ‬ ‫نمونە ئەگەر توفیق وەهبی نەبووایە بە دڵنیاییەوە ئیستا زمانی‬ ‫كوردی بە دەیان وشەی نەدەبوو‪ ،‬واتە بەشێك لە دەوڵەمەندی‬ ‫زمانی كوردی بۆ كارو بیركردنەوەو نوسین و داهێنانەكانی توفیق‬ ‫وەهبی دەگەڕێتەوە كە لە سەردەمێكدا كورد نە حكومەت و نە‬ ‫پەرلەمان و نە دەزگای راگەیاندنی زەبەالح و نە پارەی هەبووە‪،‬‬ ‫ئێستا لەم بەشە بچوكەی كوردستاندا هەموو ئەوانەمان هەیە‬ ‫بۆیە زەمینەی چاكسازی و راستكردنەوەو گەشەپێدانی كۆمەڵگای‬ ‫كوردی لە هەموو روویەكەوە زۆر لە بارە‪ ،‬ئەركی حكومەت و‬ ‫دەزگا پەیوەندیدارەكانە بە بەرنامە كار لەسەر خاوێنكردنەوەو‬ ‫پەرەپێدان و پاراستنی بەهاو شكۆی زمانی كوردی بكەن‪ ،‬زمان‬ ‫شوناس و ناسنامەو نیشانەیەكی بەرجەستەو دیاری نەتەوەییمانە‪،‬‬ ‫جگە لەوەی ئامرازی سەرەكی و گرنگ و كاریگەری فێربوون‬ ‫و پێگەیاندن و پەروەردەكردنی نەوەی ئایندەو چارەنوسی‬ ‫كۆمەڵگاكەمانە‪ ،‬بۆیە پێویستە‪:‬‬ ‫‪-1‬جگە لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران كە هەموو‬ ‫وەزیرەكان بەشدار دەبن و بەرنامەی كاری تایبەتی خۆیان هەیە‪،‬‬ ‫وەزارەتەكانی (پەروەردەو خوێندنی بااڵو رۆشنبیری و ئەوقاف)‬ ‫بە الیەنی كەمەوە لیژنەیەكی هاوبەشیان هەبێت و مانگی جارێك‬ ‫كۆبوونەوەیەكی تایبەت بكەن لەسەر كێشەو گرفتە زمانیەكان و‬ ‫پێداچوونەوە بە دەق و ناوەرك و دارشتن و شێوازی نوسین و‬ ‫دەربرین و سەالمەتی زمانەوانی هەموو ئەو بابەتانەی لەو مانگەدا‬ ‫پەخش كراون یان بە قوتابیان و خوێندكاران دراون یان لە‬ ‫تابلۆ و الفیتەو بانگەواز وداوەتنامەو وتاری هەینی و بۆنەكاندا‬ ‫باڵوكراونەتەوە‪.‬‬ ‫‪-2‬چۆن قوتابخانەو كۆلێژو مزگەوت و كەناڵەكانی راگەیاندنو‬ ‫باڵوكراوەكان بكەینە ئامرازی یەكخستنی زمان و لە یەكتر نزیك‬ ‫كردنەوەی شێوەزارەكان و پاك كردنەوەی زمانی كوردیو‬ ‫رزگاركردنی لە هەژمونی زمانی داگیركەران و كەرەستەی‬ ‫بەرزكردنەوەی هەستی نەتەوەیی و خۆشەویستی گەل و خاك و‬ ‫نیشتمان و مرۆڤایەتی بە گشتی ‪ ،‬رێبازی پەروەردەیی تەندروستو‬ ‫بەرهەمهێنانی تاكی كارامەو چاالك ؟ ئەمەش بەو چوار وەزارەتە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بە چاودێری توندی ئەو كەنااڵنەی سەرنج و تێبینیمان‬ ‫لە سەریان هەیەو بە رێگری لەو دەزگاو دامەزراوانەی تا ئیستا‬ ‫نوسین و نوسراوی فەرمی بە زمانەكانی تر دەكەن و بە رێنمایی‬ ‫زانستی و خەمخۆری نەتەوەیی دەكرێت‪ ،‬بە پێداچوونەوەی هەموو‬ ‫ئەو تابلۆو ناونیشان و ریكالم و نوسینانەدا دەكرێت كە بازارو‬ ‫شەقام و شۆستەی شارەكانیان تەنیوەو جگە لە شێواندنی زمانی‬ ‫كوردی ‪،‬پیسبوونی بینینیان بۆ هاواڵتیان دروست كردووە ‪.‬‬ ‫‪-3‬بە هەرزان كردنی نرخی كتێبی كوردی و لە ئەستۆگرتنی‬ ‫چاپ و باڵوكردنەوەو دەستگرتن و یارمەتیدانی نوسەران و هاندانی‬ ‫توێژینەوە بە زمانی كوردی و كردنەوەی خول بۆ مامۆستایان و‬ ‫تاقیكردنەوەی زمانەوانی پێش زانكۆیی بۆ هەموو ئەو قوتابیانەی‬ ‫لە كۆلێژو بەشە زانستیەكانی زانكۆكانی كوردستاندا وەردەگیرێن‪،‬‬ ‫و بە كلتوركردنی سەردانی كتێبخانەو راهێنان لە سەر خوێندنەوەو‬ ‫خۆشەویستی كتێب الی قوتابیەكانمان دەكرێت هەر لە قۆناغی‬ ‫سەرەتاییەوە ‪ ،‬پێویستەئەم چوار وەزارەتە بە دووای میكانیزمی‬ ‫جێ بەجێكردنی ئەمانەدا بگەڕێن ‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫د‪ .‬ساماڵ مانیی‬

‫لە نووسینەوەی یادەوەریەکانمدا وەکو‬ ‫پێشمەرگەیەکی ژنی تەنها‪ ،‬لە باسکردنی‬ ‫پێشمەرگایەتی نیوەی یەکەمی هەشتاکانی سەدەی‬ ‫ڕابردوودا‪ ،‬دەبێت بڵێم کە خۆشەویستیو ڕێزێکی‬ ‫زۆرم هەبوو بۆ پێشمەرگەکان لە هەموو ئاستەکانی‬ ‫سەرکردایەتی و شەڕڤانەکان‪ .‬ئەوانیش وابوون‬ ‫لەگەڵ مندا‪ ،‬لەبەر ئەوە کۆمەڵێک لە پیاوی جوامێری‬ ‫کورد لە پێشمەرگایەتی شاخ و سیاسیکاری شار‬ ‫هەن کە ناکرێت باسیان نەکەم‪ ،‬یەکێک لەوانە کاک‬ ‫مالزم عومەرە‪ .‬پێشتریش پەڕەیەکی یادەوەریەکانم‬ ‫لەگەڵ مام جەالل گێڕاوەتەوە‪ ،‬پەڕەیەکی یادەوەریم‬ ‫لەگەڵ کاک نەوشیروان گێڕاوەتەوە‪ ،‬لە ڕۆژنامە‬ ‫کوردیەکاندا ئەوانە باڵوکراونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەم جارەیان ئەمەوێت پەڕەیەک لە یادەوەری‬ ‫لەسەر کاک مالزم عومەر بگێڕمەوە‪ ،‬کە دەرخەری‬ ‫ئەم خەسڵەتانەن لەو پیاوە سەرکردە سیاسی و‬ ‫عەسکەریەی پێشمەرگایەتیدا‪‘ :‬ویژدان’‪‘ ،‬وەفا’ و‬ ‫‘ماریفەت و جوامێری’‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی لە تیپی ‪٢١‬ی کەرکوک بووم کە‬ ‫هەموویان پێشمەرگە پیاوی ئازا بوون‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵێک پێشمەرگەی ئەو تیپە گەڕامەوە بۆ نزیک‬ ‫پڵنگان بۆ بەشداریکردن لە شەڕی بێتواتە‪ .‬لە‬ ‫دەربەندێکی ناو شاخی پشت پڵنگان دا‪ ،‬مقەڕی‬ ‫مام جەالل و مقەڕی جەمال ئاغاو مقەڕی (خۆمان)‬ ‫کۆمەڵەی رەنجدەرانی لێ بوو‪ ،‬بۆ ماوەیەک لەوێ‬ ‫مامەوە‪ .‬بەاڵم دەمویست دیوارەکانی بەردەمی ژن‬ ‫لە پێشمەرگایەتیدا زیاتر بشکێنم‪ ،‬مام جەالل و‬ ‫کاک نەوشیروان زیاتر لە هەر کەسێکیتر دەیانزانی‬ ‫ئەمەوێت ئەوە بکەم‪ .‬پێکەوە بڕیارماندا هەم بۆ‬ ‫پێشمەرگەو هەم بۆ خەڵکی الدێکان هەندێک‬ ‫بکەم‬ ‫سیمینار‬ ‫لەسەر سیاسەت و‬ ‫ئابووری و دەوڵەت‬ ‫کۆمەڵناسی‪،‬‬ ‫و‬ ‫هەردووکیان وتیان‬ ‫“کوێ خۆت پێت‬

‫ئەبوبەكر عەلی (كاروانی)‬

‫بەشی دووەم‬

‫باسی دووەم‪:‬‬ ‫بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە‬

‫مەبەست لە بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە‬ ‫بەیەكەوەبوون و ژیانی تاكو گروپو پێكهاتە و‬ ‫ناسنامە جیاوازەكانە لە ژینگەیەكی هاوبەشدا‬ ‫بەجیاوازیی مەودای چەمكی ژینگە بە شێوەیەكی‬ ‫ئازادو ئارەزوومەندانەو لە سایەی رێزگرتن لە‬ ‫یەكتریو بوونی ممانەی نێوان و دوور بوون لە هەموو‬ ‫شێوازەكانی چەوساندنەوە و خۆسەپاندنو جیاكاریو‬ ‫زۆرداری‪ ،‬لە سایەی بڕوابوون بە كۆمەڵی بەهاو ئامانجو‬ ‫چوارچێوەی ژیانكردنی سازان لەسەركراوو‪ ،‬پەیمانێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و گرێبەستێكی سیاسی‪ .‬بەگوێرەی ئەو‬ ‫پێناسەی سەرەوەش دەتوانین رەگەزەكانی بەیەكەوە‬ ‫ژیانی ئاشتیخوازانە بەم شێوەیەی خوارەوە ئاماژەیان‬ ‫پێ بكەین‪:‬‬ ‫أ‪ .‬ژیان لە ژینگەو جوگرافیایەكی هاوبەشدا (ئەگەر‬ ‫جیاواز لە رەنگدانەوەی چەمكەكە لەسەر ئاستە‬ ‫نێودەوڵەتیەكە بێت) ‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ژیانكردنێكی ئازادانەو ئارەزوومەندانە لەگەڵ‬ ‫یەكتردا نەك بە ناچاری و لە سایەی سەپاندنی‬ ‫ئیرادەیەكی دیاریكراودا‪..‬‬ ‫ج‪ .‬بوونی متمانە و رێزگرتنی دووالیەن یاخود چەند‬ ‫الیەنە وەك پێشمەرجێكی درێژەدان بە ئاشتیخوازی و‬ ‫ئازادیو مانەوەی ژیانكردنو پەیوەندییەكان‪.‬‬ ‫د‪ .‬نەبوونی زۆرلێكردن و خۆسەپاندن و جیاكاری‬ ‫و چەوساندنەوە دەرهەق بە هیچ یەك لە پێكهاتە و‬ ‫گروپ و ناسنامەكان‪.‬‬ ‫هـ‪ .‬بوونی پەیمانێكی كۆمەاڵیەتی وگرێبەستێكی‬ ‫سیاسی كە لە دەستوور و یاساكاندا بەرجەستە‬ ‫دەبێت‪ ،‬كە الیەنەكان سازانیان لەسەر كردبێت‪.‬‬ ‫خەمی بەیەكەوە ژیانی لە كۆنەوە تاكو ئێستا‪:‬‬ ‫ئەوەی ئەمڕۆ پێی دەوترێت بەیەكەوە ژیانی‬ ‫ئاشتیخوازانە و ئاشتی كۆمەاڵیەتی لە هەندێ روەوە‬ ‫ڕەگو ریشەكانی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمە پێشینەكانو‬ ‫مێژوویەكی كۆنتر لە مێژووی نوێی مرۆڤایەتی هەیە‪.‬‬ ‫چونكە هەر لە ساتەوەختی سەرهەڵدانی‬ ‫(جیاوازی)و (بغی) بە دەربڕینە قورئانیەكە كە بە‬ ‫دڵنیاییەوە دەركەوتەی ئابوری و سیاسیو كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەبووە‪،‬‬ ‫وە ڕەنگاڵە بوونی‪ ،‬بوونی (مرۆڤ )و ( مرۆڤایەتی)‬ ‫و دەركەوتنی جۆرەها ناسنامەی ئاینی و نەژادیو‬ ‫نەتەوەیی بە مانا فەرهەنگیەیو چینایەتی یەكەی‪،‬‬ ‫ژیانكردنی مرۆڤ لەگەڵ مرۆڤدا بوو بە كارێكی قورس‬ ‫و گران‪ .‬كاتێك گۆمەڵگە و لەگەڵ ئەویشدا دەسەاڵت‬ ‫لە فۆرمەكانیدا سەرهەڵدەدەن بە مەبەستی رێكخستنی‬ ‫ژیانی مرۆڤەكان لەگەڵ یەكتردا‪ .‬لەسایەی نەبوونی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫پەڕەیەک‌لە‌یادەوەرییە‌باڵونەکراوەکان‌‬ ‫باشە دەتنێرین وەک کادیرێکی سیاسی و لەوێ‬ ‫سیمینار بۆ پێشمەرگەو خەڵکی ناوچەکە بکە”‪.‬‬ ‫کاک نەوشیروان پێی باش بوو لە دەوروبەری‬ ‫سلێمانی بم و لەوێ سیمینارەکان بکەم‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫“ڕات چیە وەک کادیری سیاسی بتنێرم بۆ کەرتی‬ ‫ڕێکخستنی دووکان؟ ئەوان لە هەڵەدن‪-‬ن و دێیەکی‬ ‫چۆڵ نییە‪ ،‬دوو مقەڕیتریشی لێیە؛ مقەڕی کاک‬ ‫جەبار فەرمان لەوێیەو مقەڕی چریکی فیدایی‬ ‫خەڵق‪ -‬ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیش هەر لەوێیە”‪.‬‬ ‫وتم باشە‪ ،‬بڕیارمان دا دوو ڕۆژ دوای ئەوە‬ ‫بڕۆم‪ .‬ئەوەی زیاتر رازی کردم دوو فاکتەر بوون‪:‬‬ ‫یەکەمیان‪ ،‬تا ئەوکاتە هیچ ژنێک لە شاخ نەکرابوو بە‬ ‫‘کادری سیاسی’ و ئەمەش مانای وابوو دیوارێکیتر‬ ‫لەبەردەم ژن دا دەشکێنم‪ ،‬هەروەک چۆن چوونم‬ ‫پێشتر بۆ ناو مەفرەزەکانی تیپی ‪٢١‬ی کەرکوک‬ ‫شکاندنی دیوارێک بوو لەبەردەمی ژن و شەڕکردن‬ ‫دا‪ .‬دووەمیان سیمینارکردن لەو بابەتانەدا کە زۆرم‬ ‫لەسەر خوێندبوونەوە پێشتر لە شار‪ ،‬پڕ بە پێستی‬ ‫ئارەزووی دەربڕین و دیبەیتکردنم بوو‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئەوکات بە تەمای مانەوەو بەشداری زۆر گرنگتریش‬ ‫بووم لە سیاسەتی کورد دا‪.‬‬ ‫سەرلەبەیانی ئەو ڕۆژەی ویستم بەڕێ بکەوم‪،‬‬ ‫هیچ کام لە مام جەالل و کاک نەوشیروان‪ ،‬هیچ کام‬ ‫لە ئەندامانی سەرکردایەتی لەوێ نەبوون‪ ،‬زۆر کەم‬ ‫پێشمەرگە لە هەردوو مقەڕی مام جەالل و مقەڕی‬ ‫کۆمەڵە مابوونەوە ئەو رۆژە‪ .‬پێشمەرگەیەکی‬ ‫پیاو لە مقەڕی کۆمەڵەوە هاتە بەردەمم و‬ ‫وتی‪“ :‬مادام ئەڕۆیت‪ ،‬ئەبێت کاڵشینکۆفەکەت‬ ‫و شەش مەخزەنەکەتم بدەیتێ‪ ،‬چەکەکەت لێ‬ ‫دەسەنینەوە”‪.‬‬ ‫وتم هاوڕێ ئاخر خۆ من بە مەفرەزەیەکەوە‬ ‫ناچم بۆ ئەوێ‪ ،‬بە تەنیا بەڕێ ئەکەوم‪ ،‬ئەی ئەگەر‬ ‫چواردەورم گیرا؟ ئەگەر جاش خەبەریان بۆ چوو و‬ ‫دەورەیان دام یا کەمینیان دانا؟ ئەگەر ڕەبەیایەک‬ ‫بینیمی و دابەزین بۆم یا دەستڕێژیان لێ کردم؟‬ ‫نابێت لە ڕوودانی ئەم حاڵەتانەدا چەکم پێ بێت‬

‫ئەم وێنەیە‪ ،‬کاک مالزم عومەر چرکاندوویەتی بە کامێراکەی خۆی لە ‪ 19٨3‬دا‪ ،‬لە بەردەم‬ ‫مقەڕی کۆمەڵەی ڕەنجدەران (‘هاوڕێ ڕابی’ کە ناوی دایکم بوو‪ ،‬نازناوی پێشمەرگایەتیم بوو‬ ‫و دیفاع لە خۆم بکەم؟ ئیتر زۆر زۆریش ناسراوم‬ ‫لەناو خەڵکدا بە جۆرێکە کە چیتر ناتوانم بە نهێنی‬ ‫بچمەوە ناو شارو لەوێوە بڕۆم‪ ،‬چەک کردنم پێش‬ ‫گەیشتنم بەوێ وەکو کوشتنمە‪.‬‬ ‫هیچ وەاڵمی نەدامەوە‪ ،‬بەوپەڕی خەمساردی و‬ ‫دۆگمایی و دڵڕەقیەوە شانی هەڵتەکان بەرامبەر‬ ‫قسەکانم‪ ،‬من لە دڵگرانیدا هیچ نەجوواڵم و نە‬ ‫دەستم ئەچوە پێشمەرگەیەک و نە دەمتوانی‬ ‫ئەو هەڵوێست و ڕەفتارەش پەسەند بکەم‪.‬‬ ‫ئیتر بێ چەک و بە ترس و بەپەلەو بە نهێنی‬ ‫بە قەراغ شاردا خۆم گەیاندە هەڵەدن و کەرتی‬ ‫ڕێکخستنی دووکان‪ ،‬لەوێش هەموو پێشمەرگەکانی‬

‫مقەڕ پیاوبوون‪ ،‬هیچم نەوت‪ ،‬گەر ژنیش بوونایە‬ ‫هەر هیچم بۆ باس نەدەکردن‪ ،‬وەک لە ژیانمدا‬ ‫ڕاهاتبووم و کەسایەتیم وابوو کە ئازارەکانم بپۆشم‬ ‫و الی کەس باسیان نەکەم‪ .‬یەکەم ڕۆژی گەیشتنم‬ ‫بە هەڵەدن‪ ،‬کاک جەبار فەرمان هەر هەمان ڕۆژی‬ ‫گەیشتنم بەخێرهاتنی کردم و ئێوارەکەی داوەتی‬ ‫کردم بۆ ماڵەوە‪ /‬مقەڕەکەی بۆ نانخواردن لەگەڵ‬ ‫خۆی و خاتوو سەبیحەی خێزانی و مناڵێکی ساوای‬ ‫کچیان هەبوو‪.‬‬ ‫دوو ڕۆژ پاش گەیشتنم بۆ مقەڕی هەڵەدن‪،‬‬ ‫دوای نیوەڕۆ بوو‪ ،‬لە ژووری مقەڕ دانیشتبووم‬ ‫دەمخوێندەوە‪ ،‬پێشمەرگەکانی مقەڕ هاتنە المو‬

‫وتیان “پێشمەرگەیەکی پڕچەک لە دوورەوە‬ ‫هاتووەو لەبەر دەرگای مقەڕە‪ ،‬بەتایبەتی داوای‬ ‫تۆ ئەکات و ئەیەوێت تۆ ببینێت”‪ .‬کە چوومە‬ ‫بەردەرگای حەوشەی مقەڕ‪ ،‬پێشمەرگەکەم‬ ‫نەدەناسی‪ ،‬دوو کاڵشینکۆفی لە شانێکی کردبوو و‬ ‫قایشە پشتێنی شەش مەخزەنیش لە شانەکەیتری‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی بەخێرهاتنم کرد‪ ،‬کاڵشنیکۆفێک و‬ ‫قایشە پشتینە شەش مەخزەنەکەی لە شانی‬ ‫داگرت و بەدەستیەوە گرتن و وتی‪“ :‬کاک مالزم‬ ‫عومەر ناردوومی و ئەم نامەیەو ئەم کاڵشینکۆفەو‬ ‫ئەو شەش مەخزەنەی بۆ تۆ ناردووەو وتی بە‬ ‫دەمیش پێی بڵێ کە ئەم چەک و مەخزەنانە‬ ‫هی خۆیەتی‪ ،‬لەهەر کوێیەک پیشمەرگە بێت”‪.‬‬ ‫کاڵشنیکۆفەکەو مەخزەنەکانی بردە ژوورەوەو‬ ‫لە بن دیواری ژووری مقەڕ داینان‪ .‬من نامەکەم‬ ‫ئەخوێندەوە‪ ،‬لەنێوان زۆر شتیتردا کە پربوون لە‬ ‫جوامێری‪ ،‬کاک مالزم عومەر نوسیبووی “نە کاک‬ ‫نەوشیروان و نە هیچ ئەندامی سەرکردایەتیەک‬ ‫ئاگای لەوە نەبووە چەکیان لێسەندویت‪ ،‬هەندێک‬ ‫نازانن کە چەند ئەرکی سەرشانمانە ئەوپەڕی ڕێز‬ ‫لە ژنێکی وەکو تۆ بگرین لە ناوماندا”‪.‬‬ ‫نازانم چۆنی زانیبوو‪ ،‬ئەو ڕستانەی نامەکەی‬ ‫لەگەڵ هەڵوێستی جوامێرانەو ڕەفتارە پڕ لە وەفاو‬ ‫ویژدان و پڕ ماریفەتیەکەی کاک مالزم عومەر‬ ‫لەو کاتەدا هەموو گومان و ئاسەواری دڵشکاویی‬ ‫سڕییەوە الم‪ ،‬وەک دەبینن تا ئێستاش لەبیرم‬ ‫نەچۆتەوە چونکە زۆر لەکاتی خۆیدا بوو‪ ،‬ئەوە وای‬ ‫لێکردم هەست بکەم لەناو باوک و براو کەسوکاری‬ ‫خۆمم لە شاخ‪ ،‬هەر بەڕاستیش وابوو‪.‬‬ ‫لەناو کۆمەڵگەدا هەر ئەو کەسایەتیانەی خاوەنی‬ ‫ئەم خەسڵەتە جوانانەن بەتایبەتی لەناو کەسایەتیە‬ ‫سیاسیکارەکاندا‪ ،‬دەبنە مایەی دروستبوونی‬ ‫کەلتورێکی باش و دروستکردنی تەبایی و ڕاگرتنی‬ ‫ئاشتی؛ لە ‘شاخ’یش وابوو‪ ،‬بۆ ‘شار’یش وایە‪ ،‬بۆ‬ ‫داهاتووش ئەم خەسڵەتە جوانانە هەروا پێویست‬ ‫دەبن لە کەسایەتیەکاندا‪.‬‬

‫بەڕێوەبردنی‌عەقاڵنی‌و‌دادپەروەری‌جیاوازییەكان‌و‬ ‫رۆڵی‌لە‌دەستەبەركردنی‌بەیەكەوە‌ژیانی‌ئاشتیخوازانەدا‌‬ ‫زەمانەتو دابەشبوونی چینایەتی و قۆناغی مێژوویی‬ ‫و نزیكبوونەوەی مرۆڤ لە دۆخی دڵڕەقیی سروشتی‪،‬‬ ‫دەستەبەركردنی بەیەكەوە ژیان لە چوارچێوەی‬ ‫كۆمەڵگەدا گەر لەڕوویەكەوە النی كەمی مرۆڤبوونی‬ ‫مرۆڤەكان و كۆمەڵگەی پاراستبێت‪ ،‬لەڕوویەكی ترەوە‪،‬‬ ‫بونەتە ئامراز بۆ پاساودانی جۆرەها دۆخی مرۆڤ‬ ‫پروكێنەر و واقیعی داسەپاوی دڵڕەقانە ‪.‬‬ ‫ئاینەكان‪ ،‬پێغەمبەران و دانایان و چاكسازان بە‬ ‫درێژایی مێژوو لە هەوڵی ئەوەدا بوون پەیوەندییەكان‬ ‫لە كۆمەڵگەدا مرۆڤانەتر و بەیەكەوە بوونەكان بێ‬ ‫باجترو بەرهەمدارتر بن‪ .‬كەچی زۆرجار ئامۆژگاریو‬ ‫رێنوێنی خودی ئەوانیش كراوە تەوە بە بە قاڵبی‬ ‫سەپێنراوو دەزگایەك بۆ پاساودانی جۆرەها فۆرمو‬ ‫شێوازی سەركوێرانەو ژیانكردنی زۆرەملێیانە‪.‬‬ ‫پاساودانی كۆیالیەتی و واقیعی چینایەتی‪ ،‬الی هەندێ‬ ‫ئاینو رێبازی فەلسەفی كە بە باسكردنیان لە هەندێ‬ ‫فۆرمیدا سەراپای وجودی مرۆڤانەمان دەهەژێنن‬ ‫دەچێتە ئەو چوارچێوەوە‪.‬‬ ‫داهێنانی چەمكی برایەتی لەالیەن ئاینەكانو‬ ‫نێردراوانی خواوە‪ ،‬ئامرازێك بوو بۆ بەدیهێنانی‬ ‫جۆرێك لە بە یەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە لە‬ ‫چوارچێوەی پەیڕەوكارانی ئایندا‪ .‬بەاڵم كاتێك مێژوو‬ ‫تەوزیفكردنی سیاسیانەی ئاین لەالیەن قەڕاڵ و‬ ‫ئیمپراتۆریەتەكانەوە كارێ دەكەن‪ ،‬فۆرمە خۆرسك و‬ ‫برایەتی خوڵقێنەرەكەی ئاین تەپو تۆزی لێ بنیشێت‪،‬‬ ‫وە ئاین دابەش دەبێت بۆ رێبارز و رێچكەو قوتابخانەی‬ ‫جۆراوجۆرو ملكەچی تەئویلی الیەنگرانە دەكرێت‪.‬‬ ‫ناتوانێت ئەو رۆڵە بگێڕێت كە لە سەرەتادا گێڕاویەتی‪،‬‬ ‫گەرچی وەك سەرچاوەیەكی بەردەوامی ئیدانەكردنی‬ ‫ئەخالقی و ئاینی فۆرمەكانی زۆرداری دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر كێشەی بەیەكەوە ژیانیش بە درێژایی‬ ‫مێژوو كێشە بووبێت‪ ،‬بە تایبەتیش لە سایەی بوونی‬ ‫ناسنامەی جیاوازدا‪ ،‬ئەوا لە سەردەمە نوێكانداو لە‬ ‫سایەی دەوڵەتی نوێدا بە حوكمی ئامرازە تۆقێنەرەكانی‬ ‫بەردەستی بۆ پیادەكردنی دەسەاڵتو كۆنترۆڵكردنی‬ ‫ژیان و كۆمەڵگە‪ ،‬چەند قات بۆتەوە‪ .‬دەوڵەتی نوێ‬ ‫زۆرجار نالێبووردە بووە‪ ،‬خۆی لەجێگەی خودا‬ ‫داناوە‪ .‬بێ ئەخالقی خودایانە‪ ،‬هەر لە چوارچێوەی‬ ‫ئەم دەوڵەتەشدا شایەتی دڵڕەقترین وە وەحشیترین‬ ‫فۆرمەكانی سەركوت و جیاكاری و جینۆساید بووین‪.‬‬ ‫پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكان و جەنگە جیهانیەكان‬ ‫و پێشبڕكێی خۆ پڕچەك كردنیش مرۆڤایەتی خستە‬ ‫بەردەم چارەنووسێكی نادیارەوە‪.‬لەم دۆخەدا وروژاندنی‬ ‫پرسیار لە ئامانجی بوونی دەسەاڵت و دەوڵەت لە‬ ‫جاران پێویستر بوو ‪ .‬مەسەلەی بەیەكەوە ژیانی‬ ‫ئاشتیخوازانەی پێكهاتەكانی كۆمەڵگەو كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتیش بوو بە خەمێكی گەورەی بیرمەندە‬ ‫سیاسیە لێپرسراوەكان‪.‬‬

‫پرسیاری سەرەكیش لەم نێوەندەدا ئەوەبوو‪ :‬چۆن‬ ‫بكرێت بۆ ئەوەی دەوڵەتو دەسەاڵت وەك ئامراز‬ ‫بەدەست مرۆڤ و كۆمەڵگەوە بمێننەوە؟‪ ،‬چۆن‬ ‫دەوڵەتیش هەبێتو فۆرمێ لە دەسەاڵت نەچەسپێ‬ ‫جیاوازییەكان بكوژێتو رێز لە بەیەكەوە ژیانێكی‬ ‫ئارەزوومەندانەو ئازادانەی پێكهاتەكانی كۆمەڵگە‬ ‫بگرێت؟‪.‬‬ ‫ئەم بابەتەش گەر بەشێ نەبێت لە بابەتێكی تر‬ ‫كە ئەویش لێبوردەیی و پێكەوە هەڵكردنە‪ ،‬ئەوا بەبێ‬ ‫ئەو واتاو ناوەرۆكی نابێت‪ ،‬چونكە ئەوەی پێكەوە‬ ‫ژیانی ئاشتیخوازانە دەستیەرداری دەكات‪ ،‬كلتور و‬ ‫فەزای بەیەكەوە هەڵكردنو لێبوردەییە‪ .‬كە ئەویش‬ ‫رێژەیبوونی چارەسەرەكان و بێالیەنی دەوڵەت‬ ‫دەخوازێت‪.‬‬ ‫لە ئێستاشدا كە جۆرەها لێكترازان و ئایدۆلۆژیا و‬ ‫رەوتو دەسەاڵت لە دنیادا بوونیان هەیە‪ ،‬بانگەشە‬ ‫بۆ بوغزو كینەو توندڕەوی و نەفرەت ورەتكردنەوەی‬ ‫بەرامبەر دەكەن‪ ،‬خەمی قوڵكردنەوەی كلتوری‬

‫ڕەگەزانە وادەكات زەبرو زەنگو لێكترازان پرۆژەیەكی‬ ‫دواخراوی هەناوی كۆمەڵگە بێت‪ ،‬رەنگە كۆمەڵگەیەكی‬ ‫وەكو عێراق و یۆغۆسالڤیای پێشوو نموونەیەكی زەقی‬ ‫ئەم راستیە بنو پشتڕاستی بكەنەوە‪ .‬یۆغۆسالڤیا‬ ‫لەژێر سایەی چەكمەی پارتی كۆمۆنیستی ئەو واڵتەدا‬ ‫‪ .‬هەتا پێش سەرەتای نەوەد‪ ،‬وەك كۆمەڵگەیەكی‬ ‫سەقامگیر و یەكگرتوو كەم كێشە دەخرایە ڕوو‪ ،‬كێشمە‬ ‫كێشی نێوان نەتەوە و پێكهاتەكانی ناوی بەو چەشنە‬ ‫نەبوو‪ ،‬وەك كێشەیەكی زەق دەربكەوێت ‪ .‬كەچی هەر‬ ‫ئەوەندەی دەسەالتی حیزبی كۆمۆنیست بەرەو الوازی‬ ‫چوو و هەڵوەشا‪ ،‬بینیمان چ وەحشیگەریەك لە نێوان‬ ‫پێكهاتەكانیدا ڕوویدا‪ ،‬ئەوەش پێمان دەڵێت پێكەوە‬ ‫ژیان كاتێك بە ڕاستی ئاشتیخوازانەیە كە لەسەر‬ ‫بناغەی دادپەروەری و ئازادی پێكهاتە و ناسنامەكان‬ ‫بنیات نرابێت‪ ،‬هەمووان هەست بە مافو كەرامەتو‬ ‫ئازادی وەك یەك بكەنو ناسنامەی نیشتمانی‬ ‫و دەوڵەتیش بەرەنجامی كۆبوونەوەی ناسنمامە‬ ‫جیاوازەكان ورێكەوتنی نێوانیان بێت‪.‬‬

‫چۆن دەوڵەتیش هەبێتو فۆرمێ لە دەسەاڵت نەچەسپێ‬ ‫جیاوازییەكان بكوژێتو رێز لە بەیەكەوە ژیانێكی‬ ‫ئارەزوومەندانەو ئازادانەی پێكهاتەكانی كۆمەڵگە بگرێت؟‬ ‫بەیەكەوە ژیان‪ ،‬خەمێكی گەورەی مرۆڤایەتی وهەموو‬ ‫ئەو كەسو ناوەندو هێزانەیە بە تەنگ ئایندەی‬ ‫كۆمەڵگەكانیان و مرۆڤایەتیەوەن‪ .‬بە واتایەكی تر‬ ‫ئێمە ئێستا لە دۆخێكدا دەژین خەبات بۆ بەدیهێنانی‬ ‫خواستی بە یەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە و رەگەز‬ ‫و بنەماكانی‪ ،‬لە هەر كات پاساوی زۆرترە‪ ،‬چونكە‬ ‫كۆمەڵگەكانمان لەبەردەم جۆرەها هەڕەشەدان كە‬ ‫لەگەڵ ئەم خواستە مرۆڤانەیەدا نایەتەوە‪.‬‬

‫كرۆك و بایەخی بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە‪:‬‬

‫كرۆكی بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە‪ ،‬بەدەر لە‬ ‫پێناسەو چوارچێوە چەمكیە جۆراوجۆرەكان ئەوەیە‪،‬‬ ‫چۆن مرۆڤەكان بە چەشنێك لەگەڵ یەكتردا بژین‪،‬‬ ‫كە فۆرمی بەیەكەوە بوون و لەگەڵ یەكتر ژیانەكە‪،‬‬ ‫لە زۆرلێكردن بەدوور بێت‪ .‬بەرهەمی بەهرەمەند‬ ‫بوون بێت لە دیاریكردنی مافی چارەی خۆنووسین‬ ‫و ئیرادەی دەستەجەمعی‪ ،‬بەمەش بەیەكەوە ژیان و‬ ‫تەنانەت نەبوونی زەبرو زەنگی راستەوخۆش یەكسان‬ ‫نابێت بە بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە‪ ،‬ئەگەر بێت‬ ‫و بەرهەمی ئیرادەی ئازادو قەناعەتی ناوەكی مرۆڤ‬ ‫و گروپو پێكهاتەكان نەبێت‪ .‬چونكە نەبوونی ئەو‬

‫بایەخی بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانەش بەو‬ ‫جۆرەی ئاماژەمان پێكرد‪ ،‬هێندە ڕوونە پێویستی بە‬ ‫زۆر لەسەر وەستان نیە‪ ،‬چونكە جێگرەوە و (بدیل)‬ ‫ەكەی ملمالنێ و ناكۆكیو چەند بەرەكی و جەنگو‬ ‫خوێنڕێژیو ستەم و جیاكاری و چەوساندنەوە و‬ ‫سەركوتو ئاژاوە و پاشاگەردانی یە‪.‬‬ ‫بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە بەو ناوەرۆكەی‬ ‫سەرەوە تاكە فۆرمی بەیەكەوە ژیانی ئینسانیە‪ .‬چونكە‬ ‫مرۆڤ ناچار نابێت پێچەوانەی خواستو ویستو‬ ‫قەناعەتو بیروباوەڕو بەرژەوەندییەكانی خۆی بژیت‪.‬‬ ‫واتە چوارچێوەیەك بۆ ژیانكردن بۆ ئەوەی مرۆڤ وەك‬ ‫مرۆڤ بمێنێتەوە‪ ،‬لەپێناو درێژەدان بە ژیان ومانەوە و‬ ‫ئاسایشی ناچار نەبێت سازش لەسەر بەشێ لە ماهیەت‬ ‫وخەسڵەتە مرۆڤایەتیەكانی خۆی بكات‪ .‬كە لە پێش‬ ‫هەموو ئەوانەوە ئیرادەی ئازاد دێت‪.‬‬ ‫لە سایەی بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانەدا پێكهاتە و‬ ‫ناسنامەكان هەست بە ڕێز و كەرامەتی خۆیان دەكەن‪،‬‬ ‫هەست ناكەن سوكایەتییان پێدەكرێتو مافیان ژێرپێ‬ ‫دەدرێتو بەرژەوەندی ئەوانی تریان بەسەردا دەسەپێ‬ ‫و وەك خاوەن مافو كەرامەتو كەسێتی مەعنەویی‬

‫سەربەخۆ مامەڵەیان لەگەل ناكرێتو نابەرامبەریان‬ ‫دەرهەق رەوا دەبینرێت‪ .‬كە بوونیان دەبێتە سەرچاوەی‬ ‫جۆرەها هەستی نەرێنیو نەفرەتو رووخانی متمانە بە‬ ‫دامو دەزگاو سیاسەتو رەمزە گشتییەكان‪.‬‬ ‫بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە هانی مرۆڤ و‬ ‫پێكهاتەكان دەدات قوڵتر بیر لە بەرژەوەندی بەیەكەوە‬ ‫بوونیان بكەنەوە ‪ .‬وزە و تواناكانیان لە ملمالنێ لەگەڵ‬ ‫یەكتردا بە فیڕۆ نەدەن وبیانخەنە خزمەت گەشەپێدانی‬ ‫گەل و نەتەوەكەیان و چاكەی گشتی یەوە‪ .‬وەك‬ ‫كۆمەڵگەیەكی خاوەن فەرهەنگو شارستانی لەسەر‬ ‫ئاستی جیهاندا دەربكەونو رێزی خۆیان بەسەر‬ ‫ئەودا بسەپێنن‪ ،‬رێگە لە دەستێوەردانی دەرەكی‬ ‫بگرن و مەشخەاڵنی ئومێد بە دواڕۆژێكی گەشتر و‬ ‫خۆشگوزەرانتر‪ ،‬بدەنە دەست نەوەكانی داهاتوو‪.‬‬ ‫هەندێ لە بنەماكانی بەیەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە‪:‬‬ ‫بەبڕوای هەندی توێژەر بە یەكەوە ژیانی ئاشتیخوازانە‬ ‫پشت بەم پێنج بنەمایەی خوارەوە دەبەستێت ‪.‬‬ ‫بنەمای یەكەم‪ :‬ویستی ئازادی هاوبەش‪ ،‬بە جۆرێك‬ ‫بەیەكەوە ژیان لە خودەوە سەرچاوەی گرتبێت و لە‬ ‫دەرەوە نەسەپێنرابێت‪.‬‬ ‫بنەمای دووەم‪ :‬لێكتێگەیشتن دەربارەی ئامانجو‬ ‫مەبەستەكان‪ ،‬بۆ ئەوەی بەیەكەوە ژیانەكە ئاماژەی‬ ‫زانستی هەبێتو سوودی دووالیەنە یاخود چەند‬ ‫الیەنەی تێدا بێت‪ ،‬بە جۆرێك ئامانج لە بەیەكەوە ژیان‬ ‫بەدیهێنانی ئامانجە نیشتمانیو مرۆڤایەتیە هاوبەشەكان‬ ‫و رێگرتن بێت لە شەڕ و شۆڕ و ناكۆكیو كینەبەرایەتیو‬ ‫رەتكردنەوەی هەموو ئەو سیاسەتانەی لەسەر بناغەی‬ ‫چەوساندنەوە و هەاڵواردن و دەستدرێژی داڕێژراون‪.‬‬ ‫بنەمای سێهەم‪ :‬هاوكاری لەسەر كاری هاوبەش‬ ‫بە مەبەستی بەدیهێنانی ئامانجە سازان لەسەر‬ ‫كراوەكان‪ .‬بەگوێرەی نەخشەیەك كە الیەنەكانی‬ ‫بەیەكەوە بوو دادیدەڕێژن‪.‬‬ ‫بنەمای چوارەم‪ :‬پارێزگاریكردن لەم پێكەوە ژیانە‬ ‫لەڕێی رێزگرتن و متمانەی دووالیەنەوە ‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫پێكەوە ژیانەكە نەكەوێتە بەردەم هەڕەشە و پایەدار‬ ‫بمێنێتەوە‪ .‬وە بۆ ئەوەی بەرژەوندی الیەك بەسەر‬ ‫بەرژەوەندی الیەكی تردا یاخود الیەنەكانی تردا‬ ‫نەدرێت ‪.‬‬ ‫بنەمای پێنجەم‪ :‬رێكەوتن لەسەر گفتوگۆ لەجیاتی‬ ‫ملمالنێ بۆ ئەوەی بە بەردەوامی پێكهاتە و الیەنەكان‬ ‫هانبدرێن بۆ مانەوە لە چوارچێوەی پەیمانی‬ ‫بەیەكەوە ژیانەكەدا‪ .‬هەموو ئەمەش لەم سەردەمەدا‬ ‫لەدەرەوەی بوونی ژینگەیەكی دیموكراسی دەستەبەر‬ ‫بوونی قورسو گرانە‪ .‬چونكە دیموكراسی بڕوای‬ ‫بە ئازادی ئاین‪ ،‬بیروباوەڕ‪ ،‬مەزهەب‪ ،‬رادەربڕین‬ ‫وخۆرێكخستنی سیاسی و مەدەنی و بە ئاشتی‬ ‫چارەسەر كردنی كێشەكان و رێزگرتن لە مافی تاكو‬ ‫گروپەكان هەیە ‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪17‬‬

‫د‪ .‬هێمن قادر‪ ،‬شارەزای سیستمی تەندروستی و پزیشكی خێزان‪:‬‬

‫زۆر‌حه‌ز‌ده‌كه‌م‬ ‫‌ئه‌زموونى‌هۆڵه‌ندا‌بگوازمه‌وه‌‌بۆ‌كوردستان‬ ‫د‪ .‬هێمن قادر‪ ،‬شارەزای سیستمی‬ ‫تەندروستی و پسپۆڕی نهخۆشییهكانی‬ ‫ههناو و پزیشكی خێزانیی‪ .‬له زانكۆی‬ ‫“ڕادباود” له هۆڵهندا بهكالۆریۆسو‬ ‫ماجستێرو بۆردی پزیشكی خوێندووهو‬ ‫ماوهیهك پزیشكی خێزانییو پزیشكی‬ ‫بهسااڵچووان بووه له هۆڵهندا‪ .‬چهندین‬ ‫سیمنارو توێژینهوهی تایبهتی له بواری‬ ‫جیاوازی پزیشكی پێشكهشكردووه‪.‬‬ ‫لهم چاوپێكهوتنه تایبهتهدا لهگهڵ‬ ‫“زهمهن”‪ ،‬باسی له سیستمی تهندروستی‬ ‫خێزانیی له هۆڵهنداو پهیوهندی نێوان‬ ‫پزیشكو نهخۆشو چۆنییهتی سودوهرگرتن‬ ‫لهو پێشكهوتنه گهورهیهی بواری پزیشكی‬ ‫له هۆڵهنداو جێبهجێكردنی له كوردستان‪.‬‬

‫سازدانى‪ :‬زهمهن‬ ‫*بەپێی ئەزموونی خۆت کە له چهند‬ ‫بوارێكی پزیشكیدا پسۆڕیتان ههیه‪،‬‬ ‫گرنگی پزیشكی خێزانیی له چیدایه؟‬ ‫ سهبارهت به پزیشكی خێزانیی‬‫بایهخێكی یهكجار گرنگو گهورهی ههیه‪.‬‬ ‫له ئهوروپا بهگشتییو هۆڵهندا بهتایبهتی‬ ‫زۆر گرنگییان پێداوهو پێشكهوتنی‬ ‫گهورهی بهخۆوه بینیووه‪ .‬پزیشكى‬ ‫خێزانیی‪ ،‬گرنگترین الیهنی سیستمی‬ ‫تهندروستی هۆڵهندایه‪ .‬ههموو خێزانێك‬ ‫كه له هۆڵهندا دهژی دهبێ “ئهنشوڕانس‪-‬‬ ‫بیمه“ی تهندروستی ههبێ‪ .‬بهو پێیهش‬ ‫ههموو خێزانێ ئارهزومهندانه‪ ،‬دكتۆرێكی‬ ‫خێزانیی ههڵدهبژێرنو سهردانی دهكەن‪،‬‬ ‫بهپێی خشتهو كاتی دیاریكراو‪ .‬هاواڵتی‬ ‫كه بیمهی تهندروستی ههبێ‪ ،‬ههموو‬ ‫تهندروستییهكانیان‬ ‫خزمهتگوزارییه‬ ‫بهخۆڕایی بۆ دابین دهكرێت‪ .‬ئهمهش‬ ‫سودێكی ههیه‪ ،‬پزیشك شارهزایی زۆر‬ ‫لهسهر تهندروستی ئهندامهكانی ئهو‬ ‫خێزانه دهزانێو ئهو خێزانهش بهشێوازو‬ ‫توانای ئهو پزیشكه ڕادێن‪ .‬ئهمه بێجگه‬ ‫لهوهش وادهكات نهخۆشو هاواڵتی‬ ‫بهئاسانی بگهنه پزیشكو چارهسهر‬ ‫وهربگرنو كاتێكی زۆر دهگهڕێتهوه بۆ‬ ‫ههردوو الیان‪.‬‬ ‫هاواڵتیو‬ ‫ژمارهی‬ ‫*چۆن‬ ‫خێزان دابهشكراون بهسهر پزیشكه‬ ‫تایبهتییهكانی خێزانو پزیشكی‬ ‫پسپۆڕدا‪ ،‬بهپێی ژمارهی خێزان‪ ،‬یان‬ ‫ناوچهو گهڕهك؟‬ ‫ له هۆڵهندا ههر پزیشكێكی‬‫پسپۆڕی خێزانیی‪ ،‬نزیكهی دوو ههزار‬ ‫كهس ناونووسكراون الی‪ .‬بهڵآم دهبێ‬ ‫ئهوه بزانین ئهم دوو ههزار كهسه‬ ‫ههمووی نهخۆش نین‪ .‬ههیه له یهك‬ ‫ساڵدا یهكجار پێویستی بهپزیشكی‬ ‫خێزانیی دهبێ‪ .‬ههر كهسێ له ئهندامانی‬ ‫خێزان كه دێته الی پزیشكی خێزانهكهی‪،‬‬ ‫پهیوهندییهكی تهندروست له نێوان‬ ‫پزیشكو خێزانهكه دروست دهبێ‪.‬‬ ‫بهپێی ئامارێك نزیكهی‪٪٩٠‬ی هاواڵتیانی‬ ‫هۆڵهندا چارهسهره پزیشكییهكان الی‬ ‫پزیشكی خێزانهكهیان وهردهگرنو له‬ ‫‪٪١٠‬ی هاواڵتیانیش‪ ،‬بهڕێنمایی پزیشكی‬ ‫خێزان‪ ،‬رهوانهی الی پزیشكی پسپۆڕی‬ ‫تر دهكرێن بۆ چارهسهر‪.‬‬ ‫* ماوهیهك لهمهوبهر لهشاری‬ ‫نایمێخن وهك پزیشكێكی پسپۆڕ‪،‬‬ ‫كۆرسێكتان پێشكهشكرد لهژێر‬ ‫ناوی “كاریگهرییهكانی كولتوور‬

‫زۆر گرنگە پزیشکی‬ ‫خێزانیی لە کوردستان‬ ‫پەیڕەو بکرێ تا هەم‬ ‫پزیشک و هەم نەخۆش‬ ‫بزانن چۆن چارەسەر‬ ‫وەربگرن‬

‫لهسهر خزمهتگوزارییەکان لهالیهن‬ ‫پزیشكهوه‪”.‬چ پهیوهندییهك ههیه‬ ‫له نێوان كولتوورو سیستمهکانی‬ ‫تهندروستیدا؟‬ ‫ پهیوهندییهكی زۆر ههیه‪،‬‬‫لههۆڵهندا كهسانی زۆر له ڕهگهزو‬ ‫نهتهوهو ئاینه جیاوازهكان دهژین‪.‬‬ ‫هۆڵهندییهكان كێشهی زۆریان لهگهڵ‬ ‫نهخۆشی بێگانهی نا هۆڵهندی ههیه‪.‬‬ ‫بهتایبهتی ئهوان له سیستمهكهیاندا‪،‬‬ ‫گرنگی زۆریانداوه به جۆری پهیوهندی‬ ‫نێوان پزیشكو نهخۆش‪ .‬ئایا ههر‬ ‫ڕێنماییهك پزیشك دهیكات‪ ،‬ههر‬ ‫چارهسهرێك كه دهینووسێ‪ ،‬ئایا‬ ‫متمانه دروستبووه لهنێوان پزیشكو‬ ‫نهخۆشهكه‬ ‫ئایا‬ ‫نهخۆشهكهدا؟‬ ‫تێگهیشتووه چ نهخۆشییهكی ههیه تا‬ ‫بهو شێوه چارهسهر وهربگرێ؟ كولتوور‬ ‫پهیوهندییهكی قوڵی بهم الیهنهوه‬ ‫ههیه‪ .‬پزیشك لهوێ ڕێنمایی دهكرێت‬

‫لە کوردستان نەخۆش‬ ‫هەیە چەند دکتۆر‬ ‫دەیبینێ بۆ یەک‬ ‫نەخۆشی‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫چارەسەری تەواو بکرێ‪،‬‬ ‫پارەیەکی زۆری دەڕوات‬

‫سیستمی‬ ‫له‬ ‫پسپۆڕییهكیشتان‬ ‫تهندروستی تایبهت به سااڵچووان ههیه‪،‬‬ ‫ئهو سیستمه تهندروستییه چ بایهخێكی‬ ‫بۆ بهسااڵچووان ههیه؟‬ ‫ من له ساڵی ‪ ٢٠١٨‬وهك پزیشكێكی‬‫پسپۆڕ‪ ،‬له بواری نهخۆشییهكانی‬ ‫ئهم‬ ‫كارمكردووه‪،‬‬ ‫بهسااڵچووان‬ ‫بوارهش ئێستا له هۆڵهندا زۆر گهشهی‬ ‫كردووه‪ .‬لهوێ بهدهر له پزیشكی‬ ‫خێزانیی‪ ،‬پزیشكی بهسااڵچووان ههیهو‬ ‫سیستمێكی تایبهتییان ههیهو بهشێ‬ ‫له پسپۆڕییهكهشم لهو بوارهدایه‪ .‬بۆ‬ ‫بهسااڵچووان سیستمێكی تهندروستی‬ ‫تایبهت ههیهو ڕۆژانه یان ههفتهی‬ ‫دووجار‪ ،‬پزیشكی تایبهتیی دهیان بینێ‪.‬‬ ‫گهر پێویستی به پزیشكى پسپۆڕیش‬ ‫ههبێ‪ ،‬بۆیان بان گدهكرێتو بهوردی‬ ‫چاودێریی تهندروستییان دهكرێ‪ .‬ئهمه‬ ‫مافهو به یاسا رێكخراوه‪ .‬لهو ماوهیهشدا‬ ‫كارم لهگهڵ كردوون‪ ،‬ئهزموونو‬

‫كه متمانهی نهخۆش بهدهستبێنێ‪،‬‬ ‫بۆ ئهوهی كاتێ نهخۆشهكه هاته الی‬ ‫بتوانێ باسی نهخۆشییهكهی بهبێ‬ ‫پهرده بۆ پزیشكهكهی بكات‪ .‬دهبێ‬ ‫ئهو پزیشكهش بزانێ ئایا نهخۆشهكه‬ ‫تهنیا بۆ پشكنینی دڵنیایی هاتووه‪،‬‬ ‫یان ههست بهنهخۆشییهك دهكات‬ ‫كه ههیهتی‪ .‬بێگومان ڕهنگدانهوهی‬ ‫كولتووری ئهوروپیو ڕۆژههاڵتی لهسهر‬ ‫نهخۆش دوو دنیای جیاوازه‪ ،‬دهبێ‬ ‫پزیشكی خێزانیی ئاگای لهو كولتووره‬ ‫جیاوازه بێتو بهجۆرێ مامهڵه لهگهڵ‬ ‫نهخۆشهكه بكات دڵنیایی بداتێو‬ ‫نهخۆشهكهش متمانهی بهچارهسهری‬ ‫پزیشكهكه ههبێ‪ .‬ئهمه ههموو كاریگهریی‬ ‫گهورهی كولتووری بهسهرهوهیهو من لهو‬ ‫كۆنفرانسهدا قسهم لهسهر ئهم الیهنانه‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫*سیستمی تهندروستی خێزانیی‪،‬‬ ‫وهك ئهوهی له هۆڵهندا ههیه‪ ،‬دهتوانرێ‬ ‫له كوردستان پهیڕهو بكرێت؟‬ ‫ من دوای خوێندنی پزیشكیو‬‫بۆردو پسپۆڕیی‪ ،‬ئێستا له ههولێر‬ ‫دادهنیشمو بهو ئامانجهی بتوانین سود‬

