38

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫پاشکۆیەکی تایبەت بە رۆژئاوای کوردستان‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫سەرنووسەر‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫سیروان رەشید‬

‫هۆشیار عومەر عەلی‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫‪ 8‬الپەڕە‬

‫داگیرکاری تورکیا لە راپۆرتەکانی ریچارد ئەنگڵدا‬ ‫بووە‪ .‬یەکێک لە سەقامگیرترین‬ ‫ناوچەکان لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستداو ئەم‬ ‫دۆستایەتیە مەزنەیان لەگەڵ ئەمریکا‬ ‫هەبووە‪ .‬کوردەکان متمانەیان بەردەوام‬ ‫بە خۆیان زیاد بووە لەگەڵ باشبوونی‬ ‫سەقامگیری‪ .‬شاری وەکو کۆبانی لە‬ ‫کرانەوەدا بوون و گەشەیان دەکرد‪.‬‬ ‫لەودیو سنورەوە لە تورکیا نزیکەی ‪١٢‬‬ ‫ملیۆن کورد هەیە‪ .‬بۆ ماوەیەکی زۆر‬ ‫ئەوان ناڕازیی بوون لە تورکیا کە وەکو‬ ‫هاواڵتی پلە دوو مامەڵەیان لەگەڵ کراوە‪.‬‬ ‫ئەو کوردانە راپەڕینیان ئەنجام داوە لە‬ ‫تورکیاو تورکیا زۆر نیگەرانە کە ئەگەر‬ ‫ناوچەیەکی سەرکەوتووی کورد هەبێت لە‬ ‫باکوری سوریا ئەوە سروش دەبەخشێت‬ ‫بە کوردەکان لەناو تورکیا کە راپەڕن‪.‬‬

‫ریچارد ئەنگڵ‬ ‫پەیامنێری پێشکەوتووی‬ ‫دەرەوەی کەناڵی ‪NBC‬‬ ‫ئەمریکی‬

‫ریچارد ئەنگڵ یەکێک لە دیارترین‬ ‫رۆژنامەوانەکانی ئەمریکاو جیهانەو لە‬ ‫چەندین مەیدانی جەنگەوە لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست و جیهانەوە راپۆرتی کردوە‬ ‫لەوانە جەنگی عێراق و ئەفغانستان و‬ ‫جەنگەکانی بەهاری عەرەبی و وەرگری‬ ‫خەاڵتی مێدلە بۆ ئازایەتی بۆ راپۆرتی‬ ‫“یاداشتی ناوچەکانی جەنگ”‪ .‬ریچار‬ ‫ئەنگڵ لە ساڵی ‪ ٢٠١٢‬لە سوریا رفێنراو‬ ‫پاش پێنج رۆژ توانی هەڵبێت و دواتر‬ ‫تیمەکەی لەالیەن ئەحراری شامەوە ئازاد‬ ‫کرا‪.‬‬

‫‪١٢‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫هێرشەکەی تورکیا لە سوریا ئەمڕۆ‬ ‫گۆڕانکارییەکی گەورەی تێدا رووی دا‪.‬‬ ‫ئەنجامدانی تاوان لەالیەن میلیشای‬ ‫عەرەبەکان کە تورکیا پشتیوانیان‬ ‫دەکات بە گوللەباران کردنی کوردەکان‪.‬‬ ‫ئەمریکا‬ ‫سەربازی‬ ‫کاربەدەستانی‬ ‫پێمدەڵێن کە راستەو بە قووڵی نیگەرانن‬ ‫کە ئەمە دەرگا دەکاتەوە هەم بۆ پاکتاوی‬ ‫رەگەزی و هەمیش بۆ گەڕانەوەی داعش‬ ‫و ئەلقاعیدە‪.‬‬

‫‪٧‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫ئێستا دۆناڵد ترەمپ سەرۆکە‪ .‬ئەمەش‬ ‫نیگەرانی ئانی هەیە بۆ ئەو خەڵکەی لە‬ ‫باکوری سوریا دەژین‪ .‬من باسی کوردەکان‬ ‫دەکەم‪ .‬ئەمان خەڵکێکن کە هاوپەیمانی‬ ‫واڵتە یەکگرتووەکانی ئەمریکان کە بە‬ ‫هاوبەشی لەگەڵ هێزی سەربازی تایبەتی‬ ‫ئەمریکا شکستیان بە داعش هێنا‪.‬‬ ‫ژمارەی شەڕڤانەکانیان لە نێوان پەنجا‬ ‫بۆ شەست هەزارە‪ .‬ناوچەیەکیان کۆنترۆڵ‬ ‫کردووە کە نزیکەی ‪ ٢‬ملیۆن خەڵکت تێدا‬ ‫دەژی‪ .‬ئەوان لەالیەن هێزی سەربازی‬ ‫ئەمریکاوە پارێزراون لە رێگەی تورکیا‬ ‫لەو دیو سنورەوە نایەنە ناو سوریا و‬ ‫ناوچەکەیان داگیر ناکەن‪ .‬چونکە ئەگەر‬ ‫تورکەکان ئەوە بکەن پاکتاوی رەگەزی‬ ‫گەورە روو دەدات‪ .‬ئێستا فەرمان بە‬ ‫سەربازانی ئەمریکا کراوە کە بکشێنەوە‪.‬‬ ‫سەرۆکی تورکیا چەندین جار وتویەتی کە‬ ‫ناوچەکە داگیر دەکات‪ ،‬هاوپەیمانەکانی‬ ‫ئێمە کە ‪ ١٠‬هەزار شەڕکەریان لە‬ ‫دەستدا لە شەڕی دژ بە داعشدا و ئەوان‬ ‫خەالفەتی داعشیان شکست پێهێنا‪.‬‬ ‫ئێستا نیگەرانن بەهۆی ئەم بڕیارە جێی‬ ‫سەرسوڕمانە کە جینۆساید دەکرێت‪ .‬هەر‬ ‫ئێستا قسەم لەگەڵ بەرپرسێکی کوردی‬ ‫کرد و وتی‪“ :‬ئەمریکیەکان خیانەتیان‬ ‫لێژردین”‪ .‬دەرگایان کردووەتەوە بۆ‬ ‫کۆمەڵکوژی لەالیەن تورکیا‪ .‬ئێمە چیتر‬ ‫ناتوانین دژی داعش بجەنگین‪ .‬داعش‬ ‫رەنگە بگەڕێتەوە ناوچەکە‪ .‬ئەگەر ئەمە‬ ‫روو بدات تەنیا الیەنی بەرپرسیار ئەمریکا‬ ‫دەبێت‪ .‬هەستی نیگەرانی و ترسی رەها‬ ‫هەیە لە ناو هاوپەیمانە نزیکەکانمان کە‬ ‫کوردەکان دوای ئەم بڕیارەی شەوی‬ ‫رابردوو درا‪ .‬ئەوان دەڵێن خیانەتیان‬ ‫لێکراوە و راشکاوانە زۆر زەحمەت‬ ‫بوگترێت خیانەتیان لێ بەکراوە‪.‬‬ ‫ئەم چیرۆکە زۆر باش دەزانم‪ .‬من‬ ‫لەگەڵ هێزە تایبەتەکانی ئەمریکا کارم‬ ‫کردووە‪ .‬سەرۆک ترەمپ ماوەیەکی زۆرە‬ ‫دەیەوێت ئەم کارە بکات‪ .‬کوردەکان کە لەم‬ ‫ناوچەیەدان لە باکوری سوریا تا رادەیەکی‬ ‫باش سەرکەوتوو بوون لە کۆنترۆڵکردنی‬ ‫ئەم ناوچەیە‪ .‬ناوچەیەکی سەقامگیر‬ ‫بووە‪ .‬بەاڵم لەودیو سنورەوە لە تورکیا‪،‬‬ ‫ئەردۆگان ئەمە وا دەبینێت ئەم ناوچەیەی‬ ‫ژێر دەسەاڵتی کورد وەکو هەڕەشەیەکی‬ ‫ئانی و دەڵێت ئەوان تیرۆریستن و‬ ‫ناسەقامگیری دروست دەکەن‪ .‬هەروەها‬ ‫نیگەرانە ئەگەر سەرکەوتنی زیاتر‬ ‫بەدەست بهێنن دەبێتە هۆی راپەڕینی‬ ‫کوردەکانی تورکیا دژی ئەو‪ .‬ئەردۆگان لە‬ ‫مێژە دەیەوێت هێرش بکات‪ .‬تەنیا شت‬ ‫کە رێگری بوو لەبەردەمیدا بوونی هێزی‬ ‫سەربازی ئەمریکا بووە‪ .‬سەرۆک ترەمپ‬ ‫لە سەرەتاوە ویستویەتی دەستی لە‬ ‫دۆخەکە بشوات‪ .‬جار دوای جار وتویەتی‬ ‫کە ناوچەکە جێدەهێڵیت و سەربازەکان‬ ‫دەکشێنێتەوە‪ .‬کوردو ئەمریکا بەیەکەوە‬ ‫شەڕیان کردووە دژی داعش و شکستیان‬ ‫بە داعش هێناوە‪ .‬جار دوای جار ترەمپ‬ ‫ویستویەتی ئەم کارە بکات‪ .‬بەاڵم تەنیا‬ ‫وەزیری بەرگری‪ ،‬ماتیس رازی نەبوون‪.‬‬

‫‪١4‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫وەزیری بەرگری ماتیس لەسەر ئەم‬ ‫مەسەلەیە دەستی لەکارکێشایەوە‪ .‬ئەو‬ ‫نەیدەتوانی خیانەت لە هاوپەیمانەکانمان‬ ‫قبوڵ بکات‪ .‬برێت مەکگۆرک کە نێردەی‬ ‫سەرۆک بوو بۆ شەڕی دژی داعش بە‬ ‫ئاشکرا دەستی لەکارکێشایەوە چونکە‬ ‫نەیدەتوانی وەها خیانەتێک قبوڵ بکات‪.‬‬ ‫هێزە تایبەتەکانی ئەمریکا خۆیان ئەم‬ ‫خیانەتە قبوڵ ناکەن‪ .‬سەرۆک ترەمپ‬ ‫ویستویەتی ئەم کارە بکات و دژایەتی بۆ‬ ‫ئەم بڕیارە هەبوو‪ ،‬بەاڵم ئەو کەسانەی دژ‬ ‫بوو چیدی لە دەوری نین‪ .‬ئێستا خۆی‬ ‫ئەم گفتوگۆی بڕیاری داوەو رێگە دەدات‬ ‫بەردەکان بکەون بەسەر هاوپەیمانی‬ ‫نزیکی ئێمە کوردەکان‪.‬‬

‫‪٨‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫ئەمە ئەو راستیە پیشان دەدات کە‬ ‫حکومەتی ئەمریکا لە چی فەوزایەکدایە‪.‬‬ ‫سیاسەتی دەرەوە لە رێگەی جریوە وە‬ ‫دروست دەکرێت‪ .‬دواتر سەربازەکان لە‬ ‫مەیدانی جەنگدان چاوەڕوانن فەرمانەکەیان‬ ‫پێبگات‪ .‬لە ئێستادا نزیکەی ‪ ١٠٠٠‬هەزار‬ ‫سەربازی ئەمریکا لە سوریایە‪ .‬هێشتا‬ ‫لەوێن و خۆیان کۆناکەنەوە بڕۆن و لەگەڵ‬ ‫هاوپەیمانانی ئەمریکا کە کوردەکانن کار‬ ‫دەکەن‪ .‬دوای ئەم پەیوەندییە تەلەفونە‬ ‫پڕ کێشەیە لەنێوان سەرۆک ترەمپ و‬ ‫ئەردۆگان لە کۆتایی هەفتەدا پاش ئەوەی‬ ‫سەرۆک ترەمپ تەلەفونی کردو رازی بوو‬ ‫کە سەربازانی ئەمریکا نەک تەنیا سوریا‬ ‫بەجێدەهێڵن بەڵکو ئەمریکا دژی جۆرێك‬ ‫لە داگیرکاری سوپای تورکیا نابێت بۆ ناو‬ ‫سوریا‪ .‬ئەمەش وای کرد هاوپەیمانەکانمان‬ ‫کە هاوشان لەگەڵ سەربازانی ئەمریکا‬ ‫تووشی ترسێکی مەزن بوون و نیگەرانن‬ ‫کە تورکیا هێرش دەکات و کۆمەڵکوژی‬ ‫ئەنجام بدات‪ .‬ئەو کات سەربازانی‬ ‫ئەمریکا کە رێک لە تەنیشتیانەوەن‬ ‫رێگەیان پێنادرێت بەهۆی فەرمانی‬ ‫فەرماندەی گشتی هێزەکانی ئەمریکا کە‬ ‫دەستێوەردان بکەن و بیانپارێزن‪.‬‬ ‫ئایا ئەمە خیانەتە؟ بێگومان‬ ‫خیانەتە‪ .‬من شەخسی بینیم کە فەرماندە‬ ‫شەریکە‬ ‫ئەمریکیەکان‬ ‫سەربازییە‬ ‫کوردەکانیان دڵنیا کردەوە کە لەگەڵیان‬ ‫دەبن و برای هاوسەنگەرن‪ .‬لە هەمان‬ ‫ئۆتۆمبێلی سەربازیدا بوون و پێکەوە‬ ‫جەنگان‪ .‬سەرکەوتنی گەورەیان هەبوو‬ ‫پێکەوە‪ .‬ئینجا ببیستی سەرۆک ترەمپ‬ ‫بڵێت سەربازەکانی ئەمریکا دەکشێنەوە‪.‬‬ ‫فەرموو تورکیا ئەو ناوچە داگیر بکە ئێمە‬ ‫رێگر نابین‪.‬‬

‫‪١٠‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫کاربەدەستانی سەربازی ئەمریکا‬ ‫پێمدەڵێن شەڕی دژ بە داعش بە‬ ‫هاوبەشی لەگەڵ کورد سەرکەوتوترین‬ ‫ئۆپەراسیۆنی هاوبەش بووە لە مێژوی‬ ‫هاوچەرخی ئەمریکادا‪ .‬لە ئێستا بە دواوە‬ ‫کێ ئامادە دەبێت ببێت بە هاوپەیمانی‬ ‫ئەمریکا؟‬

‫‪١٠‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫کوردەکان بەرەو بەرەکانی جەنگ‬ ‫دەڕۆن و نیگەرانی زۆر هەیە کە داعش‬ ‫لە کامپەکان لە باکوری سوریا ئەندامانی‬ ‫داعش و هەمیش خێزانەکانیان هەڵبێن‪.‬‬

‫‪١٠‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫لێرە لە باکوری سوریا تەنیا وشە‬ ‫لەسەر زاری هەمووان‪ :‬خیانەت‪ .‬ئێستا‬ ‫رێکخراوە ناحکومیەکان هۆشداری دەدەن‬ ‫لەوەی روو دەدات‪ .‬رێکخراوی منداڵپارێز‬ ‫هۆشداری دەدات لەسەر ئاوارەبوونی‬ ‫بەرفراوانی مندااڵن‪.‬‬

‫‪١٠‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫لێرە لە باکوری سوریا هێرشی تورکیا‬ ‫بە فراوانی بەڕێوە دەچێت‪ .‬هێزەکانی‬ ‫تورکیا و میلیشیاکان کە تورکیا‬ ‫پشتیوانیان دەکات چەندین گوندیان‬ ‫کۆنترۆڵ کردووە کە پێشتر لەژێر‬ ‫دەسەاڵتی کوردەکاندا بوون‪ .‬لەکاتێکدا‬ ‫هێزەکانی ئەمریکا لێرە کە هەزار سەرباز‬ ‫دەبن لە بنکەکانیاندان و بێدەسەاڵتن لە‬ ‫رێگری لە تورکیا و فەرمانیان پێدراوە‬ ‫یارمەتی هاوپەیمانەکانیان نەدەن‪ .‬ئەم‬ ‫بەیانیە هێزەکانی تورکیا دەچنە قواڵیی‬ ‫سوریا بە سەرباز لە زەمین و بۆمباران‬ ‫لە ئاسمانەوە بە فرۆکەی ئێف ‪.١٦‬‬ ‫ئۆپەراسیۆنەکە لەالیەن توکیاوە ناونراوە‬ ‫“کانی بەهار”‪ .‬پاش چەند رۆژ سەرۆک‬ ‫ترەمپ لە ناکاودا رازی بوو کە هێزەکانی‬ ‫ئەمریکا لە سنور بکشێنێتەوە‪ .‬سەرۆک‬ ‫بەرگری لە بڕیارەکەی کرد‪“ .‬ئێمە ئەم‬ ‫جەنگە بێکۆتاییانە واز لێدێنین و لەو‬ ‫واڵتە دەکشێینەوە‪ .‬دەبوو کەسێک ئەم‬ ‫بڕیارە بدات”‪ .‬زۆرێک لە بەرپرسانی‬ ‫ئێستاو پێشووی ئەمریکا ئەمە بە خیانەت‬ ‫ناوزەد دەکەن لە کوردەکان کە ژیانیان‬ ‫بەخشی لەگەڵ سەربازانی ئەمریکا لە‬ ‫شەڕی دژ بە داعش‪ .‬لینزی گراهام دەڵێت‬ ‫‪“ ،‬سەرۆک کۆتایی بە جەنگ نەهێناوە‪،‬‬ ‫جەنگێکی گەورەتری دروست کردووە‪.‬‬ ‫وەزیری دەرەوە مایک پۆمپیۆ رەتیکردەوە‬ ‫سەرۆک گڵۆپی سەوزی بۆ تورکیا‬

‫هەڵکردبێت‪ .‬تورکیا نیگەرانی ئاسایشی‬ ‫رەوای هەیە‪ .‬هەڕەشەیەکی تیرۆریستی‬ ‫هەیە لە باشوری واڵتەکەیانەوە‪”.‬‬ ‫بەرپرسانی کورد تورکیا تۆمەتبار‬ ‫دەکەن کە خەڵکی مەدەنی دەکات بە‬ ‫ئامانج کە خەڵک کوژراوە‪ .‬کوردەکان بە‬ ‫تایبەت لە میلیشیاکانی تورکیا دەترسن‬ ‫کە ئۆپەراسیۆنەکە دەبێتە هۆی پاکتاوی‬ ‫رەگەزی و تەنانەت کۆمەڵکوژی‪ .‬پالنی‬ ‫توکیا دروستکردنی ناوچەیەکە کە ناوی‬ ‫ناوە زۆنێکی سەالمەت بۆ نیشتەجێکردنی‬ ‫پەناهەندە عەرەبەکان لەو ناوچەی‬ ‫کە کوردەکان ناوچەیەکی ئۆتۆنۆمیان‬ ‫دروست کردووە‪ .‬مەترسیەکی دیکە‬ ‫لەگەڵ چوونی کوردەکان بۆ بەرەکانی‬ ‫جەنگ بۆ بەرگری کردن لە خۆیان دژ بە‬ ‫تورکیا چیدی ناتوانن بە باشی پاسەوانی‬ ‫ئەو کامپانە بکەن کە دەیان هەزار‬ ‫ئەندامی داعش‪ .‬هێزەکانی ئەمریکا دوو‬ ‫ئەندامی دیاری داعشیان وەرگرتووە کە‬ ‫بە بیتڵەکان ناسراون بەهۆی دایەلێکتی‬ ‫بەریتانیان‪ .‬تورکیا زۆر هەستیارە لە‬ ‫شێوازی باسکردنی ئەم ئۆپەراسیۆنە‪،‬‬ ‫سەرۆکی تورکیا ئەردۆگان هەڕەشە‬ ‫دەکات کە ئەگەر ناوبنرێت داگیرکردن ئەو‬ ‫کات تورکیا پەناهەندەکانی نیشتەجێی‬ ‫تورکیا دەنێرێتە ئەوروپا‪.‬‬

‫‪١٢‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫سەرەڕای ئیدانەکردنی فراوانی‬ ‫نێودەوڵەتی تورکیا بەردەوامە لە‬ ‫هێرش بۆ سەر هاوپەیمانانی ئەمریکا‪،‬‬ ‫کوردەکان لە سوریا بە بۆمب و هێرشی‬ ‫ئاسمانی‪ .‬ئەمڕۆ ئێمە چووینە ئەو گوندە‬ ‫کوردانەی لەبەردەم هێرشەکەدان‪ .‬لێرە‬ ‫لە بەرەی جەنگ زۆربەی ناوچەکە چۆڵە‪.‬‬ ‫کوردەکان هەوڵدەدەن خۆ بە دوور‬ ‫بگرن لەم رێگانەی ئاسانن بۆ بۆمباران‬ ‫کردن‪[ .‬دەنگی بۆمباران] لە پشتەوە‪ .‬لە‬ ‫پشتەوە‪ .‬لە پشتەوە [بۆ کامێرەمانەکە]‪.‬‬ ‫بۆمبارانی یەک دوای یەک لە تورکیاوە‬ ‫چەند مەترێک لە پشت ئێمەوە تەقیەوە‪.‬‬ ‫ئێمە رۆشتین و ئەم ئۆتۆمبێلەمان‬ ‫بینی دەسوتێت و پیاوێکی لە ناویدا‬ ‫بوو کوژراوە‪ .‬ئاسان تێبگەیت لەوەی‬ ‫بۆچی ‪ ١٠٠‬هەزار خەڵک ئەم ناوچەیان‬ ‫بەجێهێشتووە‪ .‬ژمارەشیان بە خێرایی‬ ‫زیاد دەکات‪ .‬ئێمە لەگەڵ خێزانێک‬ ‫رۆشتین کە بەبێ هیچ شتێک جگە لە‬ ‫ئەوەی لە دواوەی ئەم توێتایە‪ .‬دەڵێن‬ ‫نازانن بۆ کوێ دەچن تەنیا دەیانەوێت‬ ‫ناوچەی جەنگەکە بەجێبهێڵن‪ .‬دەلێن هەر‬ ‫سوێنێک باشترە لێرە‪ .‬زۆرینەی کوردەکان‬

‫دەچنە قوتابخانەکان بۆ خۆ دورخستنەوە‬ ‫لە بەرەکانی جەنگ‪ .‬هەموو ئەوانەی لەم‬ ‫قوتابخانە دەژین ئەمڕۆ گەیشتن‪ .‬ئەمەش‬ ‫کوردەکان دەڵێن ئامانجی هێرشەکەی‬ ‫تورکیایە بۆ دەرکردنی ئەوان لە‬ ‫خاکەکەیان و نیشتەجێکردنی پەناهەندە‬ ‫عەرەبەکان کە پشتیوانی تورکیا دەکەن‪.‬‬ ‫ئەم ژنە هاوار دەکات کە سەرۆک ترەمپ‬ ‫بەرپرسیارە لەو جینۆسایدەی روودەدات‪.‬‬ ‫بە هەڵکردنی گڵۆپی سەوز بۆ تورکیاو‬ ‫کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا‪ .‬سەرۆک‬ ‫ترەمپ دەڵێن ئەو گڵۆپی سەوزی‬ ‫هەڵنەکردووەو ئەمشەو هۆشداری دا بە‬ ‫تورکیا‪“ ،‬ئەگەر تورکیا کارێک بکات کە‬ ‫نابێت بیکەن‪ .‬ئێمە وەها ئابڵوقەیەک‬ ‫دەسەپێنین کە هاوشێوەیان کەم واڵت‬ ‫بینویەتی‪”.‬‬ ‫هەروەها مەترسیەکی دیکە هەیە‬ ‫ئەمشەو لەناو ئەم کامپانەی راگرتنی‬ ‫شەڕکەرانی داعش‪ ،‬کە دەیان هەزار‬ ‫زیندانی تێدایە‪ .‬ئەم ڤیدیۆ نوێیە هەوڵی‬ ‫هەڵهاتنە لە زیندانەکە کە کوردەکان‬ ‫رێگریان لێکرد‪ .‬بەاڵم هۆشداری‬ ‫دەدەن کە هەوڵی زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫بەهۆی کەمبونەوەی پاسەوان چونکە‬ ‫شەڕکەرانی کورد روودەکەنە بەرەکانی‬ ‫جەنگ‪ .‬ئەمشەو سەربازانی ئەمریکا لێرە‬ ‫لە مەترسیدان‪ .‬چەندین موشەکی تورکیا‬ ‫لە نزیک بنکەیەکی ئەمریکا تەقیەوە‪.‬‬ ‫هیچ ئەمریکیەک زیانی پێنەگەیشت‪.‬‬ ‫بەاڵم بۆ سەالمەتی کشانەوە‪.‬‬

‫‪١٢‬ی ‪١٠‬ی ‪٢٠١٩‬‬

‫روونە ئەمە خیانەتێکی زۆر خراپە‪.‬‬ ‫ئەمە پەڵەیەکی رەشە بە مێژووی‬ ‫ئەمریکاوە بە خیانەت کردن لە‬ ‫هاوپەیمانێک‪ .‬بەاڵم بەشی مەترسیدار‬ ‫ئەوەیە کە ئەمە تەنیا سەرەتایە‪.‬‬ ‫کوردەکان بە قوڵی نیگەرانن کە ئەمە‬ ‫تەنیا هەڵمەتێک نیە لەالیەن تورکیاوە دژ‬ ‫بە کوردەکان چونکە تورکەکان حەزیان‬ ‫بە چارەی کورد نیە و سزایان دەدەن‪ .‬ئەو‬ ‫کوردانەی ئێمە قسەمان لەگەڵ کردوون‬ ‫دەڵێن بە زووی رووبەڕووی هەڵمەتێکی‬ ‫جینۆساید دەبنەوە‪ ،‬هەڵمەتێکی پاکتاوی‬ ‫رەگەزی کە سەرۆک ترەمپ گڵۆپی سەوزی‬ ‫بۆ هەڵکرد‪ .‬فاکتەرێکی دیمۆگرافی هەیە‬ ‫کە زۆر گرنگە‪ .‬دوو ملیۆن کورد هەیە‬ ‫لێرە لە باکوری سوریا لەم شوێنەی‬ ‫منی لێم‪ .‬لەژێر پارێزگاری ئەمریکا لە‬ ‫چوار ساڵی رابردوودا لەگەڵ شەڕی دژ‬ ‫بە داعش دەوڵەتێکی بچوکیان دروست‬ ‫کردووە کە لە رادەبەدەر سەرکەوتوو‬

‫ئەمریکا لە خراپترین کاتدا سوریا‬ ‫بەجێ دەهێڵێت‪ .‬هاوکات لەگەڵ‬ ‫پێشڕەوی خێرای تورکیا‪ ،‬لە جەنگی دژ‬ ‫بەهاوپەیمانەکانی ئەمریکا‪ ،‬کوردەکانی‬ ‫سوریا‪ .‬پێشڕەوی تورکیا بە هاوکاری‬ ‫میلیشیا عەرەبییەکانە‪ .‬هەمان ئەوانەی‬ ‫شەوی ڕابردوو بینیمان لە تەنیشت ڕێگاوە‬ ‫کوردەکانیان گولەباران کرد‪ ،‬بەرپرسانی‬ ‫ئەمریکا دەڵێن‪ ،‬ئەمڕۆش میلیشیاکان‬ ‫بەشدارن و ئەندامی پێشووی قاعیدە و‬ ‫داعشیان تێدایە‪.‬‬ ‫وا دیارە تورکیا‪ ،‬هاوپەیمانێکی ناو‬ ‫ناتۆ‪ ،‬تیرۆرستان بەکاردەهێنێت لە‬ ‫هێرشکردنە سەر کورددا‪ ،‬کە چوار ساڵ‬ ‫لەگەڵ ئەمریکا دژ بە داعش جەنگان و لەو‬ ‫پرۆسیەدا دەوڵەتێکی بچووکی ناڕەسمیان‬ ‫بۆ خۆیان پێکەوەنا‪.‬‬ ‫ئێستا ئەو ناوچە ئۆتۆنۆمییەی‬ ‫کوردەکان پێی دەڵێن ڕۆژئاڤا لە‬ ‫داڕوخاندایە‪ .‬نزیکەی هەموو ئەو هەزار‬ ‫سەربازەی کە لە سوریان دەکشێنەوە‪ ،‬بە‬ ‫بێ پارێزگاری ئەمریکا دوو ملیۆن کورد‬ ‫دەترسن لەالیەن تورکیا و میلیشیاکانییەوە‬ ‫پاکتاوی ڕەگەزی بکرێن‪ ،‬هەروەها داعش‬ ‫سودی لەم ساتە فەوزاوییە وەرگرتووە‬ ‫بۆ خۆ ڕێکخستنەوە‪ .‬سەدان خێزانی‬ ‫ئەندامانی داعش ئەمڕۆ لە کەمپێکی ڕاگرتن‬ ‫هەڵهاتن‪ ،‬سەردانی زیندانێکمان کرد کە‬ ‫پڕکراوە لە پێنج هەزار زیندانی داعش‪.‬‬ ‫رۆژانە هەوڵی هەڵهاتن هەیە‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫زیندانەکە دەڵێت ئەگەر پێویست بکات‬ ‫پاسەوانەکان بچن بۆ شەڕ‪ ،‬دەرگای‬ ‫زیندانەکە قفڵدەکەن و دەڕۆن‪ ،‬سەرۆک‬ ‫ترەمپ لە جریوەیەکدا دەڵێت کوردەکان و‬ ‫تورکەکان سەدان ساڵە دەجەنگن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫واڵتێکی دیکە دەیەوێت بێت و پشتیوانی‬ ‫الیەنێکیان بکات با بیکەن‪ ،‬نیشانەیەکە‬ ‫کە سەرۆک ترەمپ دەستی لەم جەنگە‬ ‫و ئەو هاوپەیمانانەی ئەمریکا پشتی پێ‬ ‫بەستن بۆ شەڕی داعش شتووە‪.‬‬ ‫ئەمشەو لە ڕووی هێرشێکدا کە ناتوانن‬ ‫ڕێی پێبگرن‪ ،‬کوردەکانی سوریا‪ ،‬داوایان‬ ‫لە سەرۆکی سوریا بەشار ئەسەد کرد‪،‬‬ ‫کە هاوپەیمانی رووسیایە‪ ،‬هێزەکانی بە‬ ‫درێژایی سنور باڵوەپێبکات‪ ،‬ئەمە کۆتایی‬ ‫حکومڕانی خۆسەری کوردە‪ ،‬کە لە شەڕی‬ ‫شانبەشان لەگەڵ ئەمریکا بەدەستیان‬ ‫هێنا‪.‬‬ ‫بەرپرسێکی ئەمریکی پێی وتم ئەمە‬ ‫شکستی بەهاکانی ئەمریکایە‪ ،‬ژیانێکی‬ ‫دیکە دەبەخشێت بە داعش و یارمەتی‬ ‫رکابەرەکانی ئەمریکا دەدات‪.‬‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬زەمەن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪7‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫ترەمپ خیانەتی لە کورد کرد‬ ‫کوردان ئێوە لە بەرامبەردا چی دەکەن؟‬

‫دیلمان‌عەبدولقادر‪‌-‬واشنتۆن‬

‫بەڕێوەبەری پەیوەندییەکانی دەرەوەی‬ ‫پرۆژەی کوردستان لە واشنتۆن دی‬ ‫سی‬ ‫دەمانزانی ئەمە روودەدات‪ .‬دەمانزانی‬ ‫پشتیوانی ئەمریکا بۆ کورد بێکۆتایی‬ ‫نییە‪ .‬دەمانزانی تورکیا تاکالیەنانەش‬ ‫بێت هەنگاو دەنێت گەر پێویستی کرد‪.‬‬ ‫دەمانزانی کە رژێمی ئەسەدو ئێران‬ ‫بە وردی چاودێری رەوشەکە دەکەن‪.‬‬ ‫دەمانزانی روسیاش لە عەفرین خیانەتی‬ ‫لێ کردین‪ .‬کەواتە‪ ،‬هەڵەکە لە چیدا بوو؟‬ ‫من پێتان دەڵێم‪ .‬من بە چاوی خۆم‬ ‫شکستی دیپلۆماسی الیەنی کوردیم بینی‪.‬‬ ‫من لە نزیکەوە لە کۆنگرێسی ئەمریکا‬ ‫لەگەڵ ئەندامانی کۆنگرێس و ئەنجومەنی‬ ‫پیران و نوێنەران و ستافەکانیان کار‬ ‫دەکەم‪ .‬من لە نزیکەوە لەگەڵ بەرپرسانی‬ ‫رۆژئاوا لە واشنتن دی سی پێش‬

‫ئەوەی نوسینگە لە پایتەختی ئەمریکا‬ ‫بکەنەوە کارم کردووە‪ .‬من شاهیدی‬ ‫ئەوەم کە چۆن نوێنەرایەتی حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان چۆن دەست لە‬ ‫کەلەکە تەماشایان دەکرد کاتێک ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٨‬عەفرین داگیر کرا‪ .‬من وەفدی‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی کورد لە سوریا‬ ‫(ئەنەکەسە) بینی گەیشتنە واشنتۆن‬ ‫و لۆبیان بۆ تورکیا لەگەڵ کوردستان‬ ‫دەکەم و بێشەرمانە دژ بە خوشک و‬ ‫برا کوردەکانمان لە هێزەکانی سوریای‬ ‫دیموکرات (هەسەدە) دەکرد‪ .‬بینیم‬ ‫بەرپرسانی رۆژئاوا ژێر هەڵسەنگاندن‬ ‫بۆ هێزی لۆبی تورکیا لە واشنتن بکەن‪.‬‬ ‫من شاهیدی بە کەم زانین و پشتگوێ‬ ‫خستنی راوێژ بووم بۆ بەرەوپێشبردنی‬ ‫دۆزەکەیان پێشکەشیان دەکرا‪.‬‬ ‫سیاسەتی دەرەوە لەسەر بەرژەوەندی‬ ‫خود بنیاتنراوە‪ ،‬ئەمەش دروستە‬ ‫بەتایبەت لە سایەی ئەم ئیدارەی‬ ‫ئێستادا‪ .‬من ژمارەیەکی بێشومار وتارم‬ ‫لە میدیای ئەمریکیدا نووسیوە دەربارەی‬ ‫کوردو لە دیدی بەرژەوەندی نیشتمانی‬ ‫ئەمریکا‪.‬‬ ‫بەاڵم کورد‪ ،‬ئێمە پیویستە لەگەڵ‬ ‫خۆمان راستگۆبین ئەگەر دەمانەوێت‬ ‫دۆزی کورد بۆ پێش ببەین‪ .‬چۆن دەکرێت‬ ‫چاوەڕێ بین کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‬ ‫خیانەتمان لێ نەکات کاتێک ئێمەی کورد‬ ‫پشتیوانی یەک ناکەین کاتێك پیویستە؟‬ ‫چۆن دەتوانین داوا لە ئەمریکا بکەین‬ ‫پشتیوانمان بێت کاتێك کوردی خۆمان‬ ‫لەپشتەوە شمشێرمان لێ دەدەن؟‬ ‫من ژمارەیەکی بێشومار تێکەڵبوونم‬ ‫هەبووە لەگەڵ ئەمریکیەکان کە هەموو‬ ‫هەمان شتم پێ دەڵێن‪ :‬بۆچی ئێوەی‬

‫کورد وا ناکۆکن؟ چۆنە کوردێکی وەکو‬ ‫من‪ ،‬کە تەنیا پێشکەوتنی نەتەوەکەی‬ ‫دەوێت چۆن دەتوانم وەاڵم بدەمەوە بەبێ‬ ‫ئەوەی راستگۆ بم؟‬ ‫ترەمپ لە سەرەتاوە دەیویست‬ ‫کۆتایی بە جەنگ لە دەرەوە بهێنێت‪،‬‬ ‫خیانەت بێت یان نا‪ .‬ترەمپ ئەو بەڵێنەی‬ ‫بە دەنگدەرانی داوە دەباتە سەر‪ .‬ئەو‬ ‫لەکاتی ریفراندۆمە شکستخواردوو و‬ ‫نابەرپرسیارانەکە پشتیوانی کوردی‬ ‫نەکرد‪ ،‬ترەمپ کاتی کەوتنی کەرکوک‬ ‫پشتیوانی کوردی نەکرد‪ -‬ماڵە‬ ‫خۆشەویستەکەی من‪ -‬هەروەها لە رۆژئاوا‬ ‫کشایەوە‪ .‬هەموو ئەمانە چاوەڕوانکراو‬ ‫بوون بۆ هەر کەسێك کە تەرکیزی‬ ‫لەسەر روداوەکانی ناوچەکە هەبووبێت‬ ‫تێدەگەیشت‪.‬‬ ‫ئەمانە دەربڕینی سۆز نین بەڵکو‬ ‫راستی تاڵی ئەرزی واقعن‪ .‬ئەمە واقعی‬ ‫ئێمەیە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئێمەی کورد دەمانەوێت دۆزی‬ ‫خۆمان لە سەر شانۆی نێودەوڵەتی‬ ‫پێشبخەین‪ ،‬ئەگەر ئارەزوو دەکەین کە‬ ‫قسەمان بە جدی وەربگیرێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫خۆمان رێکبخەین و بەردەوام بین و‬ ‫پەیامی جێگرمان هەبێت‪.‬‬ ‫سیاسەتی ئێمە کرچ و کاڵە‪ .‬ئێمە‬ ‫شەڕکەری مەزنین بەاڵم بە سادەیی‬ ‫بوترێت وەک سیاسەتمەداری خراپین‪.‬‬ ‫با نموونەیەک بخەمە روو‪ .‬من‬ ‫لە چەندین بۆنەدا هانی بەرپرسانی‬ ‫رۆژئاوام دەدا کە وەفدێکی فەرمی‬ ‫هەسەدە بهێنن بۆ واشنتۆن لە جیاتی‬ ‫ئەنجومەنی دیموکراتی سوریا‪ .‬بۆچی؟‬ ‫بڕیار دروستکەرانی ئەمریکا‪ ،‬بەرپرسانی‬ ‫سەربازی‪ ،‬دیپلۆماتەکان‪ ،‬کەسانی ناو‬

‫ئهمجاره خۆر له رۆژئاواوه‬ ‫ههڵدێ‬

‫فه‌رهاد‌ئه‌مین‌‌پوور‬ ‫رۆژهەاڵتی‌کوردستان‬ ‫ئهو شهڕهی لهم رۆژانهدا له الیهن‬ ‫ئهردۆغانهوه سهپاوه بهسهر رۆژئاوادا‪،‬‬ ‫بهر له ههموو شتێک دهرخهری ئهو‬ ‫راستییهیه که رهوتی سیاسیی ئهو‬ ‫کێشهیهی له ناوچهکه و دونیادا به پرسی‬ ‫کورد دهناسرێ‪ ،‬بهردهوام روو له گهشهیه‬ ‫و خهریکی بڕینی ههندێک قۆناغی نوێ‬ ‫و جیاوازه و رۆژ لهگهڵ رۆژ گرینگایهتی‬ ‫زێدهگاڤ و دیارتر به خۆیهوه دهبینێت‬ ‫و ههستیارتر دهبێتهوه‪ .‬ئهگهر ئاوڕێکی‬ ‫کورت له رابوردوو بدهینهوه دهردهکهوێ‬ ‫که دوورترین رووداو له چهشنی ئهم پرسه‬ ‫دهگهڕێتهوه تهنیا بۆ دوو ساڵ لهمهوپێش‬ ‫که ئهویش بهڕێوهچوونی رێفراندۆمی‬ ‫سهربهخۆیی بوو له ههرێمی کوردستان‬ ‫و هێرشه ناڕهواکهی سوپا و حهشدی‬ ‫عێراقی بۆ سهر ههرێم‪ .‬بهر لهوهش به‬ ‫مهودایهکی زۆر کهمهوه سهرههڵدان و‬ ‫سهرکهوتنه گرینگ و خێراکهی ههدهپه‬ ‫و دروستبوونی بهرهیهکی نوێ له‬ ‫سیاسییهکانی کورد بوو له تورکیا که‬ ‫حکومهته فاشیستهکهی ئاکپارتی تووشی‬ ‫شوک کرد‪ .‬هاوکات لهگهڵ ئهمانه کورد‬ ‫له سووریا دوای ژیاندنهوه مێژووییهکهی‪،‬‬

‫به نوێنهرایهتی له الیهن زۆربهی‬ ‫واڵتانی دونیاوه شهڕێکی یهکالکهرهوهی‬ ‫لهگهڵ ئههریمهنی داعش دهکرد‪ .‬وهک‬ ‫دیاره کۆی زهمهنیی ئهم رووداوانه به‬ ‫ههموویانهوه کهمترن له ده ساڵ بۆیه‬ ‫حاشا لهم راستییه ناکرێت که کێشهی‬ ‫کورد چڕبوونهیهکی زهمهنیی سهیری به‬ ‫خۆیهوه بینیوه و ترپهکهی خێراتر بووه‬ ‫و خهرێکی تێپهڕاندنی قۆناغێکی مێژوویی‬ ‫چارهنووسسازه؛ قۆناغێک که وهک دیاره‬ ‫لهگهڵ کۆی مێژووی پێش خۆیدا جیاوازه‬ ‫و بهراورد ناکرێت‪.‬‬ ‫ئهگهر یهک سهده و نیوی رابوردوو‬ ‫وهکوو زهمهنێکی گونجاو و پڕاوپڕ بۆ‬ ‫دهرکهوتن و گهشهکردنی پرسی کورد‬ ‫له بهرچاو بگرین‪ ،‬له هیچ سهردهمێکی‬ ‫ئهم مێژووهدا‪ ،‬دهنگدانهوهی زهمهنیی‬ ‫و گرینگایهتی سیاسیی ئهم پرسه له‬ ‫ئاستی ناوچهیی و جیهانیدا به ئهندازهی‬ ‫ئهم چهند ساڵهی دوایی نهبووه‪ .‬ههر‬ ‫زایهڵهی لهڕادهبهدهر و گهشهی سیاسیی‬ ‫سهیری ئهم کێشهشه که ئهردوغانهکانی‬ ‫ناوچهکهی خستۆته خۆ تا به ههر‬ ‫شێوهیهک ههیه ئهم دهنگه بهرزه کپ‬ ‫بکهن و بهر به گهشهی روو له چارهسهری‬ ‫ههمیشهیی ئهم کێشهیه بگرن‪ .‬بهاڵم‬ ‫هێرشهکهی دهوڵهتی تورک به رێبهرایهتی‬ ‫ئاکپارتی بۆ سهر کوردهکانی رۆژئاوا‬ ‫جیا لهوهی دهسکهوتێکی درێژماوهی‬ ‫نابێ و پشتی پێنابهسترێ‪ ،‬له ئهنجامدا‬ ‫دژ به خۆیشی دهوهستێتهوه و دهبێته‬ ‫دهرفهتێک بۆ پهرهسهندنی زیاتری ئهم‬ ‫پرسه له ناوچهکه و جیهاندا‪ .‬رهنگه‬ ‫ئهردۆغان بتوانێت لهم شهڕهدا تۆزێک له‬ ‫بورکانی رق و نهفرهتی خۆی سهبارهت‬ ‫به جهنگاوهرهکانی رۆژئاوا کهم بکاتهوه‬ ‫که به شهڕێکی شاد و ژنانه‪ ،‬داعشه‬ ‫خۆشهویستهکانی ئهویان دهناردهوه بۆالی‬ ‫حۆریهکانی بهههشت و به پهلکه درێژ و‬ ‫رۆخساره خۆرهتاوییهکانیانهوه‪ ،‬خهونه‬ ‫شاردراوهکهی سۆڵتانیان بۆ دابینکردنی‬ ‫وردهوردهی یاساکانی ئیسالم له تورکیادا‬ ‫دهزڕاند‪ ،‬بهاڵم ئهستهمه شتێکی زیاتر‬ ‫لهمه بۆ درێژهدان به ژیانی سیاسی روو له‬ ‫کۆتایی خۆی دهستهبهر بکات‪.‬‬

‫راستییهکهی ئهوهیه که ئێسته کورد‬ ‫وهکوو رابوردوو لهباری سهربازییهوه‬ ‫بێدهسهاڵت و ههژار نییه و لهباری‬ ‫سیاسیشهوه ئهزموونی کاریگهر و بهرچاوی‬ ‫بووه و بهم هێرشانه ناتوێتهوه‪ .‬ههروهها‬ ‫پێوهندیی و واقیعی سیاسی و ئینسانی‬ ‫جیهانی ئهمڕۆش ئیزن به سیاسیگهلێکی‬ ‫نهخۆش و سهرلێشێواوی وهک ئهردوغان‬ ‫نادات تا پڕۆگرامه دژهمرۆییهکانی خۆیان‬ ‫تا کۆتایی ببهنه سهر‪ .‬کورد له رۆژئاوا له‬ ‫ده ساڵی رابوردوودا له باری سیاسیی و‬ ‫سهربازییهوه به قهبارهی ههموو مێژووی‬ ‫پڕ له رهنج و کپکراوی خۆی بااڵی کردووه‬ ‫و به هێزه‪ .‬بۆیه ئیتر ئهستهمه سهرکهوتن‬ ‫و بازدان به سهریدا‪ .‬ئهردۆغانهکان به‬ ‫ئاسانی ناتوانن عهرزه پیرۆزهکانی رۆژئاوا‬ ‫داگیر بکهن که بست به بستی به خوێنی‬ ‫ئهو گهریالنه ئاو دراوه که بهوپهڕی نهترسی‬ ‫و خۆبهخشییهوه‪ ،‬زۆحاکه خوێنمژهکانی‬ ‫داعشیان ههبا دهکرد و دهیانگهڕاندنهوه بۆ‬ ‫ناو خهرهنده تاریکهکانی مێژوو‪.‬‬ ‫تهنانهت ئهگهر بۆ ماوهیهکی کورتیش‬ ‫خاکی رۆژئاوا له کورد وهربگیرێتهوه‬ ‫و ببێت به جێگهی رمبازێنی سۆڵتانه‬ ‫شێتهکهی عوسمانی‪ ،‬یان به پێی ههندێک‬ ‫رێککهوتن و کایهی بۆگهنی سیاسی‬ ‫له نێوان دهوڵهته کورد چهوسێنهکانی‬ ‫ناوچهکه‪ ،‬بخرێتهوه سهر واڵته درۆیین و‬ ‫هڵۆڵهکهی بهشار ئهسهدی خوێنمژ‪ ،‬ئهمه‬ ‫شتێکی زۆر لهو هاوکێشه دیاره ناگوڕێ که‬ ‫ئهویش سهرههڵدانی کاراکتهرێکی سیاسی‬ ‫نوێ و بههێزه له ناوچهکهدا که چیتر‬ ‫نابێته کهرهسهی دهستی ئهو حکومهت و‬ ‫سیاسییه وههمی و توتالیتهرانهی که جگه‬ ‫له سهرکوت و سڕینهوهی جیاوازییهکان‪،‬‬ ‫خاوهنی هیچ هونهر و رابوردوویهک نین‪.‬‬ ‫خهونی داگیرکردنی رۆژئاوا پێکنایهت‬ ‫ههروهها که خهونی داگیر کردنی باشوور‬ ‫لهسهر دهستی حهشدییهکان و دوای‬ ‫بهڕێوهچوونی رێفراندۆمی سهربهخۆیی‬ ‫پێکنههات‪ .‬ئهم ههواڵنه له ئهنجامدا‬ ‫ناتوانن ئیرادهی بهرزی نهتهوهیهک بۆ‬ ‫وهرگرتنهوهی مێژوو و قهدهری خۆی الواز‬ ‫بکهن‪ .‬دڵنیابن ئهمجاره خۆر له رۆژئاواوه‬ ‫ههڵدێ‪.‬‬

‫سیاسەتی ئێمە‬ ‫کرچ و کاڵە‪ .‬ئێمە‬ ‫شەڕکەری مەزنین‬ ‫بەاڵم بە سادەیی‬ ‫بوترێت وەک‬ ‫سیاسەتمەداری‬ ‫خراپین‬ ‫کۆشکی سپی و دەزگاکانی راگەیاندنی لە‬ ‫ئەمریکا هەسەدە دەناسن نەک ئەنجومەنی‬ ‫دیموکراتی سوریا‪ .‬گفتوگۆیەک دەربارەی‬ ‫هێزەکانیبە سوریای‬ ‫کورد‪ ،‬ئەمریکا‬ ‫رۆژئاوا لە‬ ‫‘’شەریکەکانی‬ ‫کورد لە‬ ‫دیموکرات‪ ’’...‬دەست پێدەکات‪ .‬ژیری‬ ‫گشتی پێتدەڵێت هەسەدە بێنن تا‬ ‫تێکەڵی بڕیار دروستکەران بن بەاڵم ئەمە‬ ‫رێگری لێکرا‪.‬‬ ‫نەبوونی ستراتیژو وەبەرهێنان لە‬ ‫واشنتۆن فەوزای تەواوی رۆژئاوای‬ ‫لێکەوتەوە‪.‬‬ ‫ئێمەی کورد تێدەگەین کە هەرچی‬ ‫لە بەشێکی دیکەی کوردستان رووبدات‬ ‫کاریگەری لەسەر بەشەکانی دیکە هەیە‪.‬‬

‫هەروەها هەر بڕیارێک لە واشنتۆن‬ ‫بدرێت کاریگەری لەسەر خەڵکی ئێمە لە‬ ‫کوردستان دەبێت‪.‬‬ ‫لەپێناو رێگری لە کارەساتێکی دیکە‬ ‫بکرێت لە داهاتوودا من ئەم راسپاردانە‬ ‫دەخەمەڕوو‪:‬‬ ‫‪ -١‬نتۆن کە تەنیا سنوردار نەبێت‬ ‫بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان‪ .‬ئەوان‬ ‫شکستیان هێناوە‪.‬‬ ‫کوردەکان بەهێز بکەن تا‬ ‫‪-٢‬‬ ‫دەنگی ئێمە بگەیەنن بە واشنتۆن لەسەر‬ ‫بنەمای لێهاتوویی نەک حزبی و خیل‪.‬‬ ‫دەنگێکی یەکگرتوو بۆ هەموو‬ ‫‪-3‬‬ ‫نوێنەرایەتیەکان لە دەرەوە‪.‬‬ ‫هێڵی پەیوەندی کردنی‬ ‫‪-4‬‬ ‫شەفاف و کراوە لەنێوان نوێنەرایەتیەکانی‬ ‫لە هەر بەشێکی کوردستان بن‪.‬‬ ‫وەبەرهێنان لە لۆبیکردندا کە‬ ‫‪-5‬‬ ‫بەبێ ئەوە کورد هیچ دەنگێکی نابێت‪.‬‬ ‫ئەمانە وەکو گۆڕانکاری سادەو قابیلی‬ ‫جێبەجێکردن دێنە پێشچاو بەاڵم ئەنجام‬ ‫نادرێن و سەرکردایەتی کورد هەموو‬ ‫شتێک دەکات تا خۆی لێ بە دوور‬ ‫بگرێت‪.‬‬ ‫کورد نازانێت چی دەوێت‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫دەوێت‪ ،‬حکومەتی المەرکەزی دەوێت‬ ‫یان دەیانەوێت لەگەڵ دەوڵەتەکانی تێیدا‬ ‫دەژین بگەن بە ئاشتی‪ ،‬بەاڵم هەرچیەک‬ ‫بێت بەبێ پشتیوانی و وەبەرهێنانی‬ ‫پێویست ناکرێت‪.‬‬ ‫ئێمەی کورد شاگەشکەی بۆ‬ ‫پیشاندانی پشتیوانی بۆ رۆژئاوا کاتێک‬ ‫تورکیا گەلی ئێمە بۆمباران دەکات بەاڵم‬ ‫شکستمان خوارد لەسەر شانۆی سیاسی‬ ‫رێگری لێ بکەین‪.‬‬ ‫شکستمان هێنا گوێ لەو کەسانە‬

‫بگرین کە باشترین نیەتیان هەیە بۆ‬ ‫بەرەوپێشبردنی دۆزی نەتەوەکەمان‪،‬‬ ‫هەڵمەت لە دوا ساتەکاندا گۆڕانکاری لە‬ ‫سیاسەتدا ناکات کە چەند هەفتە یان‬ ‫مانگ لەمەوبەر بڕیاری لەسەر دراوە‪.‬‬ ‫کورد دەبێت تێبگات کە دۆخی وا‬ ‫قابیلی رێگری لێکردنە بەاڵم بەهۆی‬ ‫پێگەمان وەک ئەکتەرێکی نادەوڵەتی‬ ‫فشاری ئێجگار زیاترمان لەسەرە وەک‬ ‫چۆن لەسەر رۆژئاوا هەبوو‪ .‬بەاڵم کورد‬ ‫ئەمریکای لە دەست نەداوە‪ .‬خەڵکی‬ ‫ئەمریکا دڵتەنگن و شەرمەزارن و داخی‬ ‫زۆرو پشتیوانی زۆر بۆ کورد پێشان دەدەن‬ ‫بەهۆی بڕیارەکەی ترەمپەوەو جیهان‬ ‫ئامادەیە بۆ کوردستانێکی سەربەخۆ ئەو‬ ‫کاتەی کورد خۆیان ئامادەبن‪.‬‬ ‫ناتوانین داوای دەوڵەت بکەین بەبێ‬ ‫دامەزراوەی شەفاف‪ .‬ناتوانین داوای‬ ‫دەوڵەت بکەین بەبێ پشتیوانی سیاسی‬ ‫یەکدی کاتێک پێویستە‪ .‬ناتوانین داوای‬ ‫دەوڵەت بکەین کاتێک ستراتیژی پێنج‪،‬‬ ‫دە‪ ،‬پازدە یان بیست ساڵمان نیە‪.‬‬ ‫ناتوانین داوای دەوڵەت بکەین کاتێک‬ ‫تەنیا کاردانەوەمان هەیە بۆ زلهێزەکانی‬ ‫ناوچەکە‪.‬‬ ‫من ئومێدی مەزنم بە خەڵک هەیە‪.‬‬ ‫من بەردەوام دەبن لە پەروەردەکردنی‬ ‫ئەمریکیەکان لەسەر نەهامەتیەکانی‬ ‫کورد‪ .‬من هەوڵ دەدەم بۆ دروستبوونی‬ ‫سیاسەتێکی کوردی‪ -‬ئەمریکی لە‬ ‫بەرژەوەندی کورد تاکو خیانەتێکی دیکە‬ ‫هەرگیز روونەدات بەاڵم ئەوە ئەستەم‬ ‫دەبێت ئەگەر یەکدەست نەبین‪.‬‬ ‫کەواتە‪ ،‬ئەی کوردان‪ ،‬من لێتان‬ ‫دەپرسم‪ :‬رۆژئاوا خیانەتی لێکراوە‪ .‬ئێوە‬ ‫لە بەرامبەردا چی دەکەن؟‬

‫هێرشی تورکیا بۆ رۆژئاوا و‬ ‫هەڵوێستی ناشەفافی ئێران‬

‫د‪‌.‬خالید‌توکلی‬ ‫رۆژهەاڵتی‌کوردستان‬ ‫هێرشی لەشکەری تورکیا بۆ سەر‬ ‫رۆژئاوا کێشەی سووریای ئالۆزتر و‬ ‫رێگەی دەرچوون و دەربازبوونی لەو‬ ‫قەیرانەی دژوارتر کردوە‪ .‬ئەگەرچی تورکیا‬ ‫گەرەکیەتی ئەم هێرشە سەربازییە وەکوو‬ ‫کێشەیەکی ناوخۆیی ئەم وێنا بکا و بیکا بە‬ ‫دژایەتی لە گەڵ تێرۆر بۆ ئەوەی شەرعییەت‬ ‫ببەخشێ بە لەشکەرکێشییەکەی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کاردانەوەی نەرێنی یەکجار زۆری بووە لە‬ ‫ئاستی دوونیادا و زۆر واڵت‪ ،‬کەسایەتی و‬ ‫دامەزراوەی سیاسی جیهانی بە نیسبەتی‬ ‫ئەم رووداوەوە هەڵوێستییان بووە‪ .‬ئێران‬ ‫یەکێک لەو واڵتانە بووە کە هەر لە‬ ‫یەکەمین ڕۆژی ئەم هێرشە لە سەر خەت‬ ‫بووە و وەزیری دەرەوە و سەرۆککۆمار‬ ‫لەوبارەوە قسەیان کردوە‪.‬‬ ‫ئێران ئەو جۆرەی کە چاوەڕوانی‬ ‫لێئەکرا هەتاکوو ئێستا هەڵوێستێکی‬ ‫شەفافی نەبووە بە نیسبەتی ئەم کێشەیە‪.‬‬ ‫ئەمە چەند هۆکاری هەیە‪:‬‬ ‫ بە هۆی سزا و گەمارۆی ئابووری‬‫ئەمریکا لە سەر ئێران‪ ،‬ئەم واڵتە بە‬ ‫تایبەت لە باری ئابوورییەوە تووشی‬ ‫قەیرانێکی سەخت بووە‪ ،‬بەشیکی زۆر لە‬