‫لهو ئهزموونه پێشكهوتووهی تهندروستی‬ ‫هۆڵهندا ببینینو لێره جێبهجێی بكهین‬ ‫بهتایبهتیش پزیشكی خێزانیی‪.‬‬ ‫سیستمی تهندروستی خێزانیی‪ ،‬له‬ ‫واڵته پێشكهوتووهكاندا بهرزترین ئاستی‬ ‫خزمهتگوزاریی تهندروستییه‪ ،‬بۆیه‬ ‫له كوردستانیش ههنگاو نراوهو دهبێ‬ ‫بهسیستم بكرێتو كاری تێدا بكرێت‪.‬‬ ‫پزیشكی خێزانیی‪ ،‬كهمترین كاتو‬ ‫كهمترین تێچوو‪ ،‬زۆرترین خزمهتگوزاری‬ ‫تهندرووستی پێشكهش دهكات‪ .‬ئهو‬ ‫بێ سیستمییهی له كوردستان ههیه‬ ‫وایكردووه جاری واههیه نهخۆش بچێته‬ ‫الی چهند پزیشكێك‪ ،‬الی ههرهیهكهیان‬ ‫چهند پشكنینێ بكاتو نهگاته ئهنجامی‬ ‫نهخۆشییهكهی! ئهمهش كاتێكی زۆرو‬ ‫پارهیهكی زۆری دهڕواتو بێ ئەوەی‬ ‫چارهسهریش بکرێ‪ .‬بهاڵم سیستمی‬ ‫پزیشكی خێزانیی كۆتایی بهوه‬ ‫دەهێنێو وا دهكات نهخۆش بچێته الی‬ ‫پزیشكی تایبهتی خۆی‪ ،‬كه پزیشكی‬ ‫خێزانهكهیهتیو چارهسهری گونجاویش‬ ‫وهرگرێت‪.‬‬ ‫* بهدهر له پزیشكی خێزانیی‪،‬‬

‫پسپۆڕیی خۆمم گهشهپێداوه‪ ،‬چونكه‬ ‫ئهوان تهمهن رێگهیان نادات بهئاسانی‬ ‫بچنه الی پزیشك‪ .‬ههموو خزمهتگوزارییه‬ ‫پزیشكییهكانیان بۆ دابینكراوه‪.‬‬ ‫*بوارێكی تری پسپۆڕییهكهت‪،‬‬ ‫كاركردنه وهك پزیشكی ههناویی‪،‬‬ ‫ئێستا ههندێ پێشكهوتنی گهوره لهو‬ ‫بوارهدا هاتووهته بهرههم‪ ،‬گرنگترینیان‬ ‫چارهسهری ههناوییه به وهرزشو‬ ‫خۆپاراستن له ههندێ له خواردنهكانی‬ ‫ڕۆژانه‪ .‬بهدهر لهمانه‪ ،‬ئهم بواره چ‬ ‫گهشهكردنێكی تری بهخۆیهوه بینییووه؟‬ ‫لهسهر‬ ‫ماجستێرهكهم‬ ‫من‬‫نهخۆشییهكانی ههناوییه‪ .‬سهبارهت به‬ ‫نهخۆشییهكانی دڵو دهمارهكان‪ ،‬كه‬ ‫بهشێكن له نهخۆشییه “ههناوییهكان”‬ ‫ڕێنماییه پزیشكییهكان بۆ دووركهوتنهوه‬ ‫له نهخۆشییهكانی دڵو دهمارهكانی‪،‬‬ ‫ئاماژه بهوه دهكهن دووركهوتنهوه له‬ ‫خواردنی زۆری خوێو شهكرو جگهره‪.‬‬ ‫بهتایبهتیی جگهره زیانێكی زۆر به دڵو‬ ‫ههناوی مرۆڤ دهگهیهنێ‪ .‬لهم ماوهیهدا‬ ‫كۆمهڵێ بیردۆزی زانستیی ئاشكرا كراوه‪،‬‬ ‫كه له دواههمینو نوێترین توێژینهوهی‬

‫زانستیدا له هۆڵهندا ڕاگهیهنرا دهڵێت‪:‬‬ ‫دهبێ هاواڵتی له ههفتهیهكدا پێنج ڕۆژ‪،‬‬ ‫ههر ڕۆژهی نیو سهعات بۆ یهك سهعات‬ ‫بهخێرایی بڕوات‪ ،‬بهجۆرێ عارهقه‬ ‫بكاتهوه‪ ،‬نهك ڕۆیشتنو پیاسهی خاو و‬ ‫لهسهرخۆ‪ ،‬بۆ ئهوهی له نهخۆشییهكانی‬ ‫دڵو ههناو بهدوور بێت‪.‬‬ ‫*چۆن پشكنین بۆ نهخۆشێك‬ ‫دهكهن تابزانرێ ئایا نهخۆشی دڵ یان‬ ‫نهخۆشییهكیی ههناویی ههیه؟‬ ‫ هاواڵتی كاتێ سهردانی پزیشك‬‫دهكات‪ ،‬پشكنینی خوێنو گورچیلهو‬ ‫دهماری بۆ دهكهین‪ .‬پاشتر پرسیار‬ ‫دهكهی بزانیت له خێزانهكهیدا هیچ‬ ‫كهسێ نهخۆشی دڵی نییه‪ .‬ئهوسا‬ ‫دهستبه پشكنینهكانی خۆی دهكهیت‪،‬‬ ‫تا بۆت دهردهكهوێ دهمارهكانی دڵ و‬ ‫ههناوی گرفتیان ههیه یان بێ گرفتن‪.‬‬ ‫* لهم ماوهیهدا هیشام عهلهوی‬ ‫باڵیۆزی عێراق له هۆڵهندا‪ ،‬وهك‬ ‫پزیشكێكی پسپۆڕ‪ ،‬به فهرمی میوانداریی‬ ‫كردیتو ڕێزلێنانی پێشكهشكردیت‪.‬‬ ‫ئامانج لهم رێزلێنانه چی بوو؟‬ ‫ هیشام عهلهوی باڵیۆزی عێراق له‬‫هۆڵهندا سهردانی زانكۆی ڕادباودی كرد‪،‬‬ ‫من یهكێك بووم لهئهندامانی شاندی‬ ‫زانكۆ له پێشوازی باڵیۆز‪ .‬زۆری پێخۆش‬ ‫بوو كه من و چهند پزیشكێكی تری‬ ‫عێراقیش لەوێین‪ .‬بۆیه میوانداریكردم‬ ‫بۆ گفتوگۆكردن لهسهر سیستمی‬ ‫تهندروستیی‪ ،‬ئێستا لهههوڵێكی زۆردایه‬ ‫ئهو سیستمه تهندروستییهی هۆڵهندا‪،‬‬ ‫گهر ههمووشی نهبێ بهشێكی بگوازێتهوه‬ ‫بۆ عێراق‪ .‬بۆ ئهو مهبهستهش بڕیاره له‬ ‫مانگی داهاتوودا‪ ،‬وهزیری تهندروستی‬ ‫عێراقو بریكاری وهزیری خوێندنی بااڵی‬ ‫عێراق بێنه هۆڵهندا بۆ لێگهیشتنو‬ ‫چۆنییهتی سود وهرگرتنی له سیستمی‬ ‫خوێندنی زانستیو پزیشكی هۆڵهنداو‬ ‫سود لێوهرگرتنی بۆ عێراق‪ .‬منیش‬ ‫ئهندامی شاندهكه دهبمو له ههوڵی‬ ‫دروستكردنی ئهو پهیوهندییهدا دهبین‬ ‫له نێوان تهندرووستی هۆڵهنداو عێراق‪.‬‬ ‫* ئهی ههرێمی كوردستان‪ ،‬چهند‬ ‫دهتوانێ سودمهندبێ لهو ئهزموونه‬ ‫تهندروستییه‪ ،‬هیچ ههوڵێك لهو بوارهدا‬ ‫نهدراوه؟‬ ‫ من زۆر حهزدهكهمو زۆریش‬‫ههوڵدهدهم‪ ،‬ههرێمی كوردستان بتوانێ‬ ‫بهشێوازێ له شێوازهكان سود لهو‬ ‫ئهزموونه گهورهیهی تهندروستی هۆڵهندا‬ ‫وهر بگرێت‪ .‬زانكۆی “ڕادباود” ئهو‬ ‫زانكۆیهی من لێمخوێندووه‪ ،‬ئامادهییان‬ ‫تێدایه بۆ دروستكردنی پهیوهندی‬ ‫زانستی‪ ،‬بهاڵم تائێستا له ههرێمی‬ ‫كوردستانهوه‪ ،‬هیچ ههنگاوێ نهنراوه لهو‬ ‫بوارهدا‪ .‬دهكرێ ههرێمی كوردستانیش‬ ‫ههنگاو بنێ بۆ گۆڕانكاریی لهم سیستمه‬ ‫تهندروستییهی ئێستا‪ ،‬سااڵنێكی زۆره‬ ‫سیستمی تهندروستی ههرێم تازه‬ ‫نهبووهتهوهو گۆڕانكاریی بهسهردا‬ ‫نههاتووه‪ .‬ئێستا واڵتانی توركیاو‬ ‫ئهردهن‪ ،‬كه سیستمی تهندروستییان‬ ‫سیستمی‬ ‫لهچاو‬ ‫پێشكهوتووه‬ ‫تهندروستی واڵتانی تری ناوچهكه‪،‬‬ ‫چهندین لێگهیشتنو ههماههنگییان ههیه‬ ‫لهگهڵ زانكۆو ناوهنده پزیشكییهكانی‬ ‫تهندروستی‬ ‫سیستمی‬ ‫هۆڵهندا‪.‬‬ ‫بهوه پێشدهكهوێت‪ .‬بهاڵم بهداخهوه‬ ‫كوردستان هێشتا زۆر لهدواوهیهو زۆری‬ ‫ماوه‪.‬‬

‫ئێستا باڵیۆزی عێراق‬ ‫لە هۆڵەندا ههوڵێكی‬ ‫زۆر دەدا ئهو سیستمه‬ ‫تهندروستییهی‬ ‫لەوێ هەیە بهشێكی‬ ‫بگوازێتهوه بۆ عێراق‬

‫ئافەرین بۆ وەزارەتی‬ ‫تەندروستی‬ ‫دیسکی تەندروستی‬ ‫لە دوو هەفتەی رابردوو بە دوای یەکدا‪،‬‬ ‫“زەمەن” دوو راپۆرتی باڵوکردەوە لەسەر‬ ‫بەرزبوونەوەی تێکڕای تەمەن و کەمبوونەوەی‬ ‫مردنی مندااڵن لە هەرێمی کوردستاندا‪.‬‬ ‫لە هەردوو راپۆرتەکەدا کە پشتی بە‬ ‫ئامارهكانى وهزارهتى پالندانان بەستبوو‪،‬‬ ‫دەرکەوتبوو لەو کەرتە گرنگەی ژینگەو ژیاری‬ ‫کوردستاندا بەرەوپێشچوونی باش هەیەو لەم‬ ‫پێناوەدا رۆڵی وەزارەتی تەندروستی ناکرێ‬ ‫نادیدە بگیرێ‪.‬‬ ‫بۆ مردنی مندااڵن ئامارەکان نیشانی‬ ‫دەدەن‪ ،‬کە له ساڵى ‪2013‬دا له یەک ههزار‬ ‫منداڵ بۆ ههر پارێزگایهك ‪24‬یان مردوون‪.‬‬ ‫بەاڵم ساڵى ‪ 201٨‬رێژهكه دابهزیوه بەجۆرێک‬ ‫بۆ یەک ههزار منداڵ تهنیا ‪15‬یان گیانیان‬ ‫لهدهستداوه‪.‬‬ ‫هەروەها سەبارەت بە هەڵکشانی تەمەن‪،‬‬ ‫ئامارهكان دهریدهخهن ساڵى ‪ 2009‬تێكڕاى‬ ‫تهمهن له ههرێمى كوردستاندا ‪ 74.2‬ساڵ‬ ‫بووه‪ ،‬ئەم رێژەیە لهمساڵدا بەرزبووەتەوە بۆ‬ ‫‪ 75.3‬و پێشبینى دهكرێت ساڵى داهاتوو‬ ‫‪ 75.4‬بێ‪.‬‬ ‫بۆ هەردوو ئامارەکە‪ ،‬بەرپرسان و‬ ‫شارەزایان ئاماژە بەوە دەکەن‪ ،‬بەهۆی‬ ‫بەرزبوونەوەی ئاستی هۆشیاریی تەندروستی‬ ‫خەڵک و بەردەستی خزمەتگوزارییە‬ ‫تەندروستییەکان‪ ،‬وایانکردووە مردنی منداڵ‬ ‫کەمترو بەرزی تێکڕای تەمەن زیاتربێ‪.‬‬ ‫کەرتی تەندروستی لە چەند ساڵی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬بە سەدان و هەزاران نووسراو‬ ‫رەخنەی لێگیراوە‪ .‬تانەو تەشەری زۆری‬ ‫لێدراوەو زۆرجار بە کەرتێکی شکستخواردوو‬ ‫ناوی هێنراوە‪.‬‬ ‫ئەم کەرتە بێ کەموکوڕی نییە‪ ،‬هەڵەی‬ ‫زۆری تێدایەو پێویستی بە چاککردنی‬ ‫هەڵەکانە‪ .‬نەک هەر ئەوە بەڵکو زیاتر‬ ‫پێشبخرێ و گەشەی پێ بدرێ‪ .‬زۆری‬ ‫کەموکوڕی و رەخنە کەڵەکەبووەکان‬ ‫وایانکردووە‪ ،‬گەشە و پیشکەوتن و‬ ‫دەسکەوتەکانی ئەم کەرتە کەمتر ببینرێن‪.‬‬ ‫ئێستا سێکتەرە جیاوازەکانی ئەم کەرتە‬ ‫ بە هەردوو بەشی حکومیی و تایبەتەوە‪-‬‬‫گۆڕانکاری باشیان بەسەردا هاتووەو‬ ‫خاوەنی چەندین نەخۆشخانەو سەنتەری‬ ‫پێشکەوتوون‪ .‬بۆ زۆر نەخۆشیی کە سااڵن‬ ‫لە هەرێمدا نەبوون‪ ،‬ئێستا هاواڵتی ناچار‬ ‫نییە بچێتە دەرەوەی واڵت‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەمانەدا‪ ،‬هۆشیاریی تەندروستی‬ ‫خەڵک‪ ،‬تاڕادەیەکی باش چووەتە پیشەوە‪.‬‬ ‫هۆڵەکانی وەرزش و لەشجوانیی و پارکەکان‪،‬‬ ‫جمەیان دێت لە ژنان و پیاوان‪ ،‬کچان و کوڕان‬ ‫بە ئامانجی رێکی لەش و تەندروستییەکی‬ ‫مسۆگەرەوە وەرزش دەکەن‪.‬‬ ‫ئەم هۆشیارییە گشتییەو هەبوونی‬ ‫کەرەستەو ئامێرە پزیشکییەکان لە‬ ‫نەخۆشخانەو سەنتەرەکانی چارەسەردا‪،‬‬ ‫نیشانی دەدەن کەرتی تەندروستی بە‬ ‫خشکەیی و شێنەیی بەرەو پێشکەوتنی زیاتر‬ ‫دەچێ‪ .‬بەاڵم دیسان کێشەیەکی گەورە دێتە‬ ‫بەردەم ئەم گەشەو پێشکەوتنانە ئەویش‬ ‫نەبوون یان شێواوی سیستمی تەندروستییە‪.‬‬ ‫هەموو رەخنەکان لە کەرتی تەندروستی‬ ‫لەوەدا کورتکراونەتەوە‪ ،‬کە سیستمەکەی‬ ‫خراپە‪ .‬یان شلوشێواوو نەمەیوە‪ .‬هەرێمی‬ ‫کوردستان ببێتە خاوەنی سیستمێکی‬ ‫مۆدێرنی تەندروستی‪ ،‬هاوشانی ئەو‬ ‫هۆشیارییە گشتییەو تەکنۆلۆژیای سەردەم‪.‬‬ ‫ئەوا ئاستی رەخنەکان زۆر زۆر دادەبەزن و‬ ‫رێژەی گەشبینی و ئومێد بەرز دەبنەوە بەم‬ ‫کەرتە گرنگەی ژین و ژیاری کۆمەڵگە‪.‬‬ ‫وەزارەتی تەندروستی پێویستە خاوەن‬ ‫وتەبێژو میدیایەکی چاالکبێ تا بتوانێ‬ ‫هەموو گۆڕانکارییەکانی ئەم کەرتە بخاتە‬ ‫بەرچاو‪ .‬ناکرێ وتەبێژەکەی تەنیا وەاڵمی‬ ‫پرسیاری میدیاکان و راستکردنەوە یان‬ ‫بەدرۆخستنەوەی هەواڵ بداتەوە‪.‬‬ ‫وەزارەتی تەندروستی ناکرێ ئیتر چاوی‬ ‫لە کەناڵەکانی میدیابێ‪ ،‬لە گۆشەیەکی‬ ‫بچووکدا‪ ،‬یان لە چەند چرکەیەکدا رێنمایی و‬ ‫بڕیارەکانی بۆ باڵو بکاتەوە‪ .‬بەڵکو بۆ خۆی‬ ‫میدیا سەنتەرێکی چاالک دابنێ‪ .‬تا هاوشانی‬ ‫بەرەوپێشچوونەکان‪ ،‬خەڵک و میدیاش‬ ‫ئاگاداری گۆڕانکارییەکان بن‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫خوێندنی خۆڕایی بۆ نیوە كەمكرایەوە‬

‫لە كۆی ‪ 51‬هەزار دەرچوو تەنیا ‪ 24‬هەزاریان دەتوانن بە خۆڕایی بخوێنن‬ ‫زەمەن‬

‫مەریوان سەاڵح حیلمی‬

‫هەڵسەنگاندنێكی كورت بۆ‬ ‫كارەكانی وەزیری پەروەردە‬ ‫هێشتا دەستبەكاربوونی وەزیری نوێی پەروەردە وەرزێكی‬ ‫تەواونەكردووە‪ ،‬بۆیە رەخنەگرتن لێی كارێكی نابەجێیە‪ ،‬هەروەها‬ ‫دەبێ ئەوەش بزانین لەماوەی چوار ساڵی داهاتووی وەزارەتەكەیدا‬ ‫كێشەكانی پەروەردە بە وەزیری نوێ ئاالن حەمە سەعید چارەسەر‬ ‫ناكرێ‪ ،‬لەبەر هۆیەكی ئاسان‪ ،‬ئەویش ئەوەیە زیاتر لە ‪ 27‬ساڵە‬ ‫كێشەكانی پەروەردە لە كوردستان كەڵەكە دەبن بەسەریەكداو‬ ‫ئێستا خۆمان گێل دەكەین ئەگەر وابزانین وەزیری نوێ ئیتر ئایا‬ ‫هەر كەسێك بێت دێت لەماوەیەكی كورتدا سەرجەم كێشەكان یان‬ ‫كێشە بنەڕەتیەكان چارەسەر دەكات‪ ،‬نەخێر نایكات‪ ،‬چونكە فریا‬ ‫ناكەوێ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی گرنگە كە هەمووان بەبێ جیاوازی چاودێری‬ ‫كارەكانی وەزیرو وەزارەت بكەن‪ ،‬بۆ كارە باشەكان دەستخۆشیو‬ ‫هاندانو بەردەوامی هەبێ‪ ،‬بۆ كارە نایاساییو خواروخێچەكان‬ ‫رەخنەو هۆشیاركردنەوە هەبێت‪ ،‬ئەگەر ئەمە نەبێ ئەوا ئیشەكان‬ ‫ناچنە پێشەوەو سیستمی ژەنگاوی بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫گرنگترین كاری وەزیر لە ماوەی ئەم وەرزەدا چی بوو؟‬ ‫بە بڕیارێك سیستمی ئینگلیزی لە خوێندنگە بنەڕەتیەكان‬ ‫هەڵوەشاندەوە‪ ،‬واتە ئەو خوێندنگە بنەڕەتیانەی كە لە یەكی‬ ‫بنەڕەتیەوە زانستو بیركاری بە ئینگلیزی دەخوێنن‪ ،‬ئەم هات‬ ‫ئەمەی هەڵوەشاندەوەو وەكو رابردووی لێكردەوە كە دەبێ ئەو‬ ‫دەرسەش بەكوردی بخوێنرێ‪ ،‬بۆیە تەركیزمان لەسەر ئەم بابەتەیە‬ ‫چونكە ئەمە زۆرترین مشتومڕی بەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬كە گرنگترین‬ ‫رەخنە لەسەری ئەوەیە‪:‬‬ ‫‪ -1‬وەزیری پەروەردە ناهێڵێ مناڵی هەژار فێری ئینگلیزی بێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬بەهۆی ئەم بڕیارەوە حكومەت زیانی ملیۆنان دۆالر لەخۆیو‬ ‫خەڵكی دەدات بەهۆی ئەو كارانەی كە كردوویەتی هەر لە چاپكردنی‬ ‫كتێبەوە تا دەگاتە كردنەوەی خول بۆ مامۆستایان‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئەم وەزیرە دێت كاری وەزیری پێشوو هەڵدەوەشێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئایا بڕیاری هەڵوەشاندنەوەكە دروست بوو؟‬ ‫نابێ ئەو ڕاستیە بشارینەوە كە چەند ساڵێك لەمەوپێش بڕیاری‬ ‫بەئینگلیزی خوێندن لە قوتابخانە بنەڕەتیەكان درا‪ ،‬وەك باس‬ ‫دەكرا پالن بۆ ئەم كارە نەبوو‪ ،‬ئەمە زۆر راستە‪ ،‬بەاڵم لەوە‬ ‫راستتریش ئەوەیە كە وەزارەتی پەروەردە ویستی لەم ڕێگەیەوە‬ ‫مونافەسەی خوێندنگە ئەهلیەكان بكات‪ ،‬بەاڵم بۆی نەكراو فەشەلی‬ ‫هێنا‪ ،‬چونكە كێبڕكێی مەكتەبی ئەهلی بەسەرپێیو بڕیاری دوور‬ ‫لە واقیعو الساییكردنەوە ناكرێ‪ ،‬بەڵكو ئەمە بە بەرنامەی گونجاو‬ ‫و راوێژكاری دڵسۆزو شارەزا دەكرێ‪ ،‬بە پرسكردن بەو كەسانە‬ ‫دەكرێ كە بە پراكتیكی لەناو واقیعەكەدا دەژین‪ ،‬نەك ئەوانەی لە‬ ‫ژوورە داخراوەكاندانو بەچەندین پرسگە ناگەیتە الیان‪.‬‬ ‫بۆیە بڕیاری هەڵوەشاندنەوەكە گونجاو بوو‪ ،‬چونكە منداڵ‬ ‫بەمشێوەیە فێری ئینگلیزی نابێ‪ ،‬لەبەدواداچوونێكماندا بۆ مەكتەبە‬ ‫ئەهلیەكان گەیشتینە ئەو راستیەی كە منداڵ كاتێ فێری ئینگلیزی‬ ‫دەبێ‪ ،‬كە دەرسەكە ئینگلیزی بێ‪ ،‬نەك راڤەكە بەكوردی بێ‪،‬‬ ‫لە هەموو كوردستاندا دەرسی ئینگلیزی بەكوردی راڤە دەكرێ‪،‬‬ ‫بەمەش منداڵ فێرنابێ‪ ،‬نەك بیركاریو زانست‪ ،‬بەڵكو سەرجەم‬ ‫دەرسەكانی تریش بكەیت بە ئینگلیزی مادام بە كوردی دەیڵێیتەوە‬ ‫ئەوا یەعنی هیچ‪.‬‬ ‫لە الیەكی تریشەوە مامۆستایانی زانستو بیركاریو ئینگلیزی‬ ‫خوێندنگە ئەهلیەكان پێیان راگەیاندم كە منداڵێك ئەگەر ویستی‬ ‫بۆ نمونە بچێت بۆ تەوالێت‪ ،‬ئەگەر بەكوردی ئەم داوایە لە مامۆستا‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوا مامۆستا ڕێگەی نادات‪ ،‬بەڵكو كاتێ رێگەی دەدات كە‬ ‫بەئینگلیزی ئەم داوایە بكات‪ ،‬چونكە پێشتر فێر كراوەو مناڵەكەش‬ ‫ناچارە بۆ هەر پرسیارێك كە مامۆستا فێری كردووە فێر ببێت‪ ،‬جا‬ ‫ئەگەر لەدەرسی ئینگلیزیدا بەكوردی قسەی كرد‪ ،‬ئیتر جیاوازی لە‬ ‫نێوان بازاڕو ماڵەوەو قوتابخانەدا چیە؟‬ ‫ئەڵبەت ئەم بۆچوونە بۆ دەرسی عەرەبیو سەرجەم ئەو زمانانە‬ ‫ڕاستن كە لەخوێندنگەكاندا دەخوێنرێن‪.‬‬ ‫وەزیری نوێ چاودێری تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان دەكات‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫لەنزیكەوە ئاگای لە كێشەكان بێت‪ ،‬ئەمە خاڵێكی ئێجگار ئەرێنیو‬ ‫باشە‪ ،‬چونكە ئەگەر چاوەڕێی نووسراوبێت ئیشی لەسەر بكات‪ ،‬ئەوا‬ ‫نووسراوی خەڵكی ئاسایی ناگاتە الی‪ ،‬ئەمەش نموونەی پێچەوانەی‬ ‫پۆلیسەكانی كوردستانمان دێتە بەرچاو كاتێك رووداوێك دەقەومێ‪،‬‬ ‫كاكی پۆلیس دەڵێت كەس نەهاتووە داوا تۆمار بكات‪ ،‬كاكی برا‬ ‫رووداو قەوماوە‪ ،‬خەڵك كوژراوە‪ ،‬دزی كراوە‪ ،‬داوای چیو تۆماری‬ ‫چی؟ بۆیە پێمخۆشە وەزیر پێچەوانەی ئەمە كار دەكاتو لە ڕێی‬ ‫فەیسبووكو پەیوەندییەكانی ترەوە ئاگای لە داواو كێشەكانی تری‬ ‫پەروەردەو خەڵك دەبێت‪ ،‬نەك خۆی بدزێتەوەو بڵێ داوای لەم‬ ‫چەشنەم بۆ نەهاتووە‪ ،‬یەكێك لەو كێشانەی كە وەزیر لە ڕێی‬ ‫فەیسبوكەوە هاتە سەرخەت‪ ،‬داوایەكی مامۆستا كۆچەر میرزا‬ ‫ئەنوەر بوو لە هەڵەبجەی شەهید لەسەر دواخستنو نەكردنەوەی‬ ‫مەكتەبە كۆریەكە لە هەڵەبجە نوسیبووی‪ ،‬راستەوخۆ پەیوەندی‬ ‫كرا بە بەرپرسی یەكەمی پەروەردەی هەڵەبجە بۆ چارەسەركردنی‪،‬‬ ‫كەواتە فەیسبووك ڕێگەیەكی درێژی كورت كردەوە‪.‬‬

‫بۆ ئەمساڵی خوێندن لە كۆی ‪ 51‬هەزارو‬ ‫‪ 933‬دەرچووی پۆلی ‪12‬ی ئامادەیی‪ ،‬تەنیا‬ ‫‪ 24‬هەزارو ‪ 784‬كورسی خوێندنی بە خۆڕایی‬ ‫دابینكراوە‪ ،‬بەم پێیەش زیاتر لە نیوەی‬ ‫خوێندكاران دەبێت بە پارە بخوێنن‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو‪ ،‬بەرپرسانی وەزارەتی‬ ‫خوێندنی بااڵ پالنی وەزارەتەكەیان بۆ ساڵی‬ ‫خوێندنی ‪ 2020 - 2019‬ئاشكراكرد‪ ،‬بۆ‬ ‫خوێندنی گشتی ‪ 24‬هەزارو ‪ 784‬كورسی‬ ‫خوێندنو بۆ خوێندنی پارالێڵ (پارە) ‪10‬‬ ‫هەزارو ‪ 514‬كورسیو بۆ خوێندنی ئێواران‬ ‫(پارە) ‪ 11‬هەزارو ‪ 577‬كورسی خوێندن‬ ‫تەرخانكراوە‪ ،‬بەمشێوەیەش لە زانكۆ‬ ‫حكومییەكان ‪ 46‬هەزارو ‪ 875‬كورسی‬ ‫خوێندن تەرخانكراوەو كە زیاتر لە ‪22‬‬ ‫هەزاریان دەبێت بە پارە بخوێنن‪.‬‬ ‫بۆ خوێندنی تایبەتیش ‪ 23‬هەزارو ‪714‬‬ ‫كورسی بۆ دەرچووان تەرخانكراوە‪ ،‬بەم‬ ‫شێوەیەش كۆی كورسی خوێندن بەهەردوو‬ ‫جۆری حكومییو تایبەت ‪ 70‬هەزارو ‪589‬‬ ‫كورسیە‪.‬‬ ‫خەتاب ئەحمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫خوێندنو پالندانان بەوەكالەت‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫وەزارەتی پەروەردە ناوی ‪ 51‬هەزارو ‪933‬‬ ‫ناوی دەرچووی بۆ ئەوان ڕەوانە كردووە‪،‬‬ ‫كە ‪ 36‬هەزارو ‪ 350‬دەرچووی زانستییو‬ ‫‪ 15‬هەزارو ‪ 583‬دەرچووی وێژەیین‪ ،‬بەو‬ ‫شێوەیەش ژمارەی كورسییەكانی خوێندن‬ ‫زیاترە لە ژمارەی دەرچووان‪.‬‬ ‫بەاڵم بەالی یەكێتی مامۆستایانو‬ ‫رێكخراوە خوێندكارییەكانەوە كێشەی گەورە‬ ‫ئەوەیە كە ئەمساڵ خوێندن بە پارە زیاترە‬ ‫لە خوێندن بە خۆڕایی‪.‬‬ ‫بێستون حەمەساڵح‪ ،‬سكرتێری رێكخراوی‬ ‫قوتابیانی كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“ئەم ڕێژە زۆرەی كورسی خوێندن بۆ‬ ‫پارالێلو ئێواران‪ ،‬بە درێژكراوەی پڕۆسەی‬ ‫بازرگانیكردن بە قوتابیانی دەرچووی‬ ‫پۆلی ‪12‬و گەرمكردنی بازاڕی زانكۆو‬ ‫پەیمانگا تایبەتەكان دەزانینو بەتوندی‬ ‫ڕەتیدەكەینەوە”‪.‬‬ ‫داواشیكرد هەرچی زووە وەزارەت بە‬

‫پالنی خۆیدا بچێتەوەو ڕێژەی كورسی‬ ‫خوێندنی بێ بەرامبەر بۆ نزیكی ‪ 40‬هەزار‬ ‫كورسی بەرزبكاتەوە‪.‬‬ ‫بەراورد بە سااڵنی ڕابردوو كورسی‬ ‫خوێندنی بێ بەرامبەر نزیكەی ‪ 10‬هەزار‬ ‫كورسی كەمیكردووەو كراوە بە كورسی‬ ‫خوێندنی بە پارە‪.‬‬ ‫ئەم زیادكردنە ئاشكرایە لەكاتێكدایە‬ ‫كە ڕەوشی ئابووری هاواڵتیانی هەرێمی‬ ‫كوردستان سەقامگیر نییەو بەپێی دەستووری‬ ‫عێراقیش خوێندنی بێ بەرامبەر مافی هەموو‬ ‫تاكێكی عێراقییە‪.‬‬ ‫ماوەی چەند ساڵێكە لە هەرێم چەندین‬ ‫زانكۆی تایبەت كراونەتەوە‪ ،‬كە خوێندن‬ ‫تێیاندا بە پارەیە‪ ،‬حاڵی حازر ‪ 16‬زانكۆی‬ ‫حكومی و ‪ 19‬زانكۆو لقی زانكۆی تایبەت‬ ‫لە شارەكانی كوردستان كراونەتەوە‪ ،‬ساڵ‬ ‫لەدوای ساڵیش ژمارەیان بەرەو هەڵكشان‬ ‫دەچێت‪.‬‬

‫“ئەم ڕێژە زۆرەی‬ ‫كورسی خوێندن بۆ‬ ‫پارالێلو ئێواران‬ ‫درێژكراوەی پڕۆسەی‬ ‫بازرگانیكردنە”‬

‫كرێی خوێندن لە زانكۆ تایبەتەكان‬ ‫بەپێی زانكۆو جۆری بەشەكە دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆرترینی بەشەكان لە سەروو دوو‬ ‫ملیۆن و تەنانەت هەیانە نزیكەی چوار‬ ‫ملیۆن دینار كرێی خوێندنی سااڵنەیانە‪،‬‬ ‫ئەوەش بارگرانییەكی زۆری بۆ خوێندكارانو‬ ‫خانەوادەكەیان دروستكردووە‪.‬‬ ‫یەكێتی مامۆستایانیش بەهەمانشێوە‬ ‫نیگەرانە لەشێوازی وەرگرتنی خوێندكارانو‬ ‫بڕیارە ئەم پرسە لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی‬ ‫بااڵ تاوتوێ بكەن‪.‬‬ ‫ئەحمەد كەركوكی‪ ،‬ئەندامی سكرتاریەتی‬ ‫یەكێتی مامۆستایان‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“سەردانی وەزارەتی خوێندنی بااڵ دەكەینو‬ ‫نیگەرانین لەشێوازی وەرگرتنی خوێندكارانو‬ ‫بەپێی یاسا بێت خوێندن لە هەرێمی‬ ‫كوردستان بەخۆڕاییە تا زانكۆش تەواو‬ ‫دەكاتو دەبێت خوێندكاری زیاتر بە خۆڕایی‬ ‫وەربگیرێت”‪.‬‬

‫كەرتی پەروەردە‪ ..‬ئەركە گرنگەکەی حکومەت‬ ‫چنار عەزیز‬ ‫یەكێك لە ئەركە گرنگەكانی دەوڵەت لەپاڵ‬ ‫سیاسەتكردندا‪ ،‬بەگرنگ ڕوانینە بۆ كەرتی‬ ‫پەروەردە‪ .‬ئەرستۆ پەروەردە بە لقێك لە‬ ‫سیاسەت دەزانێت بۆ ئاڕاستەكردنی كۆمەڵگە‬ ‫بۆ كۆمەڵگەیەكی مەزنتر بۆ مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫پالتۆنو ئەرستۆ تووڕەبوون لەئاست نەبوونی‬ ‫سیستمێكی پەروەردەی گشتی لە ئەسینا‪ ،‬بۆیە‬ ‫داوای ئەنجامدانی شۆڕشێكی گشتگیریان دەكرد‬ ‫لە ڕێبازەكانی پەروەردەی ئەسینادا‪.‬‬ ‫پەروەردەو فێركردن بە پڕۆسەیەك دەوترێت‬ ‫كە لەڕێگەیەوە زانست و لێهاتوویی فێری‬ ‫خوێندكار دەكات‪ ،‬هەروەها پڕۆسەی گونجاندنە‬ ‫لەنێوان تاكو ژینگەدا‪ .‬ئاستی پێشكەوتنی‬ ‫هەر واڵتێك بەئاستی پێشكەوتنی كەرتی‬ ‫پەروەردەوە بەندە‪.‬‬ ‫لە مەودای خوێندندا تاك ئاشنا دەبێت بە‬ ‫زانست و زمانو دابونەریتەكان بۆ ئەوەی دوای‬ ‫تەواوكردنی خوێندن تاكێكی خاوەن پیشەو‬ ‫بەهرەمەندی لێ بەرهەمبهێنرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەڕێگەی پەروەردەیەكی پێشكەوتوو مامۆستای‬ ‫پسپۆڕو خوێندكاری تێكۆشەرو مەنهەجێكی‬ ‫پڕۆفیشناڵەوە دەبێت‪ ،‬كە پێشكەوتنو هۆشیاری‬ ‫كۆمەڵگای لەسەر بەندە‪.‬‬ ‫پەروەردەو فێركردنی پێشكەوتوو بەیەكێك‬ ‫لە فاكتەرەكانی كۆمەڵگە لەڕووی مەعریفیو‬ ‫ئابوریو سیاسی دادەنرێت‪ .‬زۆربەی توێژەرانی‬ ‫بواری پەروەردە پێیانوایە پەروەردەو فێربوون‬ ‫دوو فاكتەری هەیە‪ ،‬یەكێكیان ئابوورییە‬ ‫بەوپێیەی زۆربەی هەرە زۆری ئەوانەی‬ ‫ڕوو لەزانكۆو پەیمانگاكان دەكەن پالنیان‬ ‫بۆدامەزراندنو مسۆگەركردنی ژیانو گوزەرانی‬ ‫دواڕۆژ هەیە‪.‬‬ ‫ڕەهەندێكی تر سیاسیە دەرچووانی زانكۆو‬ ‫پەیمانگاكان هیواخوازن دوای تەواوكردنی‬ ‫خوێندن لەناوەندەكانی دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫نزیك ببنەوەو زیاتر بەدوای بەدەستهێنانی‬ ‫پلەو پۆستی سیاسین تاكو بەشداریكردن لە‬ ‫پێشخستنی كۆمەڵگە‪.‬‬ ‫كەرتی پەروەردەو خوێندنی بااڵ زیاتر‬

‫ڕێژەیەكی زۆر‬ ‫لە خوێندنگای تایبەت‬ ‫بنیاتنراون كە ئەمەش بە‬ ‫پڕۆژەیەكی وەبەرهێنان بۆ‬ ‫بەرپرسانو‬ ‫سەرمایەداران دادەنرێت‬

‫سیمایەكی هاوردەی وەرگرتووە بەوپێیەی‬ ‫زۆربەی پڕۆگرامەكانی خوێندن تەنانەت‬ ‫مامۆستایانیش یان لەدەرەوە هێنراون یان‬ ‫ئەو مامۆستایانە سااڵنێك لەدەرەوە ژیاونو‬ ‫گەڕاونەتەوە واڵتو سەرقاڵی وانە وتنەوەو‬ ‫توێژینەوەن لەبوارەكانی تایبەت بەپسپۆڕی‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫عێراق خاوەنی باشترین سیستمی‬ ‫پەروەردەیی بوو‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ تێكچوونی دۆخی‬ ‫ئەمنی عێراق كاریگەری خستە سەر هەموو‬ ‫كەرتەكانی ژیان بەگشتیو پەروەردە بەتایبەتی‪.‬‬ ‫لەپێش ‪ 2003‬بەشێوەیەكی تەواو كۆتایی بە‬ ‫نەخوێندەواری هێنرا‪ ،‬بەاڵم دوای ‪ 2003‬عێراق لە‬ ‫واڵتە هەرە دواكەوتووەكان هەژماردەكرا‪ ،‬دوور‬ ‫لە پێوەری كوالێتی پەروەردەو فێركردن لەڕووی‬ ‫كۆنیو خراپی بیناو ڕێژەیەكی زۆر خوێندكار لە‬ ‫خوێندنگاكانو دوو دەوامیو هەبوونی ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لە پۆلەكاندا‪ ،‬دروستكردنی كەمترین بینای‬ ‫خوێندنگا لەكاتێكدا النیكەم عێراق پێویستی بە‬ ‫‪ 10‬هەزار خوێندنگا هەیە‪.‬‬

‫لە كوردستان گەورەترین قەیران رووبەڕووی‬ ‫كەرتی پەروەردە بۆوە‪ ،‬بەهۆی بەحیزبیكردنو‬ ‫بازرگانی پێوەكردن لەڕێی كۆمپانیا‬ ‫دەسەاڵتدارەكانەوە‪ .‬هەرچەندە سااڵنە بڕێكی زۆر‬ ‫بودجە بۆ كەرتی پەروەردە تەرخان دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كەمترین خزمەت بەو كەرتە دەگەیەنرێت‬ ‫پارەكەی دەچێتە سەر حسابی كۆمپانیاكان ‪.‬‬ ‫ئێستا هەبوونی خوێندنگای تایبەت زۆر‬ ‫بەرباڵوەو ڕێژەیەكی زۆر لەخوێندنگای تایبەت‬ ‫بنیاتنراون كەئەمەش بەپڕۆژەیەكی وەبەرهێنان‬ ‫بۆبەرپرسانو سەرمایەداران دادەنرێت‪ ،‬تێچووی‬ ‫هەر خوێندكارێكیش لەو خوێندنگا تایبەتیانە‬ ‫بە هەزارو ‪ 500‬دۆالر دەخەمڵێنرێ‪ ،‬كە هۆكارە‬ ‫بۆ دواكەوتنو پشتگوێخستنی كەرتی گشتیو‬ ‫نزمبوونەوەی ئاستی ڕۆشنبیری خوێندكار‬ ‫هەروەها تەرخاننەكردنی پێداویستییەكانی‬ ‫خوێندن بۆ خوێندنگا حكومییەكان هۆكارێكی‬ ‫تری دواكەوتنی كەرتی پەروەردەیە‪ ،‬نەبوونی‬ ‫پالن بۆ كەرتی پەروەردەو باڵوبوونەوەی‬ ‫گەندەڵیو دەستبەسەرداگرتنی دەیان خوێندنگا‬

‫لەالیەن گروپە چەكدارەكانەوە بەتایبەت‬ ‫لە باكووری عێراق هەموو ئەمانە هۆكارن‬ ‫بۆ بەرزبوونەوەی ڕێژەی نەخوێندەوارییو‬ ‫بێبەشبوونی منداڵ لە خوێندنو وازهێنان‬ ‫لە خوێندن بەتایبەت لەنێو چینی گەنجاندا‬ ‫كاریگەری لەسەر گەنج جێدەهێڵێت وای‬ ‫لێدەكات توانای نەبێت هیچ چاالكیەك یان‬ ‫كارێك ئەنجامبدات بەهۆی پارچەبوونی‬ ‫ئامانجەكانی دەیكات بە بەرهەڵستكاری خودی‬ ‫خۆی و كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت كەسیستەمی‬ ‫پەروەردەی واڵت سیستەمێكی الوازو خراپەو‬ ‫زەنگێكی مەترسیدارە بۆ پەروەردەیەكی‬ ‫نادروست‪.‬‬ ‫پەروەردەی‬ ‫فەلسەفەیەكی‬ ‫نەبوونی‬ ‫پێشكەوتوو بۆتە هۆی پاشەكەوتنی كەرتی‬ ‫پەروەردە‪ ،‬بەشێوەیەك خوێندكار دوای‬ ‫تەواوكردنی خوێندن بەباشی فێری هیچ لە زمانە‬ ‫بیانیەكان نابێت كە سەرەتایترین پێویستە‪.‬‬ ‫شێوازی وەرگرتنی خوێندكار لە زانكۆ و‬ ‫پەیمانگاكان فێرخواز تووشی نائومێدی دەكات‬ ‫چونكە ناتوانێت ئەو بەشەی ئارەزویەتی‬ ‫هەڵیبژێرێتو درێژە بەخوێندن بدات‪ ،‬بۆیە‬ ‫دوای تەواوبوونی خوێندن كەسی ئەكادیمیو‬ ‫پراكتیكزان لەبوارەكەی خۆی بەرهەمناهێنرێت‪.‬‬ ‫كەسی خاوەن بڕوانامە ناتوانێت لە‬ ‫پسپۆڕییەكەی خۆیدا كاربكات بۆیە بەناچاری‬ ‫كارێكی تر دەكات كە ناتوانێت داهێنان لەو‬ ‫بوارە بكات‪.‬‬ ‫بەمشێوەیە كومەڵگەیەكی دواكەوتوو‬ ‫بێئومێد دروست دەبێت‪ ،‬ئەگەر سیستەمێكی‬ ‫پەروەردەی باش پەیڕەوبكرێتو پاڵپشتی‬ ‫لە پەروەردەیەكی لۆژیكی بكرێت دەتوانرێت‬ ‫نەوەیەكی ژیرو بەتوانا بەرهەمبهێنرێت‪ .‬ئەمەش‬ ‫تەنیا بەالیەنێك چارەسەر ناكرێت‪.‬‬ ‫پێویستە دامەزراوەی مەدەنی‪ ،‬ڕۆژنامەوان‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیران‪ ،‬وەزارەتی پەروەردە بتوانن‬ ‫چارەسەری ئەو كێشانە بكەن كەتوشی كەرتی‬ ‫پەروەردە دەبێت‪.‬‬ ‫ئەوانەی بەرپرسن لە حكومەتدا دەبێت‬ ‫پەیڕەوی سیستەمێكی پەروەردەی بكەن كە‬ ‫هیچ نزمیو گەندەڵییەك نەیەتە ئاراوە‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫‪15‬‬

‫کارکردن‌بەبێ‌یاسا‌زیانی‌زۆری‌هەبووە‬

‫ریکالمی بازرگانی بە یاسا رێکدەخرێتەوە‬

‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫مهزههر كهریم‬

‫لە پاڵ زۆربوونی کەناڵەکانی میدیا‪ ،‬تادێت ژمارەی‬ ‫ئەو کۆمپانیایانەی ریکالم بەرهەمدەهێنن زۆر دەبن‪.‬‬ ‫تائێستا هیچ یاسایەک نییە ئەو کۆمپانیایانە ناچار‬ ‫بکات لە چ چوارچێوەیەکدا کار بکەن بۆیە هەر کامیان‬ ‫بەوجۆرەی لە توانایاندا هەیە‪ ،‬ریکالم دروست دەکەن‪.‬‬ ‫له خولى پێشووى پهرلهماندا چهند ههولێك‬ ‫ههبوون‪ ،‬بهاڵم ئەو هەواڵنە نهبوونه یاسایهك تا كارى‬ ‫ڕیكالمی بازرگانی رێک بخات‪.‬‬ ‫لهم خولهى پهرلهماندا لهبهر ڕۆشنایى ئهو تێبینىو‬ ‫پڕۆژهیاسایانهى لهخولى پێشوودا ههبوون‪ ،‬پهرلهمانى‬ ‫كوردستان لهههوڵى پێشكهشكردنى پڕۆژهیاسایهكدایه‬ ‫تا چیتر ریكالم بەمجۆرەی ئێستا نەکرێ کە هیچ‬ ‫سنوور و سانسۆرێکی بۆ دانەنراوە‪.‬‬ ‫لوقمان وهردى‪ ،‬ئهندامى لیژنەی ڕۆشنبیری و‬ ‫الوان ئاشكرای دهكات‪ ،‬لهچهند ڕۆژى داهاتوودا‬ ‫لیژنهیهكهیان واژۆ لهسهر پڕۆژهیاساى كارى ریكالم‬ ‫دهكات دواتر پێشكهشى سهرۆكایەتى پهرلهمان‬ ‫دەکرێ تا بخرێتە بەرنامەی کارەوە‪.‬‬

‫زیانی بۆ هەمووان هەبووە‬

‫لوقمان وهردى بۆ “زهمهن” وتى‪“ :‬بۆشایی‬ ‫یاساییمان هەیە له بوارى ریكالمدا و هیچ یاسایهكمان‬ ‫نییه ئەمە رێکبخات‪ .‬بهوهۆیهوه ریكالم بۆ ههموو‬ ‫جۆره كااڵیهك دهكرێ و تێیدا مافى ژن و منداڵو‬ ‫کۆمەڵگە پێشێل دهكرێت‪ .‬زۆر ریكالم هەیە هونهرى‬ ‫كوردى پێسهقهتکراوە یان ریكالم بۆ زۆر شتى قهدهغه‬ ‫كراوەو دهكرێت وهك داودهرمانو چهند كااڵى تر”‪.‬‬ ‫ئهندامێكى خولى پێشووى پهرلهمان ئاماژه‬ ‫بهئاستهنگهكانى پڕۆژه یاساكه دهكات لهخولى پێشوو‬ ‫پێیوایه ئهگهر جێبهجێ نهكرێت ئهوا زیانى گهورهى‬ ‫دهبێ بۆ كولتوورو دابونهریتى كۆمهڵگە‪.‬‬ ‫فهرحان جهوههر‪ ،‬سەرۆکی لیژنهى ڕۆشنبیرى له‬ ‫پهرلهمان بۆ “زهمهن” وتى‪“ :‬ئهوكات له دهسپێكى‬ ‫خولى چوارهمدا دوو پڕۆژه یاسامان تهرخانكرد بۆ‬ ‫رێکخستنی كارى ریكالم بە یاسا‪ .‬بهاڵم پڕۆژهكه‬ ‫نهبووه یاسایه ماوهیهكى پێچوو تا چووه سهرۆكایهتى‬ ‫پهرلهمان ئیتر سەری نەگرت”‪.‬‬

‫ئێستاش درەنگ نییە‬

‫فەرحان جەوهەر وتیشى‪“ :‬لهو ماوهیهدا بههۆى‬ ‫سستى كارهكان لهپڕۆژه یاساكهدا‪ ،‬وهك پێویست‬ ‫كارهكان نهچوونه پێشەوە تا پڕۆژه یاساكه جێبهجێ‬ ‫بكرێ‪ ،‬دواتر ئهوهبوو دهرگاى پهرلهمان داخراو‬

‫پەروەردە‪ ،‬لەنێوان خەونی‬ ‫نوێبوونەوەو هەژموونی‬ ‫كولتووری باودا‪..‬‬

‫كۆتایى بهچوار ساڵى خولى پهرلهمان هات‪ .‬ئێستاش‬ ‫دهتوانرێت لهم خولهى پهرلهمان كارى لهسهر بكرێت‬ ‫چونكه كهم واڵت ههیه یاسای ریكالمى نهبێ”‪.‬‬

‫رێکبخرێ سودی بۆ هەمووان هەیە‬

‫د‪ .‬نەزاکەت حسێن‪ ،‬کە پسپۆڕی میدیایەو لە‬ ‫رابردوودا پڕۆژەی پیشکەشی پەرلەمان کردووە تا ئەم‬ ‫بوارە بە یاسا رێکبخرێ‪ ،‬روونی دەکاتەوە‪ :‬نەبوونی‬ ‫یاسا بۆ ریكالم‪ ،‬له داهاتوودا زیانى گهورهى ئابوورىو‬ ‫زانستىو كولتووریىو زمانهوانى بەسەر کۆمەڵگەدا بە‬ ‫جێ دەهێڵێ‪.‬‬ ‫د‪ .‬نهزاکەت بۆ “زهمهن” وتى‪“ :‬چونکە ریكالم‬ ‫بووەته بهشێكی گرنگ له میدیا‪ ،‬دهبێ بهههمانشێوه‬ ‫ڕهچاوى كولتوورو بهها و سایكۆلۆژیای خهڵك بكات‪.‬‬ ‫ههرچهنده لهم چهند ساڵهدا زۆر بهفراوانى چووینهته‬ ‫ناوكارى ریكالمەوە‪ ،‬بهاڵم هیچ یاسایهك نییه ئەم‬ ‫بوارە گرنگەی میدیا رێکبخات‪ .‬بۆیه ئێمه ساڵى‬ ‫‪ 2014‬تۆڕى ئهكادیمیای دیالۆگى میدیایى وهك دوو‬ ‫رێكخراو‪ ،‬پڕۆژه یاسایهكمان ڕێكخست بۆ ریكالم له‬ ‫پهرلهمان و ئیمزاى لهسهر كراو خرایه ناو كارنامهى‬ ‫پهرلهمانهوه”‪.‬‬ ‫پڕۆژهیاساکهى د‪ .‬نەزاکەت و هاوکارەکانی‪ ،‬بریتی‬ ‫بووە لەوەی‪ :‬یاساى ریكالمى جیهانیى ستاندارهكهى‬ ‫چۆنه؟ چۆنێتی پاراستنی مافى خاوەنی ریكالم و‬ ‫لە هەمانکاتدا مافى بهكاربهر‪ .‬ئهگهر بهكاربهر درۆى‬ ‫لهگهڵدا كراو ناسنامهو ئاینو كولتوورى كهوته‬

‫مهترسیهوه چی بكات؟ ئەی كهناڵهكانى میدیا دەبێ‬ ‫چۆن ریكالم پەخش و باڵو بکەنەوە؟‬ ‫هەروەها براندێك ئهگهر براندێكى تری شكاند‪،‬‬ ‫چۆن مافی خۆی وهردهگرێتهوه؟ پێویستە لە‬ ‫ریکالمدا ڕهچاوى دارایى هاواڵتیانى ههرێم بكرێ‪.‬‬ ‫ئەم پسپۆڕەی میدیا دەڵێت‪ :‬ئهگهر یاسای‬ ‫ریكالم وهك خۆی جێبهجێ بكرێ‪ ،‬ئهوا لهبهرژوهندى‬ ‫بهكاربهرو خاوهن كااڵو كهناڵهكانى میدیادایە‪ .‬چونكه‬ ‫ریكالمهكانى كوردستان زانستیى نین و بهوهۆیهوه‬ ‫كاریگهر نین‪ .‬ئەگەر بە یاسا رێکبخرێن ئەوا ئهو‬ ‫ریكالمانه دهكرێنه زانستیى و سودیان دهبێ بۆ خەڵک‬ ‫و میدیا و بازرگانان‪.‬‬

‫ژنان کراون بە کااڵ!‬

‫کۆتایی هەفتەی رابردوو ژمارەیەک لە ریكخراوهكان‬ ‫و چاالکانی مافی ژنان‪ ،‬له شارى سلێمانى گردبوونەوەو‬ ‫ناڕەزایی خۆیان نیشاندا کە لە ریکالمەکاندا‪ ،‬ژنان‬ ‫وەکو کااڵیەکی بازرگانییان لێکراوە‪.‬‬ ‫ڕاز قادر‪ ،‬كه یەکێک بوو لە بەشداربووانی کەمپینی‬ ‫ناڕەزایی دژ بە بەکااڵکردنی ژنان لە ریکالمدا‪ ،‬بۆ‬ ‫“زەمەن” وتى‪“ :‬ڕۆژانه چهندین ریكالمى بازرگانى‬ ‫ههیه ژن وهك كااڵ نمایش دەکەن‪ ،‬تێیدا سوكایهتی‬ ‫و كهمكردنهوهو تهخوینكردنی ژن دەردەخەن‪ .‬لە‬ ‫هەندێکیاندا تواناکانی ژنان بە كهم نیشان دەدات‪،‬‬ ‫هەندێکیان رۆڵ و پێگەی ژن تەنیا لهكارى ماڵهوهدا‬ ‫كورت دهكاتهوه“‪.‬‬

‫ئەو ژنە ناڕازیانە لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا‬ ‫وتیان‪ :‬به وردی سهرنجیان لهسهر ڕیكالمه‬ ‫بازرگانییەکانه‪ ،‬کە بێ هیچ فلتهرو سانسۆرێك‬ ‫تادێت ژمارەیان زیاد دەکات‪ .‬لهكاتێكدا پێگهو رۆڵی‬ ‫ژن له كوردستان له سهرجهم بوارهكاندا ههنگاوی‬ ‫باش و پڕ له دهستكهوتی بڕیوه‪ ،‬کەچی لە زۆربەی‬ ‫ریکالمەکاندا‪ ،‬پێچەوانەی ئەم دەسکەوتانە رۆڵی ژنان‬ ‫نیشان دەدرێن‪.‬‬

‫یاسایەك نیە بۆ كاری ریكالم‬

‫چەندین کۆمپانیاى تایبەت بە ریکالم هەن‪ ،‬کە‬ ‫هەموویان کوالیتى کارەکانیان وەک یەک نیە‪.‬‬ ‫هیمداد حەمید‪ ،‬بەڕێوەبەری كۆمپانیای سولی‬ ‫میدیا‪ ،‬دانبەوەدا دەنێت لەناو ئەو ژمارە زۆرەى‬ ‫کۆمپانیاى ریکالمدا‪“ ،‬كۆمپانیای تێدایە لەئاستێكی‬ ‫زۆر زۆر خراپدا كاردەكات”‪ ،‬بەپێویستى دەزانێت‬ ‫وەزارەتو الیەنە پەیوەندیدارەكان رێگری لێبكەن‪.‬‬ ‫هیمداد وتیشی‪“ :‬ئەو كۆمپانیایانەی ڕەچاوی‬ ‫الیەنی پەروەردەییو كۆمەاڵیەتی و ئاینی و ئیتنیك‬ ‫و ئەخالقو كولتووری ناكەن ژمارەیان دەهێندەی ئەو‬ ‫كۆمپانیایانە دەبێت کە رەچاوی ئەو تایبەتمەندییانە‬ ‫دەکەن‪ ،‬لەسەدا هەشتای كۆمپانیاكان ڕەچاوی هیچ‬ ‫بنەمایەك ناكەن”‪.‬‬ ‫هیمداد هۆکارى هەموو ئەمەى گەڕاندەوە بۆ‬ ‫ئەوەى هیچ ڕێنمایى و یاساو فیلتەرێك نییە بۆ‬ ‫ڕێكخستنی كاری كۆمپانیاكانی ریكالم‪.‬‬

‫شکستی خۆشهویستى كردى به “دێوانه”‬ ‫زیاتر‌لە‌نیوسەدەیە‌پیاوێك‌له‌‌كفرى‌بە‌ته‌نیا‌ده‌ژى‬

‫دیمهن ئیسماعیل‬

‫كاڵوێكى بهسهرەیهوهو جلێكی كۆنى لهبهردایه‪،‬‬ ‫راخەرێكی راخستووه هەم لهسهرى دەخەوێ هەم‬ ‫لەسەریشی دادەنیشێ‪ .‬دهوروبهری ئەم پیاوە‬ ‫بەردەوام پڕە لە زبڵ‪ ..‬پێت سەیر نەبێ کە مام خالید‬ ‫لهو شوێنه پیسهدا ‪ 60‬ساڵی رێکە دەژی‪.‬‬ ‫“بههۆی شكستی خۆشهویستیهوه ڕۆژگارم به ئێره‬ ‫گهشت”‪ ،‬مام خالید خهریك بوو ئاوی دهخواردەوه‬ ‫وایوت‪.‬‬ ‫مام خالید‪ ،‬ناوی خالید كهریمه‪ ،‬تهمهنی ‪ 85‬ساڵه‬ ‫له تهمهنی منداڵییهوه ژیانی له كفری بهڕێكردووه‪.‬‬ ‫لەناو خەڵکیدا ناوی بە دێوانە رۆیشتووە‪ .‬ئێستا له‬ ‫گهڕهكێكی ئەو شاره ژیانی تهنیایی بهڕێ دهكات‪.‬‬ ‫دێوانە خالید چوار خوشكو سێ برای ههبووه‪،‬‬ ‫بهاڵم ئێستا له ژیاندا نهماون‪ ،‬خزمو كهسوكارهكهی‬ ‫له كفریو كهالردا دهژین‪.‬‬ ‫چیرۆكى دهربهدهرى ئهو له خۆشویستنى‬ ‫كچێكهوه دهستیپێكردووه‪ ،‬خۆى دهگێڕێتهوه كه‬ ‫لهتهمهنی گهنجیدا كچێكی خۆشویستووه‪ ،‬بهاڵم خزمو‬ ‫كهسوكارهكهی ئاماده نهبوون لهبهر هەژاریی و نەداری‬ ‫پێی بدهن‪ .‬ئەو کاتەی ئەم شکستەی بەسەردادێت‪،‬‬ ‫دێوانە تهمهنی ‪ 20‬سااڵن بووە کە خۆی دەڵێت‬ ‫گەنجێکی نەدارو خێزانێکی دەستکورت بوون‪.‬‬ ‫دێوانە خالید ئامادەبوو بەشێک لە چیرۆکی ژیانی‬ ‫بۆ “زەمەن” بگێڕێتەوە “دوای دەسنان بەڕووی بە‬ ‫مندا‪ ،‬باوكی كچهكه‪ ،‬خۆشهویستهكهمی دا بهكهسێكی‬ ‫ترو ژیانی منی وێرانكرد‪ .‬بۆیە منیش دوای ئهو ڕۆژەی‬ ‫بیستم کە دراوە بە شوو بریاری تهنیاییم داو هەرگیز‬ ‫ژنم نههێنا”‪.‬‬ ‫ئهم پیاوه خهڵكی گوندی كاكهبرای سەر بە‬ ‫قەزای کفرییە‪ ،‬سهرهڕای ئهوهى ئێستا تەمەنی بەرەو‬ ‫سەرووی هەشتا ساڵ هەڵکشاوە‪ ،‬بهاڵم خاوهنى‬ ‫جهستهیهكی تهندروسته “سەرەڕای ئەوەی ژیانم لەناو‬ ‫ئەم زبڵ و پیسییەدایە‪ ،‬بەاڵم لهڕووی جهستەییەوه‬ ‫زۆر باشم‪ ،‬نهخۆشی درێژخایهنم نییه‪ ،‬دوورم لهو‬ ‫نهخۆشیانهی كه خهڵكی ئهم سهردهمه توشی دهبن”‪.‬‬

‫كهسوكارى مام خالید چهندین جار ههوڵیانداوه‬ ‫لهو ژیانه دهریبهێننو ببینه ماڵهوهو ئاسایی وەکو‬ ‫ئەوان بژی‪ ،‬یان بیبەنە خانەی بهسااڵچووان كه له‬ ‫كهالر ههیه‪ ،‬بهاڵم ئهو رهتیكردووهتهوەو دەستبەرداری‬ ‫ئەو ژیانە نابێ‪.‬‬ ‫محهمهد قادری تەمەن ‪ 40‬سااڵن‪ ،‬خوشکەزای‬ ‫دێوانە خالیدە و رۆژانە خواردنی بۆ دەبات‪ ،‬نیوەڕۆیەک‬ ‫کە نانی بۆ دێوانە هێنابوو قسەی بۆ “زەمەن” کرد‪.‬‬ ‫محەمەد وتی‪“ :‬چهندینجار داوام لێكردووه لهگهڵماندا‬ ‫بژی و بێتەوە ناومان‪ ،‬کەچی ئەو قبوڵی ناکات‪ .‬بەاڵم‬

‫دەستبەرداری نابین و ڕۆژانه خواردنی بۆ دەهێنین و‬ ‫خۆم سهردانی دهكهم چاودێری دهبم”‪.‬‬ ‫بێجگه له خزمهكانى ههر كهسێكیش بهالى مام‬ ‫خالیددا تێپهڕێت به پارهو خواردن هاوكارى دهكاتو‬ ‫لهالیهن دراوسێكانیشهوه دهشۆردرێتو جلوبهرگى‬ ‫پێدهدرێت‪.‬‬ ‫لە خانەی بەسااڵچووانى گەرمیان ‪ 10‬کەس‬ ‫سودمەندبوون حەوتیان پیاو و ‪ 3‬ژن بوون‪.‬‬ ‫بیابان نوری‪ ،‬بەڕێوەبەری خانەی بەسااڵچووانى‬ ‫گەرمیان‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت ‪“ :‬ئەو کەسانەی‬

‫سەردانی خانەی بەسااڵچووان دەکەن دەبێت‬ ‫تەندروستیان تەواو بێت و باری دەروونیان جێگیر‬ ‫بێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا کەسوکاریان نەبێت لەگەڵ چەند‬ ‫مەرجێکی تردا”‪.‬‬ ‫لەبارەی مام خالیدیشەوە‪ ،‬وتی‪“ :‬تاوەکو ئێستا‬ ‫سەردانی خانەی بەسااڵچووانی نەکردووە”‪.‬‬ ‫دوایین قسەی دێوانە بۆ “زەمەن” ئەمەبوو “تازە‬ ‫ههرگیز نامهوێ لهگهڵ هیچ كهسێکدا بژیم‪ ،‬ژیانی‬ ‫تهنیاییم پێباشتره له ژیانی منهتكردنی ئەم و ئەو‪.‬‬ ‫لەم خانووە بێ سەرو فراوانەدا دەژیم تا کۆتایی”‪.‬‬

‫ئێستا كە لەسەرەتای دەستپێكردنەوەی‬ ‫ساڵێكی نوێی خوێندنداین‪ ،‬بەدەست خۆم نییە‪،‬‬ ‫سەبارەت بە سیستمی پەروەردەو خوێندن هەست‬ ‫بەهیچ گۆڕانكاریو نوێبوونەوەیەك ناكەم‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەمساڵیش وەكو چەند ساڵە‪ ،‬كێشەی دوو دەوامی‬ ‫و سێ دەوامی لە هەندێك قوتابخانەو خوێدنگەدا‬ ‫هەر هەیە‪ .‬كێشەی میالكات‪ ،‬كێشەی مامۆستایانی‬ ‫گرێبەست و ‪ ..‬هتد درێژەیان هەیە‪ .‬بۆیە قسەكردن‬ ‫لە گۆڕانو نوێبوونەوەی سیستمی پەروەردەو‬ ‫خوێندن‪ ،‬لە ئێستادا‪ ،‬جگە لە قسەیەكی خۆش‬ ‫زیاتر هیچی تر نییە‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم نێوەندەدا جێگەی سەرنجە‪،‬‬ ‫هەروەها مایەی نیگەرانیشە ئەوەیە كە الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەكانی بواری پەروەردەو فێركردن‪،‬‬ ‫لەجیاتی داننان بەكەمووكورتیو خراپی رەوشی‬ ‫پەروەردە‪ ،‬هەمیشە لەبەرنامە تەلەفزیۆنییەكانو‬ ‫چاوپێكەوتنە رۆژنامەوانییەكاندا‪ ،‬جگە لەقسەی‬ ‫زلو بەڵێنی گەورە‪ ،‬هەروەها بیانووی بێناوەڕۆك بۆ‬ ‫كەموكورتییەكان دەهێننەوە‪ ،‬دواجاریش بۆ ماكیاژی‬ ‫قسەكانیان‪ ،‬باس لە پێویستی گۆڕان لەبواری‬ ‫پەروەردەو خوێندندا دەكەن!‬ ‫گۆڕانو نوێبوونەوە‪ ،‬كە پرۆسەیەكی ئاڵۆزی‬ ‫مێژوو كردی لەسەرخۆیە‪ ،‬پێویستی بە كاربۆكردن‬ ‫هەیە‪ ،‬كاركردنیش پێویستی بەعەقڵی نوێو وزەی‬ ‫نوێ هەیە‪ ،‬ئەم دوو خەسڵەتەش لەهەر كەسێك‬ ‫زیاتر لەالی گەنجان هەیە‪ .‬بەاڵم ئایا گەنجانی ئێمە‬ ‫چەند لەتوانایاندا هەبووەو هەیە كە ئەم ئەركە‬ ‫راپەڕێنن؟ یان چەند بواریان بۆ رەخساوە كە‬ ‫دەستییان بگاتە جێگەی مەبەستو هەوڵی گۆڕانو‬ ‫نوێبوونەوە لەبواری پەروەردەو فێركردندا بدەن؟ من‬ ‫بێئومێدیو بێكاریو بێزاری گەنجان دەكەمە سەنگی‬ ‫مەحەكو وەاڵمی ئەو دوو پرسیارەی سەرەوە بە‪:‬‬ ‫(نەخێر ئێستاو دەمێ ساڵە‪ ،‬گەنجانی ئێمە نە‬ ‫توانای گۆڕانو نوێبوونەوەیان هەیە‪ ،‬نە بواریان بۆ‬ ‫رەخساوە بۆ نوێكردنەوە)‪ ،‬دەدەمەوە‪.‬‬ ‫هیوادارم كەس لێم زویر نەبێت كاتێك دەڵێم‪:‬‬ ‫خەمی گەورەی ئەم بابەتە (گۆڕانو نوێبوونەوە‬ ‫لەبواری پەروەردەو فێركردن)دا‪ ،‬لەوەدایە كە‬ ‫خاوەن عەقڵە بەستووەكان‪( ،‬ئەوانەی رێگرن‬ ‫لەبەردەم گۆڕانو نوێبوونەوە)دا‪ ،‬ئەوانەی چەندین‬ ‫ساڵە هەڵسوڕێنەری پرۆسەی پەروەرەو خوێندنن‪،‬‬ ‫هیچ گۆڕانو نوێبوونەوەیەكیان بەرهەم نەهێناوە!‬ ‫كەچی (بەدەم) الفی تازەگەریی لێدەدەن! بەاڵم‬ ‫هەموو دەزانین كە تازەگەرییو نوێبوونەوە كردەیەو‬ ‫پێویستی بە دەم ماندووكردن نییە بۆ باسكردنی‪.‬‬ ‫ئەركی حكومەتی هەرێمە كە گرنگی بە بەهرەو‬ ‫تواناو عەقڵی گەنجان بداتو بیانهێنێتە ناو پرۆسەی‬ ‫پەروەردەو خوێندنەوە‪ ،‬بۆئەوەی ئەوانیش رۆڵو‬ ‫نەخشیان هەبێت لەگۆڕانو نوێبوونەوەی پرۆسەی‬ ‫پەروەردەو فێركردندا‪ ،‬لەگەڵ خۆیدا ئاشتییان‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬چونكە ئێستاو دەمێ ساڵە گەنجان‬ ‫لەدەسەاڵتداران نەك هەر زویرن‪ ،‬بەڵكو زۆریش‬ ‫نیگەرانو توڕەن‪.‬‬ ‫لە پەراوێزی ئەم چەند دێڕەدا دەمەوێت بڵێم‪:‬‬ ‫كێشەكانی سیستمی پەروەردەو فێركردن‪ ،‬هەر‬ ‫پەیوەست نین بە دابینكردنی پێداویستییەكانو‬ ‫هێنانە پێشەوەی گەنجانەوە بۆ بوارەكە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەگەڵ ئەمەدا‪ ،‬نەبوونی دیدێكی رەخنەگرانەیە‬ ‫لەالیەن مامۆستایانو پەروەردەكارانەوە بۆ‬ ‫فەلسەفەی پەروەردەو خوێندن لەهەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫بەداخەوە‪ ،‬كەم نین ئەو مامۆستاو پەروەردەكارانەی‬ ‫كە هەتا ئێستا بڕوایان بەلێدانی قوتابیو مامەڵەی‬ ‫توندوتیژ هەیە لەگەڵ خوێندكاراندا‪ ..‬كەم نین‬ ‫ئەو مامۆستایانەی كە بڕوایان بەپیرۆزی خۆیانو‬ ‫پیشەكەیان هەیە‪ ،‬لەكاتێكدا هیچ كەسو پیشەیەك‬ ‫پیرۆز نییە‪ ،‬بەمامۆستاو مامۆستایەتیشەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەموو كەسێك‪ ،‬چۆن مافی هەیە‪ ،‬ئاوهاش ئەركی‬ ‫لەسەرە‪ ،‬هەموو پیشەیەكیش بەرپرسیارییەتییە‪..‬‬ ‫كەم نین ئەو مامۆستاو پەروەردەكارانەی كە‬ ‫هیچ كێشەیەكیان نییە لەگەڵ ئەوەی سیستمی‬ ‫پەروەردەی ئێمە ناكۆك نییە لەگەڵ كەلتوری باو و‬ ‫دواكەوتووی كۆمەڵگەداو شانبەشانی یەك دەڕۆن‪.‬‬ ‫بۆیە لەوبڕوایەدام هەتا دیدێكی رەخنەگرانە نەبێت‬ ‫لەبەرامبەر ئەم بابەتانەدا‪ ،‬كێشە پەروەردەییەكان‪،‬‬ ‫وەك نەخۆشی شێرپەنجە هەر درێژەیان دەبێت‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫لەشفرۆشیی لەژێر پەردەی سواڵکردندا‬ ‫“ترافیک الیتەکان بوونەتە مەڵبەندی کۆبوونەوەی لەشفرۆشەکان”‬

‫مەزهەر كەریم‬ ‫بەگوێرەی بەدواداچوونێکی فراکسیۆنی‬ ‫گۆڕان لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫دەرکەوتووە کەسانێک بەبیانووی سواڵ و‬ ‫دەرۆزەکردن‪ ،‬باندی لەشفرۆشییان لەناو‬ ‫کچان و ژنانی دەرۆزەکەردا دروستکردووەو‬ ‫لەگەڵ شۆفێراندا سەوداو مامەڵەیان پێوە‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫ئێستا کەم ترافیک الیت هەیە لەناو‬ ‫شارەکانی هەرێم‪ ،‬چەندین منداڵ و ژن و‬ ‫پیاوی تێدا نەبن‪ .‬ئەوانە یان شتومەکی‬ ‫وەکو کلێنس و گوڵ و ئاو دەفرۆشن یان‬ ‫سواڵ دەکەن‪ ،‬بەاڵم باندە بچووکەکانی‬ ‫بازرگانی بە مرۆڤەوە‪ ،‬لەڕێی ئەو ترافیکانەوە‬ ‫هەندێکیان لە خشتەبردوون‪.‬‬ ‫فراکسیۆنی گۆڕان لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانی‪ ،‬دوای کۆکردنەوەی‬ ‫زانیاری لەسەر ئەو حاڵەتانەی لێی‬ ‫دڵنیابوون‪ ،‬ڕۆژی ‪8‬ی ئەم مانگە‬ ‫یاداشتێكیان ئاڕاستەی سەرۆكو جێگری‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا کردووە‬ ‫تا هەڵمەتێکی دوورخستنەوەی ئەو‬ ‫باندانە دەستپێبکەن و تۆمەتبارانی باندە‬ ‫لەشفرۆشییەکان دەستگیر بکرێن‪.‬‬ ‫لە یاداشتەکەی ئەو فراکسیۆنەدا‬ ‫هاتووە‪ :‬لەناو چەند گروپێكی ژنانو كچان‬ ‫لە ئەندەرپاسو چوارڕێیانەكانو ترافیكەكانی‬ ‫ناوشاری سلێمانی بەناوی سواڵكردنەوە‪،‬‬ ‫كاری نەشیاو دەکەن کە دوورە لە ئادابو‬ ‫ڕەوشتی كۆمەڵگە‪ .‬داوا لە پۆلیسی سلێمانی‬ ‫کراوە بەزوویی چارەسەرێک بۆ ئەو حاڵەتە‬ ‫ترسناکە دابنێت‪.‬‬ ‫ئێستا ئەو یاداشتە الی سەرۆکایەتی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگایەو بڕیارە بەمنزیکانە‬ ‫پێشکەشی الیەنە پەیوەندیدارەکانی بکەن‬ ‫بۆ بەدواداچوون‪.‬‬

‫هیچ گرەنتییەک نییە‬ ‫لەڕێی ئەو ژنانەوە‬ ‫نەخۆشییەکانی ڤایرۆسی‬ ‫جگەرو نەخۆشییەکانی‬ ‫پێست بگوازرێتەوە بۆ‬ ‫کەسانێک کە سێکسیان‬ ‫لەگەڵ دەکەن‬

‫بەشێک لە ژنان بەناوی سواڵکردنەوە لەگەڵ شۆفێران مامەڵە دەکەن‬

‫چارەسەری سەردەمیانە‬

‫بەرزان محەمەد‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬ئێمە نووسراو دەكەین‬ ‫بۆ بەڕێوەبەرایەتی تەندروستیو پۆلیسی‬ ‫سلێمانی تا بەدواداچوون بكرێت‪ .‬ئێمە‬ ‫دەمانەوێ بە هەموو شێوەیەك ڕێگری بكرێ‬ ‫لەو دیاردەیە”‪.‬‬ ‫جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای‬

‫سلێمانی روونی دەکاتەوە‪ ،‬پێشتر لەگەڵ‬ ‫پارێزگاری سلێمانی سەبارەت بەو ژنو‬ ‫كچانەی لەشفرۆشیی دەکەن لە ترافیکەکان‬ ‫بەناوی سواڵکردنەوە‪ ،‬قسەیان کردووەو‬ ‫بیرۆکەیەکیان ال گەاڵڵەبووە‪ ،‬کە بەشێوەیەکی‬ ‫هاوچەرخانە مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت‪.‬‬ ‫رێبوار ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانی لە فراكسیۆنی گۆڕان وتی‪:‬‬ ‫“كەس نازانێ ئەو كچ و ژنانە خەڵكی كوێن‬ ‫و لەکوێوە دەهێنرێنە ترافیک الیتەکانەوە‪.‬‬

‫بۆمان دەرکەوتووە بە دەرفەتی دەزانن‬ ‫لەکاتی سووربوونی گڵۆپی ترافیکەکاندا‪،‬‬ ‫لەگەڵ شۆفێراندا مامەڵە دەكەنو ژمارە‬ ‫تەلەفۆنیان لەگەڵدا دەگۆڕنەوە”‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگا‬ ‫هۆشداریی دەدات‪ ،‬کە هیچ گرەنتییەک نییە‬ ‫بۆ بەرگرتن بە گواستنەوەی نەخۆشییەكانی‬ ‫ڤایرۆسی جگەرو نەخۆشییەکانی پێست و‬ ‫ئەوانی تر‪ .‬چونکە هیچ کەسێک دڵنیا نییە‬ ‫لە تەندروستی ئەو ژنانەی ئەو کارانە دەکەن‪.‬‬

‫فراکسیۆنی گۆڕان لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانی هەروەها دەڵێن‪،‬‬ ‫ئەوەشیان بۆ دەرکەوتووە‪ ،‬بەشێک لەو‬ ‫كچ و ژنانە لە ناوچە پیشەسازییەكانو‬ ‫سەیرانگای سەرچنار‪ ،‬کوڕانی هەرزەکار‬ ‫لە خشتە دەبەن و بە پارە سێکسیان‬ ‫لەگەڵ دەکەن‪ ،‬کە ئەمەشیان رێگەیەکی‬ ‫مەترسیدارە بۆ ئەو مێردمندااڵنەی هێشتا‬ ‫تەمەنیان نەگەیشتووەتە ئاستێک سێکس‬ ‫بکەن‪.‬‬

‫پۆلیسی سلێمانی ناوبەناو هەڵمەتی‬ ‫دەستگیركردنی سواڵكەرەكانی هەیەو‬ ‫لەسەرەتای ئەمساڵیشەوە ‪ ١25‬ژنو پیاو‬ ‫دەستگیركراون‪.‬‬ ‫سەركەوت ئەحمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫راگەیاندنو پەیوەندییەكانی پۆلیسی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬هەركەسێك‬ ‫باسی ئەوە بكات كە لەشفرۆشی بەناوی‬ ‫سواڵكردنەوە دەكرێت دەبێت بەڵگەی‬ ‫هەبێتو نابێت هەر لەخۆیەوە قسە بكات”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬لەالی بەشێك لە‬ ‫سواڵكەرەكان مەیلی “لەشفرۆشی” هەیەو‬ ‫بەهەمانشێوەش لەالیەن خەڵكەوە گێچەڵیان‬ ‫پێدەكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەمە مانای ئەوە نییە‬ ‫لەشفرۆشی بكرێت‪.‬‬

‫لە نزیکەی ‪ ١٠٠‬بەڕێوەبەر تەنیا دوانیان ژنن‬ ‫لە سەیدسادق و شارەزوور ئافرەتان دەسەاڵت ناگرنە دەست‬

‫ئەبوبەكر حسێن‬ ‫لەو ‪ 97‬بەڕێوەبەرایەتی و فەرمانگەیەی‬ ‫لە سنووری هەردوو قەزای سەیدسادق‬ ‫و شارەزووردا هەن‪ ،‬تەنیا بەڕێوەبەری‬ ‫دوو فەرمانگەیان ژنن‪ .‬ژنان خۆیان‬ ‫بەشدارینەكردنیان لە بەڕێوەبردنی پۆستە‬ ‫ئیدارییەكان بۆ هۆكارە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫دەگەڕێننەوەو بەرپرسانیش دەڵێن‪ :‬ژنان‬ ‫خۆیان نایەنەوێت پۆست وەربگرن ‪.‬‬ ‫هەردوو قەزای سەیدسادق و شارەزوور‬ ‫كەوتوونەتە دەشتی شارەزوورەوە لە‬ ‫خۆرهەاڵتی شاری سلێمانی‪ .‬مێژووی‬ ‫دروستبوونی سەیدسادق دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ناوەڕاستی چلەكانی سەدەی رابردوو و‬ ‫هەرچی قەزای شارەزووریشە لە كۆتایی‬ ‫هەشتاكان دوای کیمیابارانکردنی هەڵەبجە‬ ‫دروستبووە‪.‬‬ ‫ئێستا دانیشتووانی هەردوو قەزاكە‬ ‫‪١٦4‬هەزارو ‪ 439‬كەسە بە جۆرێک‬ ‫(سەیدسادق ‪ 8٦‬هەزارو ‪ 398‬و‬ ‫شارەزوور ‪ 78‬هەزارو ‪ 4١‬كەس) بەهۆی‬ ‫نەبوونی سەرژمێرییەکی تەواو‪ ،‬تائێستا‬ ‫جیانەكراوەتەوە رێژەی نێرو مێ لەو دوو‬ ‫قەزایەدا چۆنە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی بەدواداچوونێك لەكۆی ‪35‬‬ ‫بەرپرسی فەرمانگەکانی ناوەندی قەزای‬ ‫سەیدسادق و ‪ ١5‬فەرمانگەی ناحیەی‬ ‫بەرزنجەی سەر بە هەمان قەزا‪ ،‬هیچ‬ ‫كامیان لەالیەن ئافرەتەوە بەڕێوە نابرێن‪.‬‬ ‫هەروەها لە كۆی ‪ 37‬فەرمانگەی قەزای‬ ‫شارەزوورو ‪١3‬فەرمانگەی ناحیەی وارماوای‬ ‫سەر بەهەمان قەزا‪ ،‬تەنیا دوو فەرمانگەیان‬ ‫لەالیەن ئافرەتانەوە بەڕێوە دەبرێن‪.‬‬ ‫پەیام نەجمەدین‪ ،‬كە خانمە چاالكێكی‬ ‫ئەو ناوچەیەیە‪ ،‬ساڵی ‪ 20١7‬رێكخراوێكی‬ ‫لە بواری گەشەپیدانی مرۆیی بەناوی‬ ‫(رێکخراوی ماڵی خەونەکان) دامەزراندو‬ ‫خۆی سكرتێری رێكخراوەكەیە‪ ،‬ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫ئافرەتێك ئەوپەڕی بە جورئەت و ئەكتیڤ‬ ‫نەبێ‪ ،‬ناتوانێ كار بكات لەم ناوچەیەدا‬ ‫چونكە ڕێزی كەم دەگیرێ‪ .‬بڕوا بە پالن‬ ‫و پڕۆژەکانی ناكرێت و گرنكی بەتواناکانی‬ ‫نادرێ‪ .‬نەک هەر ئەوە بەڵکو هەمیشە‬

‫لە کەرتی پەروەردەو چاالکییە رۆشنبیریی و هونەرییەکاندا ژنان بەشدارییەکی کارایان هەیە‬ ‫دەشكێنرێتەوە‪.‬‬ ‫سكرتێری رێكخراوی ماڵی خەونەكان‬ ‫ئەوە ناشارێتەوە‪ ،‬لە ماوەی كاركردنی‬ ‫بەهۆی ئەوەی ئافرەت بووە‪ ،‬ئاستەنگی‬ ‫زۆری بۆ هاتووەتە پێش “كچ بی و بەرپرس‬ ‫بی‪ ،‬زۆر زەحمەتە هەمیشە توشی نەهامەتی‬ ‫دەبیتەوە‪ ،‬بڕواكردن بە ئاست و توانات‬ ‫زۆر كەمە كاتێك دەچیتە فەرمانگەیەك‬ ‫بۆ كارێكی ڕێكخراوەكەت‪ ،‬پێت دەڵێن‬ ‫تۆ بەرپرسی؟ لە پێشدا هەواڵی پیاوێك‬ ‫دەپرسن پێیان سەیرە ئافرەت چاالكبێ و‬ ‫ببێتە بەرپرسێك و پیاو لەبەردەستیدا كار‬ ‫بكات‪ .‬زۆر دەگمەنە بەرپرسانی ڕێكخراوو‬ ‫فەرمانگەو قوتابخانە ژن یان كچ بن”‪.‬‬ ‫بەگوێرەی مادەی ‪22‬ی یاسای‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ساڵی‬ ‫‪ 20١8‬دەبوو هەر كیانێكی سیاسی‪ ،‬كە‬ ‫لیستی پاڵێوراوانی پێشكەش دەكرد‪،‬‬ ‫رێژەی ‪ %30‬بۆ ژنان تەرخانکردبێ و ناوی‬

‫پاڵێوراوەكانیش بەشێوەیەك ریزبەند بكرێت‬ ‫كە لە بەرژەوەندی ژناندا بێ‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫كۆی ‪ ١5‬كاندیدی سنووری سەیدسادق و‬ ‫شارەزوور‪ ،‬تەنیا یەك كاندیدیان ئافرەت‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫ئەمیرە قانع‪ ،‬پیشەی مامۆستایەو‬ ‫چاالكێكی بواری مافەکانی ژنانە لە‬ ‫سنووری سەیدسادق و شارەزوور‪ ،‬خۆی‬ ‫دەڵێت داوایلێكرابوو كە بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان خۆی كاندید بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی کۆسپە كۆمەاڵیەتییەكانەوە‪،‬‬ ‫ئامادە نەبووە خۆی بەربژێر بكات‪ .‬ئەوە‬ ‫دەخاتەڕوو هۆكاری بەشدارنەبوونی ژنانیش‬ ‫لە كایە سیاسی و ئیدارییەكاندا دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئایدۆلۆژیاو بیركردنەوەی حزبەكان‬ ‫كە نایانەوێت ئافرەت كاندید بكەن بۆ‬ ‫پۆستەكان‪.‬‬ ‫ئەمیرە قانع دەڵێت‪ :‬فاكتەرێكی تری ئەم‬ ‫کێشەیە دەگەڕێتەوە بۆ فەزای كۆمەاڵیەتی‬

‫بەڕێوەبردنی‬ ‫پێچەوانەی‬ ‫ناوچەکە‪،‬‬ ‫فەرمانگەو دامەزراوە حكومییەكان ژنان و‬ ‫كچان لە كەرتی پەروەردەو خوێندندا رۆڵی‬ ‫بەرچاوو لەپێشیان هەیە”‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئاماری بەشی پالنی هەردوو‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی شارەزوورو‬ ‫سەیدسادق‪ ،‬لە ساڵی خوێندنی ‪-20١8‬‬ ‫‪ 20١9‬لە كۆی ‪ 3٦‬هەزارو‪ 343‬خوێندكاری‬ ‫سەرجەم ئاستەكان‪ ١٦ ،‬هەزارو ‪905‬‬ ‫خوێندكاریان لە رەگەزی مێن‪ .‬هەروەها لە‬ ‫كۆی دوو هەزارو ‪ 974‬مامۆستا‪ ،‬هەزارو ‪503‬‬ ‫مامۆستایان لە رەگەزی مێن‪.‬‬ ‫جیاواز لە كاری خوێندن و پەروەردە‪،‬‬ ‫ژنان لە ناوچەكەدا لە كایە رۆشنبیری و‬ ‫هونەرییەكاندا رۆڵی بەرچاو دەگێڕن‪.‬‬ ‫كیژان عوسمان كچە شانۆكارێكە كە‬ ‫لەگەڵ هاوكارە كچ و كوڕەكانی لە چەند‬ ‫شانۆگەرییەكی سەرشەقام و ناوهۆڵەكاندا‬ ‫رۆڵی بینیوە‪ ،‬پێیوایە “مامەڵەكردنی خانمان‬

‫لەگەڵ كەرەستە مادی و مەعنەوییەكانی‬ ‫كۆمەڵگەدا‪ ،‬بە بەراورد بە پیاوان‬ ‫نەرمترە‪ .‬ئێمەش وەك خانم لەگەڵ ئەوەی‬ ‫سەردەمەكە چووەتە پێشەوەو تەكنەلۆژیا‬ ‫ئاسانكاری بۆكردووین‪ ،‬بەدەریش نین لە‬ ‫ڕەخنەو سوكایەتی و رێگرییەكانی كۆمەڵگە‬ ‫بە هەموو چین و توێژێكیەوە‪ .‬ئەگەر باسی‬ ‫شانۆ بكەم بەدەر لە كارەكانی ترم‪ ،‬شانۆ‬ ‫هونەرێكە ڕۆحی پێویستە‪ ،‬پێویستە تۆ ببی‬ ‫بەو كارەكتەرەو ئەو لەخۆتدا بدۆزیتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ڕەنگە ئەمە جێی نەبێتەوە لە فیكری‬ ‫كۆمەڵگەدا چ بە شانۆی سەرشەقامبێ‬ ‫كە ئێمە زیاتر بەر خەڵكە مەدەنییەكەی‬ ‫كۆمەڵگە دەكەوین‪ ،‬چ بە شانۆی ناو‬ ‫هۆڵبێ‪ .‬كە ئەمە هەموو كەسێك ناتوانێ‬ ‫بێتە هۆڵێكی شانۆوەو سەیری نمایشی تۆ‬ ‫بكات”‪.‬‬ ‫کیژان عوسمان دەشڵێت‪ :‬ئەوانەشی‬ ‫ڕەخنە دەگرن‪ ،‬بریتی نین لەهەموو‬

‫كۆمەڵگە‪ ،‬تەنیا كەسانێك تانەوتەشەر لە‬ ‫خانمان دەدەن كە وابیردەكەنەوە ئافرەت‬ ‫تەنیا ئامێرێكی منداڵ خستنەوەیەو‬ ‫خزمەتكارێكی ئەوانە لەماڵدا‪ .‬یان دەستیان‬ ‫پێتناگات و رووبەڕووی دۆخێكی دەروونیت‬ ‫دەكەنەوە‪ .‬بەاڵم نا ئێمە دەبێ بەردەوام‬ ‫بین بۆ هونەرەكەمان و هەر كارێكیتر كە‬ ‫دەمانەوێ بیكەین بە سەربەرزی”‪.‬‬ ‫دیاری رەفیق‪ ،‬قایمقامی قەزای‬ ‫سەیدسادق‪ ،‬كە لە سنووری ئیداریی‬ ‫ئەودا هیچ فەرمانگەیەكی حكومیی لەالیەن‬ ‫ئافرەتانەوە بەڕێوە نابرێ‪ ،‬دەڵێت‪ :‬هۆكار‬ ‫زۆرن بۆئەوەی تائیستا هیچ بەڕێوەبەرێكی‬ ‫ئافرەتمان نییە‪ ،‬لەوانە‪ :‬كەمی فەرمانبەری‬ ‫ئافرەت لەناو فەرمانگەكان و نەبوونی‬ ‫پسپۆڕی و نەگونجاوی بڕوانامەكانیان‬ ‫کە تایبەتبێ بەو فەرمانگانەی كاری تێدا‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫قایمقامی سەیدسادق دەڵێت‪ :‬نەبوونی‬ ‫جورئەت و لەخۆڕانەبینین لەالیەن‬ ‫ئافرەتانەوە‪ ،‬هەروەها نەبوونی ئارەزوو بۆ‬ ‫بەڕێوەبردن و گرتنە دەستی دەسەاڵت‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەمانەشدا رێگری خێزانیی و نەبوونی‬ ‫هوشیاری خێزان و هاننەدانیان بۆ دەركەوتن‬ ‫خۆبردنە پێشەوە‪ ،‬رێگری دەکەن لەوەی‬ ‫ئافرەت حەزی وەرگرتنی پۆستی هەبێ”‪.‬‬ ‫قایمقامی سەیدسادق نایشارێتەوە‪،‬‬ ‫چەندینجار پێشنیازی بەڕێوەبردنی كاروباری‬ ‫ئیدارییان خستووەتە بەردەستی ژنان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەجۆرێك لە جۆرەكان پاشگەزبوونەتەوە‬ ‫یان پاشگەزكراونەتەوە لە وەرگرتنی پۆستە‬ ‫ئیدارییەكەدا‪ .‬دیاری رەفیق گەشبینە‬ ‫بەوەی ئافرەتان لە بوارەكانی رۆشنبیریی‬ ‫و هونەری و مەدەنییدا رۆڵیان هەیە‪.‬‬ ‫لەوبارەوە دەڵیت‪ :‬كۆمەڵگەو شارەكەی ئێمە‬ ‫بەراورد بە شارەكانی تر‪ ،‬شارێكی تازەو تا‬ ‫ئاستێكی زۆر دابونەریتی عەشایەریی و‬ ‫خێڵەكیی زاڵبووە بەسەریدا‪ ،‬بەاڵم لە دوای‬ ‫سااڵنی نەوەدەكانەوەو بەراورد بەكەمی ساڵ‬ ‫و كەمی كات‪ ،‬پیشكەوتنی باش روویداوە‬ ‫ئەمەش وایكردووە لەناو سێكتەری پەروەردە‬ ‫كە زیاتر ژنان حەزیان لەو سێكتەرەیە‬ ‫بەشێك لە ژنان بەڕێوەبەری خویندنگاكانن‪.‬‬ ‫ئەمەش سەرەتایەكی باشە بۆ پێشكەوتن و‬ ‫هاندانی ئافرەتانی تر”‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪13‬‬

‫بێگه‌رد‌تاڵه‌بانى‪‌،‬وه‌زیری‌كشتوكاڵى‌هه‌رێم‪:‬‬

‫بەرهەمی کشتوکاڵی ناوخۆیی مایەی شانازییە‬ ‫وەزارەت پالنی داناوە بۆ ساغکردنەوەی بەرهەمی ناوخۆیی‬ ‫كۆگای ساردكهرهوه بۆ ههڵگرتنو‬ ‫پاراستنی بهرههمی ناوخۆیی كه ئهمه‬ ‫هۆكارێكی سهرهكی بۆ ئهوهی بهروبوومی‬ ‫كشتوكاڵی ناوخۆیی بپارێزینو وا بكهین‬ ‫جوتیار قازانجی پێویست بكات‪ .‬خهڵك‬ ‫زۆرتر روو بكاتهوه كهرتی كشتوكاڵ”‪.‬‬ ‫بهوتهی وهزیری كشتوكاڵ یهكێكی دیكه‬ ‫له رێگهچارهكان بۆ ساغكردنهوهی‬ ‫بهرههمی جوتیاران هاندانی بازرگانانی‬ ‫ههرێمه كه بتوانن له دهرهوهی كوردستان‬ ‫بهدوای بازاڕدا بگهڕێن بۆ ساغكردنهوهی‬ ‫بهرههمی ناوخۆیی لهدهرهوهی ههرێم‪.‬‬

‫زهمهن‪ -‬ههولێر‬ ‫بێگهرد تاڵهبانی‪ ،‬وهزیری كشتوكاڵ‬ ‫و سهرچاوهكانی ئاوی ههرێم‪ ،‬له‬ ‫چاوپێكهوتنێكدا لهگهڵ “زهمهن” باس‬ ‫له پالنهكانى وهزارهتهكهى دهكات‬ ‫بۆ پهرهپێدان به كهرتى كشتوكاڵو‬ ‫دهڵێت‪ :‬پالنه ستراتیژییهكه له قۆناغى‬ ‫تهواوبووندایهو بهمزووانه رهوانهى‬ ‫ئهنجومهنى وهزیران دهكرێت‪.‬‬

‫ستراتیژیەتی كشتوكاڵ‬

‫بێگهرد تاڵهبانی‪ ،‬دهربارهی پالنو‬ ‫ستراتیژییهتی وهزارهكهی بۆ چوار‬ ‫ساڵی داهاتوو‪ ،‬وتى‪“ :‬وردهكاری‬ ‫پالنێكی ستراتیژی ئاسان نییه لێرهدا‬ ‫بیخهینهڕوو‪ ،‬چونكه ئێمه ئێستا له‬ ‫قۆناغی ئامادهكردنی پالنی چوار ساڵهی‬ ‫وهزارهتداینو دوای ههڵسهنگاندنی‬ ‫پالنی ستراتیژی دهخرێته بهردهستی‬ ‫ئهنجومهنی وهزیران”‪.‬‬ ‫بێگهرد تاڵهبانی ئهوهشی وت‪“ :‬ئێستا‬ ‫ئێمه له دوا قۆناغی ههڵسەنگاندنی‬ ‫پالنی ستراتیژی وهزارهتداین‪ ،‬ههموو‬ ‫ئهو ۆرك شۆپو دیدارو راوێژانهی كراون‬ ‫بهمهبهستی داڕشتنی پالنی ستراتیژی‬ ‫كۆكراونهتهوهو لهچهند رۆژی داهاتوودا‬ ‫دوا پاكێجی پالنەکە ئاماده دهبێو‬ ‫دوای پهسهندكردنی لهالیهن ئهنجومهنی‬ ‫راوێژكاری وهزارهتهوه رادهستی‬ ‫سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیران‬ ‫دهكرێت‪ ،‬پاشان دهتوانین ههنگاوی‬ ‫كردهیی بنێین بۆ پهسهندكردنی”‪.‬‬

‫زهوی كشتوكاڵیی‬

‫ئاماژەی‬ ‫كشتوكاڵ‪،‬‬ ‫وهزیری‬ ‫بەوەشدا ئهوان وهك وهزارهت پالنیان‬ ‫ههیه بۆ چارهسهری كێشهی زهوییه‬ ‫كشتوكاڵییهكان”پالنمان ههیه بۆ‬ ‫چارهسهركردنی كێشهی خاوهندارێتی‬ ‫زهوییه كشتوكاڵییهكان به ههموو‬ ‫پۆلهكانیانهوه كه ئهمه بۆ جوتیاران‬ ‫كێشهیهكی گهورەیه‪ ،‬لهگهڵ البردنی‬ ‫ئهو زیادهڕۆییانهی كراونهته سهر زهوییه‬ ‫كشتوكاڵییهكان”‪.‬‬

‫بازاڕ بۆ بهرههمی ناوخۆ‬

‫بێگهرد‬

‫تاڵهبانی‪،‬‬

‫باس‬

‫له‬

‫قهدهغهكردنی بهرههمی كشتوكاڵی‬

‫ساغكردنهوهی بهرههمه ناوخۆییهكان‬ ‫دهكاتو ئاماژه بهپالنی وهزارهتهكهی‬ ‫دهكات بۆ چۆنیهتی چارهسهری‬ ‫ساغكردنهوهی بهرههمی جوتیارانی‬ ‫ههرێم‪.‬‬ ‫وهزیری كشتوكاڵ‪ ،‬لهمڕووهوه‬ ‫وتى‪“ :‬بهرههمی كشتوكاڵی ناوخۆیی‬ ‫شانازییو‬ ‫مایهی‬ ‫لهئاستێكدایه‬ ‫دڵخۆشییه‪ ،‬بهاڵم پهیداكردنی بازاڕو‬ ‫رێكخستنهوهی داچاندنو بهرههمهێنانی‬ ‫پێویسته”‪.‬‬ ‫وهزیری كشتوكاڵ باس له یهكێك له‬ ‫كێشهكانی بهردهمی جوتیارانی ههرێم‬ ‫دهكاتو دهڵێت‪“ :‬بهداخهوه جوتیارانی‬ ‫ههرێم سااڵنه تهنیا یهكجار سوود له‬ ‫زهوییه كشتوكاڵییهكان وهردهگرن بۆ‬ ‫بهرههمهێنانی بهروبوومی كشتوكاڵیی‪،‬‬ ‫بۆیه زۆربهی بهرههمهكان له وهرزێكی‬ ‫دیاریكراودا پێكهوه دهكهونه بازاڕو‬ ‫له پێویستی ناوخۆیی زیاتر دهبنو‬ ‫نرخهكانیان بهجۆرێك ههرزان دهبێ كه‬ ‫جوتیار زهرهرمهند دهبێ لێی نەک قازانج‬ ‫بکات”‪.‬‬ ‫دهڵێت‪:‬‬ ‫كشتوكاڵ‬ ‫وهزیری‬ ‫“بههۆی ئهوه جوتیاران لهیهك كاتدا‬ ‫بهرههمهكانیان پێدهگات بۆیه قازانجێك‬ ‫ناكهن كه مایهی هاندانو بهرابهری‬

‫رهنجكێشانهكهیدابێ‪،‬‬ ‫ماندووبوونو‬ ‫بۆیه دهمانهوێ داچاندن بهپێی پالنبێ‬ ‫كه ههمهچهشنی له بهرههم دروست‬ ‫بكات‪ ،‬لهبری ئهوهی له دوو سێ جۆر‬ ‫بهرههم ئهوهنده زۆربێ كه له پێویستی‬ ‫بازاڕی ناوخۆیی زیاتربێو لهچهند‬ ‫جۆرێكی دیكهش كەممان ههبێو ناچاری‬ ‫هاوردهكردن بین”‪.‬‬ ‫بۆ چارهسهركردنی كێشهو گرفتهكانی‬ ‫جوتیاران لهبارهی بهرههمهكانیانهوه‬ ‫وهزیری كشتوكاڵو سهرچاوهكانی‬ ‫ئاو بهم شێوهیه پالنی وهزارهتهكهی‬ ‫خستهڕوو بۆ چارهسهركردنی ئهو دۆخهو‬ ‫دهڵێت‪“ :‬دهمانهوێت بهسوود وهرگرتن له‬ ‫تهكنهلۆژیاو رێگا نوێیهكانی پهرهپێدانی‬ ‫كشتوكاڵ وابكهین جوتیارانی كورد‬ ‫بتوانن سااڵنه زیاتر له یهكجار له‬ ‫زهوییهكانی وهربگرێت بۆ داچاندنو‬ ‫بهرههمهێنان”‪.‬‬ ‫دهربارهی گرفتی نهبوونی بازاڕ بۆ‬ ‫ساغكردنهوهی بهرههمه كشتوكاڵییهكان‪،‬‬ ‫بێگهرد تاڵهبانی وتی‪“ :‬ئێمه بۆ‬ ‫ئهو گرفته چهند رێگهچارەیەكمان‬ ‫دهستنیشانكردووهو كه بتوانین لهگهڵ‬ ‫الیهن پهیوهندیدارهكان چارهسهر بكهین‪،‬‬ ‫ئهمهش لەڕێی هاندانی وهبهرهێنهران‬ ‫لهكهرتی كشتوكاڵ كار بكهنو ئێمهش‬

‫بڕیاری‬ ‫قەدەغەکردنی‬ ‫هاوردەکردنی تەماتە‬ ‫ئامانجەکەی پێکا‬

‫ئاسانكاری بۆ وهبهرهێنهران بكهین‬ ‫وهبهرهێنهران بتوانن كارگهی گهورهی‬ ‫پیشهسازی خۆراكی لهههرێم دابمهزرێنن‬ ‫تا بتوانرێ بهرههمه كشتوكاڵییهكان‬ ‫ساغ بكرێنهوه“‪.‬‬ ‫وهزیری كشتوكاڵ زیاتر لهبارهی‬ ‫چارهسهرهكانهوه دواو وتی‪“ :‬یهكێك له‬ ‫رێگهچارهكانی ساغكردنهوهی بهرههمه‬ ‫ناوخۆییهكان بریتیه له دروستكردنی‬

‫دهربارهی قهدهغهكردنی بهرههمی‬ ‫هاورده لهكاتی پێگهیشتنی بهرههمی‬ ‫جوتیارانی كورد‪ ،‬بێگهرد تاڵهبانی‬ ‫دهڵێت‪“ :‬قهدهغهكردنی هاوردهی‬ ‫ههندێك بهروبوومی كشتوكاڵیی‪ ،‬بێجگه‬ ‫لهپابهندی ئەخالقیمان بهپاراستنی‬ ‫بهروبوومی ناوخۆییو جوتیارهكانمان‪،‬‬ ‫بهپێی یاساش پابهندین بهپاراستنی‬ ‫بهروبوومی ناوخۆیی‪ ،‬بۆیه ههركات‬ ‫زانیمان بهرههمێك لهئاستی پێویستی‬ ‫ناوخۆیی ههرێم پڕ دهكاتهوه رسوماتی‬ ‫گومرگی لهسهر بهرههمی هاوردهكراو‬ ‫زیاد دهكهین‪ ،‬ئهگهر ئهو زیاد كردنه‬ ‫نهبووه چارهسهری هاوردهكردنی‬ ‫بهرههمهكه ئهوكات قهدهغهیان دهكهین‬ ‫تا ئهو كاتهی بهرههمی ناوخۆیی ناتوانێ‬ ‫پێویستی بازاڕهكانمان پڕ بكاتهوه“‪.‬‬ ‫دهڵێت‪:‬‬ ‫كشتوكاڵ‬ ‫وهزیری‬ ‫بڕیارهكانیان تا ئهو كاته بهردهوامی‬ ‫پێدهدهن كه جوتیاران لێی سودمهندبنو‬ ‫بهرههمهكانیان لهو ماوهیهدا ساغ‬ ‫بكهنهوه‪ ،‬لهههمان كاتدا نهبێته خۆی‬ ‫زیادبوونی نرخ لهسهر بهكاربهران‪.‬‬ ‫دهربارهی بڕیارهكانی وهزارهتهكهی‬ ‫بۆ قهدهغهكردنی هاوردهی بهروبومی‬ ‫كشتوكاڵیی‪ ،‬بێگهرد تاڵهبانی دهڵێت‪:‬‬ ‫“ئهمساڵ دوو بڕیارمانداوه یهكهمیان بۆ‬ ‫قهدهغهی هاوردهكردنی تهماته بوو كه تا‬ ‫ئاستێكی باش ئامانجهكهی پێكا‪ ،‬بڕیاری‬ ‫دووهمیش قهدهغهی هاوردهكردنی‬ ‫ههناره لهوهرزی پێگهیشتنی ههناری‬ ‫ناوخۆیی”‪.‬‬

‫ئاکرێ‪ ..‬لە ترسی فڕۆکە‬ ‫بەرهەمی ترشەسماق و ترێ ناچنرێتەوە‬ ‫بێوارحسێن‬ ‫زەمەن – ئاکرێ‬ ‫ئێستا نزیک دەبینەوە لە وەرزی‬ ‫چنینەوەی ترێ و ترشە سماق لە چیاو‬ ‫بەرزاییەکانی دەڤەری ئاکرێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خەڵک و جوتیارانی ئەو ناوچهیه لە‬ ‫ترسی کەوتنە بەرهێرشی فڕۆکەکانی‬ ‫تورکیا‪ ،‬ناتوانن بچنە ناو رەزو‬ ‫باخەکانیان‪.‬‬ ‫لە چەند ساڵی رابردوودا بەهۆی‬ ‫بۆردومانی کوێرانەی فڕۆکەکانی‬ ‫تورکیاوە‪ ،‬چەندین هاواڵتی لەو‬ ‫ناوچەیەدا بوونە قوربانی‪ .‬ئێستا کە‬ ‫هێرشەکانی تورکیا زیادیکردووە‪،‬‬ ‫خەڵکی ئەو دەڤەرە زیاتر دەترسن لە‬ ‫کەوتنە بەر هێرشی سوپاو فڕۆکە‪.‬‬ ‫بۆردومانانە‬ ‫ئەو‬ ‫بەردەوامی‬ ‫وایکردووە‪ ،‬چەندین گوند لە چیاو‬ ‫کوێستانەکانی ئاکرێ چۆڵ بکرێن‪.‬‬ ‫تەنانەت لە وەرزی چنینەوەی باخ‬ ‫و بێستانیشدا بە ئەستەم دەتوانن‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ زێدە چۆڵکراوەکانیان‪.‬‬ ‫لە چیاو کوێستانەکانی دەڤەری‬ ‫ئاكرێ بەتایبەت ناوچەی زێبار‪ ،‬سااڵنه‬ ‫بڕێكی زۆر ترشەسماقی لێ بهرههم‬ ‫دههێنرێ‪ ،‬کە خەمڵێنراوە بە زیاتر لە‬

‫هەزارو پێنج سەد تەن لە ساڵێکدا‪.‬‬ ‫بەرهەمی ترشەسماقی ئەم دەڤەرە‬ ‫بێجگە لە ناوخۆ‪ ،‬هەناردەی ناوهڕاست‬ ‫و باشووری عێراقیش دهكرێ‪.‬‬ ‫جەمشید ساڵح دانیشتوی گوندی‬ ‫زێوکێ سەر بە قەزای ئاکرێیە بۆ‬ ‫“زەمەن” دەڵێت‪ :‬وەکچۆن بەهار‬ ‫نەماندەتوانی بچین بۆ هێنانی گیا‬ ‫بەهارییەکان‪ ،‬ئێستاش ناتوانین بچین بۆ‬

‫چنینی رەزو باخ و ترشەسماقەکانمان‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتیانەی کە دەڕۆن زۆر بە ترس‬ ‫و لەرزەوە دەڕۆن بە زەحمەت دەتوانن‬ ‫نیوەی باخەکانیان بچنن‪.‬‬ ‫دەڤەری ئاکرێ بە هەبوونی‬ ‫هەنجیرو ترێ و ترشەسماق بەناوبانگە‪،‬‬ ‫هەرچەندە بەڕێوەبەرایەتی کشتوکاڵی‬ ‫ئەم ناوچەیە ئامارێکی وردی‬ ‫لەبەردەستدا نییە‪ ،‬بەاڵم سااڵنە بڕێکی‬