‫نەوتەکەی ناتوانێ بفرۆشێ و بەهای پووڵی‬ ‫ئێرانی بەڕێژەیەکی بەرچاو دابەزیوە‪ .‬ئێران‬ ‫لە چەند الیەنەوە پێویستی بە تورکیا‬ ‫هەیە‪ :‬بۆ کەمکردنەوەی کاریگەری سزاکان‬ ‫لە سەر ئابوورییەکەی‪ ،‬تورکیا ئەتوانێ‬ ‫یارمەتیدەرێکی باش بێ بۆ ئێران‪ .‬تورکیا‬ ‫هەم مشتەری گاز و نەوتە و هەمیش بۆ‬ ‫هەناردە کردنی نەوت‪ ،‬زۆر کاری لە دەس‬ ‫دێ‪ .‬لە هەمان کاتدا ئێران بۆ الوازکردنی‬ ‫دەسەاڵت و نفوزی عەرەبستان و ئیماڕات‬ ‫لە ناوچەدا‪ ،‬پێویستی بە تورکیایە‪ .‬ئێستا‬ ‫تورکیا و قەتەر هاوپەیمانییان هەیە دژ بە‬ ‫عەرەبستان‪ ،‬بەحرەین و ئیماڕاتی عەرەبی‪.‬‬ ‫ئەم واڵتانە هاندەری سەرەکیین بۆ ئەوەی‬ ‫ئەمریکا هێرش بکاتە سەر ئێران و سزا و‬ ‫گەمارۆ ئابوورییەکان بۆ شکەستپێهێنانی‬ ‫ئێران بە تەواو نازانن‪.‬‬ ‫ سەرەڕای پێویستی ئێران بە تورکیا‬‫لە هەمان کاتیشدا جیاوازی بەرژەوەند‬ ‫و رکابەرییەکی فراوان و قووڵیان هەیە‬ ‫لە سەر کێشەی ئێستای سوریا و‬ ‫ئایەندەی ئەو واڵتە‪ .‬ئێران بە باشی‬ ‫ئەزانێ‪ ،‬ئیسالمی سیاسی ئەردۆگان لە‬ ‫گەڵ ئیسالمی سیاسی ئێران جیاوازی‬ ‫بنچینەییان هەیە و هەردووکیان بەدوای‬ ‫بەدەسهێنانی هێژموونین لە ناو واڵتانی‬ ‫ئیسالمی‪ .‬ئەردۆگان بۆ گەیشتن بەم‬ ‫ئامانجە پێویستی بەوەیە کە لە سوریا‬ ‫کەسانێک دەسەاڵت بگرنە دەست‪ ،‬هەمان‬ ‫خوێندنەوەیان ببێ لە ئیسالمی سیاسی‬ ‫کە حیزبی داد و گەشەسەندن باوەڕی‬ ‫پێیەتی‪ .‬ئێران ناتوانێ ئەمە قەبووڵ کا‬ ‫و دیارە ڕێگا چۆڵ ناکا بۆ تورکیا کە بە‬ ‫ئامانجەکانی بگا‪.‬‬ ‫ دەسەاڵتدارنی سوریا جیا لەوە‬‫کە لە باری سیاسییەوە لە گەڵ ئێران‬ ‫تەبان لە باری ئاینییشەوە پەیڕەوی‬ ‫یەک ئاینن‪ .‬دیارە لە مەزهەبی شیعە و‬ ‫لە باری شەرعییەوە ئەمە قەبووڵ ناکرێ‬ ‫کەسانی سەر بە دین یان مەزهەبیتر ببن‬ ‫بە حاکمی واڵتێک کە خەڵکەکەی شیعەن‬ ‫و دەسەاڵتیان بە دەستەوە بێ‪.‬‬ ‫ ئێران پەیوندییەکی لە مێژینەی لە‬‫گەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان هەیە‪.‬‬ ‫ئەم حیزبە دەوری سەرەکی هەیە لە‬

‫مەهارکردنی تورکیا لە ناوچەدا بۆیە هەم‬ ‫ئێران و هەم سوریا و لەوانەیە رووسیاش‬ ‫نەیانهەوێ تەواوی پردی پەیوەندییەکانییان‬ ‫لە گەڵ ئەم حیزبە بڕووخێنن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫هەمان کاتیشدا‪ ،‬بەهێزبوونی ئەم پارتە‬ ‫لە بەرژەوەندی خۆیان نابینن و وەکوو‬ ‫مەترسییەک تماشای ئەکەن‪ .‬لە گەڵ‬ ‫ئەمانەیشا بەدوای ئەوەدا ئەگەڕێن کە لەم‬ ‫هەلە کەڵک وەرگرن و ئەگەر بکرێ کورد‬ ‫لە حکوومەتی بەشارئەسەد نزیک کەنەوە‬ ‫و کارێک بکرێ کە کوردەکان بۆ بەرگری لە‬ ‫خۆیان پەنا بەرن بۆ حکوومەتی ناوەندی‪.‬‬ ‫ ئەم قەیرانە تەنیا پارتی کرێکارانی‬‫کوردستان و کوردی پێ الواز نابێ‪،‬‬ ‫تورکیاش تووشی گیروگرفتی چەتوون‬ ‫ئەبێ‪ .‬هەر ئێستا یەکێتی ئەورووپا و‬ ‫بەشێکی زۆر لە واڵتانی عەرەبی و تەنانەت‬ ‫ئەمریکاش‪ ،‬تورکیا وەکوو مەترسییەک‬ ‫سەیر دەکەن و لەوانەیە سزای ئابووری‬ ‫بەسەردا بسەپێنن و لەوە زیاتر چەکی‬ ‫پێنەفرۆشن‪.‬‬ ‫ئەم تێبیینییانە هۆکاری سەرەکیین‬ ‫بۆ ئەوەی هەتا ئێستا‪ ،‬دەسەاڵتدارانی‬ ‫ئێران‪ ،‬هەڵوێستێکی روون و شەفافییان‬ ‫سەبارەت بە هێرشی سەربازی بۆ سەر‬ ‫سوریا و کورد نەبووە‪ .‬رووحانی باس لەوە‬ ‫ئەکا کە تێئەگا لە کەڵکەڵە ئەمنییەکانی‬ ‫تورکیا بەاڵم شەڕ بە رێگاچارە نازانێ‪.‬‬ ‫وەزیری دەرەوەی ئێرانیش هەمان‬ ‫هەڵوێست دووپات ئەکاتەوە و ئامادەیی‬ ‫خۆیان دەرئەبڕن بۆ ناوجێی کردنی نێوان‬ ‫کورد و تورک‪ .‬شتێکی سەرنجڕاکێش لە‬ ‫میانەی ئەم هەڵوێست و قەیرانەدا ئەوەیە‬ ‫کە فەرماندە سەربازییەکانی ئێران هەتا‬ ‫ئێستا هیچ هەڵوێستێکیان بە نیسبەتی‬ ‫ئەم کێشەوە نەبووە و تەنیا حکوومەت‬ ‫لەو بارەوە هەڵوێستی لە خۆی نیشان‬ ‫داوە‪ .‬دیارە بەرپرسایەتی سەرەکی‬ ‫چۆنیەتی هەڵوێستی ئێران بە دەس‬ ‫حکوومەت نیە و سوپای پاسداران لەم‬ ‫باسەدا قسەی ئاخر ئەکا‪ .‬جا بۆچی سپا‬ ‫هەتا ئێستا بێدەنگی هەڵبژاردوە ئەمە‬ ‫جێگای بیرکردنەوە و تێڕامانی هەیە‬ ‫و شەفافیەتی هەڵوێستی ئێران کەم‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫بڕیاری کشانەوەی دۆناڵد ترەمپ و‬ ‫هەفتەیەکی پڕ لە سەرلێشێواوی‬ ‫زەمەن‪-‬تایبەت‬

‫پوختە‬

‫رۆژی یەك شەممە‪٦ ،‬ی ‪١٠‬ی ‪،٢٠١٩‬‬ ‫دۆناڵد ترەمپ‪ ،‬سەرۆکی ئەمریکا‪ ،‬پاش‬ ‫پەیوەندییەکی تەلەفونی لەگەڵ رەجەب‬ ‫تەیب ئەردۆگان‪ ،‬بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی‬ ‫ئەمریکای لەسەر سنور سوریا‪-‬تورکیا بە‬ ‫شێوەیەکی لە ناکاو دەرکرد‪ .‬ئەم بڕیارە بۆ‬ ‫وەزارەتی بەرگری و دەرەوە و کۆنگرێسی‬ ‫ئەمریکا کوتوپڕ بو و کاردانەوەی گەورەی‬ ‫بە دوای خۆیدا هێنا‪ .‬ئەگەر بڕیارەکە بۆ‬ ‫دامەزراوەکانی ئەمریکا جێگەی سەرسوڕمان‬ ‫بوو بێت بۆ کورد شۆکێکی گەورە بوو‪ .‬لە‬ ‫ماوەی چەند سەعاتێکدا ئەم بڕیارە بە “پشت‬ ‫کردن لە کورد”‪ ،‬و “خیانەت لە کورد”‪ ،‬و‬

‫لینزی گرام‬ ‫“شمشێر وەشاندن لە کورد لە پشتەوە” باش‬ ‫کرا‪ .‬رۆژانی دوای ئەم بڕیارە هەفتەیەکی پڕ‬ ‫لە لێدوانی دژ بە یەک و هەڕەشە لە تورکیا و‬ ‫جەخت کردنەوە لە کشانەوە و گلەیی کردن‬ ‫لە کورد لە دووەم جەنگی جیهانی لەگەڵ‬ ‫ئەمریکا نەجەنگاوە و راسپاردنی بەرپرسانی‬ ‫وەزارەتی دەرەوە بوو بۆ ناوبژیوانی لە نێوان‬ ‫تورکیا و کورد‪ .‬کورت و کرمانج‪ ،‬هەفتەیەکی‬ ‫پڕ لە سەرلێشێواوی بوو‪.‬‬

‫سیاسەتی دەرەوە‬ ‫لە ڕێگەی جریوەوە‬ ‫سەیرترین تایبەتمەندی سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمریکا‪ ،‬کە جێگەی نیگەرانی‬ ‫بڕیاردەرانی وەزارەتی بەرگری و دەرەوە و‬ ‫کۆنگرێسی ئەمریکایە‪ ،‬ئەوەیە کە بڕیار لە‬ ‫رێگەی جریوەوە رادەگەیەنرێت‪ .‬زۆربەی جار‬ ‫ترەمپ هیچ پرس و راوێژی دامەزراوەیەکی‬ ‫دیکە ناکات و پشت بە زانیاری دەزگا‬ ‫هەواڵگرییەکان نابەستێت و بڕیارەکانی‬ ‫بەبێ راوێژ لەگەڵ هاوپەیمانانی ئەمریکا‬ ‫دەدات‪ .‬ئەمە یەکەمجار نەبوو کە پاش‬ ‫پەیوەندییەکی تەلەفونی ترەمپ بڕیاری‬ ‫کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژئاوای‬ ‫کوردستان بدات‪ .‬یەکەمجار لە کانوونی‬ ‫یەکەمی ‪ ٢٠١٨‬ئەم بڕیارەی راگەیاند‪ .‬دیسان‬ ‫پاش پەیوەندییەکی تەلەفونی لەگەڵ رەجەب‬ ‫تەیب ئەردۆگان‪ ،‬سەرۆکی تورکیا‪ .‬ئەو کات‬ ‫جەیمس ماتیس‪ ،‬وەزیری بەرگری و برێت‬ ‫مەکگۆرک‪ ،‬نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا‬ ‫بۆ هاوپەیمانی شەڕی دژ بە داعش لە ئیدارەی‬ ‫ئۆباما و دواتر لە ئیدارەی ترەمپ دەستیان‬ ‫لەکار کێشایەوە‪ .‬پاش نیگەرانی کۆنگرێس‬ ‫و وەزارەتی بەرگری و هاوپەیمانانی ئەمریکا‬ ‫وەک ئیسرائیل و سعودیە بەهۆی ئەوەی‬ ‫ئەم بڕیارە بە قازانجی ئێران و روسیا و‬ ‫رژێمی ئەسەد دەبێت‪ ،‬ترەمپ لە بڕیارەکەی‬ ‫پاشگەز بووەوە‪ .‬سەیر ئەوەیە ئەمریکا لە‬ ‫ئیدارەی ئۆباما ئامادە نەبوو کورد پڕچەک‬ ‫بکات و ترەمپ بوو ئەم بڕیارەی دەرکرد‬ ‫بەبێ گوێدانە هەستیاریی و ناڕەزاییەتیەکانی‬ ‫تورکیا‪.‬‬ ‫لە ئەمریکا و لە هەموو ئیدارەکانی چەند‬ ‫دەیەی رابردوودا بڕیاردان بەشێوەیەکی وردو‬ ‫پرۆسەو هەڵسەنگاندنی بژاردەکان بووە‪.‬‬ ‫هەمیشە بە راوێژ بووە‪ .‬دەزگای تایبەت‬ ‫بەم پررۆسە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەی‬ ‫ئەمریکایە کە جێگەی سەرەکی بڕیاردانە‬ ‫لەسەر پرسی تایبەت بە ئاسایشی نەتەوەیی‬ ‫و سیاسەتی دەرەوە بە راوێژ لەگەڵ ئەندامانی‬ ‫کابینەو راوێژکارە بااڵکانی‪ .‬ئەم دەزگایە لە‬ ‫سەردەمی ترومان لە ساڵی ‪ ١٩٤٧‬دروستکرا‬ ‫بۆ راوێژو یارمەتی سەرۆک لە بڕیارداندا‪ .‬ئەم‬ ‫دەزگایە ئەندامەکانی پێكدێن لە‪ :‬جێگری‬ ‫سەرۆک‪ ،‬وەزیری دەرەوە‪ ،‬وەزیری خەزێنە‪،‬‬ ‫وەزیری بەرگری‪ ،‬یاریدەدەری سەرۆک بۆ‬ ‫کاورباری ئاسایشی نەتەوەیی‪ ،‬سەرۆک‬ ‫ئەرکانی سوپای ئەمریکا‪ ،‬بەڕێوەبەری‬

‫درێژخایەن لە ناوچەکەدا‪ .‬من هانی کۆشکی‬ ‫سپی دەدەم کە بڕیارەکەی پێچەوانە‬ ‫بکاتەوە‪ ”.‬هەمان رۆژ لە جریوەیەکی دیکەدا‬ ‫نوسی‪“ ،‬کوردەکانی سوریا هاوشانی ئێمە‬ ‫وەستان لە شەڕی دژ بە داعش ئەو کاتەوەی‬ ‫تورکیا نەیکرد‪ .‬بڕیاری ترەمپ بە خیانەت‬ ‫کردن لێیان بێویژدانیە‪ .‬کۆنگرێس دەبێت‬ ‫بە ئاشکرا نیشانی بدات کە تورکیا باجێکی‬ ‫گەورە دەدات ئەگەر هێرش بکەنە سەر‬ ‫کوردەکانی سوریا‪ ”.‬چەند جاری دیکە ئەم‬ ‫سیناتۆرە جەختی کردەوە لە تورکیا دەبێت‬ ‫باجی گەورە بدات و بڕیارەکەی ترەمپی بە‬ ‫خیانەت لە کورد لەقەڵەمداو ئەوەی کورد‬ ‫رۆڵی سەرەکی هەبوو لە شکست هێنان بە‬ ‫داعش‪.‬‬ ‫کاردانەوەی توندی ئەم دوو سیناتۆرە‬ ‫دیارە لە هەردوو پارتی کۆماری و‬

‫هەواڵگری نیشتیمانی و بەگوێرەی پرسەکان‬ ‫بەرپرسانی دیکەی بااڵ بنگهێشت دەکرێن بۆ‬ ‫کۆبونەوەی ئەم ئەنجومەنە‪ .‬بەاڵم لە ئیدارەی‬ ‫ترەمپدا سیاسەت لە رێگەی جریوەوە‬ ‫رادەگەیەنرێت و ئینجا دامەزراوەکان دەبێت‬ ‫رێگەیەک بدۆزنەوە بۆ جێبەجێ کردنی‬ ‫فەرمانەکانی سەرۆک‪.‬‬

‫بڕیاری کشانەوەی‬ ‫سەربازانی ئەمریکا لەسەر‬ ‫سنوری سوریا ‪-‬تورکیا‬

‫بڕیاری ئەمجارەی ترەمپ نەک کشانەوەی‬ ‫سەربازانی ئەمریکا بوو لەسەر سنوری‬ ‫سوریا ‪-‬تورکیا بەڵکو گڵۆپی سەوز بوو‬ ‫بۆ داگیرکاری تورکیا لە باکوری رۆژهەاڵتی‬ ‫سوریا‪ .‬ترەمپ لە تویتەکەیدا نوسی‪“ ،‬تورکیا‬ ‫بە زووی پالنی لە مێژینەی بۆ ئۆپەراسیۆن‬

‫کریس ڤان هۆڵن‬ ‫لە باکوری سوریا جێبەجێ دەکات‪ .‬هێزە‬ ‫سەربازییەکانی واڵتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا‬ ‫نە پشتیوان نە بەشداری ئۆپەراسیۆنەکە‬ ‫نابن پاش ئەوەی شكست بە خەالفەت هێنرا‬ ‫چیدی لە ناوچە نزیکەکە نابن‪”.‬‬ ‫پاش چەند سەعاتێك سکرتێری‬ ‫رۆژنامەوانی کۆشکی سپی راگەیەندراوێکی‬ ‫باڵوکردەوە کە بە رۆشنی گڵۆپی سەوز‬ ‫هەڵدەکات بۆ ئەوەی سوپای تورکیا‬ ‫رۆژئاوای کوردستان داگیر بکات‪ .‬ئەمە دەقی‬ ‫راگەیەندراوەکەیە‪:‬‬

‫کۆشکی سپی‬ ‫راگەیەندراوێك لە سکرتێری‬ ‫رۆژنامەوانیەوە‬ ‫‪٦‬ی ئۆکتۆبەری ‪٢٠١٩‬‬ ‫ئەمڕۆ‪ ،‬سەرۆك دۆناڵد جەی ترەمپ‪،‬‬ ‫بە تەلەفون قسەی لەگەڵ رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆگان سەرۆکی تورکیا کرد‪ .‬تورکیا‬ ‫بە زوویی ئەو ئۆپەراسیۆنەی ماوەیەکی‬ ‫زۆرە پالنی بۆ داناوە جێبەجێ دەکات بۆ‬ ‫چوونە باکووری سوریا‪ .‬هێزە سەربازییەکانی‬ ‫ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پشتیوانی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەکە نابن و بەشدار نابن تێیدا‪،‬‬ ‫هەروەها هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا‪ ،‬پاش‬ ‫شکستهێنان بە خەالفەتی جوگرافی داعش‪،‬‬ ‫چیدی لەو ناوچە نزیکەدا نابن‪.‬‬ ‫حکومەتی ویالیەتە یەکگرتووەکان‬ ‫فشاری خستوەتە سەر فەرەنسا‪ ،‬ئەڵمانیاو‬ ‫واڵتانی دیکەی ئەوروپا‪ ،‬کە ژمارەیەکی‬ ‫زۆر لە ئەندامانی داعش کە دەستگیرکراون‬ ‫خەڵکی ئەو واڵتانەن‪ ،‬کە وەریان بگرنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوان ئەو شەڕکەرانەیان ناوێ و‬ ‫ئەو داوایەیان رەتکردۆتەوە‪ .‬ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا چیدی رایان ناگرێت‬ ‫کە چەندین ساڵی دەوێت و خەرجیەکی‬ ‫مەزنی هاواڵتیانی باجدەری ئەمریکای‬

‫ترەمپ راوێژی‬ ‫ژەنراڵەکان و دەزگاکانی‬ ‫هەواڵگری پشتگوێ‬ ‫دەخات و لە جیاتی‬ ‫ئەوە گوێ لە راوێژی‬ ‫تاغوتێکی وەکو‬ ‫ئەردۆگان دەگرێت‬

‫چەک شومەر‬ ‫دەوێت‪ .‬ئێستا ئیتر تورکیا بەرپرسیار‬ ‫دەبێت بۆ شەڕکەرانی دەستگیرکراوی داعش‬ ‫لە ناوچەکەدا لە دوو ساڵی رابردوودا پاش‬ ‫شکستهێنان بە خەالفەتی جوگرافی داعش‬ ‫لەالیەن ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە‪.‬‬

‫لێدوانە دژبەیەکەکانی‬ ‫دۆناڵد ترەمپ‬ ‫رۆژی دووشەممە‪٧ ،‬ی ‪١٠‬ی ‪ ،٢٠١٩‬دیسان‬ ‫دۆناڵد ترەمپ لە جریوەیەکدا رایگەیاند‬ ‫کە ئەمریکا تەنیا لەو شوێنە شەڕ دەکات‬ ‫کە بە قازانجیەتی و هەمیشە شەڕ دەکات‬ ‫بۆ بردنەوە‪ .‬بەاڵم لەگەڵ بەرزبوونەوەی‬ ‫دەنگی ناڕەزایەتی بەرامبەر بە بڕیارەکەی‬ ‫لە هەموو ئاستەکانی حکومەت و کۆنگرێس‬ ‫و دەزگاکانی راگەیاندن‪ ،‬هەر هەمان رۆژ‬ ‫هەڕەشەی وێران کردنی ئابوری تورکیای‬ ‫کرد ئەگەر هاتوو تورکیا لەم جەنگەدا شتێک‬ ‫بکات کە ترەمپ خۆی بە “سنوربەدەر”ی‬ ‫بزانێت‪.‬‬ ‫رۆژی سێ شەممە‪٨ ،‬ی ‪١٠‬ی ‪ ،٢٠١٩‬بە‬ ‫شان و باڵی تورکیای هەڵ دەدا کە بازرگانی‬ ‫و لەهەمان کاتدا دڵنیایی دەدا بە کورد‬ ‫کە ئەمریکا پشتی تێ نەکردوون سەرەڕای‬ ‫ئەوەی هێرشی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوای‬ ‫کوردستان دەستی پێکرد بوو‪.‬‬ ‫رۆژی چوار شەممە‪٩ ،‬ی ‪١٠‬ی ‪،٢٠١٩‬‬ ‫باسی ئەوەی کرد کە ئۆپەراسیۆنەکەی‬ ‫تورکیا زۆر مرۆڤانە دەبێت! ئەگەر نا تورکیا‬ ‫باجێکی زۆر گەورەی ئابوری دەدات‪.‬‬ ‫رۆژی پێنج شەممە‪١٠ ،‬ی ‪١٠‬ی ‪،٢٠١٩‬‬ ‫لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا خۆی بە دوور‬ ‫گرت لە کوردو ئاماژەی بەوە کرد کە کورد‬ ‫شەڕ بۆ خاکی خۆیان دەکەن و لە دووەم‬ ‫جەنگی جیهانی و لە شەڕی نۆرماندی دژ‬ ‫بە ئەڵمانیاکان کورد لەگەڵ ئەمریکا شەڕی‬ ‫نەکردووە‪ .‬دەبێت بگوترێت بەڵگەی زۆر‬ ‫خراونەتە روو کە کورد بەشداری دووەم‬ ‫جەنگی جیهانی کردووە لە شانی ئەمریکاو‬ ‫بەریتانیا و هاوپەیمانان و لە عێراق و‬ ‫شەڕی ئەو هێزانەیان کرد کە نزیک بوون‬ ‫لە نازییەکان‪.‬‬ ‫هەمان رۆژ لە جریوەیەکی دیکەدا ترەمپ‬ ‫باسی ئەوەی کرد کە ئەمریکا سێ بژاردەی‬ ‫لەبەردەمدایە پەیوەست بە هێرشەکەی‬ ‫تورکیا کە ئەوانیش بریتین لە ناردنی هەزاران‬ ‫سەرباز‪ ،‬لێدانی تورکیا بە سزای ئابوری زۆر‬ ‫قورس یان ناوبژیوانی کردن بۆ رێکەوتن‬ ‫لەنێوان تورکیا و کوردەکان‪ .‬زۆری نەخایاند‬ ‫دیپلۆماتکارانی وەزارەتی دەرەوە رایانگەیاند‬ ‫کە ترەمپ رایسپاردوون کە نێوەندگیری‬ ‫بکەن لەنێوان تورکیاو کوردەکاندا‪.‬‬ ‫سەیرتر لە هەمووی رۆژی هەینی‪١١ ،‬ی‬ ‫‪١٠‬ی ‪ ٢٠١٩‬وەزیری خەزێنەی ئەمریکا‪ ،‬ستیڤن‬ ‫مەنوچن‪ ،‬لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا‬ ‫رایگەیاند کە ترەمپ دەسەاڵتی سەپاندنی‬ ‫ئابڵوقەی بەسەر تورکیادا داوە بە وەزارەتی‬ ‫خەزێنە‪ .‬ئەمەش بێمانایەو هیچ نەکردنە‬

‫نانسی هەڵەوسی‬

‫چونکە سەرۆک پێویست ناکات دەسەاڵت‬ ‫بدات بە ئەو‪ ،‬بەڵکو دەتوانێت راستەوخۆ‬ ‫فەرمان بکات و ئەوان جێبەجێی بکەن‪ .‬واتا‪،‬‬ ‫بڕیاردەر لە ئەمریکا سەرۆکە نەک وەزیری‬ ‫خەزێنەو ئەم وتەیە نیشانەی ئەوەیە هیچ‬ ‫نیەتێک بۆ سزادانی تورکیا نیە‪ .‬ئەوەی‬ ‫دەوترێت تا ئێستا تەنیا قسەیە‪.‬‬ ‫دوابەدوای ئەوە کۆشکی سپی‬ ‫باڵوکردەوەو‬ ‫دیکەی‬ ‫راگەیەنراوێکی‬ ‫هێرشەکەی تورکیای بە بیرۆکەیەکی‬ ‫خراپ وەسف کردو جەختی لەوە کردەوە‬ ‫کە ئەمریکا رەزامەندی دەرنەبڕیوە بۆ ئەم‬ ‫ئۆپەراسیۆنەی تورکیا‪.‬‬

‫دیموکراتەکان شەپۆلی ناڕەزایەتی لەناو‬ ‫ئەندامانی کۆنگرێس لە ئەنجومەنی نوێنەران‬ ‫و ئەنجومەنی پیران بەدوادا هات‪ .‬ئەم دوو‬ ‫سیناتۆرە پێکەوە لە رەشنووسی یاسایەکیان‬ ‫پێشکەش کرد بۆ سزادانی تورکیا کە ئابڵوقە‬ ‫دەخاتە سەر سەرکردایەتی تورکیا‪ ،‬لەناویاندا‬ ‫ئەردۆگان‪ ،‬سوپای تورکیاو وەزیری بەرگری‬ ‫و کەرتی وزەی ناوخۆی تورکیا‪ ،‬پشتیوانی‬ ‫سەربازی ئەمریکا بۆ تورکیا قەدەغە دەکات‬ ‫و پێدانی ڤیزا بە بەرپرسانی تورکیا سنوردار‬ ‫دەکات‪ .‬بڕیارە رۆژی سێ شەممەی ئەم‬ ‫هەفتە کۆنگرێس لە پشوو بگەڕێتەوەو ئەم‬ ‫یاسایە پەسەند بکرێت‪.‬‬

‫کاردانەوەکانی کۆنگرێس‬ ‫بەرامبەر بە بڕیاری کشانەوە‬

‫دووەم‪ :‬سەرکردەی کۆماری و‬ ‫دیموکراتەکان لە کۆنگرێس‬

‫یەکەم‪ :‬سیناتۆر لینزی گراهام و‬ ‫سیناتۆر کریس ڤان هۆڵن‬ ‫کاردانەوەکان لە ئەمریکا دەستبەجێ و‬ ‫توند بوون بەرامبەر ئەم بڕیارەی کۆشکی‬ ‫سپی‪ ،‬تەنانەت لەناو خودی پارتی‬ ‫کۆمارییەکاندا‪ .‬سیناتۆر لینزی گراهام‬ ‫(کۆماری) یەکەم کەس بوو کاردانەوەی‬ ‫نواند بەرامبەر بە بڕیاری ترەمپ‪ .‬لە جریوەدا‬ ‫نوسی‪“ ،‬من هەموو وردەکارییەکانی پەیوەست‬ ‫بە بڕیاری سەرۆک بۆ باکوری سوریا نازانم‪ .‬لە‬ ‫پرۆسەی رێکخستنی پەیوەندی تەلەفونیدام‬ ‫لەگەڵ وەزیری دەرەوە‪ ،‬پۆمپیۆدا‪ .‬ئەگەر‬ ‫راپۆرتەکان راست بن ئەمە دروست کردنی‬ ‫کارەساتە‪ ”.‬ئەو لە درێژەدا نوسی ئەم‬ ‫بڕیارە‪“ ،‬گەڕانەوەی داعش مسۆگەر دەکات‪،‬‬ ‫کوردەکان ناچار دەکات خۆیان بدەنە پاڵ‬ ‫ئەسەدو ئێران‪ ،‬پەیوەندی تورکیا لەگەڵ‬ ‫کۆنگرێس لەناودەبات‪ ،‬پەڵەیەکی رەش‬ ‫دەبێت بەسەر شەرەفی ئەمریکاوە بۆ‬ ‫پشتکردن لە کوردەکان‪ ،‬هەروەها ئەگەر ئەم‬ ‫پالنە جێبەجێ بکرێت لە ئەنجومەنی پیران‬ ‫رەشنووسی بڕیار پێشکەش دەکەم دژی و‬ ‫داوای پێچەوانەکردنەوەی ئەم بڕیارە دەکەم‪.‬‬ ‫دەتوانم بڵێم کە پشتیوانی بەهێزی کۆماری‬ ‫و دیموکراتەکانی دەبێت‪ ”.‬هێندەی نەخایاند‬ ‫دەرکەوت بڕیارەکە دراوەو سەربازانی‬ ‫ئەمریکا لە پێگەی چاودێری لە گرێسپی‬ ‫و عین عیسا کشانەوە‪ .‬ئەم سەربازانە کە‬ ‫ژمارەیان لەنێوان ‪ ٥٠‬بۆ ‪ ١٠٠‬سەرباز بوو‬ ‫تەنیا رێگر بوو لەبەردەم داگیرکاری تورکیا‬ ‫بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان‪.‬‬ ‫رۆژی دووشەممە‪٧ ،‬ی ‪١٠‬ی ‪،٢٠١٩‬‬ ‫سیانتۆر کریس ڤان هۆڵن (دیموکرات)‪ ،‬لە‬ ‫تویتەر بابەتێکی نیویۆرک تایمزی سەبارەت‬ ‫بە پشتیوانی ترەمپ بۆ ئۆپەراسیۆنی تورکیاو‬ ‫گۆڕینی سیاسەتی ئەمریکا لە باکوری‬ ‫رۆژهەاڵتی سوریاو لە جریوەیەکدا نوسی‪،‬‬ ‫“ئەمە خیانەتێکی تەواوە لە کاریگەرترین‬ ‫هاوپەیمانمان لە شەڕی دژ بە داعشدا‪ .‬زیانی‬ ‫مەزنی دەبێت بۆ بەرژەوەندی ئەمنی ئێمە‪،‬‬ ‫دەبێتە هۆی پاکتاوی رەگەزو ناسەقامگیری‬

‫‪ .١‬میچ مەککۆنێڵ‬

‫میچ مەککۆنێڵ‪ ،‬سەرۆکی زۆرینەی‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەنی پیران لە پارتی‬ ‫کۆماری‪ ،‬راگەیەندراوێکی باڵوکردەوەو تێیدا‬ ‫هاتبوو‪“ ،‬شەڕێکی نوێ لەنێوان تورکیاو‬ ‫شەریکەکانمان لە سوریا پەیوەندییەکانی‬ ‫تورکیا لەگەڵ ئەمریکا دەخاتە مەترسی‬ ‫تێکچوونەوەو تورکیا لە ئاستی جیهان زیاتر‬ ‫گۆشەگیر دەکات‪ .‬وەک لەکاتی ئیداری ئۆباما‬ ‫فێربووین‪ ،‬بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەالیەن‬ ‫سەرکردایەتیەوە خزمەت دەکرێن نەک بە‬ ‫پاشەکشێ و کشانەوە‪ ”.‬دەبێت بگوترێت‬ ‫میج مەککۆنۆڵ پشتیوانێكی سەرسەختی‬ ‫دۆناڵد ترەمپەو بە دەگمەن دژی بڕیارەکانی‬ ‫دەدوێت‪ .‬ئەمە یەکێكە لەو بڕیارانە‪.‬‬

‫‪ .٢‬چەک شومەر‬

‫چەك شومەر‪ ،‬سەرۆکی کەمینەی‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەنی پیرانی پارتی‬ ‫دیموکرات‪ ،‬لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا‬ ‫رایگەیاند‪“ ،‬پشت کردن لە کوردەکان ‪-‬کە‬

‫لە هەموو بارێکدا‬ ‫هەفتەی رابردوو‬ ‫هەفتەیکی گێژکەر‬ ‫بوو بە لێدوانە دژ بە‬ ‫یەکەکانی ترەمپ‬

‫لەگەڵ سەربازەکانی ئێمە دژ بە داعش‬ ‫جەنگان ‪ -‬لە رووی ئاکارییەوە غەڵەتەو‬ ‫ژیانی ئەمریکیەکان دەخاتە مەترسییەوە‪...‬‬ ‫دووڕووی سەرۆک جێگەی سەرسوڕمانەو‬ ‫مەترسیە بۆ سەر ئەمریکا‪ ...‬ترەمپ‬ ‫راوێژی ژەنراڵەکان و دەزگاکانی هەواڵگری‬ ‫پشتگوێ دەخات و لە جیاتی ئەوە گوێ لە‬ ‫راوێژی تاغوتێکی وەکو ئەردۆگان دەگرێت‪.‬‬ ‫وەها بڕیارێک وا بە خێرایی لەسەر بنەمای‬ ‫پەیوەندییەکی تەلەفونی لەگەڵ دیکتاتۆرێک‪،‬‬ ‫بە ناوی ئەردۆگان‪ ،‬رێگەی زۆر خراپی‬ ‫سیاسەت کردنە‪ ”.‬لە درێژەی وتەکانیدا‬ ‫ئاماژەی بەوەدا کە ترەمپ هەڕەشەی‬ ‫وێرانکردنی ئابوری تورکیای کرد بەاڵم هیچ‬ ‫کاریگەری نەبوو و تورکیا هێرشەکەی دەست‬ ‫پێکرد‪ .‬بە هەمان شێوە کاربەدەستانی‬ ‫دیکەی ئەمریکا‪ ،‬رۆژی شەممە‪١٢ ،‬ی ‪١٠‬ی‬

‫میچ مەککۆنێڵ‬ ‫‪ ٢٠١٩‬چەک شومەر ئاماژەی بە “خیانەتی”‬ ‫ترەمپ لە کورد کرد پاش ئەوەی تورکیا‬ ‫روبەری نزیک لە بنکەی سەربازی ئەمریکای‬ ‫لە رۆژئاوا کردە ئامانج‪.‬‬

‫‪ .3‬نانسی پەڵەوسی‬

‫نانسی پەڵەوسی‪ ،‬سەرۆکی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی ئەمریکا لە کۆنگرێس‪ ،‬رۆژی‬ ‫دووشەممە‪٧ ،‬ی ‪١٠‬ی ‪ ٢٠١٩‬راگەیەندراوێکی‬ ‫لەسەر بڕیاری ترەمپ بۆ کشانەوەی‬ ‫سەربازەکان لە باکوری سوریا باڵوکردەوەو‬ ‫تێیدا هاتبوو کە بڕیارەکەی سەرۆک بە‬ ‫جێگەی نیگەرانی قوڵەو “خیانەتە لە کوردە‬ ‫هاوپەیمانەکانمان کە رۆڵی یەکالکەرەوەیان‬ ‫هەبووە لە لەناوبردنی داعشدا‪ ...‬جارێکیتر‬ ‫سەرۆک پشت لە هاوپەیمانەکانمان دەکات‬ ‫بۆ رازیکردنی پیاوێکی دیکتاتۆر‪ ...‬سەرۆک‬ ‫دەبێت ئەم بڕیارە مەترسیدارەی پێچەوانە‬ ‫بکاتەوە‪ ”.‬پێویستە بگوترێت دیموکراتەکان‬ ‫لە ئەنجومەنی نوێنەران زۆرینەن و نانسی‬ ‫پەڵەوسی جگە لەوەی سەرۆکی ئەم‬ ‫ئەنجومەنەیە یەکێکە لە کاریگەرترین‬ ‫کەسایەتیە سیاسیەکانی ئەمریکا بە گشتی‬ ‫و پارتی دیموکرات بە تایبەتی‪.‬‬

‫ئەنجام‬

‫ترەمپ لە رێگەی جریوەوە لە تویتەر‬ ‫بڕیار دەدات و بە هەمان شێوە بڕیاری‬ ‫کشاندنەوەی سەربازەکانی ئەمریکای لە‬ ‫گرێسپی و عەین عیسا دەرکرد‪ .‬لەو رۆژەوە‬ ‫بەردەوام لێدوانی دژ بە یەکی داوە لە رێگەی‬ ‫جارێک خۆ بێبەری کردن لە کورد‪ ،‬جارێک‬ ‫هەڕەشە لە تورکیا‪ ،‬جارێک پیاهەڵدان بە‬ ‫تورکیا و جارێک بە باسی نێوەندگیری‬ ‫تورکیاو کورد بۆ رێکەوتن‪ .‬بەاڵم تا‬ ‫ئەمڕۆ کە شەڕەکە بەردەوام و کوشتن و‬ ‫ئاوارەبوونی و وێران بوونی و تەنانەت تاوانی‬ ‫جەنگی لێکەوتۆتەوە هیچ تورکیا لەالیەن‬ ‫ئەمریکاوە هیچ سزایەك نەدراوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫رەنگە هاوکێشەکە بگۆڕێت یەك دەستی‬ ‫و یەک دەنگی کۆماری و دیموکراتەکانە‬ ‫لە کۆنگرێس دژ بە بڕیارەکەی ترەمپ و‬ ‫ئامادەکردنی رەشنووسی سزاو ئابڵوقەی‬ ‫ئابوری بەسەر تورکیاو خودی ئەردۆگاندا‪.‬‬ ‫لە هەموو بارێکدا هەفتەی رابردوو هەفتەیکی‬ ‫گێژکەر بوو بە لێدوانە دژ بە یەکەکانی‬ ‫ترەمپ‪ .‬بە شێوەیەک کەس نازانێت لە‬ ‫هەر ساتێکدا رەنگە چی بکات و چۆن‬ ‫بڕیار بگۆڕێت‪ .‬دواین بڕیاری ترامپ لە‬ ‫‪ ٢٠١٩/١٠/١3‬کشانەوەی تەواوی هێزەکانی‬ ‫ئەمریکا بوو لە سوریا‪.‬‬ ‫لە چەند کاتژمێرێکدا دەسەاڵتی‬ ‫خۆسەری لە رۆژئاواو هەسەدە بە ناو‬ ‫بژیوانی روسیا رێکەوتن لەسەر گەڕانەوەی‬ ‫سوپای سوریا بۆ سنووری رۆژئاوا لەگەڵ‬ ‫تورکیا‪ ،‬رۆژئاوا لە وێران بوونم وجینۆساید‬ ‫رزگاری بوو بەاڵم ئایندەی سیاسی لە‬ ‫گێژاووی رووداوەکانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫و جیهاندایە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫یارو نەیاری كۆكردەوە‬

‫هێرش بۆ سەر رۆژئاوا‪ ..‬یەكدەنگی لە باشور‬ ‫زەمەن‬ ‫هێرشەكانی توركیا بۆ سەر رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬ناكۆكییەكانی لە بیری الیەنە‬ ‫سیاسیەكانی هەرێمی كوردستان بردەوەو‬ ‫بۆ یەكەمجار سەرجەمیان لەسەر بابەتێك‬ ‫هاوڕاو یەك دەنگبوون‪.‬‬ ‫چەندین ساڵە لە هەرێمی كوردستان‬ ‫كۆدەنگیو هاوهەڵوێستی لەسەر پرسێكی‬ ‫دیاریكراو نەبینراوە‪ ،‬زۆرجار رێككەوتووە دوو‬ ‫الیەن یان زیاتر پێكەوە هاوهەڵوێست بنو لە‬ ‫یەك بەرەدا بن بەاڵم بە دەگمەن بینراوە‬ ‫هەموویان لەسەر یەك بابەت یەكدەنگو‬ ‫یەكگرتووبن‪ ،‬تەنانەت لە ریفراندۆمی‬ ‫‪25‬ی‪9‬ی ‪2017‬شدا ئەوە نەبینرا‪.‬‬ ‫رۆژی ‪9‬ی مانگ توركیا دوای‬ ‫بەدەستهێنانی رەزامەندی ئەمریكا بۆ‬ ‫لەشكركێشی بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫توركیاو هێزەكانی “سوپای ئازادی سوریا”‬ ‫هێرشەكانیان دەستپێكرد‪ ،‬لەگەڵ بەرخۆدانو‬ ‫بەرپەرچدانەوەی شەڕڤانانیش لەسەر ئاستی‬ ‫هەر چوار پارچەی كوردستان هێرشەكە‬ ‫ئیدانە كراو خەڵك رژایە سەر شەقامەكان‪.‬‬ ‫ئەوەی لە ئەنجامی هێرشەكە كەوتەوە‪،‬‬ ‫هاوهەڵوێستی الیەنەكانی هەرێم بوو‪،‬‬ ‫بەجۆرێك یارو نەیار هاتنە دەنگ‪.‬‬ ‫هەڵوێستی دەزگا فەرمییەكانی هەرێم‬ ‫دەزگا فەرمییەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫هەڵوێستی خۆیان لەسەر هێرشەكە نیشاندا‪،‬‬ ‫سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان راگەیاند‪،‬‬ ‫“بە نیگەرانییەكی قووڵەوە لە لەشكركێشیی‬ ‫سوپای توركیا بۆ چەند ناوچەیەكی‬ ‫جیاجیای رۆژئاوای كوردستان دەڕوانێت”‪.‬‬ ‫لە راگەیەندراوێكدا داوایكرد هەرچی‬ ‫زووە ئەم ئۆپەراسیۆنانە بوەستێندرێن و لە‬ ‫رێگەی دیالۆگ و چارەسەری ئاشتییانەوە‬ ‫كێشەكان چارەسەر بكرێن‪.‬‬ ‫باسلەوەشكراوە‪ ،‬پەرلەمانی كوردستان‬

‫بەردەوام بە دواداچوون بۆ ئەم دۆخە دەكات‬ ‫و ئامادەكاری بۆ دانیشتنێكی تایبەت لەسەر‬ ‫دۆخی رۆژئاوای كوردستان دەكات‪.‬‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫نیگەرانی خۆی دەربڕی بەرامبەر بڕیاری‬ ‫كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە ناوچەی‬ ‫ئارامی باكوری رۆژهەاڵتی سوریا”‪.‬‬ ‫داواشی توركیا كرد وەك ئەندامێكی‬ ‫هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە شەڕی دژ بە‬ ‫تیرۆر‪ ،‬هیچ هەنگاوێك نەهاوێژێت كاریگەری‬ ‫نەرێنی لەو پێشكەوتنە بكات كە لە شەڕی‬ ‫دژی داعش بە دیهاتووەو مەترسی لە‬ ‫كۆنترۆڵ دەرچوونی چەكدارە “تیرۆریستە”‬ ‫دەستگیركراوەكان هەبێت‪.‬‬ ‫نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬سەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردستان كە بە كەسێكی نزیك لە توركیا‬ ‫دەزانرێتو لەو كاتەی سەرۆكی حكومەت‬ ‫بوو گرێبەستی نەوتی لەگەڵ توركیا هەبوو‬ ‫لە راگەیەندراوێكدا وتی‪”:‬بە دڵگرانیو‬ ‫نیگەرانییەكی قووڵەوە لە ئۆپەراسیۆنە‬ ‫سەربازییەكانی ڕۆژهەاڵتی فورات لە سوریا‬ ‫دەڕوانین”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكردبوو‪ ،‬لەپێناو‬ ‫ڕاگرتنی شەڕو دروستكردنی ئارامیدا‪ ،‬لە‬ ‫هەوڵی بەردەوامدانو بۆ هەموو نێوانگیریو‬ ‫هاوكارییەك ئامادەن‪.‬‬ ‫حزبەكانیش قسەیان هەبوو‬ ‫ئەگەرچی نوێنەری زۆرینەی حزبەكان‬ ‫لە هەولێر بەشداری گردبونەوەكانیان كرد‬ ‫لەبەردەم بارەگای نەتەوەیەكگرتووەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا بەیاننامەیەكی هاوبەش‬ ‫بەناوی حزبەكانەوە باڵونەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫حزبو الیەنە سیاسیەكانی هەرێم بەجیا‬ ‫بەیاننامەیان هەبوو‪ ،‬نیگەرانی خۆیان‬ ‫نیشاندا‪ .‬هەمان رۆژی هێرشەكە بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان بەناونیشانی “رۆژئاوا تەنیا نیە”‬ ‫بەیاننامەیەكی باڵوكردەوەو جێبەجێكردنی‬ ‫ئۆپەراسیۆنە سەربازیەكانی توركیا بۆ سەر‬ ‫رۆژئاوای كوردستان بە توندی ئیدانە كرد‪.‬‬

‫بزوتنەوەی گۆڕان وایدەبینێت‪ ،‬كێشەی‬ ‫كورد‪ ،‬بە شەڕ و داگیركارییو ئۆپەراسیۆنی‬ ‫زەمینیو ئاسمانی چارەسەر ناكرێت‪ ،‬رێگەی‬ ‫ئاشتییانەو گرتنەبەری لێكتێگەیشتن كلیلی‬ ‫چارەسەری كێشەكانی ناوچەكەیە‪.‬‬ ‫هەروەها داواشی لەسەرجەم هێزە‬ ‫سیاسییەكانی كوردستانو حكومەتی هەرێمو‬ ‫عێراق كرد “پشتو پەنای رۆژئاوا بن”و‬ ‫بەهەموو شێوازێكی خەباتی دیبلۆماسییو‬ ‫سیاسییو مەدەنییو جەماوەری ئەو‬ ‫پشتگیرییەی خۆیان نیشان بدەن‪.‬‬ ‫رۆژێك پێش هێرشەكە مەكتەبی‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆبوەوەو‬ ‫لەراگەیەندراوێكدا تیشكی خستبووە سەر‬ ‫ئەوەی “بژاردەی عەسكەری” رێگای دروست‬ ‫نیە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانو دۆخەكە‬

‫دەگەڕێنێتەوە بۆ چوارگۆشەی یەكەم‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكردبوو‪ ،‬یەكێتی لە‬ ‫كەناڵە جیاجیاكانەوە هەموو تواناكانی خۆی‬ ‫دەخاتەگەڕ بۆ رێگەگرتن لە گرژی زیاترو‬ ‫شەڕ‪.‬‬ ‫حزبی سۆسیالیست دیموكراتی‬ ‫كوردستانیش نیگەرانی خۆی نیشاندابوو‬ ‫لە بژاردەی سەربازی لەالیەن توركیاو‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كاریگەری خراپی دەبێت لە‬ ‫سەر ناوچەكەو دۆخێك دروستدەكات كە‬ ‫لەدەرئەنجامدا دەبێتە هۆی گەڕانەوەی‬ ‫داعشو ئاوارەبوونی ژمارەیەكی زۆری‬ ‫هاواڵتیو گیان لەدەستدانی هەزاران كەسو‬ ‫خاپور بونی ئەو ناوچانەی جەنگەكان تێدا‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫داواشیكرد لە زووترین كاتدا كۆبونەوەی‬

‫هێزو الیەنە سیاسیەكان لەسەر ئاستی بااڵ‬ ‫ئەنجامبدرێت بەمەبەستی تاوتوێكردنی‬ ‫ئەو گۆڕانكاریانەی لەئایندەدا ڕووبەڕوی‬ ‫ناوچەكە دەبێتەوە‪.‬‬ ‫حزبی شیوعیش لە راگەیەندراوێكدا‬ ‫هەڵوێیستی خۆی نیشاندابوو‪ ،‬شیوعی‬ ‫دەڵێت “توركیا دەیەوێت تەواوی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان داگیربكات‪ ،‬جگە‬ ‫لە بەردەوامبوونی لە پێشێلكردنی خاكی‬ ‫كوردستانی باشور كە بەپێچەوانەی یاسای‬ ‫نێودەوڵەتییە”‪.‬‬ ‫لەنەتەوەیەكگرتووەكانو‬ ‫داواشی‬ ‫تەواوی داكۆكیكارانی مافی مرۆڤ كردووە‬ ‫لەسەر ئاستی جیهان وناوچەكە ڕێگانەدەن‬ ‫توركیا ئەم “لەشكركێشیو سیاسەتە‬ ‫دوژمنكاریەی” جێبەجێ بكات‪.‬‬ ‫بارزانی لە جیاتی پارتی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان كە‬ ‫یەكەم هێزی هەرێمی كوردستانە‪ ،‬هیچ‬ ‫بەیاننامەیەكی فەرمی نەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەسعود بارزانی سەرۆكی ئەو حزبە‬ ‫قسەی هەبوو‪ ،‬بارزانی دوو راگەیەندراوی‬ ‫هەبوو یەكێكیان وەاڵمی دۆناڵد ترەمپ‬ ‫بوو كاتێك رایگەیاند پارەو چەكیانداوە‬ ‫بە كورد‪.‬‬ ‫دووەمیشدا‬ ‫لەپەیامی‬ ‫بارزانی‬ ‫باسیلەوەكرد‪ ،‬هۆكارەكانی ئەو شەڕە‬ ‫هەرچییەك بووبن و هەر الیەنێك‬ ‫كەمتەرخەم بووبێت یان دەستی لەم دۆخە‬ ‫ترسناكەدا هەبووبێت‪ ،‬ئێستا كات‪ ،‬كاتی‬ ‫“موزایەداتی” بێهوودەو بۆچوونی عاتیفیو‬ ‫هەڵچوون نییە‪ .‬بەبڕوای ئەو كاتی ئەوەیە‬ ‫كە هەموو الیەكیان هەرچی هەوڵو‬ ‫توانایان هەیە بەكاری بهێنن بۆ ئەوەی‬ ‫كۆتایی بەو شەڕە بێتو چیتر خەڵكی‬ ‫بێتاوان باجی ئەو دۆخە مەترسیدارە‬ ‫نەدەن و ڕێگەیش لە گۆڕینی دیموگرافیی‬ ‫ئەو ناوچەیە بگیرێت‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكانیش نیگەرانن‬

‫هەر سێ الیەنە ئیسالمییەكەی هەرێمی‬ ‫كوردستان هەڵوێستی خۆیان لەسەر‬ ‫لەشكركێشییەكە نیشاندا‪.‬‬ ‫كە‬ ‫ئیسالمی‪،‬‬ ‫یەكگرتووی‬ ‫بەهێزێكی تارادەیەك نزیك لە توركیا‬ ‫هەژماردەكرێت‪ ،‬هەرچەندە بەشێوەی‬ ‫فەرمی بەیاننامەی نەبوو‪ ،‬بەاڵم خەلیل‬ ‫ئیبراهیم سەرۆكی ئەنجومەنی سیاسییو‬ ‫جەماوەری ئەو حزبە‪ ،‬بەمیدیای حزبەكەی‬ ‫راگەیاندبوو هێرشكردن لەسەر رۆژئاواو‬ ‫هەر ناوچەیەك‪ ،‬بە بڕوای ئەوان جگە لە‬ ‫تێكدانی دۆخەكەو ئاڵۆزكردنی بارودۆخو‬ ‫وێرانكردنو ماڵكاولكردنو كارەساتی‬ ‫مرۆییو دەربەدەرییو خەڵك كوشتن‪،‬‬ ‫هیچی تریان لێ سەوزنابێت‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكردبوو‪ ،‬كوردانیش‬ ‫لە رۆژئاوا مافی خۆیان تەعبیر لە‬ ‫بەڕێوەبردنو ویستی خۆیان بكەن‪ ،‬ئەم‬ ‫هێرشو لەشكركێشییەش بە شتێكی‬ ‫“خراپ” ناوبردبوو‪.‬‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیش لە چەند خاڵێكدا‬ ‫هەڵوێستی خۆی خستەڕوو‪ ،‬كۆمەڵ‬ ‫دەڵێت‪ :‬گەلی كورد مافی خۆیەتی لە‬ ‫ناوچەو خاكی خۆیدا سەربەستو ئازاد‬ ‫بێتو خاوەنی ئیدارەو ئیرادەی خۆی بێت‪.‬‬ ‫بەبڕوای كۆمەڵ “دەبێت پەندیش لە‬ ‫ڕابردوو وەربگرێتو زیاتر پشت بە خودا‬ ‫ببەستێتو لەسەر پێی خۆی بوەستێتو‬ ‫پالنو ئەجێندایی واڵتانی زلهێز جێبەجێ‬ ‫نەكات”‪.‬‬ ‫مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی‬ ‫ئیسالمیش روونكردنەوەیەكی باڵوكردەوەو‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ئەو لە شكر كێشیە ئیدانە‬ ‫دەكەنو سەبارەت بەو ستەمەی لە خەڵكی‬ ‫سڤیلو دانیشتووانی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫دەكرێت بە توندی ئیدانەی دەكەن‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەكردبوو هیچ هۆكارێك نابینن‬ ‫بۆ ئەو هێرش كردنەی سوپای توركیا لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬

‫داگیرکاری تورکیاو کاردانەوە هەرێمی و نێودەوڵەتیەکان‬ ‫بلۆک‪ ،‬بانگی باڵوێزی تورکیای کردو‬ ‫رایگەیاند‪“ ،‬هۆڵەندا ئیدانەی هێرشی‬ ‫تورکیا دەکات بۆ باکوری رۆژهەاڵتی‬ ‫سوریا‪ .‬داوا لە تورکیا دەکەین کە‬ ‫بەردەوام نەبن لەم رێگایەی کە‬ ‫گرتویانەتە بەر‪”.‬‬

‫تایبەت بە زەمەن‬

‫حکومەتی سوریا‬

‫وەزارەتی دەرەوەی سوریا بە توندی‬ ‫ئیدانەی هێرشەکەی تورکیا کردو بە‬ ‫پێشێلکردنی ئاشکرای یاسای نێودەوڵەتی‬ ‫ناوی هێناو بەڵێنیدا کە سوریا شکست‬ ‫بەم هێرشە دەهێنێت‪.‬‬

‫بەریتانیا‬

‫ئێران‬

‫حەسەن رۆحانی‪ ،‬سەرۆکی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪“ ،‬ڕێگای چارەسەری‬ ‫ئاسایش لە سنوری باکوری سوریاو‬ ‫باشوری سوریا بە بوونی سوپای سوریا‬ ‫بەدەست دێت‪ .‬ئەمریکیەکان دەبێت لەم‬ ‫ناوچەیە بچنە دەرەوە‪ .‬کوردەکانیش‪ ،‬لە‬ ‫هەموو حاڵەتێکدا سوریا واڵتی ئەوانە‪.‬‬ ‫دەبێت بێن لە تەنیشت دەوڵەتی سوریاو‬ ‫سوپای سوریا بن‪ ،‬بەاڵم ئەو شێوەی‬ ‫ئەم دواییانەو ئەو رێکەوتنانەی لەپشت‬ ‫پەردەوە کراوە لە بەرژەوەندی ناوچەکە‬ ‫نییە‪ .‬ئێمە لە واڵتی دۆست و برامان‬ ‫تورکیاو حکومەتی تورکیا دەخوازین لەم‬ ‫کاروبارەدا وردترو پشوودرێژتر بن‪”.‬‬ ‫وەزارەتی دەرەوەی ئێرانیش لە‬ ‫بەیاننامەیەکدا رایگەیاند‪“ ،‬ئێران جەخت‬ ‫دەکاتەوە لەسەر پێویستی وەستانی‬ ‫دەستبەجێی ئەم هێرشەو بەجێهێشتنی‬ ‫خاکی سوریا لەالیەن یەکە سەربازییەکانی‬ ‫تورکیاوە‪”.‬‬

‫دەوڵەتانی عەرەبی‬ ‫میسر‬

‫وەزارەتی دەرەوەی میسر ئیدانەی‬ ‫هێرشی تورکیای کرد بۆ سوریاو بە‬ ‫“هێرشێکی ئاشکراو قبوڵنەکراوی بۆ‬ ‫سەر سەروەری دەوڵەتێکی عەرەبی برا”‬ ‫وەسفی کرد‪.‬‬

‫سعودیە‬

‫سعودیە ئیدانەی هێرشی تورکیا‬ ‫دەکات بۆ چەند ناوچەیەکی باکووری‬ ‫رۆژهەاڵتی سوریا‪ .‬سعودیە نیگەرانی‬ ‫خۆی دەردەبرێت لەسەر ئەم هێرشە‪،‬‬ ‫وەک هەڕەشە بۆسەر ئاشتی و ئاسایشی‬

‫ناوچەکە‪ ،‬جەخت دەکاتەوە لەسەر‬ ‫پێویستی پاراستنی سەالمەتی گەلی‬ ‫برای سوریاو سەقامگیری و سەروەری و‬ ‫یەکپارچەیی خاکی سوریا‪“ .‬ئەم هێرشە‬ ‫کاردانەوەی نەرێنی دەبێت بۆ ئاسایش و‬ ‫سەقامگیری ناوچەکەو لەباربردنی هەوڵە‬ ‫نێودەوڵەتیەکان دژ بە رێکخراوی داعش‪”.‬‬

‫عێراق‬

‫بەرهەم ساڵح‪ ،‬سەرۆک کۆماری‬ ‫عێراق‪ ،‬لە جریوەیەکدا رایگەیاند کە‬ ‫ئەم هێرشە دەبێتە “هۆی ئازاری مرۆیی‬ ‫مەزن و تیرۆریستان بەهێز دەکاتەوە‪.‬‬ ‫جیهان پێویستە یەکبگرێت لە رێگەگرتن‬ ‫لە کارەسات‪ ،‬چارەسەری سیاسی بۆ‬ ‫مافی هەموو خەڵکی سوریا بخاتەڕوو‪،‬‬ ‫لەناویاندا کوردو بۆ ئاشتی و کەرامەت‬ ‫و ئاسایش‪”.‬‬

‫ئیمارات‬

‫وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات‬ ‫هێرشی تورکیای کردو بە‬ ‫دوژمنکارانەی دژ بە سەروەری‬ ‫پیشێلکردنی یسای نێودەوڵەتی‬ ‫کرد‪.‬‬

‫بەحرەین‬

‫ئیدانەی‬ ‫کارێکی‬ ‫سوریاو‬ ‫وەسفی‬

‫ئیدانەی‬ ‫بەحرەین‬ ‫دەوڵەتی‬ ‫هێرشەکەی تورکیای کردو پشتیوانی‬ ‫خۆی بۆ کۆبوونەوەی نائاسایی کۆمکاری‬ ‫عەرەبی دەربڕی‪.‬‬

‫کوەیت‬

‫هێرشەکەی‬ ‫کوەیت‬ ‫دەوڵەتی‬ ‫تورکیای بە هەڕەشەیەکی راستەوخۆ‬ ‫بۆ سەقامگیری و ئاشتی لە ناوچەکەدا‬ ‫وەسف کرد‪.‬‬

‫ئیسرائیل‬

‫بنیامین ناتەنیاهۆ‪ ،‬سەرۆکوەزیرانی‬ ‫ئیسرائیل وتی‪“ :‬ئیسرائیل بە توندی‬ ‫ئیدانەی داگیرکاری تورکیا بۆ ناوچە‬ ‫کوردییەکان لە سوریا دەکات و هۆشداری‬ ‫دەدات لە پاکتاوی رەگەزی کوردەکان‬ ‫لەالیەن تورکەکان و بریکارەکانیەوە‪.‬‬ ‫ئیسرائیل ئامادەیە هاوکاری مرۆیی گەلی‬ ‫کوردی ئازا بکات‪”.‬‬