‫زۆر لەم بەرهەمانە دەخاتە بازاڕەوە‪.‬‬ ‫هەر باخدارو خاوەن رەزەکان‬ ‫نین کە ناچار بەجێهێشتنی زەوی و‬ ‫زارەکانیان کراون‪ ،‬بەڵکو ئاژەڵداران‬ ‫و ئەو گوندانەیشی کە گونجاون بۆ‬ ‫سەیرانگا‪ ،‬لە ترسی بۆردومانی فڕۆکەی‬ ‫تورکیا‪ ،‬ناوچەکانیان بەجێهێشتووە‪.‬‬ ‫هەڵگورد محهمهد‪ ،‬کە بەهۆی‬ ‫چۆڵکردنی گوندەکەیانەوە ئێستا‬

‫لەناوشاری ئاکرێ دەژی بۆ “زەمەن”‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئاکرێ ناوچەی زۆر لەباری‬ ‫هەیە بۆ گەشتیاریی‪ ،‬رۆژانە خەڵک‬ ‫لە شارەکانی ترەوە دێن و پرسیار‬ ‫دەکەن کە بچنە کوێ؟ بەاڵم ئێمە‬ ‫پێیان دەڵێین شوێنی خۆش زۆرە‪،‬‬ ‫بەاڵم مەترسی هەیە بکەونە بەر‬ ‫هێرشی فڕۆکەی تورکیا‪ .‬ئیتر ئەوانیش‬ ‫دەگەڕێنەوە!‬ ‫زۆرترین ئەو ناوچانەی ئاکرێ‪ ،‬کە‬ ‫دەکەونە بەر هێرشی فڕۆکەی تورکی‪،‬‬ ‫دەڤەری زێبارە‪ .‬کە هەفتەی رابردوو‬ ‫دیسان بۆردومان کرایەوە‪.‬‬ ‫مازن محەمهدسەعید‪ ،‬قایمقامی‬ ‫قەزای ئاکرێ ئاماژە بەوە دەکات‪،‬‬ ‫بەهۆی بۆردومانەکانەوە ژمارەیەک‬ ‫گوندی ناوچەکەیان چۆڵکراون‪.‬‬ ‫ئەمەش بە زیانی کەرتی گەشتیاریی‬ ‫و ئاژەڵداریی و جوتیاریی ئاکرێ‬ ‫شکاوەتەوە‪.‬‬ ‫مازن محەمەد بۆ “زهمهن” وتى‪:‬‬ ‫“هاواڵتییەکانمان راست دەکەن کە‬ ‫دەڵێن لەبەر بۆردومان گوندەکانیان‬ ‫چۆڵکردووە‪ ،‬ژیان و گیانی ئەوان‬ ‫هەموو رۆژێک لە مەترسیدایە‪ .‬هەر‬ ‫لەبەر ئەو مەترسییانەیە کە نە‬ ‫جوتیاران دەتوانن بچنە سەر رەزو‬ ‫باخیان‪ ،‬نە گەشتیاران دەتوانن بچنە‬ ‫شوێنە گەشتیارییەکان”‪.‬‬

‫بابان بریزی‬

‫هێڵی شهمهندهفهرو‬ ‫ئابووری كوردستان‬ ‫بێگومان یهكێك له لقهكانی زانستی ئابووری‪،‬‬ ‫ئابووری گواستنهوهیه‪ ،‬ئابووری گواستنهوه بایهخ‬ ‫بهو ڕێوشوێنانه دهدات كه گواستنهوهیان پێ ئهنجام‬ ‫دهدرێ‪ .‬ههر له چهمكی ئابووری گواستنهوهدا;‬ ‫ئابوورییانه گواستنهوهش جێی ههڵوهسته‬ ‫لهسهركردنه‪ ،‬بایهخ بهداهێنانو دۆزینهوهی ئهو‬ ‫میكانیزمانه دهدات كه ئابوورییانه گواستنهوه‬ ‫مهیسهر دهكهن‪.‬‬ ‫گواستنهوهی ئابوورییانه واته گواستنهوهی‬ ‫شمهكو كارگوزارییهكان بهشێوهیهكی خێراو‬ ‫سهالمهت‪ ،‬به تێچوونێكی كهمو كاتێكی كهم‪.‬‬ ‫ههڵبهت هۆكارهكانی گواستنهوه زۆرن‪ ،‬له وانه‬ ‫فڕۆكه‪ ،‬ئۆتۆمبێل‪ ،‬كهشتی‪ ،‬شهمهندهفهر‪ ،‬لووله‪،‬‬ ‫ئێستاش فایبهر ئۆپتیكیش هاتووهته ڕیزیان‪ .‬لهنێو‬ ‫ئهو پێناوانهی گواستنهوهشدا ههندێكیان لهوانیتریان‬ ‫ئابوورییانهترن‪ ،‬لهبهرئهوهی تێچوونیان كهمه‪ .‬بۆچی‬ ‫تێچوونیان كهمتره؟ چونكه له باریاندا ههیه بڕێكی‬ ‫زۆر له شمهكو كارگوزارییان پێ بگوازرێتهوه‪.‬‬ ‫لهو پێناوانهش كهشتی‪ ،‬شهمهندهفهر‪ ،‬لوولهكانی‬ ‫گواستنهوهی نهوتو گاز‪ ،‬فایبهر ئۆپتیك‪ ،‬ئێمه‬ ‫ههموومان دهزانین لهكوردستاندا وا ورده ورده‬ ‫شهمهندهفهر نهبێ‪ ،‬ئهوانی دیكهیان كاری جدییان‬ ‫تێدا كراوه‪.‬‬ ‫لهبهر نهبوونی ڕووبهری ئاوییش توانای‬ ‫دهستڕاگهشتنمان بهكهشتیو كهشتیوانی نییه‪ ،‬بۆیه‬ ‫زۆر پێویستو گرنگه كه ئاوڕ له ئاواكردنی هێڵی‬ ‫شهمهندهفهرو ئاسنهڕێ بدرێتهوه‪ ،‬چونكه بهشێك له‬ ‫تێچووی شمهك‪ ،‬تێچووی گواستنهوهیه‪ ،‬بهواتایهكیتر‬ ‫ههر شمهكێك كه ئێمه دهیكڕین كۆمهڵێك تێچوون‪.‬‬ ‫تێچوونی كۆتایی ئهو شمهكهیان پێكهێناوه‪ ،‬وهكو‬ ‫تێچوونی كهرهستهی خاوو وزهو دهستی كارو‬ ‫گومرگو گواستنهوهو هتد‪.‬‬ ‫تێچوونی گواستنهوهش پشكێكی زۆر گهورهی ههیه‬ ‫لهناو كۆی ئهو تێچوونانهدا‪ ،‬بۆیه كاتێ گواستنهوه‬ ‫به شهمهندهفهر ئهنجام بدرێت‪ ،‬بڕێكی ئێجگار زۆر له‬ ‫شمهكی پێ دهگوازرێتهوه‪ .‬به بهراورد به ئۆتۆمبێلو‬ ‫فڕۆكه‪ ،‬بهمه تێچوونی یهكهكانی گواستراوه كهم‬ ‫دهبێتهوه‪ ،‬ئهمهش دهبێتههۆی نزمبوونهوهی نرخی‬ ‫شمهكو فرۆشی زیاتری شمهكو سووكبوونی ئهركی‬ ‫سهرشانی هاواڵتیانو بهكاربهران لهڕووی ئابوورییهوه‪،‬‬ ‫بهاڵم ئێمه دهبێ له دروستكردنی ئهم هێڵی ئاسنهدا‬ ‫وریاو ورد بین‪.‬‬ ‫چونكه ئهگهر هێڵهكه بهو شێوهیهبێ كه‬ ‫كوردستانو شاره گهورهكانی بهواڵتانی ئێرانو‬ ‫توركیاوه ببهستێتهوه‪ ،‬ئهوكاته دهبێته هۆی‬ ‫پووكانهوهی زیاتری ئابووری كوردستان‪ ،‬بهاڵم ئهگهر‬ ‫بهو شێوهیه بێ كه شارو شارۆچكهكانی كوردستانو‬ ‫ناوهندی كهرهسته خاوهكانو بازاڕهكانی كوردستان‬ ‫بهیهكترهوه ببهستێتهوه‪ ،‬دهبێته هۆی پهرهپێدانی‬ ‫ئابووری كوردستان‪ .‬چونكه له حاڵهتی یهكهمدا هێڵی‬ ‫شهمهندهفهر تێچووی گواستنهوهی شمهكی بیانی‬ ‫كهم دهكاتهوه‪ ،‬بهمهش نرخی شمهكهكانیان هێنده‬ ‫نزم دهكاتهوه كه ئابووری نیشتمانییو بهرههمه‬ ‫هاوچهشنه بهرههمهاتووهكانی ناوی‪ .‬توانای كێبڕكێی‬ ‫ئهوانی نهبێو له كۆتاییدا ئابووری كوردستان‬ ‫توشی پووكانهوهی زیاتر ببێتهوه‪ ،‬بهاڵم له حاڵهتی‬ ‫دووهمیاندا ڕێك پێچهوانه دهكهوێتهوهو بهرههمی‬ ‫جوتیارانو بهرههمهێنهرانی كوردستان بهتێچوویهكی‬ ‫زۆر كهمترو به شێوهیهكی زۆر باشترو ئاسانتر‬ ‫دهگوازرێنهوه‪ ،‬به بڕی زۆرترو گهورهتریش‪ ،‬بهمهش‬ ‫نرخهكانیان دادهبهزێتو كڕیاریان زۆرتر دهبێو‬ ‫قازانجیان بهردهوامو مسۆگهر دهبێو دهبوژێنهوه‪،‬‬ ‫ئهمهو سووكبوونی بارگرانی سهر ڕێگاو بانه‬ ‫قیرتاوكراوهكانو كهمبوونهوهی ڕووداوهكانی هاتوچۆو‬ ‫چهندین سودی تری الوهكی‪ .‬بۆیه بهڕای من دهبێ‬ ‫له ڕاكێشانی ئاسنهڕێكاندا ئاگامان لهم پێودانگانهبێو‬ ‫وا ڕهنگڕێژی ئهم پڕۆژهیه بكرێ كه بچێته خزمهت‬ ‫ئابووری نیشتمانییهوه نهك ئابووری بێگانه‪.‬‬ ‫له قۆناغی یهكهمیشدا دهبێ هێڵی ئاسنی‬ ‫نێوان سهرچاوهكانی كهرهستهی خاوی بیناسازییو‬ ‫پیشهسازییو كارگهو كارخانهكان ئاوا بكرێن‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫له‌ناو‌زه‌لكاوى‌گه‌نده‌ڵیدا‬

‫بە‌هه‌زار‌ملیار‌دۆالر‌داهاتى‌نه‌وتەوە‌هێشتا‌عێراق‌واڵتێکی‌هەژارە‌‬ ‫دیسکی ئابووری زەمەن‬ ‫له ساڵى ‪2003‬هوه تا ‪ 2016‬داهاتى‬ ‫عێراق بهتهنیا له بواری نهوتدا‪ ،‬زیاتر‬ ‫له ههزار ملیار دۆالر بووه‪ .‬بهاڵم ئهم‬ ‫ههموو پارهیه نهیتوانیوه خۆشگوزهرانى‬ ‫بۆ هاواڵتیان دابین بکات‪ ،‬بهڵكو نغرۆى‬ ‫کردوون لەناو ههژاریىو نهخۆشىو دهیان‬ ‫كێشهى ترى سیاسی و کۆمەاڵیەتیدا‪.‬‬ ‫گهندهڵی واته قۆرخکردن و خراپ‬ ‫بەکارهێنانی دهسهاڵت له پێناو بهرژهوهندی‬ ‫تایبهت و شەخسییدا‪ ،‬بهواتهیهكی تر‬ ‫گهندهڵی واته دزی‪ ،‬بهرتیلخواردنو‬ ‫مشهخۆریی‪ ،‬شهریكبوون له بهفیڕۆدانی‬ ‫داهاتی گشتییدا‪ .‬رهنگه ئهم پێناسانه‬ ‫بهسهر عێراقدا بچهسپێن‪.‬‬ ‫بهپێى رێكخراوهكانى تایبهت به‬ ‫بهرهنگاربوونهوهى گهندهڵى‪ ،‬كارهساتی‬ ‫گهندهڵی كاتێك ڕوودهدات كه له‬ ‫دیاردهیهكی نهخوازراوهوه دهبێته یهكێك‬ ‫له راستیهكانی ژیانی ڕۆژانهی خهڵك‬ ‫بهئاشكراو دواتر دهبێته بنهمای ڕێبازی‬ ‫بهڕێوهبردنی دهوڵهت‪.‬‬

‫ترسناکترین قۆناغ!‬

‫عێراق له ساڵی ‪ 2018‬له دوانزهههمین‬ ‫دهوڵهتی گهندهڵ بووه له ئاستی جیهاندا‬ ‫بهپێی ڕێكخراوی شهفافیهتى نێودهوڵهتی‪.‬‬ ‫بهپێی دوایین ڕاپۆرتی هیومان ڕایتس‬ ‫ۆوچ كه سەرەتاى ئهم مانگه باڵوكراوهتهوه‪،‬‬ ‫عێراق له مهترسیهكی گهورهدایهو‬ ‫بهترسناكترین قۆناغدا تێدەپەڕێ‪ .‬بهپێی‬ ‫راگهیهنراوێكی رێكخراوهكه له ماوهی ‪14‬‬ ‫ساڵی رابردوودا له ڕوپێوێكدا دهركهوتووه‪:‬‬ ‫ سێ ملیۆنو ‪ 400‬ههزار پهنابهرى‬‫عێراقی دابهشبوون بهسهر ‪ 64‬واڵتدا‪.‬‬ ‫ چوار ملیۆنو ‪ 100‬ههزار ئاوارهی‬‫لهناوخۆیدا ههیه‪.‬‬ ‫ یهك ملیۆنو ‪ 700‬ههزار كهس لهناو‬‫كهمپهكاندا دهژین‬ ‫ پێنج ملیۆنو ‪ 600‬ههزار منداڵی‬‫بێباوک ههن كه تهمهنیان له یهك مانگ‬ ‫بۆ ‪ 17‬سااڵنه‬ ‫ دوو ملیۆن بێوهژن ههیه كه تهمهنیان‬‫له نێوان ‪ 15‬ساڵ بۆ ‪ 52‬ساڵدایه‬ ‫‪ -‬شهش ملیۆن عێراقیی ناتوانن‬

‫بهپێی دوایین ڕاپۆرتی‬ ‫هیومان ڕایتس ۆوچ‪،‬‬ ‫ئێستا عێراق به‬ ‫ترسناكترین قۆناغدا‬ ‫تێدەپەڕێ‬

‫بنووسنو بخوێننهوه‪ ،‬شارهكانی بهسرهو‬ ‫بهغداو نهجهفو واسیتو ئهنبار له ریزبەندی‬ ‫پێشهوهی ئەم نەخوێندەوارییەدان‪.‬‬ ‫ ‪ %31‬ڕێژهی بێكاریى له ئهنبارو‬‫موسهناو دیالهو بابل ‪ -‬دایە‪ ،‬دوای ئهوانیش‬ ‫بهغداو كهربهالو نهینهوا دێن‪.‬‬ ‫‪ %35‬عێراقییهكان لهژێر هێڵی ههژاریدان‬‫و داهاتیان له خوار پێنج دۆالرهوهیه له‬ ‫ڕۆژێكدا‪.‬‬ ‫ له ‪%6‬ى‬‫عێر ا قییه كا ن‬ ‫ئالوودهبوون بهماده‬ ‫هۆشبهرهكانهوه‪ ،‬بهغدا‬ ‫له ریزبەندی پێشهوهدایه‬ ‫بهدوایدا بهسرهو نهجهفو‬ ‫كهربهالو دیالهو بابلو واسیت دێن‪.‬‬ ‫‪ %9‬رێژهی كرێكار مندااڵنن‬‫كه تهمهنیان له خوار تهمهنی ‪15‬‬ ‫ساڵییهوەیە‪.‬‬ ‫‪ 36‬جۆرى نهخۆشی له عێراقدا‬‫باڵوبووەتهوه وهك نهخۆشی كولێراو‬ ‫ئیفلیجى مندااڵنو ڤایرۆسی جگهر‪.‬‬ ‫هەروەها ڕێژهی تووشبووان به‬ ‫شێرپهنجه له بهرزبوونهوهدایه‪.‬‬ ‫ كهمبوونهوهی زهوی كشتوكاڵ‬‫له ‪ 48‬ملیۆن دۆنم زهوییهوه بۆ ‪12‬‬ ‫ملیۆن دۆنم‪.‬‬ ‫‪ -‬وهستانی ‪ 13‬ههزار و ‪ 328‬ههزار‬

‫كارگهی پیشهسازیی گهورهو بچووكی‬ ‫حكومییو كهرتی تایبهت‪.‬‬ ‫ له ‪ %75‬خواردن لهدهرهوهی واڵت‬‫هاوردهدهكرێو له ‪ %91‬كهرهسهكانی تر له‬ ‫دهرهوهی واڵت هاورده دهكرێن‪.‬‬ ‫ كهرتی پهروهرده لهخراپترین‬‫حاڵهتدایه كه ‪ 14‬ههزارو ‪ 658‬قوتابخانه‬ ‫ههیه ‪ 9‬ههزار قوتابخانه بههۆى شهڕهوه‬ ‫زیانیان بهركهوتووه هەروەها ‪800‬‬ ‫قوتابخانه له دار و قوڕ دروستكراونو ئەم‬ ‫واڵتە پێویستی بهدروستكردنی ‪ 11‬ههزار‬ ‫قوتابخانهی نوێ ههیه‪.‬‬ ‫ههموو ئهم ئاماره‬ ‫ترسناكانه لهكاتێكدان‪،‬‬ ‫داهاتی نهوت له‬ ‫‪ 2016 -2003‬زیاتر‬ ‫له ههزار ملیار دۆالر‬ ‫بووه و ههر لهو‬ ‫ماوهیهدا ‪36‬‬ ‫دۆالر‬ ‫ملیار‬ ‫دیارنهماوه‪.‬‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3157‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬چاککردنەوەی سێ پەمپی (‪ )IDP‬لە پڕۆژەی ئاوی دوکان قەشقۆڵی لە پڕۆژەی ئاوی دوکان(‪)1‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاو بەڵێندەران دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی‬ ‫بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر‬ ‫(‪ )50.000‬پەنجا هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەرو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو بەڵێندەرەی كە‬ ‫پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/9/15‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2019/9/29‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2019/10/2‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2019/10/2‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی‬ ‫كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە (‪ )120‬سەدو بیست رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیاو بەڵێندەر پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاو بەڵێندەر ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە کۆمپانیاکان لە ئەستۆپاکی کرێکارەکان لە بەڕێوەبەرایەتی کارو دەستەبەری کۆمەاڵیەتی بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .10‬پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە بەڵێندەر یان كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی‬ ‫كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬ی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنیان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆماربن و پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئەو كۆمپانیا بیانیانەی بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/9/11‬‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بەشی زەوی و زار‬ ‫هۆبەی یاسا‬ ‫ئاگادارى‬ ‫بۆ خاوەن مافى بەکارهێنانى پارچە زەوى ژمارە (‪ )30‬کەرتى ‪ /18‬عربت لە ناوچەى تانجەرۆ هەریەک لە (احمد بگ‬ ‫و کریم بگ و رؤوف بگ و فاطمە بگ و خدیجە منااڵنى سعید بگ سلیمان بگ) و (مجید بگ و طاهر بگ و توفیق بگ‬ ‫و رعنا منااڵنی رشید بگ سلیمان بگ) و خدیجە شیخ عبدالرحمن شیخ محمود و امینە رحیم شریف و خدیجە میرزا بدیع‬ ‫باباجان و (عبدالکریم و عبدالقادر و امینە و حالوە منااڵنى سید عمر شیخ محمد بچکولە) و ( شیخ محمد و طە و زهرە‬ ‫و خدیجە منااڵنی سید احمد بچکولە) و (سید عبدالله و شیخ محمد و رحمە و عائشە و فاطمە منااڵنی سید حسن شیخ‬ ‫محمد بچکولە) و (شیخ قادر و خدیجە و امینە و حالوە و حفصە منااڵنى شیخ احمد شیخ رسول) و (عثمان و رحمە‬ ‫منااڵنی شیخ معروف نیرکسە جار شیخ عبدالصمد) و فاطمە‌شیخ مصطفى مفتى بابارسول و بهیە شیخ معروف شیخ‬ ‫احمد شیخ رسول و غالب اغا عبدالفتاح جلبی و (کمال و اسماعیل و محمدامین منااڵنى غالب اغا عبدالفتاح جلبى و‬ ‫(شیخ محمود و شیخ قادر و فاطمە و سید ابراهیم و خدیجە و حالوە منااڵنى شیخ سعید شیخ محمد) و (شیخ جالل‬ ‫شیخ احمد شیخ سعید) و (شیخ کریم و حمەصالح و عائشە منااڵنى شیخ محمد شیخ سعید) و رعنا شیخ احمد فائز‬ ‫(حفصە و عائشە منااڵنى شیخ معروف نقیب) و توفیق بگ قادربگ بهرام بگ و (احمد بگ و سلیمان بگ و حمیدبگ‬ ‫منااڵنى توفیق بگ قادر بگ) و بهیە امین‌العطار عبدالفتاح) و بۆ هەرکەس و الیەنێکى تر کە پەیوەندیدارە بە پارچە‬ ‫زەوى سەرەوە‪.‬‬ ‫بەپێى ئەو کەشفەى کە ئەنجامدرا لەسەر پارچە زەوى سەرەوە بۆمان دەرکەوت کە تەواوى ڕووبەرى پارچە زەویەکە‬ ‫کەوتۆتە ناو سنورى شارەوانى عەربەت و ماوەى چەند ساڵێکە کراوەتە خانووبەرەی نیشتەجێ کە بەشى زۆرى پێش‬ ‫ڕاپەڕینى ساڵى ‪ 1991‬دروست کراون وە لەبەرئەوەى هەریەکە لە (شیخ کریم شیخ سعید محمد و بهیە امین‌العطار‬ ‫و رعنا شیخ احمد فایز) و وەرەسەی (سید عبداللە و شیخ محمد منااڵنی سیدحسن شیخ محمد بچکولە و شیخ جالل‬ ‫شیخ احمد شیخ سعید و شیخ قادر شیخ سعید شیخ محمد و شیخ محمود شیخ سعید شیخ محمد) و (احمد توفیق‬ ‫قادر) و وەرەسەکەی هەریەک لە (دارا و ئازاد و حلیمە و فاطمە‌ منااڵنی احمد توفیق و زکری محمد توفیق و احمد‬ ‫نزار احمد توفیق) خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی سەرەوە ملکەچی (خاضع)ی یاساکانی چاکسازی کشتوکاڵی‬ ‫ژمارە ‪ 30‬ساڵی ‪ 1958‬و ژمارە ‪ 117‬ساڵی ‪ 1970‬و ‪ 90‬ساڵی ‪ 1975‬بوون و بەپێی ئەو بڕیاری دەستبەسەراگرتنانەی‬ ‫کە بەپێى هەر سێ یاساکە بۆیان دەرچووەو پەسەندکراون ئاستی بەرزی یاساییان بۆ دیاری کراوە کە یاساکان دیاریان‬ ‫کردووە بەاڵم لە بڕیاری دەستبەراگرتنەکاندا نە لە بەشی الدان (تجنیب) وە نە لە بەشی دەستبەسەراگرتن (االستیالء)‬ ‫ئاماژەی بە پارچە زەوی سەرەوە نەکراوە وە پشکی ئەو هاواڵتیانەی تریش کە لەسەرەوە ناویان هاتووەو کە ملکەچی‬ ‫یاساکانی کشتوکاڵی نەبوون کەڵکی کشتوکاڵیان تێدا نەماوە لەبەرئەوە پاڵپشت بە بڕگەی ب لە مادەی ‪ 13‬لە یاسای‬ ‫ژمارە ‪ 117‬ساڵی ‪ 1970‬و بڕیاری ‪ 854‬ساڵی ‪ 1978‬و بڕیاری ‪ 1253‬ساڵی ‪ 1985‬و رێنمایی ژمارە ‪ 103‬ساڵی ‪1985‬‬ ‫و رێنمایی ژمارە ‪ 202‬ساڵی ‪ 2006‬سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان لیژنەكەمان پێشنیاری كرد بەهەڵوەشاندنەوەی مافی‬ ‫بەكارهێنانی پشكی ئەو هاواڵتیانەی تر لە پارچە زەوی سەرەوەو تۆماركردنی بێ بەرامبەر بەناوی وەزارەتی دارایی و‬ ‫ئابوری جا هەركەس و الیەنێك ڕەخنەی هەیە لەسەر پێشنیاری لیژنەكەمان پاڵپشت بە ڕێنمایی ژمارە ‪ 3‬ساڵی ‪1970‬‬ ‫با لەماوەی ‪ 15‬ڕۆژدا لەدوای باڵوبوونەوەی ئەم ئاگاداریە لەم ڕۆژنامەیەدا ڕەخنەكانیان پێشكەش بە لیژنەكەمان بكات‬ ‫بەپێچەوانەوە دوای ئەو ماوەیە مافی ڕەخنەتان نامێنێت‪.‬‬ ‫فريا خضر‌صالح‬

‫ياسايى‬ ‫سەرۆكی لیژنە‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫‪11‬‬

‫رەمزیە لەسەر دۆشەک بژێوی ژیانی دابین دەکات‬ ‫ديمەن ئيسماعيل‬ ‫ماوەی دە ساڵە ژنێکی دانیشتووی ناحیەی‬ ‫رزگاری سەر بە قەزای کەالر‪ ،‬بژێوی ژیانی خۆی‬ ‫و خێزانەکەی لەسەر دۆشەک دروستکردن دابین‬ ‫دەکات‪ .‬وەک خۆیشی دەڵێت بەرهەمەکانی‪ ،‬لە‬ ‫شار و شارۆچکەکانی ترەوە داواکاری زۆری لەسەرە‪.‬‬ ‫رەمزیە محەمەد‪ ،‬ئەو ژنە تەمەن ‪ 50‬ساڵەی کە‬ ‫ماوەی دە ساڵە دەستڕەنگینیی خۆی لە دروستکردنی‬ ‫دۆشەکدا ئەزموون دەکات‪ .‬دایکی شەش منداڵە (‪3‬‬ ‫كوڕ و ‪ 3‬كچ) بژێوى ئەم خێزانە گەورەیە و ژيانى‬ ‫منداڵەكانى بەم كارە دابين کردووە‪.‬‬ ‫رەمزیە تەنیا لە دۆشەك دروستكردندا جێدەستى‬ ‫ديار نييە‪ ،‬بەڵكو (پشتى و سەرينی كوردى و مایەی‬ ‫نان)یش دروست دەكات‪.‬‬ ‫رەمزيە بۆ زەمەن وتی‪ ”:‬لە ماڵى باوكم فێرى‬ ‫ئەم پيشەيە بووم‪ ،‬باوەژنم فێرى‬ ‫ئيشوكارى‬

‫كردم”‬ ‫ئەگەر چى ماوەيەك لە كارەكەى دابڕا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆى حەزى بۆ ئيشەكەى لە ساڵى ‪ ٢009‬دا‪ ،‬ديسان‬ ‫دەستى كردەوە بە كارى دۆشەك دروستكردن و تا‬ ‫ئێستاش بەردەوامە لە كاركردن ‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کارەکەی رەمزيە وتى‪”:‬بەرهەمەكان‬ ‫بە لۆكەو خورى بۆيان دەدوورم‪ ،‬هەندێجار خۆم لە‬ ‫بازارەوە دەيانهێنم‪ ،‬هەندێجاریش كڕيارەكان خۆيان‬ ‫کەرەسەکان دەهێنن و من بۆيان دەدوورم”‬ ‫نرخى دۆشەكێک الی رەمزیە بە ‪ 5‬هەزار دينارە‪،‬‬ ‫ئەگەر شيكردنەوەشى لەگەڵدابێ بە ‪ ١0‬هەزار دينارە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەم کارەیدا‪ ،‬رەمزیە ئيشوكارى‬ ‫ناوماڵیش دەكات‪ .‬تەنيا بەرهەمەكانى لە سنوورى‬ ‫كەالر خواستى لە سەرنييە‪ ،‬بەڵكو لە سلێمانى‬ ‫و چەمچەماڵ و هەولێرو قەرەداغ و سنوورى‬ ‫شارەزووریش داواى لێدەكرێت‪.‬‬ ‫“‬

‫ئەو کەرەسەیەی دەیان ساڵە لە دەستی کورد نابێتەوە‬

‫مەزهەر كەریم‬

‫بەم شێوەی تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانبەکاربهێنە‬ ‫کەم کەس هەیە ڕۆژانە لە ژیانیدا یەکێک لە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫بەکارنەهێنێت کە هەریەکە و تایبەتمەندی خۆی هەیە و ئەتەکێتی‬ ‫بەکارهێنانیشی لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی دیکە دەگۆڕێت‪ ،‬شارەزایان‬ ‫ئامۆژگاریمان دەکەن ئەگەر کەسێکین کە پەبڵیک فیگەر نین بەم‬ ‫شێوەیە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان بەکار بهێنین‬

‫لە دێرزەمانەوە پیاوی كورد تەسبیحی‬ ‫قەزوانی بە دەستەوە گرتووەو وەك خولیایەك‬ ‫بەكاریهێناوە‪ .‬ئێستاش چەندین جۆر‬ ‫تەسبیحی جیاوازی وەك (قەزوانی السوورە‪،‬‬ ‫ئەبڵەقی سپیو زەرد) هەیە و لە بازاڕەكاندا‬ ‫كڕینو فرۆشتنیان پێوە دەكرێت‪.‬‬ ‫محەمەد عەبدوڵاڵ‪ ،‬بە دەستێکی تەسبیحە‬ ‫قەزوانەكانی هەڵگرتبوو‪ ،‬ژمارەیەكی دیكەشی‬ ‫لە ملی ئااڵندبوو و لە بەردەم مزگەوتی‬ ‫گەورەی شاری سلێمانیدا دانیشتبوو‪ ،‬ئەو‬ ‫بۆ زەمەن وتی‪ :‬ماوەی بیست ساڵە تەسبیح‬ ‫دەفرۆشم‪ ،‬ئێستا بە دەیان جۆر تەسبیحی‬ ‫قەزوان لە بازاڕدا هەن‪ ،‬باشترینیان تەسبیحی‬

‫قەزوانی ئەبڵەقە‪.‬‬ ‫بە بۆچوونی ئەم پیاوە‪ ،‬تەسبیحی قەزوانی‬ ‫السوورە‪ ،‬کە بە ئەبڵەق ناسراوە‪ ،‬بیست‬ ‫جۆری هەیە‪ ،‬یەكێك لە جۆرەكانی تەسبیحی‬ ‫قەزوانی السوورە سروشتییە‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫قەزوانەكە هێشتا بە تەڕیی بە دارەكەوەیە‪،‬‬ ‫كەسێك بە نینۆک دەنكی قەزوانەكە بریندار‬ ‫دەكاتو لێی دەگەڕێت تا وشك دەبێتەوە‪،‬‬ ‫دواتر لێی دەكاتەوە و دەیكات بە تەسبیحی‬ ‫قەزوانی السوورە‪.‬‬ ‫ئەم قەزوانە هەریەكەو بە جۆرێك‬ ‫برینداری دەكات‪ ،‬تا بیكات بەو تەسبیحە‬ ‫السوورەی لە بازاردا هەیە‪ ،‬جۆرێكی‬ ‫دیكەشیان دەستنەخشیشی هەیە‪ ،‬بە گشتی‬ ‫تا ئێستا بیست جۆر تەسبیحی السوورە‬ ‫هەیەو نرخەكەیان لە بیست هەزار دینارەوە تا‬

‫سێسەد هەزار دینار بەرەو ژوورترە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە تەسبیحی ئەبڵەقیش‪ ،‬ئەم‬ ‫پیاوە زانیاری دەدات بە زەمەن و دەڵێت‪:‬‬ ‫بیست جۆر تەسبیحی ئەبڵەق هەیە‪ ،‬جۆرەكانی‬ ‫ئەبڵەق بۆ جۆری سروشتی قەزوانەكە‬ ‫دەگەڕێتەوە و دەستی مرۆڤی بەرنەکەوتووە‪،‬‬ ‫بە تایبەت لە گوندەكانی بناری قەندیل دەست‬ ‫دەكەوێ‪ .‬ژمارەیەك هاواڵتی ئەو گوندانە‪ ،‬لە‬ ‫وەرزی بەهاردا تەنیا كار بۆ كۆكردنەوەو‬ ‫هێنانەوەی قەزوانی ئەبڵەق دەكەن‪ ،‬جۆرە‬ ‫بەرچاوەکانی ئەبڵەق الڕەشەیەو نۆزدە‬ ‫جۆرەكەی دیكەش هەریەكەیان بە نەخشو‬ ‫خەتو شێوەی جیاوازو رەنگو قەبارەی‬ ‫گەورەو بچووکی دەنكەكانی قەزوانەكە‬ ‫دیاری دەكرێ‪ .‬بە ئاسانی هەموو كەس‬ ‫نایانناسێتەوە‪ ،‬بەاڵم هەر بە ئەبڵەق هەژمار‬

‫دەكرێن و نرخیان لە چل هەزار دینارەوە‬ ‫دەستپێدەكات بۆ هەشتا هەزار دینار‪.‬‬ ‫بە وتەی ئەم تەسبیحفرۆشە‪ ،‬هاواڵتیان‬ ‫زیاتر ئارەزووی كڕینی تەسبیحی السوورە‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەمەش هێندەی دیكە بازاڕی‬ ‫السوورەی گەرم كردووە‪ .‬ئەمە وایکردووە‬ ‫زۆربەی كاتەكان تەسبیحی نوێی السوورە‬ ‫لە بازاڕدا نەمێنێ‪ ،‬تەنیا هۆكاریش بۆ جوانی‬ ‫تەسبیحەكە دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫محەمەدی تەسبیحفرۆش‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە جۆر و نرخی تەسبیحەکانی تر وتی‪:‬‬ ‫جۆرەكانی دیكەی قەزوانی زەردو سپی‪،‬‬ ‫نرخەكانیان لە دووهەزار دینارەوە دەست‬ ‫پێدەكات بۆ دەهەزار دینار‪ ،‬ئەمانە زیاتر پیرو‬ ‫بەسااڵچوان دەیكڕن بە مەبەستی بژاردنی‬ ‫زیكرەكانیان‪.‬‬

‫هەموو جواڵنەوەیەکی خۆت پۆستیان مەکە‪..‬‬

‫هەندێک کەس ڕۆژانە هەرچییەک دەکەن لە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫باڵویدەکەنەوە‪ ،‬لە کاتێکدا ئەوان نە ئەستێرەی سینەمان نە یاریزانن‬ ‫و نە کەسانی بەناوبانگن تۆ ئەگەر هاواڵتیەکی سادەیت‪ ،‬گرنگ نییە‬ ‫بۆ خەڵک تا چەند هاوسەرەکەتت خۆشدەوێت و دوێنێ ئێوارە بۆ کوێ‬ ‫چوون و بۆ نان خواردن و ژووری دانیشتنەکەتان چی لێ دانراوە‪،‬‬ ‫خەڵکیش دەچێتە دەرەوە و نانیش دەخوات و سوپرایزیشی بۆ دەکرێت‬ ‫و هاواریشی بۆ ناکات‪ ،‬ئەو کارە مەکە بێزارکەرە‪.‬‬

‫پەنهان و نادیارەکان لەبارەی خۆتەوە مەنووسە‪..‬‬

‫هەندێک کەس هەیە دەیانوێت بە شێوەیەکی تەمومژاوی هەندێک‬ ‫شت بڵێن بۆ نمونە “یەک هەنگاوم مابو بگەم بە خەونەکەم‪ ،‬بەاڵم وا‬ ‫دیارە گەردوون لە دژم بوو” ئەمە کەس لێی تێناگات و نازانن مەبەستت‬ ‫چییە‪ ،‬بۆیە دەبێتە هۆی بێزاری خەڵک و کارێکی ناپەسەندە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەتەکێتی ڕاستەقینە ئەوەیە بنوسیت لە دوا قۆناغی لێخوڕیندا بووم‪،‬‬ ‫بەاڵم هەڵەیەکم کرد و نەمتوانی مۆڵەتی شۆفێری بەدەستبهێنم‬

‫دانانی کۆمەڵێک وێنەی هاوشێوە‪..‬‬

‫هەندێک کەس هەیە کۆمەڵێک وێنەیان هەیە کە بەردەوام دووبارەی‬ ‫دەکەنەوە ئەمە نەک هاوڕێکانت لە تۆڕی کۆمەاڵیەتی بێزار دەکات ‪،‬‬ ‫بەڵکو کەسایەتی تۆشیان لەبەرچاو دەکەوێت بەبێ ویستی خۆیان‪،‬‬ ‫دەروونشیکاران دەڵێن چرکاندنی کۆمەڵێک وێنەی هاوشێوە و دانانی لە‬ ‫تۆڕەکانی کۆمەاڵیەتی نیشانەیەکی دیاری ناجێگیریی باری دەروونییە‪.‬‬

‫توکنترین کچی دنیا‬ ‫بە نیازی شوکردنە‬ ‫ئهو كچه توكنهی چهند ساڵێك بهر له ئێستا ناوی‬ ‫چووه كتێبی گینسهوه‪ ،‬دەیەوێت لەبەر خۆشەویستەکەی‬ ‫مووەکان الببات‬ ‫سوباترا سوسوفان كچێكی تایلهندی ‪ ١٨‬سااڵنه‪ ،‬تووشی‬ ‫حاڵهتێكی دهگمهنی بۆماوهیی بووه كه وا له ڕووخساری دهكات مووی لێ‬ ‫بێت‪ ،‬چهند ساڵێك بهر له ئێستا بههۆی ئهوهی به توكنترین كچی دنیا‬ ‫ناسرا‪ ،‬ناوی چووه “كتێبی گینس”ەوە ههر لهبهر ئهم ناوبانگهشی بوو كه‬ ‫ههرگیز ههوڵی البردنی مووهكانی نهدابوو‪ ،‬بەاڵم دەیەوێت لەبەر شووکردنی‬ ‫بە خۆشەویستەکەی مووەکان الببات‪.‬‬

‫هەشت ساڵە و ‪١٩٨‬‬ ‫سانیتەمەترە‬ ‫منداڵێكی هندی‪ ،‬كە تەمەنی هەشت سااڵنە و درێژیی‬ ‫بااڵی ‪ ١9٨‬سانتیمەترە‪ ،‬بەهۆی درێژییەکەیەوە چووە‬ ‫گینسەوە‪.‬‬ ‫ئەو منداڵە هەشت ساڵییە ناوی “كارانت سینت”ە لە واڵتی هیندستانە‪،‬‬ ‫بەهۆی درێژییەكەی لەو تەمەنە بچووكەوە تەواوی ژمارە پێوانەیییەكانی شكاند‬ ‫و ناوی لە كتێبی گینس تۆمار كرا لەكاتی لەدایكبوونی‪ ،‬چونكە ئەوكات كێشی‬ ‫‪ 7.٨‬كیلۆگرام بووە و ‪ 63‬سانتیمەتریش درێژ بووە‪.‬‬ ‫باوكی منداڵەكە دەڵێت‪ :‬درێژیی كوڕەكەم بووەتە نیشانەیەكی باش بۆ ئەوەی‬ ‫لە هەر شوێنێك بێ‪ ،‬زوو بیناسمەوە و ون نەبێ و لە خەڵكی تر جیای بكەمەوە‪.‬‬

‫گرانترین کتێبی دنیا‬ ‫کتێبێک بە ‪ ١4‬ملیۆن دۆالری ئهمریكی فرۆشرا کە‬ ‫ئێستا بە گرانترین کتێب لە جیهاندا هەژمار دەکرێت‪.‬‬ ‫كتێبێك بهناوی “‪”Psalm‬هوه كه له ساڵی ‪١640‬‬ ‫نووسراوه به دهستی پاشا “دهیڤد مووس” كه كوڕی پاشای بهناوبانگ‬ ‫“كوڕاهه” ئهم كتێبه ههر ئهو كاته له ساڵی ‪ ١640‬چاپكراوه له‬ ‫“كامبرێج” له چاپخانهی “ماساچووستێس” یهكهم كتێب بوو لهو‬ ‫چاپخانهیه چاپ كراوەو تهنیا ‪ ١١‬كۆپی لێ دروستكرابوو كه ئێستا‬ ‫تهنیا یهك كۆپی راستهقینهی ماوه‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫سەعدون یونس ‪ -‬رەجەب‪:‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫هێندەی مووی سەرم عاشقێنیم کردووە‬

‫* ژیانی منداڵیت چۆن بوو لە گەڕەکی‬ ‫تەیراوا؟‬

‫ قۆناغی منداڵیم لەگەڵ منداڵە‬‫هەژارەکاندا تێپەڕاند‪ ،‬زۆر زیرەک بووم لە‬ ‫قوتابخانە‪ ،‬چونکە پێمانوابوو ئەو زیرەکییە‬ ‫لە قوتابخانە‪ ،‬جۆرە کەسایەتییەکمان بۆ‬ ‫دروست دەکات‪ .‬تەیراوا شوێنی منداڵیمەو‬ ‫هەرگیز لە یادی ناکەم هەرکاتێکیش دێمەوە‬ ‫بۆ هەولێر‪ ،‬سەردانی دەکەمەوە‪ .‬ئێمە بە‬ ‫منداڵیی لەو گەڕەکەدا هەستمان بە یەکماڵی‬ ‫دەکرد و هەستمان دەکرد سەرجەم ماڵەکان‬ ‫دەرگایان بۆمان کراوەیە‪ ،‬جۆرە خۆشەویستیو‬ ‫دڵسۆزییەک هەبوو‪ ،‬کە تۆ هەمیشە لە‬ ‫نزیکەوە ئاگات لە دەنگی ئازاری کەسوکار و‬ ‫دراوسێ و خەڵک دەبوو‪ ،‬بە گشتیی ئەوانەی‬ ‫لەو گەڕەکەدا پێکەوە دەژیاین‪ ،‬وەک یەک‬ ‫خێزان بووین‪.‬‬

‫* ئەدی لە گەنجایەتیدا خەریکی چی‬ ‫بوویت؟‬

‫ خەریکی خوێندنەوە بووم‪ ...‬زۆرم‬‫دەخوێندەوە‪ ،‬لە تەمەنی پازدە ساڵیدا دەستم‬ ‫بە نووسینیش کرد و بابەتم لە باڵوکراوەی‬ ‫قوتابخانەکەمان باڵودەکردەوە‪ .‬تەنانەت‬ ‫رۆمانێکیشم نووسی‪ ،‬بە گشتیی دەستی‬ ‫نووسینم جوان بوو‪ ،‬بێجگە لەمانەش‪ ،‬لە‬ ‫گەنجیدا کەسێکی بەرچاوبووم لە گەڕەکەکەی‬ ‫خۆماندا و زۆر بایەخم بە خۆم و جلوبەرگەکانم‬ ‫دەدا‪ ،‬خێزانەکەشم زۆر کەیفیان پێم دەهات‪،‬‬ ‫ناوبەناویش خەریکی عاشقێنی دەبووم‪ ،‬هەر‬ ‫لە گەنجێتیشدا هەستی نەتەوایەتی کەوتە نێو‬ ‫دڵمەوە‪ ،‬لەگەڵ کۆمەڵێک هاوڕێمدا کەوتینە‬ ‫نووسینی دروشم لەسەر دیوارەکان‪ ،‬کە‬ ‫ئەو کات باوی بوو‪ .‬لەو رۆژگارەدا (حزبی‬ ‫شیوعی) رۆڵێکی باش و چاالکی هەبوو‪،‬‬ ‫منیش یەکێک بووم لەو گەنجانەی کە‬ ‫جارێکیان لەسەر دیوارم نووسی‪ .‬جا شتێک‬ ‫هەبوو پێیان دەوت (حەرەس قەومی) ئەو‬ ‫حەرەس قەومیانە منیان گرت و توشی‬ ‫هەندێک کێشە و سەرئێشەیان کردم‪ .‬بەاڵم‬ ‫بە ئیستاشەوە هیچ پەشیمان نەبووم لەو‬ ‫کارە و ترسیشم لە هیچ شتێک نەبوو‪ ،‬چونکە‬ ‫هەستم دەکرد ئەوەی دەیکەم‪ ،‬جۆرێکە لە‬ ‫پاڵەوانێتی‪ ،‬حەز دەکەم باسی ئەوەش بکەم‬ ‫کە من لە گەنجێتیدا کەسێکی وەرزشکار بووم‬

‫و ماوەیەک وەرزشی لەشجوانیم دەکرد‪.‬‬ ‫پێمخۆش بوو سینگ و قۆڵم بێنمە دەرێ‪،‬‬ ‫ماوەیەکیش یاری تۆپی پێم دەکرد‪ ،‬گەنچێکی‬ ‫سەیر بووم‪ ،‬هەموو بوارەکانم گرتبوو‪ ،‬هەستم‬ ‫دەکرد من دەبێت داهاتوویەک بۆ خۆم‬ ‫دروست بکەم‪ ،‬لە بیرمە هاوینان کە دنیا گەرم‬ ‫دادەهات‪ ،‬لەبەر ئەوەی خانووەکەمان بچووک‬ ‫بوو‪ ،‬دەچووم لە سەربان دادەنیشتم و بابەتم‬ ‫دەنووسی‪ ،‬یەکەم جاریش کە نووسینەکانم‬ ‫باڵوکرایەوە لە رۆژنامەی تەئاخی بوو کە‬ ‫لە بەغدا دەردەچوو‪ ،‬بە دوای ئەوەدا بە‬ ‫شێویەکی فراوان چوومە نێو دنیای نووسین‬ ‫و شانۆوە‪ ،‬بە گشتی دەتوانم بڵێم ژیانێکی‬ ‫رەنگاورەنگ و پڕ ژیاوم‪.‬‬

‫* تاکو ئێستا چەند جار عاشق‬ ‫بوویت؟‬

‫ هێندەی مووی سەری خۆم عاشقێنیم‬‫کردووە‪ ،‬مەسەلە هەر ئەوە نییە لە گەنجیدا‬ ‫عاشق بووم‪ ،‬بەڵکو ئێستاش عاشقم و‬ ‫هەمیشە خۆم بە عاشق دەزانم‪ .‬ناتوانم بەبێ‬ ‫عەشق بژیم‪ ،‬تا ئێستاش عاشقی ژیان و شانۆ‬ ‫و دراما و نووسینم‪ .‬بەاڵم لەسەرو هەموو‬ ‫ئەمانە عاشقی ئافرەتم‪.‬‬

‫* لەڕێی کێوە بە هونەر و شانۆ ئاشنا‬ ‫بوویت؟‬

‫لەڕێی مامۆستای کۆچکردوو (سەفوەت‬‫جەڕاح)ەوە هاتمە نێو دنیای شانۆ‪ .‬ئەو‬ ‫مامۆستایە زۆر بڕوای بە من هەبوو‪ ،‬هەموو‬ ‫کاتێکیش دەیوت (رۆژێک دێت سەعدون‬ ‫رۆڵێکی زۆر باشی دەبێ لە هونەردا) هەر ئەو‬ ‫مامۆستایە بوو دەستی گرتم و بووە هۆکارێک‬ ‫کە لە پەیمانگای هونەرە جوانەکانی بەغدا‬ ‫وەرگیرێم‪ ،‬من هەرگیز ئەو مامۆستایە لەیاد‬ ‫ناکەم و هەمیشە بە گەورەیی دەمێنێتەوە‬ ‫الم‪.‬‬

‫* بە رۆڵی (رەجەب) ناوبانگێکی‬ ‫زۆرت پەیدا کرد‪ ،‬ئەو ناوبانگە کێشەی بۆ‬ ‫دروست نەکردیت؟‬ ‫ تەمسیلی (هەبوونەبوو) گۆمی شانۆ‬‫و درامای شڵەقاند‪ ،‬بێگومان ژیانی منیشی‬ ‫گۆڕی و کارێکی زۆری کرد لەسەر بیرکردنەوە‬ ‫و ژیانم‪ .‬لەنێو خەڵکدا هەندێجار تووشی‬ ‫کێشە دەبووم‪ ،‬کێشەکە ئەوە بوو پێمناخۆش‬ ‫بوو کە دەمبینی خەڵک خۆشەویستییەکیان‬ ‫هەیە بۆم‪ ،‬بەاڵم نازانن چۆن دەریبڕن‪.‬‬ ‫برادەرێکمان لە چاالکی قوتابخانەکان ناوی‬ ‫کاک عەدنان بوو‪ ،‬هەموو جارێک دەیوت‬ ‫دەبێ سەعدون لەناو فرێزەرێک دابنێی و‬

‫پاش سەد ساڵی دیکە بیهێنیتە دەرەوە‪ ،‬من‬ ‫هەمیشە هەستم دەکرد لە پێش کۆمەڵگەوەم‬ ‫و کۆمەڵگە لە دوای منەوەیە‪ ،‬بە خۆم دەوت‬ ‫بۆچی کۆمەڵگە ناگات بە من؟ هەستم دەکرد‬ ‫ئەگەر من بگەڕێمەوە بۆ ناو کۆمەڵگە‪ ،‬دەبم‬ ‫بە کەسێکی دواکەوتوو یان نەزان‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫حەزم دەکرد کۆمەڵگە بێتە ئاستی من‪.‬‬ ‫پاش چەندین ساڵ ژیانکردن لە ئەوروپا و‬ ‫کە جارجاریش دێمەوە بۆ کوردستان و ئیش‬ ‫دەکەم‪ ،‬لە راستیدا ئێستا پڕۆژەیەکی هونەریم‬ ‫هەیە و بڕیارە لە داهاتوودا بێمەوە و کاری‬

‫بەوە نەکردووە کە گەیشتوومەتە قۆناغێک و‬ ‫پێویست بەوە بکات دانیشم‪ ،‬من دەبێ بە‬ ‫پێوە بمرم‪.‬‬

‫* لە مردن دەترسیت؟‬

‫ پاش مردنی دایکی منداڵەکانم و کچە‬‫جوانەکەم‪ ،‬لە هەر شتێک بترسم‪ ،‬لە مردن‬ ‫ناترسم‪ .‬چونکە دڵنیام مردن رێگایەکی‬ ‫راستەقینەیە‪ ،‬دیارە هەموو مرۆڤێکیش دەبێ‬ ‫بژی و دواتریش دەبێت بمرێ‪ .‬نایشارمەوە‬ ‫رەنگە پێش مردنی هاوسەر و کچەکەم‪ ،‬گەر‬ ‫باسی مەرگ بکرایە‪ ،‬موچڕکێک بە دڵمدا‬ ‫دەهات‪ ،‬بەاڵم نا ئێستا ناترسم‪ ،‬چونکە‬

‫تر بژیم‪.‬‬

‫* بۆ مەرگی کێ زۆر بە کوڵ گریاویت؟‬

‫ یەکەم کەس کە لە ژیانم دەرچوو باوکم‬‫بوو‪ ،‬دیارە باوکم کەسیکی زۆر نزیک بوو‬ ‫لە منەوە و زۆری خۆشدەویستم‪ ،‬ئەو کاتە‬ ‫من کارم لە درامای ( کۆالرە) دا دەکرد‬ ‫وەک دەرهێنەر کە باوکم مرد‪ ،‬هەموو دنیام‬ ‫لەبەرچاو رەش بوو و تووشی دۆخێکی‬ ‫دەروونیی خراپ بووم‪ .‬دواتر دایکیشم کۆچی‬ ‫دوایی کرد‪ ،‬بۆ ئەویش زۆر گریام‪ ،‬بێگومان‬ ‫بۆ مەرگی هاوسەرەکەشم ( سەمیرە‬ ‫خان) زۆر گریام و وایکرد هەموو‬ ‫ژیانم تێکبچێ‪ ،‬دیارە مردنی‬

‫هو‬ ‫ناوبان نەرمەندی ناوداری کورد‬ ‫سە‬ ‫عد‬ ‫ون‬ ‫ی‬ ‫ون‬ ‫س‬ ‫لە‬ ‫ت‬ ‫ەم‬ ‫گی‬ ‫پەیدا کرد و ناس‬ ‫سیلی “هەبوو نەبو‬ ‫زێدی منداڵیی و گەرەکی ترا‪ .‬ئەو ئێستا لە واڵتی ئەڵمانیا نیشتەجێیە و و”دا‪ ،‬بە رۆڵی (رەجەب)‬ ‫هەندێک الیەنی شاراوەی ەیراوای شاری هەولێرە‪ ،‬ناوبراو لەم دیمانە تایب خۆی وتەنی دڵی هەر لە‬ ‫ژیانی خۆی دەکات و هەموو ئەو شتانە بە خوێەتەی “زەمەن”دا باس لە‬ ‫پێشتر نەیوتوون‪.‬‬ ‫نەری زەمەن دەڵێت کە‬

‫کچەکەم و برا گەورەکەشم یەکێکە لە کۆستە‬ ‫گەورەکانی ژیانی من و بە کوڵ گریاوم بۆیان‪.‬‬