‫دەوڵەتانی ئەوروپا‬ ‫فەرەنسا‬

‫لە کۆنفرانسێكی رۆژنامەڤانیدا‪،‬‬ ‫ئیمانوێل ماکرۆن‪ ،‬سەرۆکی فەرەنسا وتی‪:‬‬ ‫“بەوپەڕی ویستمەوە سەرکۆنەی هێرشە‬ ‫سەربازییە تاکالیەنەکەی تورکیا بۆسەر‬ ‫سوریا دەکەم و داوا لە تورکیا دەکەم‬ ‫دەستبەجێ کۆتایی بەو هێرشە سەربازییە‬ ‫بهێنێت‪ .‬مەترسی دووبارە بنیاتنانەوەی‬ ‫خەالفەتی داعش‪ ،‬بەرپرسیارێتییەکە لە‬ ‫ئەستۆی تورکیایە”‪.‬‬ ‫ژان لی دۆریان‪ ،‬وەزیری دەرەوەی‬ ‫فەرەنسا وتی‪“ :‬ئیدانەی ئۆپەراسیۆنی‬ ‫تاکالیەنەی تورکیا بۆ سوریا دەکەم‪.‬‬ ‫دەبێتەهۆی لەبارچوونی کاری ئاسایش‬ ‫و مرۆیی هاوپەیمانان دژ بە داعش و‬ ‫کاریگەری لەسەر سەالمەتی ئەوروپیەکان‬

‫دەبێت‪ .‬دەبێت بوەستێت‪ .‬ئەم پرسە‬ ‫خراوەتە بەردەم ئەنجومەنی ئاسایش‪”.‬‬

‫سەرۆکی کۆمسیۆنی‬ ‫یەکێتی ئەوروپا‬

‫سەرۆکی کۆمسیۆنی یەکێتی ئەوروپا‬ ‫ژان کلۆد یونکەر‪ ،‬لە وتەیەکدا بە‬ ‫پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپای راگەیاند‪،‬‬ ‫“تورکیا نیگەرانی ئاسایشی هەیە لە‬ ‫سنوری سوریاو ئێمە دەبێت لەوە‬ ‫تێبگەین‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬داوا لە‬ ‫تورکیاو الیەنەکانی دیکە دەکەم کە‬ ‫هەڵسوکەوتیان سنوردار بکەن‪ .‬ئەگەر‬ ‫پالنەکە بۆ دروستکردنی بە ناو ناوچەی‬ ‫ئارامە‪ ،‬چاوەڕێی یەکێتی ئەوروپا مەکەن‬ ‫پارەی بۆ بدات‪”.‬‬

‫دانیمارک‬

‫یەپێ کۆفۆد‪ ،‬وەزیری دەرەوەی‬ ‫دانیمارک‪ ،‬لە تویتێکدا رایگەیاند‪“ ،‬بە‬ ‫قوڵی نیگەرانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی‬ ‫تورکیام لە سوریا‪ .‬بە روانینی من‪ ،‬ئەمە‬ ‫بڕیارێکی جێگەی داخ و هەڵەیە کە ئاکامی‬ ‫جدی بۆ خەڵکی مەدەنی و جەنگی دژ‬ ‫بە دەوڵەتی ئیسالمی لە عێراق و شام‬ ‫دەبێت‪ .‬تورکیا دەبێت دان بەخۆیدا‬ ‫بگرێت‪ .‬دانیمارک لە پەیوەندی نزیکدایە‬ ‫لەگەڵ هاوپەیمانەکانی پەیوەست بەم‬ ‫بابەتە‪”.‬‬

‫هۆڵەندا‬

‫وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا‪ ،‬ستێف‬

‫وەزیری دەرەوەی بەریتانیا‪ ،‬دۆمنیک‬ ‫راب‪ ،‬رایگەیاند‪“ ،‬لەگەڵ هاوتا تورکیەکەم‬ ‫مەولود چاوشئۆغلو قسەم کردو نائومێدی‬ ‫و نیگەرانی بەریتانیام دەربارەی هێرشی‬ ‫سەربازی بۆ باکوری رۆژهەاڵتی سوریا‬ ‫پێگەیاندو داوای دان بەخۆداگرتنم کرد‪.‬‬ ‫ئەم دەستێوەردانە مەترسی قەیران و‬ ‫ئازاری گەورەتری مرۆیی و لەباربردنی‬ ‫شەڕی دژ بە داعشی لێدەکەوێتەوە‪”.‬‬

‫ئەڵمانیا‬

‫وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا‪ ،‬هەیکۆ‬ ‫ماس‪ ،‬بە هەمان شێوە رایگەیاند کە‬ ‫ئۆپەراسیۆنی تورکیا ناسەقامگیری لە‬ ‫ناوچەکەدا دروست دەکات و داعش بەهێز‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬داواشی لە تورکیا کرد کۆتایی‬ ‫بە ئۆپەراسیۆنەکە بهێنێت‪.‬‬

‫سوید‬

‫ئان لیندا‪ ،‬وەزیری دەرەوەی سوید‪،‬‬ ‫دەربارەی هێرشەکەی تورکیا وتی‪،‬‬ ‫“کارەکانی تورکیا نابەرپرسیارانەیەو‬ ‫یاسای نێودەوڵەتی پێشێل دەکات‪.‬‬ ‫مرۆیی‬ ‫مەترسیداری‬ ‫ئاکامی‬ ‫لێدەکەوێتەوەو دەبێتەهۆی هەستانەوەی‬ ‫داعش‪ .‬ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان دەبێت دەستبەجێ‬ ‫کۆببێتەوە بۆ رێگری لە هەڵکشان‪ .‬بە‬ ‫هاوبەشی لەگەڵ دەوڵەتانی ئەوروپا‪”.‬‬

‫نادیە موراد‬

‫نادیە موراد‪ ،‬هەڵگری خەاڵتی نۆبڵ‬ ‫بۆ ئاشتی‪“ ،‬بە توندی ئیدانەی داگیرکاری‬ ‫تورکیا دەکەم بۆ باکوری رۆژهەاڵتی‬ ‫سوریاو داوا دەکەم هەموو کارێکی شەڕ‬ ‫کۆتایی پێبهێنرێت‪ .‬ژیانی هاواڵتیانی‬ ‫مەدەنی بێ تاوان لە ناوچەکەدا جارێکی‬ ‫تر لەژێر هەڕەشەدایەو شەڕکەرانی زیندانی‬ ‫داعش رەنگە هەڵبێن و هەرگیز رووبەڕووی‬ ‫دادپەروەری نەبنەوە‪”.‬‬

‫ئیتاڵیا‬

‫جۆزێپ کۆنتێ‪ ،‬سەرۆک وەزیرانی‬ ‫ئیتالیا‪ ،‬رایگەیاند‪“ ،‬بە نیگەرانی قوڵەوە‬ ‫چاودێری بەرەوپێشچوونەکانی باکوری‬ ‫رۆژهەاڵتی سوریا دەکەم‪ .‬داوا لە تورکیا‬ ‫دەکەین کە دەستبەجێ کۆتایی بە‬ ‫دەستپێشخەری تاکالیەنەی سەربازی‬ ‫بهێنێت کە سەقامگیری ناوچەکە دەخاتە‬ ‫بەر مەترسی و شەڕی دژ بە داعش‬ ‫لەباردەبات‪ .‬پێویستە خۆ لە گرژی زیاتر‬ ‫بۆ دانیشتوان بە دوور بگرین”‪.‬‬

‫نەتەوە یەکگرتووەکان‬

‫سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان‬ ‫ئەنتۆنیۆ گوتێرێس رایگەیاند‪ :‬دەبێت‬ ‫تورکیا بەتەواوی رێزی پێڕەوی نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان بگرێت‪ .‬وتەبێژی سکرتێری‬ ‫گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان وتی‪،‬‬ ‫“خەڵکی مەدەنی و ژێرخانی مەدەنی‬ ‫دەبێت پارێزراو بن‪ .‬سکرتێری گشتی‬ ‫باوەڕی وایە کە هیچ چارەسەرێکی‬ ‫سەربازی بۆ قەیرانی سوریا نییە‪”.‬‬

‫روسیا‬

‫ڤالدیمێر پۆتن‪ ،‬سەرۆکی روسیا‪،‬‬ ‫“داوای لە تورکیا کرد سەبارەت بە‬ ‫دۆخەکە بە وردی بیربکاتەوە بۆئەوەی‬ ‫زیان بە هەوڵەکانی چارەسەری قەیرانی‬ ‫سوریا نەگەیەنێت‪ ”.‬هەموو ئاماژەکان‬ ‫نیشانی دەدەن کە روسیا پشتیوانی‬ ‫تورکیا دەکات و رەجەب تەیب ئەردۆگان‬ ‫دوایین کەس کە قسەی لەگەڵ کرد پوتن‬ ‫بوو پێش دەستپێکردنی هێرشەکە‪.‬‬ ‫ئەمەش بە روونی دەرکەوت کاتێک لە‬ ‫کۆبونەوەی ئەنجومەنی ئاسایش‪ ،‬روسیا‬ ‫لەگەڵ ئەمریکاو چین دژ بە بەکارهێنانی‬ ‫وشەی “ئیدانەکردن” بوون لە رەشنووسی‬ ‫راگەیەنراوی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان‪ .‬هەروەها روسیاو چین دژ‬ ‫بە راگرتنی هێرشەکەن و ئامادە نەبوون‬ ‫داوای راوەستانی بکەن‪.‬‬

‫ئوسترالیا‬

‫سکۆت مۆریسن‪ ،‬سەرۆک وەزیرانی‬ ‫ئوسترالیا‪ ،‬رایگەیاند‪“ ،‬ئێمە زۆر نیگەرانین‬ ‫کە ئەمە چ کاریگەرییەکی لەسەر کورد‬ ‫دەبێت‪ .‬هەروەها نیگەرانین کە دەبێتە‬ ‫هۆی سەرهەڵدانەوەی داعش‪”.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫سەرسامیی‬ ‫ڕۆژئاواییەکان‬ ‫بە حکومڕانی رۆژئاڤا‬

‫مهسهلهی ڕۆژئاوا‬

‫هێرش عەبدولڕەحمان‬ ‫واشنتۆن‬ ‫بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی‬ ‫ئەمریكا بە بڕیاری ترەمپ‪ ،‬دەریخست‬ ‫كوردی ڕۆژئاڤا خاوەنی دۆستیكی زۆرە‬ ‫لە دونیای دەرەوە‪ .‬هەر سەربازێكی‬ ‫ئەمریكی یان كاربەدەستێكی حكومەتی‬ ‫ئەو واڵتە كە شارەزایی تایبەتی لە‬ ‫كەیسی ڕۆژئاڤا داهەیە كاتێك لێی‬ ‫دەپرسی بۆ وا سەرسامن و بەرگری‬ ‫سەرسەخت لە كوردەكانی ئەوێ‬ ‫دەكەن ؟ ئەوا پێت دەڵێن ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان لەماوەی چەند ساڵێكدا‬ ‫توانیویانە دەسكەوتی گەورە بەدەست‬ ‫بهێنن و وێنەیەكی جوان لە حکومڕان‬ ‫بەرفراوان نیشانی جیهان و دەوربەر‬ ‫بدەن‪ .‬ئەوان دەڵێن دەسەاڵتی ڕۆژئاڤا‬ ‫سەركەوتوانە توانیان زۆربەی هێزە‬ ‫كوردییەكان و عەرەب و نەتەوەكانی تر‬ ‫لە ژێر یەك چەتر و ئااڵدا كۆ بكەنەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش لەڕوانگەی ئەوانەوە كارێكی‬ ‫هەروا ئاسان نییە لەناوچەیەكی پڕ لە‬ ‫كێشەدا ئەو هەموو نەتەوە جیاوازانە‬ ‫کۆبکەیتەوە‪.‬‬ ‫بەالی كەسانی دیارو بەرچاوی‬ ‫ئەمریكاوە ئەم بڕیارە لەناكاوەی ترامپ‬ ‫جێی بڕواو پێشبینی كراو نەبوو‪ ،‬بگرە‬ ‫وەك كارەساتێك سەیریان كرد‪ .‬كاتێك‬ ‫ئەم بڕیارە سۆشیال مێدیا‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫تویتەر‪ ،‬و مێدیاكانی دیکەی تەنی‪ ،‬هەر‬ ‫زوو ئەندامی ئەنجومەنی پیران “ لیندزی‬ ‫گرام “ لە تویتێكدا ڕایگەیاند بڕیارەكە‬ ‫بەرامبەر بە كوردەكان هاوشێوەی ‪١١‬‬ ‫سێبتەمبەر بوو و هەموومانی شۆك‬ ‫كرد‪ .‬ئەمەش نیشانەیە بۆ ئەوەی ئەو‬ ‫جۆرە بڕیارانە پرس و ڕاوێژی لەبارەوە‬ ‫نەكراوە‪.‬‬ ‫یەكەم جارە ناوی كورد بەم فراوانییە‬ ‫و ئەم شێوازی دەستبەرداربوونە‬ ‫لەم نەتەوەیە لە باكوری سوریا باس‬ ‫دەكرێت و دەبێتە بابەتێك كە ڕۆژانە‬ ‫تا دێت كۆدەنگیی و پشتگیری زیاتری‬ ‫بۆ پەیدا دەبێت‪ .‬كەم كەس هەیە ئێستا‬ ‫بەداخ نەبێت بۆ كوردەكانی سوریا و‬ ‫بەرگری لە رۆژئاڤا نەكات‪ .‬تەنانەت لە‬ ‫سەرئاستی وەزارەتی دەرەوە و پەنتاگۆن‬ ‫و ئەنجومەنی پیران و كۆنگرس و تەواوی‬ ‫سەنتەرە ستراتیژییەكان و سەدان‬ ‫نوسەر و كەسایەتی واشنتۆن دژایەتی‬ ‫خۆیان بۆ بڕیارەكەی ترامپ دەربڕیووە‪،‬‬ ‫ئەم كۆدەنگییەش پێشتر كەمتر بینراوە‬ ‫لەبەرامبەر بەرگریی لە میللەتێكی بێ‬ ‫دەوڵەت و بێ پشت و پەنا‪.‬‬ ‫ئێستا وای لێهاتووە لەسەر ئاستی‬ ‫میللی و خەڵك و لەسەر ئاستی فەرمی‬ ‫و بەتایبەت سیاسییە ژیرەكانی ئەمریكا‬ ‫دەڵێن ئێمە بەرگەی ئەم بێدەنگیە‬ ‫ناگرین بەرامبەر بە كۆمەڵ كوشتنی‬ ‫كورد و لوتبەرزیی تورك‪ .‬ڕۆژ نییە‬ ‫پەیوەندیی بە نوێنەرەكان نەكرێت‬ ‫لە كۆنگریس و ئەنجومەنی پیران و‬ ‫داوایان لێ نەكرێت ئەم بڕیارە كوێرانەی‬ ‫سەرۆكی ئەمریكا هەڵبوەشێتەوە و لە‬ ‫بەرامبەر ئەمەدا بڕیارێكی كۆنكرێتی‬ ‫بدرێت بۆ مانەوەی ئەمریكا لە رۆژئاوا‬ ‫بۆ ئەوەی ترامپ بە ئارەزووی خۆی و‬ ‫لەرێی سۆشیال میدیاوە پاشەكشە بەو‬ ‫هێزانە بكات‪.‬‬ ‫ئەوەی دەبینرێت ئەوەیە پرسی‬ ‫كورد لە دوای ڕیفراندۆم جارێكی تر‬ ‫دەنگدانەوەیەكی گەورەی دایەوە لەسەر‬ ‫ئاستی نێودەوڵەتی و كێشەی كورد لە‬ ‫ئاستی شەقامی ئەمریكی و ئەوروپی‬ ‫و تەنانەت عەرەبیش كرد بە پرسێكی‬ ‫گرنگ و هەستیار‪ .‬ئەم دەنگدانەوەیە‬ ‫پێمان دەڵێت خەباتی رۆژئاوا لە رووی‬ ‫سیاسییەوە بوونی خۆی سەلماندووە لە‬ ‫گۆڕەپانەكە و لە ئاستی دیپلۆماسیشدا‬ ‫فۆرمی ناوچەیی جێهێشتووە و بووەتە‬ ‫پرسێكی جیهانی‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫سهرههڵدانی‬ ‫سهرهتای‬ ‫له‬ ‫ناسیۆنالیزمی کوردیهوه‪ ،‬ئهو راستیهی‬ ‫که کوردستان یهک خاک و نهتهوهیەو‬ ‫لهنێوان چوار واڵتی داگیرکهردا‬ ‫دابهشکراوه‪ ،‬بهشێکی گرنگی خهیاڵدانی‬ ‫سیاسی مرۆڤی کورده‪ .‬بهو پێیه پاش‬ ‫ههڵوهشانهوهی ئیمپراتۆریای عوسمانی‬ ‫و دروستبوونی دهوڵهته نهتهوهییهکان‬ ‫لهم ناوچهیهدا‪ ،‬کوردستان دابهشکراوه‬ ‫بهسهر ئێران‪ ،‬عێراق‪ ،‬تورکیاو سوریادا‪.‬‬ ‫بهشی ژێر دهسهاڵتی ئێران ڕۆژههاڵتی‬ ‫کوردستانه‪ ،‬بهشی عێراق باشووره‪،‬‬ ‫بهشی تورکیا باکورو بهشی ژێر چنگی‬ ‫سوریا ڕۆژئاوای کوردستانه‪.‬‬ ‫له سهرهتای سهدهی بیستهوه‬ ‫کوردهکانی ڕۆژئاوای کوردستان که ئێستا‬ ‫به کانتۆنهکانی ڕۆژاڤا ناسراون وهکو‬ ‫کوردهکانی پارچهکانی تر دهستیان کرد‬ ‫به خهباتی نهتهوهیی بۆ بهدهستهێنانی‬ ‫مافهکانیان‪.‬‬ ‫کوردهکانی ڕۆژئاوای کوردستان‬ ‫لهژێر حوکمی دهوڵهتی ناسیونالیزمی‬ ‫بهعسی عهرهبیدا له کوردهکانی ههموو‬ ‫پارچهکانی دیکه کهم مافتر بوون‪،‬‬ ‫نهیاندهتوانی به زمانی خۆیان بخوێنن‪،‬‬ ‫نهیاندهتوانی له ههندێک کارو پیشهی‬ ‫دیاریکراو بههرهمهند بن‪ ،‬بهشێکی‬ ‫زۆریان ناسنامهی سوریایان ههر‬ ‫پێنهدراوه‪ ،‬بهشێوهیهکی سیستماتیک‬ ‫پرۆسهی به عهرهبکردن له ناوچهکانیان‬ ‫جێبهجێکراوه‪ ،‬به یاسا له دۆخی بێمافی‬ ‫و ههژاری و پهراوێزیدا هێڵراونهتهوه‪.‬‬ ‫له ساڵهکانی ‪ ١٩٦٠‬بۆ ‪ ١٩٧٠‬پرۆسهی‬ ‫گهورهی به عهرەبکردن جێبهجێکراوەو‬ ‫ئهو ڕاستیهش له راپۆرتی کۆمیسیۆنی‬ ‫بااڵی مافهکانی مرۆڤی سهر به نهتهوه‬ ‫یهکگرتووهکان تۆمارکراوه‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٦٢‬زیاتر له ‪ ١٢٠‬ههزار کورد‬ ‫بێبهشکران له ناسنامهی سوری و پاشتر‬ ‫له کارو خوێندنیش بێبهشکران‪ ،‬بهپێی‬ ‫راپۆرتی هیومان رایتس وۆچ ئهو ژمارهیه‬ ‫له ساڵی ‪٢٠١٠‬دا گهیشتۆته ‪ ٣٠٠‬ههزار‬ ‫کوردی بێناسنامه‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٣‬بهشێکی زۆری زهوی‬ ‫کشتوکاڵی خێزانه کوردهکانی حهسهکه‬ ‫درا بهو خێزانه عهرهبانهی که وهکو‬ ‫بهشێک له پرۆسهی بهعهرهبکردن‬ ‫هێنرابوونه ناوچهکه‪ ،‬که ئهوهش له‬ ‫چوارچێوهی پالنێکی پاکتاوکردنی‬ ‫هێواشدا بوو بهناوی ‘پشتێنهی عهرهبی’‬ ‫که ئامانجی گۆڕینی دیمۆگرافیای‬ ‫ناوچهکه بوو‪.‬‬ ‫بهدرێژایی حوکمی بهعسیهکان له‬ ‫سوریا‪ ،‬کوردهکان بهشێوازی جیاواز‬ ‫دژایهتی ئهو سیاسهتانهیان کردووهو بۆ‬ ‫مافهکانیان تێکۆشاون‪.‬‬ ‫له سهردهمی شۆڕشی ئهیلولی‬ ‫کوردستانی باشوور‪ ،‬بهشێکی زۆری‬ ‫کوردانی ڕۆژئاوا هاوسۆزی ئهو شۆڕشه‬ ‫بوون و هاوکارییان کردووه‪.‬‬ ‫له دوای شکستی چهکداری شۆڕشی‬

‫کورد له باشوورو دهستپێکردنهوهی‬ ‫خهباتی چهکداری جارێکی تر‪ ،‬کوردهکانی‬ ‫ڕۆژئاوا هاوسۆزی و الیهندارییان بۆ پارته‬ ‫سیاسیهکان دابهشبوو‪ ،‬بهشێکیان بوونه‬ ‫الیهنگرو دۆستی پارتی دیموکراتی‬ ‫کوردستان و بهشێکیان دۆستی یهکێتی‬ ‫نیشتیمانی کوردستان‪.‬‬ ‫ئهو بارودۆخه بهو شێوهیه مایهوه‬ ‫تاکو له تورکیا پارتی کرێکارانی‬ ‫کوردستان له کۆتایی سااڵنی حهفتادا‬ ‫دروست بوو و له ساڵی ‪ ١٩٨٤‬دهستی‬ ‫کرد به خهباتی چهکداری‪ .‬بههۆی‬ ‫دیالێکتی هاوبهش و خزمایهتی و نزیکی‬ ‫جوگرافی ناوچهکه پارتی کرێکاران‬ ‫توانی بهئاسانی لهناویاندا باڵوببێتهوهو‬ ‫بهشێکی زۆری گهنج و خوێندهوارهکانیان‬ ‫بوون به ههوادار‪ ،‬ئهندام و گهریالی ئهو‬ ‫پارته‪.‬‬ ‫دوای ئهوهی شۆڕشی گهالنی‬ ‫سوریا له کۆتایی ساڵی ‪ ٢٠١١‬وهکو‬ ‫بهشێک له شۆڕش و خۆپیشاندانهکانی‬ ‫واڵتانی بههاری عهرهبی دهستی پێکرد‪،‬‬ ‫حکومهتی سوریا له سهرهتای ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٢‬لە ناوچه کوردییهکانی سوریا‬ ‫کشایهوه‪.‬‬ ‫پارته سیاسیه ژێرزهمینیهکانی‬ ‫کوردستان له ڕۆژاڤا وهکو پارتی یهکێتی‬ ‫دیموکرات ‪ -‬پهیهده‪ -‬و ئهنجومهنی‬ ‫نیشتیمانی کوردی رێککهوتن و‬ ‫ئهنجومهنێکی بااڵیان دروستکرد بهناوی‬ ‫دهستهیا بلندا کورد‪ .‬ئینجا هێزێکی‬ ‫چهکداریان دروستکرد بهناوی یهکینهکانی‬ ‫پاراستنی گهل ‪ -‬یهپهگه‪ -‬که ئهرکی‬ ‫پاراستنی ئهو ناوچانهی گرته ئهستۆ‪.‬‬ ‫ناوهڕاستی ساڵی ‪ ٢٠١٢‬یهپهگه‬ ‫توانی شارهکانی کۆبانێ‪ ،‬ئامودا و‬ ‫عهفرین بخاته ناو سنوری دهسهاڵتی‬ ‫خۆجێییهوەو بۆ بهڕێوهبردنی ئهو شارانه‬ ‫ئیدارهیهک دروستکرا‪ .‬ماوهیهکی کهم‬ ‫دواتر یهپهگه گهیشته دیریکا حهمکۆ‬ ‫و سهرێ کانی و دهرباسیه و بهشێکی‬ ‫حهسهکه و قامیشلو‪.‬‬ ‫پاشان دهستهیا بلندا کورد‬ ‫ههڵوهشایهوه‪ ،‬پهیهدهو ئهنجومهنی‬

‫سیستمی سیاسی ئهو‬ ‫ناوچانه دیموکراتی‬ ‫راستهوخۆیه که لهسهر‬ ‫بنهمای ئازادی ئاین‪،‬‬ ‫یهکسانی جێندهری‬ ‫دامهزراوه‬

‫نیشتیمانی کورد هاوپهیمانێتیهکیان‬ ‫پێکهێنا بهناوی تهڤدهم (تهڤگهرا‬ ‫جڤاکا دیموکراتیک یاخود بزوتنهوهی‬ ‫کۆمهڵگهی دیموکراتیک)‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬سێ ناوچهی ژێر‬ ‫دهسهاڵتی تهڤدهم ئۆتۆنۆمی کانتۆنهکانی‬ ‫ڕۆژاڤایان پێکهێنا که کانتۆنهکانی‬ ‫عهفرین‪ ،‬جهزیرەو کۆبانێ بوون و‬ ‫دهستووری ئهو کانتۆنانه نوسرایهوەو‬ ‫بڕیاری لهسهر درا‪ .‬بهاڵم ئهو کانتۆنانه‬ ‫رووبهڕووی مهترسی و ههڕهشهی تورکیا‪،‬‬ ‫حکومهتی سوریا‪ ،‬داعش و بهرهی‬ ‫نوسرەو هێزهکانی تر بوونهوه‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬تاکو ‪ ٢٠١٥‬کۆبانێ‬ ‫بهرگری کرد که لهالیهن داعش و به‬ ‫هاوکاری تورکیا گهمارۆ درابوو‪ ،‬یهپهگه‬ ‫به هاوکاری ههندێک چهکداری ڕهوتی‬ ‫چهپی سوریاو پهکهکەو هاوکاری‬ ‫بزوتنهوهی چهپی جیهانی توانی خۆی‬ ‫رابگرێت و ههرێمی جهزیرەو کۆبانێ‬ ‫بهیهکهوه ببهستێت‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٥‬ئهنجومهنی سوریای‬ ‫دیموکرات پێکهات‪ ،‬پاشان له ساڵی‬ ‫‪٢٠١٦‬دا له کۆنفرانسی ڕمێالندا که‬ ‫تهڤدهم سازی کردبوو ههرێمی فیدرالێ‬ ‫ڕۆژاڤا‪ -‬باکوری سوریا راگهیەندرا‪.‬‬ ‫یهکسهر لهالیهن حکومهتی سوریاو‬ ‫ئهنجومهنی نیشتیمانی بۆ هاوبهندی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی شۆڕشگێڕی سوریا که‬ ‫هێزه ئۆپۆزسیۆنهکانی سوریان و لهالیهن‬ ‫تورکیاوه هاوکاری دهکرێن ڕهتکرایهوه‪.‬‬ ‫ههروهها لهالیهن هێزه کوردیهکانی‬ ‫دیکهوه که ڕوانگهیهکی ئایدیۆلۆجی‬ ‫جیاوازیان له تهڤدهم ههبوو و نزیکن‬ ‫له پارتی دیموکراتی کوردستانهوه‬ ‫ڕهتکرایهوه‪ .‬جارێکی دیکەو له ڕمێالن‬ ‫دهستورهکه ههڵوهشێنرایهوەو ناوی‬ ‫ههرێمهکه وشهی ڕۆژاڤای لێکرایهوهو‬ ‫گۆڕدرا بۆ فیدراسیۆنی دیموکراتی‬ ‫باکوری سوریا‪.‬‬ ‫سیستمی سیاسی ئهو ناوچانه‬ ‫دیموکراتی راستهوخۆیه که لهسهر‬ ‫بنهمای ئازادی ئاین‪ ،‬یهکسانی جێندهری‬ ‫دامهزراوه‪ .‬بهشێکی دیاری کاربهدهستان‬ ‫و فهرماندهی سهربازی و مهدهنی‬ ‫عهرهب و ئاسوری و چهرکهس و ئێزدی‬ ‫و مهسیحین‪ ،‬ئهوه جگه لهوهی بهشی‬ ‫سهرهکی کوردهکان پێکیدێنن که له‬ ‫رووی مهزههبیهوه موسوڵمانی سوننین و‬ ‫له رووی ئایدیۆلۆجیهوه چهپن‪.‬‬ ‫دوای ئهوهی داعش بهشێکی زۆری‬ ‫عێراق و سوریای گرت‪ ،‬یهپهگه که‬ ‫بهشێکه له هێزهکانی سوریای دیموکرات‬ ‫ ههسهده یاخود قهسهده‪ -‬چوونه‬‫ناو هاوپهیمانێتیهکهوه دژی داعش که‬ ‫ئهمهریکا سهرۆکایهتی دهکرد‪ .‬دوای‬ ‫ئهوهی ئهمهریکیهکان هێزو لێبڕاوی و‬ ‫ئازایهتی چهکدارهکانی هێزهکانی سوریای‬ ‫دیموکرات و یهپهگهیان لهسهر زهوی بۆ‬ ‫دهرکهوت‪ ،‬خوازیار بوون بیانخهنه ناو‬ ‫هاوپهیمانێتیهکهوەو هاوکاری چهک و‬ ‫داراییان بکهن‪ .‬ئهمهش لهگهڵ ناڕهزایی و‬ ‫نهیاریی توندی تورکیاو حکومهتی سوریا‬ ‫رووبهڕوو بۆوه‪ ،‬بهاڵم ئهمهریکیهکان‬

‫ڕۆژی ‪٩‬ی ئۆکتۆبهر سوپای تورکیا‬ ‫لهشکرکێشی دهستپێکرد بۆ داگیرکردنی‬ ‫ناوچهکه‪.‬‬

‫ئێستا شهڕ درێژهی ههیه‪.‬‬

‫هێشتا ئهمهریکاو‬ ‫ئهوروپا ملیان به تهواوی‬ ‫بۆ داواکاری تورکیا‬ ‫نهداوه بهوهی یهپهگهو‬ ‫پهیهده وهکو رێکخراوی‬ ‫تیرۆریستی بناسن‬ ‫و هاوپهیمانان نهیاندهتوانی هێزهکانی‬ ‫ههسهده نادیده بگرن‪ ،‬چونکه ژمارهیهکی‬ ‫زۆری چهکداری ئازایان ههبوو لهناو‬ ‫کۆمهڵگای ناوچهکه خۆشهویست بوون‪.‬‬ ‫بهدرێژایی سااڵنی ‪ ٢٠١٤‬تاکو ‪٢٠١٨‬‬ ‫هێزهکانی سوریای دیموکرات و یهپهگه‬ ‫شهڕێکی سهختیان دژی داعش بهڕێوه‬ ‫بردو نزیکهی ههموو ناوچهکانی ژێر‬ ‫دهسهاڵتی داعشیان لهناو خاکی سوریادا‬ ‫ڕزگار کرد‪ .‬لهو شهڕانهدا زیاتر له یانزه‬ ‫ههزار چهکداری ههسهده شههید بوون‬ ‫جگه له زیاتر له چل ههزار بریندار‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪٢٠١٨‬وه ئهنجومهنی‬ ‫دیموکراتی سوریا ناوی ههرێمهکهی‬ ‫گۆڕیوه بۆ ئیدارهی ئۆتۆنۆمی باکورو‬ ‫خۆرههاڵتی سوریا یاخود ڕێڤهبهریا‬ ‫خوسهری باکورو رۆژههاڵتێ سوریا‪.‬‬ ‫کۆتایی ساڵی ‪ ٢٠١٨‬حکومهتی‬ ‫تورکیاو هێزه سوریهکانی سهر به‬ ‫ئەستهنبوڵ هێرشیان کرده سهر کانتۆنی‬ ‫عهفرین و دوای شهڕێکی سهخت داگیریان‬ ‫کردو ئێستا ئیدارهیهکی سهر به تورکیا‬ ‫بهڕێوهی دهبات‪.‬‬ ‫پاش ئهوهی هێزهکانی هاوپهیمانان‬ ‫کۆتایی داعشیان ڕاگهیاند‪ ،‬دهوڵهتی‬ ‫تورکیا فشارهکانی زیاتر کرد به مهبهستی‬ ‫لهناوبردنی کانتۆنهکان و هاتنهناوهوهی‬ ‫سوپاکهی بۆ قواڵیی سوریا‪.‬‬ ‫یهکهمجار ئهمهریکیهکان دژی ئهو‬ ‫خواستهی تورکیا بوون و دڵنیاییان دابوو‬ ‫به هێزهکانی سوریای دیموکرات که ڕێگه‬ ‫به تورکیا نادهن‪.‬‬ ‫دوای فشاری زۆری تورکیا‪،‬‬ ‫ئهمهریکیهکان نهرمیان نواند‪ ،‬هێزهکانی‬ ‫سوریای دیموکرات بۆ هێورکردنهوهی‬ ‫بارودۆخهکەو خۆالدان له شهڕ‪ ،‬ڕازیبوون‬ ‫هێزهکانی تورکیا به قواڵیی پێنج‬ ‫کیلۆمهتر بێنه ناوهوه‪.‬‬ ‫ههفتهی رابردوو له پێشهاتێکی‬ ‫چاوهڕوان نهکراودا دۆناڵد ترهمپ‬ ‫سهربازهکانی ئهمهریکای له بهشێک لهو‬ ‫بنکه سنورییانه کشاندهوه‪ ،‬که پێشتر‬ ‫لهگهڵ هێزهکانی سوریای دیموکراتدا‬ ‫گرتبوویانن‪.‬‬

‫یهکینهکانی پاراستنی گهل‪-‬‬ ‫یهپهگه‪ -‬باڵی سهربازی پارتی یهکێتی‬ ‫دیموکراتیک‪ -‬پهیهده‪ -‬یه‪ ،‬ههرچهنده‬ ‫دوو یهکهی سیاسی و تهنزیمی جیاوازن‬ ‫بهاڵم له ڕووی ئایدیۆلۆجیهوه هاوشێوهن‬ ‫لهگهڵ پارتی کرێکارانی کوردستان‬ ‫و حکومهتی تورکیا یهپهگه به‬ ‫درێژکراوهی پارتی کرێکاران دهزانێت‪.‬‬ ‫سهرهڕای پێداگری یهپهگەو پهیهده که‬ ‫ئهوان ڕێکخستن و پارتی سهربهخۆن‪،‬‬ ‫بەاڵم تورکیا زۆر مهبهستیهتی وهکو‬ ‫یهک پێناسهیان بکات و بیانناسێنیت‪،‬‬ ‫چونکه پارتی کرێکاران وهک گروپێکی‬ ‫تیرۆریستی ناسێنراوه لهالی ئهمهریکاو‬ ‫ئهوروپا‪.‬‬ ‫بهاڵم هێشتا ئهمهریکاو ئهوروپا‬ ‫ملیان به تهواوی بۆ داواکاری تورکیا‬ ‫نهداوه بهوهی یهپهگهو پهیهده‬ ‫وهکو رێکخراوی تیرۆریستی بناسن‪،‬‬ ‫بەپێچهوانهوه هێزهکانی سوریای‬ ‫دیموکرات که یهپهگه تیایدا بااڵدهسته‬ ‫هاوپهیمانی سهرهکی ئهمهریکا بوون‬ ‫له شهڕی دژی داعش و به هاوکاری‬ ‫هێزی ئاسمانی هاوپهیمانان ههسهده‬ ‫کیلۆمهتری‬ ‫ههزاران‬ ‫توانیویانه‬ ‫چوارگۆشه خاک ئازاد بکهن و ههرێمێکی‬ ‫ئۆتۆنۆم پێکبهێنن که دانیشتووانهکهی‬ ‫نزیکهی دوو ملیۆن کهسه‪.‬‬ ‫ناونانی ههڵمهته سهربازیهکه‬ ‫لهالیهن ئهردۆگانهوه به ‘ههڵمهتی کانی‬ ‫ئاشتی’ لهالیهن زۆر له چاودێرانهوه به‬ ‫گاڵتهپێکردنهوه وهرگیرا‪ ،‬چونکه ههر له‬ ‫سهرهتای ههڵمهتهکهوه وێنهو ڤیدیۆی‬ ‫خانووی ڕوخێنراو‪ ،‬منداڵی کوژراو‬ ‫و ژنان و پیاوانی پیری سڤیل که له‬ ‫دهست هێرشی تۆپ و تهیارهی سوپای‬ ‫تورکیا رایاندهکرد دهریخست ههڵمهتەکە‬ ‫چۆن ههڵمهتێکی ‘ئاشتی’یه‪ .‬ئهردۆگان‬ ‫رایگهیاند که ههڵمهتەکە بۆ ڕیگرتنه‬ ‫له تیرۆر له ناوچه سنورییهکان‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئێستا مهترسی تیرۆرو سهرههڵدانهوهی‬ ‫داعش و راکردنی ئهو ههزاران دیلهی‬ ‫داعش که له زیندانهکاندایه بۆته‬ ‫گهورهترین مهترسی که ئهوروپا به‬ ‫نیگهرانیهوه له ههوڵی وهستاندنی‬ ‫شهڕهکهدایەو رای گشتی ئهمهریکاش‬ ‫دژی ترهمپ وروژاوه‪.‬‬ ‫کوردهکان له کانتۆنهکانی رۆژاڤا‬ ‫ئهزموونیان لهگهڵ لهشکرکێشی تورکیا‬ ‫ههیەو دهزانن تورکیا دهیهوێت ناوچهکه‬ ‫داگیر بکات و ئاواره عهرهبهکانی سهر‬ ‫به خۆی لهو شوێنانه جێگیر بکات‪،‬‬ ‫دهیهوێت ناوچهکه له دانیشتووانه‬ ‫ڕهسهنهکهی خاڵی بکاتهوەو پرۆسهی‬ ‫به عهرهبکردن و به تورککردن جێبهجێ‬ ‫بکات و له دهرهنجامدا دهسهاڵتی‬ ‫خۆجێی ڕۆژاڤا بڕوخێنێت‪ ،‬بۆیه‬ ‫هێزهکانی سوریای دیموکرات بڕیاری‬ ‫شهڕی مان و نهمانیان داوه‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫دوا ئامانجی تورکیا لە سوریا‬

‫ئەردۆگان چی دەوێت؟‬ ‫نوسینی‪ :‬گۆنیوڵ تۆڵ‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬زەمەن‬ ‫گۆڤاری ‪Foreign Affairs‬‬ ‫‪٩‬ی ئۆکتۆبەری ‪٢٠١٩‬‬ ‫لە راگەیاندنێکی تەواو جێی‬ ‫یەکشەممە‪،‬‬ ‫رۆژی‬ ‫سەرسوڕماندا‬ ‫ئیدارەی ترەمپ رازی بوو بۆ هێرشی‬ ‫سوپای تورکیا بۆ باکوری رۆژهەاڵتی‬ ‫سوریا‪ ،‬ئۆپەراسیۆنێک کە پێکدادان‬ ‫لەگەڵ هاوپەیمانانی کوردی واشنتن لە‬ ‫ناوچەکەدا بەدوای خۆیدا دێنێت‪ .‬سوپای‬ ‫ئەمریکا کە نزیکەی ‪ ١٠٠٠‬هەزار سەربازی‬ ‫لە سوریا هەیە “نە پشتیوان دەبن و نە‬ ‫بەشدار دەبن لە ئۆپەراسیۆنەکەدا”‪ .‬بەاڵم‬ ‫کۆشکی سپی رایگەیاند کە ئەو هێزانەی‬ ‫نزیک سنوری سوریا‪ -‬تورکیا جێگیرکراون‬ ‫دەکشێنەوە بۆ چۆڵکردنی رێگا بۆ‬ ‫سەربازانی ئەنقەرە‪.‬‬ ‫بەهۆی ناڕەزاییەتیەکی توند تەنانەت‬ ‫لەناو خودی کۆمارییەکاندا‪ ،‬وا دیار بوو‬ ‫ترەمپ رۆژی دووشەممە پەشیمان بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم یەکەکانی سوپای تورکیا ئامادەن‬ ‫لە سنوری سوریا‪ ،‬دژایەتیەکانی واشنتن‬ ‫پێناچێت سەرۆکی تورکیا رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆگان وا لێبکەن گڵۆپی سەوز‬ ‫بۆ سەربازەکان دەرنەکات‪ ،‬هۆکاری‬ ‫ئەمەش ئەوەیە کە ستراتیژی تورکیا‬ ‫تەنیا جوڵەیەکی جیۆپۆلیتیکی نیە‪ .‬بۆ‬ ‫ئەردۆگان‪ ،‬ئەم جەنگە پەیوەندی بە‬ ‫خودی مانەوەی سیاسی ئەوەوە هەیە‪.‬‬ ‫لە راستیدا چەندین ساڵە ئەردۆگان‬ ‫تموحی هەیە لە تورکیا حوکمی‬ ‫تاکەکەسی خۆی بچەسپێنێت‪ .‬تورکیا‬ ‫پشتیوانی شەڕکەرانی ئیسالمی کرد دژ‬ ‫بە دیمەشق و کاتێک وەها هەنگاوێك‬ ‫لە رووی دینیەوە ئەردۆگانی لە تورکیا‬ ‫بەهێز کرد‪ .‬پاشان ئەنجامی خراپی‬ ‫هەڵبژاردن‪ ،‬ئەردۆگانی ناچار کرد لەگەڵ‬ ‫پارتێکی دژ بە کورددا هاوپەیمانی بکات‪،‬‬ ‫ئینجا تەرکیزی ئەردۆگان گۆڕا بۆ جەنگی‬ ‫دژ بە کوردانی سوریا‪ .‬ئەو ئامانجە تا‬ ‫ئەمڕۆ لەجێی خۆیدایە‪ ،‬بەاڵم تا دێ زیاتر‬ ‫دەبێت بەشێک لە بابەتێکی گرنگتر‪ :‬لە‬ ‫کۆڵکردنەوەی ملیۆنان ئاوارەی سوری‬ ‫کە چەند ساڵە تورکیا بووە بە شوێنی‬ ‫مانەوەیان و بوون بە بارگرانی بەسەر‬ ‫ئەردۆگانەوە‪ .‬تا چەند ئەم هێرشە‬ ‫زۆرینەی ئەو کێشانە چارەسەر دەکات‬ ‫هیچ گرەنتیەکی نییە‪ ،‬بەاڵم ئەردۆگان‬ ‫سورە لەسەر ئەوەی خۆی تاقی بکاتەوە‪.‬‬

‫هەموو سیاسەتێك تورکییە‬

‫سیاسەتی تورکیا لە سوریا بە‬ ‫ئاستێکی بەرز لەکاتی دەستپێکی‬ ‫جەنگی ناوخۆ لە ساڵی ‪ ٢٠١١‬گۆڕانکاری‬ ‫بەسەردا هاتووە‪ .‬ئەردۆگان‪ ،‬ئەو بەهار‬ ‫لە تورکیا پشتیوانی لە ئاستی بااڵ بوو‬ ‫کاتێک خەڵکی بۆ یەکەمجار رژانە سەر‬ ‫شەقامەکان بۆ خۆپیشاندان دژ بە بەشار‬ ‫ئەسەد‪ ،‬سەرۆکی سوریا‪ .‬ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سێکیوالری تورکیا لە الوازیدا بوو‪،‬‬ ‫ئەردۆگان ئامادە بوو بەرنامەی بە‬ ‫ئیسالمی کردنی سیستمی پەروەردەی‬ ‫دەوڵەت جێبەجێ بکات‪ .‬شەڕ لەودیو‬ ‫سنورەوە لە سوریا دەرفەتێکی پێدا کە‬ ‫ئەجێندای خۆی فراوان بکات بۆ دەرەوە‪.‬‬ ‫لە ماوەی چەند مانگێکدا‪ ،‬حکومەتی‬ ‫تورکیا پشتی لە ئەسەد کرد کە پێشتر‬ ‫هاوبەشێکی زۆر نزیکی بوو و دەستی کرد‬

‫بە پڕچەک کردنی چەکدارە ئیسالمییەکان‬ ‫کە دژ بە دیمەشق دەجەنگان‪ .‬تورکیا‬ ‫زوو بە ڕێڕەوی ئۆپۆزسیۆنی سوریا لە‬ ‫دەرەوەو رێگایەک بۆ رۆیشتنی بەردەوامی‬ ‫شەڕکەرە جیهادییەکان و گەیشتن بە‬ ‫سوریا‪ .‬دواجار‪ ،‬ئەنقەرە چاوی خۆی‬ ‫نوقاند تەنانەت بەرامبەر دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی لە عێراق و شام (داعش) کە‬ ‫دەچوونە تورکیاو دەگەڕانەوە سوریاو‬ ‫هەندێ جار بۆ وەرگرتنی چارەسەری‬ ‫پزیشکی روویان دەکردە ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫لەهەمان کاتدا تورکیا دەرگای بۆ ملیۆنان‬ ‫پەناهەندە کردەوە‪ ،‬کە لە شەڕەکە‬ ‫هەڵدەهاتن و کامپی مەزنی بۆ پەناهەندە‬ ‫نوێکان دروست کرد‪ .‬ئەوەش گران بوو‬ ‫لەسەر تورکیا بەاڵم لە رووی ئاکارییەوە‬ ‫دادپەروەرانە بوو الی ئەردۆگان‪ -‬کارێك‬ ‫هەستی سوننەبوونی و سوڵیدارێتی لە‬ ‫ئاست تاوانەکانی ئەسەددا‪ .‬ئەو گێڕانەوە‬ ‫لەناو رای گشتیدا قبوڵ کراو دژایەتی‬ ‫هاتنی بەلێشاوی پەناهەندەکان بێدەنگ‬ ‫بوو‪ .‬لە هەموو بارێکدا‪ ،‬تورکیا بوو بە‬ ‫خانەخوێی ‪ 3.6‬سێ ملیۆن و شەش‬ ‫سەد هەزار پەناهەندە‪.‬‬ ‫الیەنە شەڕکەرەکانی سوریا تەنیا‬ ‫ئیسالمیەکان نەبوون‪ ،‬بەڵکو چەند‬ ‫میلیشیای کوردی بوون‪ .‬بۆ ئەردۆگان‬ ‫ئەمە هەواڵێکی خراپ بوو‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٥‬پارتەکەی‪ ،‬پارتی دادو گەشەپێدان‪،‬‬ ‫زۆرینەی پەرلەمانی لەدەستدا بۆ‬ ‫یەکەمجار لە زیاتر لە ماوەی ‪ ١٠‬ساڵیدا‪،‬‬ ‫بەشێکی بەهۆی سەرکەوتنی پێشبینی‬ ‫نەکراوی پارتێک کە نوێنەرایەتی کوردانی‬ ‫تورکیای دەکرد‪ ،‬کە بەشێکیان چەند‬ ‫دەیە بوو لە شەڕدا بوون لەگەڵ تورکیا‬ ‫لە باشوری رۆژهەاڵتی ئەو واڵتە‪ .‬بۆ‬ ‫مانەوە لە دەسەاڵتدا ئەردۆگان هاپەیمانی‬ ‫لەگەڵ پارتی ئۆپۆزسیۆنی راستڕەو کە بۆ‬ ‫دژایەتی بەهێزی بەرامبەر ناسیۆنالیزمی‬ ‫کوردی ناسراو پێکهێنا‪ ،‬پرۆسەی ئاشتی‬ ‫چەند ساڵەی حکومەت لەگەڵ شەڕکەرە‬ ‫کوردەکاندا لە باشوری رۆژهەاڵتی تورکیا‬ ‫لە کتوپڕ کۆتایی هات‪.‬‬ ‫لە حەلەب‪ ،‬دوایین پێگەی بەهێزی‬ ‫شەڕکەرانی دژ بە ئەسەد‪ ،‬تورکیا دەستی‬ ‫کرد بە کۆکردنەوەی ئەو شەڕکەرانەی‬ ‫دژ بە ئەسەد بوون بۆ هێرش کردنە‬ ‫سەر کوردەکان‪ ،‬ئەمەش بوو بەهۆی‬ ‫الوازکردنت توانای مرۆیی شەڕکەرەکان و‬ ‫رێخۆشکردن بۆ پێشڕەوی سوپای سوریا‬ ‫کە ساڵی ‪ ٢٠١6‬شارەکەی کۆنترۆڵ‬ ‫کردەوە‪ .‬ئەو ساڵە تورکیا سوپای خۆی‬ ‫ناردە باکوری سوریا لە هەوڵێکدا بۆ‬ ‫سنوردارکردنی توانای میلیشیا کوردەکان‬ ‫لەوێ‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٧‬ئەردۆگان دەستی‬ ‫کردەوە بە کارکردن لەگەڵ رژێمی‬ ‫ئەسەدو هاوپەیمانەکانی‪ .‬دژ بە خواستی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریا‪ ،‬تورکیاو روسیاو‬ ‫ئێران رێکەوتن لەسەر دروستکردنی‬ ‫زۆنی کەمکردنەوەی پێکدادان‪ .‬لە‬ ‫تیۆریدا‪ ،‬رژێمی سوریاو ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەو ناوچانەدا دەبوو رێز لە ئاگربەستی‬ ‫سنوردار بگرن بەاڵم لە پراکتیکیدا‬ ‫رژێمی سوریا پێشڕەوی دەکرد بە‬ ‫پێشێلکردنی ئاگربەستەکە بە پشتیوانی‬ ‫روسیا‪ .‬لە بەرامبەر ئەوەدا دیمەشق و‬ ‫هاپەیمانەکانی روویان وەرگێڕا کاتێك‬ ‫تورکیا دەستێوەدانی سەربازی دووەمی‬ ‫بۆ ناوچەکی کوردی عەفرین لە کانوونی‬ ‫دووەمی ‪٢٠٠١٨‬دا ئەنجام دا‪.‬‬

‫ستراتیژی تورکیا تەنیا‬ ‫جوڵەیەکی جیۆپۆلیتیکی‬ ‫نیە‪ .‬بۆ ئەردۆگان‪ ،‬ئەم‬ ‫جەنگە پەیوەندی بە‬ ‫خودی مانەوەی سیاسی‬ ‫ئەوەوە هەیە‬ ‫گەڕانەوە بۆ دواوە‬

‫هەروەک نیگەرانیەکانی ئەردۆگان‬ ‫پەیوەست بە کورد هاوکات بوو لەگەڵ‬ ‫گۆڕانی ئامانجەکانی لە سوریا بەهەمان‬ ‫شێوە نیگەرانی ناوخۆی بەرامبەر بە‬ ‫پەناهەندەکان گۆڕا‪ .‬سەرۆکی تورکیا‬ ‫بۆی دەرکەوت کە سیاسەتی دەرگای‬ ‫کراوەی بووە بە بارگرانی زۆر بۆی‪.‬‬ ‫پارتەکەی کۆنترۆڵی زۆرینەی شارەکانی‬ ‫لە هەڵبژاردنی شارەوانیەکانی ‪٢٠١٩‬دا‬ ‫لەدەستدا‪ ،‬ئەمەش لێدانێکی مەزن بوو‬ ‫بۆ تۆڕی پشتیوانی لە ئاستی شارەکاندا‬ ‫کە لەسەر بنەمای ئەوە ئەردۆگان لە‬ ‫‪ ٢٥‬ساڵی رابردوودا دەسەاڵتی خۆی‬ ‫بنیات نابوو‪ .‬ئەم گۆڕانە مەزنە بەشێکی‬ ‫بەهۆی قەیرانی ئابوری قوڵەوە بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رەنگدانەوەی ناڕەزایی رای گشتی بوو‬ ‫بەرامبەر ‪ 3.6‬سێ ملیۆن و شەش سەد‬ ‫هەزار پەناهەندەی سوری لە واڵتدا‪.‬‬ ‫ئەو کات بوو سەرکردەی خۆ‪-‬‬ ‫ڕاگەیەنراوی سونکیەکان‪ ،‬ئەردۆگان‬ ‫بڕیاریدا کە پێویستە پەناهەندەکان‬ ‫بگەڕێنەوە سوریا‪ .‬بەرپرسانی تورکیا‬ ‫گەڕانی مااڵن و دەستگیرکردنی‬ ‫پەناهەندە سورییەکانیان زیاد کردووە‪.‬‬ ‫دەوڵەت هەوڵیداوە پەناهەندەکان لە‬ ‫شارە گەورەکان بباتە دەرەوەو پۆلیس‬ ‫هێڵێکی گەرمیان داناوە بۆ کۆکردنەوەی‬ ‫زانیاری لەسەر ئەو کەسانەی بە نایاسایی‬ ‫دەچنە تورکیا‪ .‬بەگوێرەی هەندێ راپۆرت‬ ‫ژمارەیەکیان دیپۆرت کراون بۆ شاری‬ ‫ئیدلیب تەنانەت لەگەڵ زیادبوونی ئاستی‬ ‫شەڕ‪.‬‬ ‫ناچارکردنی سەدان هەزار‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ملیۆنان پەناهەندەی سوریا لە تورکیا بۆ‬ ‫ناوچەیەکی جەنگ نزیکە لە ئەستەم بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەردۆگان پێچەوانە بیر دەکاتەوە‪.‬‬ ‫چارەسەری ئەو‪ ،‬کە لە وتارەکەی لە‬ ‫ئەنجومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان‬ ‫خستیەڕوو‪ ،‬دابڕاندنی زۆنێکە لە سوریا‬ ‫لە هاوسنووری تورکیا‪ .‬ئەو ناوچەیە‬ ‫‪ 4١٠‬کیلۆمەتر درێژو ‪ 3٢‬کیلۆمەتر قوڵەو‬ ‫لەژێر کۆنترۆڵی تورکیا دەبێت و هاتنی‬ ‫هێزە کوردییەکان تێیدا قەدەغە دەبێت‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئەردۆگان ئەم زۆنە دوو بۆ سێ‬ ‫ملیۆن پەناهەندەی تێدا جێ دەبێتەوە‪،‬‬ ‫بەمەش ئەنقەرە سەرئێشەیەکی گەورەی‬ ‫ناوخۆ لەکۆڵ خۆی دەکاتەوە‪ .‬لەم زۆنەدا‬ ‫‪ ٢٠٠‬هەزار خانوو‪ ،‬نەخۆشخانەو یاریگای‬ ‫تۆپی پێ‪ ،‬مزگەوت‪ ،‬قوتابخانە لەالیەن‬ ‫تورکیاوە دروستدەکرێت‪ ،‬بەاڵم پارەکەی‬

‫دەوڵەتان دەیدەن‪ -‬ئەمەش دەبێت بە‬ ‫سەرچاوەیەکی گەورەی داهات بۆ کەرتی‬ ‫خانووبەرەی تورکیا لە داکشانی ئابوریدا‬ ‫پێویستە‪ .‬بەدەستهێنانی پارە بۆ ئەمە‬ ‫کارێکی زۆر قورسە‪ ،‬بەاڵم ئەردۆگان سورە‬ ‫لەسەر ئەنجامدانی‪ .‬لە مانگی ئەیلولدا‬ ‫هەڕەشەی “کردنەوەی دەروازەکان”ی‬ ‫کرد بۆ دروستکردنی قەیرانێکی دیکەی‬ ‫پەناهەندە بۆ ئەوروپا ئەگەر ئەوەی‬ ‫ئەیەوێت بە دەستی نەهێنێت‪.‬‬

‫ئاڵۆزی لە پێشە‬

‫رەنگە پێشنیاری ئەردۆگان باشترین‬ ‫چارەسەر بێت بۆ کێشە ناوخۆییەکانی‪،‬‬ ‫بەاڵم بە دڵنیاییەوە چەندین کێشە بۆ‬ ‫هەموو الیەنەکانی تر دروست دەکات‪.‬‬ ‫پالنەکەی ملیۆنان پەناهەندەی عەرەب‬ ‫ئەنێرێتە ناوچەیەك کە زۆرینەی کوردە‬ ‫لەناو سوریادا‪ -‬ئەمەش رێکەوت نییەو لە‬ ‫دیدی ئەردۆگانەوە پێکهاتەی نەتەوەیی‬ ‫هەرێمەکە دەگۆڕێت و ئەمەش کوردەکان‬ ‫زیاتر الواز دەکات‪ .‬بەاڵم ئەم کارە‬ ‫گرژییەکانی نێوان کوردو عەرەب زیاتر‬ ‫دەکات و دەبێتە سوتەمەنی بۆ شەڕ لە‬ ‫ناوچەکەدا کە تاکو ئێستا بە رادەیەکی‬ ‫باش سەقامگیر بووە‪ ،‬هەروەک دەبێتە‬ ‫هۆی دەرکردنی فراوانی دانیشتوان لەو‬ ‫ناوچانەدا‪ .‬بەگوێرەی یاسای نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫ئەردۆگان ناتوانێت پەناهەندەکان ناچار‬ ‫بکات بگەڕێنەوە سوریاو بە دڵنیاییەوە‬ ‫زۆرینەی زۆریان بە خۆبەخشانە ناگەڕێنەوە‬ ‫تەنانەت بۆ زۆنێکی بەناو ئارام‪ .‬ستراتیژی‬ ‫ئەمریکا لە سوریا کە بە ڕێژەیەکی زۆر‬ ‫پشتی بەستووە بە کوردەکان بۆ رێگری‬ ‫لە سەرهەڵدانەوەی داعش زیانێکی مەزنی‬ ‫پێدەگات‪ .‬پالنەکەش وەکو دیاری خودا‬ ‫وایە بۆ دوژمنەکانی ئەمریکا لە سوریا کە‬ ‫ئەوانیش روسیاو ئێران و رژێمی ئەسەدە‪.‬‬ ‫ئەم دەوڵەتانە پێیانوایە داگیرکاری تورکیا‬ ‫دەبێتەهۆی کشانەوەی تەواوی ئەمریکا‬ ‫تاکو دواتر ناوچەکە کۆنترۆڵ بکەنەوەو‬ ‫تورکیا بکەنە دەرەوە‪.‬‬ ‫زۆرینەی یاسادانەرانی ئەمریکا‬ ‫ئاگاداری ئەمەن و گونجاویشە کە ترەمپ‬ ‫لەژێر رەخنەی توندی دیموکرات و‬ ‫کۆمارییەکاندایە بەهەمان رادە بەوەی وا‬ ‫دەردەکەوێت رازی بێت بە ئۆپەراسیۆنی‬ ‫تورکیا‪ -‬ئۆپەراسیۆنێک کە دەبێت‬ ‫ئەمریکا کاری زۆر بکات تاکو رێگەی‬ ‫لێبگرێت‪ .‬تەنانەت سیناتۆری کۆماری‪،‬‬ ‫لینزی گراهام‪ ،‬لە ویالیەتی کارۆلینای‬ ‫باشوور‪ ،‬کە هاوپەیمانێکی سەرسەختی‬ ‫ترەمپە‪ ،‬هەڕەشەی سەپاندنی ئابڵووقەی‬ ‫بەسەر حکومەتی تورکیادا کردووە ئەگەر‬ ‫قاچ بخاتە ناو سوریا‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئەردۆگان پێدەچێت ئامادە بێت ئەو‬ ‫ریسکە بکات‪ .‬دەسەاڵتی لە مەترسیدایەو‬ ‫ئەوەش تەنیا شتە بەالیەوە گرنگ بێت‪-‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر بە مانای سزای ئابوریش‬ ‫بێت بۆ واڵتەکەی و فەوزای زیاترو‬ ‫رەنجکێشی بۆ سوریا‪.‬‬ ‫ئەولەویاتەکانی ئەردۆگان لە تورکیا‬ ‫گۆڕانکاری بەسەردا هات‪ .‬ئەنقەرە سوور‬ ‫بوو لەسەر رێگری لە هەوڵەکانی کورد‬ ‫بۆ دامەزراندنی ئۆتۆنۆمی لە جوگرافیای‬ ‫باشووری رۆژهەاڵتی تورکیاو باکووری‬ ‫رۆژهەاڵتی سوریا‪ ،‬هەوڵەکانی رووخاندنی‬ ‫ئەسەد لە رێگەی شەڕکەرانی ئیسالمیەوە‬ ‫گرنگی نەماو بابەتی گرنگتر هەیە‪،‬‬ ‫ئەویش ئینکاریکردنی کوردی سوریا بوو‬ ‫لە دروستکردنی هەرێمی ئۆتۆنۆمی بە‬ ‫درێژایی سنوری تورکیا‪.‬‬

‫رۆژئاڤا ئەزموونێک‬ ‫بۆ تێپەڕاندنی گرێی جیۆپۆلەتیکی‬ ‫د‪ .‬یوسف محەمەد سادق‬ ‫ئەمڕۆ ئیدارهی خۆبهڕێوهبهری رۆژئاوای‬ ‫کوردستان لە جەنگدایه دژ بە داگیرکاری سوپای‬ ‫تورک و گروپە توندڕەوە هاوپەیمانەکانی‪.‬‬ ‫بەمەش یەکێک لە سەرکەوتووترین ئەزموونەکانی‬ ‫خۆبەڕێوەبەری کە لە کارەساتی جەنگی چەند‬ ‫ساڵەی سوریادا بووە بە دورگەی سەقامگیری‪،‬‬ ‫لهبهردهم ههڕهشهی جددیدایه‪ .‬تایبەت بەم‬ ‫ئەزموونە دوو خاڵی گرنگ هەن‪ .‬یەکەم‪ ،‬کورد‬ ‫لە رۆژئاوای کوردستان پێکەوە گرێدراو نەبوو و‬ ‫خاوەنی زەوییەکی پێکەوە بەستراو نەبوو لە رووی جوگرافیەوە‪ .‬دروستکردنی کیانێكی تری‬ ‫كوردستانی لەو ناوچە پەرتەوازەیە جێگەی ئومێدی گەورەیە‪ .‬دووەم‪ ،‬رۆژئاوا دەرفەت بوو کە‬ ‫گرێی جیۆپۆلەتیکی کورد لە ناوچەکەدا لە نەبوونی سنور بە دەریاوە چارەسەر بکات‪ .‬روئیای‬ ‫ئێمە وا بوو بە پشتیوانی کوردو بەتایبەت هەرێمی کوردستان ئەو خەونە دوور نەبوو لە بەدیهاتن‪.‬‬ ‫لەوەش زیاتر تۆلرانسی ئیتنی و دینی لە پێکەوە ژیانی عەرەب و کوردو تورکمان و ئاشوری و‬ ‫مەسیحی و ئێزیدی بەردەوام جێگەی بایەخ و سەرنجی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بووە‪.‬‬ ‫بەرگریکردنی موعجیزەئاسایی کورد لە کۆبانێ لە شەڕی دژی داعش و سەرکەوتنی کوردو‬ ‫ئەو گیانبەختی و پاڵەوانێتیەی کە شەڕڤانانی یەپەگەو یەپەژە بوو کە کوردی کرد بە کارەکتەری‬ ‫سەرەکی جەنگی رووبەڕووبوونەوەی داعش‪ .‬شکستی داعش لە داستانی کۆبانی‪-‬وەو لەسەر‬ ‫دەستی کورد دەستی پێکرد‪ .‬لەمەشدا هێزی پێشمەرگەی کوردستان دەوری گرنگی هەبوو پاش‬ ‫ئەوەی بۆ یەکەمجار پەرلەمانی کوردستان بڕیاری ناردنی هێزی پێشمەرگەی بۆ پشتیوانی کۆبانی‬ ‫دەرکرد‪.‬‬ ‫یەکێك لە تایبەتمەندییهكانی تری ئەزموونی رۆژئاوا کە دەگمەن و پڕبایەخ بوو بەشداری ژن‬ ‫بوو شان بە شانی پیاو لە جەنگ و حوکمڕانیدا‪ .‬ئەمەش لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا تەواو نوێ بوو‪.‬‬ ‫بەتایبەت کە لە ناوچەکەدا ژن لە رووی سیاسی و ئابوری و سەربازی و کلتورییەوە لە پەراوێزدان‪.‬‬ ‫بە شێوەیەک وێنەی شەڕڤانانی ژن بوو بە رەمزی رووبەڕووبونەوەی تیرۆر‪.‬‬ ‫ئێمە لە خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان بەم روانین و سیاسەتەوە لە رۆژئاوامان‬ ‫دەڕوانی‪ .‬بۆ پشتیوانی تەواوی رۆژئاوا هەموو هەنگاوێکمان نا‪ .‬وەک نموونە‪ ،‬پەرلەمانی کوردستان‬ ‫کانتۆنەکانی رۆژئاوای بە رەسمی ناساند‪ ،‬لە تەواوی گوتارو کۆبونەوە دیپلۆماسیەکان رۆژئاوا‬ ‫یەکێک بوو لە خەمە گەورەکانمان لەپێناو بەدەستهێنانی پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ شەڕی دژە‬ ‫تیرۆر بۆ گەشەپێدان و ئاوەدانکردنەوە دوای جەنگ‪ .‬بە رادەیەک هەمیشە ناوی کۆبانی و شەنگال‬ ‫و جەلەوالو ناوچەکانی دیکەی بەرەی جەنگ لەگەڵ داعش پێکەوە بوون و لە یەک رستەدا بوون‪.‬‬ ‫لەناو ئەم پشتیوانیانەدا رۆژی بڕیاردان بۆ ناردنی پێشمەرگە بۆ پشتیوانی لە کورد لە رۆژئاوا‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە کۆبانی‪ ،‬یادەوەرییەکی لەیاد نهكراوه‪ .‬هەستێکی هیوابەخش بوو چونکە بۆ یەکەمجار‬ ‫لە مێژووی کورددا بڕیارماندا هێزی پێشمەرگەی بەشێک لە کوردستان‪ ،‬هەرێمی کوردستان‪ ،‬بە‬ ‫ناو بەشێکی دیکە لە کوردستان‪ ،‬باکوری کوردستان‪ ،‬بنێرین بۆ یارمەتیدانی بەشێکی دیکە لە‬ ‫کوردستان‪ ،‬رۆژئاوای کوردستان‪ .‬جاران هەمیشە دوژمنانی گەلی کورد گەلەکۆمەیان لەسەر کورد‬ ‫دەکرد‪ .‬بەاڵم بۆ ئەم جارە کورد توانی وەک نەتەوە بڕیار بدات دژ بە دوژمنانی گەلی کورد‬ ‫بەتایبەت داعش‪ .‬ئەمەش لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی بااڵی نەتەوەیی بوو نەك حزبی‪.‬‬ ‫بەهەمان شێوە پشتیوانی مرۆیی لە رۆژئاوای کوردستان کرا چ لە باکورو چ لە هەرێمی‬ ‫کوردستانەوە‪ .‬هەروەها دەرگای پەرلەمانمان كردهوه بە رووی هەموو هێزەکاندا لە هەر چوار‬ ‫پارچەی کوردستان و پەرلەمان بوو بە ماڵی هەموو کوردستانییان‪ .‬ئەم هەڵوێستانەی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان بێ باج نەبوون‪ .‬بەڵکو هەندێ لە دەوڵەتانی ناوچەکەی بێزارو نیگەران کرد بوو‪ .‬بۆ‬ ‫یەکەمجار ئاشکرای دەکەم‪ ،‬کونسوڵی گشتی پێشووی تورکیا لە هەرێمی کوردستان راستەوخۆ‬ ‫پەیامی نیگەرانی تورکیای گەیاندە سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان‪ .‬بەڵگەنامەش هەیە پێش‬ ‫رێگری لێکردنیشمان بۆ گهڕانهوه بۆ ههولێر‪ ،‬ئهم کاری بۆ گۆڕینی سەرۆکایەتی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان کردووە‪ .‬ئەڵبەت هیچ ئەم رێکارانە رێگر نەبوون لەوەی پەرلەمان بەردەوام بێت لە‬ ‫نوێنەرایەتی کردنی گەلی کوردستان تەنانەت پارچەکانی دیکەش‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ رۆژئاوای کوردستان دیسان لە جەنگدایەو لەژێر هێرشی داگیرکاری تورکیادایە‪ .‬پاش‬ ‫خیانەتی دۆناڵد ترەمپ بە بڕیاری لە ناکاوی بۆ کشاندنەوەی سەربازەکانی ئەمریکا لە سنوری‬ ‫باكوری رۆژهەاڵتی روباری فورات و هەڵکردنی گڵۆپی سەوز بۆ هێرشی سوپای تورکیاو گروپە‬ ‫توندڕەوەکانی نزیک لە تورکیا بۆ سەر رۆژئاوا‪ .‬جێگەی خۆیەتی له چهند خاڵێكدا بە کورتی باس‬ ‫لە رۆڵی ئەمریکا بکەین لە رۆژئاوا‪.‬‬ ‫‪ .١‬دوای ئەزموونێکی شکست خواردووی تاڵ لەنێوان کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬لەگەڵ گروپە چەکدارەکانی دژ بە ڕژێمی بەشار ئەسەد‪ ،‬له یارمەتیی سەربازو پڕچەک‬ ‫کردن هیچ ئەنجامی نەبوو‪ ،‬بهڵكو چهك و تهقهمهنییهكانی ئهمریكا لهڕێی ئهم گروپانهوه‬ ‫دهگهیشته دهست گروپه تیرۆریستییهكانی وهك داعش و بهرهی نوسره‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬سوپای‬ ‫سوریا ئازاد کە بە بەڵگە سەلمێنرا هاوکارییەکانیان کەوتە دەست گروپە تیرۆریستیەکان‪ .‬ئهوه‬ ‫تەنیا شەڕڤانان بوون توانیان بە پاڵەوانێتی بێوێنە لە بەرەکانی جەنگدا یارمەتی نێودەوڵەتی بە‬ ‫ئامانجی شەڕی دژ بە تیرۆر بەکاربهێنن و نەگاتە دەست تیرۆریستان‪ .‬بە پێچەوانەی گروپەکانی‬ ‫دیکە‪ .‬ههر لهبهر ئهمهش ئەمریکا بژاردەی نەماو ناچار بوو بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر تەنیا‬ ‫مامەڵە لەگەڵ یەپەگەو یەپەژەو دواتر هێزەکانی سوریای دیموکرات بکات‪.‬‬ ‫‪ .٢‬لە پێنج ساڵی رابردوودا هێزە شەڕکەرانی رۆژئاوای کوردستان تەنیا لە ناوچە کوردنشینەکان‬ ‫رووبەڕووی تیرۆر نەبوونەوە بەڵکو بوونە هێزی زەمینی هاوپەیمانی نیودەوڵەتی بۆ شکستهێان بە‬ ‫داعش و دواجار تاکو رزگار کردنی پایتەختی داعش‪ ،‬رەققە‪ ،‬بەردەوام بوون‪ .‬گیانفیدای هێزەکانی‬ ‫سوریای دیموکرات و هێزی پێشمەرگەو شەهید بوون و بریندار بوونی دەیان هەزار کەس بووە‬ ‫بەهۆی ئەوەی داعش لە هێزێکەوە کە لە بۆستن لە ئەمریکاو پاریس و لەندەن و برۆکسل و‬ ‫بەرلین و ستۆکۆڵم کردەی تیرۆریستی ئەنجام دەدا‪ ،‬لەناو ماڵەکەی خۆیدا لەموسڵ و رەققەو‬ ‫دەوروبەری شکستی پێهێنرا‪ .‬ئێستا جیهان و پایتەختەکانی دەوڵەتانی رۆژئاوا ئارامەو هاواڵتیانی‬ ‫ئەو دەوڵەتانە لە ئارامیداو بێ ترس دەژین بەرهەمی قوربانی کوردە لە شەڕی دژ بە تیرۆردا‪.‬‬ ‫‪ .3‬لە دوو ساڵی رابردوودا چەندین جار دەرفەتی دانوستاندن لەنێوان ئیدارهی رۆژئاواو‬ ‫حکومەتی بەشار ئەسەد بە نێوەندگیری روسیاو ئێران و عێراق هەبوو بەاڵم لەالیەن ئەمریکاوە‬ ‫شکستی پێهێنرا‪ .‬ئەمریکا بەڵێنی ئەوەی دا رۆژئاوا دەپارێزێت لەکاتێکدا ئێستا ئەمریکا نەک ئەو‬ ‫ناوچانە ناپارێزێت لە داگیرکاری سوپای تورکیا بەڵکو دەرفەتی گفتوگۆی لە پێگەی هێزەوە بۆ‬ ‫ئیدارەی رۆژئاوا لەگەڵ الیەنەکانی دیکە لەباربرد‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەمریکا نەک خیانەتی لە کوردانی رۆژئاوا کرد بەڵکو لە ماوەی دوو مانگی رابردوو بە‬ ‫ناوی رێککەوتن لەگەڵ تورکیا بۆ دروستکردنی ناوچەی ئارام و رەواندنەوەی ترس و نیگەرانی‬ ‫تورکیا سەنگەرەکانی بەرگری هێزەکانی سوریای دیموکرات لەسەر سنوری رۆژئاوای کوردستان‬ ‫و تورکیا بە شەڕڤانان روخاند پێی چۆڵکردن‪ .‬ئەمەش لەم کاتی جەنگەدا کاریگەری گەورەی‬ ‫هەیە لە سنورداکردنی توانای هێزەکانی هەسەدە لە بەرگری کردن لە خاك و خەڵکی رۆژئاوا‪.‬‬ ‫ئەم بڕیارەی ئەمریکا لە رۆژئاوای کوردستان زۆر قورس لەسەر پێگەو سیاسەتی ئەمریکا‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دهکەوێت‪ .‬ترەمپ جارێکی دیکە ئەو روانینەی تۆخ کردەوە کە ئەمریکا‬ ‫بەرگری لە دۆستەکانی ناکات چونکە تەنیا بەرژەوەندی هەیە نەک هاوپەیمان‪ .‬لەکاتێکدا‬ ‫بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بەتایبەت بەرژەوەندی ئەمنی تەواو پێکەوە گرێدراوە بە هاوکاری‬ ‫هاوپەیمانەکانی‪.‬‬ ‫کورد گەلێکی رەسەنی ئەم ناوچەیەو وەک چیاکانی کوردستان رەگی داکوتاوەو بۆ هیچ‬ ‫شوێنێک ناچێت‪ .‬هەروەک خوازیاری پێکەوەژیان و ئاشتییه لهگهڵ گهالنی تری ناوچهكه‪ .‬نە‬ ‫بەم داگیرکارییەو نە هیچ هێرشێکی دیکە لەناو ناچێت‪ .‬بەڵکو دەمێنێتەوە‪ .‬ئەوەی پێویستە‬ ‫پێداچوونەوەی وردە بەشێوازی دروستکردن و بەڕێوەبەردنی هاوپەیمانێتییەکانی لە ناوچەکەدا‪،‬‬ ‫لە هەمووش گرنگتر بەهێزکردنی پایەکانی تواناکانێتی لە ناوخۆدا‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫لە رزگارییەوە بۆ ژێر دەستەیی تورکیا‬

‫ئەو دەستکەوتانەى بە خوێن بەدەستهاتن‬ ‫لە لێوارى لەناوچووندان‬

‫هێمن حەسەن‬

‫سەرەتاى شۆڕشى سوریا‬

‫نزیكەی ‪ 10‬ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر‬ ‫دەستپێكردنی شۆڕشی سوریا كورد‬ ‫وەك پێكهاتەیەكی كاریگەری ئەو واڵتە‬ ‫بەشدارى لەو شۆڕشەدا کردو توانی چەندین‬ ‫دەستكەوتی گرنگ بۆخۆى بەدەست بهێنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەڕەشەو مەترسییەکان هەمیشە‬ ‫وەک تارماییەک بەسەر کوردستانەوە‬ ‫بوون‪ ،‬ئەوەش وایکرد هیچ گەرەنتییەک بۆ‬ ‫پاراستنى ئەو دەستکەوتانە مسۆگەر نەبێت‪.‬‬ ‫دواى رزگاربوونى رۆژئاواى کوردستان‬ ‫بۆ ماوەیەک بە ئارامى مایەوە‪ ،‬بەاڵم زۆرى‬ ‫نەبرد گروپى چەکدارى توندڕەو لەژێر ناوى‬ ‫جۆراوجۆر سەریانهەڵداو یەکەم ئامانجیشیان‬ ‫رووبەڕووبوونەوەى کورد بوو‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دەرگاى شەڕێکى درێژخایەنى بە رووى‬ ‫کورددا کردەوە‪.‬‬ ‫پێنج ملیۆن کورد کە تائێستا هیچ‬ ‫ناسنامەو رەگەزنامەیەکى سورییان نییە‬ ‫لەدەستى چەوسانەوەى چەندین ساڵەى‬ ‫بەعسییەکانى سوریا رزگاریان بوو‪ ،‬بەهیواى‬ ‫هەرێمێکى تایبەت بەخۆیان و دەسەاڵتى‬ ‫خۆماڵى هەنگاویان بۆ دروستکردنى‬ ‫ئیدارەیەکى دوور لە رژێم هاویشت‪.‬‬

‫پێكهێنانی ئیدارەی كوردی‬

‫دوای ئەوەی لە كۆتایی ساڵی ‪٢011‬‬ ‫و سەرەتای ساڵی ‪ ٢01٢‬رژێم لە شارە‬ ‫كوردییەكان كشایەوە‪ ،‬كورد هێدی هێدی‬ ‫بەردی بناغەی هەرێمێكی كوردی داناو‬ ‫ئیدارەی شارەكان پێكهێنراو ئەنجومەنی‬ ‫بەرێوەبردنی و سەرۆكی ئیدارەكانیان‬ ‫دامەزراند تا تەواوی شارەكانی رۆژئـاوای‬ ‫كوردستان بوونە خاوەنی ئیدارەیەكی تایبەت‬ ‫بەخۆیان‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢01٤‬هەڵبژاردن بۆ زۆرینەی‬ ‫ئەنجومەنەكان كراو كەسانی هەڵبژێردراو‬ ‫دەسەاڵتی ناوچەكانی خۆیان بەڕێوەبرد‪ ،‬هەر‬ ‫لەو ساڵدا كانتۆنەكانی كۆبانی و عەفرین و‬ ‫جەزیرەو حەسەكە دامەزرا‪.‬‬ ‫رۆژئاواى کوردستان پێکهاتووە لە‬ ‫سێ کانتۆن ئەوانیش (جەزیرە‪ ،‬عەفرین‪،‬‬ ‫کۆبانى) کە لەژێر دەسەاڵتى کوردیدان‪،‬‬ ‫گرنگترین شارۆچکەکانى جەزیرە بریتین‬ ‫لە (سەرێکانى‪ ،‬حەسەکە‪ ،‬تربە سپی‪،‬‬ ‫قامیشلۆ‪ ،‬عامودا‪ ،‬دێرک‪ ،‬رمێالن‪ ،‬جل ئاغا)‪.‬‬ ‫کانتۆنى کۆبانى پێکهاتووە لە‬ ‫شارۆچکەکانى (گرێسپى‪ ،‬منبج‪ ،‬عەین‬ ‫عیسا‪ ،‬ناوەندى کۆبانى) هەروەها کانتۆنى‬ ‫عەفرینیش پێکهاتووە لە (تلرەفعت‪ ،‬ناوەندى‬ ‫عەفرین‪ ،‬جندرێس‪ ،‬بولبول‪ ،‬باسوتێ‪ ،‬قیتمە‪،‬‬ ‫راژۆ‪ ،‬عیندار‪ ،‬باراد)‪.‬‬ ‫رۆژئاواى کوردستان کەوتووەتە باکورو‬ ‫رۆژهەاڵتى سوریا زۆرینەى هەرە زۆرى‬ ‫سنورەکەى لەگەڵ تورکیادایە کە ‪٦٣0‬‬ ‫کیلۆمەترە‪ ،‬سنورەکەى تری لەگەڵ عێراقەکە‬ ‫کە درێژیەکەى ‪ ٣٦0‬کیلۆمەتر دەبێت‪.‬‬ ‫بەپێى نوێترین ئامارى خەمڵێنراوى‬ ‫ئیدارەى رۆژئاواى کوردتان ژمارەى‬ ‫دانیشتیوان لەو بەشەى کوردستان پێنج‬ ‫ملیۆن و ‪ 1٧0‬هەزار کەسە‪ ،‬بەاڵم لەدواى‬ ‫شەڕی سوریاوە نزیکەى دوو ملیۆن کەس‬ ‫ئاوارە بوون و رۆژئاواى کوردستانیان‬ ‫جێهێشتووە‪.‬‬ ‫لە رۆژئاواى کوردستان ‪ ٣٦‬الیەنى‬ ‫سیاسى هەیە کە گەورەترینیان پارتى‬

‫یەکێتى دیموکراتى (پەیەدە)و پارتى‬ ‫دیموکراتى کوردستان (پدەک) ئەو دوو‬ ‫الیەنە زۆرترین الیەنگریان هەیەو هەردووالش‬ ‫خاوەنى هێزى چەکدارن کە پەیەدە نزیکەى‬ ‫‪ ٢٥‬هەزار چەکدارو پەدەکەش نزیکەى چوار‬ ‫هەزار پێشمەرگەى هەیە‪.‬‬ ‫هاوكات لەگەڵ دامەزراندنی ئیدارەی‬ ‫شارەكان هێزی ئاسایش و دژە تیرۆریان‬ ‫پێكهێناو ژمارەیەی هێزە چەكدارەكانیان‬ ‫تا ساڵی ‪ ٢01٥‬گەیاندە ‪ ٣0‬هەزار چەكدار‪،‬‬ ‫ئەوەش هێزێكی دڵنیاكەرەوە بوو بۆ جێگیر‬ ‫بوونی دەسەاڵتی خۆماڵی كوردی دوور لە‬ ‫دەسەاڵت و كۆنترۆڵی رژێم‪.‬‬ ‫لە سەرجەم جومگەكانی دەسەاڵتی‬ ‫ئیداری و سەربازی و سیاسی پێكهاتەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان كە لە (كورد‪ ،‬عەرەب‪،‬‬ ‫توركمان‪ ،‬ئەرمەن‪ ،‬سریانی‪ ،‬ئێزیدی‪،‬‬ ‫مەسیحی) پێكهاتووە بەشدار بوون و پێگەو‬ ‫دەسەاڵتی خۆیان پێدرا‪ ،‬لەوكاتەوە تائێستا‬ ‫هاوشانی كوردێك عەرەبێك سەرۆكایەتی‬ ‫هەموو رۆژئاوای كوردستان دەكات كە رۆڵی‬ ‫سەرۆكی هەرێم دەبینێت‪.‬‬

‫دژى داعش دەکان ژمارەیەک بنکەو‬ ‫سەربازگەى لە رۆژئاواى کوردستان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەجۆرێک لە کانتۆنى جەزیرە چوار‬ ‫سەربازگەى هەیە کە دەکەونە رمێالن‪،‬‬ ‫(شەدادى‪ ،‬تەلبەیدەر‪ ،‬تەل تەمر) لە رەقە‬ ‫دوو بارەگاى سەربازی هەیە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەمریکا لە کۆبانى دوو‬ ‫سەربازگەو لە منبج دوو سەربازگەو‬ ‫سەربازگەیەکى گەورەش لە حەسەکە‪،‬‬ ‫ئەمریکا لەم بنکانەوە شەڕى دژى داعش‬ ‫دەکات و چاودێرى کارەکانى لە سوریا‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫رۆژئاواى کوردستان خاوەنى چەند‬ ‫هێزێکە کە بریتین لە هێزەکانى (هەسەدە‪،‬‬ ‫یەپەگە‪ ،‬یەپەژە‪ ،‬دژە تیرۆر‪ ،‬ئاسایش‪ ،‬هێزى‬ ‫سوریانى‪ ،‬ئەنجومەنى سەربازى منبج‪ ،‬چەند‬ ‫گروپێکى عەرەبی)‪.‬‬ ‫ژمارەى سەرجەم ئەو هێزانە نزیکەى ‪٧٣‬‬ ‫هەزار چەکدار دەبێت کە ئەرکى پاراستنى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان و شەڕى دژى داعشیان‬ ‫لە ئەستۆیە‪ ،‬لەساڵى ‪ ٢01٤‬وە تائیستا ‪1٤‬‬ ‫هەزار چەکدار لەو ‪ ٧٣‬هەزارە شەهید بوون و‬ ‫‪ ٣0‬هەزاریش بریندار بوون‪.‬‬

‫ساڵى ‪ ٢01٤‬رێکخراوى داعش سەرى‬ ‫هەڵداو پەالمارى رۆژئاواى کوردستانیاندا‬ ‫شەڕڤانانی كوردو بە هاوكاری پێكهاتەكانی‬ ‫تری رۆژئاوا توانیان کۆتایی ساڵى ‪ ٢01٦‬ئەو‬ ‫رێکخراوە لەناوچە کوردیەکاندا تێکبشکێنن‪.‬‬ ‫هاوپەیمانیەتى نێودەوڵەتى دژى داعش‬ ‫کە لە ‪ ٦0‬واڵتى جیهان بە سەرۆکایەتى‬ ‫ئەمریکا پێکهاتووە شەڕڤانانیان هاندا‬ ‫بەردەوامن بن لەسەر شەڕى دژى داعش و‬ ‫تەنیا بە پاککردنەوەى ناوچە کوردیەکان‬ ‫نەوەستن‪ ،‬بۆیە لەسەرداواى هاوپەیمانان‬

‫دەستکەوتەکانى کورد‬

‫شەڕى دژى داعش‬

‫لەماوەى ‪ ١٠‬ساڵدا كورد‬ ‫توانیویەتی پیشانی‬ ‫بدات كە لەسوریادا‬ ‫هیچ كێشەیەك بەبێ‬ ‫بەشدارى كورد‬ ‫چارەسەر ناكرێت‬ ‫کورد شەڕى شارى رەقەو دێرەزووریان کردو‬ ‫توانیان ئەو دوو پارێزگایە کە پایتەختى‬ ‫داعشبوون پاک بکەنەوە‪.‬‬ ‫رۆژئاوای‬ ‫پاككردنەوەی‬ ‫لەدوای‬ ‫كوردستان لەو گروپانە كورد سێ هەرێمی‬ ‫دامەزراند كە ئەوانیش كۆبانی و جەزیرەو‬ ‫عەفرین بوو‪ ،‬بەاڵم ساڵی ‪ ٢01٧‬توركیاو‬ ‫گروپە چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆن عەفرینیان‬ ‫داگیر كردو لە رۆژئاوایان دابڕی‪ ،‬ئەوەش‬ ‫ئەركی كوردی بۆ دامەزراندنی هەرێمێكی‬ ‫فیدراڵی لە سوریادا قورس تركرد‪.‬‬ ‫ئەمریکا کە سەرۆکایەتى هاوپەیمانیەتى‬

‫دواى چەند دەیە کورد توانى بە‬ ‫خاکى خۆى شاد بێتەوەو ئیدارەیەکى تێدا‬ ‫دابمەزرێنێت کە خۆی خاوەن دەسەاڵتى‬ ‫یەکەم بێت‪ ،‬ئەوەش لەدواى ساڵى ‪ ٢011‬وە‬ ‫هاتە دی‪ ،‬سەرەڕاى بەردەوامى جەنگ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بوژانەوەیەکى ئابورى و ئاوەدانى و ئازادى‬ ‫رووی کردە ئەو بەشەى کوردستان‪.‬‬ ‫بۆیەکەم جار لەسوریادا كورد بووە‬ ‫خاوەنى هێزێكی سەربازی بەهێزى تایبەت‬ ‫بەخۆى كە ژمارەیان لەئێستادا نزیکەی ‪٧٣‬‬ ‫هەزار كەس دەبێت و توانی بەرگری لە بوون‬ ‫و مانەوەی خۆی بكات وەك كاریگەرترین‬ ‫پێكهاتەی سوریا‪.‬‬ ‫لەماوەى ئەو ‪ 10‬ساڵەدا كورد توانیویەتی‬ ‫پیشانی بدات كە لەسوریادا هیچ كێشەیەك‬ ‫بەبێ بەشدارى كورد چارەسەر ناكرێت‬ ‫ئەگەر بەشداری پێ نەكرێت لە سیستەمی‬ ‫حكومڕانی ئەو والتەدا‪ ،‬هاوكات توانیویەتی‬ ‫ببێتە خاوەنی ئابوری و سیاسەت و هێزی‬ ‫سەربازی تایبەت بەخۆی کە هەریەكە لە‬ ‫ئەمریكاو فەرەنساو بەریتانیا و ئەڵمانیا‬ ‫هاوكاری بكەن‪.‬‬ ‫ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان و بنایاتنانی سیستمی خوێندن‬ ‫و زانکۆو دانانی كارگەو پیشەسازی و‬ ‫پێشخستنی كشتوكاڵ لەماوەی ئەو نۆ‬ ‫ساڵەدا یەكێكی ترن لەو دەستكەوتانەی‬ ‫كورد بەدەستی هێناون‪.‬‬ ‫بەشێکى زۆر لە شارەکان ئاوەدان‬ ‫کراونەوەو پڕۆژەى ئاوو کارەبایان بۆ راکێشرا‪،‬‬ ‫خوێندنگەو نەخۆشخانەکان زیادیانکرد‪،‬‬ ‫کشتوکاڵ و پرۆژەکانى وەبەرهێنان گەشەیان‬ ‫کرد‪ ،‬چەندین کارگەو پیشەسازى فەرەنسى‬ ‫و بەریتانى لەناوچەکە پەیدابوون‪.‬‬ ‫یەکێکى تر لە گرنگترین دەستکەوتەکان‬ ‫بیرە نەوتەکان بوون کە کەوتنە دەست‬ ‫کورد خۆیەوەو ژمارەیەک کۆمپانیاى‬ ‫بیانى هێنا تا وەبەرهێنان بکەن تیایدا‪ ،‬لە‬ ‫رێگاى جیاوازیشەوە بەشێک لە نەوتەکەى‬ ‫رەوانەکرد‪.‬‬

‫پەیوەندییەکانى کورد لەگەڵ‬ ‫دەرەوە‬

‫دەستپێکى پەیوەندییەکانى رۆژئاواى‬

‫کوردستان لەگەڵ واڵتانى ناوچەکەو‬ ‫کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫شەڕى کۆبانى‪ ،‬بۆ ئەو شەڕە کە خەریک‬ ‫بوو لە قازانجى داعش کۆتایی بێت بەاڵم‬ ‫ئەمریکا بڕیاریدا هاوکارى شەڕڤانانى کورد‬ ‫بکات ئەوەش دەرگاى دونیای دەرەوەى بە‬ ‫رووى کورد لە سوریا کردەوە‪.‬‬ ‫رۆژ دواى رۆژ پەیوەندییەکانى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان لەگەڵ ئەمریکاو ئەوروپا گەشە‬ ‫پێدا تا دواجار ئەمریکا بڕیاریدا هێزى‬ ‫سەربازى رەوانەى سوریا بکات‪ ،‬هاوکات‬ ‫سەرۆکى فەرەنسا پەیوەندییەکى نوێى‬ ‫لەگەڵ کورددا بونیاد نا‪.‬‬ ‫دواى ئەوە کورد توانى پەیوەندى لەگەڵ‬ ‫رژێمى سوریا لە دۆخی نە شەڕ نە ئاشتى‬ ‫رابگرێت‪ ،‬هاوکات لەگەڵ ئێران و سعودییەو‬ ‫ئیمارات و کوێت و ئەردەن پەیوەندییەکى‬ ‫ئاسایی دروست بکات‪ ،‬بەاڵم تەنیا کەمتر‬ ‫لە دوو ساڵ توانى پەیوەندییەکى نیمچەی‬ ‫ئاسایی لەگەڵ تورکیا هەبێت ئیدى ئەوەش‬ ‫کۆتایی هات‪.‬‬ ‫رۆژئاواى کوردستان بەردەوام هەوڵیداوە‬ ‫رۆژئاوا بكاتە هەرێمێكی فیدراڵیی دانپیانراو‪،‬‬ ‫بەاڵم چی لەسەر ئاستی سوریاو چی لەسەر‬ ‫ئاستی نێودەوڵەتی هێشتا دانپێدانانی‬ ‫فەرمی بەو هەرێمە نییە‪ ،‬لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫سەرۆکى ئەمریکاو بەرپرسانی ترى ئەو واڵتە‬ ‫چەندین جار جەختیان لەوە کردوەتەوە کە‬ ‫پەیوەندی و هاوكاریان لەگەڵ كورد تەنیا بۆ‬ ‫شەڕی داعشەو كاتییە‪.‬‬

‫هەڕەشە بەردەوامەکانى تورکیا‬

‫هەر لەسەرەتاوە خەونی كورد‬ ‫لەو بەشەی كوردستان ئەوە بوو كە‬ ‫كانتۆنەكانی كۆبانیو عەفرینو جەزیرە‬ ‫بەیەكەوە ببەستێت و تیایدا حكومەتو‬ ‫پەرلەمانی بنیاد بنێت‪ ،‬راگەیاندنی‬ ‫ئەم هەرێمەش بەشێوەیەكی سەرەكی‬ ‫كارەكانی گەیشتبووە قۆناغی كۆتایی و‬ ‫بڕیار بوو مانگی ‪ 11‬ساڵی ‪ ٢01٧‬دا ئەو‬ ‫هەرێمە رابگەیەنێت‪ ،‬بەاڵم هێرشەكانی‬ ‫توركیا ریسەكەی كردەوە بە خوری‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢011‬تا ساڵی ‪ ٢01٣‬دوو‬ ‫ساڵی هەنگوینی بووە لە پەیوەندییەکانى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان و توركیاو لەو دوو‬ ‫ساڵەشدا بەرپرسانی كورد چەند جارێك‬ ‫لەگەڵ بەرپرسانی بااڵی ئەو واڵتە‬ ‫كۆدەبوونەوە‪ ،‬بەاڵم لەو كاتەوە بەدواوە‬ ‫توركیا پەیوەییەكانی لەگەڵ رۆژئاوا گۆڕی‬ ‫بۆ شەڕ کە تائێستاش بەردەوامە‪.‬‬ ‫تورکیا تا ئێستا سێ ئۆپەراسیۆنى لە‬ ‫رۆژئاواى کوردستان ئەنجامداوە یەکێکیان‬ ‫لە مانگى ئابى ساڵى ‪ ٢01٦‬بوو کە‬ ‫هەریەکە لە شارۆچکەکانى (جەرابلوس و‬ ‫عەزازو راعى) لەژێرناوى “مورتاڵى فورات”‬ ‫داگیرکرد‪ ،‬ئۆپەراسیۆنى دووەم لەژێر ناوى‬ ‫“چڵە زەیتون” لە مانگى شوباتى ‪٢01٧‬‬ ‫بوو بۆسەر عەفرین دواى ‪ ٥8‬رۆژ بەرگری‬ ‫داگیریانکرد‪ ،‬سێیەمیان ‪٩‬ى ئەم مانگە بوو‬ ‫تا ئێستا بەردەوامە‪.‬‬ ‫تورکیا ‪٩‬ى ئەم مانگە ئۆپەراسیۆنی‬ ‫لەژێر ناوى “کانى ئاشتى” ئاشتى‬ ‫دەستپێکرد‪ ،‬ماوەى دوو مانگە هەزاران‬ ‫سەربازى بە چەکى قورسەوە لەسەر‬ ‫سنور بەرامبەر بە کۆبانى و گرێسپی‬ ‫و سەرێکانى جێگیرکردووە‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫چەندین هۆشدارى و رێگریکردن ئەردۆغان‬ ‫گوێی بە هۆشدارییەکان نەداو هێرشەکەى‬ ‫ئەنجامدا‪.‬‬

‫لە ساڵى ‪ ٢01٤‬وە تورکیا داواى‬ ‫ناوچەى ئارام بە قواڵیی ‪ ٣0‬کیلۆمەتر‬ ‫دەکات لە سوریا‪ ،‬بەاڵم بەردەوامە‬ ‫ئەمریکاو واڵتانى دیکە ئەو پێشنیارەى‬ ‫تورکیایان رەتکردەوە‪ ،‬تا مانگى ئابى‬ ‫ئەمساڵ ئەمریکاو تورکیا رێککەوتن لەسەر‬ ‫دروستکردنى ناوچەى ئارام بە قواڵیی ‪1٤‬‬ ‫کیلۆمەتر‪ ،‬بەاڵم دواى ماوەیەک ئەردۆغان‬ ‫رێکەوتنەکەى رەتکردەوەو دووبارە‬ ‫هەڕەشەى ئەنجامدانى ئۆپەراسیۆنى کورد‪.‬‬ ‫ئامانجى سەرەکى تورکیا لەو‬ ‫ئۆپەراسیۆنەو دروستکردنى ناوچەى ئارام‬ ‫بە قواڵیی ‪ ٣0‬کیلۆمەتر شکستهێنانە بە‬ ‫دروستکردنى هەرێمێکى کوردى لەسوریاو‬ ‫هەروەها گۆڕینى دیموگرافیاى رۆژئاواى‬

‫ئامانجى تورکیا‬ ‫شکستهێنانە بە‬ ‫دروستکردنى هەرێمێکى‬ ‫کوردى و گۆڕینى‬ ‫دیموگرافیاى رۆژئاوا لەڕێى‬ ‫نیشتەجێکردنی پەنابەرە‬ ‫سورییەکانەوە‬

‫کوردستانە لەڕێى پەنابەرە سورییەکانەوە‬ ‫کە لە واڵتەکەیدا نیشتەجێن‪.‬‬ ‫ژمارەى پەنابەرانى سوریا لە خاکى‬ ‫تورکیادا نزیکەى سێ ملیۆن پەنابەر‬ ‫دەبێت‪ ،‬پالنى ئەردۆغان ئەوەیە لەرۆژئاواى‬ ‫کوردستان جێگیریان بکات و هەر خێزانێک‬ ‫لە پەنابەران ‪ ٢00‬بۆ ‪ ٥00‬مەترس زەویان‬ ‫پێ بدات تا خانووى لەسەر بکەن‪.‬‬ ‫ئیدارەى رۆژئاواى کوردستان کاتێک ئەو‬ ‫ئامانج و مەرجانەى تورکیاى رەتکردەوە‪،‬‬ ‫ئەردۆغان بریاری ئۆپەراسیۆنی لەدژى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان دەرکرد‪ ،‬ئەوەش دواى‬ ‫پەیوەندیەکى تەلەفۆنى ترەمپ و ئەردۆغان‬ ‫هات هەردووال رێککەوتن لەسەر کشانەوەى‬ ‫هێزەکانى ئەمریکا لەسەر سنور‪ ،‬دواى‬ ‫کشانەوەکەش تورکیا دەستبەجێ هێرشى‬ ‫ئەنجامدا‪.‬‬ ‫لەئێستادا کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى و‬ ‫واڵتانى ناوچەکە و نەتەوەیەەکگرتوەکان و‬ ‫یەکێتى ئەوروپاو کۆمکارى عەرەبی داواى‬ ‫وەستاندنى هێرشەکان دەکەن کە ئارامى‬ ‫ناوچەکەى بەتەواوەتى تێکداوەو بووەتە‬ ‫هۆی ئاوارەبوونى نزیکەى ‪ ٣00‬هەزار کەس‬ ‫و کوژران و برینداربوونى سەدان کەس‪.‬‬

‫الوازییەکانى ئیدارەى کوردى‬

‫لەماوەى ئەو چەند ساڵەدا خاڵى‬ ‫الوازى کورد لەسوریا ناتەبایی و ناکۆکى‬ ‫ناوخۆیی بوو ئەویش لەنێوان دوو الیەنى‬ ‫سەرەکیدا ئەویش “پەیەدە و پەدەک”‬ ‫کە دوو بەرەى جیاوازیان لەژێر ناوى‬

‫“تەڤدەم”و “ئەنەکەسە” پێکهێنا‪.‬‬ ‫ئەو دووالیەنە ساڵى ‪ ٢01٦‬بۆ ‪٢01٧‬‬ ‫دوو رێککەوتنیان بەناوى “رێکەوتنى‬ ‫هەولێر‪ ،‬رێکەوتنى دهۆک” واژۆکرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچیان رێککەوتنەکەیان جێبەجێ نەکردو‬ ‫ناکۆکییەکانیان تا ئەم ساتە وەکو خۆی‬ ‫مایەوە‪.‬‬ ‫ئەم ناکۆکیانە زیانى زۆرى بە رۆژئاواى‬ ‫کوردستان گەیاند بەجۆرێک تورکیاو‬ ‫سوریا بەردەوام وەک خاڵى الوازى کورد‬ ‫بەکاریاندەهێنا‪ ،‬ئەوەش زیانى بەو ئیدارە‬ ‫ناجێگیرە دەگەیاند کە لە باکورى سوریادا‬ ‫پێکهێنرابوو‪.‬‬ ‫خاڵێکى ترى الوازى ئیدارەى کوردى‬ ‫ئەو شەڕە ناپێویستە بوو کە لە ناوچەکانى‬ ‫رەقەو دێرەزوور کردى لەکاتێکدا ئەو‬ ‫ناوچانە کوردى نین و ئەرکى رژێمى‬ ‫سوریا بوو ئەو کارە بکات‪ ،‬بەو هۆیەشەوە‬ ‫نزیکەى ‪ ٦‬بۆ ‪ ٧‬هەزار شەڕڤان شەهید‬ ‫بوون لەپێناو خاکێکدا کە کوردستان نییە‪.‬‬ ‫هەروەها وەك چاودێران دەڵێن‬ ‫پەیەدە وەك حكومڕانی یەكەمی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان خۆی وابەستە كردووە بە‬ ‫پەكەكەوەو لەژێر رۆشنایی و سیاسەتەكانی‬ ‫پەكەكەدا حوكمی رۆژئاوا دەكات‪ ،‬ئەوەش‬ ‫وایكردووە توركیا بكاتە گەورەترین دوژمن‬ ‫و مەترسی لەسەر خۆی‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانە بوونە الوازبوونى ئەو‬ ‫هەرێمە کوردییەو خۆ سەرقاڵکردن بە‬ ‫شەڕێکى الوەکییەوە لەجیاتى قایمکردنى‬ ‫پایەکانى دەسەاڵتى کورد لە رۆژئاواى‬ ‫کوردستاندا‪ ،‬هەر ئەوەش وەک هۆکارێک‬ ‫سەیر دەکرێت بۆ هێرشەکانى تورکیا بۆ‬ ‫سەر رۆژئاواى کوردستان‪.‬‬

‫رێگا چارەى بەردەم کورد‬

‫ئێستا کە شەڕێکى دیکە بەر دەرگاى‬ ‫کوردى گرتووە خەریکە سەرجەم ئەو‬ ‫دەستکەوتانەى لەدواى ساڵى ‪ ٢011‬وە‬ ‫بەدەست هاتوون بەهۆى هێرشی تورکیاوە‬ ‫وەک دەنگى تەزبیح هەڵوەرن‪ ،‬بۆیە ئەگەر‬ ‫هێرشەکانى تورکیا رانەگیرێن سەرجەم‬ ‫دەستکەوتەکان لەناودەچن و رۆژئاواى‬ ‫کوردستان بۆ ماوەیەکى نادیار لەژێر‬ ‫داگیرکارى تورکیاو گروپە چەکدارەکاندا‬ ‫دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫لەماوەى چەند دەیەى رابردوو هیچ‬ ‫رووداوێک بەقەت ئەو هێرشەى تورکیا‬ ‫بۆ سەر رۆژئاواى کوردستان کوردى‬ ‫یەک نەخستووە بەجۆرێک خەڵکى هەر‬ ‫چوار پارچەى کوردستان و سەرجەم‬ ‫الیەنە سیاسیە کوردییەکانى هەر چوار‬ ‫پارچەکە بەیەک دەنگ دژى ئەو هێرشە‬ ‫وەستانەوە‪ ،‬تەنانەت ئەو الیەنانەى بە‬ ‫نزیک لە تورکیاش لە قەڵەم دەدران زیاتر‬ ‫لە هەموویان داواى پاراستنى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان دەکەن‪.‬‬ ‫بەبڕواى خەڵکى کوردستان و سەرجەم‬ ‫الیەنە سیاسیەکانى هەر چوار پارچەى‬ ‫کوردستان تاکە رێگە لەبەردەم پاراستن و‬ ‫رزگارکردنى ئەو ئەزموونە چەند ساڵییەى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان یەکگرتوویی کوردە‬ ‫لەناوخۆیداو چارەسەرکردنى ناکۆکییەکانى‬ ‫نێوانیانە‪.‬‬ ‫بەتایبەت لە رۆژئاوای کوردستان کە‬ ‫تەڤدەم و ئەنەکەسە ماوەى چەند ساڵە‬ ‫لە ناکۆکۆکیدان داوایان لێکراوە بەپەلە‬ ‫کێشەکانیان چارەسەر بکەن و بەیەکەوە‬ ‫بەرگرى لە رۆژئاواى کوردستان بکەن‪.‬‬

‫پاشکۆی رۆژنامەی زەمەن تایبەت بە رۆژئاوای کوردستان‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫‪ 8‬الپەڕە‬

‫تامی تاڵـیــی خیانەت‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫سەرپەرشتیار‬ ‫کامەران سوبحان‬

‫جان دۆست‪:‬‬

‫رۆمان داستانی سەردەمە و کتێبی پیرۆزی سەدەیە‬

‫* لە زۆربەی رۆمانەکانتا بە قووڵی کار‬ ‫لەسەر ئایین و مێژوو‪ ،‬ملمالنێ کولتووری و‬ ‫بەریەککەوتنی شارستانییەتەکان دەکەیت‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆت وەک نووسەر بێالیەن دەگریت‬ ‫لەنێو رووداوەکاندا‪ ،‬تا چەند گرنگە نووسەر لە‬ ‫تێکستەکاندا تەنها گێڕەرەوە بێت و بێالیەنی‬ ‫خۆی بپارێزێت؟‬ ‫بێگومان پێویستە نووسەر پابەندبێ‬‫بە بێالیەنییەوە‪ .‬لە کاتی خستنە رووی‬ ‫بابەتێكدا کە شوێنی ملمالنێیە‪ ،‬بەاڵم ئەز‬ ‫بۆچوونم وا نییە کە بێالیەنی بە واتای ئەوە‬ ‫بێت کە رۆماننووس بیروبۆچوون و ئایدیاکانی‬ ‫لە رێگەی کەسایەتییەکانییەوە نەخاتەروو‪.‬‬ ‫بۆ نموونە با لە رۆمانی زۆربای یۆنانیی‬ ‫کازانتزاکیس بڕوانین‪ ،‬ئایا بێالیەن بوو‪ ،‬یان‬ ‫زۆر بە روونی بۆچوونەکانی خۆی خستووەتە‬ ‫روو؟ ئایا “جاک لندن”ی ئیرلەندی لە رۆمانی‬ ‫گورگی دەریا بۆچوونی خۆی خستووەتە روو‬ ‫یان نا؟ ئەی جۆرج ئۆرێڵ”ی گەورە نووسەری‬ ‫ئینگلزی چی خستووەتە روو لە هەردوو رۆمانی‬ ‫(مەزرای ئاژەاڵن و ‪)1984‬دا؟ ئەو بۆچوونانەی‬ ‫لە رۆمانەکانی فرانتز کافکا و دینۆ بۆتزای‬ ‫خراونەتە روو هی کێیە؟‬ ‫بۆیە حەز دەکەم راشکاوبم لەگەڵت‪ ،‬من‬ ‫پێموایە پرسی بێالیەنی بۆ رۆماننووس بە‬ ‫واتای بە وریایی مامەڵەکردن لەگەڵ لۆژیکی‬ ‫کەسایەتییەکانیی دێت‪ .‬بەاڵم رۆماننووسی‬ ‫رۆشنبیر کاتێ لەسەر زاری کەسایەتیی‬ ‫ئافرەتێکی الدێیی سادە و ساکارەوە قسە‬ ‫دەکات‪ ،‬پێویستە زمانەکەی و بۆچوونەکانی بکات‬ ‫بە بەری خۆیدا‪ .‬گونجاو نییە بۆ رۆماننووسێک‬ ‫باس لە جوتیارێکی سادەو ساکار بکات و‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ مامۆستایەکی زانکۆ بکات لەسەر‬ ‫پرسێکی مەعریفیی ئاڵۆز‪ .‬یەکێ لەو الیەنانەی‬ ‫رەخنەم لە مەوالنا و ئەحمەدی خانی گرتووە‬ ‫ئەو بابەتەیە‪ ،‬زمانەکەی یەک شێوەو یەک‬ ‫ستایلە لەسەر زاری کەسایەتییەکانی‪ ،‬دواجار‬ ‫دەبینین بۆچوونە فەلسەفییەکان دەردەبڕێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی کەسایەتییەکان سادەن‪ ،‬وەک‬ ‫فاڵچییە پیرەکە لە کۆشک‪ ،‬هەروەها تێبینی‬ ‫دەکەین سەلیم بەرەکات کەسێتییەکانی بە‬ ‫ئاستێکی زۆر بەرز قسە دەکەن‪ ،‬لە کاتێکدا لە‬ ‫بنەڕەتدا کەسایەتیی سادەی ناو ژیانن‪!.‬‬ ‫* ئیشکردن لەسەر کاراکتەرە مێژووییەکان‬ ‫قورسترین شێوازە بۆ نووسینی رۆمان‪ ،‬تۆ چۆن‬ ‫توانیوتە لەم بابەتەدا سەرکەوتوو بیت؟‬ ‫ لەڕاستیدا لەوبارەوە زۆر نیگەرانیی‬‫و بارگرانیم هەیە‪ ،‬زۆرینەی رۆمانەکانم‬ ‫مێژوویین‪ ،‬ئەو کارەکتەرانەی تێیدان‪ ،‬ئەوانەن‬ ‫کە سنووردارن بە زەمەنێکی مێژوویی‪ ،‬کە‬ ‫دەکاتە سەدان ساڵ پێش زەمەنی خۆمان‪ .‬ئەو‬ ‫کەسایەتیانەش دەیانکەم بە تەوەری رۆمانەکانم‬ ‫پێویستە تەوەری لێکۆڵینەوەو وردبوونەوە و‬ ‫تاوتوێکردنی قووڵ بێت‪ .‬خۆ ناکرێت رۆمان‬ ‫لەسەر کەسێ بنووسم کە نایناسم‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫رۆمانم لەسەر ئەحمەدی خانی نووسیووە‪،‬‬ ‫شارەزای زمان و بۆچوونەکانی خانی بووم لە‬ ‫رێگەی دیوانە شیعرییە نایابەکەی (مەم و زین)‬ ‫ئاوێتەی کەسایەتییەکانی بووم و خەم و ئازار‬ ‫و خەونەکانیم هاتووەتە بەرچاوو‪ ،‬بە خەیاڵێکی‬ ‫قووڵ لێی وردبوومەتەوە ئەوسا دەستمکردووە‬ ‫بە نووسینی رۆمانی(میرنامە) من هەموو کات‬ ‫ئەوەم وتووە گەر (مەم و زین)ی خانیم بەو‬ ‫قووڵییە نەخویندایەتەوە‪ ،‬نەمدەتوانی میرنامە‬ ‫بەو شێوەیە بنووسم‪.‬‬

‫بیرۆکەی‬ ‫رۆماننوووسینم‬ ‫لەسەر شەنگال و‬ ‫تراژیدیا و چیرۆکە‬ ‫غەمگینەکانی هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانم‬ ‫کات دیاری بکەم‬ ‫بۆ خوێنەران‬ ‫* هەمیشە لە رۆمانەکانتا فەزایەکی شیعری‬ ‫و عاشقانە هەست پێدەکرێت‪ ،‬بەاڵم عەشقەکە‬ ‫تەنکە و زۆر ناچێتە قوواڵییەوە و خوێنەر لە‬ ‫تامەزرۆییدا دەهێڵیتەوە‪ ...‬ئەم حاڵەتە بۆ وایە؟‬ ‫من بە شێوەیەکی گشتی چیرۆکی‬‫راستترە‬ ‫یان‬ ‫نانووسم‪،‬‬ ‫خۆشەویستیی‬ ‫لەوانەی خۆشەویستی وەک چوارچێوەیەک‬ ‫یان جیاکەرەوەیەکی الوەکی کە بوونی هەبێ‬ ‫بەکار بێنم‪ ،‬بۆیە خوێنەر هەست دەکات‬ ‫ئەو چیرۆکە خۆشەویستییەی باسی لێوە‬ ‫دەکەم نەزۆکە‪ .‬خۆشەویستی بەهای بااڵیە‪.‬‬ ‫هێڵکاریی و رۆمانێکی دەستنووسم هەیە‬ ‫لەسەر خۆشەویستی‪ ،‬لەوانەیە سەرکەوتووبم‬ ‫لە گواستنەوەی کەشی گشتی خۆشەویستی‪،‬‬ ‫بە ناوەڕۆکە جوان و غەمگینەکانیەوە‪ .‬گرنگ‬ ‫ئەوەیە چیرۆکەکانی خۆشەویستی لە رۆمانەکانم‬ ‫ئاوا نابێت‪ ،‬ئەویش چیرۆکە پەیوەستەکانە بە‬ ‫رووداوی گشتییەوە‪ .‬گەر سەرنج بدەن هەمیشە‬ ‫کۆتایی شادی و ئارامی بۆ رۆمانەکانم دانانێم‪،‬‬ ‫بە بۆچوونی من خۆشی و شادوومانی دژن‪ ،‬یان‬ ‫النیکەم پێچەوانەی یەکترین‪.‬‬ ‫* ئێستا لە باشووری کوردستان‬ ‫رۆماننووسین بووەتە مۆدێل و چاولێکەری‪ ...‬تۆ‬ ‫قسەت چییە لەم بارەوە؟‬ ‫ئەو دیاردەیە بە تەنها کوردستانی باشووری‬‫نەگرتووەتەوە‪ ،‬بەڵکو بووە بە دیاردەیەکی‬ ‫جیهانیی و لە ئاستی جیهاندا گرنگییەکی لە‬ ‫رادەبەر هەیە بۆ نووسینی رۆمان و بایەخی‬ ‫رۆمان‪ .‬با واڵتانی عەرەبی بە نموونە وەربگرین‪،‬‬ ‫ژمارەی ئەو رۆمانە عەرەبییانەی لە پێشبڕکێیەکدا‬

‫هەڵبژێراون بۆ خەاڵتێکی گەورە‪ ،‬گەیشتووتە‬ ‫نزیکەی دوو هەزار رۆمان‪ !.‬ئەمەش شتێکە‬ ‫جێگەی بڕواپێکردن نییە و جێگەی سەرسوڕمانی‬ ‫خوێنەرانە‪ !.‬راستە رەنگە زۆریان بە رۆمان‬ ‫ئەژمار نەکرێن‪ ،‬بەاڵم ئەم کرانەوە گەورەیە بە‬ ‫رووی رۆماندا هێمایەکی گەورەیە بۆ بایەخی‬ ‫رۆمان لەناو رەگەزەکانی تری ئەدەبیاتدا‪ .‬لە‬ ‫ئێستاماندا رۆمان داستانی سەردەمە و کتێبی‬ ‫پیرۆزی سەدەیە‪!.‬‬ ‫*هۆکاری ئەمە چییە؟ بۆ ئەو هەموو‬ ‫بایەخە بە ڕۆمان؟‬ ‫هۆکار زۆرە‪ ،‬رەنگە بوونی ئەو هەموو‬‫پێشبڕکێیەی رۆمان و ئەو گرنگی و بایەخە‬ ‫زۆرەی کە خوێنەر پێی دەدات‪ ،‬هۆکاری‬ ‫سەرەکی بێت‪ .‬ئەمە جگە لەوەی هەمیشە مرۆڤ‬ ‫پێویستی بە حیکایەت و گێڕانەوە هەیە‪ .‬ئەگەر‬ ‫سەیری مێژووی مرۆڤایەتی بکەین‪ ،‬هەزاران ساڵ‬ ‫پێش ئێستا کاتێ بۆ گوزارشتکردن لە ژیان و‬ ‫گوزەرانیان لەسەر دیواری ئەشکەوتەکان‪ ،‬وێنە‬ ‫و شێوەیان دروستکردووە‪ .‬دواتر چیرۆکەکانیان‬ ‫تۆمار کردووە لەسەر دیواری پەرستگاکان و‬ ‫گەاڵو بەرد‪ .‬بۆیە هیچ نەنگی و السەنگییەک‬ ‫نابینم لە باڵوبوونەوەی ئەو ئاستە فراوانەی رۆمان‬ ‫لە جیهاندا‪ .‬چونکە هەمیشە رۆمان زمان‬ ‫پێش دەخات‪ ،‬گەشە بە شارستانییەت‬ ‫دەدات‪ ،‬لەناو ئەدەبیاتیشدا سیمای‬ ‫بەرز و بااڵ وەردەگرێت‪.‬‬ ‫* هیچ بیرۆکەیەکت‬ ‫الیە رۆمانێک لەسەر‬ ‫رووداوەکانی باشووری‬ ‫کوردستان بنووسیت‪،‬‬ ‫بۆ نموونە لەسەر‬ ‫ئەنفال و کیمیاباران؟‬ ‫بەڵێ بە‬‫د ڵنیا ییە و ە‬ ‫بیر ۆ کە ی‬