‫* لەگەڵ وەرزش نێوات چۆنە و‬ ‫هاندەری کوێیت؟‬

‫نێوانم لەگەڵ وەرزش و تۆپی پێ زۆر‬‫خۆشە‪ ،‬هاندەرێکی سەرسەختی یانەی‬ ‫(لیڤەرپول)ی ئینگلیزیزم‪ ،‬پێشتر هاندەری‬ ‫یانەی (دۆرتمۆند)ی ئەڵمانی بووم‪ .‬من لە‬ ‫رووی رۆحییەوە لە (کلۆپ)ی‬ ‫ئەڵمانییەوە کە ئێستا‬ ‫لیڤەرپولە‬ ‫راهێنەری‬ ‫زۆر نزیکم‪ ،‬لە هەر‬ ‫کوێ بێ من دەبم‬ ‫بە هاندەری ئەو‬ ‫یانەیە‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫لەسەر بکەم‪ ،‬هێشتاش هەست‬ ‫دەکەم کە کۆمەڵگە لە دوای منەوەیە‪ .‬بەالی‬ ‫خۆشمەوە سەیرە‪ ،‬زۆر جار بە منداڵەکانم‬ ‫دەڵێم هەست دەکەم مێشکی من زیاتر‬ ‫کراوەتەوە لە تێگەیشتنم بەرامبەر بە ژیان‪.‬‬

‫* ماوەیەکە لە هونەر دابڕاویت و کەم‬ ‫دەردەکەویت‪ ،‬هۆکاری ئەمە چیە؟‬

‫شتێکی وا نەبوو بە دڵمبێ تا کاری تێدا‬ ‫بکەم‪ ،‬ناچارم خۆم هەستم بە ئەنجامدانی‬ ‫کارە هونەرییەکان‪ ،‬ئێستا لە هەوڵی ئەوەدام‬ ‫لە کارێکی هونەریی نوێدا‪ ،‬بە شێوازیکی نوێ‬ ‫دەربکەومەوە‪ ،‬وەکو تریش زۆر پێمخۆش نییە‬ ‫لە بەرنامە تەلەفزیۆنییەکان دەربکەوم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کە تۆم بینی وەک گەنجێکی چاالک و هەستم‬ ‫کرد رۆژنامەکەشتان جیاواز و رەنگاورەنگە‪،‬‬ ‫بۆ خۆیشم دەمێکە قسەم نەکردووە بۆ‬ ‫میدیاکان‪ ،‬ئیتر حەزم کرد لەڕێی ئێوەوە‬ ‫دەربکەومەوە‪ ،‬بەوپێیەش کە لە ئەڵمانیا‬ ‫دەژیم و کەم کەم دێمەوە‪ ،‬دەرفەتی ئەوە‬ ‫نابێ زیاتر دەربکەوم‪.‬‬

‫* هەست بە پیریی دەکەیت؟‬

‫ تا ئێستا هەستم بەوە نەکردووە کە‬‫تەمەنم گەورە بووبێ‪ ،‬خۆ رەنگە گەورەیش‬ ‫بووبێ‪ .‬بەاڵم هێشتا هەست و تەندروستی‬ ‫و بیرکردنەوەم هەر گەشە و هەرگیز هەستم‬

‫دەزانم کاتی خۆم دێت و هەموو‬ ‫شتێک کۆتایی دێت‪.‬‬

‫* هەست دەکەیت کێ رقی لێتە؟‬

‫مرۆڤی سەرنەکەوتوو و ئەو مرۆڤەی بێ‬‫پالن دەژی و ئەوانەی کە ناتوانن لە ژیاندا‬ ‫رۆڵێکی ئەوتۆیان هەبێ‪ ،‬بە دڵنیاییەوە ئەمانە‬ ‫رقیان لە کەسانیکە کە لەوان بە تواناترن و‬ ‫پالنیان هەیە لە ژیانی خۆیاندا‪ .‬بەشبەحاڵی‬ ‫خۆم هەست ناکەم کەسانیک لە ژیانمدا هەبن‬ ‫کە رقیان لێم بێت و هەستم بە رقی کەس‬ ‫نەکردووە بەرامبەر بە خۆم‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫دەزانم کەسانێک هەن نەک من‪ ،‬رقیان لە‬ ‫هەموو کەسێکی سەرکەوتوو دەبێتەوە‪.‬‬

‫* زیاتر حەز بە هاوڕێیەتی پیاوان یان‬ ‫خانمان دەکەیت؟‬ ‫ بەشبەحاڵی خۆم‪ ،‬زیاتر حەزم بە‬‫هاوڕێیەتی خانمانە‪ ،‬چونکە کاتی خۆش و‬ ‫دانیشتنی خۆش لەگەڵ خانماندایە‪.‬‬

‫* ئەگەر تەمەنت بگەڕێتەوە بۆ قۆناغی‬ ‫گەنجێتی‪ ،‬یەکەم شت چی دەکەیت کە لە‬ ‫رابردوودا نەتکردووە؟‬

‫هیچ ناکەم‪ ...‬چونکە ژیانێکی پڕ و بە‬‫ویستی خۆم ژیاوم‪ ،‬لەبەرئەوە پێویستیم بەوە‬ ‫نییە بیر بکەمەوە تا نزانم چ جۆرە ژیانێکی‬

‫هەڵەبجەیەکی تر لە کتێبێکدا دەنوورسێتەوە‬ ‫زەمەن‬ ‫هەفتەی رابردوو کتێبی (چیرۆکەکانی‬ ‫شار) کە چیرۆك و مێژووی ‪ ٧٠‬كەس لە‬ ‫كەسایەتییە جۆراوجۆرەکانی پارێزگای‬ ‫باڵوکرایەوە‪،‬‬ ‫دەگێڕێتەوە‬ ‫هەڵەبجە‬ ‫کۆچەر میرزا ئەنوەر‪ ،‬وەک نووسەر‬ ‫و کەسێکی هەڵەبجەیی‪ ،‬ماوەی چەند‬ ‫ساڵێکە سەرقاڵی نووسینەوەی مێژووی‬ ‫ئەو کەسایەتیانەیەو دەڵێت لە ئیستاوە‬ ‫خەریکی بەرگی دووەمی کتێبەکە دەبم‪.‬‬ ‫دانەری ئەم کتێبە ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫دەکات کە ئامانجی لەم کارە ئاشناکردنی‬ ‫نەوەی نوێیە بە چیرۆکە تایبەت و مێژووە‬ ‫بەرچاوەکەی ئەو کەسایەتییانەی لە‬ ‫هەڵەبجەدا ژیاون‪.‬‬ ‫لە دیمانەیەکیدا لەگەڵ زەمەن‪،‬کۆچەر‬

‫میرزا سەبارەت بە بیرۆکەی نووسینی‬ ‫چیرۆکی کەسایەتییەکان بۆ زەمەن‬ ‫وتی‪ ”:‬بیرم لەوەكردەوە شاری هەڵەبجە‬

‫لە الیەن مێژوونووسانەوە فەرامۆشكراوە‪،‬‬ ‫تا ئێستاش مێژووی دروستبوونی بۆ هیچ‬ ‫كەسێک پشتڕاست نەبووەتەوە‪ ،‬چەند‬ ‫بەڕێزێك هەوڵیان داوە مێژووی هەڵەبجە‬ ‫بنووسنەوە‪ ،‬بەاڵم هیچیان مێژوونووس‬ ‫نین”‪.‬‬ ‫کۆچەر میرزا‪ ،‬هەر لە سەرەتاوە هەوڵ‬ ‫دەدات کارێکی مێژوویی بکات کە لەوانی‬ ‫دیکە جیاوازتربێ و توانای بەسەردا‬ ‫بشکێ‪ .‬هەروەها السایی کەسی پێش‬ ‫خۆیشی نەکاتەوە‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫دەست دەکات بە جێبەجێكردنی پرۆژەیەك‬ ‫بەناوی ( چیرۆكەكانی شار) ئەم پرۆژەیە‬ ‫هەوڵی گێڕانەوە و نووسینەوەی چیرۆكی‬ ‫ژیانی ئەوكەسانە دەدات كە لە یادەوەریی‬ ‫خەڵكی شاردا زیندوون‪ ،‬بەبێ گوێدان بە‬ ‫پلەو پێگەی گۆمەاڵیەتی یان جیاکاریی‬ ‫رەگەزی‪.‬‬

‫یەكەم كتێبی کۆچەر میرزا‪ ،‬لەسەر (‬ ‫حاجی میرزا تۆفیق ) بوو‪ ،‬وەک نموونەی‬ ‫كەسێكی بەخشندە‪ ،‬چیرۆكی ژیانی ئەم‬ ‫كەسایەتییەی گێڕاوەتەوە‪،‬کە لە ماوەی‬ ‫رابردوودا چاپ و باڵوی کردەوەتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە جیاوازی ئەم کتێبە لە‬ ‫کتێبە هاوشێوەکانی تر‪ ،‬کۆچەر میرزای‬ ‫نووسەر دەڵێت‪ :‬ئەوەی ئەم كتێبە لە‬ ‫هاوشێوەكانی جیادەكاتەوە ئەوەیە“ من‬ ‫ژیانی كەسایەتییەكان بە شێوازی چیرۆك‬ ‫دەگێڕمەوە و هەندێ جار پشتم بە خەیاڵ‬ ‫بەستووە لە شێوازی نووسینی چیرۆكی‬ ‫كەسایەتییەكاندا‪ ،‬شانۆکار و فیلمساز‬ ‫و سیناریستەکانیش دەتوانن بۆ کارە‬ ‫هونەرییەکانیان سوود لە چیرۆکەکانی ئەم‬ ‫کەسایەتییانە وەربگرن‪ ،‬و هەرکەسێکیش‬ ‫بیەوێ رۆمانێکی واقیعی لەسەر شاری‬ ‫هەڵەبجە بنووسێ‪ ،‬ئەم کتێبە دەتوانێ‬

‫ببێتە سەرچاوەیەکی‬ ‫گرنگ بۆی‪ .‬تەنانەت‬ ‫توێژەر و کۆمەڵناس‬ ‫و دەروونناسەکانیش‬ ‫دەتوانن سودی لێ‬ ‫ببینن”‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫بە خۆ ڕووتکردنەوە چوونە‬ ‫گینسەوە‬ ‫به مهبهستی ئهنجامدانی كارێكی خێرخوازیی و‬ ‫هاوكارییهكی مرۆیی‪ ،‬زیاتر له دوو ههزار ژن له ئێرلهندا‬ ‫خۆیان ڕووت كردهوەو چوونه ناو دهریاوەو مهلهیان كرد‪.‬‬ ‫به سهرپهرشتی لویزا سینیجیجلیسی بهڕێوهبهری‬ ‫رێكخراوی گینس بۆ ژماره پێوانهیییهكان‪ ،‬دوو ههزار و ‪ 5٠5‬ژن له‬ ‫ئێرلهندا‪ ،‬چوونە دەریاوەو بۆ ماوەی پێنج خولەک بە ڕووتی تێیدا‬ ‫مانەوە بهمهش ناویان چووه كتێبی گینسهوه و ژمارهی پێوانهیییهكهی‬ ‫ساڵی ‪2٠15‬یان شكاند‪ ،‬كه ‪ ٧86‬ژن به ڕووتی لهناو ئاودا مهلهیان‬ ‫كردبوو و ناویان چووبووه ناو كتێبی گینسهوه و پارەکەیان دا بە ئەو‬ ‫مندااڵنەی توشی شێرپەنجە بوون‪.‬‬

‫داگیرساندنی ‪ ١١‬مۆم بە قاچ‬ ‫كچێكی دانیشتووی واڵتی مهكسیك كه به زگماك بهبێ‬ ‫دهست له دایكبووه‪ ،‬توانی ناوی بچێتە کتێبی گینسەوە ئەویش‬ ‫بە داگیرساندنی ‪ 11‬مۆم بە قاچەکانی‪.‬‬ ‫ئهو كچه مهكسیكییه كه ناوی ئهدریانا ئێرین هێرناندیزه‪ ،‬له میانهی‬ ‫بهشداربوونی له بهرنامهیهكی تهلهفزیۆنی ئیتاڵی‪ ،‬توانیویهتی له ماوهیهكی‬ ‫دیاریكراودا ‪ 11‬مۆم له رێگهی بهكارهێنانی پێیهكانیهوه دابگیرسێنێت‪.‬‬ ‫ئهدریانا‪ ،‬بههۆی ئهوهی له ماوهی تهنیا یهك خولهكدا ئهو كارهی ئهنجام‬ ‫داوه‪ ،‬ئێستا وهك خێراترین ژن كه کە بتوانێت ئەو ژمارە مۆمە دابگیرسێنێت‬ ‫ناوی چووە گینسەوە‪.‬‬

‫‪ 30‬هەزار لەفەی خوارد‬ ‫پیاوێكی ئهمریكی ژمارهی پێوانهیی شكاندو ناوی چووه‬ ‫كتێبی گینسەوە‪ ،‬چونكه توانی له چهند ساڵێكدا ‪ 3٠‬ههزار‬ ‫لەفەی ماكدۆناڵدز بخوات‪.‬‬ ‫دۆن جۆرسكی پیاوێكی بهتهمهنه‪ ،‬له ویالیهتی ویسكونسنی ئهمریكا‬ ‫دهژی‪ ،‬ماوهی ‪ 46‬ساڵه بهردهوام ساندویچی بیگ ماكی ماكدۆناڵدز دهخوات‪،‬‬ ‫تا وای لێهات ژمارهی خواردنی ساندویچهكانی گهیشتنه ‪ 3٠‬ههزار دانه‪.‬‬ ‫به شكاندنی ئهم ژماره پێوانهیییه سهرسوڕهێنهره‪ ،‬جۆرسكی ناوی‬ ‫چووه كتێبی گینسەوە ئاماژهی بهوەكرد‪ ،‬كه لهو ماوهیهدا تهنیا سێ ڕۆژ‬ ‫ساندویچی نهخواردووه‪ ،‬ئهویش كاتی پرسهكهی باوكی بووه‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪9‬‬

‫چارلی مرد‪ ..‬بهاڵم یادهوهری گۆڕەپانی تیانانمین زیندووه‬

‫ماردین ئیبراهیم‬

‫ئهو کاتهی وێنهی پیاوێکی بهردهم تانکێکی‬ ‫گرت که دواتر به ‘پیاوی تانکهکه’ ناسرا و بوو‬ ‫به سیمبولی ناڕهزایی و خۆپیشاندانی مرۆڤی‬ ‫چینی لهپیناو دیموکراسیدا‪ ،‬چارلی کۆل‬ ‫گهنجێکی ئەمریکی ڕۆژنامهنووس بوو‪ ،‬که‬ ‫بۆ کاری ڕۆژنامهوانیی له ئاسیای دوور بوو‪.‬‬ ‫له ژووری هوتێلهکهیهوه به دزییهوه وێنهو‬ ‫ڤیدیۆی پیاوێکی چینی گرت که لهبهردهم‬ ‫تانکهکاندا وهستاوەو ناڕوات‪ .‬ههرچهنده دوو‬

‫سهربازی چینی دێن و پیاوهکه لهسهر ڕیگای‬ ‫تانکهکان الدهبهن‪ ،‬بهاڵم دواتر کهس نازانێ‬ ‫چارهنووسی ئهو پیاوه چی لێهات‪.‬‬ ‫ئهو وێنهو ڤیدیۆیه که به فراوانی له‬ ‫ئهوروپاو خۆرئاوا باڵوبۆوه‪ ،‬تهنیا ڕۆژێک دوای‬ ‫خۆپیشاندانی گهورهی مهیدانی تیانانمینی‬ ‫پهکینی پایتهختی چین گیراوه‪ ،‬خۆپیشاندانی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٨٩‬که قوتابیانی چینی داوای‬ ‫دیموکراسی و کرانهوهو ئازادی زیاتریان‬ ‫دهکرد‪ ،‬خۆپیشاندانێک که هێشتا کهس نازانێ‬ ‫چهند کهس تیایدا بوو به قوربانی بهاڵم به‬ ‫ههموو ئهگهرێک به ههزاران کوژراو ههبووه‪.‬‬ ‫ههندێک فۆتۆگرافهر ههن به وێنهیهک‬ ‫یان چهند وێنهیهک بهشداری کارا دهکهن له‬ ‫دروستکردنی رووداوی گهورهی مێژووییدا‪،‬‬ ‫یاخود له پاراستنی یادهوهری زۆر گهورهی‬ ‫مێژوو که له ئایندهدا ئهو وێنهیه ڕۆڵێکی گرنگ‬ ‫دهگێڕێت‪ .‬ئهو وێنهگرهی وێنهکانی کارهساتی‬ ‫ههڵهبجهو بهدیاریکراوی وێنهی عومهری‬ ‫خاوهری گرت کاتێک منداڵێکی له باوهشدایەو‬ ‫به گازی ژههراوی خنکاون‪ ،‬ئهو وێنهگرهی‬ ‫وێنهی منداڵێکی رووتی ڤێتنامی گرت کاتێک‬ ‫له شهڕ ڕادهکات لهکاتی شهڕی ئەمریکا له‬ ‫ڤێتنامدا‪ ،‬ههروهها چارلی کۆل که وێنهی‬ ‫پیاوی بهردهم تانکهکهی پهکینی گرت لهو‬ ‫فۆتۆگرافهرانهن که بهشداریهکهیان ههندێکجار‬ ‫له قورسایی بهشداری هێزی گهورهی سوپایی‬ ‫زیاتره له دروستکردنی ڕووداوێکدا‪.‬‬ ‫لەکاتی خۆپیشاندانهکانی چیندا‪،‬‬

‫چارلی کۆڵ ڕۆژنامهنووسێکەو راپۆرت و‬ ‫وێنه بۆ ‘نویز ویک’ ئاماده دهکات‪ ،‬کاتێک‬ ‫له باڵکۆنی هۆتێلهکهی خۆیهوه پیاوێک‬ ‫لهبهردهم تانکێکدا دهبینێ دهزانێت ئهو پیاوه‬ ‫چارهنووسێکی تاریک چاوهڕێی دهکات‪ ،‬بۆیه‬ ‫ئهو به کامێراکهی بۆ ههمیشه له یادهوهری‬ ‫دنیادا به زیندوویی دهیهێڵێتهوه‪.‬‬ ‫دوای وێنهگرتنهکه چارلی کول‬ ‫دهزانێ هێزه ئهمنییهکانی چین بۆی دێنه‬ ‫هوتێلهکهوه‪ ،‬بۆیه فیلمه نهشۆراوهکه له‬ ‫تهوالێتی هۆتێلهکه دهشارێتهوه‪ ،‬هێندهی‬ ‫پێناچێ هێزه ئهمنییهکان خۆیان دهکهن‬ ‫به ژوورهکهیدا‪ ،‬بهاڵم فیلمهکه نادۆزنهوه بۆ‬ ‫ئهوهی ساڵی داهاتوو چارلی کۆلی خهاڵتی‬ ‫گهورهی ساڵی پێوهرگرێت و وێنهکه ببێ به‬ ‫یهکێک له وێنه ههره ناسراوهکانی مێژوو‪.‬‬ ‫بێجگه له کۆل سێ فۆتۆگرافهی دیکه‬ ‫ئهو دیمهنهیان گرتووه و وێنهکان بوون به‬ ‫سیمبولی خۆپیشاندان و بهرگری ئاشتیانه له‬ ‫جیهاندا‪.‬‬ ‫سی ساڵ پێش ئێستا‪ ،‬ژمارهیهکی زۆری‬ ‫خۆپیشاندهران که زۆربهیان قوتابی بوون‬ ‫له پهکینی پایتهختی چین هاتنه مهیدانی‬ ‫تیانانمین و داوای ڕیفۆرم و ئازادیان دهکرد‪.‬‬ ‫دوای بهردهوامی خۆپیشاندانهکان بۆ‬ ‫چهندین ههفته‪ ،‬ڕۆژی ‪٣‬ی مانگی حوزهیران‬ ‫حکومهت چهندان تانکی نارده مهیدانهکەو‬ ‫تهقهیان له خۆپیشاندهران کرد‪ .‬حکومهتی‬ ‫چینی ئهو کاته ڕایگهیاند که نزیکهی ‪٢٠٠‬‬

‫کهس له خۆپیشاندهران و هێزه ئهمنیهکان‬ ‫کوژراون‪ ،‬بهاڵم بهپێی ههندێک سهرچاوهی‬ ‫بێالیهن قوربانیهکان نزیکهی ‪ ٣‬ههزار‬ ‫کوژراو بوون‪ .‬ههتاکو ئێستاش باسکردنی‬ ‫روداوهکانی مهیدانی تیانانمین بابهتێکی‬ ‫بڤهیه له چین و وێنهی ‘پیاوی تانکهکه‘‬ ‫قهدهغهیه‪ .‬ئهم بابهته بهرادهیهک وهک تابو‬ ‫سهیر دهکرێت و پهردهی بهسهردا دراوه که‬ ‫ئهمساڵ ڕۆژنامهنووسێکی بی بی سی لهناو‬ ‫پهکین وێنهی ‘پیاوی تانکهکه‘ی نیشانی‬ ‫خهڵک دهدا زوربهیان نهیاندهزانی ئهو‬ ‫وێنهیه چیه‪ ،‬ئهوانهی دهشیانزانی خۆیان‬ ‫دووردهخستهوەو دهترسان‪ .‬ئهو کهسانهی‬ ‫وێنهکهیان نیشاندرا ‪٪٨٠‬یان نهیاندهزانی ئهو‬ ‫وێنهیه چیەو کێیەو چیرۆکهکهی چیه‪.‬‬ ‫سااڵنی ههشتاکانی سهدهی رابردوو‬ ‫واڵتی چین بهناو ههندێک گۆڕانکاریدا‬ ‫تێدهپهڕی‪ .‬کاتێک حکومهتی چین و حزبی‬ ‫کۆمۆنیستی فهرمانڕهوا ڕێگهیدا به ههندێک‬ ‫وهبهرهێنی بیانی و کۆمپانیای سێکتهری‬ ‫تایبهت بێنه ناو واڵتهوه که مهبهست لێی‬ ‫گهشانهوهی ئابووری و بهرزکردنهوهی‬ ‫ئاستی ژیان بوو‪ .‬ئهم جوڵه ئابوورییه‬ ‫جگه له ههندێک ئایدیای سیاسی که لهگهڵ‬ ‫خۆیدا هێنای و هیوای به کرانهوهی سیاسی‬ ‫واڵت زیاتر کرد‪ ،‬کۆمهڵێک لێکهوتهی‬ ‫نێگهتیڤی ئابووری و ئیداری ههبوو له پێش‬ ‫ههموویانهوه گهندهڵی‪.‬‬ ‫ورده ورده دوو ئاراسته لهناو پارتی‬

‫کۆمۆنیستدا دهردهکهوت که ئاراستهیهکیان‬ ‫داوای گۆڕانکاری دراماتیکی دهکرد‪،‬‬ ‫ئاراستهکهی تریان داوای کۆنترۆڵی‬ ‫زیاتری دهوڵهتی دهکرد‪ .‬ئهم بارودۆخه به‬ ‫هێواشی بوو بههۆی دروستبوونی ناڕهزایی‬ ‫و خۆپیشاندان و له بههاری ساڵی ‪١٩٨٩‬‬ ‫دا ڕیزی خۆپیشاندهران فراوان بوو که‬ ‫داوای چاکسازی سیاسی زیاتریان دهکرد‪.‬‬ ‫خۆپیشاندانهکه له دوای مهرگی سیاسهتکاری‬ ‫ناسراو هو یوبانگ که به ئااڵههڵگری ههندێک‬ ‫گۆڕانکاری دهبینیرا و دووساڵ پێشتر‬ ‫خرابووه قوژبنێکی ئۆپۆزیسیۆنبوونهوه لهناو‬ ‫پارتی کۆمۆنیستدا‪ ،‬گهورهتر بوو‪ .‬لهکاتی‬ ‫ناشتنهکهیدا دهیان ههزار کهس بهشداریانکرد‬ ‫و داوای کرانهوه و ئازادی و چاکسازییان‬ ‫دهکرد‪ .‬ئیتر دوای ئهوه خۆپیشاندهران له‬ ‫گۆڕهپانی تیانانمین کۆدهبوونهوه و ژمارهیان‬ ‫دهگهیشته ملیۆنێک کهس‪ ،‬که دوواجار به‬ ‫هاتنهناوهوهی تانکهکان و تهقه و کوژرانی‬ ‫ههزاران کهس کۆتایی هات‪ .‬لهگهڵ کۆتایی‬ ‫هاتنی خۆپیشاندانهکهدا جوڵهی سیاسی و‬ ‫مهدهنیش له پێناو دیموکراسیدا کز بوو‪.‬‬ ‫بزاوتی دیموکراسی له چیندا کز بووه‬ ‫بهاڵم کۆتایی نههاتووه‪ .‬خۆرئاواو بهتایبهت‬ ‫ئەمریکا بهشێوهیهکی ههستیار مامهڵه لهگهڵ‬ ‫بارودۆخی چیندا دهکات؛ حکومهتی چین و‬ ‫پارتی کۆمۆنیستیش ههموو ههوڵێکی سیاسی‬ ‫و تهکنیکیان خستۆته گهڕ بهوهی ههم‬ ‫ئابووری چین به ئابووری و بازاڕی لیبراڵی‬

‫جیهانیهوه پهیوهست بکهن‪ ،‬ههم کرانهوهی‬ ‫ئابووری نهبێته هۆی لیبراڵیزهکردنی‬ ‫ههلومهرجی‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫کهشوههوای‬ ‫کۆمهاڵیهتی چین لهالیهک و ئابووری چین‬ ‫لهالیهکی دیکه تاڕادهیهکی زۆر ستایڵی‬ ‫خۆرئاواییان وهرگرتووه‪ .‬حکومهتی چین‬ ‫بابهتی ئیندیڤیدوالیزم و تاکگهرایی مرۆڤی‬ ‫چینی و پارێزگاریکردن له ژیانی تایبهتی‬ ‫ناکاته کێشه‪ ،‬ئهوه جگه لهوهی خودی‬ ‫کۆمهڵگای چینیش دانی بهو تاکگهراییه‬ ‫له ژیانی کۆمهاڵیهتی ئابووریدا ناوه‪ .‬بهاڵم‬ ‫لیبرالیزمی سیاسی بابهتێکه ههم چین و‬ ‫ههم خۆرئاوا به شێنهیی و هستیاریهوه لێی‬ ‫نزیک دهبنهوه‪ .‬حکومهتی چین دهزانێت بهبێ‬ ‫کرانهوهی بازاڕی چینی بهرووی لیبرالیزمی‬ ‫خۆرئاواییدا ئابوریهکهی دهخنکێ و کارهساتی‬ ‫گهورهی مرۆیی روودهدات‪ ،‬بهاڵم نایهوێت‬ ‫سیستمی حوکم بگۆڕێت‪ .‬خۆرئاواش هێندهی‬ ‫کرانهوهی بازاڕی بۆ گرنگه هێنده بابهتی‬ ‫سیستمی سیاسی بۆ گرنگ نیه‪ ،‬خۆ ئهگهر‬ ‫بۆشیان گرنگ بێت هێشتا کارهکه هێنده‬ ‫ئاسان نییه‪ ،‬چونکه چین دهتووانێت تهنگژهی‬ ‫گهورهی ئابووری بۆ خۆرئاوا دروست بکات‪.‬‬ ‫ههفتهی ڕابردوو چارلی کۆل له ئهندۆنیزیا‬ ‫مرد‪ ،‬بهاڵم وێنه مێژووییهکهی ‘پیاوی تانکهکه‘‬ ‫که ئهو گرتبووی سیمبولی بهرهنگاری مهدهنی‬ ‫مرۆڤی چینیەو له ئایندهشدا ههر بزاوتێکی‬ ‫دیموکراسی له چین بێته گۆڕێ ناتوانێ لهو‬ ‫وێنهیه ئیلهام وهرنهگرێت‪.‬‬

‫جۆن بۆڵتۆن وهک قوربانییهکی دەستی ترهمپ‬ ‫زەمەن‬ ‫سێ ساڵی ڕابردووی ترهمپ‬ ‫لهنێوان‬ ‫سهیره‬ ‫جۆالنێکردنێکی‬ ‫دیپلۆماسیهت و ههڕهشهی شهڕ‪،‬‬ ‫لهنێوان گرژکردنی باردودۆخ تا ئاستی‬ ‫تهنگهتاوکردنی نهیارهکانی و و ئینجا‬ ‫لهپڕ و بهبێ دروستکردنی زهمینهیهکی‬ ‫بابهتی‪ ،‬بادانهوه بهالی دیپلۆماسیهتدا‪.‬‬ ‫پێچهوانهی ترهمپ‪ ،‬سهرۆکهکانی تری‬ ‫ئەمریکا تاڕادهیهکی زۆر ههماههنگیهک‬ ‫له ههڵوێست و هێڵی گشتی سیاسهتی‬ ‫کارکردنیاندا ههبووه که بۆته سیمای‬ ‫سیاسهتکردنیان و پێی ناسراونهتهوه‪،‬‬ ‫ئهگهر تهنگژه بووبێ لهگڵ تهنگژهدا‬ ‫مامهڵهیان کردووه و ئهگهر دیپلۆماسی‬ ‫بووبێ کهشوههوایهکی سیاسی نهرمیان‬ ‫خولقاندووه تیایدا جووڵه بکهن‪.‬‬ ‫بهاڵم ترهمپ لهکاتێکدا که کێشهی‬ ‫کۆریای باکووری گهیانده ئاستێک که‬ ‫تیایدا باسی جهنگی ناوهکی دهکرا‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ههر ئهویش بوو وهکو یهکهم سهرۆکی‬ ‫ئەمریکا پێیخسته سهر خاکی کۆریای‬ ‫باکوورەوە‪ .‬لهگهڵ ئێراندا ههمووان‬ ‫وایاندهزانی دهیگهیهنێته مریشکهڕهشه‬ ‫کاتێک قورقوڕاگهی ئێرانی به فشار و‬ ‫گهمارۆیهکی ئابووری گرتووه‪ ،‬کهچی‬ ‫له ههمان کاتدا داوای وتوێژ دهکات‪.‬‬ ‫لهشکرکێشی زیاتر و توندکردنهوهی‬ ‫توانای سهربازیی له ئهفغانستان له‬ ‫وتوێژی لوتکه لهگهڵ تاڵیبانهوه سهری‬

‫دهرهێنا‪.‬‬ ‫ئهم دووالییه له سیاسهتدا وایکردووه‬ ‫تهمهنی ئیشکردنی راوێژکاری ئاسایشی‬ ‫نیشتمانیی ئەمریکا لهالی ترهمپ کورتبێ‪.‬‬ ‫تهنیا له سێ ساڵی رابردوودا سێ کهسی‬ ‫لهو پۆسته گرنگ و ههستیاره البردووه‪.‬‬ ‫یهکهمجار مایک فلینی البرد که نهیتوانی‬ ‫یهک مانگ کاری لهگهڵدا بکات‪ ،‬پاشان‬ ‫ماک ماستهر که ئهویش ساڵێک لهگهڵیدا‬

‫کاری کرد و دوواترینیشیان جۆن بۆڵتن‬ ‫بوو که ساڵ و نیوێک لهالی مایهوه‪.‬‬ ‫پێدهچێ ئێستا دۆناڵد ترهمپ له‬ ‫ههوای ڕێکهوتندابێ و مهیلی بهالی‬ ‫ئاشتهواییدابێ‪ .‬بهاڵم نهک لهبهر ئهوهی‬ ‫فهلسهفهی سیاسی ئهو گۆڕاوه‪ ،‬بهڵكو‬ ‫چاوی لهوهیه دۆخێک بخولقێنێ که‬ ‫ههمووان به دۆست و دوژمنهوه وا لێی‬ ‫بڕوانن که کهسێکه بهدوای ئاشتیدا وێڵه‪.‬‬ ‫چونکه بۆ ههڵبژاردنی ساڵی داهاتوو‬

‫دهیهوێ له ناوهوهی ئەمریکا دۆستهکانی‬ ‫گهرم بکاتهوه که پشتگیری بکهن و‬ ‫نهیارهکانیشی لهناوخۆ و دهرهوه سارد‬ ‫بکاتهوه لهوهی وهکو کهسێکی شهڕانگێز‬ ‫بیناسێنن‪.‬‬ ‫دهرکردنی جۆن بۆڵتن به تویتێک‬ ‫ ههرچهنده بۆڵتن دهڵێت خۆی وازی‬‫هێناوه‪ -‬ناردنی ئاماژهیه بۆ ههمووان که‬ ‫گوایه ترهمپ زۆر حهز به راوێژی توند‬ ‫ناکات که بۆڵتن پێی ناسراوه‪.‬‬

‫ترهمپ له تویتهکهیدا دهنووسێ‪ :‬که‬ ‫چیدی راوێژهکانی بۆڵتن بۆ ئێمه پێویست‬ ‫نین و له زۆربهی بوارهکاندا لهگهڵیدا‬ ‫ناکۆک بووم‪.‬‬ ‫لهو چهند مانگهی رابردوودا لهسهر‬ ‫ئهو سیاسهته دووالیهنیهی ترهمپ؛‬ ‫لهالیهک گرژی تا ئاستی زۆر توند و‬ ‫لهالیهکی تر و لهپڕ دیپلۆماسیهکی‬ ‫نهرم و چاوهڕێنهکراو‪ ،‬بۆڵتن لهگهڵ‬ ‫سهرۆکدا چهندانجار کهوتۆته کێشهوه‪،‬‬ ‫لهسهر مهسهلهی کۆریای باکوور‪ ،‬لهسهر‬ ‫مهسهلهی ئێران و ههروهها فهنزهویالش‪.‬‬ ‫کارکردن لهگهڵ ترهمپدا ئاسان نییه‪.‬‬ ‫ڕاسته بۆڵتن که فیگهرێکی دیاری ههڵۆکانه‬ ‫و ئاراستهیهکی توندی بهرانبهر نهیارانی‬ ‫ئەمریکا ههیه و سیاسیهکی کاریگهره؛‬ ‫لهگهڵ چهند سهرۆکێکی ئەمریکا کاری‬ ‫کردووه‪ ،‬له وهزارهتی دهرهوه خزمهتی‬ ‫کردووه و نوێنهری ئەمریکا بووه له‬ ‫ڕێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکان‪ ،‬بهاڵم‬ ‫کێشهی ترهمپ لهگهڵ بهشێکی زۆری‬ ‫تیمهکهیدا ههستپێکراوه‪.‬‬ ‫ههرچهنده کاریگهری بۆڵتن له کۆشکی‬ ‫سپی کاریگهریهکی سنووردار بوو‪ ،‬چونکه‬ ‫بۆڵتن توانای نهبوو ڕێگه له سیاسهتی‬ ‫ترهمپ بگرێت و ههنگاوهکانی بوهستێنێ‪.‬‬ ‫نه بۆی کرا وا بکات سهربازهکانی‬ ‫ئەمریکا له سوریا بمێننهوه‪ ،‬نه بۆی‬ ‫کرا ڕێگه له وتوێژهکان لهگهڵ تاڵیبان‬ ‫بگرێت‪ ،‬نه توانی تەوقه و چاکوخۆشی‬ ‫ترهمپ و کیم بوهستێنێ‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا‬ ‫ترهمپیش نهیتوانیوه مادۆرۆ له ڤهنزهوێال‬

‫البدات و ئێرانیش پرۆگرامی ئهتۆمی خۆی‬ ‫فراوانتر کردووه‪.‬‬ ‫ئهم ههفتهیه ترهمپ کهسێکی تر‬ ‫له جێگای بۆڵتن دادهنێ‪ ،‬بهاڵم ههر‬ ‫ئهوه ناکات بهڵکو وهکو مایک پۆمپیۆ‬ ‫ڕایگهیاندووه ڕهنگه ترهمپ له کۆبوونهوهی‬ ‫گشتیی نهتهوه یهکگرتووهکاندا حهسهن‬ ‫ڕۆحانی ببینێ؛ ئهگهر ئهوه بکات‬ ‫یهکهمین بینینی نێوان سهرۆکی ئەمریکا‬ ‫و ئێران دهبێ له دوای شۆڕشی ئیسالمی‬ ‫ئێرانهوه‪.‬‬ ‫ههموو ئهو زیکزاکه سیاسیانهی ترهمپ‬ ‫دهیانکات‪ ،‬بێجگه له میزاجه سهخت و‬ ‫ههمیشه گۆڕاوهکهی خۆی‪ ،‬ڕهههندێکی‬ ‫ستراتیژی ههیه که پهیوهندیداره‬ ‫به ههڵبژاردنهکانی ساڵی داهاتووی‬ ‫ئەمریکاوه‪ .‬لهپێناوی دووباره بوونهوه‬ ‫به سهرۆک‪ ،‬بۆڵتن ببێته قوربانی یان‬ ‫نا بۆ ترهمپ زۆر کێشه نییه‪ ،‬ههروهها‬ ‫خاوکردنهوهی گرژیهکانیش لهگهڵ ئێران‬ ‫و کۆریای باکوورو شلکردنی جڵهو له‬ ‫فهنزهویالش ههر زۆر گرنگ نییه‪ .‬ترهمپ‬ ‫وایدهبینێت که پاش ئهوهی بووهوه‬ ‫به سهرۆک چوار ساڵی تر ماوهیهکی‬ ‫کهم نییەو دهتوانێت سیاسهتهکانی‬ ‫خۆی جێبهجێ بکات‪ .‬کهواته البردنی‬ ‫بۆڵتن بهشێکی بچووکه له سیاسهتێکی‬ ‫فراوانتر که ترهمپ چاوی تێبڕیوه؛ ئهگهر‬ ‫وانهبووایه ێڵی بیرکردنهوهی سهرهکی‬ ‫بۆڵتن له فیکری سیاسی ترهمپهوه‬ ‫هیچ دوور نییه پێشنیارهکانی بۆڵتن به‬ ‫جیهانبینی ترهمپ هێنده نامۆ نهبوون‪.‬‬

‫ن�� ڵ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫تونسییهکان سهرۆکێکی نوێ ههڵدهبژێرن‬ ‫زه‌مه‌ن‬

‫ڕۆژنامەگەریی‬ ‫لە سەردەمی درۆدا؟‬ ‫مەئمون فەندی‬ ‫دۆنالد ترەمپ جیهانی ئەمڕۆی بە “جیهانی دەنگوباسی ساختە”‬ ‫پێناسە كردووە‪ ،‬پێش چەند دەیەیەكیش فەیلەسوفی فەڕەنسی (جین‬ ‫بۆدریارد) لە كتێبی (‪ )Simulacra and Simulation‬دەربارەی‬ ‫جیهانی وێنە ساختەكان نوسیویەتی‪ :‬درۆكردن كەمەندكێشترین و‬ ‫درەوشاوەترین و باوەڕپێكراوترینە وەك لە راستی‪.‬‬ ‫لە جیهانی ئینتەرنێتدا كە تا رادەیەكی زۆر وەكو زەریای‬ ‫زانیارییەكان وایەو زۆرینەشیان درۆن بە دەنگ و رەنگ و تێكست‪،‬‬ ‫پرسیارەكە لێرەدایە رۆڵی ڕۆژنامەنووسو ڕۆژنامەوانیی دەبێ چی بێ؟‬ ‫ئایا رۆژنامەنووس پێویستە تەنیا سەرقاڵی زیادكردنی خوێنەرەكانیبێ‬ ‫لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانی وەكو فەیسبووك و تویتەرو تۆڕەكانی‬ ‫دیكە‪ .‬بەوەش ببێتە بەشێك لە جیهانی ساختەو درۆ؟‬ ‫یاخود عەقڵی بەكاربهێنێ و ببێتە دادوەر بۆ هاوكاریكردنی خوێنەر‬ ‫لە جیاكردنەوەی حەقیقەت لە ساختەچێتی و درۆ ؟ ئایا راستبێژیی‬ ‫رۆژنامەنووس و مێژووەكەی و مێژووی رۆژنامەكەی كاری تێدا دەكات‬ ‫دەبنە بەشێك لە دروستكردنی متمانە؟‬ ‫بەپێی بەدواداچوونم بۆ ئەو شتانەی بە چەندین زمان لە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان دەنویسرێن‪ ،‬بەداخەوە پێدەچێ كە پرۆسەیەكی‬ ‫بەرنامە بۆ داڕیژراو هەبێ لە ساختەكردنی هۆشیاریی كۆمەڵگەكاندا‬ ‫بۆ گۆڕینی ئەوەی درۆیە بكرێتە راستی‪ .‬هەروەك واش دەردەكەوێت‬ ‫كە درۆ زیاتر پەسەندكراوترو راستبێژتر دەردەكەوێت وەك لە راستی‪.‬‬ ‫هەر ئەمەشە پرسیاری كۆمەڵگەكانمانە‪.‬‬ ‫بەداخەوە توێژینەوەكانی بواری درۆ سنووردارن لە هەردوو‬ ‫زانستی كۆمەڵناسی و مرۆڤگەرایی (ئەنسرۆپۆلۆژیا) هەرچەندە‬ ‫هەندێ توێژینەوەی تایبەت هەن بە كۆمەڵناسی یان كۆمەڵناسی‬ ‫نهێنی و پەنهان‪ ،‬بەاڵم بابەتەكە لە دۆخی عەرەبیدا توێژینەوەی لەسەر‬ ‫نەكراوە بێجگە لە توێژینەوە تاقانەكەی مایكل گلسنان مامۆستای‬ ‫ئەنسرۆپۆلۆژیا لە زانكۆی ئۆكسفۆرد دەربارەی درۆكردن لە لوبناندا ‪.‬‬ ‫سەرەتا دەبێ دان بەوەدا بنێم كە راستی و درۆ لەگەڵ ئەوەی دوو‬ ‫بەهای كۆمەاڵیەتین‪ ،‬بەاڵم پرۆسەی بەرهەمهێنانیان لە كۆمەڵگەیەكەوە‬ ‫بۆ كۆمەڵگەیەكی دیكە جیاوازە‪ .‬دامەزراوەكانی بەرهەمهێنانی درۆ بۆ‬ ‫نموونە لە میسر جیاوازە لەوەی ژاپۆن یان ئەڵمانیا یاخود ئەمریكا‪،‬‬ ‫هەروەك درۆی گوند جیاوازە لە درۆی شار‪ .‬لەبەرئەوەی شوێن رۆڵی‬ ‫سەرەكی هەیە لە نەخشاندنی چوارچێوەكانی درۆو توانستی لەسەر‬ ‫تێپەڕین بە بەراورد بە گوزارشتە راستەكان‪.‬‬ ‫گوند شوێنێكی سنووردارە خەڵكی بە گەرمی یەكتر دەناسن و هەر‬ ‫لە دەستپێكەوە میژووی خانەوادەیی یەكتر دەزانن‪ ،‬بە مانایەكی دیكە‬ ‫درۆ لە گونددا بەشێوەیەكی سەرەكی درۆیە لە لقەكاندا نەك لە شتە‬ ‫بنەڕەتەكاندا‪ .‬درۆكردنی گوند لە پەراوێزدایە نەك لە ناواخندا‪ .‬بەاڵم‬ ‫درۆ لە گوندە گەردوونیەكەدا لەرێی ئامڕازی تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانەوە‬ ‫درۆیە لە ناواخن و شتە بنەڕەتەكاندا‪.‬‬ ‫كاری ئەمڕۆی ڕۆژنامەگەری جدیی ئەوەیە ڕاستی جیابكاتەوە لە‬ ‫درۆ‪ ،‬جیاكردنەوەی ساختەگەرییە لە حەقیقەت‪ .‬بەداخەوە لە جیهانی‬ ‫عەرەبیدا زۆر ڕۆژنامەو كەناڵی تەلەفزیۆنیی هەن دەنگوباسەكانیان‬ ‫لە “دەریای درۆ” ناسراو بە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان هەڵدەهێنجن‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ڕۆژنامەو كەناڵی تەلەفزیۆنیی دەبێ وەك دادوەری‬ ‫جیاكردنەوەی درۆ بن لە راستی‪.‬‬ ‫گومانی تێدا نییە‪ ،‬كە چەندین كەناڵ هەن وەكو بی بی‬ ‫سی‪ ،‬تیمی تایبەتیان هەیە كە ناسراون بــە تیمی بەدواداچوونی‬ ‫راستبێژیی (‪ )verifying team‬تا ڕاستی جیابكەنەوە لە درۆ‬ ‫لە دەنگوباسەكانیدا‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا میدیای ڕۆژئاوا خۆی لە تەنگەتاوییدا دەبینێتەوە بۆ‬ ‫جیاكردنەوەی درۆ لە راستی لە ژینگەیەكدا كە زانیارییەكان تێكەاڵو‬ ‫بوون‪ .‬هەروەها رۆژنامەنووسەكانیشیان هەوڵدەدەن ئامڕازی راستبێژیی‬ ‫بن‪ ،‬بەاڵم الی ئێمە رۆژنامەنووس و دامەزراوەی رۆژنامەوانیی دەگەڕێن‬ ‫بۆ ناوبانگ لەرێی زیادكردنی ژمارەی فانی تویتەرو فەیسبووكەوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەنووس الی ئێمە دەكەوێتە جیهانی ساختەوە لەبری ئەوەی‬ ‫بەرگری لە راستی بكات‪ ،‬لەكاتێكدا پێویستە رۆژنامەنووسی جدی‬ ‫خۆی بە گەورەتر بزانێ لە ئەستێرەی تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان بەو‬ ‫پێیەی زانیاریەكانیان لە باشترین دۆخدا تیكەڵ و پێكەڵە ئەگەر‬ ‫درۆش نەبێ‪.‬‬ ‫رۆژنامەی باش ئەوەیە ئەستێرەی سۆشیال میدیا رەت بكاتەوە‬ ‫لەبەرئەوەی نغرۆ بووە لە جیهانی ساختەدا‪ ،‬هەربۆیە رۆژنامە دەبێ‬ ‫مەرجەعی راستبێژییبێ بۆ ئەوەی كاتێك هاوواڵتی راستیەكی لێ‬ ‫تێكەاڵو بوو بگەڕێتەوە بۆ رۆژنامە بۆ دڵنیابوون لە زانیارییەكان‪.‬‬ ‫بەاڵم تا ئەم چركەساتە رۆژنامەكانمان سەرباری زۆریی ژمارەیان‬ ‫تیمێكیان تەرخان نەكردووە بۆ دڵنیابوونەوە لە دروستی زانیارییەكان‪،‬‬ ‫رۆژنامەكانمان یەكەی هەڵەچنی زمانەوانیی و رێزمانیان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەكەی هەڵەچنی زانیاریان نییە هەر ئەمەشە ئاڵنگاریی رۆژنامەوانی لە‬ ‫جیهانی درۆدا‪ .‬دەبێ ئەمڕۆ بپرسین رۆژنامەوانی چیەو رۆژنامەنووس‬ ‫كێیە؟ لە سەردەمێكدا كە درۆ سەروەرەو بااڵدەستێكە بەسەر راستیدا‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئاڵنگاریی رۆژنامەوانیی لەمڕۆدا كێبركێی نێوان رۆژنامەوانی‬ ‫ئەلیكترۆنیی و چاپكراو نییە‪ ،‬بەڵكو ئاڵنگاری یەكەم جیاكردنەوەی‬ ‫راستیە لە درۆ‪.‬‬ ‫رۆژنامەی الرشق االوسط‬ ‫وەرگێرانی‪ :‬مەزهەر كەریم‬

‫له دوای کهوتنی زهینەلعابدین بن عهلی له‬ ‫دوای خۆپیشاندانهکانی ساڵی ‪ ٢٠١١‬که بوو‬ ‫به سهرهتایهک بۆ بههاری عهرهبی‪ ،‬تونسییهکان‬ ‫سەرقاڵی خۆئامادەکردنن بۆ ههڵبژاردنی دووهم‬ ‫سهرۆکی دوای سەرکەوتنی شۆڕش‪.‬‬ ‫پاش ئهوهی یهکهم سهرۆکی به دیموکراسی‬ ‫ههڵبژێردراوی واڵت باجی قاید ئهلسهبسی له‬ ‫مانگی تهموزی مەساڵدا کۆچی دواییکرد‪ ،‬محهمهد‬ ‫ئهلناسر بوو به کاتیی کرا بە سهرۆکی واڵت‪ ،‬لهم‬ ‫ههڵبژاردنهدا بیست وشهش بهربژێر که دووانیان‬ ‫ژن بوون ناوی خۆیان تۆمار کرد بۆ ملمالنێی‬ ‫ههڵبژاردنهکان‪.‬‬ ‫تونس له ساڵی ‪ ١٩٥٦‬سهربهخۆیی له فهرهنسا‬ ‫وهدهستهێنا و ساڵی ‪ ١٩٥٧‬کۆماری تونسیان‬ ‫راگهیاند‪ .‬حهبیب بۆرقیبه که تێکۆشهرێکی‬ ‫دیاری تونسییهکان بوو دژی داگیرکاری فهرهنسا‬ ‫بوو بهیهکهم سهرۆک کۆماری واڵت و لهسهر‬ ‫کورسی دهسهاڵت مایهوه تا ئهو ڕۆژهی ساڵی‬ ‫‪ ١٩٨٧‬پزیشکهکان ڕایانگهیاند که چیدی به‬ ‫کهڵکی سهرۆکایهتی واڵت نایەت‪ .‬لهههمان ساڵدا‬ ‫و له جێگهی بۆرقیبه زهینەلعابدین بن عهلی‬ ‫بوو به سهرۆکی واڵت‪ .‬ئهویش بهردهوام بوو له‬ ‫سهرۆکایهتی تاکو له خۆپیشاندانهکانی ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١١‬دا خهڵکی تونس رایانگهیاند که چیدی بن‬ ‫عهلی به کهڵکی سهرۆکایهتی نەیات و ناچار بوو‬ ‫واڵت بهرهو سعودیه بهجێبهێڵێت‪.‬‬ ‫هەاڵتنی بن عهلی وایکرد ئهنجومهنی واڵت‬ ‫محهمهد مونسیف ئهلمهرزوق وهکو سهرۆکی واڵت‬ ‫دیاریبکات و تاکو ‪ ٢٠١٤‬که یهكهمین ههڵبژاردنی‬ ‫دیموکراتی بۆ سهرۆکایهتی تونس کرا‪ ،‬تیایدا باجی‬ ‫قاید ئهلسهبسی ههڵبژێردرا مونسیف ئهلمهرزوق له‬ ‫سهرۆکایهتیدا مایهوه‪.‬‬ ‫ئهلسهبسی که له تهمهنی ‪ ٩٢‬ساڵیدا‬ ‫مرد‪ ،‬بهتهمهنترین سهرۆکی دنیا بوو ئهوکات‪،‬‬ ‫بێجگه لهوهی یهکهمین سهرۆکی ههڵبژێردراوی‬ ‫سهردهمی‬ ‫بوو؛‬ ‫واڵت‬ ‫دیموکراتیانهی‬

‫سهرۆکایهتیهکهی سهردهمێکی ههستیاربوو و توانی‬ ‫تونس سهقامگیر بکات‪ .‬دوای مردنهکهی سهرۆکی‬ ‫پهرلهمان محهمهد ئهلناسر بوو به سهرۆکی کاتیی‬ ‫واڵت و ئێستا ئهلناسر سهرۆکه و تونسییهکان‬ ‫سهرقاڵی خۆئامادهکردنن بۆ ئهوهی لهم مانگهوه‬ ‫دووهمین سهرۆکی ههڵبژێردراوی دیموکراتی خۆیان‬ ‫دیاری بکهن‪.‬‬ ‫بۆ ئهوهی کهسێک لهو بهربژێرانه ببیته‬ ‫سهرۆک‪ ،‬دهبێ دهنگی زۆرینه بهدهست بهێنێ‪.‬‬ ‫لهناو ئهو ههموو بهربژێرهشدا ئهمه ئهستهمه‪ ،‬بۆیه‬ ‫ئهگهر له گهڕی یهکهمدا کهس نهیتوانی زۆرینه‬ ‫بهدهست بهێنێت ئهوا له گهڕی دووهمدا ئهو دوو‬ ‫بهربژێرهی که زۆرترین دهنگیان هێناوه دهکهونه‬ ‫ڕکهبهری و یهکێکیان دهبێته سهرۆک بۆ ماوهی ‪٥‬‬ ‫ساڵ‪ .‬دهستووری تازهی تونس که دهستوورێکی‬ ‫دیموکراتییه و به یهکێک له دهستووره ههره‬ ‫پێشکهوتووهکانی واڵتانی موسوڵمان دادهنرێ‪،‬‬ ‫ڕێگهی به سهرۆک داوه که دهسهاڵتی به سهر‬ ‫بوارهکانی بهرگریی‪ ،‬ئاسایشی نیشتمانیی و‬

‫سیاسهتی دهرهوهدا ههبێ‪ .‬دهسهاڵتهکانی دیکهش‬ ‫لهژێر ڕکێفی سهرۆکوهزیراندا دهبێ که لهالیهن‬ ‫پهرلهمانهوه ههڵدهبژێردرێت‪.‬‬ ‫تونس وهکو ئهزموونێکی سهرکهوتووی دوای‬ ‫شۆڕشهکانی بههاری عهرهبی دهبینرێ‪ ،‬تاکه‬ ‫والتێکه له واڵتانی بههاری عهرهبی که دیموکراسی‬ ‫لێکهوتهوه‪ .‬بهاڵم چهند کێشهیهک وهکو بێکاریی و‬ ‫تهنگژهی ئابووری و ئیسالمی توندڕهو ههڕهشهی‬ ‫لێدهکات که ئهو گرفتانه وایکرد حکومهت سیاسهتی‬ ‫سکههڵگوشین و کهمکردنهوهی خزمهتگوزارییهکان‬ ‫پهیڕهو بکات‪ .‬ئهمهش خۆپیشاندانی فراوانی‬ ‫خهڵکی له ساڵی ‪ ٢٠١٨‬بهدوای خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫سهرهرای ههموو ئهو کۆسپانهش‪ ،‬تونس‬ ‫توانیویهتی بهپێوه رابوهستێ‪ ،‬دهستوورێکی‬ ‫دیموکراتی هاوچهرخ دابنێت‪ ،‬لهکاتی خۆیدا‬ ‫و بهڕێکوپێکی ههڵبژاردنهکانی ئهنجامبدات و‬ ‫ملمالنێی سیاسی بهرهو توندوتیژی نهڕوات‪.‬‬ ‫بهپێی زانیاریهکانی کۆمیسیۆنی بااڵی‬ ‫ههڵبژاردنهکانی تونس ئهنجامی بهرایی‬

‫ههڵبژاردنهکان پێشبینینهکراو بوون‪ .‬له پلهی‬ ‫یهكهمدا قهیس سهعید که ئهکادیمی و مامۆستای‬ ‫یاسای دهستووریه پلهی یهکهمی هێناوه که زیاتر‬ ‫له سهدا ‪ ١٩‬ی دهنگهکانی هێناوه‪ ،‬له دووای‬ ‫ئهو بزنسمان و ئایکونی میدیایی نهبیل قورهوی‬ ‫دێت که زیاتر له سهدا ‪١٥‬ی دهنگهکان و ئینجا‬ ‫بهربژێرهکهی پارتی نههزه دێت که عهبدولفهتاح‬ ‫مورو به ڕێژهی له سهدا ‪ ١٣‬پاشان عهبدولکهریم‬ ‫ئهلزوبهیدی به ڕێژهی زیاتر له سهدا ‪ .٩‬بههۆی‬ ‫زۆری کاندیدهکان و سیستمی ههلبژاردنی تونسی‬ ‫ئهو دوو بهربژێرهی که زۆرترین دهنگیان هێناوه‬ ‫بۆ گهڕی دووهمی ههڵبژاردنهکان ملمالنێ لهسهر‬ ‫سهرۆکایهتی تونس دهکهن‪.‬‬ ‫بڕیاره ڕۆژی سێشهمه واته ‪ ٩/١٧‬کۆمیسیۆن‬ ‫ئهنجامی کۆتایی باڵوبکاتهوه‪ ،‬ئهگهر ئهنجامهکان‬ ‫ههمان ئهنجام بن ئهوا له گهڕی داهاتووی‬ ‫ههڵبژاردنهکان قهیس سهعید و نهبیل قورهوی‬ ‫دهکهونه ملمالنییهکی سهختهوه بۆ بردنهوهی‬ ‫سهرۆکایهتی واڵت‪.‬‬

‫هیندستان‪ ..‬ئهرکی سهختی‬ ‫حکومهت له قەاڵچۆکردنی ههژارییدا‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫حکومهتی هیندستان که فهرمانڕهوایی ملیارێک‬ ‫و ‪ ٣٢٤‬ملیۆن مرۆڤ دهکات‪ ،‬بێجگه له سهختی‬ ‫کارهکهی لەڕووی سیاسی و ئیدارییهوه‪ ،‬دهبێ به‬ ‫نهخشهیهکی توندوتۆڵ و وردهوه روبهڕووی ئهو‬ ‫ههژارییه ترسناکه ببێتهوه که بهرباڵوه له واڵتدا‪.‬‬ ‫دوای ئهوهیش که واڵتی نایجیریا توانی‬ ‫پێش هیندستان بکهوێتهوه له ههژارییدا و ببێته‬ ‫پایتهختی ههژاریی له جیهاندا‪ ،‬هێشتا ‪ ٪٢٢‬ی‬ ‫دانیشتووانی هیندستان له خوار هێڵی ههژارییهوه‬ ‫دهژین که ئهو ڕێژهیه ‪ ٢٧٦‬ملیۆن دهکات و زیاتره‬ ‫له نیوهی دانیشتووانی ههموو یهکێتی ئهوروپا‪.‬‬ ‫چهندان کاتیگۆری و دابهشکاری ههیه بۆ‬ ‫پۆلێنکردنی جۆرهکانی ههژاریی وهکو ههژاری‬ ‫ڕێژهیی و ڕهها‪ ،‬بارودۆخیی‪ ،‬بۆماوهیی‪ -‬بۆماوهیی‬ ‫کۆمهاڵیهتی نهک جێنهتیکی‪ -‬له باوانهوه‪ ،‬ههژاری‬ ‫شاریی و ههژاری گوندیی‪.‬‬ ‫بهاڵم زاڵترین پۆلێنکردن و ڕوونترینیان‬ ‫ههژاری ڕێژهیی و ڕههایه‪ .‬ههژاری ڕهها ئەو‬ ‫جۆرهیانه که مرۆڤ له سادهترین پێداویستیهکانی‬ ‫ژیانێکی ئاسایی بههرهمهند نییه وهکو خواردن‪،‬‬ ‫ئاوی پاک‪ ،‬جێگاو ڕێگا‪ ،‬دهستگهیشتن به پاک و‬ ‫خاوێنی و تهوالێت‪ .‬ئهم جۆرهیان تهنیا له واڵتانی‬ ‫ههژاردا ههیه که هیندستان یهکێکه له دیارترینیان‪.‬‬ ‫بهاڵم ههژاری ڕێژهیی که لهو جۆرهیاندا مرۆڤ تا‬ ‫ڕادهیهک پێداویستیه سهرهتاییهکانی ههیه بهاڵم‬

‫ئاستی ژیانی بهبهراورد به کهسانی دیکه نزمتره‪،‬‬ ‫ئهم جۆرهیان له واڵتانی خۆشگوزهرانی ئهوروپا و‬ ‫خۆرئاواشدا ههیه‪.‬‬ ‫هیندستان له پاڵ کۆمهڵێک واڵتی دیکه به‬ ‫یهکێک لهو واڵتانه دادهنرێت که ههژارییهکی‬ ‫سهخت تیایدا باڵوه‪ ،‬ههم ڕێژهی گهورهی‬ ‫خهڵک ههژارن ههم ههژاریهکهیان له ئاستێکی‬ ‫ترسناکدایه‪.‬‬ ‫هیندستان دووهم گهورهترین واڵتی جیهانه‬ ‫لهرووی دانیشتووانهوه‪ ،‬هێزێکی ناوچهییه که‬ ‫کاریگهری ههرێمیی بههێزی ههیه و لەڕووی‬ ‫نێودهوڵهتیشهوه بههۆی ژماره زۆرهکهی و‬ ‫جێگا جیۆستراتیژیهکهی و هەبوونی چهکی‬ ‫ئهتۆمیهوه‪ ،‬حیسابی زۆر بۆ دهکرێت‪.‬‬ ‫حکومهت به گهرمی سهرقاڵی ئهوهیه‬ ‫که ههژاریی کهمبکاتهوه‪ -‬چونکه بۆی بنبڕ‬ ‫ناکرێت‪ -‬بهاڵم ڕێژهکه زۆره و روبهروبونهوهی‬ ‫ئاسان نییه‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا هیندستان بههۆی‬ ‫جێگیری سیاسیهوه ههروهها بههۆی گهشهی‬ ‫خێرای ئابوورییهوه چانسی ئهوهی ههیه ئهو‬ ‫ڕێژه گهورهی ههژاریی بهرهو تهقینهوهی سیاسی‬ ‫مهترسیدار نهڕوات‪.‬‬ ‫خاڵێکی دیکهش له قازانجی هیندستانه‬ ‫ئهویش ئهوهیه نزیکهی ‪ ٪٨٠‬ی دانیشتووان‬ ‫سهر به ئاینی هیندۆزن که قانیعبوون به بهشی‬ ‫خۆیان له ژیاندا وهک پێداویستییهکی ئاینیی و‬ ‫ڕۆحیی خۆیان دهبینن‪.‬‬ ‫هیندستان دهوڵهتێکی تازهیه و میلهتێکه‬

‫خاوهن مێژوویهکی دێرینه‪ .‬دهوڵهتی تازهی‬ ‫هیندستان ساڵی ‪ ١٩٤٧‬و دوای ئهوهی‬ ‫بهریتانیهکان ناچار دهکهن واڵت جێبهێڵن‬ ‫دروست دهبێ‪ .‬لهوکاتهدا ڕێژهی ههژاریی زۆر‬ ‫بهزتر بووه بهرادهیهک که ‪ ٪٧٠‬ی دانیشتووان‬ ‫ههژار بوون‪ .‬نهبوونی ژێرخانێکی بههێزی‬ ‫ڕێگاوبان و گواستنهوه وا دهکات که ههژاریی‬ ‫له گوندهکاندا زیاتر مهترسیداربێ و زۆرتر‬ ‫کاربکاته سهر ژیانی هاواڵتیان‪ .‬ئهو کهسانهی له‬ ‫گوندهکاندا دهژین ئهگهری مردن و نهخۆشییان‬ ‫بههۆی ههژاریی و لێکهوتهکانیهوه زیاتره چونکه‬ ‫حکومهت به زهحمهت دهتووانێت وا بکات ئهوان‬ ‫دهستیان به دهرمان و پێداویستییهکانی دیکه‬ ‫ڕابگات؛ لهوهش واوهتر ئهو ناوچانه ئاسانتر‬ ‫دهبنه مۆڵگهی باڵوبوونهوهی نهخۆشییه‬ ‫ڤایرۆسی و بهکتریاییهکان‪.‬‬ ‫ههڵبهته ئهو مۆدێالنهی گهشهی ئابووری‬ ‫لەڕووی پیشهسازییهوه که له پهنجاکان و‬ ‫شهستهکانی سهدهی رابردوودا له هیندستان‬ ‫خراونهته گهڕ به شێواز و ئاستی جۆراوجۆر‪،‬‬ ‫کاریگهریان لهسهر کهمکردنهوهی ههژاریی و‬ ‫ئاستهكهی ههبووه چونکه گهشهی ئابووری‬ ‫دروستبوونی دهرفهتی کار و بهرزبوونهوهی کرێی‬ ‫به دوادا هاتووه که وایکردووه ژمارهیهکی زۆر‬ ‫خهڵکه بخاته ئاستی سهرووی هێڵی ههژاریهوه‪.‬‬ ‫گهشهپێدانی سێکتهری کشتوکاڵ و‬ ‫مۆدێرنیزهکردنی وایکردووه ئاستی بهرههمهێنانی‬ ‫کشتوکاڵ زیاد بکات و ژمارهیهکی زۆری تری‬

‫خهڵک تێکهڵی ئهو چاالکییه ببن‪ ،‬که ئهمهس‬ ‫وایکردووه بڕی خۆراک زیاد بکات بۆ بهکارهێنانی‬ ‫جوتیاران خۆیان و بۆ خستنهبازاڕهوه‪.‬‬ ‫ئهزموونی ناوچهی پونجاب و ههریانا ئهزموونی‬ ‫سهرکهوتوون که سهلماندوویهتی پهیوهندیهکی‬ ‫راستهوانه لهنێوان گهشهی ئابووری نزمبوونهوهی‬ ‫ڕێژهی ههژاری ههیه‪.‬‬ ‫پالنهکانی دیکهی پهرهپێدانی مرۆیی له‬ ‫دابینکردنی کۆرس و فێرکردنی تهکنیکی و‬ ‫قوتابخانه و بهرزکردنهوهی ئاستی خوێندهواری‬ ‫و ئاستی هۆشیاری تهندروستی بهشداریان‬ ‫کردووه له روبهروبونهوهی ههژاریی‪.‬‬ ‫حکومهت ژمارهیهکی زۆری یهکهی‬ ‫نیشتهجێبوونی دروستکردووه که وا دهکات‬ ‫کهسانی بێالنه و بێجێگاو ڕێگا کهم بکاتهوه‪،‬‬ ‫ڕێگایهکی زۆری دروستکردووه بۆ ئهوهی‬ ‫هاتوچۆ و دهستڕاگهیشتن به دهرمان و ئاوی‬ ‫پاک و خزمهتگوزاری دیکه ئاسانتربێ‪ .‬ههروهها‬ ‫به یارمهتی بانکی جیهانیی و ڕێکخراوهکانی‬ ‫دیکه توانیویهتی چاکسازیی دراوی و دارایی‬ ‫بکات و دهرفهتی کاری زیاتر بخولقێنی و‬ ‫ئاستی ژیان باشتر بکات‪ .‬بهاڵم ئایا حکومهت‬ ‫دهرهقهتی ئهو ههژارییه بێئامانهی واڵت دێت؟‬ ‫ئهگهر دهرهقهتیشی بێ کاری ساڵ و دوو‬ ‫ساڵ و دهساڵیش نابێ بهڵکو پرۆژهیهکی‬ ‫درێژخایهن دهبێ‪ .‬له ههشتا ساڵی رابردوودا‬ ‫حکومهت توانیویهتی ڕێژهی ‪ ٪٧٠‬وه دابهزێنێ‬ ‫بۆ ‪٪٢٢‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫‪7‬‬

‫پەروین بوڵدان؛‬ ‫سیمبولی کۆڵنەدان و ئاشتی‬ ‫هێمن حەسەن‬ ‫ژنێکى ئاشتیخوازو دانوستانکارێکى‬ ‫هێمن‪ ،‬سیاسییەکى کۆڵنەدەرو بە ئیرادە‪،‬‬ ‫لەیەککاتدا گەشبین و هیوابەخش‪ .‬ئەمانە‬ ‫وای لێکردووە وەک رەمزێکى گەورەى ئاشتى‬ ‫لە رۆژهەاڵتى ناوەڕاست و جیهاندا دەربکەوێ‪،‬‬ ‫بەاڵم رەنگە کوردبوون لە پلەوپایەو خەاڵتە‬ ‫دەگمەنەکانى جیهان بێبەشى کردبێ‪ ،‬ئەو ژنە‬ ‫سیاسی و ئاشتیخوازە پەروین بوڵدانە‪.‬‬ ‫پەروین بوڵدان رۆژى ‪ 6‬تشرینى دووەمى‬ ‫ساڵی ‪ 1967‬لە هەكاری لە دایکبووە‪ .‬باوكی‬ ‫ناوی (خاڵس)ەو دایكیشی ناوی (لوتفیە)یە‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی قۆناغی دواناوەندی تەواو دەكات‬ ‫بۆ ماوەیەك لە شاری ئاگری وەك فەرمانبەر‬ ‫دەستبەكار دەكات‪.‬‬ ‫هەر لە منداڵییەوەو لە قوتابخانە تێکەڵ‬ ‫بە هەندێ گروپی مندااڵنى شیعرو گۆرانیی‬ ‫وتن دەبێ‪ ،‬بۆیە زۆرجار کە مامۆستاکانى‬ ‫هەڵیانساندووە‪ ،‬ئەو شیعرى شاعیرە‬ ‫کۆنەکانى کوردو تورکی بۆ خوێندوونەتەوە‬ ‫کە باسیان لە چەوسانەوەى کۆمەاڵیەتى‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫ژیانى گەنجێتی پەروین پڕە لە چاالکى‬ ‫و بەشداریکردن لە جواڵنەوە کۆمەاڵیەتی و‬ ‫رۆشنییرییەکان و لەو ماوەیەدا خەباتێکى‬ ‫بێ وچانى کردووە بۆ ئەو کەسانەى رۆژانە‬ ‫لەالیەن هێزە ئەمنییەکانى تورکیاوە ڕفێنراون‬ ‫و بێ سەروشوێنکراون‪.‬‬ ‫بوڵدان ساڵی ‪ 1987‬لەگەڵ سەواش‬ ‫بوڵدانى ئامۆزاى هاوسەرگیری کردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواى چەند ساڵێک وەک زۆر ژنى ترى کورد‪،‬‬ ‫خۆشییەکانى زۆر بڕ ناکات و لە رۆژى ‪2‬ى‬ ‫حوزەیرانى ساڵى ‪ 1994‬لەالیەن هێزێکى‬ ‫چەکدارى سەر بە میت لەناو هۆتێلەکەى‬ ‫خۆیدا و لەگەڵ دوو هاوڕێی ترى بەناوەکانى‬ ‫(عەدنان یڵدرم و حاجی کاریا) رفێنران‪.‬‬ ‫دواى دوو ڕۆژ تەرمی سەواش و هەردوو‬ ‫هاڕێیەکەی لەسەر ڕێگای بولو و لە نزیک‬ ‫ڕووباری مەلەن دۆزرانەوە کە ئاسەوارى‬ ‫ئەشکەنجە بە جەستەیانەوە دیار بووە‪.‬‬ ‫بەهۆى سەختى ئەشکەنجەکەشیانەوە بە‬

‫پەروین بوڵدان‬

‫ترسناکترین مردن لەو کاتەى تورکیادا‬ ‫دانراوە‪.‬‬ ‫ئەو ڕۆژەی تەرمی هاوسەرەكەی پەروین‬ ‫دۆزرایەوە‪ ،‬پەروین لە نەخۆشخانە كچێكی‬ ‫دەبێ و ناوی دەنێن (زەالل) هەروەها‬ ‫کوڕێکیشى هەیە بەناوى (نێچیرڤان) کە لە‬ ‫ساڵى ‪ 1991‬لەدایکبووە‪.‬‬ ‫پەروین لەبارەی هاوسەرەکەیەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫“بەهۆی كاروبارەکەیەوە هاوسەرەكەم‬ ‫شەوانە درەنگ دەهاتەوە بۆ ماڵ‪ ،‬دووگیان‬ ‫بووم بەیانییەك كە هەڵسام بینیم سەواشی‬ ‫هاوسەرم لەناو جێگاكەدا نییە زۆر ترسام‪،‬‬ ‫تەلەفونم كرد بۆ ئۆفیسی هوتێلەكەمان‬ ‫وتیان‪ ،‬كە دوێنێ ئێوارە چەند كەسێكی‬ ‫چەكدار هاتن و سەواشیان برد من لە هۆش‬ ‫خۆم چووم‪ ،‬كە هۆشم هاتەوە لە نەخۆشخانە‬ ‫بووم”‪.‬‬ ‫کۆستى لەدەستدانى هاوسەرەکەى و‬ ‫بەرپرسیاریەتى بەخێوکردنى دوو منداڵەکەى‪،‬‬ ‫ئەوى لەکارى سیاسى دوور نەخستەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫دوای ساڵێك لە شەهیدكردنی هاوسەرەكەیو‬ ‫بۆ ماوەی چوار ساڵ بەشداری لە چاالكی‬ ‫“دایكانی شەممە” دەكرد‪ ،‬كە هەموو ڕۆژانی‬ ‫شەممە لەبەردەم زانكۆی گەاڵتەسەرای لە‬ ‫ئیستەنبوڵ گرد دەبوونەوەو داوای دۆزینەوەی‬ ‫بكوژانی ڕۆڵەو كەسوكاریان دەكرد‪.‬‬ ‫بەشدارى ئەو چاالکییە زۆرو زەوەندانەى‬ ‫ناو ئیستەنبوڵ‪ ،‬رێگاى بۆ پەروین بوڵدان‬ ‫خۆشکرد خێراتر بێتە ناو کارى سیاسى و‬ ‫وێستگەیەکى دیکەى ژیانى تاقى بکاتەوە کە‬ ‫سیاسەت بوو‪ .‬بۆیە لەو کاتەدا پەیوەندى‬ ‫بە پارتی دیموكراتی گەل‪ -‬هادەپ كردو‬ ‫بەشدارى چاالکییەکانى ئەو پارتە کوردییەى‬ ‫دەکرد‪.‬‬ ‫کاراییەکەى لە کارى رێکخراوەیی و‬ ‫سیاسیدا وایکرد هەرزوو چووە پێشەوە‪.‬‬ ‫بەو هۆیەوە لە ساڵی ‪ 1999‬لە ئیستەنبوڵ‬ ‫لەسەر لیستی هادەپ بۆ پەرلەمانى تورکیا‬ ‫خۆی كاندیدكرد‪ ،‬هەرچەندە زۆرترین‬ ‫دەنگى لەناو کاندیدەکانى ئەو پارتەدا هێنا‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی پارتەكەی ڕێژەی ‪%10‬ی‬ ‫تێنەپەڕاند‪ ،‬نەچووە پەرلەمانەوە‪.‬‬ ‫نەچوونى بۆ پەرلەمان پەروینى بێهیوا‬

‫ساڵى ‪ 1994‬لەالیەن‬ ‫هێزێکى چەکدارەوە‬ ‫لەناو هۆتێلەکەى خۆیدا‬ ‫سەواشی مێردی پەروین‬ ‫رفێنراو دوو رۆژ دواتر‬ ‫تەرمەکەی دۆزرایەوە‬

‫نەکردو نەشیوەستاند‪ ،‬بۆیە لەو ساڵەدا‬ ‫كۆمەڵەیەكی بەناوی (كۆمەڵەی هاوكاری و‬ ‫ڕاوێژی بنەماڵەی بەشخوراوان) دامەزراند‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر دادگا كۆمەڵەکەی پێداخست‪،‬‬ ‫دواتر دیسان وازناهێنێ و ساڵی ‪2002‬‬ ‫كۆمەڵەیەکى دیکە بەناوى (هاوكاری و‬ ‫ڕاوێژی بنەماڵەى ونبووان)ى دامەزراند‬ ‫کە لە ناوەڕۆکدا هەردوو کۆمەڵەکە بۆ یەک‬ ‫ئامانج بوون‪.‬‬ ‫لەو هەموو ماوەیەى تەمەنیدا پەروین‬ ‫بوڵدان جەختى لەسەر ئاشتى و دیموکراسى‬ ‫و مافەکانى مرۆڤ لە تورکیا دەکردەوە‪.‬‬ ‫بەردەوام لە دیدارو چاالکییەکانیدا دروشمى‬ ‫ئاشتى بۆ گەالنى تورکیای دەوتەوە‪ .‬لەو‬ ‫بوارەدا زیاتر لە هەر بوارێکى تر دەرکەوت و‬ ‫هاتە پێشەوە هەر ئەو پێداگیرییەى لەسەر‬ ‫ئاشتى وایکرد لە ساڵی ‪ 200٥‬كۆمەڵێ لە ژنانی‬ ‫سەرکردەو چاالکوانانى سویدو سویسرا‪ ،‬لەناو‬ ‫هەزار ژنى ئاشتیخوازى جیهاندا پەروینیان بۆ‬ ‫وەرگرتنى خەاڵتی نۆبڵ دیاری كرد ‪.‬‬ ‫پەروین بوڵدان ساڵی ‪ 2007‬وەك‬ ‫كەسایەتییەكی سەربەخۆ وەك پەرلەمانتاری‬ ‫شاری ئاگری چووە پەرلەمانی توركیا‪ ،‬دوای‬

‫پارتی‬ ‫دوای‬ ‫بااڵی‬ ‫پارتی‬

‫بوونی بە پەرلەمانتار‪ ،‬چووە ناو‬ ‫كۆمەڵگەی دیموكراتی‪ -‬دەتەپەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی دەتەپە بە بڕیاری دادگای‬ ‫تورکیا داخرا‪ ،‬پەروین چووە ناو‬ ‫یەكگرتووی دیموكراتی ‪ -‬بەدەپەوە‪.‬‬ ‫جارێكی تر لە هەڵبژاردنی ساڵی ‪2011‬‬ ‫بوو بە پەرلەمانتاری شاری ئاگری‪ ،‬لە‬ ‫‪٥‬ی تەموزی ساڵی ‪ 2013‬بوو بە سەرۆكی‬ ‫فراکسیۆنى هەدەپە لە پەرلەمانداو چاالکترین‬ ‫پەرلەمانتارى هەدەپەبوو لەو خولەدا‪.‬‬ ‫چاالکییەکانى لە بوارى ئاشتیدا پەروینى‬ ‫کرد بە یەکێک لە رەمزە دیارەکانى پڕۆسەى‬ ‫ئاشتى لە تورکیا کاتێک ساڵى ‪2013‬‬ ‫راگەیەنرا‪ .‬پەروین سەرۆکایەتى گفتوگۆى‬ ‫سێ الیەنەى ئەنقەرە‪-‬ئیمرالى‪-‬قەندیلى دەکرد‬ ‫وەک نوێنەرى هەدەپە‪.‬‬ ‫لە گفتوگۆکانیدا لەگەڵ بەرپرسانى‬ ‫دەوڵەت زۆر بە هێمنى و زیرەکانە‬ ‫دانوستانى دەکرد‪ ،‬بەهۆى سەنگینییەکەوە‬ ‫لە دانوستانەکاندا‪ ،‬سەرۆکایەتى شاندەکەى‬ ‫هەدەپەى دەکردو قسەکەرى یەکەم لەناو‬ ‫شاندەکەدا ئەو بوو‪.‬‬ ‫لەماوەى ‪ 20‬ساڵى کارى سیاسى خۆیدا‬ ‫پەروین بوڵدان‪ ،‬پێنج جار دەستگیر کراوەو‬ ‫بۆ ماوەیەک لە زیندان بووە‪ .‬ئێستاش یەکێکە‬ ‫لەو سەرکردانەى هەدەپە بەردەوام هەڕەشەى‬ ‫دادگایکردنى لێ دەکرێت و داواکارى گشتى‬ ‫تورکیا داواى سەپاندنى ‪ 220‬ساڵ زیندانى بۆ‬ ‫پەروین کردووە‪.‬‬ ‫لەمانگى تەموزى ئەمساڵ پەروین بوڵدان‬ ‫رایگەیاند‪ :‬سولەیمان سۆیلو وەزیری ناوخۆی‬ ‫توركیا لە پەیوەندیەكی تەلەفۆنیدا “هەڕەشەی‬ ‫كوشتنی” لێكردووەو پێشى وتووە لە گوندی‬ ‫یانیورتی ناوچەی بازیدی پارێزگای ئاگری‬ ‫كەسێك كوژراوەو بەرپرسیاری دەخەنە‬ ‫ئەستۆی ئەو‪.‬‬ ‫ئەمە یەکەم هەڕەشە نەبووەو نییە بە‬ ‫درێژایی ‪ 20‬ساڵى رابردوو‪ ،‬بەڵکو خۆی‬ ‫دەڵێت‪ :‬زیاتر لە ‪ 332‬جار هەڕەشەى کوشتن‬ ‫و گرتن یان دەرکردنى بۆ ئەوروپاو هەرێمى‬ ‫کوردستانى لێکراوە‪ .‬بەاڵم ئەو هەرگیز‬ ‫ملکەچى ئەو هەڕەشانە نەبووەو زیاتر لە‬ ‫جاران داواى مافەکانى گەلەکەى دەکات‪.‬‬

‫نیشتەجێکردنی عەرەبی دەستەمۆکراو لە رۆژئاوای کوردستان‬ ‫پوختەی خەونی ئەردۆغان لەسەر زاری خۆیەوە بۆ باکووری سوریا‬

‫ئەوانەی لەوێ دەژین شت بچێنن‪ .‬ئهگهربێ‬ ‫و ئێمه یهكهی نیشتهجێبوونی ‪٥00 - 400‬‬ ‫مهتریی بۆ ئهوان دروست بكهین‪ ،‬كاتێك كه‬ ‫شارێكی پهنابهرانمان دروستكردو شوێنمان‬ ‫بۆ حهوانهی ههموویان دابینكرد‪ ،‬ناومان‬ ‫دهچێته مێژووهوه‪ .‬كاتێك كه ئێمه ئهم‬ ‫دهرفهتهمان بۆ رهخساندن‪ ،‬ههموو پێكهوه‬ ‫ناومان له مێژوودا تۆمار دهكرێت‪ .‬ئەو‬ ‫واڵتانهش به درێژایی مێژوو یاددهكرێنهوه‪.‬‬ ‫ئهمه پێشنیاری من بووه بۆیان له‬ ‫سهردهمی ئۆباماوه ئهم پێشنیارهمان‬ ‫كردووه و دهیكهین”‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫لە دیدارێکدا لەگەڵ ئاژانسی رۆیتەرز‪ ،‬کە‬ ‫رۆژی شەممە‪14‬ی ئەم مانگە باڵوکرایەوە‪،‬‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری‬ ‫تورکیا کۆمەڵێک پیالن و بەرنامەی‬ ‫درێژمەودای دەوڵەتەکەی ئاشکراکردووە‬ ‫سەبارەت بە رۆژئاوای کوردستان‪ ،‬کە‬ ‫نیشانی دەدات بە تەمایە ئەو ناوچەیە بکاتە‬ ‫ناوچەیەکی عەرەبنشین و لەژێر کۆنترۆڵی‬ ‫تورکیادابێ‪.‬‬ ‫ئەردۆغان سەبارەت بە ناوچەی ئارام‬ ‫لە رۆژئاوای کوردستان و باکووری سوریا‬ ‫دەڵێت‪ :‬بهداخهوه ههوڵهكان سەبارەت بە‬ ‫ناوچهی ئارام‪ ،‬له ئاست ئهو چاوهڕوانییانهی‬ ‫ئێمهدا نییه‪ .‬گۆڕاوە بە سیاسهتی دهستی‬ ‫دهستیپێكردن‪ .‬سەختە تێبگەین ئایا ئەمە بۆ‬ ‫ئەوەیە سەبر و ئارامیی ئێمە تاقی بکەنەوە‬ ‫یان شتی تر‪.‬‬ ‫ئەردۆغان هەروەها دەڵێت‪ :‬سهبارهت به‬ ‫ناوچهی ئارام‪ ،‬دیسان لهگهڵ ترهمپ ئەمە‬ ‫باس دهكهمهوه‪ ،‬چونكه سهرجهم ئهو واڵتانه‬ ‫به باشی له بابهتی ناوچهی ئارام دهڕوانن‪.‬‬ ‫كاتێكیش دێته سهر ههنگاوی عەمەلی‪،‬‬ ‫كارهكه قورس دەکەن و خاو دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫دروستكردنی ناوچهیهكی ئارام لهوێ‪،‬‬ ‫دهستهبهری گهڕانهوهی پهنابهرهكانی الی‬ ‫ئێمه دەکات بۆ خاكی خۆیان‪.‬‬ ‫بەشێکی تر لە قسەکانی سەرۆک کۆماری‬ ‫تورکیا هەر سەبارەت بە ناوچەی ئارام‬ ‫ئەمەیە “ئهوانهی دهورووبهری بهڕێز ترهمپ‬ ‫پابهندی ئهم ‪ 30‬كیلۆمهتره نهبوون‪ .‬بێجگه‬ ‫لهمهش ههنگاوێكی تر بریتییه له خۆرههاڵتی‬ ‫فوڕات‪ .‬بۆ نموونه ئهو بهڵێنهی ئۆباما به‬ ‫منی دا ئهوهبوو كه وتی له منبج دهردهچین‬ ‫ئەرێ دهرچوون؟ نهخێر‪ .‬كاتێك كه ئهمهم‬ ‫به بهڕێز ترهمپ وت‪ ،‬ئهویش ههمان شتی‬

‫بە پارە چەک بە ئێمە نادات‬ ‫بە خۆڕایی دەیداتە یەپەگە‬

‫وتەوە‪ .‬ئهوكاته تیلهرسن وەزیری دەرەوەبوو‬ ‫وتی دهردهچین‪ ،‬بهاڵم دهرنهچوون و هێشتا‬ ‫لهوێن‪ .‬تاوناتاوێكیش دهڵێن “كورد كورد”‬ ‫خۆ له بنهڕهتدا ئهمانه پهیوهندییهكی‬ ‫سهرڕاستانهشیان لهگهڵ كوردهكانی ئهوێدا‬ ‫نییه”‪.‬‬ ‫ئەردۆغان باسی ئەوەش دەکات کە ئەم‬ ‫بێنەوبەردەیان لهگهڵ باراک ئۆماباشدا ههبووە‬ ‫ئەوەتا دەڵێت‪ :‬بهڕێز ئۆباما شهوێك تهلهفۆنی‬ ‫بۆ كردم‪ .‬وتی ناچارین فڕۆكهكانمان له‬ ‫كۆبانی دابهزێنین‪ .‬خهڵكی ئهوێ له دۆخێكی‬ ‫ناههمواردان‪ ،‬ناچارین ئهوانه بێنینه توركیا‬

‫یان له چهند شوێنێكی دیارییكراو لهوێ‬ ‫بڕێكی زۆر چهك و تهقهمهنی دادهبهزێنین‪.‬‬ ‫ئەرێ چییان كرد؟ بڕێكی زۆر چهكیان لهوێ‬ ‫داگرت‪ ،‬لهو رۆژهوه تائێستا ئێمه خواردن و‬ ‫خواردنهوه و جلوبهرگ دهدهینه نزیكهی ‪300‬‬ ‫ههزار له خهڵكی كۆبانی ئەی ئهمریكا كوا؟‬ ‫نییه‪ .‬ئهو كوردانه كوان؟”‬ ‫لە بەشێکی تری قسەکانیدا‪ ،‬ئەردۆغان‬ ‫سەبارەت بە سوریا و دەستتێوەردانیان‬ ‫لەو واڵتە ئاماژەی بەوەداوە‪ ،‬کە لە سوریا‬ ‫هەرچی بکەن لەگەڵ روسیا و ئێراندا پێکەوە‬ ‫دەیکەن‪.‬‬

‫نیشتەجێکردنی ملیۆنێک کەس‬ ‫لەباکووری سوریا‬

‫تورکیا‬ ‫کۆماری‬ ‫سەرۆک‬ ‫ئاشکرایکردووە‪“ ،‬ئهو كاتهی كه‬ ‫پالنمان بۆ تهواوی باكووری سوریا‬ ‫دانا‪ ،‬پوختەکەی ئەمەیە کە به ئاسانی‬ ‫دهتوانین ملیۆنێك كهس لهو ناوچانه به‬ ‫عهفرینیشهوه جێ بكهینهوه‪ .‬تهماشاكهن‬ ‫تهنیا له ئهلباب و جهرابلوس‪ 36٥ ،‬ههزار‬ ‫كهس بۆ ئهو ناوچانه گهڕاونهتهوه‪ .‬ئهمه‬ ‫بابهتێكی پهیوهست به پالندانانه‪ .‬كاتێك‬ ‫كه پالنهكمان دانا‪ ،‬ئهم پرسه چارهسهر‬

‫دهكهین‪ .‬هاوڕێكانمان كاریان لهسهر ئهمه‬ ‫كردووه”‪.‬‬

‫خانوو باخ بۆ ئاوارەکان‬

‫لە دیدارەکەدا ئەردۆغان بە وردی‬ ‫ئاماژەی بەو پیالنانە کردووە بۆ‬ ‫جێگیرکردنی خەڵک لە ناوچەی ئارامدا‬ ‫کە خۆی دەڵێت لە سەردەمی ئیدارەی‬ ‫ئۆباماەوە ئەو پێشنیازەی پێشکەش کردووە‬ ‫“ ئەو كارهی كه من فهرمانم داوه ئهنجام‬ ‫بدرێ ئهمهیه‪ .‬یهكهی نیشتهجێبوونی ‪2٥0‬‬ ‫مهتریی دروستبكهین‪ .‬باخی ههبێ تا‬

‫ئهردۆغان نیگەرانە لەوەی واڵتانی‬ ‫ئەمریکا و رۆژئاوا‪ ،‬نایانەوێ ئەوەی لێ‬ ‫قبوڵ بکەن کە پەکەکە و یەپەدە –‬ ‫یەپەگە‪ ،‬سەر بەهێڵکن و یەک سەرچاوەی‬ ‫فیکرییان هەیە‪.‬‬ ‫سەرۆک کۆماری تورکیا دەڵێت‪ :‬پهیهده‬ ‫و یهپهگه باڵی پهكهكهن و پێویسته‬ ‫تهواوی خۆرئاوا ئهمه قبوڵ بكات‪ ،‬کەچی‬ ‫هێشتا دهڵێن پهیوهندییان بهوهوه نییه‪.‬‬ ‫باشە ئێمه ئیتر چی روون بكهینهوه؟‬ ‫ئهوهتا ئهمریكا دهیان ههزار بارههڵگر چهك‬ ‫و تهقهمهنی هێناوهته سهر سنوورهكهی‬ ‫ئێمه‪ .‬ئۆتۆمبیل و پێداویستیی‪ ،‬ههموو‬ ‫جۆره ئامڕازێكی شهڕی هێناوه‪ .‬له ناو‬ ‫ئهمانهدا ئۆتۆمبیلی زرێپۆش ههن‪ ،‬چهكی‬ ‫قورس ههن ئهمانه لهرێگەی عێراقهوه بۆ‬ ‫ئهوێ هێنراون‪ .‬ئێمه چۆن هاوپهیمانێكین؟‬ ‫له ناتۆدا چۆن بهیهكهوهین كه ئێوه دهیان‬ ‫ههزار بارههڵگر چهك‪ ،‬تهقهمهنی و ههموو‬ ‫شتێكتان بۆ ئێره هێناوه‪ ،‬دژی كێ ئهمانه‬ ‫دههێنی؟ ئێمه له ناتۆ هاوبهشی ئێوهین‬ ‫ئهو چهكانهی كه به پاره نایدهی به‬ ‫هاوبهشهكهت‪ ،‬به خۆڕایی دهیدهیت بهمانه‪.‬‬ ‫تێگهیشتن لهمه مهحاڵه”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫ئەحمەد عەسکەری‪ ،‬ئەندامی یەکێتی لە ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک‪:‬‬

‫سەقفی زەمەنیی دانانی پارێزگاری کەرکوک بەرەو کۆتایی دەچێ‬ ‫* زیاتر لە دو مانگە لەسەر ناوی‬ ‫کەسێک بۆ پارێزگاری کەرکوک رێککەوتوون‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا دەستبەکار نەبووە‪ ،‬ئەو پرسە‬ ‫بەچی گەیشت؟‬ ‫ دانوستان لەگەڵ الیەنەکان بۆ دانانی‬‫پارێزگاری کەرکوک بەردەوامە‪ ،‬ئێمە حەز‬ ‫دەکەین سەرجەم الیەنەکان پێکەوە بەشداری‬ ‫لە دانانی پارێزگاری کەرکوک بکەن‪ ،‬خۆمان‬ ‫وەک لیستی برایەتی دەتوانین بە تەنیا‬ ‫پارێزگاری کەرکوک دابنێین‪ .‬بەاڵم دەمانەوێت‬ ‫سەرجەم پێکهاتەکان بەیەکەوەبین و ئەو‬ ‫پرسە یەکالیی بکەینەوە‪ .‬چاوەڕێی وەاڵمی‬ ‫ئەوان دەکەین‪ ،‬پەیوەندییەکانمان پێیانەوە‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬چونکە ئێستا لیستی عەرەبی‬ ‫بوون بە دو بەشەوە‪ ،‬تورکمانەکان بوون‬ ‫بە سێ بەشەوە‪ ،‬دەمانەوێت لەگەڵ هەموو‬ ‫الیەن و کوتلەکان پێکەوە بڕیار بدەین‪.‬‬ ‫* دوای سەردانی عەرەب و تورکمانەکان‬ ‫لە بەغدا گەیشتوونەتە هیچ دەرەنجامێک؟‬ ‫ هەندێکیان وەاڵمدانەوەیان باشە و‬‫چاوەڕوانی وەاڵمی هەندێکیشان دەکەین‪.‬‬ ‫* داواکاری و خواستی ئەوان چیە؟‬ ‫ هەریەکەوە داوای شتێک دەکەن‬‫بەرامبەر دانانی پارێزگاری کەرکوک بۆ‬ ‫کورد‪ ،‬هەندێکیان داوای پۆست دەکەن‪،‬‬ ‫هەندێکیان داواکاری تریان هەیە‪.‬‬ ‫* بۆ نموونە داواکاری سەرەکیی‬ ‫تورکمانەکان چیە؟ ئەوان داوای پۆستی‬ ‫پارێزگاری کەرکوکیان کردووە؟‬ ‫ تورکمانەکان داوای پۆستی پارێزگاری‬‫کەرکوک دەکەن‪ ،‬دەڵێن تائێستا تورکمان‬ ‫پۆستی پارێزگاری کەرکوک بەدەستەوە‬ ‫نەبووە‪ ،‬با ماوەیەکیش ئەو پۆستە الی‬ ‫ئێمەبێ کورد و عەرەب لەو پۆستەدا‬ ‫تاقیکراونەتەوە‪ .‬با تورکمانیش ماوەیەک‬ ‫پۆستی پارێزگار وەربگرێ تا بزانرێت‬ ‫حوکم و دەسەاڵتی ئەوان چۆنە‪ .‬یان دەڵێن‬ ‫وەک بەشێک لە نیەتپاکی یان پاراستنی‬ ‫پێکەوەژیانی نەتەوەکان با ماوەیەک ئەو‬ ‫پۆستە وەربگرین‪ ،‬بۆ ئەوەی تورکمان دڵنیابێ‬ ‫بەوەی کە مافی هەیە لە کەرکوک‪ ،‬بەڵگەی‬ ‫دەستووری و یاساییان نییە‪ ،‬بەڵکو هەندێک‬ ‫بابەتی نەتەوەیی و هاوسۆزییان هەیە کە لەم‬ ‫دۆخەدا ناکرێت‪ ،‬بەاڵم دەکرێت لە داهاتودا‬ ‫بگەینە ئەو قەناعەتە و ئەوەندەمان متمانە‬ ‫بەیەک هەبێ کە تورکمانێکی بە توانا دیاری‬ ‫بکەین بۆ پۆستی پارێزگاری کەرکوک‪ ،‬یان‬ ‫مەسیحییەک ئەو پۆستە وەربگرێت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫پێویستی بە رەخساندنی کەشێکی گونجاوە‬ ‫بۆ پێکەوەژیان‪ ،‬تا بزانین کێ لە هەمووان‬ ‫بە تواناترە ئەو کەسە ببێتە پارێزگاری‬ ‫هەمووان‪.‬‬ ‫* ئەی داواکاری عەرەبەکان چییە؟‬

‫زیاتر لە هەفتەیەکە وەفدێکی هاوبەشی یەکێتی و پارتی و یەکگرتووی ئیسالمی‪،‬‬ ‫بۆ دانوستان لەگەڵ عەرەب و تورکمانەکان و نێردەی نەتەوەیەکگرتوەکان لە‬ ‫بەغدان‪ ،‬پێشتریش لەگەڵ فراکسیۆنەکانی پارتی و یەکێتی و رێبواری تاڵەبانی‬ ‫سەرۆکی ئەنجومەنی پارێزگا کۆبوونەتەوە‪ ،‬دەیانەوێت لە چەند رۆژی داهاتودا‬ ‫ئەنجامی دانوستانەکانیان بچنەوە و هەنگاوێکی دیکە لە دانانی پارێزگارێکی کورد‬ ‫بۆ کەرکوک نزیک ببنەوە‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەسکەری‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک و ئەندامی وەفدی‬ ‫دانوستانی ئەو الیەنە کوردییانە لەگەڵ پێکهاتەکانی شارەکە‪ ،‬لە چاوپێکەوتنێکی‬ ‫تایبەتدا وردەکاریی دانوستانەکان و مەرج و داواکاری پارتی و تورکمان و عەرەبەکان‬ ‫ئاشکرا دەکات و رایدەگەیەنێ‪ :‬ئەوکاتەی بۆ دانوستان دیارییان کردبوو لە کۆتایی‬ ‫نزیک دەبێتەوە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬بەهادین یوسف‬

‫ئەوان چی پۆست و بەرکەوتەیەکیان دەوێت؟‬ ‫ ئەگەر لێیانگەڕێن ئەو دۆخە بۆ ئەوان‬‫زۆرباشە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا تاڕادەیەک‬ ‫نەرمترن و رەنگە رازی بن بە دانانی‬ ‫پارێزگار‪ ،‬بە ماف و بەرکەوتەی کوردی‬ ‫دەزانن کە پۆستەکە وەربگرێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫تورکمانیشبێ ئەوان هەر رێگرییان نییە‪،‬‬ ‫ئەوانیش داوای ماف و پۆست دەکەن بەپێی‬ ‫ژمارەی کورسی و بەرکەوتەکانی هەڵبژاردن‪.‬‬ ‫* هاوکات لەگەڵ دانوستان و‬ ‫گفتوگۆکانی ئێوە عادل عەبدولمەهدی‬

‫لە کاتی گفوتۆ لەگەڵ‬ ‫فراکسیۆنی پارتی‬ ‫داوای ئەوەیانکرد کە‬ ‫با یەک کاندید نەبێ‬ ‫بۆ پارێزگاری کەرکوک‬

‫داوایکردووە‪ ،‬دانانی پارێزگاری کەرکوک بۆ‬ ‫دوای هەڵبژاردنی پارێزگاکان دوابخرێت؟‬ ‫ دانانی پارێزگاری کەرکوک هیچ‬‫پەیوەندییەکی بە عادل عەبدولمەهدییەوە‬ ‫نییە‪ ،‬لە موسڵیش داوایکرد هەڵبژاردن‬ ‫بۆ پارێزگار نەکرێت‪ ،‬بەاڵم هەر کرا‬ ‫و رۆیشت‪ .‬ئەگەر لە دەسەاڵتی ئەودا‬ ‫بوایە ماوەیەکی زۆربو پارێزگارێکی‬ ‫دانابوو‪ ،‬عەبادییش دەیویست پارێزگارێک‬ ‫بۆ کەرکوک دابنێت‪ ،‬بەاڵم یاسا رێگە‬ ‫بەوەنادات‪ ،‬دەسەاڵتی دانان و البردنی‬ ‫پارێزگار تەنیا لە دەسەاڵتی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگادایە‪ ،‬ئەنجومەنی پارێزگا رێکەوت‬ ‫لەسەر کەسێک بیکاتە پارێزگار‪ ،‬کەس‬ ‫ناتوانێ رێگریی بکات‪ ،‬تەنیا سەرۆک کۆمار‬ ‫مەرسومی دەستبەکاربوونی بۆ دەردەکات‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە پرسەکە هیچ پەیوەندییەکی‬ ‫بە سەرۆک وەزیرانەوە نییە‪ ،‬تەنیا دۆخی‬ ‫ئەمنی و ئاساییکردنەوەی بارودۆخ و ئەوانە‬ ‫پەیوەندی بە عەبدولمەهدییەوە هەیە‪.‬‬ ‫* ئەی لەناوخۆی لیستی برایەتی‪،‬‬ ‫زانیاری هەیە کە پارتییش داواکاری‬ ‫دیکەی هەیە لەسەر دانانی پارێزگار و‬ ‫داوای گۆڕینی کاندیدەکە دەکات؟‬ ‫ نازانم بەڕاستی‪ ،‬پارتی وایلێهاتووە‬‫لەسەرەوە ئەمر بکرێت و لە خوارەوە‬ ‫خەڵک بڵێت رای جیاوازم هەیە یان‬ ‫جێبەجێی ناکەین و داواکاری دیکەمان‬ ‫هەیە‪ .‬ئەوە زیاتر دەچێتە خانەی‬ ‫راگەیاندن و بانگەشەوە‪.‬‬ ‫* لەوبارەیەوە بە رەسمی هیچ‬ ‫شتێکیان بە یەکێتی‪ ،‬یان وەفدی دانوستان‬

‫نەوتووە؟‬ ‫ لە دانیشتنی وەفدەکە لەگەڵ‬‫داواکارییەکی‬ ‫فراکسیۆنەکەیان‬ ‫لەوشێوەیەیان هەبوو‪ ،‬کە زیاتر لە‬ ‫کاندیدێک هەبێ بۆ ئەوەی بتوانرێ‬ ‫یەکێکیان هەڵبژێردرێت‪ ،‬نەک تەنیا یەک‬ ‫کاندید هەبێ و هیچ هەڵبژاردەیەکی‬ ‫دیکەیان لەبەردەستدا نەبێ‪.‬‬ ‫* ئەی لیستی هاوبەشی الیەنە‬ ‫کوردستانییەکان بۆ هەڵبژاردنی کەرکوک‬ ‫بەچی گەیشت؟‬ ‫ لیستی هاوبەشەکە بڕیاری لەسەر‬‫دراوە و هیچ کێشەیەکی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە هەیە کە ئایا پارتی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ کەرکوک تا کاتی هەڵبژاردنەکە یان‬ ‫نا؟ چونکە ئەوان داوای ئاساییکردنەوەی‬ ‫دۆخەکە و قەرەبوکردنەوە و وەرگرتنەوە‬ ‫و کردنەوەی بارەگانیان دەکەن‪ ،‬دەڵێن‬ ‫ئەگەر ئەوانە جێبەجێ نەبێ نایەینەوە‪،‬‬ ‫ئەوکاتە رەنگە بەشداری هەڵبژاردنەکە‬ ‫نەکەن‪.‬‬ ‫* لەسەر دانانی کاندیدەکان و‬ ‫ریزبەندی و پشکی هەر حیزبێک و‬ ‫سەرۆکایەتی لیستەکە هیچ رێکەوتنێک‬ ‫کراوە؟‬ ‫ تائێستا هیچ کێشەیەک دروست‬‫نەبووە‪ ،‬الیەنە سیاسییەکان و حزبەکان‬ ‫رێکەوتون کە یەک لیست بن و زیاتر‬ ‫ئەوان بەرپرسن و هەر ئەوانیش بڕیار‬ ‫لەسەر قەوارەی هاوبەش و کاندیدەکانی‬ ‫دەدەن‪ .‬ئەوەش دەکەوێتە سەر دانوستان‬ ‫و گفتوگۆ و رێککەوتنی الیەنەکان‪ ،‬کە‬

‫بڕیار لەسەر سەرۆکی قەوارە و لیست و‬ ‫کاندیدەکان دەدەن‪.‬‬ ‫* ئەو وەفدەی چوونەتە بەغدا‬ ‫بەرنامەی داهاتووتان چیە و لەگەڵ کێی‬ ‫تر دانوستان دەکەن؟‬ ‫ بەردەوام دەبین لە پەیوەندیکردن‬‫و گفتوگۆ لەگەڵ سەرجەم الیەن و‬ ‫پێکهاتەکان بۆ گەیشتنە ئەنجامێک‬ ‫تا ئەوکاتەی زۆرترین الیەن بەشداری‬ ‫پڕۆسەی هەڵبژاردنی پارێزگار دەکەن‪.‬‬ ‫چونکە ناتوانین عەرەب وەک الیەنێک سەیر‬

‫تورکمان داوای‬ ‫پارێزگاری کەرکوک‬ ‫دەکەن و دەڵێن با‬ ‫ماوەیەکیش ئەزموونی‬ ‫پارێزگارێکی تورکمان‬ ‫هەبێ لە کەرکوکدا‬

‫تورکمان و عەرەبەکان‬ ‫بوون بە چەند بەرەی‬ ‫جیاوازەوە و دەبێ لەگەڵ‬ ‫هەموویان دانوستان‬ ‫بکەین تا هاوڕایی‬ ‫تەواو بۆ پارێزگار‬ ‫دەستەبەر بکەین‬

‫بکەین‪ ،‬لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ پێکهاتەی‬ ‫عەرەبی لە کۆی شەش ئەندام دو ئەندام‬ ‫ئامادەبوون‪ ،‬لە نۆ ئەندامی تورکمان تەنیا‬ ‫سێ ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگ ئامادە‬ ‫بوون‪ .‬دەبێ لەگەڵ ئەوانیش گفتوگۆ‬ ‫بکەین و رای ئەوان بزانین‪ ،‬پێشمانوتوون‬ ‫زۆرینە ئێمەین هیچ کێشەیەکمان لە دانانی‬ ‫پارێزگار نییە‪ ،‬دەوانین لە کۆبونەوەیەکدا‬ ‫پارێزگار دابنێن چونکە یاسا و زۆرینە‬ ‫و نیساب لەگەڵ ئێمەدایە‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫حەزدەکەین ئەوانیش لەگەڵماندا بەشداربن‪،‬‬ ‫تەنیا پۆستی پارێزگاریش نییە‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫ئەنجومەن و جێگر و یاریدەدەری پارێزگار‬ ‫هەیە‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتییە گشتیەکان هەیە‪،‬‬ ‫دەتوانین لەسەر ئەوانش رێککەوین‪.‬‬ ‫* بێجگە لە پێکهاتەکانی ناو‬ ‫ئەنجومەن لەگەڵ الیەنە عەرەبی و‬ ‫تورکمانییەکانی دەرەوەی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاش کۆدەبنەوە؟‬ ‫ ئێستا حزب و قەوارەی دیکە لە‬‫دەروەی پێکهاتەی ئەنجومەن دروست بووە‬ ‫و بەهێزیشە‪ ،‬تورکمان هەیە لە دەرەوەی‬ ‫بەرەی تورکمانییە و بەهێزیشە‪ ،‬لیست‬ ‫و پێکهاتە و حزبی دیکە هەیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوانیش دادەنیشین‪.‬‬ ‫* سەقفێکی زەمەنیتان داناوە تاکەی‬ ‫بەردەوام دەبن لە دانوستان‪ ،‬یان تاکەی‬ ‫چاوەڕوانی وەاڵمی ئەو الیەنانە دەکەن؟‬ ‫ سەقفێکی نزیکمان داناوە‬‫ئەوەندەمانه نەماوە‪ ،‬خەریکە ئەوکاتە‬ ‫تەواو دەبێ کە دامان نابوو بۆ دانوستانی‬ ‫دانانی پارێزگاری کەرکوک‪.‬‬

‫وەزارەتەکان دەرگا بە رووی رۆژنامەنووساندا دادەخەن‬ ‫نەقیبی سەندیکای رۆژنامەنووسان‪ :‬هیچ دەزگایەکی حکومی بۆی نییە زانیاری بشارێتەوە‬

‫زەمەن‬ ‫کابینەی‬ ‫کارنامەی‬ ‫پێچەوانەی‬ ‫نوێی حکومەت کە بەڵێنی شەفافیەت‬ ‫و کرانەوەی زیاتر دەدات‪ ،‬ژمارەیەک‬ ‫وەزیرو دامەزراوەی حکومەت لێدوان و‬ ‫پێدانی زانیاریی قەدەغە دەکەن‪ ،‬نەقیبی‬ ‫سەندیکای رۆژنامەنووسانیش ئەوە بە‬ ‫پێشێلکردنی یاسای مافی بەدەستهێنانی‬ ‫زانیاریی دادەنێت‪.‬‬ ‫دوای دەستبەکاربوونی وەک وەزیری‬ ‫پالندان‪ ،‬د‪.‬دارا رەشید‪ ،‬بە فەرمانێکی‬ ‫وەزاری بڕیاریداوە هیچ فەرمانبەرێک بە‬ ‫سەرجەم پلە وەزیفییەکانەوە لێدوان و‬ ‫بەشداری لە هیچ بەرنامەیەک نەکەن‬ ‫کە پەیوەندیی بە کارو چاالکییەکانی‬ ‫وەزارەتەوە هەبێ بەبێ وەرگرتنی‬ ‫رەزامەندی خودی وەزیر‪.‬‬ ‫بەپێی نوسراوەکەی وەزیری پالندانان‪،‬‬ ‫فەرمانە وەزارییەکەی بۆ رێکخستنی‬ ‫گوتاری وەزارەت و مامەڵەی تەندروستە‬ ‫لەگەڵ میدیادا‪.‬‬ ‫پێشتریش وەزارەتی پەروەردە لە‬ ‫روونکردنەوەیەکدا باڵوی کردەوە‪ :‬بۆ‬ ‫هەر بابەتێک که پەیوەندی به پڕۆسەی‬ ‫پەروەردەوە هەبێت‪ ،‬پێویسته میدیاکان‬ ‫زانیاریەکان له وەزیر یان وتەبێژی فەرمی‬ ‫وەزارەت وەربگرن‪.‬‬ ‫ئەو بڕیارانە لەکاتێکدا تائێستا زۆربەی‬ ‫وەزارەتەکان بە فەرمیی ناوی وتەبێژو‬