‫جان دۆست‪ ،‬رۆماننووسی ناوداری کورد‪ ،‬یەکێکە لە ناوە دیارەکانی ڕۆمان‪ ،‬کە بە زمانەکانی‬ ‫تورکی و عەرەبی و فارسی و کوردی خوێنەرێکی زۆری هەیە‪ .‬ئەو خەڵکی کۆبانێیە و لە ئەوروپا‬ ‫دەژی‪ ،‬لەم دیدارە تایبەتەی “کولتووری زەمەن” دا‪ ،‬سەبارەت بە ئەزموونی خۆی دەدوێت و باس‬ ‫لە نوێترین رۆمانیشی دەکات‪ ،‬کە لەم چەند رۆژەی پێشوودا کاری وەرگێڕانی تەواو بووە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬ئیدریس عەلی‬ ‫رۆماننوووسینم لەسەر رووداو و کارەساتەکان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەتایبەتی لەسەر شەنگال و تراژیدیا و‬ ‫چیرۆکە غەمگینەکانی‪ ،‬بەاڵم ناتوانم کات دیاری‬ ‫بکەم بۆ خوێنەران‪ ،‬هیوادارم تەمەن دەرفەتی‬ ‫ئەوەم بدات کە بتوانم ئەو رۆمانانە بنووسم‪،‬‬ ‫دەربارەی هەندێ لەو پرس و رووداوانەی کە لە‬ ‫رابردوودا لە کوردستانی باشوور روویانداوە‪.‬‬ ‫* بە گشتی سەرنجی نووسەر و رەخنەگرە‬ ‫عەرەبەکان چییە لەسەر رۆمانەکانت؟‬

‫لە راستیدا زۆرێ لە رەخنەگرە عەرەبەکان‬‫لەسەر رۆمانەکانم بە ئەرێنی نووسیویانە‪.‬‬ ‫سەرەتا هەندێ نووسین و وتاری نووسەران و‬ ‫رەخنەگرانی عەرەبم بینی بەالمەوە سەیربوو‬ ‫بەسەر رۆمانەکانمدا هەڵدەدەن و بایەخی زۆری‬ ‫پێدەدەن و بەدڵیانە‪ .‬لەوەش سەیرتر رۆمانەکانم‬ ‫بە کلیلی تێگەیشتن لە کۆمەڵگەی کوردی و‬ ‫پرسی کورد دادەنێن‪ !.‬هەر بۆیە خۆشم هەموو‬ ‫رۆمانەکانم وەرگێڕاوەتە سەر زمانی عەرەبی‪،‬‬ ‫ئەم رۆمانانەشم پاڵێوراون بۆ گرنگترین خەاڵتی‬

‫هێز و پرسی‬

‫بێالیەنی بە‬ ‫واتای ئەوە نییە‬

‫پێشبڕکێ عەرەبییەکان‪ .‬بە رۆمانی (میرنامە)‬ ‫دەستپێدەکات و بە رۆمانێک کۆتایی دێت‪ ،‬کە‬ ‫باسی کارەساتی داگیرکاریی تورک دەکەم بۆ‬ ‫عەفرین‪ ،‬کە ماوەیەک لەمەوبەر (وریا غەفووری)‬ ‫لە وەرگێڕانی بۆ کوردیی تەواو بووە‪.‬‬ ‫*هەرچەندە لە مێژوودا وا ناسراوە ئێمەی‬ ‫گەلی کورد‪ ،‬گەلێکی ئازا و جەنگاوەر و‬ ‫جوامێرین‪ ،‬بەاڵم ئایا بە تەنها ئەوە بەسە بچینە‬ ‫ناخ و یادەوەریی خەڵک و دراوسێ و میللەتەکانی‬ ‫ترەوە؟‬ ‫بە بۆچوونی من‪ ،‬هێز و پرسی نەرموونیانی‬‫وەک “سینەما‪ ،‬موزیک‪ ،‬شێوەکاری‪ ،‬رۆمان” بۆ‬ ‫ئێمە زۆر لە هەڵگرتنی چەکێک کاریگەرترە‪،‬‬ ‫کە جەنگاوەرێکی کورد هەڵیدەگرێ بە سەر‬ ‫شانییەوە و بەسەرکێشی تێکۆشاندا تێدەپەڕێت‬ ‫بە ناو چیاکانی کوردستان و چەم و دۆڵە پێچ‬ ‫و پەناکانیدا‪!.‬‬

‫بەرگی رۆمانەکانی “جان دۆست” بە زمانەکانی (کوردی ‪ -‬عەرەبی ‪ -‬فارسی ‪ -‬تورکی)‬

‫کە رۆماننووس‬

‫نەرموونیانی وەک‬ ‫“سینەما‪ ،‬موزیک‪،‬‬ ‫شێوەکاری‪ ،‬رۆمان”‬

‫بیروبۆچوونو‬

‫بۆ ئێمە زۆر لە‬

‫ئایدیاکانی‬

‫هەڵگرتنی چەکێک‬

‫لە رێگەی‬

‫کاریگەرترە‪ ،‬کە‬

‫کەسایەتییەکانییەوە‬

‫جەنگاوەرێکی کورد‬

‫نەخاتەروو‬

‫هەڵیدەگرێ‬ ‫خوێنەران لە ئەستەمبوڵ بۆ ئیمزاکردنی رۆمانێکی جان دۆست‬

‫‪3‬‬

‫بەر لەوەی خودا دەستی بمگاتێ‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫“با”‬

‫ڤینۆس فایەق‬ ‫سەدەیەک بەر لە ئێستا‬ ‫کە ویستی بمکوژێ‪“ ،‬خودا”‬ ‫یەک شەوم بەس بوو‪،‬‬ ‫تا خۆر هەڵهاتن‬ ‫لە باوەشی “سروشت”ا راکشێم‬ ‫بۆ بەیانی‪“ ،‬ئاو” لە رۆحمەوە هەڵقوڵێ‬ ‫تینوێتی تاریکی پێ بشکێنم‪..‬‬ ‫دوو بەیانی‪“ ،‬خۆڵ”م ببێ و‬ ‫درەخت بیکاتە نیشتیمان‬ ‫سێ بەیانی‪“ ،‬با” چاوی بە دونیا‬

‫هەڵهێنی و‬ ‫گوڵەکان زاوزێ بکەن‬ ‫چوار بەیانی‪“ ،‬ئاگر”م ببێت و‬ ‫بەر لەوەی خودا دەستی بمگاتێ‬ ‫خۆم بسوتێنم‬

‫هەتا خۆڵ نەبێتە‬ ‫دوا وێستگەی گەشتی جەستەت‬ ‫لە نیازی دڵی “با” تێناگەیت‪،‬‬ ‫بۆچی قوڕی دڵت دەکاتە بەرد؟‬

‫“ئاگر”‬

‫لە سوتانەوە بۆ سووتان‬ ‫جەستەت لە ژێر ئاسمانا هەڵخە‬ ‫با بزانیت لەوەتەی هەیە‪“ ،‬ئاگر”‬ ‫نە “با” دڵی لە سوتان سارد دەکاتەوە‬ ‫نە “ئاو” دەرەقەتی هەڵقرجانی دێت‬

‫نە “خۆڵ” باکی بە قوڵپی گریانی هەیە‪..‬‬

‫“ئاو”‬

‫گەر نەتوانی لە زمانی “ئاو” تێبگەیت‬ ‫هەرگیز بە ئاسانی‬ ‫ناتوانی خنکان دەستەمۆکەیت و‬ ‫لە چوارچێوەی پێکەنینی بگریت‪..‬‬

‫“خۆڵ”‬

‫تا باوەڕ بە دڵسافیی “خۆڵ”‬ ‫نەهێنی‬ ‫لەوە تێناگەی‪ ،‬چ ئازارێکە‬ ‫وەختێ کە خۆڵ باوەش بە ئاوا دەکات و‬ ‫وردە وردە دەبێتە “قوڕ”‪!!...‬‬

‫پشکۆ نەجمەدین‬

‫ژنانە ساڵوێک بکە‬

‫باخچەكە كۆڵنجی كردووە‪،‬‬ ‫لەسەرخۆ دەیشێلێ‪،‬بەفر!‬ ‫***‬ ‫وەک هەر کەس و زیندەوەرێک‪،‬‬ ‫رۆژێک دەمرم؛ رووح دەفڕێ‪،‬‬ ‫هەموو بەشەکانی جەستەم دەبن بە‬ ‫خۆڵ‪ ،‬تەنیا زگۆڵەی‬ ‫چەپ نەبێ‪،‬‬

‫نە مردن دەناسێ نە گڵ‪،‬‬ ‫ئەوێ کە ماڵی عیشقی تۆ‪،‬‬ ‫ئەوێ دەبێتەوە بە دڵ!‬ ‫***‬ ‫ژن‬ ‫تەنیا خۆت نیت‪،‬‬ ‫لەنێو تۆدا ژنێکی دی و‬ ‫لەنێو ویدا ژنێکی تر‪...‬‬ ‫تۆ ماڵێکیت پڕ پڕ لە ژن!‬ ‫من عاشقی هەمووتانم‪،‬‬ ‫ئاخر هەموو ژنێکی نێو گوڵدانی تۆ‪،‬‬ ‫مەعشووقی من!‬ ‫ئەوان هەموو رووحی خودا و‬ ‫تۆیش هەم رووح و‬ ‫هەم مەعشووق و‬ ‫هەم خودای من!‬ ‫**‬ ‫ژنانە ساڵوێک بکە!‬ ‫ئێوارەیەک‪ ،‬لەسەر ریتمی خۆراوابوون‪،‬‬

‫ژنانە لە دەرگام بدە‪.‬‬ ‫نیوەشەوێک‪ ،‬لەسەر نەزمی تریفەی‬ ‫مانگ‪ ،‬ژنانە ئاوێزانم بە‪.‬‬ ‫دەمەوبەیان‪ ،‬هەر ژنانە‪،‬‬ ‫بمپێچە لە شەبەنگی ماچ‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەنگاوی بەهاردا؛‬ ‫پەنجەرەی تارمەکە بترازێنە‪.‬‬ ‫بە سووەندەی ژنیێتیت؛‬ ‫چیمەنەکە نازپرژێن بکە‪،‬‬ ‫با گوڵەکان چەپکێ خەندەت لێ قەرز‬

‫بکەن‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەڵتۆقینی “کەنتەرێل”*دا‪،‬‬ ‫ساڵوێک لە دارستانەکە بکە‪،‬‬ ‫تاکارئاسکەکان‪،‬دەرسی لەنجەوالر‪ ،‬لە‬ ‫تۆوە فێر بن!‬ ‫لەگەڵ تیرۆژی هەتاودا‪،‬‬ ‫ژنانە پیاسەیەکی‬ ‫سەر کەناراوەکە بکە‪،‬‬ ‫لەسەر گابەردێک خۆت هەڵخە!‬ ‫تا پێلەکان‪ ،‬رەنگی ژنانەی پێیەکانت‬ ‫بگرن‪،‬‬ ‫ماسییەکان‪،‬‬ ‫سواڵی سەما‪،‬‬ ‫لە ریتمی جووڵەی پەنجەکانت بکەن‪.‬‬ ‫ژنێتیی تۆ‪ ،‬ژیانەوە بە سروشت‬ ‫دەبەخشێت‪.‬‬ ‫چ پیرۆزە ژنێتیی تۆ!‬ ‫*کەنەتەرێل‪ :‬جۆرە قارچکێکی بۆنخۆش و‬ ‫رەنگزەردی نێو دارستان‪.‬‬

‫شۆڕش و عەشق‬

‫یادێك وەكو چیرۆكی ژیانی فەرامۆشكراوێك‬ ‫نەجات نوری‬

‫لە بیرت بێ‬ ‫چەند پیر ببیت‬ ‫كەسێك هەیە وێنەكانی جارانتی هەر لە الیە‬ ‫رەنگە لە یادەكانی منەوە وەكو (نەجات نوری)‬ ‫تۆیش دوای خوێندنەوەیان بگەڕێیتەوە بۆ هەڵدانەوەی‬ ‫الپەڕە خۆڵ لێ نیشتووەكانی ژیانت‪ ،‬من بۆ خۆم وام‬ ‫كە ژیاننامەی كەسێك یان پەڕەگرافێك لە یادەكانی‬ ‫زۆركەس دەخوێنمەوە‪ ،‬خێرا یادو ژیانی خۆمم بیر‬ ‫دەكەوێتەوەو دەگەڕێمەوە بۆ ناو ئەو تەمەنەی كە‬ ‫پڕە لە یادی ئازاراوی‪ ،‬پڕە لە الپەڕەی خەواڵوو‪،‬‬ ‫پڕە لە بیری ناو ماڵی خاڵەكانم لە شارەزوور‪ ،‬پڕە‬ ‫لە هۆرەی باپیرەم كە لە تەمەنی سەدویەك ساڵیدا‬ ‫مرد‪ ،‬پڕە لە یادی باپیرەكەی ترم كە چەند ساڵ بوو‬ ‫لەبەر پیرێتی لەپێ كەوتبوو كەچی هێشتا گۆرانی بۆ‬ ‫ژیان دەوت‪ ،‬پڕە لە دەنگی شمشاڵەكەی باوكم كە‬ ‫شەوان گوندەكەمانی پڕدەكرد لە ناڵەو جوانی‪ ،‬پڕە لە‬ ‫بۆنی جاترەو ئەو گوڵەكێویالنەی هەردەكانی گوندی‬ ‫(مێرگوزار) كە تێیدا لە بن درەختێكی بەڕوودا لە‬ ‫پایزێکی درەنگدا لەدایك بووم‪.‬‬ ‫گرنگی یادەكان ئەمەیە‪ ،‬هەندێك یاد هەن درەنگ لە‬ ‫بیری مرۆڤ دەچنەوە‪ ،‬خۆ ئەگەر مردن رێگە بدات ئەوا‬ ‫ئەو یادانە لەو دونیاش لە بیری ئێمە ناچنەوەو دەبێت تا‬ ‫هەین پێكەوە بین‪ ،‬یاد وێنەیەكە زۆركەس زوو لە رۆحیاندا‬ ‫دەیدڕێنن‪ ،‬نازانن ئەو یادە چ كەلێنێك لە رۆحیاندا پڕ‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬یاد بۆ گەلێك كەس هیچ نییەو نازانن لە‬ ‫كوێدا بەكاری بهێنن‪ ،‬بەاڵم یادەكان بۆ من دەرگای‬ ‫دۆزەخێكە كە دەبێت پێیدا بڕۆمو هیچ لێی پەشیمان‬ ‫نیم‪ ،‬یاد ئەمەیە كە دەبێت پێدا بۆ دۆزەخ بڕۆیت‪ ،‬ئەو‬

‫نەجات نوری لە تەمەنی ‪ 13‬ساڵیدا‬ ‫یادانەی كە پڕ نەبن لە ئێشو برینو ئازارو نەهاتیو‬ ‫دڵشكاندنو تێڕامان پووچن‪ ،‬نابنە یادو یادەوەری‪ ،‬نابنە‬ ‫هۆكاری مانەوەی مرۆڤ بۆ تەماشاكردنی رابردوو‪ ،‬یاد‬ ‫دەبێت ببێتە هۆكاری داڕمانی رۆحت‪ ،‬دەبێت ببێتە‬ ‫سەرچاوەی برینێك كە هیچ كاتێك لە بیری نەكەیت‪،‬‬ ‫دەبێت ببێتە گۆڕەپانی ئەو جەنگەی كە هەمیشە تێیدا‬ ‫بجەنگیتو هەست بە شكست بكەیت‪ .‬یاد ئەمەیە نەك‬

‫یادێك كە مرۆڤ شەرم بكات بیگێڕێتەوە‪ ،‬ئەوانە یاد نین‬ ‫كە خوێن دەیان نووسێتەوە‪ ،‬كە غەدری خاوەنەكانیان‬ ‫دەبێتە شكستی هەموو بەها ئەخالقییەكان‪ ،‬یاد زۆركات‬ ‫بە زۆركەس نانووسرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ‪ 2019 / 10/ 6‬دەكاتە نزیكەی سیو حەوت‬ ‫ساڵ لە مەوبەر لە تەمەنم‪ ،‬لە گەڕەكی (كانی ئاسكان)‬ ‫هەر چەند سەد مەترێك لە خوار پەیكەری ئاسكەكانەوە‬

‫لە بەردەم ماڵیاندا وەستاوم‪ ،‬ماڵێك كە بووە نیشانەی‬ ‫عەشقی یەكەمم لە تەمەنمدا‪ ،‬كە ئەمڕۆ لە وێدا وەستاوم‪،‬‬ ‫یادی ساڵی ‪1983‬م دەكردەوە‪ ،‬ئەو كاتانە تەمەنم‬ ‫سیازدە ساڵ بوو‪ ،‬لە پۆلی یەكی ناوەندی بووم لە‬ ‫قوتابخانەی (جمهوری كوڕان) لە گەڕەكی سەرشەقام‪،‬‬ ‫ئەو ساڵە گەرمەی گفتوگۆی نێوان (بەعس)و (یەكێتی)‬ ‫بوو‪ ،‬خەڵك بەو بۆنەیەوە خرۆشابوون‪ ،‬منیش وەكو‬ ‫هاوڕێكانم (رێبوارو خەلیلو فەرەیدونو محەمەد)‬ ‫سەرمەستی شۆڕش بووینو كەم تا زۆر هەستمان دەكرد‬ ‫كە شۆڕش دەبێـت هەبێتو دەبێت بۆ ئامانجەكانی‬ ‫تێبكۆشینو پشتگیری بكەین‪ ،‬ئێمە ئەو رۆژانە چەند الو‬ ‫بووین بەاڵم الیەنگری (كۆمەڵەی رەنجدەران)بووینو بە‬ ‫هێزێكی گەورە بۆ ئایندە دەمانبینی‪ ،‬تەنانەت من بەبێ‬ ‫ترس لە پشتی كتێبی مێژووی پۆلی یەك ناوی كۆمەڵەم‬ ‫بە گەورەیی نووسی بوو‪ ،‬هەمیشە پێكەوە لە كۆمەڵە‬ ‫دەدواینو بە هێزی رەنجدەرانو چەوساوەكانمان دەزانی‪،‬‬ ‫باڵوكراوەو درووشمەكانیمان دەخوێندەوە‪ ،‬كۆاڵنو‬ ‫گەڕەكەكەی ئێمە (چوارباخ) پڕبوو لەو كەسانەی‬ ‫كە دۆستو پشتوپەنای كۆمەڵە بوون‪ ،‬زۆریشیان لەو‬ ‫پێناوەدا بە مەرگ گەیشتنو ون بوون‪ ،‬هەمیشە دیواری‬ ‫قوتابخانەو مزگەوتو ماڵەكانی ئەو گەڕەكە بە بۆیەی‬ ‫سوور دەنووسران كە هەموویان ئاماژە بوون بۆ یادو‬ ‫دەنگو رەنگی كۆمەڵەی رەنجدەران‪ ،‬ئەو رۆژانە دەبوو‬ ‫بۆ كۆمەڵە تێبكۆشینو ببینە پشتو پەنای‪ ،‬ئیتر ئەمە‬ ‫خەونی الویمان بوو‪ ،‬خەونێك كە دواتر لە وەهمێك‬ ‫زیاتر هیچی تری لێ سەوز نەبوو‪ ،‬كۆمەڵەیەك كە دواتر‬ ‫زۆربەی رابەرەكانی پوچو بێ ناوەرۆك دەرچوون‪.‬‬ ‫ئەو ساڵە ساڵی ‪ 1983‬بەبۆنەی راگرتنی جەنگی‬ ‫نێوان بەعسو یەكێتیەوە لەكاتی بەڕێوەچوونی گفتوگۆی‬ ‫نێوانیان‪ ،‬پێشمەرگەكان هاتبوونەوە ناو شار‪ ،‬منو‬ ‫هاوڕێكانیشم جلی كوردیمان لەبەر دەكردو جامانەمان لە‬ ‫مل دەپێچا‪ ،‬وەكو دۆستی كۆمەڵەی رەنجدەران خۆمان‬ ‫دەردەخست‪ ،‬ئیتر ئەو رۆژانە بۆ ئێمە دەیكردە رۆژانێك‬ ‫كە بێوچان دەبوو وا خۆمان نیشان بدەین كە شۆڕش‬ ‫سەردەكەوێت‪ ،‬چەند جوان بەو تەمەنەوە بەبێ ترس‬ ‫خۆمان دەگۆڕیو باسی كۆمەڵەمان دەكردو زۆربەی‬ ‫كۆاڵنەكانی شار بەو جلوبەرگانەمانەوە دەگەڕاین‪.‬‬

‫لە یەكێك لەو ئێوارانەدا كە لەگەڵ رێبواری هاوڕێمدا‬ ‫یەكی كاڵوێكمان لەسەر كردبوو‪ ،‬جامانەیشمان لە مل‬ ‫كردبوو‪ ،‬وەكو نەوەی ناو شۆڕش خۆمان دەردەخست‪،‬‬ ‫رۆحمان پڕ بوو لە جۆشو ماناكانی شۆڕش‪ ،‬بە گەڕەكی‬ ‫(كانی ئاسكان)دا دەهاتینە خوارێ‪ ،‬چی روودەدات‪،‬‬ ‫ئاخر مرۆڤ زۆركات بە هۆكارێك دەبێتە خاوەنی هەندێ‬ ‫شتی گرنگ تا مردن لە یادیدا دەمێنێتەوە‪ ،‬یادێك‬ ‫كە دەبێتە ناونیشانێك بۆ ئەو ساتانەی بیری رابردوو‬ ‫دەكەیت‪ ،‬لەو ئێوارەیەدا دەستێك بۆ من لە بەردەرگای‬ ‫ماڵێكەوە هەڵبڕدرا‪ ،‬ئەویش دەستی ئەو كیژە بوو‬ ‫كە جۆشی شۆڕش رۆحی هێنابووە سەما‪ ،‬دەستێك‬ ‫كە بووە هۆكاری عەشقێكی كورت بۆ هەردووكمان‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ هەمیشە الی من بووە ناوێك بۆ مانەوە‪ ،‬تا‬ ‫كۆتایی گفتۆگۆكانی شۆڕشو بەعس ئێمە چەند جار‬ ‫بە ترسەوە لەو كۆاڵنە خۆاڵویانەی كانی ئاسكان دا‬ ‫یەكتریمان بینی‪.‬‬ ‫چەند جوان بوو ئەو رووخسارەی كە پێی وتم‪:‬‬ ‫تا مردن ناتوانم جوانی جامانەكەی ملت لەبیر بكەم‪،‬‬ ‫ئاخر لە شەشەم جاری ژوانماندا بوو رێك لە ئەوسەری‬ ‫باخی گشتییەوە ئەو ئیتر جامانەكەی لێ وەرگرتمو بە‬ ‫ناوی كۆمەڵەی رەنجدەرانەوە لە ملی خۆی كردوو پێی‬ ‫وتم‪ :‬بزانە وەكو تۆ جامانەكەم لێدێت‪ ...‬چەند جوان‬ ‫جامانەكەی لێ دەهات‪ ،‬ئیتر ئەم عەشقە دوای ساڵو‬ ‫نیوێك ونبوو‪ ،‬چووە رۆحی شارێكەوە كە هەمیشە‬ ‫من تێدا بۆ ئەو دەگەڕێم‪ ،‬ئێستا نازانم ئەو لە كوێیە‪،‬‬ ‫نازانم جامانەكەمی لەالماوە یان نا‪ ،‬ئاوا سااڵنێك‬ ‫بەسەر شۆڕشو ئەو عەشقەدا تێ دەپەڕێت‪ ،‬من لە‬ ‫دووشت لەم واڵتەدا زۆر نائومێد بووم لە شۆڕشو لە‬ ‫عەشق‪ ،‬هەردووكیان رۆحمیان پڕكرد لە تاریكیو برینو‬ ‫نائومێدی‪ ،‬وەكو چۆن شۆڕش دوای راپەڕین بووە ناوێك‬ ‫بۆ نەهاتیو تااڵنیو ئازار بۆ خەڵك‪ ،‬ئاواش عەشق بووە‬ ‫ناوێك بۆ داڕمانی رۆحم‪ ،‬بەاڵم ئەو دەستەی كە لەو‬ ‫ساڵەدا بۆ من لەبەردەم ئەو دەرگای ماڵەدا هەڵبڕدرا‬ ‫بووە نیشانەی عەشق‪ ،‬یادەكەی هێشتا برینێكە لە‬ ‫رۆحمدا هیچ هۆكارێك نایسڕێتەوە‪ ...‬ئاوا لێرە شۆڕشو‬ ‫عەشق پێكەوە دەبنە ماڵوێرانی بۆ ئینسانەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یادەكانیشیان هەر دەمێنێت‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫زەبرو زۆری دیكتاتۆرییەت‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫شوان ئەحمەد‬ ‫وەرگێڕانی‪:‬‬

‫(‪)17‬‬

‫وشە‬ ‫‪2‬‬

‫مەبەست لە “خۆڕایی” ئەوەیە کە چیدی لە‬ ‫دیدێکی سوودمەندییەوە نەڕوانینە شیعر‪ ،‬بەڵکو‬ ‫گوێ بۆ ئەو گۆرانییە هەڵخەین کە نازانین‬ ‫سنوورەکانی چۆن تەواو دەبن‪ ،‬لێواری جەستەی‬ ‫چۆن کۆتایی دێت‪ .‬هەروەک دەزانین “عەشق”‬ ‫عەشقێکی سوودمەندانە تەواویی ئەدەبییاتی شیعری‬ ‫ئێمەی داگیرکردووە‪ ،‬هەر لە بەیت و داستانەکانەوە‬ ‫تا گۆرانی شایەرانمان‪ ،‬ئینجا تەواوی غەزەلیاتی‬ ‫حوجرەمان‪ ،‬بە سۆفیگەریی و پرۆفانییەوە‪ ،‬بە‬ ‫رەمزە دنیەویی و بەهەشتییەکەیەوە‪ ،‬عەشقێکی‬ ‫سوودمەندانە زەینی شاعیرانی ئێمەی داگیرکردووە‪.‬‬ ‫عیشقی سوودمەندانە لە سەر سنوور و گەمەکانی‬ ‫سێبەر و رووناکی ون و دیار‪ ،‬ئێرە و ئەوێ دەبارە‬ ‫و سەت بارە بۆتەوە‪ .‬هەمیشە “منێک” خۆی‬ ‫قوت کردۆتەوە لە نێو هاوکێشەکانی عەشقدا و لە‬ ‫دەوەری چەمکێکی سوودمەندگەرادا خۆی کریستاڵە‬ ‫کردووە‪ .‬وێنەکانی “مەستورە”‪“ ،‬حەبیبە”‪،‬‬ ‫“شیرین” هتد‪ ،‬تێکڕای “جەستەی ونی ئەوی دیکە”‬ ‫بووە بە خەون‪ ،‬خەونی گەیشتن بە یار‪ ،‬گەیشتن و‬ ‫دوورکەوتنەوە کۆتایی بەم گەمانە هێناوە و دەرگا و‬ ‫پەنجەرەی شیعرییمانی لەسەر داخستوون‪.‬‬ ‫بەاڵم شیعر بە الی منەوە‪ ،‬بە تێکشکاندنی‬ ‫هۆشیاریی دەستی پێکرد‪ .‬چونکە ئەوەی‬ ‫شیعر تێکدەشکێنی خودی هۆشیارییە‪ ،‬کاتێک‬ ‫هۆشیاریی دارەڕا و ستوونەکانی شیعر رادەگرێ‪،‬‬ ‫وشە وەک یەکەیەکی واتادار دەکەوێتە بەر‬ ‫بەزەیی هۆشیارییەوە‪ .‬شیعر دەیەوێ بگەڕێتەوە‬ ‫بۆ سەرەتاکان‪ ،‬سەرەتای دروستبوونی زمان کە‬ ‫ئاماژەکان منداڵدانی زمانن‪ .‬سەرەتا مرۆڤ بە‬ ‫ئاماژە دنیای خۆی دەستنیشان کردووە و دواتر‬ ‫ناوی لە شتەکان ناوە‪“ .‬ناونان” بە واتای زیندانی‬ ‫کردنی وشە دێ‪ ،‬بۆ نموونە “گوڵ” لە زمانی ئێمەدا‬ ‫وەک لە زمانەکانی دیکەشدا‪ ،‬بە بەشێکی رووەک‬ ‫دەگوترێ کە هەم بۆ رازاندنەوە و جوانی دادەنرێ‪،‬‬ ‫هەم هەڵگری بەر و بەرهەمێکی دیاریکراوییشە‪.‬‬ ‫ئایا بەکارهێنانەوەی وشەی “گوڵ” لە نێو دەقێکی‬ ‫شیعریی‪ ،‬بە هەمان واتا و تێگەیشتنەوە چیمان پێ‬ ‫دەڵێ‪ ،‬جگە لە تێکدانی چێژی شیعریی و زاڵبوونی‬ ‫چێژێکی باو و سەپاو؟‬ ‫ناشێ شیعر بگەڕێتەوە بۆ رێفێرانسە(مەرجەع)‬ ‫واقیعییەکەی‪ ،‬بەڵکو دەبێ لێی دووربکەوێتەوە‬ ‫تا دەسەاڵتی خۆی بسەپێنێ‪ .‬کە دەگوترێ‬ ‫“شیعر”مەبەست لە تێکڕای وشەکانە‪ .‬هەموو‬ ‫گەڕانەوەیەکی شیعر بۆ رێفێرانس‪ ،‬شیعر دەخاتە‬ ‫ژێر باری ئایدیۆلۆژی بە هەموو جۆرەکانیەوە‪.‬‬ ‫باختین دەڵێ هەموو دەربڕینێک ئایدیۆلۆژییە‪ .‬بۆیە‬ ‫ئیشی شاعیر بە بۆچوونی من کوشتنی وشەیە‪،‬‬ ‫هەڵپچڕینێتی لە زەمینەکەی خۆی‪ ،‬تەنانەت دەبێ‬ ‫لە رەگەوە هەڵکێشرێ‪ ،‬کوشتن بۆ ئەوەی شاعیر‬ ‫بە نەفەسی تایبەتی خۆی زیندووی بکاتەوە‪،‬‬ ‫هەڵپچڕان بۆ ئەوەی سەرلەنوێ لە تەونێکێ نوێدا‬ ‫پەیوەندییەکانی بۆ دروست بکاتەوە‪ ،‬رەگهەڵكێشان‬ ‫بۆ ئەوەی لەسەر زەمینی خودی شاعیر سەرلەنوێ‬ ‫بیڕوێنێتەوە‪ .‬زۆرجار تێنەگەیشتنی” خوێنەری ئێمە‬ ‫لێرەوە سەرچاوەی گرتووە‪ .‬شیعر دەبێ خوێنەر‬ ‫بباتە نێو جیهانێکی ترەوە‪ ،‬جیهانێکی نوێیەوە‬ ‫و دەبێ سەیری هەموو ئاڕاستەکان بکات تووشی‬ ‫ساتمەکردن نەبێ‪.‬‬ ‫دواجار هەموو وشەیەک “هەڵەیەکە”؛ واتە‪،‬‬ ‫تەنها رێککەوتنێکی زیمنی واتای پێبەخشیوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەوەی شاعیر دەیکات‪ ،‬چاککردنەوەیەکی هەڵەیەکی‬ ‫سەرەتاییە‪ ،‬تاکو دەسەاڵتی موتڵەق بگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫وشە‪ .‬نەک تەنها هەڵەیەکە‪ ،‬بەڵکو هەموو وشەیەک‬ ‫زیاد لە پێویست بارگاوییە بە دەسەاڵتی ئایینی‪،‬‬ ‫بە دەسەاڵتی سیاسی‪ ،‬بە دەسەاڵتی کۆمەاڵیەتی‬ ‫هتد‪ .‬کاتێک وشە دەگاتە الی خوێنەر‪ ،‬پێش ئەوەی‬ ‫شاعیر هیچی گوتبێ‪ ،‬سێبەری دەیان مانا لە الی‬ ‫خوێنەر ئامادەگییان دەبێ‪ ،‬کەواتە خوێنەر لەسەر‬ ‫رچەیەکی هەڵەیە‪ ،‬بۆیە شاعیر دەیەوێ راستەڕێی‬ ‫شیعر بگەڕێنێتەوە بۆ خوێنەر‪ ،‬راستەڕێیەکی‬ ‫سەختە و دژوارە‪ ،‬بەاڵم شیعرییانەتریانە‪ .‬هەموو‬ ‫کولتوورەکان ستەم لە وشەکان دەکەن‪ ،‬ئاوسی‬ ‫دەکەن‪ ،‬بۆیە دەبێ شاعیر ئەم وشانە لە کولتوور‬ ‫داببڕێ‪ ،‬لە رەگوریشەی مێژوویی خۆیان دایانماڵێنێ‬ ‫و رۆحێکی دیکەیان بکاتەوە بەر‪ .‬ئایا ئەم کردیە بە‬ ‫شێوەیەکی رەها روودەدات‪ ،‬بە بڕوای من نەخێر‪،‬‬ ‫بەاڵم شاعیر دەبێ چاوساغانە هەنگاو بەرەو ئەم‬ ‫هەرێمە دژوارە بنێ‪.‬‬

‫كۆچ و رەوی نووسەرانی ئەڵمانیا‪ ،‬دوای هاتنە سەركاری‬ ‫نازیستەكان لە سییەكانی سەدەی رابردوودا‪ ،‬گەورەترین كۆچ‬ ‫و رەوی رۆشنبیری بوو لەو سەدەیەدا‪ .‬وەلێ لەو ماوەیەدا ئەو‬ ‫نووسەرانە ئەدەبێكیان بەرهەمهێنا كە لە هەموو ئەدبیاتەكانی‬ ‫دیكە بایەخی گەورەی بۆ رۆژگاری ئەمڕۆمان هەبێت‪( :‬بێرتۆڵد‬ ‫برێخت‪ ،‬تۆماس مان‪ ،‬كاڵوس مان‪ ،‬رۆبەرت مۆزێل‪ ،‬شتێڤان‬ ‫زڤایج و‪ ..‬دەیانی دیكە)‪ .‬بەاڵم بەداخەوە لەو بەرهەمانە‬ ‫تەنانەت بەراورد بە ئەدەبی كالسیكی ئەڵمانی خۆشی‪ ،‬كەمێكی‬ ‫كەممان پێگەیشتووە‪ .‬زۆرێك لە شانۆنامەكانی برێخت كراون بە‬ ‫عەرەبی‪ ،‬لەگەڵ چەند رۆمانێكی (تۆماس مان و زڤایج)‪ .‬بەدەر‬ ‫لەوانە شتێكی ئەوتۆ دەربارەی ئەدەبیاتی ئەڵمانی لە تاراوگە‬ ‫نازانین‪ .‬هەروەها لە ناوخۆی ئەڵمانیای ئەو سەردەمەش (واتە‬ ‫بەر لە دەستپێكردنی ئەو كۆچە گەورەو بەلێشاوە) بێخەبەرین‪.‬‬ ‫بەتایبەت ئەو بەرهەمە فیكریانەی باس لە دیاردەی نازیزم‬ ‫دەكەن‪ .‬هەڵكشانیان و شێوازی سەركوتكەرانی بە بەرنامەیان‬ ‫و ئەو هەلومەرجە ناوخۆییانەشی بوونە باعیسی هاتنەئارای‬ ‫نازیزم‪ ،‬یەك لەوانەش (بێئاگایی و غەفڵەت زەدەیی) جەماوەرە‬ ‫كە شایەنی لێخۆشبوون نییە‪ .‬وەك دەزانرێت (هیتلەر) بە‬ ‫دیموكراسیانە هەڵبژێردراو لەسەر پشتی تانك و زرێپۆش‬ ‫نەهات‪.‬‬ ‫وەلێ ئەم غەفڵەتزەدەییەی جەماوەر‪ ،‬لەكوێوە دێت؟‬ ‫لە(سەرشۆڕی)دا‪ ،‬تۆماس مان لەڕێی نووسینی رۆمانێكەوە‬ ‫ئەو میكانیزمانە باس دەكات كە دەبنە مایەی ئەو غەفڵەتزەدەییە‪،‬‬ ‫یەكەم شتیش كۆنترۆڵكردنی ئەقڵ و ویژدانی جەماوەرە‪ ،‬لەڕێی‬ ‫درۆو چەواشەكارییەوە‪ .‬گەر ئەوەش كەڵكی نەبوو‪ ،‬ئەوا لەڕێی‬

‫بەكارهێنانی هێزەوە‪ .‬بۆ ئەوەی مرۆڤەكان ملكەچی قبووڵ بكەن‬ ‫و سات بە سات‪ ،‬لە ناخودئاگاییاندا بچەسپێت‪.‬‬ ‫بەاڵم هاوڕێ و هاوسەردەمی تۆماس مان‪ ،‬شتیڤان زڤایج‬ ‫ئەو سەرشۆڕییە بەشێوەیەكی فیكریی لە كتێبەكەیدا (كاسیلۆ‬ ‫دژ بەكاڵڤن‪ ،‬یاخود ویژدان دژی توندوتیژی)‪ ،‬تاوتوێ دەكات‪.‬‬ ‫زڤایچ سێ ساڵ دوای هاتنە سەركاری نازیستەكان (‪،)1933‬‬ ‫ئەو بەرهەمەی دەنووسێت‪ .‬وەلێ ئەم كتێبە گرنگە تەنها ئێستاو‬ ‫بەهۆی نووسەرو رۆژنامەنووس و وەرگێڕی لوبنانی (فارس‬ ‫یواكیم)ەوە دەگاتە دەستمان‪ ،‬واتە دوای هەشتا ساڵ لە‬ ‫دەرچوونی! ئەڵبەتە فارس یواكیم ناونیشانێكی دیكەی بۆ چاپە‬ ‫عەرەبیەكەی داناوە كە ئەویش (توندوتیژی دیكتاتۆریەتە)‪.‬‬ ‫خاوەنی (نامەیەك لە خانمێكی نەناسراوە)وەو (یاری‬ ‫شەترنج)و دەیان چیرۆك و شانۆنامەو وەرگێڕانی دیكە‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئەو بەرهەمەی نووسیوە تەمەنی پەنجاو دوو ساڵ بووەو هێشتا‬ ‫لە نیشتمانی خۆیدا بووە و واڵتی جێنەهێشتووە‪ .‬بۆیە ناچار‬

‫بووە لەبەرامبەر ئەو توندوتیژییە رێکخراوەی‪،‬‬ ‫نازیستەکان لە هەموو بوارەکانی ژیاندا بەگەڕیان‬ ‫خستبوو‪ ،‬پەنا بەرێتە بەر شاردنەوەو لێگۆڕین‪.‬‬ ‫لە رواڵەتدا ئەم كتێبە دەگەڕێتەوە بۆ چوارسەدە‬ ‫لەمەوبەرتر و باس لە ژیانی كاڵڤن دەكات (كاڵڤنی‬ ‫ستەمكار‪ ،‬رابەری ئایینزای كاڵڤینزم كە بە ناوی‬ ‫دینەوە‪ ،‬تااڵوی زۆر دەرخواردی خەڵك و خوای‬ ‫سەردەمەكەی دەدات)‪ .‬وەك لە كتێبەكەدا هاتووە‬ ‫كاڵڤن بە هەموو جۆرێك‪ ،‬دادگاكانی پشكنینی‬ ‫كاتۆلیكی بەجێدێڵێت‪ .‬ئاخر ئەو دادگایانە گەر‬ ‫شكات و گازندەیەكیان پێ بگەشتایە‪ ،‬چاودێر‬ ‫و پشكنەرێكیان دەنارد تا لە راستی و درووستی‬ ‫مەسەلەكە بكۆڵنەوە‪.‬‬ ‫وەلێ لە سەردەمی كاڵڤندا وای لێهات‪ ،‬هەموو‬ ‫مرۆڤەكان گومانی خراپەكاریان لێ بكرێت و هەموو‬ ‫كەسێك پێشوەختە بەكردنی گوناهێك تاوانبار‬ ‫بێت‪ .‬ئەمە وای كرد خەڵك و پیاوانی ئایینی هەر‬ ‫هەموویان‪ ،‬دەوروخولی كاڵڤن بدەن و تەنانەت‬ ‫كار گەیشتە ئەوەی داوای لێ بكەن‪ ،‬تاهەتایە لە‬ ‫دەسەاڵتدا بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫تەنها یەك كەس بەرەنگاریی كاڵڤن بووەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسەش رۆشنبیریی ئینسكلۆپیدیایی (كاستیلۆ)‬ ‫بوو كە یەكێك بوو لە شوێنكەوتوانی‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫ئەوەی زوڵم و ستەمكارییەكانی بۆ قبووڵ نەكرا‪،‬‬ ‫بەڕوویدا وەستایەوە‪.‬‬ ‫لە كتێبەكەی شتێڤان زڤایجدا‪ ،‬كاڵڤن جگە‬ ‫لە ماسكێك شتێكی دیكە نییە‪ .‬ئاخر لە هەموو‬ ‫الپەڕەیەكیدا لە پشتی ئەو ماسكەوە هیتلەر‬ ‫ملەقوتەیەتی و سەردەردێنێ‪ .‬وەك چۆن لەگەڵ‬ ‫گۆڕینی دیكۆرەكەدا تەواوی ستەمكاران (كۆن و‬ ‫نوێ)‪ ،‬خۆیانمان نیشان دەدەن‪.‬‬ ‫گەر كاڵڤن زوڵم و ستەمەكەی بەرگی ئایینی پۆشی بێت‪،‬‬ ‫ئەوا هیتلەرو ستەمكارەكانی دواتر‪ ،‬پۆشاكی نەتەوەیان بەبەر‬ ‫ستەمكاریەكەیاندا كردووە‪ .‬زڤایج وەك تۆماس مان پێیوایە‪،‬‬ ‫نەتەوە لە دروستكردنی دیكتاتۆریەت و لە هەلومەرجی‬ ‫دیاریكراودا‪ ،‬بەرپرسیاریەتیەكی گەورەی دەكەوێتە سەرشان‪.‬‬ ‫بەاڵم گەر تاكە یەك مرۆڤ و یەك ویژدانی زیندوو لەو نەتەوەیەدا‬ ‫بمێنێت‪ ،‬ئەوا دیكتاتۆریەت ئۆقرەناگرێت و ئارام نابێت‪.‬‬ ‫كاستیلۆش هەر وای بەسەرهات‪ ،‬لەسەردەستی كاڵڤن سزا‬ ‫دراو شاربەدەر كرا‪ .‬زڤایجیش لەسەر دەستی هیتلەر هەمان‬ ‫شتی بەسەرهات‪ .‬هەتا ئێستاش هەر كەسێك (گەر تەنها‬ ‫خۆیشی بێت) گەر بڵێت (نا) هەر وای بەسەر دێت‪.‬‬

‫* نووسینی‪ :‬فازڵ سوڵتانی‬

‫دوو چیرۆکی ئانتۆنی تابۆكی‬ ‫ی‪ :‬جەبار سابیر‬ ‫وەرگێڕان‬

‫یەکەم‪ :‬خەونی ئارتۆر رامبۆ‬

‫لە شەوی ‪23‬ی حوزەیرانی ساڵی ‪ ،1891‬لە‬ ‫نەخۆشخانەیەكی شاری “مارسیلیا” “ئارتۆر رامبۆ”ی شاعیر‬ ‫و رووداوخواز‪ ،‬خەونێكی بینی‪ .‬كە لە ناحیەی “ئاردن”ینە‪،‬‬ ‫قاچە بڕاوەكەی بە بنهەنگڵەوەبوو و بە دارشەق دەڕۆیشت‪.‬‬ ‫قاچە بڕاوەكەی لە رۆژنامەیەك پێچابوو لەسەر رۆژنامەكە‬ ‫شیعرێكی خۆی بە پیتی درشت چاپ بووبوو‪.‬‬ ‫نزیكەی نیوەشەو بوو مانگی پڕ دەدرەوشایەوە‪.‬‬ ‫دەشتەكان رەنگیان خۆڵەمێشیی زیوین بوو ئارتۆر رامبۆ‬ ‫گۆرانی دەوت‪ .‬گەیشتە ماڵێكی دوورەدەست كە فانۆسێك‬ ‫لەودیو یەكێك لە پەنجەرەكانییەوە پرتەپرتی دەكرد‪.‬‬ ‫چووە سەر سەوزەاڵنی و ژێر داربادامەكە و بەردەوام بوو‬ ‫لە گۆرانی وتن‪ .‬گۆرانییەكی لە بارەی شۆڕشگێڕەكان و‬ ‫رووداوخوازەكانەوە دەوت‪ ،‬باسی ژن و تفەنگی دەكرد‪.‬‬ ‫پاش قەیرێك دەرگاكە كرایەوە و ژنێك بەرەو پیری هات‪.‬‬ ‫گەنج‪ ،‬بە قژێكی پەخش و پەرێشانەوە‪ .‬وتی‪ :‬ئەگەر وەك‬ ‫گۆرانییەكەت تفەنگت دەوێ‪ ،‬دەتوانم بتدەمێ‪ .‬لە كۆگای‬ ‫دەغڵودانەكە شاردوومەتەوە‪.‬‬ ‫ئارتۆر رامبۆ‪ ،‬قاچە بڕاوەكەی لە لەشی شەتەك داو‬ ‫پێكەنی‪ .‬وتی‪ :‬دەمەوێ بڕۆم بۆ كۆمۆنەی پاریس و پێویستم‬ ‫بە تفەنگە‪ .‬ژنەكە ئەوی بردە كۆگای دانەوێڵەكە‪ .‬تەالرێكی‬ ‫دوو نهۆمیی بچووك كە هاوئاستی ئاغەلی مەڕەكان بوو و بە‬ ‫پەیژەیەك دەگەیشتە كۆگای دانەوێڵەكە لە نهۆمی سەرێ‪.‬‬ ‫ئارتۆر رامبۆ وتی‪ :‬من ناتوانم بێمە سەرێ‪ .‬هەر لێرە لە ناو‬ ‫مەڕەكاندا چاوەڕێ دەبم‪.‬‬ ‫رۆیشت و لەسەر بەستەكایەك دانیشت و پانتۆڵەكەی‬ ‫داكەند‪ .‬كاتێك ژنەكە هاتە خوارێ‪ ،‬ئەوی بینی كە ئامادەی‬ ‫عەشقبازییە‪ .‬وتی‪ :‬ئەگەر ژنێكی وەك گۆرانییەكەتت دەوێ‪،‬‬ ‫پێت دەدەم‪.‬‬ ‫ئارتۆر رامبۆ باوەشی پیاكرد و پرسی‪ :‬ئەم ژنە ناوی‬ ‫چییە؟‬ ‫ژنەكە وتی‪ :‬ئائۆرلیا‪ ،‬لەبەرئەوەی ژنی خەونەكانە‪.‬‬ ‫ئەمەی وت و جلەكانی داماڵی‪.‬‬ ‫لەنێو مەڕەكاندا ئاوێزانی یەك بوون و رامبۆ هەروا‬ ‫قاچە بڕاوەكەی پێبوو‪ .‬كاتێك لێبوونەوە‪ ،‬ژنەكە وتی‪ :‬لێرە‬ ‫بمێنەرەوە‪.‬‬ ‫رامبۆ وتی‪ :‬ناتوانم‪ ،‬دەبێ بڕۆم‪ .‬لەگەڵم وەرە و سەریری‬ ‫هەاڵتنی خۆر بكە‪.‬‬ ‫دووقۆڵی چوونە دەرێ و دنیا رووناك بووبۆوە‪ .‬رامبۆ‬ ‫وتی‪ :‬گوێت لەم دەنگەیە؟ من دەیبیستم‪ .‬دەنگەكە لە‬ ‫پاریسەوە دێ‪ .‬بانگی من دەكەن‪ .‬ئەمە ئازادییە‪ ،‬دەنگێك‬ ‫لە رێیەكی دوورەوە‪.‬‬ ‫ژنەكە رووت بوو‪ ،‬لە ژێر داربادامەكەدا‪ .‬رامبۆ وتی‪:‬‬

‫ئانتۆنی تابۆکی‬ ‫قاچەكەم لێرە دادەنێم‪ .‬ئاگات لێی بێ‪ .‬ئەمەی وت و بەرەو‬ ‫جادەكە رۆیشت‪ .‬سەیربوو كە نەدەشەلی‪ .‬بە جۆرێك‬ ‫دەڕۆیشت وەك بڵێی دووقاچی هەبێ‪ .‬جادەكە دەنگی‬ ‫پێاڵوەكانی پەرچ دەكردەوە‪ .‬خۆر لە ئاسۆدا رەنگی سوور‬ ‫بوو‪ .‬ئەو گۆرانی دەوت و شاد بوو‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬خهونی فرانسیس گۆیا‬ ‫شێوهكار و غهیبزان‬

‫له شهوی یهكی مانگی ئایاری ساڵی ‪ ،1820‬سهردهمی‬ ‫یهكێك له هێرشهكانی شێتی‪ ،‬فرانسیسكۆ گۆیای شێوهكار و‬ ‫غهیبزان خهونی بینی‪ .‬له خهونهكهیدا بینی لهگهڵ ماشووقهی‬ ‫دهورانی گهنجی‪ ،‬لهژێر دارێكی دهڤهرێكی وشكی شاری‬ ‫ئاراگۆن دانیشتووه‪ .‬خۆر به ئاسمانهوه دهدرهوشایهوه‪.‬‬ ‫ماشووقهكهی بهسهر جۆالنێوه بوو و ئهو دهستی دهخسته‬ ‫سهر كهمهری و پاڵی پێوه دهنا‪ .‬كچهكه چهترێكی كهتانی‬ ‫پێبوو و كورت و به ئۆخژنهوه پێدهكهنی‪ .‬ههنگێ كچهكه‬ ‫بهربۆوه و ئهویش له دوایهوه خۆی رههێڵ كرد و تلێكی‬ ‫دا‪ .‬به تلدان له سهرهولێژیی گردێكهوه هاتنه خوارێ و‬ ‫گهیشتنه دیوارێكی رهنگ زهرد‪ .‬له دیوارهكه تێپهڕین و‬ ‫سهربازگهلێكیان بینی كه لهبهر رووناكی فانۆسێكدا‬ ‫خهریكبوون چهند پیاوێكیان گوللهباران دهكرد‪ .‬فانۆس لهو‬ ‫تریفهی مانگهشهوهدا بێسوود بوو‪ ،‬بهاڵم كهمه تیشكێكی‬ ‫دهخسته سهر دیمهنهكهی بهرامبهر‪ .‬سهربازهكان تهقهیان كرد‬ ‫و پیاوهكان تهختی عهردی بوون و خوێنهكهیان زهوییهكهی‬ ‫سوور كرد‪ .‬فرانسیسكۆ گۆیا‪ ،‬فڵچهی شێوهكارییهكهی له‬ ‫پشتێنهكهی دهرهێنا و به حاڵهتێكی ههڕهشهئامێز رووهو‬

‫سهربازهكان رۆیشت‪ .‬سهربازهكان لهم ئامادهییه كتوپڕه‬ ‫ترسان و له چاوترووكانێكدا ونبوون‪ .‬لهبری ئهوان خێوێكی‬ ‫گهوره دهركهوت كه لهسهر قاچگهلی مرۆیی لهتری دهدا‪.‬‬ ‫قژێكی پیسوپۆخڵ و دهموچاوێكی بێڕهنگی ههبوو و له‬ ‫گۆشهی لێوهكانییهوه خوێن دهچكایهوه‪ .‬چاوهكانی بێحاڵهت‬ ‫بوون‪ ،‬بهاڵم پێدهكهنی‪ .‬فرانسیسكۆ گۆیا پرسی‪ :‬تۆ كێی؟‬ ‫خێوهكه دهمی سڕییهوه و وتی‪ :‬من خێوی فهرمانڕهوای‬ ‫مرۆڤهكانم‪ .‬مێژوو دایكی منه‪ .‬فرانسیسكۆ گۆیا ههنگاوی نا‬ ‫بۆ پێشهوه و فڵچهكهی به ههڕهشهوه بهرزكردهوه‪ .‬خێوهكه‬ ‫ونبوو و لهبری ئهو پیرهژنێك دهركهوت‪ .‬عفریتهیهكی بێ ددان‬ ‫به پێستێكی تووكن و چاوانێكی رهنگزهرد‪ .‬فرانسیسكۆ گۆیا‬ ‫پرسی‪ :‬تۆ كێی؟ پیرهژن وتی‪ :‬من بێزاریم و فهرمانڕهوایی‬ ‫بهسهر جیهاندا دهكهم‪ ،‬چونكه خهونی مرۆیی‪ ،‬خهونێكی‬ ‫كورته‪ .‬فرانسیسكۆ گۆیا ههنگاوێكی ههڵگرت بۆ پێشهوه و‬ ‫به فڵچهكه ههڕهشهی كرد‪ .‬پیرهژن ونبوو لهبری ئهو سهگێك‬ ‫دهركهوت‪ .‬سهگێكی بچووك كه ههموو لهشی رۆچووبووه‬ ‫زهوییهوه و تهنها سهری به درهوه بوو‪ .‬فرانسیسكۆ گۆیا‬ ‫پرسی‪ :‬تۆ كێی؟ سهگهكه ملی درێژ كرد و وتی‪ :‬من ئاژهڵێكی‬ ‫نائومێدم و چێژ له ئازارهكانی تۆ دهخوڵقێنم‪ .‬فرانسیسكۆ‬ ‫گۆیای ههنگاوێك چووه پێشێ و به فڵچهكه ههڕهشهی لێكرد‪.‬‬ ‫سهگهكه ونبوو لهبری ئهو پیاوێك دهركهوت‪ .‬پیاوێكی قهڵهو‬ ‫به دهموچاوێكی خرپن و داماوهوه‪ .‬فرانسیسكۆ گۆیا پرسی‪:‬‬ ‫تۆ كێی؟ كابرا له ماندوێتیدا پێكهنی و وتی‪ :‬من فرانسیسكۆ‬ ‫گۆیام و تۆیش ناتوانی كارێك له دژی من بكهیت‪ .‬لهو‬ ‫ساتهدا فرانسیسكۆ گۆیا خهبهری بۆوه و بینی به تهنیا له‬ ‫پێخهفهكهدا نووستووه‪.‬‬

‫‪17‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫هەرێم بە ستاندێک بەشدار دەبێت‬

‫ئەمڕۆ پێشانگەی کتێبی فرانکفۆرت دەستپێدەکات‬ ‫کولتووری زەمەن‪ /‬ئەڵمانیا‬

‫کتێب لە‬ ‫سەردەمی‬ ‫تەکنەلۆژیادا!‬ ‫هەستیار شاە محەمەد‬ ‫لەگەڵ ئەو هەموو دەنگۆ‬ ‫بەرزانەی باس لە داگیرکاریی‬ ‫تەکنەلۆژیا دەکات بۆ بوارەکانی‬ ‫ژیانمان‪ ،‬لە بازاڕکردنەوە بۆ‬ ‫رۆژانەییەکانی‬ ‫پێداویستییە‬ ‫تر‪ ،‬تا بوون بە بەشێک لە‬ ‫ئۆرگانی بیرکردنەوەو ستراتیژی‬ ‫پالندانان و داگیرکاریی و‬ ‫تا خاپوورکردنی هەسارەی‬ ‫زەویش‪ ،‬هیچ شت و هیچ الیەنێ‬ ‫نەماوەتەوە تەکنەلۆژیا دەستی‬ ‫پێ نەگەیشتبێ و هەیمەنەی‬ ‫خۆی بەسەریدا زاڵ نەکردبێ‪.‬‬ ‫بۆیە ئێستا لە دەرەوەی‬ ‫بۆچوونە کۆنزەرڤاتیڤەکانەوە‬ ‫دەتوانین بڵێین تەکنەلۆژیا‬ ‫سەرداری دونیای مۆدێرنەمانە‪!.‬‬ ‫جیهانی‬ ‫لەم‬ ‫پێگەی‬ ‫تەکنەلۆژیایەدا‪،‬‬ ‫کتێب لە کوێدایە؟ دەمێکە‬ ‫ئەندازیارانی دونیای تەکنەلۆژیا‬ ‫و جیهانی ئەلیکترۆنی‪ ،‬باس لە‬ ‫مەرگی دەکەن و کردوویانەتە‬ ‫ئیکۆیەکی مێژوویی و تەنها‬ ‫وەک توحفەیەک باسی لێوە‬ ‫دەکەن‪ !.‬بەتایبەتیش لەم‬ ‫سااڵنەی دواییدا (گروونە و‬ ‫سەوزەکان)ی ئەوروپا‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫دنیا لە سروشت و ژینگەوە‬ ‫دەبینن‪ ،‬پشتیوانی کتێبی‬ ‫ئەلکترۆنی و تەکنەلۆژیا دەکەن‪،‬‬ ‫چونکە پێیان وایە دەرچوونی‬ ‫کتێبێ بۆ کتێبخانەکان‪ ،‬دارێ‬ ‫لە سروشت کەم دەبێتەوە‪!.‬‬ ‫بەاڵم پێچەوانەی هەموو‬ ‫فراوانانە‪،‬‬ ‫شەپۆلە‬ ‫ئەم‬ ‫هەندێ داتا و ژمارە و تیراژی‬ ‫کتیبەکان‪ ،‬بەتایبەتیش رۆمان‬ ‫مێژووییەکان‬ ‫داستانە‬ ‫و‬ ‫ئەوەمان‬ ‫ئەوروپا‪،‬‬ ‫لە‬ ‫پێدەڵێن کتێب کوڕی هەموو‬ ‫سەردەمێکە‪ .‬لە سەردەمی پاش‬ ‫بەردین و سەرەتای مرۆڤەوە‬ ‫بۆ سەردەمی تەکنەلۆژیا‪.‬‬ ‫پێشانگەی (کتێبی یوکەی‬ ‫بەریتانیا) و رەفەی کتێبخانەی‬ ‫ئۆکسفۆرد‪ ،‬کتێبی ئەڵمانی و‬ ‫ئیسپانی و پێشانگەی (بوخ‬ ‫میسە) لە ئەڵمانیا بەتەواوەتی‬ ‫ئەفسانەی تەکنەلۆژیای کتێب‬ ‫بەتاڵ دەکاتەوە‪ .‬بەجۆرێ‬ ‫هەموو ساڵێ لە پێشانگەی‬ ‫(بوخ میسە‪-‬پێشانگەی کتێب)‬ ‫لە فرانکفۆرت‪ ،‬نزیکەی ملیۆنێ‬ ‫خوێنەر لە سەد واڵتی دونیاوە‬ ‫بەشداریی دەکەن‪ .‬بێگوومان‬ ‫ئەوە مانەوەی کتێب و بایەخی‬ ‫کتێبە لەناو جەنگی تەکنەلۆژیا‬ ‫و بە ئەلیکترۆنی کردنی ژیان و‬ ‫بیرکردنەوەمان‪!.‬‬ ‫بۆیە دەڵێین کتێب‪ ،‬لە‬ ‫جەنگ و لە سەردەمە بێ‬ ‫بەهاکاندا‪ ،‬ماندوو دەکرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم کتێب نە دەمرێ‪ ،‬نە بێ‬ ‫بایەخ دەکرێت‪!.‬‬