‫بەرپرسی راگەیاندنی وەزارەتەکانیان بۆ‬ ‫میدیا ئاشکرا نەکردووە‪ ،‬تا پەیوەندییان‬ ‫پێوەبکرێت و زانیاری و هەواڵ و لێدوانیان‬ ‫لێوەربگیرێت‪.‬‬ ‫ئازاد حەمەد ئەمین‪ ،‬نەقیبی سەندیکای‬ ‫رۆژنامەنووسانی کوردستان لە کاردانەوەی‬ ‫بڕیارەکەی وەزیری پالندانان و پێنەدانی‬

‫زانیاریی رایگەیاند‪ :‬یاسایەک لە هەرێمی‬ ‫کوردستان هەیە ناوی یاسای بەدەستهێنانی‬ ‫زانیارییە‪ ،‬بەپێی ئەو یاسایە هیچ دەزگایەک‬ ‫حکومی و ناحکومی بۆی نییە زانیاریی‬ ‫لە خەڵک بشارێتەوە‪ ،‬چونکە وەرگرتنی‬ ‫زانیاریی مافی خەڵکە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬تەنها دەتوانرێت ئەو‬

‫زانیارییانە بشاردرێتەوە کە یاساکە مەرجی‬ ‫بۆ داناوە‪ ،‬بگرە دەبێ بەپێی ئەو یاسایە‬ ‫وەزارەتەکان لیژنەی پێدانی زانیاری‬ ‫پێکبهێنن‪ ،‬وەزارەتەکان مافی خۆیانە‬ ‫کاروباری خەڵک رێکبخەن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫چوارچێوەی یاسادا”‪.‬‬ ‫نەقیبی سەندیکای رۆژنامەنووسان‬

‫رایگەیاند‪ :‬لەکاتی رێکخستنەوەی ئەو‬ ‫کارەشدا دەبێت سەندیکای رۆژنامەنووسانی‬ ‫لێ ئاگادار بکەنەوە‪ ،‬کاتێکیش بڕیار‬ ‫لە بارەی زانیارییەوە دەدەن‪ ،‬پێویستە‬ ‫هۆیەکانی دەرچوونی بڕیارەکە دیاربێت و‬ ‫ناکۆک نەبێت لەگەڵ یاسا بەرکارەکاندا‪.‬‬ ‫پێش بڕیاری ئەو وەزارەتانەش بەناوی‬

‫رێکخستنی کارەکانی داواکاری گشتییەوە‪،‬‬ ‫سەرۆکایەتی داواکاری گشتی بڕیارێکی‬ ‫بۆ فەرمانگەکانی دەرکرد کە نابێت بەبێ‬ ‫رەزامەندی ئەوان هیچ داوایەک بجوڵێنن‪ ،‬کە‬ ‫پەیوەندی بە مافی گشتییەوە هەیە‪ ،‬کە‬ ‫بەڕای رۆژنامەنووسان و چاالکوانانی مەدەنی‬ ‫ئەو سانسۆرەی کە بەناوی رێکخستنەوەی‬ ‫کارەکانەوە دەکرێت مەترسیین بۆسەر‬ ‫مافی گشتی و بەهێزکردنی مەرکەزییەتە‬ ‫لەبری شەفافییەت و چاکسازی‪.‬‬ ‫مانگی حوزەیرانی ساڵی ‪2013‬‬ ‫پەرلەمانی کوردستان یاسای ژمارە ‪11‬ی‬ ‫مافی بەدەستهێنانی زانیاریی پەسەندکردو‬ ‫دامودەزگا حکومی و ناحکومییەکان‬ ‫پابەندکرد بە پێدانی زانیاریی بە میدیاو‬ ‫خەڵک‪ ،‬ئەنجومەنی وەزیرانی پابەندکرد‬ ‫بەوەی بەهەماهەنگی لەگەڵ دەستەی‬ ‫سەربەخۆی مافی مرۆڤ رێنمایی پێویست‬ ‫بۆ جێبەجێکردنی حوکمەکانی یاساکە‬ ‫دەربکات‪ ،‬بەاڵم دوای زیاتر لە هەشت ساڵ‬ ‫تائێستا رێنماییەکە دەرنەکراوەو یاساکە‬ ‫جێبەجێنەکراوە‪.‬‬ ‫کامیل عومەر‪ ،‬مامۆستای راگەیاندن‬ ‫لە زانکۆی سلێمانی‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫شاردنەوەی‬ ‫یاساکەو‬ ‫پێشێلکردنی‬ ‫زانیاریی لە رۆژنامەنووسان رایگەیاند‪:‬‬ ‫پێویستە دەستەی مافی مرۆڤ لەسەر‬ ‫ئەم پێشێلکارییە سکااڵی یاسایی تۆمار‬ ‫بکات‪ ،‬کە بەپێی یاسای ژمارە ‪11‬ی ساڵی‬ ‫‪2013‬ی دەستکەوتنی زانیاری‪ ،‬بەرپرسە لە‬ ‫بەدواداچوونی جێبەجێکردنی یاساکە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪20١9/9/١7‬‬

‫‪5‬‬

‫عهلى حهمهساڵح‪ ،‬سهرۆكى فراكسیۆنى گۆڕان‪:‬‬

‫سێ ملیار دۆالر لە داهاتی نەوت‬ ‫کە بۆ پرۆژە تەرخانكراوە چارەنووسی نادیارە‬ ‫* هەندێك نیگەرانی هەیە الی‬ ‫هەڵسوڕاوەكانتان كە بەركەوتەی ئێوە لە‬ ‫كابینەی نوێی حكومەت زۆر دواكەوتووە‪،‬‬ ‫هۆكاری ئەوە چیە؟‬ ‫ بەپێی ئەو رێكەوتنەی لەگەڵ پارتی‬‫هەمانە تائێستا وەكو خۆیەتی‪ ،‬راستە‬ ‫بەركەوتەكان دواكەوتووە‪ ،‬نەك الی ئێمە‬ ‫زانیومانە لە سەرتاسەری كۆی حكومەتدا‬ ‫موراجەعەی پۆستە ئیدارییەكانی حكومەت‬ ‫دەكرێتەوە كە بە دامەزراندن دادەنرێن‪ ،‬لە‬ ‫بریكاری وەزیرەوە تا بەرێوەبەری گشتیو‬ ‫راوێژكارەكان‪ ،‬لە دواكۆبونەوەماندا لەگەڵ‬ ‫وەفدی پارتی دا هەردووال جەختیان كردۆتەوە‬ ‫لەسەر ‪ %12‬بەركەوتەی پۆستەكان‪ ،‬لە‬ ‫رۆژانی ئایندەدا گۆڕان ئامادەكارییەكی تەواو‬ ‫دەكاتو ناوەكان رادەست دەكات‪.‬‬ ‫* ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی پارتی‬ ‫دەڵێت مەرج نییە بریكارو راوێژكارەكان‬ ‫بەپێی رێكەوتنی حزبیی بێ‪ ،‬ئەمە‬ ‫مانای پەشیمانبوونەوەی پارتی نییە لە‬ ‫رێكەوتنەكە؟‬ ‫ بەدڵنیاییەوە ئێمە لەسەر ‪%12‬‬‫رێكەوتووین كە چوار بریكاری وەزیرو ‪%12‬‬ ‫راوێژكارو بەرێوەبەرە گشتییەكان‪ ،‬پارتی‬ ‫هیچ پەشیمانبوونەوەیەكی نییەو هیچیان بە‬ ‫ئێمە نەوتووە‪.‬‬ ‫*پێشبینی دەكەی یاسای چاكسازیی‬ ‫لەم مانگەدا بێتە پەرلەمان؟‬ ‫ پێویستە بینێرن‪ ،‬قسەكانی خۆیشیان‬‫بەو ئاراستەدایە بێتە پەرلەمان هیچ‬ ‫رێگرییەك لە بەردەمییدا نییە‪.‬‬

‫ئێستا وهزارهتى دارایى‬ ‫سهرقاڵى ئامادهكردنی‬ ‫پرۆژهیاساى بودجهی‬ ‫ساڵى ‪ 2020‬تا‬ ‫بینێرێتە پەرلەمان‬

‫بەرکەوتەکانی گۆڕان‬

‫بڕیارە هەموو‬

‫لە حکومەت بەپێی‬

‫بەڕێوەبەرایەتییەکانی‬

‫ئەو رێكەوتنەی لەگەڵ‬

‫خانەنشینی‬

‫پارتی هەمانە تائێستا‬

‫هەڵبوەشێنرێنەوەو یەک‬

‫وەكو خۆیەتی‬

‫بەڕێوەبەرایەتی هەبێ‬

‫*فراكسیۆنی گۆڕان بۆ چاودێری و‬ ‫بەدواداچوونو ئاشكراكردنی گەندەڵی لەم‬ ‫ماوەیەدا چی كردووە؟‬ ‫ بەدواداچوونێكی وردمان كردووە‬‫لەسەر خاڵە سنورییەكان شتی گرنگمان‬ ‫دەستنیشانكردووە‪ .‬لە ئایندەیەكی نزیكدا‬ ‫دەیخەینە بەردەم وەزارەتی داراییو‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬بۆ كەیسەكانی‬ ‫گەندەڵیش لە زەویو زارو گواستنەوەو‬ ‫گەیاندنو پارەی پرۆژەكانی نەوت‪ ،‬سێ‬ ‫ملیار دۆالر لە داهاتی نەوت بۆ پرۆژە‬ ‫تەرخانكراوە‪ ،‬کەچی چارەنووسی نادیارەو‬ ‫كۆی بەڵگەنامەكان دەخەینە بەردەست‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران‪ .‬ئەو سێ ملیار دۆالر‬ ‫خراوەتەسەر ژمارە حسابی لە بانكی‬ ‫كوردستان‪ ،‬نزیكەی پێنج ساڵە دینارێكی‬ ‫خەرجنەكراوە‪ .‬لە چەندین بواری تردا‬ ‫كە پەیوەندی داهاتی گشتیو موڵك و‬ ‫مومتەلەكاتی حكومەتەوە هەیە بەدواداچوونی‬ ‫وردمان كردووە لە چوارچێوەی پرۆژەیەكدا‬ ‫دەخرێتە بەردەم حكومەت كە دەتوانرێت‬ ‫كاری گەورە بكرێتو خزمەت بە چاكسازیی‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫* گرنگترین ئهو بڕگهو مادانهی نێو‬ ‫پرۆژه یاسای چاكسازیی چین ئایا كۆتایی‬ ‫به چهند موچهییو فهرمانبهری بندیوارو‬ ‫خانهنشینی نایاسایی دههێنێ؟‬ ‫ ههموو ئهوانهی كه له دهرهوهی‬‫یاسا موچه وهردهگرن دهخرێنهوه باره‬ ‫یاساییهكهی‪.‬‬

‫* پهسهندكردنی ئهو پرۆژهیهو‬ ‫جێبهجێكردنی‪ ،‬چهند داهات بۆ حكومهت‬ ‫دهگهڕێنێتهوه؟‬ ‫ خۆی من نازانم بهدهقیقی چهنده‪،‬‬‫بهاڵم بهرپرسانی حكومهت خۆیان باسی‬ ‫‪ 100‬ملیۆن دۆالری مانگانهیان كردووه‪.‬‬ ‫* له ساڵی ‪2013‬ەوە پرۆژهیاسای‬ ‫بودجه نههاتووهته پهرلهمانەوە‪ ،‬ئایا تا‬ ‫کەی بهمشێوهیه بهردهوام دهبێ و بەبێ‬ ‫پەرلەمان بودجە سەرف دەکرێ؟‬ ‫ ئێستا وهزارهتی دارایی سهرقاڵی‬‫بۆئهوهی‬ ‫كاركردنه‬ ‫ئامادهكردنو‬ ‫پرۆژهیاسای بودجه بۆ ساڵی ‪ 2020‬بێته‬ ‫پهرلهمان‪.‬‬ ‫* هێشتا هاواڵتیان هیچ كارێكیان له‬ ‫حكومهت نهبینیوه كه كاریگهری ههبووبێ‬ ‫لهسهر بارودۆخی گوزهرانیان‪ ،‬ئهگهر‬ ‫بهمشێوهیه بهردهوامبێ ههڵوێستتان چی‬ ‫دهبێ؟‬ ‫ به دڵنیاییهوه ئێمه لهسهر دوو‬‫ئاست ئیش دهكهین لهكوێ گهندهڵیو‬ ‫كهموكورتی ببینین لهچوارچێوهی بهرنامهو‬ ‫كاری پهرلهمانتارییدا قسهی جدی لهسهر‬ ‫دهكهین‪ ،‬لهگهڵ ئهوەشدا رۆژانه كۆنتاكتمان‬ ‫لهگهڵ وهزارهتهكانو ئهنجومهنی وهزیراندا‬ ‫ههیه‪ .‬چهندین كهیسی گهندهڵی ههوڵمانداوه‬ ‫رێگری لێبكهینو رایگرین‪ ،‬بۆنموونه یهكێك‬ ‫لهو كهیسانهی ئهو گرێبهسته گهورهیەی كه‬ ‫‪ 41‬ملیۆن تهن سوتهمهنی بۆ كۆمپانیایهك‬ ‫كراوه کە قۆرخکارییەکی ئاشکرایە‪ ،‬ئهوه‬

‫عەلی حەمەساڵح‪ ،‬سەرۆکی فراکسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی کوردستان ئاشکرای‬ ‫دەکات‪ ،‬لەچوارچێوەی رێکخستنەوەی موچەو نەهێشتنی فەرمانبەری بندیواردا‪،‬‬ ‫سیستمێكی نوێ دادەنرێ‪ ،‬کە ئەوەی موچەی فەرمانبەریی وەردەگرێ بخرێتە‬ ‫سەر کارو ئەوەی دوو موچەی هەیە ناچار بکرێ بە دەستبەرداربوون لە یەکێکیان‪.‬‬ ‫لە دیدارێکدا لەگەڵ “زەمەن” عەلی حەمەساڵح دەڵێت‪ :‬لەچوارچێوەی‬ ‫کاری پەرلەمانیی خۆماندا‪ ،‬توانیومانە چەندین دۆسێی گەندەڵی رابگرین یان‬ ‫هەڵیانبوەشێنینەوە‪ .‬بۆ ئەمەش لەگەڵ وەزارەتی دارایی و ئەنجومەنی وەزیران لە‬ ‫هەماهەنگی بەردەوامداین‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬سەرچین ساڵح‬

‫* ئهوانه چهندن كه زیاتر له موچهیهك‬ ‫وهردهگرن یان بندیوارن؟‬ ‫ ئێستا ههر ژمارهیهك بوترێت دروست‬‫نییه‪ ،‬چونكه تاوهكو یاساكه نهچێته بواری‬ ‫جێبهجێكردنهوه بهڕاستی نازانرێت ژمارەی‬ ‫ئەوانە چەندە‪.‬‬ ‫* ئەی بۆ دۆزینهوهی چهند موچهییو‬ ‫فهرمانبهری بندیوارو خانهنشینی نایاسایی‪،‬‬ ‫پشت بهچی دهبهستن؟‬ ‫ بڕیارە سیستمێك دروستبكرێت‪،‬‬‫شوێنی‬ ‫سێ‬ ‫دوو‬ ‫له‬ ‫ههیه‬ ‫خانهنشینی‬ ‫بهڕێوهبهرایهتیەکانی‬

‫موچهی ههیه‪ ،‬ههموو بهڕێوهبهرایهتی‬ ‫خانهنشینهكان ههڵدهوهشێنرێنهوهو له‬ ‫یهك بهڕێوهبهرایهتیدا كۆدهكرێنهوه‪.‬‬ ‫داتابهیسێكیش بۆ فهرمانبهران له‬ ‫دروستدهكرێو‬ ‫وهزیران‬ ‫ئهنجومهنی‬ ‫خانهنشینو فهرمانبهران بهراورد دهكرێ‪،‬‬ ‫خاڵێكی تر ئهوهیه هەرکەسێک له‬ ‫موچهیهك زیاتری ههیه‪ ،‬ئەوا لهكاتێكی‬ ‫دیاریكراودا دەبێ دهست له یهكێك لەو‬ ‫موچانە ههڵبگرێت‪ ،‬ئهگهر نهیكات توشی‬ ‫سزای یاسایی وهرگرتنهوهی پارهیش‬ ‫دهبێتهوه‪.‬‬

‫راگیراوه‪ .‬موراجهعه دهكرێتهوهو دهرفهت‬ ‫به خهڵكی تر دهدرێت بخرێتە موزایەدەوە‪،‬‬ ‫دهیان دۆسیهی تر كه رێگریمان لێكردووه‪،‬‬ ‫بۆیه بهردهوام دهبین لهو روئیایهی كه‬ ‫ههمانه ههم بۆ بهشداری له حكومهت دا‬ ‫ههم بۆ كاری پهرلهمانیی‪.‬‬ ‫* ئێوە كاری نایاساییو قاچاخچێتی‬ ‫زۆر ئاشكرا دهكەن‪ ،‬ئەی چیتان كردووه بۆ‬ ‫كۆتایی هێنان بەو نایاساییانە؟‬ ‫ وهزارهتی دارایی كۆمهڵێك كاری‬‫باشیكردووه بۆ رێكخستنهوهی خۆدزینهوه‬ ‫له باج لە خاڵه گومرگیهكان‪ .‬ئهو‬ ‫بابهتانهیشی پهیوهندی به بهرههمی‬ ‫نهوت و رێگهپێدانهوه ههیه به هاوكاری‬ ‫ئهنجومهنی وهزیران كه پشتیوانی وهزارهتی‬ ‫دارایی دهكات بۆئهم سیاسهته نوێیهی‬ ‫گرتویهتیهبهر بۆ یهكخستنهوهی داهاتی‬ ‫ناوخۆ‪.‬‬ ‫* بهدهمەوەهاتنی ئهنجومهنی وهزیران‬ ‫چۆنه بۆ ئهو دۆسێیانهی رهوانهی ئهوانی‬ ‫دهكهن؟‬ ‫ ئێمه ههموو ئهو دۆسێیانهیان بۆ‬‫دهنێرین و بڕیاره ئیشی جدی لهسهر‬ ‫بكهن‪ .‬بهشێکی زۆری خاڵه سنوورییو‬ ‫گومرگییهكان الی وهزارهتی دارایین‪،‬‬ ‫سوتهمهنیش الیهنه مهعنیو وهزارهتی‬ ‫سامانهسروشتییهكان بهاڵم تهكنیكیهن‬ ‫پهیوهندی به وهزارهتی دراییهوه ههیه‪،‬‬ ‫وهزارهتی داراییش دهستتێوهردانی ئیجابی‬ ‫كردووه به ههماههنگی لهگهڵ ئهنجومهنی‬ ‫وهزیران‪ .‬بێگومان ئەمانە دهرئهنجامی‬ ‫دهبێ‪.‬‬ ‫* ئەی بۆچی لهسهر ئهو ههموو‬ ‫گهندهڵی و كاره نایاساییانه‪ ،‬نابینین‬ ‫كهسێك بدرێت به دادگا؟‬ ‫ خهڵك دراوهته دادگا پێشتر ‪33‬‬‫دۆسیهی گهورهی گهندهڵی له دادگابوو‪.‬‬ ‫خهڵكیش گیرابوو‪ ،‬بهاڵم دوای ئهوهی‬ ‫لێبوردنی گشتیی دهرچوو بهبێ ئهوهی ئهو‬ ‫دۆسیانه شمولی لێبوردن بكات‪ ،‬کەوتنه‬ ‫بهر لێبوردنی گشتییو ئازادیان كردن‪.‬‬ ‫* ئەی كارهكانی نووسینهوهی‬ ‫دهستوور له پهرلهمان گهیشته كوێ؟‬ ‫ تائێستا هیچ ههنگاوێك نهنراوه‪ ،‬بهاڵم‬‫سهرۆكایهتی پهرلهمان سهردانی حزبهكان‬ ‫دهكهن‪ ،‬چونكه نووسینهوهی دهستور‬ ‫تهنیا بابهتێكی پهرلهمانیی نییه بەڵکو‬ ‫شتێكی سیاسییه‪ .‬ئامادەییو ههماههنگی‬ ‫بۆ دهكرێت به دڵنیاییهوه پرۆژهی‬ ‫نووسینهوهی دهستوور دهسپێدهكات‪.‬‬

‫“دایکان و باوکان متمانەیان بە خوێندنی کوردی نەماوە”‬

‫لە کەرکوک مندااڵنی کورد دەخرێنە بەر خوێندنی عەرەبی‬ ‫زەمەن‬ ‫بەپێی راپۆرتێکی ماڵپەڕی (کەرکوک‬ ‫ناو) کە ماڵپەڕێکی سەربەخۆیە و گرنگی‬ ‫بەو ناوچانە دەدات دەکەونە سنووری‬ ‫مادەی ‪ ،140‬لە کەرکوک هەزاران باوك‬ ‫و دایكی كورد منداڵەكانیان رەوانەی‬ ‫خوێندنی عەرەبی كردووە لە كەركوك و‬ ‫نایانەوێت بە زمانی دایك بخوێنن‪ ،‬ئەوەش‬ ‫لەسەر خواستی خۆیان‪ .‬بە پێچەوانەی‬ ‫‪ 15‬ساڵ لەمەوبەر كە بەناچاری بە زمانی‬ ‫عەرەبی دەیانخوێند‪.‬‬ ‫ئەوە بۆ لێپرسراوانی خوێندنی‬ ‫كوردی و بەشێك لە مامۆستایان جێی‬ ‫نیگەرانییە‪ .‬هەر بەو هۆیەوە لە سەرەتای‬ ‫ئەم هەفتەیەدا کەمپینی خوێندن بە زمانی‬ ‫دایک راگەیەنرا‪.‬‬ ‫كەمپینەكە دوای هەستكردن بوو بەوەی‬ ‫ناونوسكردن لە خوێندنگە كوردییەكان‬ ‫كەمیكردووە‪.‬‬ ‫سیروان محەمەد‪ ،‬بۆ ئەمساڵی خوێندن‬ ‫ناوی كچەكەی لە خوێندنگەیەكی عەرەبی‬ ‫تۆماركردووە‪ ،‬هەرچەندە خۆی لە نەتەوەی‬ ‫كورد و لە گەڕەكێكی كوردنشینیش‬ ‫دادەنیشێ‪.‬‬ ‫“بێئومێدی زۆر هەیە لە خوێندنی‬ ‫کوردی لە كەركوك و حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان گرنگی پێنادات‪ ،‬بێجگە لەوەش‬ ‫لە خوێندنی عەرەبی فێری زمانی عەرەبی‬ ‫دەبێ و دواتر كە چووە زانكۆ كێشەی‬

‫زمانی نابێ‪ .‬وەزارەتی پەروەردەی‬ ‫حکومەتی عیراق باشترە بۆ خوێندنی‬ ‫عەرەبی و پێداویستییەكانی خوێندن و‬ ‫دەوامی خوێندنگەكان باشترە”‪.‬‬ ‫بە گشتی بەڕێوەبەری خوێندنگەكان‬ ‫دەڵێن ناو تۆماركردن بۆ خوێندنی كوردی‬ ‫كەمترە بە بەراورد بە ساڵی رابردوو‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا هەفتەی داهاتوو ساڵی نوێی‬ ‫خوێندن دەستپێدەكات‪.‬‬

‫ساڵی رابردوو‪ ،‬النیكەم سێ هەزار‬ ‫منداڵ كەمتر لە ساڵی پێشووتر ناویان لە‬ ‫خوێندنی كوردی تۆمار كردووە‪.‬‬ ‫سۆزان سلێمان‪ ،‬مامۆستا لە پێكهاتەی‬ ‫كورد و یەكێك لە رێكخەرانی كەمپینەكە‬ ‫بۆ هاندانی دایكان و باوكانی كورد بۆ‬

‫ناردنی منداڵەكانیان بۆ خوێندنی كوردی‪،‬‬ ‫بە (كەركوك ناو)ی وت “بە گشتیی‬ ‫لە گەڕەکەکانی خوارووی کەرکوک کە‬ ‫بەشێکی زۆریان لە پێكهاتەی عەرەبن‪،‬‬ ‫كوردەكان منداڵەكانیان دەنێرنە ئەوێ‬ ‫بۆ خوێندنی عەرەبی‪ .‬هەروەها لە‬

‫قەزاو ناحیەكانیش ئەو حاڵەتانە هەیە‪،‬‬ ‫پێمانوایە ئەمە مەترسییە و دەبێ‬ ‫كاربكەین بۆ باشتركردنی خوێندنی‬ ‫كوردی تا منداڵەكانمان بە زمانی خۆیان‬ ‫بخوێنن”‪.‬‬ ‫ساڵی ‪2003‬و دوای روخانی رژێمی‬ ‫بهعس‪ ،‬له كهركوك و ناوچهكانی تری‬ ‫جێناكۆك خوێندنی كوردی دهستیپێكرد‪،‬‬ ‫پێش ئهوه وادهیه خوێندن بێجگە لە‬ ‫عەرەبی قهدهغهبوو‪.‬‬ ‫ئێستا ههر چوار پێكهاتهكەی‬ ‫كەركوك‪ ،‬عهرهب‪ ،‬كورد‪ ،‬توركمان و‬ ‫كریستیان بهزمانی خۆیان دهخوێنن و له‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتیی پهروهرده‪ ،‬یهكهی‬ ‫تایبهت بە خۆیان ههیه‪.‬‬ ‫ههشت ههزار مامۆستا كه لهالیهن‬ ‫حكومهتی ههرێمهوه بۆ بهڕێوهبردنی‬ ‫خوێندنی كوردی له ناوچهكانی جێناكۆك‬ ‫موچهیان پێدهدرێت‪ ،‬چوار ساڵه كێشهی‬ ‫كهمكردنهوهی موچهكانیان و دواكهوتنیان‬ ‫ههیه‪ .‬بههۆیهوه چهند جارێك و بە مانگ‬ ‫بایكۆتی پرۆسهی خوێندنیان كردووە‪ .‬بەو‬ ‫هۆیەوە هێشتا بەشێك لە دایكان و باوكان‬ ‫متمانەیان بە خوێندنی كوردی نەماوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئێستا دابەشكردنی موچەی‬ ‫مامۆستایانی خوێندنی كوردی سەر بە‬ ‫هەرێمی كوردستان باشتر بووە‪.‬‬ ‫پەروین فاتیح‪ ،‬بەڕێوەبەری یەکەی‬ ‫سەرپەشتیاری خوێندنی کوری لە کەرکوک‬ ‫و بەشداربووی كەمپینەكە بە (کەرکوک‬ ‫ناو)ی وت “دەمانەوێت چەند چاالکییەك‬

‫ئەنجام بدەین‪ ،‬بۆ ئەوەی مندااڵن بە زمانی‬ ‫خۆیان بخوێن‪ ،‬یەکێک لەو چاالکییانە کە‬ ‫لە کەمپینەکە ئەنجامی دەدەین نمایشی‬ ‫شانۆییە بۆ هاندان تا ئەوەی منداڵ بە‬ ‫زمانی دایکی خۆی بخوێنێ”‪.‬‬ ‫بەاڵم شێرزاد کاکە‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫خوێندنی کوردی لە کەرکوک‪ ،‬وتی‬ ‫“دۆخەکە جارێ ئاساییە‪ ،‬چونكە كات‬ ‫ماوە بۆ تۆمارکردنی ناوی مندااڵن لە پۆلی‬ ‫یەکەمی سەرەتایی”‪.‬‬ ‫جەختیشیكردەوە كە رێژەی کەمکردنی‬ ‫ناو تۆمارکردن لە خوێندنگە کوردییەکاندا‬ ‫ناگاتە ‪.%1‬‬

‫بەڕێوەبەری‬ ‫خوێندنی کوردی‪ :‬لە‬ ‫خوێندنگە کوردییەکان‬ ‫ناوتۆمارکردنی قوتابی‬ ‫‪ ٪١‬کەمیکردووە‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫نازم دەباغ‪ ،‬نوێنەری حکومەتی هەرێم لە تاران‪:‬‬

‫لە کابینەی نوێدا پەیوەندییەکانی ئێران و هەرێم‬ ‫باشتر نەبێ خراپتر نابێ‬ ‫نازم عومەر دەباغ‪ ،‬نوێنەری‬ ‫حکومەتی هەرێم لە ئێران دەڵێت‪:‬‬ ‫هەرچەندە لەسەروبەندی پێکهێنانی‬ ‫کابینەی نوێ ئێران دیسان سنوورەکانی‬ ‫بۆردومانکردەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە نەبووە‬ ‫هۆی ساردبوونەوەو تێکدانی پەیوەندی‬ ‫هەردووال‪ ،‬چونکە تێگەیشتنی تەواویان‬ ‫هەیە بۆ ئەو رووداوانە روودەدەن‪.‬‬ ‫لە دیدارێکدا لەگەڵ “زەمەن”‪ ،‬نازم‬ ‫دەباغ ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬بۆ دانوستان و‬ ‫کۆبوونەوەی حزبەکانی رۆژهەاڵت و کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران لە واڵتێکی ئەوروپا‪،‬‬ ‫ئەوانیش لەڕێی میدیاکانەوە بیستوویانەو‬ ‫دڵنیا نین لە راستی هەواڵەکە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫* کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم چۆن‬ ‫دەڕوانێتە پەیوەندییەکان لەگەڵ ئێراندا‪،‬‬ ‫ئایا هیچ گۆڕانێکی نەوعی بەسەر ئەو‬ ‫پەیوەندییانەدا دێت؟‬ ‫ پەیوەندییەکانی حکومەتی هەرێم‬‫لەگەڵ کۆماری ئیسالمی ئێران لە دوای‬ ‫دەستبەکاربوونی کابینەی نوێ‪ ،‬بە دڵنیاییەوە‬ ‫ئەگەر روو لە باشتربوون نەبێ ئەوا کەمتر‬ ‫نابێ لە کابینەکانی پێشوو‪ .‬حکومەتی‬ ‫هەرێم پێیوایە پێش هەموو شتێ هەبوونی‬ ‫پەیوەندییەکی باشە لەگەڵ واڵتانی دراوسێ‬ ‫بە تایبەت ئێران و تورکیا‪ .‬ئێران لە رابردوو و‬ ‫ئێستا و داهاتووشدا‪ ،‬رۆڵێکی گرنگی هەبووەو‬ ‫دەبێ لە سەقامگیری ئەمنیەت و ئاسایش لە‬ ‫هەرێمی کوردستاندا‪.‬‬ ‫* لەسەروبەندی دەستبەکاربوونی‬ ‫سەرۆکی حکومەت و کابینەی نوێ‪ ،‬ئێران‬ ‫تۆپبارانی ناوچە سنوورییەکانی کردووەو‬ ‫بەوهۆیەوە کچێک شەهیدو چەند کەسی تر‬ ‫برینداربوون‪ ،‬ئەم ئاڵۆزییانە چ کاریگەرییەکیان‬ ‫لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و تاران‬ ‫دەبێ؟‬ ‫ راستە لە سەروبەندی دەستبەکاربوونی‬‫کابینەی نوێ ئاڵۆزی لەسەر مەرزەکان درست‬ ‫بوو‪ .‬چونکە لەو کاتەدا لەناوخۆی ئێراندا‬ ‫چەند رووداوێک روویاندا و سوپای ئێران وەک‬

‫کاردانەوە بەو چاالکی و رووداوانە‪ ،‬بۆردومانی‬ ‫ناوچە سنوورییەکانی کردەوە‪ ،‬بەاڵم هەردووال‬ ‫تێگەیشتنیان هەبوو بۆ بارودۆخەکەو‬ ‫کاریگەری نەبوو بۆ سەر تێکچوونی‬ ‫پەیوەندییەکان‪ .‬هەردووال هەوڵیاندا پێش بەو‬

‫ئێران ئامادەیە‬ ‫پێشوازی لە سەرۆکی‬ ‫هەرێم یان سەرۆکی‬ ‫پەرلەمان و حکومەت‬ ‫بکات‬

‫جۆرە چاالکی و رووداوانە بگرن کە روویاندا‬ ‫و جارێکی تر روو نەدەنەوە‪ .‬خۆشبەختانە‬ ‫ئێستا ئارامیی هەیە و پەیوەندییەکان لە‬ ‫شوێنی خۆیاندان بە باشی‪.‬‬ ‫* ئێستا کەمتر لە سااڵنی رابردوو‬ ‫سەردان و هاتن و چوون هەیە لەنێوان‬ ‫بەرپرسانی هەرێم و ئێران بۆ الی یەکتر‪ ،‬هۆی‬ ‫ئەم کەمبوونەوانە چین؟‬ ‫ یەکێک لە هۆکارەکانی کەمبوونەوەی‬‫ئەم سەردان و دیدارانە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ئەوەی‪ ،‬پێکهێنانی کابینەی نوێ زۆر‬ ‫درێژەی کێشا‪ .‬هۆکاری دووەمیان ئەوەیە‬ ‫ئێران لەڕێی کەناڵ و شێوازی پەیوەندی‬ ‫خۆیەوە‪ ،‬بەردەوام لە پەیوەندیدا بووە لەگەڵ‬ ‫حکومەتی هەرێم‪ .‬ماوەی رابردوو کە هەردوو‬ ‫سەرکونسوڵگەری نوێی ئێران لە هەولێر و‬ ‫سلێمانی دەستبەکاربوون‪ ،‬ئاگامان لێیان بوو‬ ‫لە پەیوەندییەکی چڕوپڕدابوون لەگەڵ هەموو‬ ‫بەرپرسانی هەرێمی کوردستان و تەنانەت‬ ‫الیەنە سیاسییەکانیش‪ .‬واتا دەکرێ بڵێین‬ ‫پەیوەندییەکان لە ئاستێکی باشدایە تا رادەی‬ ‫دڵنیایی و رازی بوون‪.‬‬ ‫* ئێران بانگێشتی هیچکام لە سەرۆکی‬ ‫هەرێم و سەرۆکی حکومەت و پەرلەمانی‬ ‫نەکردووە بۆ تاران؟‬ ‫‪ -‬بۆ بانگهێشت و داوەتی هەرکام لە‬

‫سەرۆکی هەرێم یان سەرۆکی پەرلەمان‬ ‫و حکومەت‪ ،‬هەمیشە ئەو بانگێشتانە لە‬ ‫ئارادایە‪ .‬هەرکات زەمینە لەباربێ و بڕیار‬ ‫بدرێ‪ ،‬بەدڵنیاییەوە لەالیەن ئێرانەوە لە‬ ‫ئاستی پێویستدا پێشوازی لە بەرپرسانی‬ ‫هەرێمی کوردستان دەکرێ‪.‬‬ ‫* گەمارۆکانی سەر ئێران‪ ،‬چ‬ ‫کاریگەرییەکی هەنووکەیی ودوور مەودای بۆ‬ ‫سەر هەرێمی کوردستان هەیە؟‬ ‫ هەر گەمارۆیەک بۆ سەر ئێران‪ ،‬یان هەر‬‫ئاڵۆزی و پشێویەک لە ناوچەکەدا‪ ،‬کاریگەری‬ ‫دەبێ لەسەر هەرێمی کوردستان و عێراق و‬ ‫ناوچەکەش‪ .‬چ کاتیی بێ یان درێژخایەن‪.‬‬ ‫بەاڵم خۆشبەختانە سیاسەتی حکومەتی‬ ‫هەرێم و عێراق‪ ،‬هەروەها سیاسەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان وەک بەشێک لە کۆماری عێراق‪،‬‬ ‫دەکرێ بە سیاسەتێکی دروست حسابی بۆ‬ ‫بکرێ کە لەم مەسەلەیەدا بێالیەنە لەو ملمالنێ‬ ‫و گەمارۆیانەی هەیە‪ .‬ئەوەی کە دەمێنێتەوە‬ ‫دەبێ چاوەڕێی بکەین بۆ داهاتوو‪.‬‬ ‫* هەرێمی کوردستان لەژێر گوشارێکی‬ ‫دوو الیەنەدابوو لە سەرەتای سەپاندنو‬ ‫توندکردنەوەی سزاکان هەم لەالیەن‬ ‫ئەمریکاوە‪ ،‬هەم لەالیەن خودی ئێرانەوە‪،‬‬ ‫ئێستاش ئەو گوشارانە هەر ماون؟‬ ‫‪ -‬بەڵێ راستە هەرێمی کوردستان لەم‬

‫کاتەدا دەکەوێتە ژێر گوشارێکی زۆرەوە‬ ‫لەو هەلومەرجەی ئێستا لە ناوچەکەدا هەیە‬ ‫بەتایبەت لە نێوان ئەمریکا و ئێراندا‪ .‬بەاڵم‬ ‫خۆڕاگری و لێزانی‪ ،‬سیاسەتی راست و‬ ‫دروست بۆی هەیە کاریگەری ئەم فشارانەی‬ ‫سەر هەرێم کەمتر بکاتەوە‪.‬‬ ‫* پەیوەندی حزبەکانی کوردستان‬ ‫لەگەڵ ئێران وەکو جاران ماوە؟ ئایا دیدار و‬ ‫یەکتربینینەکان لەڕێی نوێنەرایەتی حکومەتی‬ ‫هەرێمە یان خۆیان راستەوخۆ پەیوەندی بە‬ ‫بەرپرسانی ئێرانەوە دەکەن؟‬ ‫ بەڵێ‪ ..‬پەیوەندی حزبەکانی هەرێم‬‫لەگەڵ ئێران‪ ،‬هەر لە ئاستی خۆیدایە وەکو‬ ‫پێشوو‪ .‬خۆیان لە پەیوەندیدان و شاندەکانیان‬ ‫سەردانی بەرپرسانی کۆماری ئیسالمی دەکەن‬ ‫و شاندەکانی ئێرانیش بۆ هەرێمی کوردستان‬ ‫بەبێ هەاڵواردن وئیستسنا سەردانی هەموو‬ ‫الیەنانەکان دەکەن‪ .‬پێشتریش باسمان‬ ‫کردووە کە ئەو حزبانە لەڕێی کەناڵی تایبەتی‬ ‫خۆیانەوە‪ ،‬راستەوخۆ لەگەڵ ئێران پەیوەندی‬ ‫دەکەن‪ .‬حکومەتی هەرێم و نوێنەرایەتییەکەی‬ ‫لە تاران دەکرێ ئاگاداری ئەو سەردانانەبێ‪،‬‬ ‫بەاڵم ئاگای لە ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکان و‬ ‫بەرنامەی ئەو سەردانانە نییە‪.‬‬ ‫* واباڵوکرایەوە مانگی رابردوو‪ ،‬نوێنەرانی‬ ‫حزبەکانی رۆژهەاڵت لەگەڵ بەرپرسانی بااڵی‬ ‫ئێران لە واڵتێکی ئەوروپا چاوپێکەوتنیان‬ ‫هەبووە‪ ،‬رۆڵی حکومەتی هەرێم چیە لەو‬ ‫دیدار و گفتوگۆیانەدا؟‬ ‫ بۆ ئەو دیدار و دانیشتنانەی حزبەکانی‬‫کوردستانی ئێران‪ ،‬ئێمەش وەکو هەموو‬

‫بەبێ جیاوازی هەموو‬ ‫حزبەکانی هەرێم‬ ‫لەگەڵ ئێراندا‬ ‫پەیوەندییان هەیە‬ ‫و ئێمە ئاگاداری‬ ‫کۆبوونەوەکانیان نین‬

‫حکومەتی عێراق سوورە لەسەر ئەنجامدانی سەرژمێری گشتیی‬

‫حکومەتی هەرێم‬ ‫سیاسەتێکی دروستی‬ ‫بێالیەنی هەیە لە‬ ‫ملمالنێی ئێران و‬ ‫ئەمریکادا‬

‫الیەنەکانی تر‪ ،‬هەر لەڕێی کەناڵەکانی‬ ‫راگەیاندنەوە بیستوومانە‪ .‬زانیاری و‬ ‫بەڵگەیەکی ئەوتۆمان ال نییە کە بیسەلمێنن‬ ‫ئایا ئەو دانیشتنانە کراون یان نا‪.‬‬ ‫* سااڵنە بڕێکی زۆر خۆراک و کااڵی‬ ‫بەسەرچوو لە ئێرانەوە دەهێنرێتە هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬هەروەها ناوبەناو پارەی تەزویر‬ ‫لە ئێرانەوە رەوانەی هەرێم دەکرێ‪ ،‬تۆ وەکو‬ ‫نوێنەری حکومەتی هەرێم بەرپرسانی ئێرانت‬ ‫لەم خراپەکارییانە ئاگادار نەکردووەتەوە تا‬ ‫سنوورێکیان بۆ دابنرێ؟‬ ‫ سەرپێچی لە کاری بازرگانی و ئەو‬‫شتانە‪ ،‬هەمووی لە دەرەوەی سیستمی‬ ‫بانکیی و هەردوو حکومەتی ئێران و هەرێمی‬ ‫کوردستانە‪ .‬هەر کاتێ سکااڵ و کێشە‬ ‫هاتبێتە المان گەیاندوومانە بە حکومەتی‬ ‫ئێران یان هەرێمی کوردستان‪ .‬کێشەی‬ ‫گەورەی بازرگانی لەنێوان ئێران و هەرێمدا‬ ‫ئەوەیە تائێستا هەر بە شێوازی پیلەوەریی‬ ‫و دابینکردنی پێداویستی رۆژانەیە لە‬ ‫مەرزەکاندا‪ ،‬بۆیە زۆرجار ئەم کێشە و گرفت‬ ‫و زۆرجار سەرپێچیانەش روو دەدەن‪.‬‬ ‫مەسەلەی هێنانی کااڵی خراپ و‬ ‫بەسەرچوو‪ ،‬شتێک نییە تەنیا لە ئێرانەوە‬ ‫بنێردرێتە هەرێمی کوردستانەوە‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫واڵتەکانی تریشەوە ئەو شتانە دەهێنرێن‪.‬‬ ‫بەاڵم دیارە هەندێ کەناڵی راگەیاندن‬ ‫ئەوەندەی فۆکەسی لەسەر ئێرانە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫لەسەر واڵتەکانی تر نییە‪.‬‬

‫هەرێم خۆی بۆ مەترسییەکانی سەرژمێری گشتیی ئامادە دەکات‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫دوای ئەوەی بۆ جاری دووەم لیژنەی‬ ‫بااڵی سەرژمێری عێراق سەرەتای ئەم‬ ‫هەفتەیە كۆبوویەوەو بڕیاردرا سەرژمێری‬ ‫لە وادەی خۆیدا ئەنجام بدرێتو رێكارە‬ ‫تەكنیكییەكانی تەواو بكەن‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫حكومەتی هەرێم بۆ دوورخستنەوەی‬ ‫مەترسییەكانی سەرژمێری لەسەر كورد‪،‬‬ ‫لیژنەیەكی بااڵی پێكهێناوەو لە ئایندەیەکی‬ ‫نزیکدا دەستبەكار دەبێ‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی سەرژمێری عێراق و‬ ‫شاندی هەرێمی كوردستان كە سەرەتای‬ ‫ئەم هەفتەیە کۆبوونەوە‪ ،‬نوری دلێمی‪،‬‬ ‫وەزیری پالندانانی عێراق بە رۆژنامەنووسانی‬ ‫راگەیاند‪ :‬بۆ تەواوكردنی سەرجەم رێكارە‬ ‫تەكنیكییەكان كۆبووینەتەوە‪ ،‬تاكو بتوانین‬ ‫لە وادەی دیاریكراودا سەرژمێری ئەنجام‬ ‫بدەین كە مانگی ‪10‬ی ساڵی ‪ 2020‬دەبێ”‪.‬‬ ‫دلێمی ئەوەشی خستەڕوو‪ ،‬تێبینی هەموو‬ ‫پێكهاتەكان بە هەند وەردەگرین و رەچاوی‬ ‫مافی هەموو پێكهاتەكان دەكەین‪ ،‬نابێ‬ ‫سەرژمێری وەكو كارتێكی سیاسی لە دژی‬ ‫هیچ پێكهاتەیەك بەكاربهێنرێت‪.‬‬ ‫هەرێمی کوردستان ساڵی ‪ 1٩٨٧‬و عێراق‬ ‫ساڵی ‪ 1٩٩٧‬دوایینجار سەرژمێری گشتییان‬

‫تێدا ئەنجامدراوە‪ .‬ئەوەی عێراق ناوی ‪1٩‬‬ ‫ملیۆن كەس بەبێ هەرێمی كوردستان‬ ‫تۆماركرابوو‪ .‬سااڵنی ‪ 200٧‬و ‪ ،2010‬هەوڵی‬ ‫سەرژمێری لە عێراق درا‪ ،‬بەاڵم پڕۆسەكە‬ ‫شكستی هێنا‪ ،‬لە ئێستاشدا‪ ،‬حكومەتی‬ ‫عێراق دەیەوێت بە بودجەی ‪ 200‬ملیار دینار‪،‬‬ ‫سەرژمێری لە تەواوی پارێزگاكانی عێراقدا‬ ‫ئەنجام بدات‪.‬‬ ‫مەحمود عوسمان‪ ،‬بەڕێوەبەری ئاماری‬ ‫سلێمانی وتی‪“ :‬ئێمە نوێنەری حكومەتی‬ ‫هەرێمین لە لیژنەی بااڵی سەرژمێری‪،‬‬ ‫ئەركە هونەرییەكانمان لەسەرەو شانبەشانی‬ ‫عێراق جێبەجێی دەكەین‪ .‬بۆ بابەتەكانی تر‬ ‫لیژنەیەك لە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم بە‬ ‫سەرۆكایەتی وەزیری پالندانان پێکهێنراوە‬ ‫بۆ هەماهەنگی و نەهێشتنی مەترسیەكانی‬ ‫سەرژمێری گشتیی”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بڕیاری سەرۆكوەزیرانی عێراقەو‬ ‫ئەوە یەكالیی بووەتەوە کە ساڵی داهاتوو‬ ‫سەرژمێری گشتیی دەكرێ‪ .‬حكومەتی هەرێمو‬ ‫سەرۆكی هەرێم بڕیاریانداوە هەماهەنگی‬ ‫حكومەتی عێراق بن هەر كێشەیەك هەبێ‬ ‫ئەو لیژنە هاوبەشەی نێوان هەرێمو بەغدا‬ ‫چارەسەری بكات”‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەئەركی لیژنە بااڵكەی‬ ‫حكومەتی هەرێم كرد‪ ،‬كە هەر مەترسیەك‬ ‫بێتە پێشەوە زیانی كوردی تێدابێ‪ ،‬ئەركی‬ ‫ئەو لیژنەیەیە کە چارەسەری بكات‪.‬‬

‫سەرژمێریش دەبێ گشتگیر بێو هەرێمیش‬ ‫قورسایی خۆی هەیەو دەتوانێت ڕای خۆی‬ ‫بچەسپێنێ‪ ،‬ئەوە نییە بتوانرێت بەبێ‬ ‫خواستی كورد هەموو شتێك سەربگرێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە دیاریكردنی نەتەوە لە‬ ‫فۆڕمی سەرژمێریدا مەحمود عوسمان وتی‪:‬‬ ‫“گفتوگۆو ئامادەكردنی فۆڕمەكەو داڕشتنی‬ ‫پرسیارەکانی‪ ،‬هێشتا كاتی ماوە‪ ،‬هەر شتێك‬ ‫بەدەربێ لە بواری هونەری پەیوەندیدارە‬ ‫بەو لیژنە وەزارییەی حكومەتی هەرێم‬ ‫دروستیكردووە بۆ چارەسەركردنی ئەو‬ ‫كارانە”‪.‬‬ ‫لەبارەی مەترسی سەرژمێری بۆ پێگەی‬ ‫كورد لە ناوچە جێناكۆكەكان مەحمود‬ ‫عوسمان ڕوونیكردەوە‪ ،‬جارێ زووە باس‬ ‫لە مەترسییەكانی سەرژمێری بكرێت لەسەر‬ ‫ناوچە جێناكۆكەكان‪ ،‬لیژنەكە لەم ڕۆژانەدا‬ ‫دەستبەكاردەبێ‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو مەسرور بارزانی‪،‬‬ ‫سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و‬ ‫نوری سەباح دلێمی‪ ،‬وەزیری پالندانانی‬ ‫عێراق لە هەولێر كۆبوونەوە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫حكومەتی هەرێم رایگەیاند‪“ :‬سەرژمێری‬ ‫كارێكی گرنگە بۆ كۆكردنەوەی داتاو زانیاری‬ ‫كە ئامرازێكی یارمەتیدەر دەبێ بۆ پالندانان‪،‬‬ ‫بەاڵم حكومەتی هەرێمی كوردستان تێبینی‬ ‫لەسەر میكانیزمی ئەنجامدانی سەرژمێرییەكە‬ ‫هەیەو پێویستە لە بەرچاو بگیرێن‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫‪3‬‬

‫“زەمەن” ستراتیژی نوێی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان ئاشكرا دەكات‬

‫“خانەی نوێ دەیەوێ کۆتایی بە زەمەنی سستی و متبوون بهێنێ”‬ ‫زەمەن‬ ‫پاش هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندنی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬كە دوو لە سەر سێی ئەندامەکانی‬ ‫هەڵبژێردراوی نوێن‪ .‬ئێستا ئەندامانی‬ ‫نوێ سەرگەرمی داڕشتنی ستراتیژی‬ ‫سیاسی نوێی خانەکەن‪ ،‬كە بەگوێرەی ئەو‬ ‫زانیارییانەی “زەمەن” دەستیكەوتووە‪،‬‬ ‫ستراتیژەكە لەسەر سێ ئاستە‪.‬‬

‫ئاستی یەكەم‪:‬‬ ‫نوێكردنەوە‬

‫نوێكردنەوەی گۆڕان کە بریتیە لە‬ ‫نوێكردنەوەی تەواوی ئۆرگانەكانی گۆڕان‬ ‫لە ناوەوە و دەرەوەی كوردستان بەمجۆرە‪:‬‬ ‫* دانانی حەوت رێكخەرو ستافی‬ ‫نوێ بۆ ژوورەكانی‪( ،‬كارگێڕیی و دارایی‪،‬‬ ‫پەیوەندی سیاسی‪ ،‬سامانی سروشتی‪،‬‬ ‫توێژینەوەی سیاسی‪ ،‬رۆژنامەوانیی‪،‬‬ ‫حكومەت و پەرلەمان‪ ،‬ناوچە كوردستانییە‬ ‫دابڕێنراوەكان)‪.‬‬ ‫*پڕکردنەوەو دانانی نزیکەی ‪ 30‬کەس‬ ‫بۆ جڤاتی گشتیی گۆڕان‪ ،‬کە لە ماوەی‬ ‫پێنج ساڵی رابردوودا هەندێکیان بەهۆی‬ ‫مردن یان خراپی دۆخی تەندروستی یاخود‬ ‫بەهۆی رەخنەیان لە سیاسەتی حزبەکەوە‬ ‫وازیان هێناوە‪.‬‬ ‫* هەڵبژاردن بۆ دەستەی بەڕێوەبردنی‬ ‫ئەنجومەنی قەزاكان و ئەنجومەنی واڵتانی‬ ‫دەرەوە و ئامادەكاری تەواو بۆ ئەنجامدانی‬ ‫كۆنفرانسی نیشتمانیی‪ ،‬كە بڕیارە لە‬ ‫كۆتایی ئەمساڵدا ببەسترێت‪.‬‬

‫ئاستی دووەم‪:‬‬ ‫پێگەی گۆڕان لە حكومەت‬

‫یەك‪ :‬پڕكردنەوەو وەرگرتنی تەواوی‬ ‫پۆستەكانی گۆڕان لە حكومەتدا‪،‬‬

‫بەجۆرێك كە لە ماوەی سەقفی زەمەنی‬ ‫دوومانگدا گۆڕان بەركەوتەی تەواوی خۆی‬ ‫وەرگرتبێ‪.‬‬

‫راوێژكارانى‬ ‫پهرلهمان‬

‫پهنجهمۆرى‬

‫هاتن و چوونیان‬ ‫پێدهكرێ‬ ‫مهزههر كهریم‬ ‫به بڕیارى سەرۆکایەتی پهرلهمانى كوردستان‬ ‫زیاتر له مانگێكه دهوامى راوێژكاران کراوە به‬ ‫سیستمى پهنجهمۆرى هاتن و چوون و دەبێ‬ ‫لەمەودوا رۆژانە دەوام بکەن‪.‬‬ ‫ئەم بڕیارە بووەتە جێی مشتومڕی ئیدارەی‬ ‫پەرلەمان و راوێژکاران‪ .‬هەرچی راوێژکارانە دەڵێن‪:‬‬ ‫مەرج نییە راوێژکار هەموو رۆژێ دەوام بکات‪ ،‬بۆیە‬ ‫پەنجەمۆر بڕیارێکی نادروستە‪.‬‬ ‫جهواد تهها ڕاوێژكار له پهرلهمانى كوردستان‬ ‫بۆ زەمەن وتی‪ ”:‬ئامێری پەنجەمۆریان هێناوه تا‬ ‫ڕاوێژكار له كاتی دهوامدا چهنجهمۆر بكات‪ .‬ئەم‬ ‫سیستمە له هەردوو سهرۆكایهتییهكهی ئهنجومهنی‬ ‫وهزیرانی بەغدا و ههرێمشدا شتی وا نییه‪ ،‬ئهمهش‬ ‫جۆرێكه له گوشار”‪.‬‬ ‫الوهند جهالل ڕاوێژكاری یاسایی له پهرلهمانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئەم کارەی پێ شتێکی ئاساییە‬ ‫و دەڵێت‪ :‬چونکە راوێژکار موچەیەکی باش‬ ‫وەردەگرێ‪ ،‬پێویستە رۆژانە دەوام بکات‪.‬‬ ‫الوەند جەالل بۆ زەمەن وتی‪ ”:‬بەالی منەوە‬ ‫زۆر ڕهوایه پهنجهمۆر ههبێ‪ .‬بۆچی ڕاوێژكار‬ ‫موچهیهكی باش وهربگرێتو كاروچاالكی نهبێ یان‬ ‫دهوام نهكات؟ من ئهوهم پێ كارێكی باشە”‪.‬‬ ‫ئەو راوێژکارەی پەرلەمانی کوردستان ئاماژەوە‬ ‫بەوەش دەکات كه تهنیا قسه لهسهر ڕاوێژكارەکانی‬ ‫پهرلهمان دهكرێت “ كهس باسی ڕاوێژكارهكانی‬ ‫سهرۆكایهتی ههرێمو سهرۆكایهتی ئهنجومهنی‬ ‫وهزیران ناکات‪ .‬لەو دوو شوێنەش ڕاویژكارێكی‬ ‫زۆر ههن و دهوامیش ناكهن‪ ،‬کەچی كهس باسیان‬ ‫ناكات”‪.‬‬ ‫زەمەن هەوڵیدا لێدوانی بهڕێوهبهری دیوانی‬ ‫پهرلهمانی كوردستان وەر بگرێت‪ ،‬بەاڵم ئامادە‬ ‫نەبوون لەمبارەیەوە روونکردنەوە بدەن‪.‬‬

‫دوو‪ :‬بەهێزكردنی تیمی گۆڕان‬ ‫لە حكومەت لەڕێی ئامادەكردنی‬ ‫پرۆژەو پەیپەر لەالیەن ژوورە‬

‫دروستكردنی‬ ‫پەیوەندیدارەكانو‬ ‫لیژنەیەك بۆ هەڵسەنگاندنو چاودێری‬ ‫ئەدای نوێنەرەكانی حكومەت‪.‬‬

‫ئاستی سێیەم‪:‬‬ ‫بەهێزكردنی گوتاری سیاسی‬

‫بزوتنەوەی گۆڕان لە قۆناغێكی مێژوویی‬

‫دیاریكراودا جوڵەو وزەیەكی سیاسی نوێی‬ ‫هێنایە كایەوەو كۆمەڵێك گوتاری خستە ناو‬ ‫كایەی سیاسی كوردییەوە كە تائەمڕۆش‬ ‫گرنگی خۆیان لەدەستنەداوە‪ ،‬بەو‬ ‫ئەزموونە دیدێكی نوێی بۆ حوكمڕانییكردنی‬ ‫هێنایەكایەوە‪ .‬خانەی راپەڕاندنی نوێ‬ ‫دەیەوێ بە روونی و راشكاوی و پشتبەستن‬ ‫بەدەنگی خەڵكو دەستكاریكردنی دەسەاڵت‬ ‫لە ناوەوە‪ ،‬لەڕێی گەمەی پەرلەمانییەوە كە‬ ‫ژێرخانە سەرەكییەكەیەتی‪ .‬دیسكۆرس و‬ ‫گوتارێكی نوێ تەبەنی بكات بۆ خزمەتی‬ ‫خەڵك‪ ،‬كە لەماوەی رابردوودا بەهۆی‬ ‫كۆمەڵێك هەلومەرجی بابەتی و زاتییەوە‬ ‫گوتاری سیاسی بزوتنەوەكە الواز بووەو‬ ‫جێگای رەخنەی توندی چاودێران و‬ ‫الیەنگرانی خۆیشی بۆتەوە‪ ،‬كە بەگوێرەی‬ ‫زانیارییەكانی “زەمەن” ئەم خانە نوێیە‬ ‫نایەوێت درێژە بەو نەفەسو واقعی متبوون‬ ‫و سستبونە بدات‪ ،‬كە لەماوەی سێ ساڵی‬ ‫رابردوودا بزووتنەوەكە تێیكەوتووە‪.‬‬ ‫دوێنێ دووشەممە‪ ،‬دوای کۆبوونەوەی‬ ‫خانەی راپەڕاندن‪ ،‬لەڕێی راگەیەنراوێکەوە‬ ‫بەشێک لەو کارنامەیەیان خستەڕوو کە‬ ‫تێیدا هاتبوو‪ :‬بەهێزکردنی پەیوەندییە‬ ‫سیاسیەکان لەگەڵ هەردوو حزبی بەشدار‬ ‫لە کابینەی حکومەتدا‪ .‬هەروەها پەیوەندی‬ ‫پتەوی دۆستانە لەگەڵ هێزەکانی تری‬ ‫دەرەوەی کابینە کە سااڵنێک هاوکار و‬ ‫هاوپەیمانی یەکتربوون‪.‬‬ ‫هەروەها‬ ‫راپەڕاندن‬ ‫خانەی‬ ‫جەختیکردووەتەوە لەسەر‪ :‬وااڵ کردنی‬ ‫دەرگاکان بەسەر هەموو ئەو هەڵسوڕاوە‬ ‫دڵسۆزانەی گۆڕان کە رەخنەو تێبینیان‬ ‫هەیە‪ ،‬یان بە هۆکاری جیاوازەوە‬ ‫دورکەوتوونەتەوە لە کاروباری بزووتنەوەکە‪..‬‬ ‫هەروەها لە نزیکترین ماوەدا ئامادەکاری بۆ‬ ‫هەردوو پرۆسەی کۆنفرانسی نیشتمانیی و‬ ‫هەڵبژاردنە ناوخۆییەکان دەکات‪.‬‬

‫مەحمود محەمەد‪ ،‬وتەبێژی پارتی‪:‬‬

‫گرنگە حیزبەکانی دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن سەردانی‬ ‫بەغدا بکەن بۆ پاڵپشتی هەوڵەکانی حکومەت‬ ‫زەمەن ‪ -‬سبەی‬ ‫دیموکراتى‬ ‫پارتى‬ ‫وتەبێژى‬ ‫کوردستان ئاشکرای دەکات‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ناکۆکی ناوخۆیی حزبەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستان ساردی کەوتووەتە نێوان‬ ‫الیەنەکانەوە‪.‬‬ ‫لە دیدارێکدا لەگەڵ سایتی سبەی‪،‬‬ ‫مەحمود محەمەد دەڵێت‪ :‬خەڵکی‬ ‫کوردستان بە هەموو پێکهاتەکانییەوە‪،‬‬ ‫چاوەڕوانن حزبەکان راستگۆیانە ئەو‬ ‫بانگەشانەی لە هەڵبژاردندا هەبوون‪،‬‬ ‫بە عەمەلی جێبەجێ بکرێن‪ .‬ئەو‬ ‫حزبانەشی کە پێکەوە حکومەتێکی‬ ‫هاوبەشیان پێکهێناوە‪ ،‬هەر یەکەیان‬ ‫جێبەجێکردنی‬ ‫بەرپرسیاریەتی‬ ‫دەکەوێتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫دوای پێکهێنانی کابینەی نوێ‬ ‫و رێکەوتنی الیەنەکان‪ ،‬ئێستا‬ ‫ساردبوونەوە خاوبوونەوەیەک دەبینرێ‬ ‫لە پەیوەندی نێوان حزبەکاندا‪ ،‬مەحمود‬ ‫محەمەد لەمبارەیەوە دەڵێت‪ :‬سەرەتا‬ ‫دەبێ ئەو راستیە بڵێین کە ساردییەکە‬ ‫لەالیەن خودی حزبەکانەوە سەرچاوەی‬ ‫گرتووە‪ ،‬لەبەر چەند هۆکارێک لەوانە‪:‬‬ ‫دوای رێکەوتنەکان لەسەر پشک و‬ ‫بەرکەوتەکان‪ ،‬حزبەکان سەرقاڵییان‬ ‫بۆ پەیدابوو ئاخۆ رێکەوتنەکە چۆن‬ ‫جێبەجێ دەکرێ و کەی جێبەجێ‬ ‫دەکرێ؟ لەناو خودی حزبەکانیشدا‬ ‫سەرقاڵی و هەندێجار گرژیش دروستبووە‬ ‫کە کێ کام پۆست وەربگرێ؟ ملمالنێو‬ ‫هەندێجار تا رادەی نیگەرانی و‬ ‫توڕەبوونیشی لێکەوتووەتەوە‪.‬‬ ‫وتەبێژی پارتی روونی دەکاتەوە‬ ‫“بابەتێکی تر کە کاریگەری الوەکی‬ ‫ساردبوونەوەی‬ ‫لەسەر‬ ‫هەبووە‬ ‫پەیوەندییەکان و کەمی یەکتربینینەکان‪،‬‬ ‫زۆری پشووەکان بووە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫کۆبوونەوەی مەکتەبی سیاسی پارتی و‬ ‫خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان‬

‫مەندیەکەی شڵەقاند”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە چاکسازیی و‬ ‫هەنگاوەکانی حکومەت بۆ نەهێشتنی‬ ‫گەندەڵی و ناعەدالەتی‪ ،‬مەحمود‬ ‫محەمەد وتوویەتی‪“ :‬بە رای من‬ ‫چاکسازیی بریتیە لە ئیدارەی باش‪،‬‬ ‫مشورخۆری بۆ بەفیڕۆنەدانی سەروەت‬ ‫و سامانی واڵت‪ ،‬دادپەروەری لە‬ ‫دابەشکردنی پرۆژەکان بەسەر شارو‬ ‫شارۆچکەو گوندەکاندا‪ ،‬هەنگاونان بۆ‬

‫بە دامەزراوەییکردنی دامودەزگاکانی‬ ‫هەرێم‪ ،‬لێپێچینەوە و چاودێری و‬ ‫بەدواداچوون‪ ،‬سەروەری یاسا و‬ ‫یەکسانبوونی هەمووان بەرامبەر یاسا”‪.‬‬ ‫دیموکراتی‬ ‫پارتی‬ ‫وتەبێژی‬ ‫کوردستان سەبارەت بە پەیوەندییەکانی‬ ‫نێوان هەولێر و بەغدا دەڵێت‪:‬‬ ‫پێویستە هەوڵ بدەین ئەو پەیوەندییە‬ ‫بپارێزین و بەهێزتری بکەین کە‬ ‫ئێستا هەیە‪ .‬تەواوی هێزی هەموو‬

‫پێویستمان بە چارەسەری کێشەکان و‬ ‫تەبایی نێوماڵی کوردستانە لەگەڵ‬ ‫خۆ بەدورگرتن لە کەوتنە خەندەقی الیەکی‬ ‫ملمالنێکانەوە‬

‫حزبەکانی پێکهێنەری کابینەی نۆیەم‬ ‫بەکاربهێنرێت بۆ پاڵپشتی حکومەتی‬ ‫هەرێم بۆ چارەسەری کێشەکان لەگەڵ‬ ‫بەغداو هەروەها زۆر گرنگە لیژنەی‬ ‫سیاسی پێکبهێنن لە حزبەکانی‬ ‫دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆنی کوردستان تا‬ ‫سەردانی حزب و الیەنە سیاسیە شیعی‬ ‫و سونیەکانی عێراق بکەن بۆ پاڵپشتی‬ ‫هەوڵەکانی حکومەتی کوردستان‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬سەرۆکایەتی هەرێمو‬ ‫دیاریکراوی‬ ‫الیەنی‬ ‫حکومەت‬ ‫گفتوگۆو پەیوەندییەکانن‪ ،‬بەگوێرەی‬ ‫بەرنامەیەکی ئامادەکراو گفتوگۆکان‬ ‫بەڕێوەببرێن و پاش ریزبەندی و‬ ‫ئەولەویەتی کێشەکان بەدواداچوون‬ ‫بۆ کۆبوونەوەکان بکرێن‪ .‬ئەگەر‬ ‫نەکرا هەموو کێشەکانیش بەیەکەوە‬ ‫چارەسەربکرێن دەکرێ یەک لەدوای‬ ‫یەک چارەسەر بۆ هەمووان بکرێت”‪.‬‬ ‫مەحمود محەمەد لە باسی کێشە‬ ‫ناوچەیی و ئیقلیمییەکاندا دەڵێت‪:‬‬ ‫لەناو ئەم ملمالنێ و گۆڕانکارییانە‬

‫لە پەیوەندییەکان و دروستبوونی‬ ‫هاوپەیمانیەتی نوێ لە ناوچەکە‪ ،‬شەڕی‬ ‫راگەیاندن و شەڕی ئابووری‪ ،‬تا دەگاتە‬ ‫شەڕی بە وەکالەت و شەڕی راستەوخۆ‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬خۆگونجاندنی‬ ‫کورد کارێکی ئاسان نییە‪ .‬ئەمە بێجگە‬ ‫لەم جوگرافیا پڕکێشەیەی کوردستانی‬ ‫تێدا هەڵکەوتووە‪ .‬بەاڵم دەبێ ئەوە‬ ‫لەبەرچاوبێ هەندێ لەو هاوپەیمانی و‬ ‫شەڕ و ملمالنێیانە‪ ،‬ئەگەر راستەوخۆش‬ ‫نەبێ یان دەستبەجێ ئێستاش نەبێ‪،‬‬ ‫بەزیانی گەلەکەمان دەبن و هەموویان‬ ‫بەگوێرەی بەرژەوەندییەکانی خۆیان‬ ‫بڕیاریانداوە و هەنگاودەنێن‪ .‬بۆیە‬ ‫پێویستمان بە چارەسەری کێشەکان و‬ ‫تەبایی نێوماڵی کوردستانە لەگەڵ خۆ‬ ‫بەدورگرتن لە کەوتنە خەندەقی الیەکی‬ ‫ملمالنێ و هاوپەیمانی و شەڕەکانەوەو‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ هێز و توانای ئابووری‬ ‫و سیاسی و سەربازی هەرێم بە واقعیی‬ ‫بۆ ئەوەی توشی هەڵەی بڕیاردان‬ ‫نەبین”‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫بەهۆی ملمالنێی یەکێتی و پارتییەوە‬

‫پێکهێنانی حکومەتی خۆجێیی هەڵەبجە دەگەڕێتەوە خاڵی سفر‬ ‫بەهادین یوسف‬ ‫دوای زیاتر لە ‪ 53‬کۆبوونەوە‪ ،‬الیەنە‬ ‫سیاسییەکانی هەڵەبجە رێکەوتن لەسەر‬ ‫پێکهێنانی ئەنجومەنی پارێزگا و دابەشکردنی‬ ‫پۆستی بەڕێوەبەرایەتیە گشتییەکان و‬ ‫قایمقام و بەڕێوەبەری ناحیەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواجار پارێزگاری هەڵەبجە بە نووسراوێک‬ ‫رێکارەکانی پێکهێنانی حکومەتی خۆجێی‬ ‫راگرت‪.‬‬ ‫رۆژی ‪12‬ی ئەم مانگە‪ ،‬ئازاد تۆفیق‬ ‫پارێزگاری هەڵەبجە بە نووسراوێکی فەرمی‬ ‫داوای لە وەزارەتی ناوخۆ کرد‪ ،‬بێجگە لە‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا‪ ،‬کار بە نووسراوێکی‬ ‫پێشوویان نەکەن سەبارەت بە پێکهێنانی‬ ‫ئیدارەی هەڵەبجە‪ .‬ئەویش بە پاساوی ئەوەی‬ ‫الیەنێکی سیاسی کە پێگەیەکی جەماوەریی‬ ‫گەورەی هەیە و بەشدارە لە پێکهێنانی‬ ‫حکومەتدا‪ ،‬واژوی تەنیا لەسەر پێکهێنانی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجە کردووە‪.‬‬ ‫حەسەن شێخ عەبدوڵاڵ‪ ،‬بەرپرسی‬ ‫مەڵبەندی یەکگرتووی ئیسالمی لە هەڵەبجە‬ ‫بە زەمەنی راگەیاند‪ :‬راگرتنی رێکارەکانی‬

‫پێکهێنانی حکومەتی خۆجێی‪ ،‬بێجگە‬ ‫لە ئەنجومەنی پارێزگا‪ ،‬پەیوەندی بە‬ ‫یەکێتییەوە هەیە لەبەرئەوەی دەسەاڵتدارە‬ ‫خۆی بە براوەی یەکەم دەزانێ و نایەوێت‬ ‫دەست لە پۆستەکانی بەربدات‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫زۆرترینی بۆ خۆیبێ‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬سەرجەم الیەنە سیاسییەکان‬

‫رێکەوتوون لەسەر ئەنجومەنی پارێزگا و‬ ‫دابەشکردنی پۆستەکان و نووسراوەکەش‬ ‫ئاڕاستەی هەولێر کراوە‪ ،‬بەاڵم هەرجارە‬ ‫و یەکێک لە الیەنەکانی دەسەاڵت کێشە‬ ‫بۆ رێکەوتنەکە دروست دەکەن و پەکی‬ ‫دەخەن”‪.‬‬ ‫بەوتەی بەرپرسەکەی یەکگرتوو‪ ،‬ئەوەی‬

‫کراوە رەنگە رای سەرجەم یەکێتی نەبێ‬ ‫و رای هەندێک کەسی ناو ئەو حزبەبێ و‬ ‫رەنگە چارەسەر بێت‪ ،‬لەبەرئەوە قسەیەک‬ ‫نەماوە لەسەر پارێزگای هەڵەبجە بکرێ‪.‬‬ ‫چونکە چەند جارێک کۆبوونەتەوەو‬ ‫گەیشتوونەتە رێکەوتن‪ .‬ئێستا ئەوەندە‬ ‫ماوەتەوە یان رێکەوتنەکە جێبەجێ بکەن‪،‬‬

‫یان بەرپرسیارێتی بەرامبەر بەو خەڵکە‬ ‫رابگەیەنن کە ئەوان بەربەستی بەردەم‬ ‫پێکنەهێنانی ئیدارەی هەڵەبجەن‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 2٠18/9/2‬هەشت الیەنی سیاسی‬ ‫و پارێزگارو جێگرەکەی‪ ،‬رێکەوتنی کۆتاییان‬ ‫کرد لەسەر دابەشکردنی ‪ 25‬کورسییەکەی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاو ‪ 13‬بەڕێوەبەرایەتی‬

‫ئهنجومهنى پارێزگاكانی دهۆک و سلێمانی هەنگاوی عەمەلییان ناوە‬

‫عەریزەنووسینی ئەلیکترۆنیی لە داوای‬ ‫هەرزانکردنەوە گۆڕا بۆ هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫سهرچین ساڵح‬ ‫ههرسێ ئهنجومهنى پارێزگاى ههولێرو‬ ‫سلێمانى و دهۆك پێدانى عهریزەنووسینی‬ ‫ئەلیکترۆنیی به كۆمپانیاو کەرتی تایبەت‬ ‫رهت دهكهنهوهو داواى پێداچوونهوه به‬ ‫گرێبهستهكهی نێوان حکومەت و ئەو‬ ‫کۆمپانیایەدا دهكهن‪.‬‬ ‫ههفتهى رابردوو ئهنجومهنى پارێزگاى‬ ‫سلێمانى و ئهنجومهنى پارێزگاى دهۆك بە‬ ‫جیا‪ ،‬بڕیاریاندا ئەو شێوە عەریزەنووسینە‬ ‫رەت بکەنەوە کە لەڕێی کۆمپانیاوە کراوەو بۆ‬ ‫هەر عەریزەیەک ‪ 15‬هەزار دینار لە هاواڵتیان‬ ‫وەربگیرێ‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‬ ‫هێشتا هەنگاوی نەناوە‪ ،‬بەاڵم ئەویش هاوڕایە‬ ‫لەگەڵ ئەنجومەنەکانی دهۆک و سلێمانی‪.‬‬ ‫مههدى مهحمود‪ ،‬سكرتێرى ئهنجومهنى‬ ‫پارێزگاى سلێمانى بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫“بهرزکردنهوهى نرخى عهریزهنووسین بەو‬ ‫ڕادەیە‪ ،‬ناڕهزاییهكى گشتیى لێكهوتووهتهوه‪.‬‬ ‫ئەم بڕیارەی حکومەت لەم کاتەدا نە‬ ‫کاتێکی گونجاو بوو نە لە خەمخۆرییەتی بۆ‬

‫خەڵک‪ ،‬چونکە ئەمە راستەوخۆ لە قازانجی‬ ‫کۆمپانیاکەو زیانی خەڵکدایە‪ .‬بۆیە ئێمە لە‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی گەیشتینە ئەو‬ ‫بڕوایەی کە رەتی بکەینەوەو داوا له پهرلهمان‬ ‫بكهین ئهو بڕیاره ههڵبوهشێنێتهوه یان‬ ‫بهشێوهیهكى تر دابڕێژرێتهوه”‪.‬‬ ‫سکرتێری ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئهگهر ئەم کارە به گرێبهستكراوه‪،‬‬ ‫دهبوایه كۆمپانیاى جێبهجێكار داواى‬ ‫قهرهبووى بكردایه كاتێ له ‪ 25‬ههزارهوه‬ ‫نرخەکەی كهمكرایهوه بۆ ‪ 15‬ههزار دینار‪،‬‬ ‫ئاماژهكهى ئەمە دیاره کە کەموکوڕیى‬ ‫گهورهى تێدایه‪.‬‬ ‫هەروەها نازک محەمەد‪ ،‬ئهندامى‬ ‫ئهنجومهنى پارێزگاى دهۆك لە فراکسیۆنی‬ ‫گۆڕان به “زهمهن”ى وت‪“ :‬یاداشتێكمان‬ ‫داوهته ئهنجومهنى وهزیرانو وهزارهتى داد کە‬ ‫تێیدا ئهو گرێبهستهمان رهتكردووەتهوهو دژى‬ ‫ئهو بڕیارهین‪ .‬داوامان كردووه پێداچوونهوهى‬ ‫پێدابكرێت‪ ،‬ئهگهر حكومهت داواكهمان‬ ‫لهبهرچاو نهگرێت ئهوا له سنوورى دهۆك‬ ‫كاركردن بهو بڕیاره رهت دهكهینهوه”‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە عهبدولڕهحمان موههندیس‪،‬‬ ‫ئهندامى ئهنجومهنى پارێزگاى ههولێر به‬

‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬ئهو بابهته له لیژنهى‬ ‫تایبهتهكانى ئهنجومهن دهخرێته بهرنامهى‬ ‫كارى ئهنجومهنهوهو ئیجرائات دهكرێ‪.‬‬ ‫پێویستە ئهو گرێبهسته ههڵبوهشێنرێتهوه‬ ‫لهبهرئهوهى ئهنجومهنى پارێزگاكان نوێنهرى‬ ‫خهڵكنو داواى ههڵوهشاندنهوهى دهكهینو‬ ‫فشاریش دروست دهكهین بۆ سهرگرتنى‬ ‫بڕیارهكهمان”‪.‬‬ ‫ناوهڕاستى مانگى شوباتى ئهمساڵ‬ ‫سهرۆكى حكومهت – کابینەی پێشوو‪-‬‬ ‫رهزامهندى لهسهر گرێبهستى نێوان‬ ‫وهزارهتى دادو كۆمپانیاى (ئینفۆ ئاڕئاڕ)‬ ‫كه كۆمپانیایهكى كهرتى تایبهته دهربڕى‬ ‫بۆ بە ئەلیکترۆنیکردنی عەریزە‪ ،‬بهپێى‬ ‫عهریزهیەکی‬ ‫نرخى‬ ‫گرێبهستهكهش‬ ‫ئەلیکترۆنیی لە ‪ 25٠٠‬دینارەوە‪ ،‬بەرزکرایەوە‬ ‫بۆ ‪ 25‬ههزار دینار‪ .‬دواتر بههۆى ناڕهزایى‬ ‫هاواڵتیانهوه له كابینهى نوێدا نرخهكهى‬ ‫كهمكرایهوه بۆ ‪ 15‬ههزار دینار‪.‬‬ ‫بهپێى گرێبهستهكهى نێوان حكومهتو‬ ‫كۆمپانیاى جێبهجێكار ئهو پارهى له هاواڵتیان‬ ‫وهردهگیرێت له نووسینى عهریزهیهكدا ‪%8٠‬‬ ‫ی بۆ كۆمپانیاكه دهبێ‪.‬‬ ‫سەرباری ئەو ناڕەزاییانەی هاواڵتیان و‬

‫ئەنجومەنی پارێزگاکان‪ ،‬بهاڵم وهزارهتى داد‬ ‫سووره لهسهر كاركردن به گرێبهستهكه بەو‬ ‫نرخەی ئێستا جێگیر کراوە کە ‪ 15‬هەزار‬ ‫دینارە‪.‬‬ ‫نهریمان تاڵب‪ ،‬وتهبێژى وهزارهتى داد به‬ ‫“زهمهن”ى راگەیاند‪ :‬ئهو سیستمەی دانراوە‪،‬‬ ‫بەرهەمی هەڵسەنگاندن و دیراسهیهكى وردە‪،‬‬ ‫گرێبهستهكه لهگهڵ كۆمپانیاکەدا كراوهو‬ ‫ههوڵى پێشخستنى دهدرێ‪ .‬ئێستا ئەو‬ ‫سیستمە له ههرسێ پارێزگاكهدا چووهته‬ ‫بوارى جێبهجێكردنهوه‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بڕیاری هەردوو ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای دهۆک و سلێمانی نەریمان تاڵب‬ ‫وتی‪“ :‬نووسراوى فهرمى ئهو ئهنجومهنانهمان‬ ‫بۆ نههاتووه‪ ،‬كۆمپانیاكه سێ داتابهیسى‬ ‫گهوره دروست دهكات کە ملیۆنان دینار‬ ‫بۆ حكومهت دهگهڕێنێتهوه‪ .‬پێشتر هاواڵتى‬ ‫چووهتهالى دادنووس پارهى داوه به وێنهو‬ ‫كۆپیكردنو فۆڕم‪ ،‬ئەو پارەیەی ئێستا‬ ‫بە عەریزەی ئەلیکترۆنیی دەدرێت‪ ،‬نزیكه‬ ‫لهو پارهى پێشتر هاواڵتیان له عهریزەو‬ ‫کۆپی و وێنەگرتندا خهرجیان دەکرد‪ .‬ئەمە‬ ‫مامهڵهكانى خێراكردووهو تهزویرکردنیشى‬ ‫نههێشتووە”‪.‬‬

‫گشتیی‪ ،‬بەاڵم دوای کەمتر لە ‪ 1٠‬رۆژ‬ ‫یەکێتی و پارتی کێشەیان بۆ رێکەوتنەکە‬ ‫دروستکردو رێکارەکانیان راگرت‪.‬‬ ‫حەسەن شێخ عەبدوڵاڵ روونی دەکاتەوە‪،‬‬ ‫کێشەکان زیاتر پەیوەندی بە پارتی و‬ ‫یەکێتییەوە هەیە‪ ،‬لەکاتێکدا کێشەکە زۆر‬ ‫گەورە نییە‪ ،‬لەسەر پۆستی بەڕێوەبەری‬ ‫ناحیەیەکە‪ ،‬کە فەرمانبەرێکی ئاسایی‬ ‫دەوڵەتە‪ ،‬کەچی بەهۆیەوە پێکهێنانی‬ ‫ئیدارەی پارێزگایەک پەکخراوە‪.‬‬ ‫بەپێی رێکەوتنی الیەنەکانی هەڵەبجە‪،‬‬ ‫خورماڵ دەکرێتە قەزا و قایمقامەکەی‬ ‫دەدرێتە پارتی‪ ،‬لەبەرامبەردا ناحیەیەکی‬ ‫نوێ دروست دەکرێت بۆ یەکێتی‪ ،‬ئەوەش‬ ‫یەکێکە لە هۆکارەکانی پەکخستنی رێکەوتنی‬ ‫الیەنەکان لەسەر پێکهێنانی ئیدارەی‬ ‫خۆجێیی پارێزگای هەڵەبجە‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 2٠15/2/5‬پەرلەمانی كوردستان‬ ‫بۆ یەکەمجار لە مێژووی خۆیدا لە شاری‬ ‫هەڵەبجە كۆبوونەوەیەکی نائاسایی لە‬ ‫دەرەوەی بینای پەرلەمان و لەناو هۆڵی‬ ‫مۆنۆمێنتی شەهیدان ئەنجامداو پڕۆژەیاسای‬ ‫بە پارێزگاكردن و یاسای ئیدارەی پارێزگای‬ ‫هەڵەبجەی پەسەند کرد‪.‬‬

‫سۆسیالیست بە لیستى‬ ‫سەربەخۆ بەشدارى‬ ‫هەڵبژاردنى کەرکوک‬ ‫دەکات‬ ‫زەمەن‬ ‫حزبى سۆسیالیست دیموکراتى‬ ‫کوردستان‪ ،‬بڕیاریدا بە لیستى‬ ‫سەربەخۆ بەشدارى لە هەڵبژاردنى‬ ‫ئەنجومەنى پارێزگاى کەرکوکدا بکات‬ ‫و نەچێتە ناو لیستى “کەرکوک‬ ‫کوردستانییە” کە الیەنە کوردییەکان‬ ‫بڕیاریانداوە بەو لیستە بەشدارى‬ ‫هەڵبژاردنەکە بکەن‪.‬‬ ‫بەختیار کەریم‪ ،‬وتەبێژى حزبى‬ ‫سۆسیالیست دیموکراتى کوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ى راگەیاند‪ :‬لە کۆبوونەوەى‬ ‫رۆژى ‪١٤‬ى ئەم مانگەى مەکتەبى‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬بڕیاردرا‪ ،‬لە هەڵبژاردنى‬ ‫ئەنجومەنى پارێزگاى کەرکوک و‬ ‫سەرجەم ئەو هەڵبژاردنانەى دێتە‬ ‫بەردەمیان‪ ،‬بە لیستى سەربەخۆ‬ ‫بەشدارى بکەن‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬پێشتر ئەو رێکەوتنانەى‬

‫کردوومانە مافى خۆمان بە تەواوەتى‬ ‫پێنەدراوە‪ ،‬بۆیە بڕیارمانداوە بە‬ ‫لیستى سەربەخۆ بەشدارى بکەین‬ ‫و دەشمانەوێت سەنگى خۆمان‬ ‫بزانین لە هەڵبژاردنەکاندا‪ ،‬ئەوەش‬ ‫تاقیکردنەوەیەک دەبێ بۆ حزبەکەمان”‪.‬‬ ‫لەبارەى ئەوەى بەشداریکردنى‬ ‫بە لیستى سەربەخۆ دەنگەکانى‬ ‫کورد پەرت ناکات لەو ناوچانەدا؟‬ ‫وتەبێژەکەى سۆسیالیست وتى‪“ :‬لە‬ ‫هەڵبژاردنى پێشووى ئەنجومەنى‬ ‫نوێنەرانى عێراقدا‪ ،‬کورد بە لیستى جیا‬ ‫بەشدارى کردووەو گرفتیشى دروست‬ ‫نەکردووەو سەربەخۆیى ئێمەش دەنگى‬ ‫کورد پەرت ناکات”‪.‬‬ ‫رۆژى ‪٩‬ى ئەم مانگە‪ ،‬سەرجەم‬ ‫الیەنە کوردییەکانى کەرکوک رێکەوتن‬ ‫بە یەک لیست بەشدارى لە هەڵبژاردنى‬ ‫ئەنجومەنى پارێزگاى کەرکوک بکەن‬ ‫و لیستەکەشیان ناونا “کەرکوک‬ ‫کوردستانییە”‪.‬‬

‫پۆلیسى دارستان و ژینگەى سلێمانى‪:‬‬

‫قایمقامی پێنجوێن‪:‬‬

‫ئەوکەسەی ناوی شووتی پێنجوێنی دوو ئەوەندەی ساڵی رابردوو دارستان و پاوان سوتاون‬ ‫زڕاند دانی بە تاوانەكەیدا ناوە‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫بەهۆی باڵوکردنەوەی گرتەیەکی ڤیدۆیی‬ ‫کە تێیدا داوا دەکات هاواڵتیان شووتی‬ ‫پێنجوێن نەکڕن لەبەر ئەوەی خراپەو توشی‬ ‫شێرپەنجەیان دەکات‪ ،‬لەسەر سکااڵی‬ ‫قایمقامی پێنجوێن و داواکاری گشتیی‪،‬‬ ‫فەرمانبەرێکی حکومیی دراوەتە دادگاو‬ ‫لەبەردەم دادوەردا ئیفادەی لێ وەرگیراوە‪.‬‬ ‫گرتە ڤیدیۆییەکە‪ ،‬سەرەتای مانگی رابردوو‬ ‫لەڕێی تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانەوە باڵوکرایەوەو‬ ‫کاردانەوەو دەنگدانەوەیەکی زۆی هەبوو کە‬ ‫تێیدا ئەو فەرمانبەرە دەڵێت‪ :‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫بە دەرمان گەورە دەکرێ و پێدەگەیەنرێ‪،‬‬ ‫ئەم شوتییە دەبێتە هۆی شێرپەنجە و‬ ‫هیوادارم کەس نەیکڕێ و نەیخوات‪.‬‬ ‫ئەو گرتە ڤیدیۆییە هەم لەسەر‬ ‫ئاستی بازاڕ هەم لەسەر ئاستی حکومیی‪،‬‬ ‫کاردانەوەی زۆری هەبوو‪ .‬چونکە ناوی شووتی‬ ‫پێنجوێن کە یەکێکە لە بەرهەمە سەرەکییە‬

‫کشتوکاڵییەکانی ئەو ناوچەیە‪ ،‬بە خراپی‬ ‫زڕێنرا و لەبازاڕ فرۆشی کەم بوویەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫وەزارەتی کشتوکاڵ و قایمقامیەتی پێنجوێن‬ ‫بە جدی لەسەر ئەم کێشەیە رۆشتن‪.‬‬ ‫زانا رەحمان‪ ،‬قایمقامی پێنجوێن لە‬ ‫لێدوانێکدا بۆ “زەمەن” رایگەیاند‪ :‬ئەو کەسەی‬ ‫ڤیدیۆکەی باڵوکردەوە‪ ،‬دانی بە تاوانەكەیدا‬ ‫ناوەو ئێستا كەیسەكەی لە دادگایە‪.‬‬ ‫زانا رەحمان وتی‪“ :‬ئێمەو دادگایش ئەو‬ ‫کەیسەمان زۆر بە جدی گرتووە‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ئەو کەسە دەڵێت بەبێ هیچ مەبەستێكی‬ ‫شەخسیی ئەو كارەم كردووە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫دوای باڵوکردنەوەی ئەو گرتە ڤیدۆییە زوو‬ ‫فریانەكەوتینایە‪ ،‬ئەوا زیانێكی زۆری بە‬ ‫سومعەی شووتی و جوتیارانی سنورەكەمان‬ ‫دەگەیاند”‪.‬‬ ‫قایمقامی پێنجوێن ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬ئەو‬ ‫کەسەی ڤیدیۆکەی تۆمار و باڵوکردووەتەوە‪،‬‬ ‫خۆی خەڵکی پێنجوێن نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫فەرمانبەری دامەزراوەیەکی حکومییە لە‬ ‫سنووری قەزای پێنجوێن‪.‬‬

‫زەمەن‬

‫پۆلیسى دارستان و ژینگەى‬ ‫پارێزگاى سلێمانى دەڵێت‪ :‬لە حەوت‬ ‫مانگی ئەمساڵدا ‪ 45‬هەزارو ‪ 153‬دۆنم‬ ‫پووشو پاوان دارستان لە سنووری‬ ‫پارێزگای سلێمانیدا سوتاون‪.‬‬ ‫ئەمە لەکاتێکدایە بەپێی ئاماری‬ ‫ئەم بەڕێوەبەرایەتییە‪ ،‬تێکڕای ساڵی‬ ‫رابردوو ‪ 29‬هەزار دۆنم پووشو پاوانو‬ ‫دارستان سوتاون‪ ،‬کە ئەمەش نیوەی‬ ‫ئەو رووبەرەیە کە ئەمساڵ سوتاوە‪.‬‬ ‫عەمید هێمن کەمەرخان‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫راگەیاندنی پۆلیسى دارستان و ژینگەى‬ ‫پارێزگاى سلێمانى لە لێدوانێکدا بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬ئاگربەردان لە دارستان‬ ‫و گردو چیاکان‪ ،‬بڕێکی کەمیان بە‬ ‫ئەنقەست بووە‪ ،‬بەشی زۆریان بەهۆی‬ ‫تەقینەوەی مین بە ئاژەڵە کێوییەکاندا‪،‬‬ ‫یان فڕێدانی جگەرەی نەکوژاوە لەالیەن‬ ‫رێبواران یان بەهۆی چا لێنانی شوان و‬ ‫باخدارەکانەوە بووە”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتى پۆلیسى دارستانو‬ ‫ژینگەى سلێمانى‪ ،‬لە ماوەی ئەو‬ ‫حەوت مانگەی رابردوو ‪ 24‬کەسی‬

‫دەستگیرکردووەو لە دادگا دۆسێیان بۆ‬ ‫کراوەتەوە بە تۆمەتی ئاگرخستنەوەو‬ ‫سوتاندنی پووش و پاوان و رەزو‬ ‫دارستانەکان‪.‬‬ ‫زۆربەی ئاگر کەوتنەوەكانی پارێزگای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬لە چیاو بەرزاییەکانی‬ ‫ئاغجەلەرو چەمچەماڵو پێنجوێندا بووە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا بەبەردەوامی زۆرینەی‬ ‫ئاگرەكان لەسەر سنوورەكان دەكەونەوە‪.‬‬ ‫تائێستا لە هەرێمی کوردستان بۆ‬

‫کوژاندنەوەی ئاگری گەورە لە ناوچە‬ ‫شاخاوییەکان یان دەشتاییەکاندا‪ ،‬هەر‬ ‫بە کەرەستە سەرەتاییەکانی وەکو‬ ‫گەاڵی درەخت یان جل و بەتانی تەڕ‬ ‫بەکاردەهێنرێ‪ .‬کە ئەمەش زۆر بە کەمی‬ ‫توانای کۆنترۆڵکردنی ئاگری گەورەیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫هێمن كەمەرخان لەمبارەیەوە‬ ‫دەڵێت‪ :‬بەشێك لە ئاگرەكان كاتێكی‬ ‫زۆریان دەوێت تا کۆنترۆڵ دەكرێن‪،‬‬

‫كارمەندانی‬ ‫ئەفسەرو‬ ‫بەداخەوە‬ ‫پۆلیسی دارستان هەر بە كەرەستە‬ ‫سەرەتاییەكان كە پێكهاتووە لە لقوپۆپی‬ ‫درەختەكان ئاگرەكان دەكوژێنینەوە‪.‬‬ ‫هیچ جلوبەرگێكی تایبەت بە ئاگر‬ ‫كوژانەوەمان بۆ نەهاتووە کە چەند‬ ‫جارێكیش داوامان كردووە‪ ،‬لەم پێناوەدا‬ ‫چەندین کارمەندمان برینداربوون یان‬ ‫بە هیالک چوون لەکاتی کوژاندنەوەی‬ ‫ئاگرێکدا”‪.‬‬

‫وه‌زیری‌كشتوكاڵی‌هه‌رێم‪:‬‬

‫بوڵدان‪..‬‬

‫بهرههمی ناوخۆ له ئاستێكدایه مایهی دڵخۆشییه‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬له چاوپێكهوتنێكدا‬ ‫لهگهڵ “زهمهن” بێگەرد تاڵەبانی وەزیری‬ ‫کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو دەڵێت‪ :‬پالنه‬ ‫ستراتیژییهكهمان بۆ کەرتی کشتوکاڵ له‬ ‫قۆناغى تهواوبووندایهو بهمزووانه رهوانهى‬ ‫ئهنجومهنى وهزیرانى دهكەین‪.‬‬

‫سەبارەت بە بەرهەمی ناوخۆ و چۆنێتی‬ ‫گەشەپێدانی بەرهەمهێنان‪ ،‬بێگەرد‬ ‫تاڵەبانی دەڵێت‪ :‬بهرههمی ناوخۆ له‬ ‫ئاستێكدایه مایهی شانازییو دڵخۆشییه‪،‬‬ ‫بهاڵم پهیداكردنی بازاڕو رێكخستنهوهی‬ ‫داچاندنو بهرههمهێنانی پێویسته‪.‬‬

‫بهداخهوه جوتیارانی ههرێم سااڵنه تهنیا‬ ‫یهكجار سوود له زهوییەكانیان وهردهگرن‪،‬‬ ‫بۆیه زۆربهی بهرههمهكان له وهرزێكی‬ ‫دیاریكراودا پێكهوه دهخرێنه بازاڕەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەش له ئاستی پێویستی ناوخۆ زیاترەو‬ ‫جوتیار قازانجی دەست ناکەوێ‪ .‬دهمانهوێ‬

‫سیمبولی‬

‫داچاندن بهپێی پالنبێ كه ههمهچهشنی‬ ‫له بهرههمدا دروست بكات‪ ،‬بۆ ئهوهی لە‬ ‫بری دوو سێ جۆر بهرههم‪ ،‬زیاد بکرێ بۆ‬ ‫چەند جۆر‪.‬‬

‫کۆڵنەدان‬ ‫و ئاشتی‬

‫دیدارەکە لە ل ‪ 13‬باڵوکراوەتەوە‬

‫ل‪٧‬‬

‫قەشەنگ عەبدوڵاڵ‬

‫کارە نوێیەکەی بۆ‬ ‫“زەمەن” ئاشکرادەکات‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ل‪20‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )34‬سێشەممە ‪2019/9/17‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫چارهنووسی ‪ 3‬ملیار دۆالر نادیاره‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬بڕى سێ ملیار دۆالرى‬ ‫داهاتی نەوت کە بۆ پڕۆژەی خزمەتگوزاریی‬ ‫دانراوەو لە بانکی کوردستان ژمارە حسابیی‬ ‫بۆ کراوەتەوە‪ ،‬چارهنووسى نادیارهو‬ ‫فراكسیۆنى گۆڕانیش بهڵگهكانى ئهو دۆسێیە‬ ‫رادهستى سهرۆكایهتى حكومهت دهكات‪.‬‬ ‫ئەو سێ ملیار دۆالرەی دیار نییە‪،‬‬ ‫یهكسانه به پارەی تەرخانکراوی زیاتر له‬ ‫موچەی چوار مانگی تێکڕای موچهخۆرانى‬ ‫ههرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫عهلى حهمهساڵح‪ ،‬سهرۆكى فراكسیۆنى‬ ‫گۆڕان له پهرلهمانى كوردستان به “زهمهن”ى‬ ‫راگهیاند‪ :‬بهپێى ئهو بهدواداچوونانهى‬

‫فراكسیۆنهكهیان كردوویهتى‪ ،‬دەرکەوتووە‬ ‫بڕى سێ ملیار دۆالر له داهاتی نهوت كه‬ ‫بۆ پرۆژه تهرخانكراوه‪ ،‬پێنج ساڵ لەمەوبەر‬ ‫لە بانکی کوردستان ژمارە حسابیی بۆ‬ ‫کراوەتەوە‪ ،‬کەچی بێ ئەوەی دینارێکی لێ‬ ‫خەرج کرابێ‪ ،‬ئێستا چارهنووسی نادیاره‪.‬‬ ‫سهرۆكى فراكسیۆنى گۆڕان دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەم دۆسێیەو چەند دۆسێیەکی گەندەڵی‬ ‫لە کەرت و بوارەکانی تردا‪ ،‬لەچوارچێوەی‬ ‫راپۆرتێکدا بهڵگهنامهكان دهخهینه بهردهست‬ ‫ئهنجومهنی وهزیران کە دهتوانێ خزمهتێکی‬ ‫گەورە به پڕۆسەی چاكسازیی بكات‪.‬‬ ‫زانیارى زیاتر له ل ‪ 5‬دایه‬

‫پێکهێنانی حکومەتی خۆجێیی‬ ‫هەڵەبجە گەڕایەوە خاڵی سفر‬

‫زەمەن ‪ -‬هەڵەبجە‪ :‬دوای زیاتر لە‬ ‫‪ ٥3‬کۆبوونەوە‪ ،‬الیەنە سیاسییەکانی‬ ‫هەڵەبجە رێکەوتن لەسەر پێکهێنانی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاو دابەشکردنی‬ ‫پۆستی بەڕێوەبەرایەتی گشتییەکان و‬ ‫قایمقام و بەڕێوەبەری ناحیەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواجار پارێزگاری هەڵەبجە رێکارەکانی‬ ‫پێکهێنانی حکومەتی خۆجێی راگرت‪.‬‬ ‫ئازاد تۆفیق‪ ،‬پارێزگاری هەڵەبجە بە‬ ‫نووسراوێکی فەرمی داوای لە وەزارەتی‬ ‫ناوخۆ کردووە‪ ،‬بێجگە لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگا‪ ،‬کار بە نووسراوێکی پێشوویان‬ ‫نەکەن سەبارەت بە پێکهێنانی ئیدارەی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬بە پاساوی ئەوەی الیەنێکی‬ ‫سیاسی کە پێگەیەکی جەماوەریی‬

‫گەورەی هەیەو بەشدارە لە پێکهێنانی‬ ‫حکومەتدا‪ ،‬ئیمزای تەنیا لەسەر‬ ‫پارێزگای‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫پێکهێنانی‬ ‫هەڵەبجە کردووە‪.‬‬ ‫حەسەن شێخ عەبدوڵاڵ‪ ،‬بەرپرسی‬ ‫مەڵبەندی یەکگرتووی ئیسالمی لە‬ ‫هەڵەبجە بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫پێکهێنانی‬ ‫رێکارەکانی‬ ‫راگرتنی‬ ‫حکومەتی خۆجێی بێجگە لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگا‪ ،‬پەیوەندی بە یەکێتییەوە هەیە‬ ‫لەبەرئەوەی خۆی دەسەاڵتدارەو بە‬ ‫براوەی یەکەم دەزانێ‪ ،‬نایەوێ دەست‬ ‫لە پۆستەکانی بەر بدات بۆ ئەوەی‬ ‫زۆرترینی بۆ خۆی بێ‪.‬‬ ‫زانیاری زیاتر ل ‪2‬‬

‫“زەمەن” ستراتیژی نوێی خانەی راپەڕاندن باڵودەکاتەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬ئەندامانی نوێی خانەی‬ ‫راپەراندنی بزووتنەوەی گۆڕان سەرگەرمی‬ ‫داڕشتنی ستراتیژی سیاسی کارکردنی نوێی‬ ‫خانەن‪ ،‬كە بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی‬ ‫“زەمەن” دەستیكەوتووە‪ ،‬ستراتیژەكە لەسەر‬ ‫سێ ئاستدایە‪.‬‬

‫راوێژكارانی پهرلهمان‬ ‫پهنجهمۆری هاتن و چوونیان پێدهكرێ‬

‫ل‪2‬‬

‫ئاستی یەكەم بریتیە لە نوێكردنەوەی‬ ‫تەواوی جەستەی گۆڕان‪ ،‬ئاستی دووەم بریتییە‬ ‫لە بەهێزكردنی تیمی گۆڕان لە حكومەت‪،‬‬ ‫ئاستی سێیەمیش بریتیە لە بەهێزكردنی‬ ‫گوتاری سیاسی بزووتنەوەكە‪.‬‬ ‫پاش هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان‬

‫كە دوو لە سەر سێی ئەندامەكانی گەنجن‪،‬‬ ‫خانە بە روون و راشكاوی و پشتبەستن‬ ‫بەدەنگی خەڵكو دەستكاریكردنی دەسەاڵت‬ ‫لەڕێی گەمەی پەرلەمانییەوە‪ ،‬و گوتارێكی نوێ‬ ‫تەبەنی بكات بۆ خزمەتی خەڵك‪ ،‬كە لەماوەی‬ ‫رابردوودا بەهۆی كۆمەڵێك هەلومەرجی بابەتی‬

‫و زاتییەوە‪ ،‬گوتاری سیاسی بزووتنەوەكە‬ ‫الواز بووەو جێگای رەخنەی توندی چاودێران‬ ‫و الیەنگرانی خۆیشی بووە “ئەم خانە نوێیە‬ ‫نایەوێت درێژە بە نەفەسو واقیعی سستی و‬ ‫متبوون بدات”‪.‬‬ ‫زانیاری زیاتر لە ل ‪ 3‬دایە‬

‫ئەحمەد عەسکەری‪ :‬تورکمان داوای پارێزگاری‬ ‫کەرکوک دەکەن و عەرەب بە کورد رازییە‬

‫ل‪6‬‬

‫حكومەت لەگەڵ لیژنە چاكسازییەكەی پەرلەماندا كۆنابێتەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ )40( :‬رۆژ بەسەر‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫سەرۆكایەتی‬ ‫نووسراوی‬ ‫کوردستاندا تێپەڕی بۆ كۆبوونەوەی نوێنەری‬ ‫پەرلەمان و حكومەت بۆ داڕشتنەوەی پڕۆژە‬ ‫یاسای چاكسازیی‪ ،‬بەاڵم تائێستا هیچ‬ ‫كۆبوونەوەیەك لەوبارەیەوە نەکراوەو دیار‬ ‫نییە کەی پڕۆژە یاساکە دەگەڕێنرێتەوە بۆ‬ ‫پەرلەمان‪.‬‬ ‫دوای کۆبوونەوەی سەرۆکایەتی پەرلەمان‬

‫و سەرۆکی حکومەتی هەرێم لە رۆژی ‪٧‬ی‬ ‫ئاب‪ ،‬سەرۆكایەتی پەرلەمان هەریەك لە‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنەكانی پارتی و یەكێتی‬ ‫و گۆڕانو گەشەپێدانی توركمانیو یەكێتی‬ ‫نەتەوەیی دیموكراتی وەك نوێنەری پەرلەمان‬ ‫دیاریكرد تا لەگەڵ حكومەت بەشداربن لە‬ ‫داڕشتنی پڕۆژە یاسای چاكسازیی‪.‬‬ ‫یەكێك لە ئەندامانی لیژنە پێنج‬ ‫كەسیەكەی پەرلەمان دەڵێت‪ :‬تائێستا‬

‫لە کەرکوک مندااڵنی کورد‬ ‫دەخرێنە بەر خوێندنی عەرەبی‬

‫د‪ .‬ساماڵ مانیی‬

‫پەڕەیەک لە یادەوەرییە‬ ‫باڵونەکراوەکان‬ ‫ل‪18‬‬

‫لەگەڵ ئەم ژمارەیەدا‬

‫ل‪5‬‬

‫وەك لیژنەی چاكسازیی پەرلەمان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫حكومەت دەست بەكارنەبوون و ناشزانن‬ ‫كەی دەست بەكارەكانیان دەكەن‪.‬‬ ‫جەمال حەوێز‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫یەكێتی و یەكێك لە ئەندامانی لیژنەکە‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬دەبێ پڕۆژە یاسای‬ ‫چاكسازیی بهێنرێتە پەرلەمانو پاشان‬ ‫لەنێوان ئەنجومەنی وەزیرانو لیژنەكەی ئێمە‬ ‫قسەی لەسەر دەكرێ‪ ،‬بەاڵم تائێستا پڕۆژە‬

‫یاساكە بەهەر هۆیەكەوە بێ نەهاتووەو‬ ‫ناشزانین كەی دەهێنرێت”‪.‬‬ ‫جەمال حەوێز ئاماژەی بەوەشکرد‪،‬‬ ‫بەهۆی پشووی هاوینەی پەرلەمان و‬ ‫پڕنەکردنەوەی پۆستی هەموو وەزیرەکان‪،‬‬ ‫هێشتا لیژنەکەی پەرلەمان و حکومەت‬ ‫نەیانپەرژاوەتە سەر ئەوەی کۆببنەوە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو كەسانەی تایبەتمەندن بە‬ ‫لیژنەی چاكسازیی لەناو حكومەت‪ ،‬وەك‬

‫پێویست شارەزا نین‪.‬‬ ‫سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی وتیشی‪:‬‬ ‫“هەركاتێ كەسانی تایبەتمەند بە لیژنەكانی‬ ‫چاكسازیی لەالیەن حكومەتەوە چوونە‬ ‫سەر كارەكانیان بەتەواوی‪ ،‬ئەوا ئێمەش‬ ‫وەك نوێنەری پەرلەمان و سەرۆكی پێنج‬ ‫فراكسیۆنەكە لەگەڵیان كۆدەبینەوە‪،‬‬ ‫ئەمە بەدەست ئەنجومەنی وەزیرانەو ئێمە‬ ‫چاوەڕێیان دەكەین”‪.‬‬

‫وەزارەتەکان دەرگا بە‬

‫رووی پێدانی زانیاری بە‬

‫رۆژنامەنووسان دادەخەن‬

‫ل‪6‬‬

‫لەالیەکی ترەوە لە دیدارێکدا لەگەڵ‬ ‫“زەمەن” کە لەالپەڕە ‪٥‬دا باڵوکراوەتەوە‪،‬‬ ‫عەلی حەمەساڵح سەرۆکی فراکسیۆنی‬ ‫گۆڕان سەبارەت بەم پرسە دەڵێت‪:‬‬ ‫“پێویستە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫پڕۆژە یاسای چاکسازیی لەم مانگەدا‬ ‫بینێرن بۆ پەرلەمان‪ ،‬قسەكانی خۆیشیان‬ ‫بەو ئاراستەدایە کە بێتە پەرلەمان و هیچ‬ ‫رێگرییەكی لە بەردەمدا نییە”‪.‬‬