‫ئەمڕۆ‪ ،‬سێ شەممە ‪2019/10/15‬‬ ‫بە شەرەفی سەرپەرشتیاری واڵتی‬ ‫نەرویج‪ ،‬خولی ‪ 71‬هەمین پێشانگەی‬ ‫کتێبی فرانکفۆرت لە ئەڵمانیا بە‬ ‫بەشداری زیاتر لە ‪ 100‬واڵتی جیهان و‬ ‫دە هەزار رۆژنامەنووس و ژمارەیەکی‬ ‫زۆر نووسەر و هونەرمەند و ئەدیبە‬ ‫جیهانییەکان و سەرۆکوەزیری چەندین‬ ‫واڵت و هەرێم بەشداری پێشانگەکە‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئەمساڵیش وەک سااڵنی‬ ‫رابردوو‪ ،‬وەزارەتی رۆشنبیری هەرێم‬ ‫بە گرتنی ستاندێک بەشداریی لە‬ ‫پێشانگەکەدا دەبێت‪!.‬‬ ‫یوسف مەنتک‪ ،‬سااڵنێکە وەک‬ ‫یەکێک لە رێکخەرانی ستاندی کوردیی‪،‬‬ ‫لە پێشانگەکە بەشداریی دەکات‪ ،‬لە‬ ‫بارەی خولی ئەمساڵی پێشانگەی‬ ‫کتێبی فرانکفۆرت و چاالکییەکان‬ ‫وتی‪“ :‬لە خولی ئەمساڵدا‪ ،‬ستاندی‬

‫کوردی‪ ،‬چەند چاالکییەکی دەبێت‪.‬‬ ‫لەوانە ناونیشانی کتێبی نووسەرانی‬ ‫کورد نمایش دەکرێت‪ .‬ئەمە جگە لە‬ ‫میوانداریی رۆماننووسی بەناوبانگی‬ ‫کورد “جان دۆست” لە دووەمین رۆژی‬ ‫پێشانگەکەدا‪ ،‬ئیمزای کتێبەکانی بۆ‬ ‫خوێنەران دەکات”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە چاالکییەکانی تریش‬ ‫وتی‪“ :‬دوو کۆڕی ئەدەبیی لە ستاندی‬ ‫کوردیی دەبێت‪ ،‬یەکەمیان بۆ بەیان‬ ‫سەلمان و دووەمیان بۆ حەمە مەنتک‪،‬‬ ‫رەنگە هەندێ گفتوگۆ و دیالۆگی‬ ‫کراوەش رێکبخرێت لە رۆژانی تری‬ ‫پێشانگەکەدا”‪.‬‬ ‫لە راگەیەنراوێکی فەرمیی سایتی‬ ‫پێشانگەکەدا هاتووە‪ ،‬خولی ئەمساڵ‪:‬‬ ‫* ‪ 109‬واڵت‪ ،‬بەشداری ئەم‬ ‫پێشانگەیە دەکەن‪.‬‬ ‫* زیاتر لە ‪ 7500‬پێشانگەی‬ ‫جۆراوجۆری دەزگاکانی چاپ و‬ ‫باڵوکردنەوەی جیهانیی نمایش‬ ‫دەکرێن‪.‬‬

‫* لەناو پێشانگەکەدا زیاتر لە‬ ‫‪ 4‬هەزار کۆڕ و سیمیناری ئەدەبی‬ ‫و سیاسی و رۆشنبیریی جۆراوجۆر‬ ‫پێشکەش دەکرێت‪.‬‬ ‫* لە سەرتاسەری جیهاندا‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 1000‬رۆژنامەنووس روماڵی‬ ‫چاالکییەکانی پێشانگەکە دەکەن‪.‬‬ ‫* لە مەراسیمی دەستپێکی‬ ‫پێشانگەکەدا‪ 2200 ،‬میوانی فەرمیی‪،‬‬ ‫بەشداریی دەکەن و چەندین وتار‬ ‫پێشکەش دەکرێت‪ ،‬لەوانە وتاری‬ ‫(یورگن بۆس‪ ،‬سەرۆکی پێشانگەی‬ ‫کتێبی فرانکفۆرت‪ ،‬هاینڕیش موولەر‪،‬‬ ‫بۆرسەی‬ ‫سەرۆکی رێکخراوی‬ ‫بازرگانیی کتێبی ئەڵمانی‪ ،‬ئیرنا‬ ‫سۆڵ بێرگ سەرۆکوەزیرانی نەرویج‪،‬‬ ‫هایکۆ ماس وەزیری دەرەوەی‬ ‫ئەڵمانیا‪ ،‬پێتەر فێڵدمان پارێزگاری‬ ‫فرانکفۆرت‪ ،‬فۆڵکەر بوفییەر سەرۆک‬ ‫وەزیرانی هەرێمی هێسن) ئەمە جگە‬ ‫لە کۆمەڵێ چاالکی تری هونەریی‪.‬‬

‫دوو کتێبی د‪ .‬نەوزاد ئەسوەد باڵودەبێتەوە‬

‫ (لە دیمەشقەوە بۆ پاریس)‬‫ناوی کتێبێکی نووسەرو رەخنەگری‬ ‫بەناوبانگ “هاشم ساڵح”ە‪ ،‬کە‬ ‫ئۆتۆبایۆگرافیای ژیانی هزریی خۆی‬ ‫نووسیوەتەوەو د‪ .‬نەوزاد ئەسوەد‪ ،‬بە‬ ‫زمانێکی پاراو کردوویەتی بە کوردی‪.‬‬ ‫هاشم ساڵح لە زمانی گێڕانەوەدا و‬ ‫لە پەرەگرافێکی سەرەتادا دەنووسێت‪:‬‬ ‫(هەندێ جار مەسەلەكان بەم شێوەیە‬ ‫دەخەمەڕوو‪ .‬ماوەی نێوان دیمەشق و‬ ‫پاریس‪ ،‬بە فڕۆكە چوار سەعاتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە حیسابی زەمەن و پەرەسەندنی‬ ‫مێژوویی‪ ،‬چوار سەدەیە! لەوانەیە‬ ‫ئەمە بۆ ئەمڕۆ لە رووی رواڵەتی‬ ‫ژیانی رۆژانە یان ژیانی ماتریاڵی‬ ‫بەكارهێنراو راست نەبێت‪ ،‬بەتایبەتی‬

‫* شەربەتی ترس‬ ‫شەربەتی ترس‪ ،‬ئەمە ناوی نوێترین‬ ‫رۆمانی چیرۆکنووس و رۆماننووس‬ ‫(ئارام کاکەی فەالح)ە‪ ،‬لەم رۆژانەدا لە‬ ‫ناوەندی رەهەند باڵوکرایەوە‪.‬‬ ‫ئارام کاکەی فەالح‪ ،‬یەکێکە‬ ‫لە چیرۆکنووس و رۆماننووسە‬ ‫تایبەتەکانی ناوەندی ئەدەبیی کوردی‪.‬‬ ‫خاوەن خەیاڵ و فەنتازیایەکی تایبەتە‬ ‫لە گێڕانەوە و دروستکردنی چیرۆک‬ ‫و کەشی ئەفسووناویی ناو رووداوی‬ ‫تێکستەکانی‪ .‬لە نووسیندا شیرینیی‬ ‫و چێژێکی تایبەت بە خۆی هەیە‪.‬‬ ‫ئەم تایبەتمەندییە بووەتە شێوازێکی‬ ‫تایبەتی خوێنەرەکانی زۆر بە ئاسانی‬ ‫دەتوانن بەرهەم و تێکستەکانی‬ ‫بناسنەوە‪ .‬پێشتر بە بەرهەمەکانی‬ ‫(سیزیف ئەو کوڕەی دوو دڵی هەبوو‪،‬‬ ‫نووسینەوەی دڕک‪ ،‬بەیازی گوڵفرۆشێک‪،‬‬ ‫وێنەکان دووبارە دەبنەوە) خوێنەرێکی‬

‫تایبەتی لەسەر ئەم شێوازە لە نووسین‬ ‫راهێناوەو دەقەکانی مایەی لەسەر‬ ‫وەستان و خوێندنەوەی جیاوازە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە تا ئێستا وەک پێویست‬ ‫لەسەری نەنووسراوەو کەمتر ئاوڕ لە‬ ‫تێکستەکانی دراوەتەوە‪!.‬‬ ‫چیرۆک و گێڕانەوەی رۆمانی‬ ‫(شەربەتی ترس) قسەکردن و‬ ‫چیرۆکی ژنان و خانمانی کوردە‪ ،‬وەک‬ ‫بوونەوەرێ کە هەمیشە بە ناوی ئەڤین‬ ‫و دڵبەندییەوە ماف و ئازادییەکانیان‬ ‫لێ دەسەنرێتەوە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫لە هێڵێکی تری رۆمانەکەدا هەستی‬ ‫غوربەت و سیاسەت و نیشتمان و‬ ‫زۆر چەمکی تر‪ ،‬دێنە ناو گێڕانەوە‬ ‫تایبەتەکەی ئەم رۆماننووسە‪.‬‬ ‫(شەربەتی ترس) بەسەرهات و‬ ‫چیرۆکی دکتۆرە نازەنین بە زمانێکی‬ ‫سەرنجڕاکێش و تایبەت دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫کە لە هەندەرانەوە هاتووەتەوە بۆ‬ ‫کوردستان و کلینکێکی تایبەتیی‬ ‫ژنان و منداڵبوون دەکاتەوە‪ ،‬ئامانج‬

‫دوای ئەوەی گلۆباڵیزم كۆمپانیاكان‬ ‫و سوپەرماركێتە نوێیەكانی بە هەر‬ ‫چوار الی دنیادا باڵو كردەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە رووی ژیانی ئەقڵی و ئایینییەوە‪ ،‬تا‬ ‫ئەندازەیەكی گەورە راستە‪.‬‬ ‫ (کەسایەتیی تاکی عێراقی)‬‫کتێبێکی بەناوبانگی ئەکادیمیست و‬ ‫سۆسیۆلۆگی بەناوبانگ عەلی وەردییە‪،‬‬ ‫د‪ .‬نەوزاد ئەسوەد کردوویەتی بە‬ ‫کوردی‪ .‬ئەم کتێبە یەکێکە لە کتێبە‬ ‫بەناوبانگەکانی عەلی وەردی‪ ،‬کە‬ ‫سااڵنێکی زۆر لە ناوەندی ئەکایمیی و‬ ‫رۆشنبیریی عەرەبیدا گفتوگۆی لەسەر‬ ‫دەکرا‪ .‬ئەم کتێبە خوێندنەوەیەکی‬ ‫سۆسیۆلۆژیانەیە‪ ،‬بۆ پێکهاتە و‬ ‫بونیادی بیرکردنەوەی تاکی عێراقی لە‬

‫لە کردنەوەی کلینکەکەی هاندانی‬ ‫ئەو خانمانەیە کە ئازاد بن لەوەی‬ ‫منداڵیان ببێ یان نا‪ .‬لە دەستپێکردنی‬ ‫کاری ئەم دکتۆرە تایبەتەی ژنان‪،‬‬ ‫رۆژێ (مەحبووبەی نازدار) خانمە‬ ‫شاعیرێکە دێتە الی و بەسەرهاتی‬ ‫خۆی بۆ دەگێڕێتەوە‪ ،‬کە لەالیەن‬ ‫خۆشەویستەکەیەوە بە زۆر سێکسی‬ ‫لەگەڵ کراوەو ئێستا سکی هەیە‪.‬‬ ‫ئەم خانمە شاعیرە دوودڵە لەوەی‬ ‫منداڵەکەی لەبارببات یان بیهێڵێتەوە‪،‬‬ ‫دواجار بڕیار دەدات منداڵەکەی‬ ‫ببێ‪ !.‬دکتۆرە لێی دەپرسێت‪:‬‬ ‫(ئەگەر منداڵەکەت رۆژێ گەورە بوو‬ ‫و لێی پرسیت کوا باوکم؟ چی وەاڵم‬ ‫دەدەیتەوە؟ مەحبووبەی نازدار دەڵێ‪:‬‬ ‫درۆی لەگەڵ ناکەم‪ ،‬پێی دەڵێم‪ :‬کچم‪،‬‬ ‫کوڕم! باوکت القەی کردم‪ ،‬من دەمتوانی‬ ‫خۆم بکوژم و کۆتایی بە هەموو شتێک‬ ‫بێنم‪ ،‬بەاڵم ئەوەم بەڕاست نەزانی و‬ ‫لە جیاتی ئەوە هێندە تۆم خۆشویست‬ ‫نەمتوانی ئەوە بکەم‪).‬‬

‫بەردەم کاریگەرییەکانی ژینگە و ئایین‬ ‫و باری کۆمەاڵیەتیدا‪ .‬رەخنەیەکی‬ ‫قووڵە لەو دوالیزمە بەردەوامەی‬ ‫ناخ و رووخساری تاک‪ ،‬کە هەمیشە‬ ‫لەگەڵیدایە و ناتوانێ بیشارێتەوەو‬ ‫خۆی لێ دەرباز بکات‪.‬‬ ‫کتێبەکە لە بنەڕەتدا خوێندنەوەیەکە‬ ‫بۆ سایکۆلۆژیای تاکی عێراقی‪ ،‬بە‬ ‫دیدێکی کۆمەڵناسیانە‪ .‬بەتایبەتیش‬ ‫لە دەستنیشانکردنی بوونیادی‬ ‫کەسایەتی تاکدا‪ ،‬کە ئەو سۆسیۆلۆژە‬ ‫پێی وایە “هێز” بوونیادی تاکی مرۆڤ‬ ‫دیاری دەکات‪ .‬بەو مانایەی بەهێزیی‬ ‫و بێ هێزیی دەتوانێت دەستنیشانی‬ ‫کەسایەتی مرۆڤ بکات نەک بوون و‬ ‫نەبوونی خودی کەسایەتییەکە‪.‬‬

‫*چێژی نووسین و‬ ‫چێژی گێڕانەوە‬ ‫(چێژی نووسین و چێژی‬ ‫گێڕانەوە) ئەمە ناونیشانی دوو‬ ‫کتێبە‪ ،‬کە چاوپێکەوتنی کۆمەڵێ‬ ‫نووسەر و ئەدیبی کوردن‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە چێژی نووسین و گێڕانەوە‪ .‬لە‬ ‫هەردوو کتێبەکەدا‪ ،‬کۆمەڵێ نووسەر‬ ‫و شاعیر و چیرۆكنووس‪ ،‬لە وەاڵمی‬ ‫ئەو پرسیارانەی ئامادەکاری کتێبەکەدا‬ ‫پرسی نووسین و گێرانەوەیان باس‬ ‫کردووە‪ .‬پێشتریش ئەم چاوپێکەوتنانە‪،‬‬ ‫لە رۆژنامەکاندا باڵوکراونەتەوە‪.‬‬ ‫بۆچوون و دیدی هەریەک‬

‫د‪ .‬نەوزاد ئەسوەد‪ ،‬نووسەرو‬ ‫وەرگێڕێکی پڕ بەرهەمە‪ .‬جگە لەم‬ ‫کتێبە‪ ،‬خاوەنی کۆمەڵێ کتێبی نووسراوو‬ ‫وەرگێڕانە‪ .‬زۆربەی کتێبەکانی لە بواری‬ ‫کۆمەڵناسی و ئەدەبی و فەرهەنگی‬ ‫زماندایە‪ .‬بەدەر لەم کتێبەی عەلی‬ ‫وەردی‪ ،‬ماوەیەک لەمەوبەریش دوو کتێبی‬ ‫تری ئەو کۆمەڵناسەی بەناوی (وانەکانی‬ ‫ژیانم‪ ،‬سۆسیۆلۆژیای مەعریفە) کردووە‬ ‫بە کوردی و باڵوکرایەوە‪.‬‬

‫* ئێوارەی شەممە ‪2019/10/12‬‬ ‫لە دەزگای جەمال عیرفان‪ ،‬بە‬ ‫ئامادەبوونی د‪ .‬نەوزاد ئەسوەد‪ ،‬لە‬ ‫مەراسیمێکدا بە ئیمزای وەرگێڕ ئەم‬ ‫دوو کتێبە باڵوکرایەوە‪.‬‬

‫بەشداریی‬ ‫نووسەرانەی‬ ‫لەو‬ ‫چاوپێکەوتنەکەیان کردووە‪ ،‬جیاوازە و‬ ‫هەریەکەیان لە تێڕوانین و تێگەیشتنی‬ ‫خۆیەوە وەاڵمی پرسیارەکانی داوەتەوە‪.‬‬ ‫وەاڵمی هەندێ لەو نووسەر و رەخنەگرانە‪،‬‬ ‫دەکرێت وەک سەرچاوەیەک خوێنەر‬ ‫لە بارەی هەندێ پرسەوە بگەڕێتەوە‬ ‫سەریان و دەبێتە ئەرشیف و دیکۆمێنت‬ ‫و سەرچاوەی ئەدەبی‪.‬‬ ‫چاوپێکەوتنەکانی ئەم دوو کتێبە‪،‬‬ ‫لەالیەن “شاخەوان سدیق” ئامادەکراوە‪.‬‬ ‫پێشتریش کتێبێکی بە ناوی “چێژی‬ ‫خوێندنەوە”ی بە هەمان شێواز ئامادەکرد‬ ‫و دەبنە سێ کتێبی چاوپێکەوتن لە بواری‬ ‫(خوێندنەوە و نووسین و گێڕانەوە) کە‬ ‫نووسەرانی بەشداربووی ئەم کتێبانە‬ ‫بۆچوونی خۆیان لەسەری دەخەنە روو‪.‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫خیانەت‬ ‫الوک سەاڵح‬

‫ئەو کارەی ترەمپ کردی سەبارەت بە کشانەوەی سەربازەکانی ئەمەریکا‬ ‫لە رۆژئاڤا دووجار خیانەتە‪ ،‬جارێک لە هاواڵتییە ئەمەریکییەکان و جارێک لە‬ ‫هاوپەیمانانی واتە واڵتەکانی کە لەگەڵ ئەمەریکا هاوپەیمان بوو کە نزیکەیان ‪٧٥‬‬ ‫واڵتە‪ ،‬لە نێوەندیاندا کورد کە لەسەر ئەرزو مەیدان شکستیان بە داعش هێنا‪.‬‬ ‫ستراتیژیەتی بەرەنگاربوونەوەی داعش لە سەردەمی ئۆبامادا داڕێژراو دواتر‬ ‫ترەمپ هەندێ دەستکاری کرد تا مانگی ‪١٢‬ی ساڵی ‪ ٢٠١٨‬کە بەتەواوی گۆڕی‪.‬‬ ‫لە سەرەتادا ستراتیژیەتەکە وا داڕێژرا کە شکست بە داعش بهێنرێت لە رێگەی‬ ‫بەتواناکردنی چەکدارە ناوخۆییەکان واتە خەڵکی ناوچەکەو دواتر لەپاش ئەوە بۆ‬ ‫ماوەیەک ئەمەریکا بمێنێتەوە تا دڵنیا دەبن لە شکستی تەواوی داعش‪ ،‬پاشان‬ ‫ئاوارەکان بگەڕێنەوە ناوچەکانی خۆیان ئەمەش مانای ئەوەیە کە ژیانی ئەو کەسانە‬ ‫دەپارێزێت کە دەگەڕێنەوە‪ ،‬هەروەها وا بڕیار بوو نزیکەی ‪ ٢٠٠٠‬سەربازێک لە باکوری‬ ‫سوریا بمێننەوە‪ .‬مانەوەی دوای داعش رێ نەدان بوو بە ئێران بەوەی کە پێگەی‬ ‫لە سوریادا بەهێز بکات و نەبێتە هەڕەشە لەسەر ئیسرائیل‪ ،‬بەاڵم ئەنجامدانی‬ ‫ئەم ئۆپراسیۆنە سەربازییە ئەوە دەگەیەنێت کە تێگەیشتنێکی هاوبەش لەنێوان‬ ‫زلهێزەکان و هێزە ئیقلیمیەکاندا هەیە ئەگەر سبەی ترەمپ را نەگۆڕێت!‬ ‫داعش نزیکەی ‪ ٤٠٠٠٠‬میلی دوجای خاکی عێراق و سوریا داگیرکردبوو لە‬ ‫ناوچەیەکدا کە نزیکەی ‪ ٨‬ملیۆن کەس تێیدا دەژی‪ .‬داهاتی داعش سااڵنە نزیکەی ‪١‬‬ ‫ملیار دۆالر بوو کە بەهۆیەوە سەرپەرشتی هەموو کارە تیرۆریستەکانی لە ئەوروپاو‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا دەکرد‪ ،‬لەنێوان سااڵنی ‪ ٢٠١٣‬بۆ ‪ ٢٠١٧‬نزیکەی ‪ ٤٠٠٠٠‬کەس‬ ‫سەفەریان بۆ سوریا کردووەو بوونەتە ئەندام لە داعش‪ ،‬بەاڵم هێزی دیموکراتی‬ ‫سوریا کە نزیکەی ‪ ٦٠٠٠‬شەڕڤان بوو‪ ،‬بە وتەی برێت مەکگۆرک ئەوان نەبوونایە‬ ‫داعش شکستیان نەدەهێنا‪ .‬ناوچەی شەڕڤانان بە دڵی خەالفەتی داعش دادەنرا‪ ،‬کە‬ ‫یەک لەسەر سێی سوریایەو سەرچاوەی وزەو کشتوکاڵەو دانیشتوانەکەی نزیکەی‬ ‫چوار ملیۆنە کەسە‪ .‬لەم ناوچەیەدا فەرەنساو بەریتانیاو ئەمەریکا سەربازیان‬ ‫هەبووە‪.‬‬ ‫راستە ئەمەریکا لە سەرەتاوە وتبوویان کە ئەم جەنگە بۆ هەتا هەتا نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم کەس لە ئیدارەی ئەمریکی و پنتاگۆن و ئەو ئەمەریکییانەی لە مەیدان‬ ‫کاریان کردووە لەسەر پالنێکی روون و ئاشکرا رێک نەکەوتوون لەسەر چۆنێتی‬ ‫پاشەکشەکە‪.‬‬ ‫لە کۆتایی ساڵی ‪٢٠١٨‬دا‪ ،‬پنتاگۆن لەو ڕایەدا بوو کە دەبێت پالنە سەرەکییەکە‬ ‫کە لەکاتی ئۆبامادا دانرابوو تەواو بکرێت بە مانای ئەوەی داعش نەمێنێت و‬ ‫پاشان بۆ ماوەیەک ئەمەریکا بمێنێتەوە تا ئەوەی هێزە سورییەکان دڵنیا دەبن لە‬ ‫ناوچەکانیان‪ ،‬لەکاتێکدا جۆن بۆلتۆن زیاتر ئەوەی دەویست کە دەبێت هێزەکانی‬ ‫ئەمەریکا بمێننەوە تاوەکو هەموو هێزە ئێرانییەکان سوریا بەجێ دەهێڵن و شەڕی‬ ‫ئەهلی نامێنێت‪ .‬ئەمە زیاتر بوو لەوەی کە پێشتر لەکاتی ئۆبامادا دانرابوو‪.‬‬ ‫بەمانایەکی دیکە ناکۆکییەکی دیار لەنێوان ئەکتەرە سەرەکیەکانی پنتاگۆن و و‬ ‫مەیداندا هەبوو‪ ،‬ئەمەش بەهۆی ترەمپەوە!‬ ‫برێت ماکگۆرک دەڵێت رۆژی ‪ ١١‬مانگی دوانزەی ساڵی ‪ ٢٠١٨‬لەبەردەم وەزارەتی‬ ‫دەرەوە وتم کە “بێ مانایە بڵێین داعش تەواو بووەو ئێستا یەکسەر دەتوانین سوریا‬ ‫بەجێ بهێڵین” بەاڵم تەنها لەپاش هەشت رۆژ ترەمپ گوێی بە قسەکانی من نەداو‬ ‫وتی پاشکەشە لە سوریا دەکەین و هێزەکان دەهێنینەوە‪.‬‬ ‫پوختەی قسە‪ :‬ئەم ئۆپراسیۆنە رەنگدانەوەی رێکەوتنی ژێربەژێری هەموو‬ ‫الیەنەکانەو مەترسیەکی گەورەیە لەسەر دیمۆگرافیای رۆژئاڤا کە لەژێر هەرەشەدایە‪،‬‬ ‫تورکیا ئەو واڵتە نییە دڵی بە پەنابەر بسووتێت‪ ،‬مۆدێلی حوکمی زاتی رۆژئاڤاو‬ ‫تەنانەت هەرێمی کوردستانی عێراقیش بە هەڕەشە بۆ سەر ناوچە کوردییەکانی‬ ‫تورکیا تەماشا دەکات‪ .‬ئەم پرۆسەیە قڕکردن و پاکتاوکردنی کوردە لە خاکی‬ ‫خۆیداو خۆ ئامادەکردن بۆ بەرگریکردن دەخوازێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫بۆچی زیندانی کرا؟‬

‫شەیدا‪ :‬پێنج ساڵە تەنیام و بیرم لە هاوسەرگیریی نەکردووەتەوە‬ ‫مەزهەر كەریم‬

‫میرە بەگۆرانی بەرگری‬ ‫لەڕۆژئاوا دەكات‬

‫دووجار‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫نەخشەساز‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫ماوەی پێنج ساڵە بە تەنها لە ئەڵمانیا دەژی‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا بیری لە هاوسەرگیری نەکردووەتەوە‪،‬‬ ‫گۆرانییەکی نوێی ئامادەیە کە باس لە پیاوێک دەکات‬ ‫بێ وەفایی بەرامبەر کراوەو تێکستەکەی‬ ‫لەالیەن نەجمەدینی غواڵمییەوە‬ ‫نوسراوە‪.‬‬ ‫شەیدا قەوامی نوێترین کاری‬ ‫بۆ “زەمەن” ئاشکرا کردو وتی‪:‬‬ ‫“گۆرانیە نوێیەكەم ئاوازو‬ ‫تێكستەكەی زۆر خەیاڵیە‬ ‫باس لە پیاوێك دەكات‬ ‫لە خۆشەویستیدا بێوەفایی‬ ‫پێكراوە خۆشەویستەكەی پێی‬ ‫وتووە لێمگەڕێ بابڕۆم پاشان‬ ‫دەڕوات”‪.‬‬

‫روونیشیکردەوە هۆنراوەی گۆرانییەکە لەالیەن‬ ‫نەجمەدینی غواڵمییەوە نوسراوەو لەالیەن ڕۆزبێ لە‬ ‫شاری بەرلین كاری میلۆدی بۆكراوە لەسەر ئاوازی‬ ‫فارسی مەقامی ماهورە وتویەتی لەئێستادا كاری‬ ‫ڤیدیۆ كلیپی بۆ دەكات لەشاری كۆڵن‪.‬‬ ‫بەوتەی خۆی لەمنداڵیەوە دەستیكردووە بە‬ ‫گۆرانی وتن‪ ،‬بەاڵم بەهۆی رێگری كردن لەگۆرانی وتن‬ ‫لە ڕۆژهەاڵت هیچ بەرهەمێكی باڵونەبۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەو لەئێستادا لەواڵتی ئەڵمانیا بەشداری الیڤ‬ ‫موزیكو ئاهەنگەكانی كوردانی تاراوگە دەكات‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دیكەشەوە لەیەكێك لەزانكۆكانی واڵتی ئەڵمانیا‬ ‫دەخوێنێت‪.‬‬ ‫ئەو هونەرمەندە کە لەدایکبووی شاری سنەیە‬ ‫دەڵێت‪ :‬لەساڵی ‪ ٢٠٠٨‬بەهۆی بەشداری و چاالكی‬ ‫ژنانەم لەشاری سنە زیندانی كرام‬ ‫پاشان هەڵهاتوم بۆ ئەڵمانیا‪.‬‬ ‫شەیدا ماوەی پێنج ساڵە بەتەنیا‬ ‫لەكۆڵن دەژی بەوتەی خۆی نایەوێت لەئێستادا‬ ‫هاوسەرگیری بكات بەهۆی سەرقاڵی بۆ كارەكانی‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا هیچ كەسێك نیە لەژیانیدا‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫هونەرمەند میرە‪ ،‬سرودێک بۆ ڕۆژئاوا تۆماردەکات و بە شێوەی‬ ‫ڤیدیۆ کلیپ باڵودەکرێتەوە‪.‬‬ ‫هونەرمەند میرە لە بارەی ئەم بەرهەمە نوێیەیەوە بە “زەمەن”ی‬ ‫وت “ نوێترین كارم سرودێكە بۆ ڕۆژئاوا‪ ،‬ئەم بەرهەمە ئاوازێكی‬

‫لەگەڵ هاوسەرەکەمدا‬

‫زۆر کەم باسی سیاسەت‬ ‫دەکەین‬

‫ل‬

‫‪8‬‬

‫زۆر تایبەتە كاری دەنگی بۆ كراوە بەم زوانە كاری كلپیی لەشاری‬ ‫سلێمانی بۆ دەكرێ”‪.‬‬ ‫ڕوونیشیکردەوە سرودەکە لەالیەن ڕەنج سەنگاویەوە هۆنراوەی‬ ‫بۆ دانراوە هەڵكەوت زاهیر كاری ئاوازو تۆماركردنی ملیۆدی بۆ‬ ‫ئەنجامداوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪ “ :‬ئەم گۆرانیە لەگەڵ چەند هونەرمەنێكی دیكە پێكەوە‬ ‫تۆماریان كردوە بەاڵم نایەوێت وردەکارییەکەی ئاشکرا بکات‪.‬‬

‫دەیەوێت بوێریی‬ ‫ئافرەتی کورد پیشان‬ ‫بدات‬

‫ل‬

‫‪9‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫د‪.‬عەبدولرەحمان مەولود‬

‫لە سایەی ترامپ‪ ،‬ئیدارەی ئەمریکا‬ ‫ئاڵوگۆڕی گەورەی سیاسی بەسەردا هاتووە‪.‬‬ ‫ئیدارەی ترامپ بەرژەوەندیە نیشتمانیەکانی‬ ‫ئەمریکا لەپێش ئەرکە جیهانیەکان و پاڵپشتی‬ ‫هاوپەیمانەکانی لە جیهان دادەنێ‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ئەمەریکا هاوپەیمانی کەس‬ ‫نییە‪ .‬ئەمەریکا نە هاوپەیمانی ئەوروپایە‪ ،‬نە‬ ‫هاوپەیمانی کەنەدا‪ ،‬مەکسیك‪ ،‬سعودیە‪ ،‬میسر‪،‬‬ ‫ئوردن و هەر واڵتێکیتر نییە‪ .‬جگە لە ئیسرائیل‬ ‫ئیدارەی ئەمریکا بۆ هیچ کەس نە سەربازێك بۆ‬ ‫شەڕ دەنێرێت و نە دۆالرێکیش سەرف دەکات‪.‬‬ ‫ئەوەی ئیسرائیلیش بۆیە دەکات‪ ،‬چونکە‬ ‫پەیوەندی نێوان گەلی ئەمریکا و ئیسرائیل‬ ‫لەسەروو بەرژەوەندیە مالیەکانە‪.‬‬ ‫لەو هەلومەرجە نوێیەدا‪ ،‬هەر کەس دەیەوێت‬ ‫بە قازانجی خۆی سود وەرگرێت‪.‬‬ ‫تورکیا دەیەوێت سوود لەو هەلومەرجە‬ ‫نوێیە وەرگرێت بۆ ئەوەی ڕۆژئاوای کوردستان‬ ‫هاوشێوەی هەرێمی کوردستان نەچەسپێت‪ .‬لە‬ ‫ڕێگای ئەم شەڕو کوشتارەی ئێستا لە ڕۆژئاوا‬ ‫بۆ‬ ‫دەستی‬ ‫بردووە تورکیا‬ ‫بۆ‬ ‫ئەمەی‬ ‫دەچێتەسەر‪.‬‬

‫بەاڵم ئەوەی تورکیا بۆی ناچێتەسەر‬ ‫ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪ )١‬تورکیا نابێتە دەوڵەتێکی بەهێزی ناوچەکە‬ ‫شان لە شانی واڵتانی ئەوروپی هاوشێوەی‬ ‫بەریتانیا‪ ،‬ئەڵمانیا‪ ،‬فەرەنساو ئیتاڵیا بدات‬ ‫لە ڕێگای داگیرکاری و بەتااڵنبردنی سەروەت‬ ‫و سامانی واڵتانی ناوچەکە‪ .‬ئۆردوگان دەبێت‬ ‫خەونە پاوانخوازیە ئیخوانیەکانی لەگەڵ خۆی‬ ‫بباتە ژێر گڵەوە‪.‬‬ ‫‪ )٢‬بەهۆی ئەو وێنە قێزەونەی تورکیا‬ ‫نیشانی واڵتان و ڕای گشتی لە دونیا دەدات‬ ‫وەك دەسەاڵتێکی توندڕەوی ئیسالمی و کە‬ ‫ئامادەی پاکتاوی ڕەگەزی کوردە‪ ،‬سەرکەوتوو‬ ‫نابێت لەوەی چەندین ملیۆن ئاوارە لەنێوان‬ ‫کوردستانی ڕۆژئاواو باکور وەك دیواری مرۆیی‬ ‫بۆ پەرتەوازەی کوردان دروست بکات‪.‬‬ ‫کورد لە رۆژئاوا بێ دەستکەوت نابن و‬ ‫خەونی کوردیش لەڕۆژئاوا کۆتایی نایەت‪.‬‬ ‫بەهۆی ئیدارەی ترەمپ‪ ،‬کورد لە ڕۆژئاوا‬ ‫کەمتر بەدەست دێنن لەوەی ئارەزوویان بوو‪.‬‬ ‫کورد لە ڕۆژئاوا‪ ،‬دەستکەوتەکانی هاوشێوەی‬ ‫دەستکەوتەکانی ئازاری ساڵی ‪١٩٧٥‬ی‬ ‫کوردستانی عێراق دەبێت‪ .‬بە لەبەرچاوگرتنی‬ ‫هەلومەرجی کورد لە ڕۆژئاوا ئەمە کەم نییە‪.‬‬

‫ئەبوبەکر عەلی‬

‫لە سیاسیەتدا‪ ،‬زوڵمو دادپەروەری‪ ،‬زیان‬ ‫و بەرژەوەندیو هاوشێوەكانیان پێوەر ی‬ ‫ڕیزبەندی و داوەریکردنن‪ .‬نەك (كوفر) و‬ ‫(ئیمان)‪ .‬هەر لەسەر ئەم بناغەش‪ ،‬ستەمی‬ ‫موسڵمان یاخود ئیسالمیەك‪ ،‬نەك هەر ڕەوا‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو قێزەونترە‪ ،‬بە حوكمی ئەوەی‬ ‫تێکەڵ بەناوی خواو ئیسالمو پیرۆزییەكانی‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫هەربۆیە تۆ بۆت هەیە بەرامبەر موسڵمانێکی‬ ‫دەستدرێژیکار‪ ،‬بەرگری لە خۆت بكەیت ‪[ :‬فإن‬ ‫بغت إحداهما علی األخری فقاتلوا التی تبغی‪.]...‬‬ ‫كورد سەد ساڵ زیاترە دووچاری (بغی) بۆتەوەو‬ ‫زوڵمی لێدەكرێت‪ .‬لێرەشەوە‪،‬ئیسالمی بوونی‬ ‫سەرۆکی تورکیاو دەسەاڵتدارانی ئەوواڵتەو‬ ‫هەر واڵت و هێزێکی تر‪ ،‬هیچ لە سروشتی‬ ‫دەستدرێژیكارانەی هەڵمەتی سوپاكەیان‬ ‫دژبە گەلی کوردستان و خواست ومافەکانی‪،‬‬ ‫بەمافی سەربەخۆبوونیشەوە ناگۆڕێت ‪ .‬دینی‬ ‫و نادینی بوونی پەكەكە و هەرهێزێکی تری‬ ‫کوردستانیش‪ ،‬هیچ لە عادیالنە بوونی مەسەلە‬ ‫ی کورد ناگۆڕێت‪ .‬چونكە خۆیان هەرچی بن‪،‬‬ ‫نوێنەری مەسەلەیەكی ڕەوان كە مەسەلەی‬ ‫كوردە‪ .‬لەم چوارچێوەدا دەكرێت و هەندێ‬ ‫جار پێویسە‪ ،‬لەسەر هەڵە سیاسیەكانی‬ ‫پەكەكەو پەیەدەو هێزەکانی تر بووەستین و‬ ‫ڕەخنە لە تەکتیك و شێوازی خەبات و جۆری‬ ‫بەڕێوەبردنی ملمالنێکان و شرۆڤە سیاسی و‬ ‫دیاریکردنی هاوپەیمانیەتیەکانیان بگرین ‪.‬وەك‬ ‫بەشێك لە خزمەتکردنمان بە بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی گەلەکەمان لە پارچە جیاوازەکانی‬ ‫کوردستاندا‪ ..‬ئێمەش یەکێ لەو قەڵەمانە بووین‬ ‫لە ڕابردوودا ئەو ئەرکە نەتەوەییەمان ئەنجام‬ ‫داوە‪ .‬ئەمە جیاوازە لە کەمتەرخەمی بەرامبەر‬ ‫مەسەلەی نەتەوەکەمان بەپاساوی فیکری‬ ‫جیاواز یاخود ئەدای خراپی سیاسی هێزەکان‪.‬‬ ‫هەر لەم چوارچێوەدا و بۆ بەرچاوڕوونی زیاتر‬ ‫دەکرێت لە پەیوەندی بە ئیسالم وسەرجەم ئەو‬ ‫لەشکرکێشیانەی دەکرێنە سەرمان‪ ،‬پەالماری‬ ‫ئەمجارەی تورکیا بۆسەر ڕۆژئاوا بە نموونە‬ ‫وەربگرین و‪ ،‬سەرنج بۆالی ئەم خااڵنەی الی‬ ‫خوارەوە ڕابکێشین ‪:‬‬ ‫‪ .١‬توركیا واڵتێكی نەتەوەییە‪ .‬بەرژەوەندی‬ ‫نەتەوەیی خۆی چۆن بخوازێت وادەكات‪.‬‬

‫راستە سەرۆكی توركیاو‬ ‫سوپاكەی دژ بە كورد‬ ‫نین وەك كورد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گومانی تێدا نیە دژ‬ ‫بە بوونی كێشەی كوردن‬

‫‪ .٢‬سوپای توركیا سوپایەكی نەتەوەییە‬ ‫و بۆ شكۆمەندی توركو توركیا شەڕدەكات ‪.‬‬ ‫‪ .3‬خاكی توركیا یەکسان نیە بەخاكی‬ ‫موسڵمانان و نەتەوەی توركیا نەتەوەی‬ ‫ئیسالمی نیە و دەوڵەتی توركیاش خەالفەتی‬ ‫ئیسالمی نیە‪ .‬بەڵكو هەموو ئەوانە بەرهەمی‬ ‫مۆدێرنەی خۆرئاوا وکەمالیزمن‪.‬‬ ‫‪ .4‬لە هەرکات وشوێنێکدا دەوڵەتو سوپای‬ ‫توركیا هەست بكەن بەرژەوەندی نەتەوەییان‬ ‫دەیخوازێت‪ ،‬هەرگیز گوێ بە عەقیدەی هێزی‬ ‫بەرامبەر نادەن‪ .‬مەگەر لە ئێستادا هەزاران‬ ‫سەرپۆش بەسەر و پیاوی موسڵمان و پابەندی‬ ‫جەماعەتی گوڵەن لە زیندانەكانی توركیادا‬ ‫نین‪ ،‬لەبەر ئەوەی جواڵنەوەكەیان تۆمەتبارە‬ ‫بە بەشداریكردن لە كودەتا سەربازییەكەدا؟‬ ‫مەگەر توركیا پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل نیەو‬ ‫ساڵەهای ساڵ ئیسرائیل یارمەتی توركیای‬ ‫نەداوە لە شەڕی دژبە پەکەكەداو‪)٥( ،‬ملیار‬ ‫دۆالر قەبارەی بازرگانی نێوانیان نیە؟ هەر بۆیە‬ ‫ئەگەر هێزێكی ئیسالمی چەکداری كوردیش‬ ‫داوای مافەكانی گەلەكەی بكات وملکەچی‬ ‫خواستەکانیان نەبێت‪ ،‬بێ هیچ دوودڵیەك‬ ‫شەڕیان لەگەڵ دەكات وهەوڵی تەفروتونا‬ ‫کردنیان دەدا‪ .‬چونکە ئەوە لۆژیکی دەوڵەتی‬ ‫نەتەوەیە کە کێشەی لەگەڵ فرەنەتەوەیی ناوی‬ ‫هەیەو ئامادە نیە وەك ئەوەی پێویستە دان بە‬ ‫ناسنامە نتەوەییە جیاوازەکانی ناویدا بنێت‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ئەگەر رەخنەی توركیا لە پەكەكە‬ ‫عەقیدەی پەكەكەیە نەك مەسەلەی كورد‪،‬‬ ‫خۆ لە بنەڕەتدا پەكەكە دژ بەنیزامێكی‬ ‫عەلمانی نەتەوەپەرستی داپڵۆسێنەرو كەمالیزم‬ ‫سەریهەڵداوەو دواتر خەباتی چەكداری دەست‬ ‫پێكردووە‪ .‬واتە لەسەردەمی دادو گەشەپێداندا‬ ‫و دژبە دەوڵەتێکی ئیسالمی دروست نەبووە‪،‬‬ ‫هەربۆیە کێشەی دەسەاڵتدارانی ئێستای تورکیا‬ ‫لەگەڵ پەکەکە سیاسیە نەك دینی‪ .‬دین وەك‬ ‫ئامرازی ملمالنێی سیاسی تێکەڵ بەپرسەکە‬ ‫کراوە‪ .‬مەگەر چەندین جار لەگەڵیان دانەنیشتن‬ ‫و گفتوگۆیان لەگەڵ نەكردن لە چوارچێوەی‬ ‫پرۆسەی ئاشتیدا؟ ئایە قەت بیستووتانە‬ ‫داوایان كردبێت پەكەكە واز لە عەقیدەی خۆی‬ ‫بێنێ؟ یاخود داوایان لێكردوون چەك دابنێنو‬ ‫لەگەڵیان رێکبكەون و دواتر كاری سیاسی‬ ‫ئاشتیخوازانە بكەن؟‬ ‫‪ .6‬ئەگەر (دین) و (نادین) پێوەری‬ ‫سیاسەتكردن بێت دەی خۆ حیزبەكەی‬ ‫ئەتاتورك (جەهەپە) كە لە مێژووی نوێدا شت‬ ‫نەماوە بە ئیسالم و ئیسالمیەکانی ئەو واڵتەی‬ ‫نەکات هێزی گەورەی ئۆپۆزسیۆنە؟ چەندەها‬ ‫ناوەندو كەس هەر لەم چوارچێوەدا هەن بۆ‬ ‫رێگا بەبوونیان دەدەن؟ لەوەش سەیرتر ئەم‬ ‫پارتە پشتیوانی لە سەرۆك وهەڵمەتەکەی‬ ‫سوپا دەربڕی‪ .‬پرسیار لێرەشدا ئەوەیە تۆبڵێی‬ ‫ئەم پشتیوانی دەربڕینە لەسۆنگەی سروشتی‬ ‫دینی شەڕەکەوە بێت؟!‬ ‫بۆیە دەبێت بەرچاو ڕوون بین‪ ،‬راستە چەپ‬ ‫بوونی پەكەكە لەهەندێ ڕوەوە بۆلێدانی‬ ‫مەسەلەی کورد بەکارهێنراوە وزیانمان‬ ‫لێکردووە کەئێرە جێگەی ئەو باسە نیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەكارهێنانی ناوی ئیسالمو خوێندنی سورەتی‬ ‫(فتح) لە مزگەوتەكانی تورکیادا‪ ،‬سروشتی‬ ‫نەتەوەیی شەڕەكە ناگۆڕێتو سوپای تورك‬ ‫ناكات بە ڕیزی باوەڕدارانو بەرامبەرەكانی‬ ‫بە بێباوەڕ و موشریك‪ .‬چونكە ئەو سوپایە‪،‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪15‬‬

‫تورکیا ئاخیر شەڕی دۆڕاو دەکات‬ ‫گەورەترین شت بۆ کورد لە ڕۆژئاوا لە‬ ‫ئێستادا مانەوەیە‪ .‬دەوڵەتی سوریا هەرگیز‬ ‫جارێکیتر نابێتەوە دەوڵەتەکەی جاران‪ ،‬بەهۆی‬ ‫سیاسەتە نوێیەکەی ئەمریکا جیهان بەرگێکی‬ ‫سیاسی نوێ لەبەردەکات کە تاکو ئێستا ڕوون‬ ‫نییە چۆن دەبێت‪ ،‬زۆر هۆش هەن نیشان دەدات‬ ‫زوو یان درەنگ تورکیا توشی داڕمان دەبێت‪.‬‬ ‫کورد لە ڕۆژئاواو بەشەکانی تریش دەبێت‬ ‫لە ئێستادا لەسەر خاکی خۆیان بمێننەوە‬ ‫لەچاوەڕوانی داڕمانی تورکیادا بن و پاڵنەری ئەم‬ ‫داڕمانە بن بۆ بەدیهێنانی هەموو خەونەکانیان‪.‬‬ ‫تورکیا ناتوانێ کۆتایی بە خەونی کورد بوون‬ ‫و پێشڕەوی سیاسی کوردی بێنێت‪ .‬ئەو شەڕی‬ ‫ئێستا تورکیا دەستی داوەتێ دژی خەونی‬ ‫کورد‪ ،‬خەونی کوردبوونی گەورەتر کرد‪ .‬کێشەی‬ ‫کوردی کردە کێشەیەکی نێودەوڵەتی‪.‬‬ ‫بە پێوەرەی گەورەبوونی خەونی کورد‪ ،‬دۆڕاوی‬ ‫یەکەم لە ناوچەکە تورکیایە‪ .‬تورکیا لە ئێستادا‬ ‫ئاخیر شەڕی دەکات و سەرکەوتووش نەبووەو‬ ‫نابێت تیایدا‪ .‬زوو یان درەنگ ئەوەی تورکیا لێی‬ ‫دەترسێت ڕوودەدات‪ ،‬تورکیا هاوشێوەی ڕوسیا‪،‬‬ ‫یوغسالفیاو دابەشبوونی ئەوروپا بۆ ڕۆژهەاڵتی‬ ‫و ڕۆژئاوایی هەڵدەوەشێتەوە‪.‬‬ ‫تورکیا لەگەڵ هەڵوەشانەوەی خۆی دەیەوێت‬

‫مەزڵوم کۆبانێ‬

‫کورد لە رۆژئاوا بێ‬ ‫دەستکەوت نابن و‬ ‫خەونی کوردیش لە‬ ‫ڕۆژئاوا کۆتایی نایەت‬

‫کارەسات دروست بکات‪ .‬بەاڵم هەرچی بکات‬ ‫نەدەتوانێ بیکاتە جەنگێکی دەوڵەتی لە‬ ‫ناوچەکە‪ ،‬نە دەشتوانێ بەر بەهەلوشانەوەی‬ ‫خۆی بگرێت‪.‬‬

‫دەربارەی جەوهەری نائیسالمی پەالماردانی کوردو‬ ‫ئەرکی موسوڵمان و ئیسالمخوازی کوردستانی‬ ‫بە درێژایی مێژووی نوێ سوپای زوڵم بووە‪،‬‬ ‫سوپای دژایەتی ئیسالم و (كورد) ودیموکراسی‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ .٧‬تێكەڵكردنی ناوی ئیسالم بەم شەڕە‬ ‫(استغالل)كردنێكی قێزەونی دینە بۆ‬ ‫سیاسەتێكی نەتەوەیی و گەرمكردنی ڕای‬ ‫گشتی و پاساودانی جەنگەکەو پشتیوانی‬ ‫لە هەڵمەتەكە‪ .‬بۆیە دەبێت ئەو جۆرە‬ ‫بەكارهێنانەی دین بە خراپە و زوڵمکردن‬ ‫بەرامبەر خودی ئیسالمو بەهاكانی بزانین‪ .‬بە‬ ‫بوێریەوە ئیدانەی بكەین ولەڕوی هەڵماڵین‪.،‬‬ ‫ئەگەر دڵسۆزی ئیسالمو گەلەكەمان‬ ‫بین‪ ،‬لێسەندنەوەی رەوایەتی لەم جۆرە‬ ‫بەكارهێنانەی دین‪ ،‬ئەرکێکى ئيسالمى و‬ ‫ئەخالقى و نيشتيمانیە‪.‬‬ ‫‪ .8‬راستە سەرۆكی توركیا و سوپاكەی دژ‬ ‫بە كورد نین وەك كورد‪ ،‬بەاڵم گومانی تێدانیە‬ ‫دژ بە بوونی كێشەی كوردن‪ ،‬دژی كوردێكن‪،‬‬ ‫هەر بیروباوەڕێكی هەبێت‪ ،‬كە لەسەر بناغەی‬ ‫كوردبوون‪ ،‬كە سەدساڵە بەهۆی ئەو ناسنامەوە‬ ‫دەچەوسێتەوە‪ ،‬وەك توركو میللەتانی تری‬ ‫موسڵمان داوای مافە نەتەوەییەکانی خۆی‬ ‫بكات ‪.‬‬ ‫هەر لەم چوارچێوەدا‪ ،‬پەكەكە بەرهەمی‬ ‫چەوساندنەوەو بوونی كێشەی كوردە‪،‬‬ ‫نەك كێشەی كورد بەرهەمی پەكەكە بێت‪،‬‬ ‫توندڕەوی فیكری و فیزیكی پەكەكەش لە‬ ‫هەندێ كاتو شوێندا لەڕوێکی گرنگیدا‪،‬‬ ‫كاردانەوە بووە بەرامبەر توندڕەوی كەمالیزمو‬ ‫قواڵیی ئەو چەوسانەوەی كورد لە مێژووی‬ ‫توركیادا دووچاری هاتووە وتاكو ئێستاش‬ ‫دەوڵەت ئامادە نیە چارەسەری بكات‪ .‬خۆزكە‬ ‫دەوڵەتی توركیا تەنها دژی پەكەكە بوایە و‬ ‫دژی مەسەلەی كوردو مافە نەتەوەییەكانی‬ ‫كورد نەبوایەو ئامادە بوایە لە دەرەوەی‬ ‫پەكەكە وە چارەسەری کێشە کە بکات‪.‬‬ ‫‪ .٩‬ئەگەر مەسەلە کەعەقیدە بێت‪ ،‬رەنگە‬ ‫كەم هێزو دەوڵەت بەئەندازەی بەعسی سوری‬ ‫عەلمانی و نادیموکرات و نەتەوە پەرست و‬ ‫خوێنڕێژ بووبێت‪،‬مەگەر هاوتا بەعسیەکەی‬ ‫لەعێراقدا‪ ،‬هەموومان دەزانین هەر لە وێرانكردنی‬ ‫(حەما) لە ساڵی (‪)١٩8٢‬ەوە تاكو ئێستا ئەم‬ ‫رژێمە چی بە موسڵمانان و ئیسالمییەكانی ئەو‬ ‫واڵتە و گەلی سوریاكردووە‪ .‬كەچی توركیا‬ ‫الی ئاساییە ناوچە كوردییەكان بخرێنەوە ژێر‬ ‫دەسەاڵتی ئەو‪ ،‬چونکە لەدیدی ئەوەوە گرنگ‬ ‫ئەوەیە بەدەست هێزە كوردییەكانەوە نەمێنێ و‬ ‫کۆتایی بە بوونی قەوارە کوردییەکەی ئەو بەشە‬ ‫بێنێت‪!.‬ئامادەیە رووسە ئەرسەدۆكسەكان‬ ‫ناوچەكە كۆنترۆڵ بكەنو لە دەست كوردی‬ ‫دەربێنن‪.‬هەربۆیە ئەم پرسە لە دوور و‬ ‫نزیكەوە بەپەیوەندی بە(ئیسالم) و (عەقیدە)‬ ‫وە نیە‪ .‬سەبارەت بە بیرکردنەوەی موسوڵمان‬ ‫وئیسالمخوازێکی کورد یش لە چۆنیەتی‬ ‫هەڵوێست گرتن بەرامبەر پرسە نە تەوەییەکان‬ ‫و لەوانەش ئەم پرسەی ئێستای ڕۆژئاوا‪،‬‬ ‫پێمان وایە دەبێت بیرکدنەوەو داوەریکردنی ل‬ ‫چوارچێوەی ئەم خااڵنەی خوارەوەدا بێت‪:‬‬ ‫‪ .١‬دەبێت ئیسالم و ئیلهام وەرگرتن لێی‬ ‫ودیدی ئیسالمی‪ ،‬كێشەی هەست بە كەمی‬ ‫مرۆڤی كورد لە بەرامبەر نەتەوە و بزوتنەوە‬ ‫نەتەوەیەتیەكانی تر چارەسەر بكاتو جۆرێ‬ ‫لە غروری ئەخالقیو متمانە بەخۆبوونو‬ ‫گیانی یەكسانی لەگەڵ ئەوانی دی پێ ببە‬

‫خشێت وبۆبگێڕێتەوە کەبەداخەوە لەڕابردوودا‬ ‫ناسیونالیزی کوردی لەم ڕوەوە زۆر سەرکەوتوو‬ ‫نە بووەو کێشەی جددی هەیە‪ .‬بەحوکمی‬ ‫ئەوڕوحە عەدالەتخوازەی ئیسالم هەڵگریەتی‪.‬‬ ‫ئەو ڕۆحەی شێخی نەهری و شێخ عە‬ ‫بدوسسەالمی بارزانی و شێخ سەعیدی پیران و‬ ‫شێخ مەحمودو قازی محەمەدو کۆمەڵەی ژ ك‬ ‫و چەندین تێکۆشەری تر هەڵگریبوون‪ .‬وەهەر‬ ‫بیرکردنەوەو ڕوحیەتێکی تر وەالوە بنێین‬ ‫پێچەوانەی ئەمە بێت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬بەبوێریەوە لەڕووی هەموو ئەو هەواڵنە‬ ‫هەڵماڵێ کە بەشێوەیەکی نائەخالقی هەوڵی‬ ‫خراپ سودلێوەرگرتنی ئاین وهەستی ئاینی‬ ‫دژ بەگەلەکەمان دەدەن و وێناکردنیان وەك‬ ‫ڕێزنەگرتن لە خودی ئیسالم وبەکارهێنانی وەك‬ ‫ئامرازێك بۆئامانجی نائیسالمی وزاڵمانە‪.‬‬ ‫‪ .3‬بنەمای یەکسانی گەل ونەتەوەکان‬ ‫دادپەروەری لەڕوانگەی ئیسالمەوە‪ ،‬رێگامان‬ ‫پێدەدات‪ ،‬لە سەردەمی دابەشكردنی جیهان‬ ‫لەسەر بناغەی نەتەوەیی‪ ،‬ئێمەش لە‬ ‫بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانمان تێبگەین و‬ ‫هەوڵی بەدیهێنان پاراستنیان بدەین‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بە خاڵێكی هاوبەشی نێوان هەموو هێزە‬ ‫کوردی وکوردستانیەکان بزانین‪ ،‬بە جیاوازی‬ ‫ئینتیمایانەوە‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئاساییە ئیسالمخوازو ئیسالمیەکان دیدگاو‬ ‫زمانی تایبەت بە خۆیان لەکاتی ڕەتکردنەوەی‬ ‫دەستدرێژی بۆسەر میللەتەکەیان هەبێت‪ ،‬لە‬ ‫وێنەی جەختکردنەوە لەوەی ئەم جۆرە جەنگ‬ ‫و پەالماردانانەو درێژەكێشانی مەسەلەی كوردو‬ ‫چارەسەر نەكردنی‪ ،‬دژ بە سەرەتای برایەتی‬ ‫گەالنی ناوچەكەیە و بوغزو رقی نەتەوەیی‬ ‫پەرە پێدەدات و ڕێگا بۆ دەستێوەردانی‬ ‫دەرەکی دەکاتەوە‪ .‬هەروەها ڕێ لەوە دەگرێت‬ ‫نەتەوە موسڵمانەكان یەكێتی یەكی هاوشێوەی‬ ‫یەكێتی ئەوروپا دروست بكەن‪.‬واتە یەکیەتیەك‬ ‫واتای هاوکاری نێوان نەتەوە سەربەخۆکان بە‬ ‫دەستەوە بدات‪.‬‬ ‫‪ .٥‬جیاکردنەوەی مەسەلەی کورد لە فیکرو‬ ‫ئینتیمای فیکری وسیاسی هێزە کوردییەکان‪.‬‬ ‫بەحوکمی ئەوەی مەسەلەکە خۆی لەخۆیدا‬ ‫و بەدەر لەوانەی نوێنەرایەتی دەکەن‪ ،‬ڕەواو‬ ‫عادیالنەیە ‪.‬‬

‫تێكەڵكردنی ناوی ئیسالم‬ ‫بەم شەڕە (استغالل)‬ ‫كردنێكی قێزەونی‬ ‫دینە بۆ سیاسەتێكی‬ ‫نەتەوەییو گەرمكردنی‬ ‫ڕای گشتی‬

‫ئەگەر ناچاربین لەنێوان سازش و‬ ‫جینۆسایدا یەکیان هەڵبژێرین‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئێمە خەڵکەکەی خۆمان هەڵدەبژێرین‬ ‫جیهان سەرەتا گوێی لێگرتین‪ ،‬هێزە دیموکراتەکانی سوریا‬ ‫(هەسەدە) لەناو جەرگەی کابوس لە شەڕی ناوخۆی واڵتەکەماندا‪ .‬من‬ ‫وەک فەرماندەی بەرپرسیار خزمەتدەکەم‪ ،‬هەسەدە ‪ ٧٠‬هەزار سەربازی‬ ‫هەیە کە لەساڵی ‪٢٠١٥‬ەوە دژی جیهادیستییە توندڕەوەکان‪ ،‬دژی رقی‬ ‫نەتەوەیی و چەوسانەوەی ژنان خەباتیان کردووە‪.‬‬ ‫هەمیشە بە هێزەکانمانم وتووە‪ ،‬ئەمە شەڕی ئێمەیە‪ ،‬جیهادییە‬ ‫تیرۆریستییەکان لە سەرانسەری دنیاوە هاتن بۆ سوریا‪ ،‬ئێمە تاکە‬ ‫هێزین دەبێت دژیان بجەنگین‪ ،‬لەبەرئەوەی واڵتیان داگیرکردووین‪،‬‬ ‫گوندەکانمانیان تااڵنکردووە‪ ،‬مناڵەکانمایان کوشتووەو ژنەکانیشیان بە‬ ‫کۆیلە گرتووە‪.‬‬ ‫ئێمە ‪ ١١‬هەزار سەربازمان شەهید بووە‪ ،‬لە هەرە باشترین سەربازو‬ ‫فەرماندەکانمان‪ ،‬بۆ رزگارکردنی خەڵکەکەمان لەم مەترسییە گەورەیە‪.‬‬ ‫من هەمیشە رێنماییم داوەتە سەربازەکانمان ئەمریکییەکان هاوپەیمان و‬ ‫هاوبەشمانن‪ ،‬دەبێت هەمیشە لەوە دڵنیابین کە زیانیان پێ نەگەیەنین‪.‬‬ ‫لە چەقی ئەم شەڕە بێسەروبەرەدا‪ ،‬ئێمە هەمیشە ئەخالق و‬ ‫پرنسیپەکانی خۆمان پاراستووە‪ ،‬بەپێچەوانەی گروپەکانی ترەوە‪.‬‬ ‫ئێمە ئەلقاعیدەمان بەزاندو دەوڵەتی ئیسالمیمان (داعش) تێکشکاند‪.‬‬ ‫لەهەمانکاتیشدا سیستمێکی بەڕێوەبەریمان لەسەر بنەمای حکومەتی‬ ‫خۆجێی و فرەیی و جیاوازی سیاسی دامەزراند‪ .‬خزمەتگوزاریمان‬ ‫لەڕێگای ئەم حکومەتە خۆجێیانەوە بە هاواڵتیانی عەرەب‪ ،‬کورد‪،‬‬ ‫سوریانییە مەسیحییەکان پێشکەش کرد‪.‬‬ ‫ئێمە داوای سوریایەکی فرەییمان کرد کە ناسنامەی نیشتیمانی‬ ‫هەمووان بگرێتەوە‪ .‬ئەوەش روانگەی ئێمەیە بۆ داهاتووی سیاسی‬ ‫سوریا‪ ،‬کە فیدراڵی نامەرکەزی بێت و ئازادی ئاین دابین بکات و رێز‬ ‫لە جیاوازییەکان بگرێت‪.‬‬ ‫ئەم هێزەی کە من فەرمادەیم‪ ،‬ئێستا سێ لەسەریەکی خاکی سوریا‬ ‫دەپارێزێت لە داگیرکاری تورکیاو هێزە جیهادییە بەکرێگیراوەکانی‪ .‬ئەم‬ ‫ناوچەیە لە سوریا ناوچەیەکی ئارام بووە بۆ پەنابەران و خەڵکانێک کە‬ ‫رزگاریان بووە جینۆسایدو پاکتاوی رەگەزی کە تورکیا پێی هەڵساوە دژ‬ ‫بە کورد‪ ،‬سوریان‪ ،‬ئاشووری و ئەرمەنەکان لە دوو سەدەی رابردوودا‪.‬‬ ‫ئێمە ئێستا پاسەوانی لە ‪ ١٢‬هەزار تیرۆریستی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫(داعش) دەکەین‪ ،‬و شانمان داوەتە بەر ئەرکی قورسی بەخێوکردنی‬ ‫ژن توندەڕەوەکان و مناڵەکانیان‪ .‬هەروەها ئەم بەشەی سوریامان‬ ‫پاراستووە لە میلیشیا ئێرانییەکان‪.‬‬ ‫کاتێک کەس لە جیهان پشتیوانی نەکردین‪ ،‬ویالیەتە یەکگرتووەکان‬ ‫دەستی هاوکاری بۆ درێژکردین‪ ،‬دەستمان گوشین و پێزانیمان پیشاندا‬ ‫بەرامبەر ئەو پشتیوانییە سەخاوەتیانە‪ .‬لەسەر داوای واشینتۆن‬ ‫ئێمە رازی بووین چەکە قورسەکانمان لەسەر سنوورەکانی تورکیا‬ ‫بکشێنینەوە‪ ،‬سەنگەرەکانی بەرگریمان لەبەرامبەر تورکیا تێکبدەین‪،‬‬ ‫باشترین سەربازە راهێنراوەکانمان بکشێنینەوە‪ ،‬لەبەرامبەردا تورکیا‬ ‫هەگیز هێرش نەکاتە سەر ئێمە هەتا حکومەتی ئەمریکا خاوەنی بەڵێنی‬ ‫خۆی بێت لەمبارەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا ئێمە بە سنگی رووتەوە بەرامبەر چەقۆی تورکیا‬ ‫وەستاوین‪.‬‬ ‫سەرۆک دۆناڵد ترامپ دەمێکە پەیمانی داوە هێزەکانی بکشێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئێمە لەوە تێدەگەین و هاوهەستیمان هەیە‪ ،‬باوکەکان ئەیانەوێت‬ ‫مناڵەکانیان بە خەندەی سەرلێوانەوە ببینن‪ ،‬خۆشەویستەکان‬ ‫دەیانەوێت گوێبیستی چرپەی دڵدارەکانیان بن‪ ،‬هەموو کەس دەیەوێت‬ ‫بگەڕێتەوە ماڵی خۆی‪.‬‬ ‫ئێمە داوای ناکەین هێزەکانی ئەمریکا شەڕ بکەن‪ ،‬دەزانین ئەمریکا‬ ‫پۆلیسی جیهانی نییە‪ ،‬بەاڵم دەمانەوێت ویالیەتە یەکگرتووەکان دان‬ ‫بەڕۆڵی گرنگی خۆیدا بنێت بۆ گەیشتن بە چارەیەکی سیاسی لە سوریا‪،‬‬ ‫ئێمە دڵنیاین واشینتۆن بەشی ئەوە کاریگەری هەیە نێوەندگیری بۆ‬ ‫ئاشتییەکی سەقامگیر لەنێوان ئێمەو تورکیادا بکات‪.‬‬ ‫ئێمە بڕوامان بە دیموکراسی وەک چەمکێکی بنەڕەتی هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەر رۆشنایی داگیرکاری تورکیاو هەڕەشە هەمیشەییەکانی‬ ‫و هێرشەکانی بۆ سەر خەڵکەکەمان‪ ،‬ناچارین چاوبخشێنینەوە بە‬ ‫هاوپەیمانێتیەکانماندا‪ ،‬رووسیاو رژێمی سوریا دەستپێشخەرییان کردووە‬ ‫کە دەتوانن ژیانی ملیۆنان لە گەلەکەمان بپارێزن‪ ،‬ئەو خەڵکەی لەژێر‬ ‫پاراستنی ئێمەدان‪ .‬ئێمە بڕوامان بەم پەیمانەی ئەوان نییە‪ ،‬راستیتان‬ ‫دەوێت‪ ،‬زۆر قورسە بزانیت کە متمانە بەکێ بکەیت‪.‬‬ ‫ئەوەی روونە کە هەڕەشەی دەوڵەتی ئیسالمی هێشتا ماوە‪ ،‬تۆڕو‬ ‫شانە نووستووەکانیان توانای ئاژاوەنانەوەیان هەیە‪ .‬ژمارەیەکی زۆر‬ ‫لەم دیلە داعشانە لە زیندانگەلێکدان کە وەک پێویست نییەو ئەمانە‬ ‫وەک بۆمبێکی تەوقیتکراون و لەهەرکاتێکدا ئەگەری تەقینەوەیان هەیە‪.‬‬ ‫ئێمە دەزانین کە ناچاردەبین سازشێکی بە ئازار لەگەڵ مۆسکۆو‬ ‫بەشار ئەلئەسەد بکەین‪ ،‬ئەگەر بێت و بڕۆین لەگەڵیان کاربکەین‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەر ناچاربین لەنێوان سازش و جینۆسایدی گەلەکەماندا هەڵبژاردن‬ ‫بکەین‪ ،‬ئەوا بەدڵنیاییەوە ژیانی خەڵکەکەمان هەڵدەبژێرین‪.‬‬ ‫سوریا دوو چارەی لەبەردەمە‪ :‬شەڕێکی توندڕەوی ئاینی و نەتەوەیی‬ ‫خوێناوی گەر ئەمریکا بکشێتەوە بەبێ گەیشتن بە رێگەچارەیەکی‬ ‫سیاسی‪ .‬یانیش ئایندەیەکی ئارام و سەقامگیر بەاڵم ئەمە لەکاتێکدا‬ ‫ئەمریکا دەسەاڵتی و پێگەی خۆی بەکاربهێنێت بۆ گەیشتن بە‬ ‫رێککەوتن پێش کشانەوەی هێزەکانی‪.‬‬ ‫هۆکاری ئەوەی کە ئێمە بووین بە هاوپەیمانی ئەمریکا‪ ،‬بڕوای‬ ‫تەواوەتیمان بوو بە دیموکراسی‪ ،‬ئێمە نائومێدو بێزارین لەم قەیرانەی‬ ‫ئێستا‪ ،‬گەلەکەمان لەژێر هێرشدایە‪ ،‬ئاسایشی ئەوان نیگەرانی گەورەی‬ ‫ئێمەیە‪ .‬دوو پرسیار پێویستیان بە وەاڵمە‪ :‬چۆن دەتوانین بە باشترین‬ ‫شێوە گەلەکەمان بپارێزین؟ هەروەها ئایا هێشتا ویالیەتە یەکگرتووەکان‬ ‫هاوپەیمانمانە؟‬ ‫فۆرین پۆلیسی‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬وریا حەمە تاهیر‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪14‬‬

‫بورهان أ‪ .‬یاسین‬

‫سەرەتا‬

‫لە سەرەتادا پێویستە بڵێم کە ئاساییە ئیمڕۆ هەموو‬ ‫کوردستانیان ناخیان دەهەژێ بەرامبەر ئەوەی لە‬ ‫رۆژئاڤا روو دەدات‪ .‬هەمووان سەرسامن بەو ڕادەیە‬ ‫لە خۆڕاگری خەڵکی ئەو بەشەی کوردستان‪ ،‬زۆر بە‬ ‫تایبەتی شەڕڤانان‪.‬‬ ‫لە الیەکی دیکەوە‪ ،‬ئێمەی کورد چەندە نیگەران‬ ‫و دڵتەنگیش بین‪ ،‬پێویستە بە رادەیەکی باشیش‬ ‫لە گۆشەیەکی دیکەی خۆشبینی و گەشبینییەوە لە‬ ‫رووداوەکانی رۆژئاوا نزیک ببینەوە‪.‬‬ ‫جگە لەوەش‪ ،‬وەک هەر روداوێکی گرنگ و مێژویی‬ ‫دیکە‪ ،‬پێویستە ئەوەی ئەمڕۆ لە رۆژئاڤا روودەدات‬ ‫ببێتە هۆی خوێندنەوەیەکی وردتر و پێداچوونەوەیەکی‬ ‫گشتگیری دیکە‪ ،‬نەک تەنها بە روانگە سیاسیەکانی‬ ‫خودی رۆژئاوا‪ ،‬بەڵکو بە شێوازی نزیکبونەوەی‬ ‫بەشەکانی تری کوردستان لەو رووداوانە و کۆی ئەو‬ ‫زهنیەتەی کە سااڵنێکی زۆرە سەرچاوەی کوردایەتیێک‬ ‫بووە کە راستییەکەی مێژووی ئەم کوردایەتییە (یا‬ ‫راستتر بڵێین ئەم کوردایەتییە کالسیکییە) بە‬ ‫کۆمەڵێک شکستەوە دەناسرێتەوە نەک بە کۆمەڵێک‬ ‫سەرکەوتنەوە رازابێتەوە‪.‬‬

‫خوێندنەوە‬

‫لەم سەرەتایەوە‪ ،‬دەخوازم بەڕێز و ستایشی زۆرەوە‬ ‫بۆ بەرخوەدانی خوشک و برایانمان لە رۆژئاڤا‪ ،‬زۆر بە‬ ‫کورتی چەند خاڵێک تۆمار بکەم‪:‬‬ ‫‪ )١‬ئەوەی کە کوردانی رۆژئاوا لە ماوەی چەند‬ ‫ساڵێکی کەمدا توانیویانە بیکەن نەک هەر کورد‬ ‫لەو بەشە “بچکۆاڵنەیەی” کوردستان واتە رۆژئاوای‬ ‫کوردستان‪ ،‬بەڵکو تەواوی کوردستانی گەورەی بە‬ ‫شێوەیەک خستە سەر نەخشەی جیهان‪ ،‬کە پێویستە‬ ‫جێگای شانازی هەموو کوردێک بێت‪ ،‬جا ئەو تاکی‬ ‫کوردە لە هەر بەشێکی کوردستان یا هەر کونجێکی‬ ‫ئەم دونیایە بێت‪ .‬بەرخوەدان لە کۆبانی‪ ،‬شەڕی دژی‬ ‫دڕەندەترین رێکخراوی تیرۆریست‪ ،‬بەرگری لە عەفرین‬ ‫و ئێستا وەستانەوە بەرامبەر بە لەشکری تورکیا‪ ،‬کە‬ ‫دووەم گەورەترین لەشکری ناتۆیە‪ :‬لەشکرێک کە بە‬ ‫پێی رێساکانی ناتۆ دەبێ بەرگریکاری دیمۆکراسی‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم بە پێچەوانەوە ئەم لەشکرە هەر لە رۆژی‬ ‫دروستبوونییەوە هەڵگری تێزێکی راسستییە بەرامبەر بە‬ ‫کورد‪ ،‬کە هەندێکیش لە بنەما فیکری و پراکتیکییەکانی‬ ‫رژێمی ئەپارتایدی باشووری ئەفریقیای تێپەڕکردووە‪.‬‬ ‫ئەم مێژووی پەڕەوی راسیسمە لە کۆمەڵکوژییەکانی‬ ‫‪١٩٢٠‬کان و ‪١٩٣٧‬ی دەرسیم و ‪ ...‬هتد دەست‬ ‫پێدەکات‪ .‬رێک هەر ئەم مێژوو و تێگەیشتنەش بوو وای‬ ‫لە سەرکردەی مەزنی باشوری ئەفریقیا نیلسۆن مەندێال‬ ‫کرد‪ ،‬لە سەرەتای ‪١٩٩٠‬کانی سەدەی رابردوو‪ ،‬کە لەوە‬ ‫بسڵەمێتەوە بچێ بۆ تورکیا بۆ وەرگرتنی خەاڵتی‬ ‫“ئەتاتۆرک” وە ماندێلال هەر ئەو کاتە هۆی سڵەمینەوە‬ ‫لەو سەفەرە و‬ ‫لە وەرگرتنی ئەو‬

‫خەاڵتەی بەم رستەیە پڕ مانایە دەربڕی‪ :‬یەک رۆژ‬ ‫بەسە کورد بیت لە تورکیا بۆ ئەوەی لە ماناکانی‬ ‫چەوسانەوە تێبگەیت‪.‬‬ ‫‪ )٢‬رووداوەکانی رۆژانی دوایی رۆژئاڤای کوردستان‬ ‫دوو شێوە شەرمنی (تەنانەت شەرمەزای) و پڕ‬ ‫چەوتی و هەڵەی دەسەاڵتدارانی باشوری کوردستان‬ ‫پشتڕاست دەکاتەوە‪ ،‬کە یەکێکیان دەکرێ لە رۆشنایی‬ ‫راگەیەندراوەکانی هەر سێ بارزانییەکەوە (دەربارەی‬ ‫رۆژئاڤا) تێبگەین و ئەوی دیکەشیان ئەو سیاسەتەی‬ ‫کە لە رابردوودا پیادەیان کردووە‪ .‬ئەم دوو رەهەندی‬ ‫شەرمەزاری و پڕ لە چەوتییەی ئەم دەسەاڵتدارانە لەم‬ ‫دوو خاڵەدا کورت دەکەمەوە‪:‬‬ ‫أ ‪ -‬ئەوەی پەیوەندی بە هەنووکە و راگەیەندراوەکانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬پێویستە جارێ ئەوە بڵێین کە لە هەرسێ‬ ‫راگەیندراوەکەی مەسعود‪ ،‬مەسرور وە نێچیرڤان بارزانی‬ ‫لە دور و نزیک ناوی بکەری دەستدرێژکار (تورکیا)‬ ‫نەهاتووە و لە کۆشیاندا راگەیەندراوی شەرمنانەو و‬ ‫نانیشتمانی و نانەتەوەیین‪ .‬جگە لەمەش دەکرێ لە‬ ‫راگەیەندراوی هەرە دوایی مەسعود بارزانی ئەوەندەش‬ ‫دوور بڕۆین و ئەوە بخوێنینەوە کە دەکرێ ئەوەی لە‬ ‫رۆژئاڤا روودەدات بە شێوەیەک لە شێوەکان هەڵەی‬ ‫کورد خۆشی تیا بێت‪ ،‬کاتێک دەڵێت‪“ :‬هۆكارەكانی‬ ‫ئەو شەڕە هەرچییەك بووبن و هەر الیەنێك كەمتەرخەم‬ ‫بووبێت یان دەستی لەم دۆخە ترسناكە هەبووبێت‪”.‬‬ ‫جگە لەوەش مەسعود بارزانی ئاوا گوزارەش لە‬ ‫رووداوەکان دەکات وەک ئەوەی ئەو سەرکردەیەکی‬ ‫غەیرە کورد بێت و تەنها سۆزی بۆ خەڵکی سیڤیل‬ ‫دەجوڵێ و گەورەیی و هێژایی ئەو ئەزموونە لەبەر چاو‬ ‫ناگرێ کە تەواوی کوردستانی مەزنی لە سەرەتایی‬ ‫سەدەی بیست و یەکەمدا بە جوانترین وە شایستەترین‬ ‫شێواز خستە سەر نەخشەی جیهان‪ . . .‬مەسعود‬ ‫بارزانی قەوارە و جددییەتی رووداوەکانی رۆژانی دوایی‬ ‫زۆر بچووک دەکاتەوە‪ ،‬وەکو ئەوەی هەستی کەسێکی‬ ‫غەیرە کوردی دەربڕیبێ‪ ،‬دەڵێ “چیتر خەڵكی بێ تاوان‬ ‫(‪)١‬‬ ‫باجی ئەو دۆخە مەترسیدارە نەدەن‪”.‬‬ ‫گەمارۆکانی سەر رۆژئاڤا‪ ،‬لە دیوی باشووری‬ ‫کوردستانەوە‪ ،‬لە سااڵنی دواییدا و گەمارۆکانی‬ ‫ئێستای سەر کەمپی مەخمور بە سەد و هەشتا پلە‬ ‫دژە بە هەموو هەڵوێستێکی مرۆڤدۆستی‪ ،‬نیشتمانی‬ ‫و نەتەوەییە‪.‬‬ ‫تێگەیشتن لەم هەڵوێستە شەرمنانەوە پێ لە زۆر‬ ‫شت هەڵدەگرێ کە دەکرێ گرنگترینیان ئەوەبێ کە‬ ‫ئێمە دەزانین کۆدی دەسەاڵتی باشووری کوردستان‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆر بە تایبەتیش کۆدی دەسەاڵت و هەژمونی‬ ‫پارتی و ماڵباتی بارزانی لە هەموو رۆژێک زیاتر‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە رێگای کۆدی نەوتەوە‪ ،‬لەدەست ئەنقەرە‬ ‫و سوڵتانی عوسمانە نوێیەکان (رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆغان)دایە‪ .‬وەختێکیش ئەم راستییە دەزانین لەوە‬ ‫دەگەین کە بۆ هەرسێ بەرپرسە بارزانییەکە ناوی بکەر‬ ‫(واتە تورکیا و ئەردۆغان) لەم کردارە دژ بە کورد و‬

‫زانكۆی سەاڵحەدین‪ /‬هەولێر‬

‫بەشی دووەم (‪)٤-٢‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫خوێندنەوەیەک بۆ هەڵوێستی‬ ‫شەرمنانەی دەسەاڵتدارانی باشوری کوردستان‬

‫د‪ .‬محەمەد شوانی‬

‫ئەگەر لە روانگەی ئەم بنەمایانەوە سەیری زانكۆكانی‬ ‫كوردستان دامودەزگاو دامەزراوەكانی خوێندنی بااڵ‬ ‫بكەین لە هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬بە دەیان گرفتی‬ ‫جۆراوجۆر دەبینین كە بوونەتە ئاستەنگ لەبەردەم‬ ‫پێشكەوتن و گۆرینی خوێندنی بااڵو بەرزبوونەوەی‬ ‫ئاستی زانكۆكانمان‪ ،‬هەندێك لەو گرفتانە‪:‬‬ ‫‪-١‬گرفتی پەیام و ناڕوونی ئامانج‪ ،‬بە دەیان بەشی‬ ‫زانستی هەیە نازانرێت ئامانجی چیە؟ كاتێك نەزانرێت‬ ‫ئامانج چیە‪ ،‬بابەتەكانیش نازانرێت بۆ دەگوترێنەوە؟!‬ ‫بۆ نمونە ئایا قوتابیان و خوێندكارانی كۆلێژی‬ ‫ئەدەبیات و كۆلێژی زانست دەبنە چی؟ یان ئایا‬ ‫ئەم دوو كۆلێژە بە چ ئامانجێك كراونەتەوە؟ دوای‬ ‫دیاریكردنی ئامانجەكەیان دەبی ئەو پرسیارە بكرێت‬ ‫و بەشێوەیەكی زانستی ورد وەاڵم بدرێتەوە ئایا ئەو‬ ‫بابەتانەی بۆ ئەو ئامانجە پێویستن چین؟؟‬ ‫‪-٢‬گرفتی هۆڵەكانی خوێندن و ناتەواوی كەمپی‬ ‫زانكۆ ونەبوونی دیزاینی ستاندارد لە هەندێك لە زانكۆ‬ ‫حكومیەكانی هەرێمی كوردستاندا ‪.‬‬ ‫‪-٣‬گرفتی نەبوونی شوێنی پشوودانی مامۆستایان و‬ ‫نەبوونی ژووری تایبەت بە مامۆستا‪ ،‬چ بۆ پشوودان یان‬ ‫بۆ گفتوگۆی زانستی و تاوتوێكردنی ئەو توێژینەوانەی‬ ‫سەرپەرشتیان دەكات لەگەڵ توێژەرەكانی ‪.‬‬ ‫‪-٤‬گرفتی ئامێرو كەرەستەكانی روونكردنەوە‬ ‫وەكو نائەندازەیی راكێشانیی كارەبا بۆ هۆڵەكان‬ ‫و دەرچوونی وایەرو خراپبوونی پالك و چۆنیەتی‬ ‫گەیاندنی و دابین نەكردنی پێداویستیەكانی تاقیگەو‬ ‫خوێندنی پراكتیكی بە تایبەت لە بەشە پزیشكیەكان ‪.‬‬ ‫‪-٥‬گرفتی شێوازی وانە گوتنەوە‪ ،‬كە شێوازێكی‬ ‫ماندوكەرو بێزاركەرە بە هۆی نەبوونی هۆڵ و‬ ‫دابەشكردنی قوتابیان و خوێندكاران بەسەر چەند‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫هۆبەیەكدا هەردوو الی (مامۆستا و قوتابیان و‬ ‫خوێندكاران)یشی ماندوو بێزار كردووە‪.‬‬ ‫‪-٦‬گرفتی گەرمكردنەوەو فێنك كردنەوەی هۆڵەكانی‬ ‫خوێندن بەتایبەت لەكاتی تاقیكردنەوەكاندا‪ ،‬ئەو‬ ‫ئامێرو شێوازەی بۆ فێنكردنەوە بەكاردێت زۆر‬ ‫دواكەوتووترە لە هەشتاكان‪.‬‬ ‫‪-٧‬گرفتی هاتوچۆ چ بۆ گەیشتن بە كۆلێژەكان‪ ،‬یان‬ ‫لەناو یەك كۆلێژ بە بەشەكان یان لەناو یەك بەشدا‬ ‫بە هۆڵی وانە وتنەوە‪ ،‬بەهۆی سیستمی هاتۆچۆی‬ ‫ناوشار یان نەگونجانی رێڕەو و جیانەكردنەوەی‬ ‫شوێنی تایبەتی مامۆستاو قوتابیان و خوێندكاران و‬ ‫كارمەندانەوە لەناو زۆربەی كۆلێژەكان‪.‬‬ ‫‪-8‬گرفتی نەبوونی شوێنی پشوودان و ئارامبەخش‬ ‫و كوشتنی حەزی مانەوە الی قوتابیان و خوێندكاران‬ ‫لە كۆلێژ بەهۆی نەگونجانی یانەو كتێبخانەو ئەنتەرنێت‬ ‫و یەكەی وەرزشی مۆدێرن و باخچەو دیمەنی دڵرفێن‬ ‫و لە هەندێك بەشدا ئاودەست و دەست شوشتنیش‬ ‫وەكو پێویست نیە‪.‬‬ ‫‪-٩‬گرفتی دەست رانەگەیشتن بە سەرچاوەو دابڕان‬ ‫لە ناوەندەكانی توێژینەوەو سەختی پەیوەندیكردن بە‬ ‫زانكۆكانی ترەوە ‪.‬‬ ‫‪-١٠‬گرفتی نەبوونی سەرچاوەی زانستی بە‬ ‫زمانی كوردی و نەزانینی زمانی تر الی قوتابیان‬ ‫و خوێندكارانی زانكۆ و بێ دەنگی كۆلێژ و بەشە‬ ‫زانستیەكان لەم گرفتە‪.‬‬ ‫‪-١١‬الوازی پەیوەندی لە نێوان ئەو بابەتانەی‬ ‫لە زانكۆ دەخوێنرێن و ژیانی رۆژانەی كۆمەڵگا‪،‬‬ ‫لە بەشێكی زۆری كۆلێژەكاندا كۆمەڵگا لە دۆڵێك‬ ‫و بەشە زانستیەكان لە دۆڵێكی ترن‪ ،‬بۆیە زۆر‬ ‫بە كەمی دەرچوانی زانكۆكانی كوردستان بەهۆی‬ ‫خوێندنەكەیانەوە كاریان دەست دەكەوێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫زۆربەیان دوای تەواوكردنی كۆلێژ كارێك دەكەن هیچ‬

‫مرۆڤایەتییە ناهێنن‪.‬‬ ‫‪ )٣‬ئێستا دەرفەتە تێگەیشتن‪ ،‬بۆ هەڵوێستەکانی‬ ‫ئێستای دەسەاڵتدارانی باشوری کوردستان بەرامبەر بە‬ ‫رۆژئاڤا لە رۆشنایی هەنگاو و هەڵوێستە سیاسییەکانی‬ ‫رابردووی ئەم دەستەبژێرە دەسەاڵتدارە بکەین بۆ‬ ‫ئەوەی دواجار ببینین کە‪ ،‬لە دیدێکی نەتەوەیی و‬ ‫نیشتیمانییەوە‪ ،‬ئەم هەنگاو و هەڵوێستانەی رابردوی‬ ‫ئەم دەسەاڵتدارانە چەندە کورتبین و پڕ هەڵە بوون‪.‬‬ ‫لێرەدا تەنها یەک نموونەی زیند و بەاڵم زۆر گرنگ‬ ‫دەهێنمەوە‪ :‬لە تویتێکی هەرە دوایی تارق هاشمی‬ ‫(جێگری پێشوتری سەرۆک کۆماری عێراق‪ ،‬لە راستیدا‬ ‫جێگری تاڵەبانی) لە ستایشی هێڕشە دوژمنکارانەکەی‬ ‫لەشکری تورکیا بۆ سەر رۆژئاڤا دەڵێ “ئۆپەراسیۆنێکی‬ ‫بە ناوەڕۆک مەدەنی و رەهەندی مرۆڤدۆستی‪. . .‬‬ ‫نیشتەجێکردنی پەناهەندە سورییەکان لە ناوچەی‬ ‫ئارام لە باکوری سوریا‪ )٢(”.‬جارێ پێش هەر شتێک‬ ‫پێویستە ئەوە بڵێین کە ناوەڕۆکی ئەم پەیامە ئەوەندە‬ ‫روونە کە ئیتر ناکرێ هیچ ناڕوونی و گومڕایێک لە‬ ‫تێگەیشتن هەڵبگرێ وە تا بڵێی پڕە لە رق و قینەی‬ ‫شۆڤینیستانە دژ بە کورد‪ .‬تا ئێرە و بەس‪ ،‬بۆ‬ ‫تێگەیشتنی ناوەڕۆکەکە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی کە پێویستە لێرەدا بیڵێین ئەوەیە‬ ‫کە تارق هاشمی‪ ،‬بەر لە راکردنی بۆ تورکیا‪ ،‬نەک‬ ‫هەر دۆستێکی نزیکی دەسەاڵتدارە کوردەکان (زۆر‬ ‫بە تایبەتی جەالل تاڵەبانی و مەسعود بارزانی) بوو‪.‬‬ ‫چونکە ئەو پەیوەدنییە دۆستایەتییە ئەوەندە بە هێز‬ ‫بوو تەنانەت هاشمیان داڵدەدا لە کوردستان‪ ،‬بەر لە‬ ‫هەشت ساڵ‪ ،‬دوای ڕاکردنی لە دەستی دادوەری لە‬ ‫بەغدا‪ .‬داڵدەدانی هاشمی لە کوردستان‪ ،‬بەر لە چوونی‬ ‫بۆ تورکیا‪ ،‬ئەوەندە پڕ بوو لە ریسک و سەرکێشی کە‬ ‫دەکرا ئەم داڵدەدانە ببێتە هۆی بەرەوڕوبوونەوەیەکی‬ ‫سەربازی لە نێوان بەغدا و هەولێردا لەبەر هۆیەکی‬ ‫زۆر سادە ئەویش ئەوەیە کە کاتێک تاریق هاشمی لە‬ ‫دادگا لە بەغدا بە یارمەتیدانی تیرۆر گونهابارکرا‪ ،‬ئیتر‬ ‫داڵدەدانی ئەو بۆ بەغدا دەبێ بە هێڵی سوور‪ .‬بەم‬ ‫واتایەش داڵدەدانی هاشمی لە هەرێمی کوردستان بووە‬ ‫هۆیەکی گرنگ لە تێکچوونی پەیوەندییەکانی هەولێر‬ ‫و بەغدادا‪ ،‬زۆر پێش ئەوەی کە دۆسیەی نەوت ببێ‬ ‫بە هۆکاری ئەم تێکچوونە‪ .‬واتە ئەو پەیوەندییانەی‬ ‫کە دواتر زۆر تێکچوون لە بنەمادا هۆیەکی ئەم‬ ‫داڵدەدانە بوو‪ .‬من هەر ئەو کاتە لە خوێندنەوەیەکی‬ ‫رەخنەگرانەدا لەو هەڵوێستەی تاڵەبانی و بارزانی لە‬ ‫وتارێکمدا کە بەر لە هەشت ساڵ‪ ،‬لە دیسامبەری‬ ‫‪٢٠١١‬دا‪ ،‬بە ناوی “دەسەاڵتی کوردی‪ :‬سوڕانەوە لە‬ ‫بازنەی گێژاو و بێئاراستەییدا) باڵوبۆتەوە‪ ،‬لە بارەی‬ ‫مەترسییەکانی داڵدەدانی تارق هاشمیەوە نووسیومە‬ ‫“لە راستیدا الیەنی کوردی شەڕێک لە پێناو سەرانی‬ ‫سوننە لە عێراق لەگەڵ بەغدادا دەکات‪ ،‬کە دژ بە‬ ‫دەستوری عێراق و رێسا و یاساکی عێراقە‪ ”.‬هەروەها‬ ‫نووسیومە‪ :‬داڵدەدانی هاشمی “یاریکردنی دەسەاڵتی‬

‫کوردییە بە ئەو ئاگرەی لە بەغداد دەستی پێکردووە‬ ‫و ئاراستەکانی تەشەنەبوون و باڵوبوونەوەی هەر‬ ‫چۆنێک بڕوات ترسناکن‪ )٣(”.‬بە مانایەکی دیکە‪ ،‬وە‬ ‫بە زمانێکی روون‪ ،‬ئەو کاتە سەرکردە کوردەکان‬ ‫(بە تایبەتی تاڵەبانی و بارانی) بە داڵدەدانی تاریق‬ ‫هاشمی سەرکێشیێکیان کرد کە دەکرا بە ئاگری‬ ‫ئەم داڵدەدانەوە هەرێمی کوردستانیش بسوتێ! جگە‬ ‫لەوەی کە دەکرێ ئەم راگەیەندراوەی هاشمی (کە لە‬ ‫سەرەوە ئاماژەی پێدرا) خوێندنەوەی زۆری بۆ بکرێ‪،‬‬ ‫خوێندنەوەیەک کە دواجار کۆمەڵێک گومان دەخاتە‬ ‫سەر عەقاڵنیەتی سەرکردە کوردەکان‪ .‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫گرنگە ئەوەیە ئایا ئەم هەڵوێستەی هاشمی دەبێتە‬ ‫هۆی راچڵەکینی بارزانی و هاوڕێکانی تاڵەبانی (لە‬ ‫کاتێکدا تاڵەبانی خۆی نەماوە)‪ ،‬وە ئایا دەکرێ خۆیان‬ ‫بەرەوڕووی پرسیارێکی جددی بکەنەوە کە دواجار نەک‬ ‫هەر ناکارامەیی سیاسی ئەم سەرکردانە دەردەخات‪،‬‬ ‫بەڵکو تەنانەت دەبێتە نیشانەی پرسیارێکی زۆر جددی‬ ‫و راچڵەکینیش لەسەر تەواوی حیکمەی “کوردایەتییە‬ ‫کالسیکییەکەی” ئەم سەرکردانە‪ .‬من گومانم نییە لەوەی‬ ‫کە دەسەاڵتدارانی کوردستان‪ ،‬بە تایبەتی بارزانی (کە‬ ‫خۆی بە پێچەوانەی تاڵەبانی هێشتا لە ژیاندا ماوە)‬ ‫ئامادە نییە بۆ یەک چرکەش خۆی بەرەوڕووی ئەم‬ ‫جۆرە پرسیارانە بکاتەوە‪ ،‬پرسیارگەلێک کە دواجار‬ ‫دەبنە نیشانەی پرسیاری جیددی لەسەر تەواوی پێگە‬ ‫و رۆڵ و حیکمەی سیاسی ئەو سەرکردەیە‪ ،‬حیکمەیەک‬ ‫کە زیاتر رەنگدانەوەی سۆز و کاتیبوونە لەوەی‬ ‫دووربینی و ستراتیژیبوون‪.‬‬ ‫‪ )٤‬پێویستە ئەم هەڵوێستەی هاشمی وە هی ئیخوان‬ ‫موسلیمین بە گشتی ببێتە زەنگێکی هوشیارکەرەوە بۆ‬ ‫ئیخوانەکانی کوردستان و الیەنگرانیان‪ .‬بە پێچەوانەی‬ ‫زۆرێک لە “عەلمانییەکانی کوردستان‪ ”،‬من بەش بە‬ ‫حاڵی خۆم گومانم لە نیشتمانپەروەری زۆرێک لە‬ ‫هێزە ئیسالمییەکانی کوردستان نییە‪ ،‬وە الیەنگری‬ ‫ئەوەم کە لە گەمەی دیمۆکراتیدا رێز لە بەشداری‬ ‫ئەم هێزە ئیسالمییە “کوردستانییانە” بگیرێ‪ .‬لە‬ ‫الیەکی دیکەوە‪ ،‬بە تایبەتی لە بار و دۆخێکی وەک‬ ‫ئەمڕۆدا‪ ،‬کە هی راچڵەکینیی مۆڕالی سیاسی و هۆش‬ ‫و ئاگاداری و هەڵوێستی هەموو الیەکە‪ ،‬پێویستە هێزە‬ ‫ئیسالمییەکان بەبێ جیاوازی‪ ،‬هەم دەنگێکی دلێر بن‬ ‫لە شەرمەزارکردنی هێڕشی تورکیا وە هەمیش‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەوەش گرنگتر‪ ،‬شەرمەزارکردنی هەڵوێستی ئیخوان‬ ‫موسلیمین و ئەو ئیسالمییانەی وەک ئیخوانییەکان و‬ ‫تارق هاشمی بیردەکەنەوە‪.‬‬ ‫‪ )٥‬رۆژئاڤا‪ ،‬بە قوربانی و بەرخودانی بێ وێنەی‬ ‫خۆی‪ ،‬بوەتە هۆی کرانەوەی دەروازەیەکی هەرە فراوان‬ ‫لە ئاستی نێودەوڵەتی‪ ،‬ئەوەندە فراوان کە تەنانەت‬ ‫دەکرێ بە ئاسانی ئەم دەروازە و کرانەوەیە بە ئەو‬ ‫دەروازە مێژووییەوە بەراورد بکەین کە لە ئاکامی‬ ‫کۆچڕەوی میلیۆنی لە بەهاری ‪١٩٩١‬دا بە رووی‬ ‫کورددا کرایەوە‪ .‬ئێرە جێگای ئەو هەڵسەنگاندنە نییە‪،‬‬

‫کەچی ناشمەوێت ئەم هەڵسەنگاندنە بچووک بکەمەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم دەکرێ بە بێ دودڵی بڵێین کە هەنووکەی‬ ‫کورد چرکەساتێکی زێڕینە بە تایبەتی لە رەهەندی‬ ‫پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی دۆزی کوردا‪ .‬بە مانای‬ ‫وشە و قواڵییەکەی‪ ،‬کاتێکی زێڕینە بۆ سیاسەتکردن‬ ‫و درووینەوەی بەری نەک هەر ئەو قوربانیانەی کە‬ ‫رۆژئاڤا داویەتی‪ ،‬بەڵکو دوورینەوەی بەری زۆرێکیش‬ ‫لەو قوربانیانەی کە کورد لە دەرەوەی رۆژئاڤا و لە‬ ‫دەرەوەی زەمەنی هەنووکەی ئێمەدا داویەتی‪ . . .‬تۆ‬ ‫دەتوانی زۆر بە پەلە بەراوردێک بەو هەموو بێدەنگییەی‬ ‫کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە رووی ئەو کاریسەیەی‬ ‫کە لە ریفراندۆمی دوو ساڵ بەر لە ئێستا کەوتەوە‪،‬‬ ‫کە تیایدا هەرێمی کوردستان نیوەی خاکی خۆی‬ ‫لەدەستدا‪ ،‬تەنانەت دەتوانین بە ئاسانی بڵێین کە ئەم‬ ‫کۆمەڵگای نێودەولەتییە بە دەنگی بەرز یا بە شێوازی‬ ‫بێدەنگی و بێهەڵوێستی‪ ،‬الیەنگری عێراقیش بوو‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا دەکرێ مرۆڤ بە ئاسانی ئەو هەموو‬ ‫کاردانەوانە‪ ،‬لە ئاستی‪ ،‬دەوڵەتان تاک بە تاک‪ ،‬یەکێتی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬نەتەوە یەکگرتووەکان‪ ،‬رەنگادانەوەکانی ناو‬ ‫ئیدارە و فەرماڕەوایی ئەمریکا‪ . . .‬و هتد‪ ،‬ببینێ و‬ ‫هەڵسەنگاندنی شایستەشی بۆ بکات!‬

‫دەرەنجام‪:‬‬

‫دوور لە سۆز و هەستو نەست‪ ،‬کورد و جیهان‬ ‫شاهێدی وەرچەرخانێکی مێژوویی و گەورەن لە دیرۆکی‬ ‫بزاڤی نیشتمانی کوردستاندا‪ ،‬بەاڵم وەک موفارەقە‬ ‫(پەرادۆکسێکی مێژوویی) ئەم جارەیان لەسەر دەستی‪،‬‬ ‫یا تۆ بڵێ بە هۆی‪ ،‬رووداوەکانی بەشێکی هەرە بچووکی‬ ‫کوردستان‪ ،‬تەنانەت ئەو بەشەی کە لە پێشوتردا کورد‬ ‫خۆشی زۆر باسی نەئەکرد‪ ،‬بۆ هەندێکیشمان بەشێکی‬ ‫لەبیرکراو!‬

‫پەراوێزەکان‪:‬‬

‫‪ - ١‬بۆ بینینی تەواوی راگەیەندراوەکەی مەسعود‬ ‫بارزانی بڕوانە‬

‫‪http://www.speemedia.com/dreja.aspx‬‬‫‪?=hewal&jmare=82243&Jor=1‬‬ ‫‪2- http://www.milletpress.com/Detail.as‬‬‫=‪px?Jiamre=100299&T‬‬ ‫‪%E2%80%8C‬تارق‪%20‬هاشمی‪%20‬ستایشی‪%20‬له‬ ‫‪%E2%80%8C‬كه ‪%E2%80%8C‬شكركێشیه‬ ‫كات‪%E2%80%8C%20‬ی‪%20‬توركیا ‪%20‬ده‬ ‫نو سێكیش ‪% E 2 % 8 0 % 8 C % 2 0‬و ‪% 2 0‬ر ۆ ژ نا مه‬ ‫‪%E2%80%8C‬اڵمی‪%20‬ده‪%E2%80%8C‬وه‬ ‫‪%E2%80%8C‬وه‪%E2%80%8C‬داته‬ ‫‪ - 3‬بڕوانە بورهان أ‪ .‬یاسین لە قواڵیی سیاسەتدا‪ ،‬الپەڕە ‪٣٤٦‬‬ ‫‪http://burhanyassin.com/Le%20qu‬‬‫‪layi%20syasetda%202016.pdf‬‬

‫‪١٢‬ی ئۆکتۆبەری ‪٢٠١٩‬‬ ‫*ئەم وتارە تایبەت بۆ “زەمەن” نوسراوە‬

‫گرفتەكانی زانكۆو بوارەكانی چاكسازی‬ ‫خوێندنی بااڵ لە هەرێمی كوردستان‬ ‫پەیوەندی بەوەوە نیە كە خوێندوویانە‪.‬‬ ‫‪-١٢‬گرفتی الوازی بەدواداچوون بۆ كاری مامۆستاكان‬ ‫و هەڵسەنگاندنی ئاستی زانستی كۆلێژو بەشەكان و‬ ‫دڵنیابوون لە بەرهەمهێنانی مەعریفەی زانستی ‪.‬‬ ‫‪-١٣‬گرفتی یاساو رێساو رێنمایی هەڵە‪ ،‬یان دانانی‬ ‫نەخشەو پالنی هەڵە كە مەترسی زۆر زیاترە لە‬ ‫نەبوونی بەرنامە‪ ،‬وەكو سەپاندنی هەندێك بابەت‪ ،‬یان‬ ‫پەیڕەوكردنی سیستەمی كۆرسات و دووبارە گەڕانەوە‬ ‫بۆ ساڵ و جارێكی تر گەڕانەوە بۆ كۆرسات بەپێی‬ ‫میزاج‪.‬‬ ‫‪-١٤‬گرفتی گزیكردن و بەدەستهێنانی بڕوانامەی‬ ‫ساختەو خۆ ماندوو نەكردنی توێژەران و‬ ‫پەیداكردنی بابەتی ئامادە‪.‬‬ ‫‪-١٥‬گرفتی بێ ئاگایی لەو توێژینەوانەی لە‬ ‫دەرەوەی واڵت ئەنجام دەدرێن‪ ،‬وەرنەگرتنی‬ ‫چەندین دانە بۆ بەشەكانی خۆیان و كۆلێژەكانیان و‬ ‫كتێبخانەی زانكۆ و (خانەی كتێب و بەڵگەنامەكان‬ ‫كە بەداخەوە لە كوردستان هەر نیمانە)‬ ‫‪-١٦‬گرفتی النەكردنەوە لە زانكۆو پشتگوێ‬ ‫خستنی لە بوارەكانی راوێژكاری و بەشداری‬ ‫پێكردنی لە دانانی نەخشەو پالن و سیاسەتی‬ ‫حكومەت و بەرنامەكانیدا‪.‬‬ ‫‪-١٧‬گرفتی سود وەرنەگرتن لە ئەنجامی‬ ‫توێژینەوەكانی زانكۆو لە بەرچاونەگرتنیان لە كایە‬ ‫جیاوازەكانی ژیانی كۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫‪-١8‬نەبوونی سیتسمێكی زانیاری هاوبەش و‬ ‫هاوكاری و هەماهەنگی نێوان بەشە زانستی و‬ ‫كۆلێژو زانكۆكانی كوردستان بە گشتی‪ ،‬یان لەگەڵ‬ ‫زانكۆكانی عێراق ‪.‬‬ ‫‪-١٩‬گرفتی كەوتنە ژێر كاریگەری و توێژینەوەكانی‬ ‫زانكۆ بیانی و هەرێمیەكان و نەبوونی توانای‬ ‫كێبڕكێ و دروستبوونی هەستی خۆ بەكەمزانی ‪.‬‬

‫‪-٢٠‬گرفتی نەخوێندنەوە‪ ،‬نەك هەر الی قوتابیان‬ ‫بەڵكو الی مامۆستایانی زانكۆش‪ ،‬زۆر بە دەگمەن‬ ‫مامۆستایانی زانكۆ بۆ فێربوون دەخوێننەوە‪،‬‬ ‫تەنیا بۆ توێژینەوەكانیان یان ئەوەی سەرپەرشتی‬ ‫دەكەن‪ .‬باوەڕ ناكەم لەم هاوینەدا ‪%١٠‬ی‬ ‫مامۆستایانی زانكۆ دوو كتابیان خوێندبێتەوە‪ ،‬واتە‬ ‫‪ %٩٠‬مامۆستایانی زانكۆ بە سێ مانگ یان یەك‬ ‫كتاب یان هیچیان نەخوێندوەتەوە‪ .‬ئەمە دۆخێكی‬ ‫زۆر خراپە پێویستە توێژینەوەی لەسەر بكرێت‪،‬‬ ‫بۆیە ئیتر ناكرێت حەزی خوێندنەوە الی قوتابیان‬ ‫و خوێندكاران دروست بكرێت ‪.‬‬ ‫‪-٢١‬گرفتی موچەی مامۆستایانی زانكۆو كارمەندو‬ ‫خزمەتگوزارەكانی‪ ،‬بەهۆی نەبوونی دڵنیایی و‬ ‫متمانەو نادیاری كاتی دابەشكردن و‪..‬هتد جۆرێك‬ ‫لە دڵەراوكێ و ترس و گومانی دروست كردووە‪.‬‬ ‫‪-٢٢‬نەبونی پاڵپشتی مادی و مەعنەوی بۆ‬ ‫چاپكردنی كتاب و ئەو نوسینانەی هەندێك لە‬ ‫مامۆستا خەمخۆرەكان دەینوسن ‪.‬‬ ‫‪-٢٣‬گرفتی دەوام نەكردنی قوتابیان و خوێندكاران‬ ‫و نەهاتنی بە كۆمەڵ و سستی لێپرسینەوە‪.‬‬ ‫‪-٢٤‬گرفتی زۆری پشوەكان و نادیاری كاتی‬ ‫پشوەكان و نەگونجانیان لەگەڵ دەوامی زانكۆیی ‪.‬‬ ‫‪-٢٥‬گرفتی شێوازی ئەنجامدانی تاقیكردنەوەكان‬ ‫و چۆنیەتی پێكهێنانی لیژنەی تاقیكردنەوەو‬ ‫ئەو سیستەمەی پرۆسەی تاقیكردنەوەكەی پێدا‬ ‫تێدەپەرێت‪ ،‬هۆكارێكە بۆ دواكەوتن و نەهاتنی‬ ‫قوتابیان و هەڵەكردن لە نمرەی قوتابیان و‬ ‫خوێندكاران ‪.‬‬ ‫‪-٢٦‬گرفتی بەشە ناوخۆیی قوتابیان و‬ ‫خوێندكارانی بەكالۆریۆس و ماستەرو دكتۆرا‪ ،‬لە‬ ‫رووی چەندایەتی و بەش نەكردن و دووری لە زانكۆ‬ ‫و كەرەستە و پێداویستیەكانیەوە‪.‬‬

‫‪-٢٧‬گرفتی هەژاری بەشێكی قوتابیان‬ ‫و خوێندكاران كە توانای دابینكردنی‬ ‫پێداویستیەكانیان نیەو بەشێك لەمانە كار دەكەن‬ ‫بۆیە وەكو پیویست بە وانەكانیاندا ناگەن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا لە هەرێمی كوردستان ئاسانكاری ناكرێت‬ ‫بۆ قوتابیان و خوێندكاران لە كاتی چارەسەركردنی‬ ‫نەخۆشی و كڕینی شتومەك و هاتوچۆی گشتی‬ ‫و‪..‬هتد بۆ نمونە لە هەندێك واڵتدا تەنیا ناسنامەی‬ ‫زانكۆ پیشان بدە بە هەر ئامرازێك هاتوچۆ بكەیت‬ ‫نیوەی پارەكە دەدەیت‪.‬‬ ‫‪-٢8‬گرفتی بێكاری دوای دەرچوون و نەبوونی‬ ‫هەلی كارو دامەزراندن لە كەرتی گشتی و سود‬ ‫وەرنەگرتن لەو مەعریفە تیۆریەی لە كۆلێژ وەری‬ ‫دەگرن (راستە ئەركی حكومەت نیە هەموو‬ ‫دەرچووانی زانكۆ دامەزرێنێت بەاڵم ئەركی‬ ‫حكومەتە هەلی كار بۆ هەموو ئەوانە دابین بكات‬ ‫كە توانای كاركردنیان هەیەو بیمەی بێكاریش بداتە‬ ‫هەموو ئەوانەی هێشتا كاریان دەست نەكەوتووە)‪.‬‬ ‫‪-٢٩‬گرفتی درێژەدان بە خوێندن بۆ تەواوكردنی‬ ‫ماستەرو دكتۆرا‪ ،‬بە ناچاری پەنا بردنە بەر واڵتانی‬ ‫دەرەوە بەهۆی ئەو ئاسانكاریەی لەوێ هەیە‪ ،‬لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا بە پێچەوانەوە ئاستەنگی‬ ‫جۆراوجۆریان بۆ دروست دەكەن ‪.‬‬ ‫‪ -٣٠‬گرفتی پیسبوونی ژینگەی كۆلێژەكان‬ ‫بەهۆی كاركردنی بەردەوام بۆ رووخاندن و‬ ‫بونیادنانەوەو نەبوونی رۆشنبیری ژینگەیی و‬ ‫گوێ نەدان بە پاكوخاوێنی و‪..‬هتد لە جیاتی‬ ‫ئەوەی هاوینان ئەو كارانە بكەن بە پێچەوانەوە‬ ‫زۆر جار لە كاتی دەوامدا هۆڵێك دەروخێنن یان‬ ‫رێرەوێك بۆیاغ دەكەن ‪...‬هتد ئەمەش هۆكارێكی‬ ‫یارمەتیدەرە بۆ تێكچوونی دەوام و نەهاتنی‬ ‫قوتابیان و خوێندكاران‪.‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫‪13‬‬

‫زۆرتریشیان لە رەگەزی نێرینەن‬

‫‪ 329‬تووشبووی ئۆتیزم لە سلێمانی هەن‬ ‫زەمەن‪ :‬رەهەند حەسەن‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی چاودێرییو گەشەپێدانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی سلێمانی رووپێوییەكی بۆ زانینی‬ ‫توشبووانی نەخۆشی ئۆتیزم كردووەو دەركەوتووە‬ ‫‪ 329‬توشبوون‪ ،‬لەوەش زۆرترینیان لە رەگەزی‬ ‫نێرینەنو بەڕێژەی ‪%60‬یش دانیشتووی ناوشاری‬ ‫سلێمانین‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو روپێوییەی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫چاودێرییو گەشەپێدانی كۆمەاڵیەتی سلێمانی كە‬ ‫وێنەی بە “زەمەن” دراوە‪ ،‬دابەشبوونی مندااڵنی‬ ‫ئۆتیزم بەپێی چەند پۆلێك جیاكراونەتەوە‪،‬‬ ‫بەپێی شوێن لە سنوری پارێزگای سلێمانی‬ ‫بەمجۆرەیە ‪ 196‬توشبووی ئۆتیزم بەڕێژەی‬ ‫‪ %6‬دانیشتووی ناو شاری سلێمانینو ئەوانەشی‬ ‫لە دەرەوەی شاری سلێمانی نیشتەجێن ‪133‬‬ ‫توشبوون بە رێژەی ‪% .4‬‬ ‫رووپێوییەكە بەپێی تەمەن‪ ،‬زۆرترین رێژەی‬ ‫توشبووانی ئۆتیزمی جیاكردۆتەوە كە مندااڵنی‬ ‫تەمەن حەوت بۆ ‪ 11‬ساڵ بە رێژەی ‪%47‬ن‪،‬‬ ‫كەمترینیشیان تەمەنیان لەنێوان ‪ 27‬بۆ ‪30‬‬ ‫ساڵیدایە كە یەك توشبووە بە رێژەی ‪.%0.30‬‬ ‫هەر بەپێی روپێوییەكە‪ ،‬دابەشبوون بەپێی‬ ‫سودمەندبوون لە سەنتەرەكان بەمشێوەیە‪ ،‬رێژەی‬ ‫مندااڵنی سوودمەند لە سەنتەرەكانی راهێنان‬ ‫‪ 219‬توشبووی ئۆتیزم بە رێژەی ‪،%66.57‬‬ ‫لەو رێژەیەش ‪ 96‬توشبوو لە سەنتەری حكومی‬ ‫سودمەندبوون بە رێژەی ‪ %29.17‬و ئەوانەشی‬ ‫لە سەنتەری ناحكومی سودمەندبوون بریتین لە‬ ‫‪ 123‬توشبوو بە رێژەی ‪.%37.38‬‬ ‫هاتووە‪،‬‬ ‫رووپێوییەكەدا‬ ‫لە‬ ‫وەك‬ ‫سوودمەندبووان لە هاوكاریی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەمجۆرەیە‪ ،‬ژمارەی ئەو توشبووانەی ئۆتیزم‬ ‫كە تۆمارن لە تۆڕی پاراستنی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫سودمەندن لە هاوكارییە كۆمەاڵیەتییەكان بریتین‬ ‫لە ‪ 84‬توشبوو بەڕێژەی ‪%25.53‬و ژمارەی‬

‫جوانكاریی لووت‪..‬‬ ‫پێداویستی یاخود‬ ‫چاولێكەری؟‬ ‫د‪ .‬هەڤین كەمال‬ ‫ئەوانەشی سودمەندنەبوون بریتین لە ‪245‬‬ ‫توشبوو بەڕێژەی ‪.%74.47‬‬ ‫هەر بەپێی رووپێوییەكە‪ ،‬دابەشبووانی‬ ‫ئۆتیزم بەپێی دۆخی ئابووری ‪ 265‬خێزان‬ ‫دۆخی ئابووریان مامناوەندو باشە بەڕێژەی‬ ‫‪ ،%80‬و ‪ 264‬خێزانی ئۆتیزم بەڕێژەی ‪%80.24‬‬ ‫نیشتەجێن لەموڵكی خۆیاندا‪ ،‬هەروەها ژمارەی‬ ‫ئەو خانەوادانەی كە دۆخی ئابوریان خراپ و‬ ‫زۆر خراپە (‪ )64‬خێزانن بە رێژەی (‪،)%19.46‬‬ ‫و ژمارەی ئەو خانەوادانەی لە خانوی كرێدان‬ ‫بریتیە لە (‪ )61‬خێزان بەڕێژەی (‪.)%18.54‬‬ ‫عومەر گوڵپی‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی چاودێری و‬

‫گەشەپێدانی كۆمەاڵیەتی سلێمانی بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئۆتیزم كێشەیەكی گەورەیەو تازە‬ ‫سەریهەڵداوە‪ ،‬ئەم ئامارە گرنگە بۆ وردەكاری‬ ‫چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ نەخۆشەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی لەم ئامارەدا جێی دڵخۆشییە‪ ،‬سەرەتا‬ ‫باسی ‪ 700‬یان ‪ 1000‬تووشبوو لەسلێمانی دەكرا‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا تەنها ‪ 329‬منداڵن‪.‬‬ ‫ئێستا لە شاری سلێمانی یەك سەنتەری‬ ‫حكومی بۆ تووشبوانی نەخۆشی ئۆتیزم‬ ‫هەیە‪ ،‬بەوتەی گوڵپی‪ ،‬ئەو ئامارە پێشكەشی‬ ‫وەزارەت و ئەنجومەنی وەزیران دەكەن تا بتوانن‬ ‫پالنی باشتر بۆ ئەو تووشبوانە دابنێن‪ ،‬ئەگەر‬

‫سەنتەرێكی دیكەش لەشاری سلێمانی هەبێت بۆ‬ ‫هەموویان باشە‪.‬‬ ‫سروە كازم‪ ،‬توێژەری دەروونیو بەڕێوەبەری‬ ‫سەنتەری ئۆتیزم لەسلێمانی بەوەكالەت بۆ‬ ‫“زەمەن” ئاماژەی بەوەكرد‪ 74 ،‬منداڵ لەو‬ ‫سەنتەرە سەردانیان دەكەن‪ ،‬بەاڵم كێشەی‬ ‫سەرەكییان هاتوچۆیە‪ ،‬چونكە هاتوچۆ لەسەر‬ ‫ئەركی خێزانەكانەو خێزانیش هەیە لە دەوروبەری‬ ‫سلێمانی دێن‪ ،‬بۆ نموونە خێزان هەیە دوو هەفتە‬ ‫منداڵەكەی دێنێتە سەنتەر‪ ،‬ئەگەر كێشەی‬ ‫هاتووچۆیان نەبێتو بەردەوام بێن سوودی بۆ‬ ‫منداڵەكەیان دەبێت‪.‬‬

‫بەكتریای ‪ H. PYLORY‬چیە؟‬

‫دوو لەسەر سێی دانیشتوانی جیهان‬ ‫ئەم بەكتریایە لەنێو لەشیاندایە‬ ‫ئەم بەكتریایە نابێتە هۆی برین یان نیشانەكانی‪،‬‬ ‫چارەسەری بەكتریاكەو چاكبوونەوەی برینەكەش‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫چۆن ئەم بەكتریایە نەخۆشت دەخات؟‬

‫دوای ئەوەی بەكتریاكە دەچێتە ناو گەدەت‬ ‫هێرش دەكاتە سەر ناوپۆشی گەدەت( ‪lining‬‬ ‫‪ )of stomach‬كە گەدەت دەپارێزێت لەو‬ ‫ترشێتیەی كە لەش بەكاری دەهێنێ بۆ هەرسكردنی‬ ‫خۆراك پاش ئەوەی كە ناوپۆشەكە تەنك بوو‬ ‫بەهۆی بەكتریاكە ترشێتی گەدە دەبێتە هۆی‬ ‫برینداربوونی گەدەو (‪ )ulcer‬كە ئەمەش لەوانەیە‬ ‫ببێتە هۆی خوێنبەربوون (‪ )bleed‬یان هەوكردن‬ ‫یان رێگریكردنی جوڵەی خۆراك لەناو رێڕەوی‬ ‫هەرسدا‪.‬‬ ‫ئەم بەكتریایە لەڕێگەی خۆراكو ئاو و قاپ و‬ ‫قاچاخەوە توشی مرۆڤ دەبێت‪ ،‬زۆر زۆر باوە لەو‬ ‫واڵتانەی كە سیستمی ئاو و ئاوەڕۆی گونجاویان‬ ‫نییە لەگەڵ ئاوی خواردنەوەو خۆراكدا‪ .‬هەروەها‬ ‫لەڕێگەی لیكەوە دەگوازرێتەوە یان لەڕێگەی‬ ‫شلەكانی تری لەشەوە‪ ،‬كە دەبێتە هۆی‬ ‫هەوكردن‪.‬‬

‫نیشانەكانی‬

‫زەمەن‬ ‫بەکتریای (‪ )H PYLORY‬جۆرێكی‬ ‫بەكتریایە كە توانای هەیە بچێتە ناو لەشی‬ ‫مرۆڤەوەو لە سیستمی هەرسدا گەشە بكات‬ ‫دوای چەندین ساڵ ببێتە هۆی سوربوونەوە‬ ‫كە پێی دەوترێت برینی گەدە ‪ .ulcers‬لە‬

‫ناوپۆشی گەدەدا یان لە هەر بەشێكی تری‬ ‫سەرەوەی ریخۆڵەباریكە (‪upper part of‬‬ ‫‪)stomach‬‬ ‫بۆ هەندێك خەڵكی ئەم تووشبوونە لەوانەیە‬ ‫ببێتە هۆی شێرپەنجەی گەدە‪.‬‬ ‫توشبوون بە (‪ )H PYLORY‬شتێكی‬ ‫باوە دوو لەسەر سێی خەڵكی جیهان ئەم‬ ‫بەكتریایە لەنێو لەشیاندایە‪ ،‬بۆ زۆربەی خەڵكی‬

‫ئەگەر برینت هەبێت ئەوا هەست بە‬ ‫سوتانەوەو ئازار دەكەی لە ناوسكتدا ‪belly‬‬ ‫نیشانەكان لەوانەیە پچڕ پچڕ بێت واتە كەمێك‬ ‫هەیەو كەمێك نییە یان لە شەواندا زیاد دەكات‬ ‫یان لەكاتی برسێتیدا كاتێك گەدە بەتاڵە زۆر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫بۆ چەند دەقەیەك یان سەعاتێك بەردەوام‬ ‫دەبێت هەست بە باشتر بوون دەكەیت كاتێك‬ ‫نان دەخۆیت یان شتێك دەخۆیتەوە‪ .‬یان �‪ant‬‬ ‫‪ acid‬وەردەگریت باشتر دەبیت‪.‬‬ ‫نیشانەكانی تری بوونی برین ‪other‬‬ ‫‪.sign of ulcer‬‬ ‫� ‪ Bloating‬ئاوسان یان باكردنی زۆری‬ ‫ناوسك‬ ‫� ‪ Burping‬قورقێنەدان‬ ‫�‪ not feeling Hungry‬هەستنەكردن‬ ‫بە برسیەتی شەهیەی خواردنی نیە‬ ‫�‪ nause‬دڵ تێكەڵ هاتن‬ ‫�‪ vomating‬ڕشانەوە‬ ‫�‪ loss of wight‬دابەزینی كێش‬

‫بڕین لەوانەیە ببێتە هۆی خوێنبەربوون‬ ‫بۆناو گەدەت یان ریخۆڵەت كە زۆر مەترسیدارە‬ ‫بۆ تەندروستیت‪.‬‬ ‫ئەم نیشانانەت هەبوو راستەوخۆ سەردانی‬ ‫پزیشك بكە‪.‬‬ ‫ پیساییەكەت خوێناوی بوو یان ڕەش یان‬‫تاریك بوو‪.‬‬ ‫ كێشەی هەناسەدان‪.‬‬‫ سەرگێژخواردن یان بورانەوە‪.‬‬‫ هەست زۆر بە ماندوێتی كردن بێ هۆكار‪.‬‬‫ ڕشانەوی خوێناوی یان تاریك وەكو‬‫ڕەنگی قاوە‪.‬‬ ‫ ئازارێكی زۆری گەدە وەك ئەوەی بیبڕن‬‫یان زۆر تیژ بێت‪.‬‬ ‫چۆن پزیشك نەخۆشیەكە دەستنیشان‬ ‫دەكات؟‬ ‫ئەگەر هیچ نیشانەیەكی ‪ H pylory‬نەبوو‬ ‫ئەوا پزیشك پشكنینی بەكتریاكەو بۆ ناكات‪،‬‬ ‫بەاڵم گەر نیشانەكانت هەبوو یان لە رابردوو‬ ‫هەبووبێت پشكنینی بەكتریاكەت بۆ دەكات‬ ‫یان دەرمانی دژەهەوكردنەكان ‪ NSADs‬بۆ‬ ‫دەنووسێت‪ ،‬كە ئەم دەرمانانە قورسن بۆ گەدە‬ ‫دەبنە هۆی برین‪ ،‬بۆیە زۆر گرنگە كە هۆكاری‬ ‫نیشانەكە بدۆزینەوە تا بە دروستی چارسەر‬ ‫وەربگرێت‪.‬‬

‫چۆن خۆمان بپارێزین؟‬

‫هەموو كەس دەتوانێت خۆی بپارێزێت لە‬ ‫توشبوون بەم بەكتریایە یان هەر بەكتریایەكی‬ ‫تر بە چەند هەنگاوێك‪..‬‬ ‫ دەستەكانت پاك بشۆ دوای تەوالێت‬‫پێش ئامادەكردنی خۆراك بەهەمان شێوە‬ ‫منداڵەكانیشت فێربكە‪.‬‬ ‫ دووركەوە لە خۆراكێك كە نەكواڵوە یان‬‫پاك نییە لەگەڵ خۆدوورگرتن لە خواردنی‬ ‫سورەوەكراو؟‬ ‫ لەو خۆراكانە دووركەوە كە كەسانێك‬‫ئامادەی دەكەن لەجێگایەك كە پاك‬ ‫نییە مەرجی تەندروستی نییە وەك سەر‬ ‫عارەبانەكان‪.‬‬ ‫ خۆراكە تونەكان خواردنەوەی گازی‬‫خواردنەوە كحولیەكانو جگەرەكێشان‪ ،‬ئەمانە‬ ‫دەبنە هۆی خراپتربوونی برینەكەو درەنگ‬ ‫چاكبوونەوەی‪.‬‬

‫جوانكاری لووت یەكێكە لە باوترین نەشتەرگەرییەكانی‬ ‫جوانكاری لەم سەردەمەدا‪ ،‬بە پێنجەمین نەشتەرگەری‬ ‫جوانكاری ئەژمار دەكرێت لە جیهاندا‪ ،‬سااڵنە نیو ملیۆن‬ ‫كەس لەجیهاندا بۆ جوانكاری لووتیان دەچن بۆ الی‬ ‫پزیشك‪ ،‬كە لەوانە زیاد لە ‪ ١٥٠‬هەزار كەس ئەنجامی‬ ‫دەدەن‪ ،‬زیاتر لەنێوان گەنجو قوتابی زانكۆكانو‬ ‫كۆلێژەكاندا باوە‪.‬‬ ‫بڕیاردان لەسەر كردنی ئەم نەشتەرگەرییە‬ ‫بڕیاڕێكی زۆر تایبەتەو خودی كەسەكە دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫لە توێژینەوەیەكدا لەسەر ئەو كەسانەی كە خولیای‬ ‫ئەنجامدانی ئەم نەشتەرگەرییەن بینراوە ڕێژەیەكی‬ ‫زۆریان كێشەی خەمۆكیو هەستكردن بە كەمبوون‬ ‫بەرامبەر خودیان هەیە‪ ،‬بۆیە زۆرجار كێشەكەیان بە‬ ‫نەشتەرگەری چارەسەر ناكرێت بەڵكو پێویستیان بە‬ ‫پاڵپشتو ئامۆژگاری دەروونی هەیە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی ئەو نەخۆشەی جوانكاری لووتی بۆ‬ ‫دەكرێت بابەتێكی گرنگە بۆ پزیشكی پسپۆڕ‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئەنجامێكی باشی هەبێتو نەخۆشەكەش ڕازی بێت لە‬ ‫ئەنجامی نەشتەرگەرییەكەی‪.‬‬ ‫بۆیە گرنگە پێش بڕیاردان لەسەر ئەنجامدانی ئەم‬ ‫نەشتەرگەرییە‪ ،‬ئەگەر نەخۆشەكە لووتی بێ كێشە بوو‪،‬‬ ‫تەنیا مەبەستی جوانكاری بوو‪ ،‬ئەوا پێویستە لەگەڵ‬ ‫پزیشكێكی دەروونیدا بابەتەكە تاوتوێی بكاتو باسی‬ ‫بكات‪ ،‬ئەگەر زانرا پێویستە ئەنجام بدرێت لەڕووی‬ ‫تەندروستیەوەو هەم لە ڕووی دەروونیەوە‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫بڕیاڕ بدرێت لەسەر ئەنجامدانی ‪.‬‬ ‫لەم سااڵنەی دوایدا بە ڕێژەیەكی زۆر بەرچاو ئەم‬ ‫نەشتەرگەرییە ئەنجام دەدرێت‪ ،‬بە ڕادەیەك كە لە‬ ‫پێداویستی دەرچووەو بووە بە چاولێكەری بەتایبەتی‬ ‫لەنێو گەنجان‪ .‬لەنێو كچان بەڕێژەیەك زیاتر لە كوڕان‪.‬‬ ‫ئەوەی زیاتر سەرنجی منی ڕاكێشابێت وەك‬ ‫پزیشكێكی بێهۆشكار ئەوەیە‪ ،‬هەندێكجار كەسەكە‬ ‫بەهۆی گاڵتەپێكردنی دەوروبەریەوە بە لووتی‪ ،‬ئەم‬ ‫نەشتەرگەرییە ئەنجام دەدات نەك حەزێكی خۆیی‬ ‫بێت‪ .‬زۆر بەڕوونی ئەمەم بۆ دەركەوت كاتێك لەگەڵ‬ ‫نەخۆشێكی نابینا قسەم كرد پێش نەشتەرگەریو كە‬ ‫لێم پرسی بۆ نەشتەرگەری دەكەیت‪ ،‬چوزانیت لووتت‬ ‫ناشرینە؟ وتی پێم دەڵێن لووتت گەورەو ناشرینە!‬ ‫هەر بۆیە گرنگە كە بڕیاری ئەم نەشتەرگەرییە‬ ‫دەدەیت‪ ،‬بڕیارەكەت خۆڕسكانە بێتو چاولێگەرییو‬ ‫كاریگەری قسەی خەڵكی نەبێت‪ .‬لە هەمووشی گرنگتر‬ ‫وەك نەشتەرگەرییەكی ڕۆتینیو ئاسان سەیر نەكرێتو‬ ‫مەترسییەكانی لێكبدرێتەوە كە ئەگەری ڕوودانی هەیە‬ ‫لەكاتی نەشتەرگەرییەكەداو لەدوای نەشتەرگەرییەكە‪،‬‬ ‫كە گرنگترینیان ئەم خااڵنەیە‪:‬‬ ‫ مەترسی بێهۆشكاری گشتییو ئاكامە‬‫نەخوازراوەكانی ‪.‬‬ ‫ بەربوونی خوێنو نەزیف لەكاتی نەشتەرگەرییەكەدا‬‫یان لە دوای نەشتەرگەری‪.‬‬ ‫ كۆبوونەوەی خوێن لە شوێنی نەشتەرگەرییەكە ‪.‬‬‫ سستی چاكبوونەوەی برینەكە‪ ،‬یاخود‬‫دروستبوونی بزماتە یاخود ناڕێكی (‪)scar‬لە شوێنی‬ ‫نەشتەرگەرییەكە‪.‬‬ ‫ هەوكردنو ئیلتهابی برینی نەشتەرگەرییەكە ‪.‬‬‫ سڕی یاخود گۆڕینی هەست لەشوێنی‬‫نەشتەرگەرییەكە ‪.‬‬ ‫ دروست بوونی كون لەو بەربەستەی نێوان هەردوو‬‫كونە لووتدا ‪..‬‬ ‫ دروستبوونی تەنگەنەفەسی بەهۆی تەسكبوونەوەی‬‫كونەلوتەكان ‪..‬‬ ‫ ئاوسان لە جێگای نەشتەرگەرییەكە ‪.‬‬‫ گۆرانی ڕەنگو ڕەشبوونەوەی پێست لەجێگای‬‫نەشتەرگەرییەكە ‪.‬‬ ‫ ناڕازیبوون لە شێوەی لووت‪.‬‬‫زۆربەی ئەوانەی نەشتەرگەری جوانكاری لووت‬ ‫دەكەن هەمیشە ئەو حاڵەتەیان بۆ دروست دەبێت‪ ،‬كە‬ ‫ناڕازین لە شێوەی خۆیانو هەمیشە بە دوای بیانوودا‬ ‫دەگەڕێن بۆ زیاتر دەستكاریكردنی لووتیان‪.‬‬ ‫ ئەگەری ئەنجامدانی نەشتەرگەری دووەمو سێیەم‬‫لەدوای نەشتەرگەری یەكەم‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫ماستەرو دكتۆرا دەستپێدەكاتەوە‬

‫خوێندنی بااڵ رێنمایی دەردەكاتو كۆتایی بە خوێندن لە دەرەوە دەهێنێت‬ ‫مەزهەر كەریم‬

‫عەبدولواحید محەمەد‬

‫بۆ تێكدانی واڵت !‬ ‫لەسەر دیواری زانكۆیەك لە كۆماری باشوری ئەفریقا نوسراوە بۆ‬ ‫تێكدان و كاولكردنی واڵت پێویستیت بە بۆمبو رۆكێت نیە‪ ،‬تەنیا بایەخ‬ ‫بە پەروەردە مەدە‪ ،‬لەو حاڵەتەدا ئەندازیار رێگاوبانو پردو ژێرخانی‬ ‫واڵت خراپ دەكاتو پزیشكو دەرمانسازەكان چارەسەری نەخۆشەكان‬ ‫بەباشی ناكەن‪ ،‬هەرچی جومگەی گرنگ هەیە لە بری ئەوەی بەرەو‬ ‫پێشەوەو بەباشی بڕوات‪ ،‬بەرەو دواوەو خراپ دەچێت‪ ،‬ئیتر بەمشێوەیە‬ ‫واڵت كاولو تێكدەچێت‪ ،‬چاكیش نابێتەوە تا پەروەردەی نەچێتەوە‬ ‫سەر شاڕێگەی خۆیو باش نەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو وتە دانسقەیەی كۆماری باشوری ئەفریقا لەخۆیەوە نەهاتووە‪،‬‬ ‫بەئەزمون سەلماندویانە‪ ،‬بۆیە وا بەپیتی گەورە لەسەر الدیواری زانكۆ‬ ‫وەكو دیواربەند نوسیویانە‪ ،‬ئەوە نەك هەر بۆ ئەفریقای باشور بۆ هەموو‬ ‫واڵتان راستە‪ ،‬لەبەرئەوەی دەوترێت‪“ ،‬هەرگیز واڵتێكی باش نابینیت‪،‬‬ ‫پەروەردەیەكی خراپی هەبێت‪ ،‬بەپێچەوانەكەش راستە واتە واڵتێكی‬ ‫خراپ نابینێت پەروەردەیەكی باشی هەبێت”‪ ،‬كەواتە كۆمەڵگەیەكی‬ ‫باشو پێشكەوتوو وابەستەی پرۆسەیەكی پەروەردەیی باشە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەیە هەمیشە واڵتە خواپێداوەكان خەریكی ئەوەن پەروەردەكانیان‬ ‫پڕ زانست و مەعریفەت بێت‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستە ئیمكانیاتی ماددییو‬ ‫مەعنەوی زۆری بۆ تەرخان دەكەن‪ ،‬نەك هەر ئەوە بەردەوام‬ ‫توێژینەوەو لێكۆڵینەوە لەسەر كۆی جومگەكان دەكەن بۆ ئەوەی بە‬ ‫باشترین شێوە پیادە بكرێت‪ ،‬ئەگەر ئەو بایەخ پێدانە بۆ ئەو واڵتانە‬ ‫پێویست بێت‪ ،‬بێگومان بۆ هەرێمی كوردستان زۆر پێویستیترە‪،‬‬ ‫چونكە لە رابردوودا كۆمەڵێك كێشەی گەورە لەنێو هەناوی پرۆسەی‬ ‫پەروەردەو ئامانجەكانی‪ ،‬پرۆگرامەكان‪ ،‬خوێندنی پیشەیی كە بنەكەو‬ ‫بنەوای پێگەیاندنی دەستی كاری كارامایە‪ ،‬هەروەها بوارەكانی ژینگە‪،‬‬ ‫كەشوهەواو بوارەكانیتری ژیان هەبووە‪.‬‬ ‫ئەوەی لە ماوەی رابردوودا بەدیكراوە‪ ،‬ئەو بایەخ پێدانە نەبووە‪،‬‬ ‫من ناڵێم ئەوە بۆ تێكدانی پەروەردەو دواجار تێكدانی كۆمەڵگە‬ ‫بووە‪ ،‬كتومت وەكو ئەو دیواربەندی لەسەر زانكۆیەك لە باشوری‬ ‫ئەفریقا نوسراوە‪ ،‬بەاڵم گوێنەدان یان فەراهەمنەكردنی پێداویستیە‬ ‫بنەڕەتییەكانی پرۆسەی پەروەردە خۆی لەخۆیدا ئەگەرێكی زۆر‬ ‫نەخوازراوە‪ ،‬ئەگەر واش نەبێت وا دەخوێندرێتەوە‪ ،‬ناكرێت لەساڵی‬ ‫(‪ ،)2015-2014‬بودجەی پێویست بۆ وەزارەتی پەروەردە لە پاڵیەوە‬ ‫بۆ وەزارەتی خوێندنی بااڵش نەبێت‪ ،‬كە بودجە نەبێت ناتوانرێت‪:‬‬ ‫‪ .1‬بیناو باڵەخانە دروست بكرێت‪ ،‬هەر بەشێوەیەكی ئاسایی سااڵنە‬ ‫زیاتر لە ‪130.000‬هەزار قوتابی تازە دێنە ناوەندەكانی خوێندن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەو سااڵنە تا ئەم ساڵ هەژمار بكرێت دەكاتە نزیكەی ‪ 650.000‬هەزار‬ ‫قوتابی‪ ،‬راستە بەشێكی لە پۆلی شەشەكان دەپەڕنەوە بۆ ناوەندییو‬ ‫دواناوەندی‪ ،‬ئەو ژمارەیە پێویستی بە ‪ 16250‬هۆڵی خوێندن هەیە‪،‬‬ ‫دەكاتە (‪ )900‬قوتابخانەی (‪ )18‬پۆلی‪ ،‬راستە هەوڵ هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو هەواڵنە بەرامبەر بەو ژمارەیە بەراورد ناكرێت ‪.‬‬ ‫‪ .2‬لە ساڵی (‪ )2015-2014‬یەك پلەی دامەزراندن نەبووە‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫پەروەردە وەك هەر دامەزراوەیەكی تر نیە پێویستیەكانی دیاریكراو‬ ‫بێت‪ ،‬جگە لەوەش سااڵنە ژمارەیەكی زۆر خانەنشین دەبن هەروەها‬ ‫ژمارەیەكیتر مۆڵەتی بێموچە وەردەگرن لەپاڵ ئەوانەش ژمارەیەكیتری‬ ‫بەرچاو مۆڵەتی درێژخایەن وەردەگرن مۆڵەتی خوێندنیش هەموو‬ ‫ساڵێك هەر هەیە‪ ،‬هەموو ئەوانە كۆبكەینەوە ژمارەیەك دەردەچێت كە‬ ‫كاریگەری زۆر نێگەتیڤی لەسەر میالك دەبێت‪ ،‬راستە ناهاوسەنگیەكیش‬ ‫لە میالكی ناوەندەكانی خوێندن هەیە‪ ،‬من باوەڕم وایە ئەوە چارەسەری‬ ‫دۆخەكە ناكات و ئەو هاوسەنگیەش ناكرێت لەبەر كۆمەڵێك هۆكار كە‬ ‫مەعروفن و خوردكردنەوەی ناوێت ‪.‬‬ ‫‪ .3‬بەهۆی دانەمەزراندنەوە زۆربەی ناوەندەكانی خوێندن‪ ،‬بێ‬ ‫بەردەست و كارگوزار ماونەتەوە ئەوەی هەشە زۆربەیان تەمەنیان‬ ‫لە سەرووی (‪ )60‬ساڵیەوە بە واتای ناتوانن خزمەت بە ناوەندەكانی‬ ‫خوێندن بكەن‪ ،‬هێشتا كۆمەڵگەكەی ئێمەش رانەهاتون خزمەتی خۆیان‬ ‫بكەن‪ ،‬یان منداڵەكانی خۆیان فێر كردبێت كە پاكوخاوێنی هۆڵو‬ ‫پۆڵەكانی خۆیان رابگرن‪ ،‬بەپێچەوانە ئەوەیان فێركردوون كە نابێت‬ ‫وەكو بەردەست كار بە منداڵەكانیان بكرێت لەكاتێكدا پاكوخاوێنی‬ ‫بەرپرسیاریەتی هەموو كەسێكە لە باوەڕبوونەوە سەرچاوەی گرتووە‪.‬‬ ‫‪ .4‬بەپێی ئامارەكانی یونسێف كە بۆ عێراقو هەرێمی كوردستانی‬ ‫كردووە‪ ،‬لە هەر سێ ناوەندی خوێندن یەكێكیان پێویستی بە‬ ‫نۆژەنكردنەوەیە‪ ،‬واتە دەست بەهەموو هەیكەلی دابهێنرێتەوەو بەرهەڤ‬ ‫بكرێت بۆ خوێندن‪ ،‬جێگەی داخە بەشێكی زۆر لە ناوەندەكانی خوێندن‬ ‫هەر ئەوەتا بەكەڵكی خوێندن دێن و باشترە لەوەی هەر نەبێت‪ ،‬دەنا‬ ‫هیچ بنەمایەكی جوان و سەرنج راكێشانی قوتابیان و خوێندكارانی‬ ‫تێدانیە‪.‬‬ ‫‪ .5‬زۆربەی ناوەندەكانی خوێندن ئەو جومگانەی تێدانیە كە‬ ‫چاالكی منداڵ باشترو هزریان پاراوتر دەكات‪ ،‬وەك باخچە‪ ،‬گۆڕەپانی‬ ‫وەرزش‪ ،‬هۆڵی هونەری كاری دەستی‪ ،‬تاقیگەو كتێبخانە‪ ،‬بۆیە قوتابی‬ ‫خوێندكار هەست ناكەن لە قوتابخانەن بەڵكو لە شێوە بەندیخانەیەكن‪.‬‬ ‫ئەوەی بەالی من جێگەی سەرسوڕمانە هەر ئەوەشە هەندێك‬ ‫جار دەمانخاتە خانەی گومانەوە‪ ،‬لە كاتێكدا پەروەردە بنەمای‬ ‫هەردوو دیوی كۆمەڵگەیە ئەگەر باش بێت رەنگدانەوەی باش دەبێت‬ ‫ئەگەر خراپیش بوو ئەوە وەاڵمەكەی لەالی بەرپرسەكانە‪ ،‬ئینجا ئەو‬ ‫خەمساردیە هەست پێ دەكەین بەرامبەر بەو پێداویستیانەو گەلێكیتر‬ ‫كە نەمان نوسیوە‪ ،‬لە كۆتاییدا هەر ئەوەندە ماوە بڵێین ئەمە حاڵی‬ ‫پەروەردە بێت حاڵی گشتی و داهاتوو لەوە باشتر نابێت‪.‬‬

‫وەزارەتی خوێندنی بااڵو توێژینەوەی‬ ‫زانستی‪ ،‬پێداچوونەوە بە مەرجو رێنماییەكانی‬ ‫خوێندنی ماستەرو دكتۆرادا دەكاتو بەئامانجی‬ ‫رێگری لە چوونە دەرەوەی خوێندكاران‬ ‫دەیەوێت ئاسانكاری بكات‪.‬‬ ‫لە دوای سێ ساڵ لە وەرنەگرتنی‬ ‫خوێندكاری ماستەرو دكتۆرا یەكشەممەی‬ ‫رابردوو ئەنجومەنی وەزارەتی خوێندنی بااڵ‬ ‫رێنمایی خوێندنی ماستەرو دكتۆرای دیاریكرد‬ ‫بۆ ئەمساڵی خوێندن‪.‬‬ ‫وەزیری خوێندنی بااڵو توێژینەوەی زانستی‬ ‫بە بەرپرسانی وەزارەتەكەی راگەیاندووە‬ ‫رێنماییەكانی ماستەرو دكتۆرا لەڕێگەی‬ ‫پالنێكەوە دەبێ‪ ،‬دەرفەت بۆ دەرچووانی‬ ‫زانكۆكان لە ناوخۆی هەرێم دەڕەخسێنین‪.‬‬ ‫بەپێی رێنماییەكان بۆ ئەو كەسانەی كە‬ ‫كۆنمرەیان خوار (‪)60‬ە‪ ،‬وەزارەت كۆمەڵێك‬ ‫ئاسانكاری كردووە بۆ ئەوەی خوێندكاران‬ ‫نەچنە دەرەوە‪ ،‬لەوانەش خوێندنی دبلۆمی‬ ‫بااڵ بۆ ماوەی یەك ساڵو دواتر نمرەی‬ ‫بەكالۆریۆسو دبلۆمی بااڵ كۆدەكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر ‪ 60‬دەرچوو ئەوە دەتوانێت درێژە بە‬ ‫خوێندنی ماستەریش بدات لە هەمان بواردا‪.‬‬ ‫بۆ رەخساندنی دەرفەتی زیاتر‪ ،‬بڕیار‬ ‫دراوە تەمەنی خوێندنی ماستەر لە ‪ 45‬ساڵەوە‬ ‫بەرز بكرێتەوە بۆ ‪ 50‬ساڵ و دكتۆراش لە ‪50‬‬ ‫ساڵەوە بەرز بكرێتەوە بۆ ‪ 55‬ساڵ‪.‬‬ ‫سەبارەت بە توانستی زمانی ئینگلیزیش‬ ‫كارئاسانی دەكرێت‪ ،‬لەوانەش سەنتەرەكانی‬ ‫زمانی باوەڕپێكراو چارەی ئەم بابەتە دەكەن‬ ‫و چیتر وەك پێشتر نابێت كە نەدەبوو لە‬ ‫پێنج كەمترت هەبێت‪.‬‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی بااڵو‬ ‫توێژینەوەی زانستی‪ ،‬بەپێویستی دەزانێت‬ ‫وەرگرتنی خوێندكاران لە زانكۆكانی ناوخۆ‬ ‫بۆ خوێندنی ماستەرو دكتۆرا دەستپێبكاتەوە‬ ‫بۆ ئەوەی چیتر خوێندكاران لەدەرەوەی واڵت‬ ‫درێژە بەخوێندن نەدەن‪.‬‬

‫ماوەی سێ ساڵ دەبێت‬ ‫یەك خوێندكاریش‬ ‫بۆ خوێندنی ماستەرو‬ ‫دكتۆرا لە زانكۆكانی‬ ‫ناوخۆ نەیانخوێندووە‬

‫عەباس ئەكرەم‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی‬ ‫بااڵ‪ ،‬بۆ “زەمەن” باسیلەوەكرد‪ ،‬ماوەی سێ ساڵ‬ ‫دەبێت یەك خوێندكاریش بۆ خوێندنی ماستەرو‬ ‫دكتۆرا لە زانكۆكانی ناوخۆ نەیانخوێندووە‬ ‫بەهۆكاری ئەوەی خوێندنی ماستەرو دكتۆرا لەو‬ ‫سااڵنەدا بە بڕیارێك راگیراوە‪.‬‬

‫وتیشی‪“ :‬ڕۆژانە لە زانكۆكان خەڵك‬ ‫دێت داوای شەهادەكەیان دەكەن بۆ ئەوەی‬ ‫بخوێنن‪ ،‬بەاڵم ئەویش دیارنیە چەند كەس‬ ‫بەمەبەستی خوێندن ڕوویان لەدەرەوەی واڵت‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەوەی دەبینرێ ژمارەیەكی كەم‬ ‫نین كە ڕوویان لەواڵتان كردووە بۆ خوێندنی‬ ‫ماستەرو دكتۆرا”‪.‬‬ ‫د‪ .‬ئەحمەد دزەیی‪ ،‬سەرۆكی زانكۆی‬ ‫سەاڵحەدین‪ ،‬بۆ “زەمەن” جەختیكردەوە‬ ‫سەرجەم گۆڕانكارییەكان بە ئامانجی ئەوەن‬ ‫دەرفەتی زیاتر بڕەخسێنرێت بۆ خوازیارانی‬ ‫خوێندنی بااڵ‪.‬‬ ‫چەند ساڵێكە لە هەرێمی كوردستانەوە‬ ‫خەڵكێكی زۆر بۆ ماستەرو دكتۆرا روو لە‬ ‫واڵتانی دەرەوە دەكەن‪ ،‬بەتایبەت ئێرانو‬ ‫میسر‪ ،‬زۆرجار پرسی توانستی زانستی قسەی‬ ‫لەسەر دەكرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەواڵی وەزارەت بەكردنەوەی‬ ‫ماستەرو دكتۆرا بەژمارەیەك مەرج‬ ‫مامۆستایانی زانكۆ تێبینییان هەیەو پێیان‬ ‫باشە ڕەچاوی الیەنی زانستی زانكۆكان‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫د‪.‬كەریم شەریف قەرەچەتانی‪ ،‬مامۆستای‬

‫زانكۆی سلێمانی لە بەشی پەروەردەی‬ ‫بنەڕەت‪ ،‬بۆ “زەمەن” ئاماژەی بەوەكرد‪،‬‬ ‫ناكرێت تەمەن دابنرێ بۆ زانستو رۆشنبیری‪،‬‬ ‫زۆر كەس هەیە هەتا نەگاتە تەمەنێكی گەورە‬ ‫داهێنان ناکات لە بوارێكی تایبەت‪.‬‬ ‫قەرەچەتانی‪ ،‬البردنی مەرجی زمانی‬ ‫ئینگلیزی پێباشە‪ ،‬بۆ ئەوەش پاساو بۆ‬ ‫قسەكانی دەهێنێتەوە‪“ ،‬لە زۆربەی بەشەكانی‬ ‫زانكۆ خوێندن بەزمانی كوردیە‪ ،‬باشە ئەگەر‬ ‫خوێندن بەكوردی بێ ئیتر ئەم ئینگلیزیە چی‬ ‫پەیوەندیەكی بەخوێندنەكەی منەوە هەیە”‪.‬‬ ‫كامیل عومەر‪ ،‬مامۆستای بەشی‬ ‫ڕاگەیاندن لە زانكۆی سلێمانی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەدایە كۆمەڵێك ڕێوشوێن بگیرێتەبەر بۆ‬ ‫ئەوەی كەمتر پارەو سەرمایەی ناوخۆ بچێتە‬ ‫دەرەوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەگەڵ ئەوەشدا زانیاری هەیە‬ ‫ئەو كەسەی دەچێتە ئەو زانكۆیانەی دەرەوەی‬ ‫واڵت بەبێ ئەوەی داوای نمرەیان لێبكەنو‬ ‫داوای زمانی ئینگلیزیان لێبكەن شەهادەكەی‬ ‫دەهێنێتەوەو لێرە لە وەزارەتەكەشی بۆی‬ ‫تەعدیل دەكرێت یان لە كەرتی تایبەت كاری‬ ‫پێدەكرێ هیچ كێشەیەكی نیە”‪.‬‬

‫رۆڵی دایك لە گەشەی منداڵ‬

‫ئاریا یاسین‬ ‫مندااڵن پێویستیان بە چاودێری‬ ‫تایبەتو چڕوپڕ هەیە‪ ،‬هەر لە سەرەتای‬ ‫لەدایكبوونیانەوە تا قۆناغە سەرەتاییەكانی‬ ‫تەمەنیان‪ ،‬كە تیایدا لەم قۆناغانەدا‬ ‫كەسایەتیان دروستدەبێت‪ ،‬زمانیش بەشێكە‬ ‫لە كەسایەتی منداڵ‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت دایكانو باوكان پێكەوە‬ ‫ئاگاداری هەنگاوەكانی پژانی زمانی‬ ‫منداڵەكانیان بن‪ ،‬دیاردەی زمانپژانی‬ ‫منداڵ پەیوەستە بە توانایەك كە خودا بە‬ ‫مرۆڤەكانی بەخشیوە‪ ،‬هەروەها كومەڵێكی‬ ‫زمانیی‪ ،‬كە تاك تیایدا پەروەردە دەكرێت‬ ‫پێكدێت لە دەوروبەر بەهەموو هۆكارە‬ ‫ژینگەییەكانی وەكو خێزانو ئاستی‬ ‫رۆشنبیری ئەو خێزانەو ئەو كۆمەڵە‬ ‫زمانییەی كە تیایدا پەروەردە دەكرێت‪،‬‬ ‫هەروەها رەگەزی تاكو باری تەندروستیو‬ ‫گەشەی فسیۆلۆجی‪...‬هتد‪ ،‬دیارە كە باس‬ ‫لە خێزان دەكەین مەبەستمان خێزانی‬ ‫بچووكە بەپلەی یەكەم‪ ،‬كە پێكهاتووە‬ ‫لە دایكو باوكو خوشكو براكان‪ ،‬ئەگەر‬ ‫خێزانی گەورەتریش بێت داپیرەو باپیرەو‪...‬‬ ‫هتد‪ ،‬لە لوتكەی هەموو ئەو خێزانەدا تاكە‬ ‫بوونەوەرێك كە نزیكترینە لەمنداڵەوە دایكە‪.‬‬ ‫منداڵ لەتەمەنی كۆرپەلەییەوە لەسكی‬ ‫دایكی توانای بیستنی الدروستدەبێتو‬ ‫دەتوانێت گوێی لەدەنگی دایكی ببێت‪،‬‬ ‫لەدوای بوونیشی هۆگری ئەو دەنگەیەو‬ ‫راهاتووە لەگەڵیو پێی ژیر دەبێتەوە‪،‬‬

‫بەو پێیەی دایك نزیكترین كەسە لە‬ ‫منداڵەكەیەوە هەر ئەویشە هۆكاری سەرەكی‬ ‫كە كاریگەری راستەوخۆی بەسەر زمانی‬ ‫منداڵەكەیەوە هەیە‪ ،‬ئەمەش پەیوەستە بە‬ ‫تواناو هەوڵو كۆششی ئەو دایكە لەگەڵ‬ ‫زمانڕەوانیو جوان قسەكردنی منداڵەكەی‬ ‫لەهەموو روویەكەوە‪.‬‬ ‫رەوان قسەكردن‪ ،‬قسەكردن بەدەنگی‬ ‫گونجاو‪ ،‬بوێری قسەكردن‪ ،‬دەوڵەمەندی‬ ‫فەرهەنگی منداڵ لە سەرەتای تەمەنییەوە‪،‬‬ ‫جوان دەربڕینی منداڵو نەوتنی قسەی‬ ‫نەشیاو‪...‬هتد‪.‬‬ ‫دایكان لەهەر ئاستێكی رۆشنبیریدابن‬ ‫لەتوانایاندا هەیە جڵەوی گەشەی زمانیی‬ ‫منداڵەكانیان بكەن‪ ،‬هەمیشە دایكان رۆڵی‬ ‫وەرگێڕ دەبینن لە وەرگێڕانی زمانێك كە هەڵگری‬ ‫پەیامێكەو لە دەوروبەرییەوە سەرچاوەی‬ ‫گرتووەو ئاڵۆزە بۆ زمانێكی سادەو ساكار كە‬ ‫منداڵەكەی لێی تێدەگات‪ ،‬ئەم دیاردەیەش بە‬ ‫گریمانەی دایكانی بەهێز ناودەبرێت (‪strong‬‬ ‫‪ )Mothers hypothesis‬دەبینین‬ ‫زۆرینەی دایكان كۆششی ئەوە دەكەن‪ ،‬كە‬ ‫ژینگەیەكی لەبارو تەندروست بسازێنن بۆ‬ ‫گەشەی توانا زمانییەكانی منداڵەكانیان‪،‬‬ ‫ئەویش بەپەنابردنە بەر رێگاو شێوازی‬ ‫جۆراوجۆری بەكارهێنانی زمان كە گونجاو‬ ‫بێت لەگەڵ ئاوەزی منداڵەكە‪ ،‬نموونە بۆ‬ ‫هەندێ لەو كارانەی كە گرنگە دایكان‬ ‫بەئەنجامی بگەیەنن‪:‬‬ ‫‪ -1‬جەختكردنەوە لە دووبارەكردنەوەی‬ ‫وشەو دەربڕاوەكان بە مندااڵنو گفتوگۆكردنی‬ ‫بەردەوام لەگەڵیان تەنانەت لەتەمەنی‬ ‫ساواییەوە پێویستە قسە بۆ منداڵ بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە توێژینەوەكان ئەوەیان سەلماندووە‬ ‫كە منداڵ پێش ئەوەی زمانی بپژێت‬ ‫لەوانە تێدەگات كە دەوروبەری پێی دەڵێن‬ ‫دواتر هێدی هێدی هەوڵی السایكردنەوەی‬ ‫گەورەكان دەكاتو بەشێوەیە زمانی دەپژێت‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە لە رێگای گفتوگۆكردنەوە‬ ‫پەیوەندییەكی بەهێز دروستدەبێت لەنێوان‬ ‫هەردوو ناوچەی “برۆكا” و “ڤیرینیك” كە‬ ‫دوو ناوچەن لە مێشكی مرۆڤ بەرپرسن لە‬ ‫تێگەیشتنو جێبەجێكردنی ئەو تێگەیشتنانە‬ ‫لە مێشكداو پاشان گواستنەوەی بۆ‬ ‫دەربڕینو قسەكردن‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆی‬ ‫خێرایی زمانپژان الی ئەو منداڵە‪.‬‬ ‫‪ -2‬پێویستە دایكان لەگەڵ منداڵەكانیان‬

‫دایكان لەهەر‬ ‫ئاستێكی رۆشنبیریدابن‬ ‫لەتوانایاندا هەیە‬ ‫جڵەوی گەشەی زمانیی‬ ‫منداڵەكانیان بكەن‬

‫بە ئەو زار یان شێوەزارەی‪ ،‬كە دایكەكە‬ ‫خۆی پێی دەدوێت‪ ،‬بدوێت‪ ،‬هەر لەمنداڵیەوە‬ ‫فێری بكات كە شانازی بەزارەكەی خۆیەوە‬ ‫بكات‪ ،‬چونكە دواتر منداڵ خۆی لە‬ ‫قوتابخانە فێری زمانی فەرمی دەبێت‪.‬‬ ‫‪ -3‬خوێندنەوەی ناوبەناوی كورتە چیرۆك‬ ‫لەالیەن دایكانی خوێندەوار بۆ منداڵەكانیان‪،‬‬ ‫بەرانبەر بەمەش دایكانی نەخوێندەوار‬ ‫هەروەها خوێندەوارەكانیش دەتوانن سود لە‬ ‫فیلم كارتۆنی كوردییو پەروەردەیی ببینن‪،‬‬ ‫رۆژانە یەك كاتژمێر‪ ،‬چونكە لەرێگای‬ ‫چیرۆكو فیلم كارتۆنە پەروەردەییەكانەوە‬ ‫منداڵ وشەی نوێ فێر دەبێتو فەرهەنگی‬ ‫ئاوەزی دەوڵەمەند دەبێت‪ ،‬جگە لە الیەنی‬ ‫پەروەردەییەكەی كە فێری ئاكارو رەوشتی‬ ‫چاك دەبێت‪.‬‬ ‫‪ -4‬رێگادان بەمنداڵ بە پرسیاركردنی‬ ‫بەردەوامو گوزارشتكردن لەوەی لەناخیاندا‬ ‫پەنگی خواردۆتەوەو وەاڵمدانەوەی هەموو‬ ‫پرسیارەكان وەكو خۆی‪ ،‬خۆبەدوورگرتن‬ ‫لەوەاڵمدانەوە بە بەڵێو نەخێر بەتەنیا‪.‬‬ ‫‪ -5‬پێویستە گفتوگۆ لەگەڵ منداڵ‬ ‫بكرێت بە زمانی كەسانی پێگەیشتوو نەك‬ ‫مندااڵنە‪ ،‬بۆ نموونە هەڵەیە “ئژە‪ ،‬جزە‬ ‫بەرانبەر بە گۆشتو دیدە بە سەیارەو‬

‫‪...‬هتد” بەكاربهێنرێت‪ ،‬چونكە بەمشێوەیە‬ ‫كۆمەڵە وشەیەك لە ئاوەزی منداڵدا كەڵەكە‬ ‫دەبێت كە كاتینو كات بەهەدەر دەدەین لە‬ ‫فێربوونی خێراتری بۆ وشە بنەڕەتییەكان‪.‬‬ ‫منداڵو‬ ‫پێنەبڕینی‬ ‫قسە‬ ‫‪-6‬‬ ‫سەركوتنەكردنی بەتایبەت لەپێش چاوی‬ ‫كەسانی دیكەو تووشبوونی منداڵ داڕمانی‬ ‫دەروونیو الوازی لەكەسایەتیدا‪.‬‬ ‫‪ -7‬درۆنەكردن لەگەڵ منداڵ وەكو پێدانی‬ ‫بەڵێنی درۆ “ئەگەر نان بخۆی دەتبەم بۆ‬ ‫شاری یاری‪..‬هتد” چونكە بەمشێوەیە دایك‬ ‫متمانە لەدەستدەدات‪ ،‬هەركات دایك متمانەی‬ ‫لەدەستدا ناتوانێت ئامۆژگارییەكانیشی الی‬ ‫منداڵەكەی جێگای خۆی بگرێت‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫منداڵ كە السایی دایكی دەكاتەوە بەمجۆرە‬ ‫ئەویش لە ئایندەدا پەنا بۆ درۆكردن دەبات‪.‬‬ ‫‪ -8‬دانەنانی منداڵ بەدیار تەلەفزیۆنو‬ ‫ئایپادو مۆبایلەوە بۆ ماوەیەكی زۆر‪ ،‬چونكە‬ ‫سستی دەكات لەبەكارهێنانی زمانو تەنیا‬ ‫دەبێتە بینەرو زۆر بەكەمی وشە دەدركێنێتو‬ ‫توانای دەربڕینی رستەی نابێت‪.‬‬ ‫‪ -9‬بەكارهێنانی زمانی ئاماژە “زمانی‬ ‫جەستە”‪ ،‬پێویستە هاوشانی زمانی گوتراو‬ ‫ئاماژەو جوڵەش بەكاربهێنرێت ئەمەش‬ ‫وادەكات خێراتر دەربڕاوەكان لەمێشكدا‬ ‫جێگیربن‪.‬‬ ‫‪ -10‬لەبەرئەوەی دایكان رۆژانە زۆرترین‬ ‫مامەڵە لەگەڵ منداڵەكانیان دەكەن‪،‬‬ ‫بۆیە خێراتر درك بە كەموكورتی زمانی‬ ‫منداڵەكانیان دەكەن‪ ،‬پێویستە دایكان‬ ‫هۆشیاربن لە بوونی هەر ناتەواویەك‬ ‫لەدەربڕینو وتنی منداڵەكانیانو خێرا ببرێن‬ ‫بۆالی كەسانی پسپۆڕ‪.‬‬ ‫سەرباری ئەو خاڵە سەرەكیانە‪،‬‬ ‫هەندێجار منداڵ السایی منداڵی دیكەی‬ ‫هاوڕێی دەكاتەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە دایكوبابو‬ ‫بەتایبەتیش دایكان لەو حاڵەتانەدا‬ ‫رۆڵەكانیان لەو مندااڵنە دووربخەنەوە كە‬ ‫كێشە دەربڕینیان هەیە‪ ،‬ئەوانەی ئاماژەمان‬ ‫پێدا هەندێك لە هەوڵدانەكانی دایكە بۆ‬ ‫منداڵەكەی تاوەكو زمانی شیاو و رەوانو‬ ‫خاوێن بێت‪ ،‬دەكرێت باوكیش ئەم رۆڵە‬ ‫بگێڕێت‪ ،‬بەاڵم هەمیشە دایكان رێبەری‬ ‫یەكەمی منداڵەكانیان بەتایبەت لە بابەتی‬ ‫زماندا‪.‬‬ ‫ دایك قوتابخانەیە‪.‬‬‫‪ -‬دایك تەنیا خودا نیە‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫‪11‬‬

‫توانای بەڕێوەبردنیانی نییە‬

‫حكومەت كارگەكانی بەكرێ دەدات‬ ‫زەمەن‬ ‫بە گەڕخستنەوەی ‪ 20‬كارگەی حكومیی‪،‬‬ ‫كەرتی پیشەسازی بەرەو بوژانەوە بردووەو هەلی‬ ‫كاری بۆ سەدان كەس رەخساندووە‪ ،‬لەپێناو‬ ‫بوژانەوەی زیاتری ئەو كەرتەدا وەزارەتی بازرگانیو‬ ‫پیشەسازی سەرقاڵی كاراكردنەوەی قەرزی‬ ‫بچووكو دروستكردنی چوار شاری پیشەسازیدایە‪.‬‬ ‫ناوەڕاستی ساڵی ‪ 2017‬وەزارەتی بازرگانی‬ ‫بڕیاری فرۆشتنو بەكرێدانی كارگەكانی دەركرد‪،‬‬ ‫داوای لە پارێزگاكان كرد ناوی ئەو كارگە‬ ‫حكومیانەی لە سنوری ئیدارییاندا لەكاركەوتوون‬ ‫بنێرن بۆ وەزارەت بۆئەوەی بیانفرۆشن یان‬ ‫بیاندەن بە كرێ بە كەرتی تایبەت‪.‬‬ ‫كارگە لەكاركەوتووەكانی حكومەت ژمارەیان‬ ‫‪ 32‬كارگەیەو تایبەتن بە جگەرەو مەڕمەڕو زەیتی‬ ‫زەیتونو دۆشاو ئەلبانو گەچ‪ ،‬زیاتر لە ساڵێكە‬ ‫حكومەت بەشێك لە كارگەكانی داوە بەكرێ‪ ،‬بەوتەی‬ ‫بەرپرسانی وەزارەتی بازرگانیو پیشەسازی‪،‬‬ ‫بەگەڕخستنەوەی ئەو كارگانە جگەلەوەی هەلی كار‬ ‫بۆ سەدان كەس رەخساندووە‪ ،‬رێگربوون لە چوونە‬ ‫دەرەوەی پارەی هەرێم بۆ دەرەوەو لە هەرێمێكی‬ ‫بەكاربەرەوە گۆڕاوین بە كۆمەڵگایەكی بەرهەمهێن‪.‬‬ ‫فەتحی محەمەد‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی بازرگانیو‬ ‫پێشەسازی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬هەندێك لە‬ ‫كارگەكان داخراون كاری تێدا ناكرێت بەشێكیشیان‬ ‫گرێبەست لەگەڵ كەرتی تایبەت كراوە بۆ‬ ‫بەڕێوەبردنی كارگەكانو ئێستا كاردەكەن كە‬ ‫ژمارەیان ‪ 20‬كارگەیە‪ ،‬كارگەی كەلوپەلو‬ ‫جلوبەرگو قتوی ئاوی تەماتەو مەڕمەڕو گەچە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەدوای ساڵی ‪ 2003‬بەپێی ئەو‬ ‫سیاسەتەی حكومەت پەیڕەوی دەكات رۆڵدەدات‬ ‫بە كەرتی تایبەت بۆ ئیشپێكردن‪ ،‬ئەو كارگانەیش‬ ‫لەو چوارچێوەیەدا بەكرێی سااڵنە دراون بە‬ ‫كۆمپانیاكان‪ ،‬ئەو فەرمانبەرانەی پێشتر لەو‬ ‫كارگانەدا بوونو مووچەیان لە حكومەت وەردەگرت‬ ‫بەپێی گرێبەستەكان ئەو كۆمپانیایانە كارگەكانیان‬ ‫پێدراوە مووچەی كارمەندەكان دابیندەكەن”‪.‬‬

‫بابان بریزی‬

‫چۆن دەبینە‬

‫كارگە لەكاركەوتووەكانی حكومەت ژمارەیان ‪ 32‬كارگەیە‬ ‫“لە هەوڵی ئەوەداین لەگەڵ وەزارەتی دارایی‬ ‫پرۆژەی قەرزی بچووك بە گەنجان كارابكەینەوە‪،‬‬ ‫كە لە رابردوودا سودی زۆری بە گەنجانو‬ ‫بوژانەوەی بەرهەمی ناوخۆ گەیاند‪ ،‬جگەلەوەش لە‬ ‫كارنامەی چوارساڵی وەزارەتی بازرگانیدا پرۆژەی‬ ‫دروستكردنی چوار شاری پیشەسازیمان ناردووە‬ ‫بۆ ئەنجومەنی وەزیران لە ناوچەكانی هەولێرو‬ ‫سلێمانیو گەرمیانو دهۆك‪ ،‬حكومەت ژێرخانی‬ ‫ئابوریو خزمەتگوزارییەكانی بۆ دابیندەكات‪ ،‬دواتر‬ ‫كۆمپانیاكان پرۆژەی خۆیانی تێدا دروست دەكەن”‬ ‫فەتحی محەمەد وای وت‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان دەوڵەمەندە بە ‪ 13‬جۆر‬ ‫سامانی سروشتیو كانزایی‪ ،‬خاوەنی پێنج هەزارو‬ ‫‪ 300‬كارگەی كەرتی تایبەتەو لەماوەی رابردوودا‬ ‫بەهۆی قەیرانی داراییەوە زیاتر لە دوو هەزار‬ ‫كارگەیان لەكاركەوتن‪.‬‬ ‫بودجەی تەرخانكراو لە سااڵنی رابردوودا‬ ‫بۆ كەرتی كشتوكاڵیو بازرگانی لە هەرێمی‬

‫كوردستاندا نەگەیشتوەتە ‪ ،%2‬ئەمەش هەرێمی‬ ‫كردۆتەوە هەرێمێكی بەركاربەر بۆ ساغكردنەوەی‬ ‫كااڵو شمەكو خۆراكی واڵتانی دەوروبەر‪.‬‬ ‫شێركۆ جەودەت‪ ،‬ئەندامی لیژنەی پیشەسازیو‬ ‫بازرگانی لە پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ئاگاداری پێدانی كارگەكان نین بە كەرتی‬ ‫تایبەت‪ ،‬بەاڵم گرنگ ئەوەیە بەرهەمی ئەو‬ ‫بەگەڕخستنەوەیە بۆ سودی ئابووری هەرێم بێت‬ ‫نەك بۆ كەسێك بێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬پێویستە كەرتی پیشەسازی‬ ‫ببوژێتەوە‪ ،‬ئەو داڕمانەی رووی تێكردووە‬ ‫چارەسەر بكرێتو لەرێگەی كاراكردنی كارگەكانو‬ ‫بەهێزكردنی بەڕێوەبردنیان‪ ،‬پێدانی ئەو كارگانە‬ ‫بە كەرتی تایبەت لە چوارچێوەیەكی یاساییدا‬ ‫دەتوانێت خزمەت بە گەشەسەندنی ئابووری‬ ‫بكات‪ ،‬لە هەموو دنیاشدا ئیدارەی كەرتی تایبەت‬ ‫بەهێزترە لە كەرتی حكومی بۆ چاوەڕێی بەرهەمی‬ ‫زیاتریان لێدەكەین”‪.‬‬

‫لە هەوڵی ئەوەداین‬ ‫لەگەڵ وەزارەتی‬ ‫دارایی پرۆژەی قەرزی‬ ‫بچووك بە گەنجان‬ ‫كارا بكەینەوە‬

‫گەندەڵی چۆن عێراقی گەیاند بەم رۆژە؟‬

‫پێنجەمین واڵتە لە یەدەگی نەوتدا‪ ،‬لە ‪%31‬ی بێكارو لە ‪%35‬شیان لەژێر هێڵی هەژاریدان‬

‫ئەنوەر كەریم‬ ‫بەپێی داتاكانی بلومبێرگ‪ ،‬عێراق پێنجەمین‬ ‫واڵتە لە یەدەگی نەوتدا لەجیهاندا‪ ،‬جەبار لوبێعی‪،‬‬ ‫وەزیری پێشووی نەوتی عێراق لە ساڵی ‪2017‬دا‬ ‫وتی‪“ :‬نەوتی سەلمێنراوی عێراق ‪ 153‬ملیار‬ ‫بەرمیلە”‪ ،‬هەرچەندە هەندێ سەرچاوە دەڵێت‬ ‫نەوتی نەسەلمێنراو‪ ،‬عێراق دەكاتە یەكەم واڵتی‬ ‫جیهان‪ ،‬تەنانەت پێشی ڤەنزوێال دەداتەوە كە‬ ‫خاوەنی ‪ 300‬ملیار یەدەگی نەوتی سەلمێنراو دوای‬ ‫ئەویش سعودیە‪ ،‬كە خاوەنی ‪ 260‬ملیار بەرمیل‬ ‫نەوتە”‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەم هەموو نەوتە خاوەنی غازێكی‬ ‫زۆری سروشتیشەو چەندین كانزای تری تێدایە‬ ‫وەك مسو كبریتو فۆسفاتو سەرەڕای ئەم‬ ‫سەرچاوە سروشتیە بەنرخانە خاوەنی دوو ڕووباری‬ ‫گەورەیە‪ ،‬كە لە باكورەوە دەڕوات هەتا باشور‪،‬‬ ‫ئەمەش یارمەتیەكی زۆری كەرتی كشتوكاڵ دەدات‬ ‫دەتوانرێت ژمارەیەكی زۆری هەلی كار لە كەرتی‬ ‫كشتوكاڵدا بڕەخسێنرێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەم فاكتەرە سەرەكیانە یارمەتیدەری‬ ‫سەرەكی گەشەی ئابوری واڵت دەدەن‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەدا عێراق لە ‪ %31‬خەڵكەكەی بێكارە كە پشكی‬ ‫شێر بەر شارەكانی دیالەو ئەنبارو نەینەواو بابل‬ ‫دەكەوێتو لە ‪ %35‬ژمارەی دانیشتوانەكەی لەژێر‬ ‫هێڵی هەژاریدا دەژی ڕۆژانە كەمتر لە پێنج دۆالریان‬ ‫كەمتر دەستدەكەوێت‪.‬‬

‫بۆچی عێراق گەشە ناكات؟‬

‫لەدوای ڕوخانی ڕژێمی پێشووی عێراقەوە‬ ‫كۆمەڵێ واڵتی ئیقلیمی دەستیان خستۆتە ناو‬ ‫عێراقەوە‪ ،‬بەتایبەتی ئێران هەر زوو یارمەتی‬ ‫هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆیدا لەنێوان شیعەو‬ ‫سوننەدا ئەمەش بووە هۆی وێرانكردنی‬ ‫سەرچاوەكانی عێراقو هەروەها پشتیوانیكردنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دژی هێزەكانی هاوپەیمانانو ئەمریكا‪،‬‬ ‫ئەمەش سەرچاوەیەكی گەورەی مادییو مرۆیی‬ ‫عێراقی لەدەستدا تا گەیشتە ئەو رادەیەی شەڕی‬ ‫داعشی بەسەردا هاتو سێ یەكی خاكی عێراق‬ ‫لەالیەن رێكخراوەكەوە داگیركرا ئەمەش بووە‬ ‫هۆی وێرانكردنی چەندین شاری سوننەنشینو‬ ‫ئاوارەبوونی چەندین كەس لەناوخۆی عێراقدا‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ یەك ملیۆنو ‪ 600‬هەزار كەس ئاوارەن‪ ،‬یەك‬ ‫ملیۆنو ‪ 700‬هەزار كەس لە كەمپەكاندا دەژین‪ ،‬هەر‬ ‫لە دەرهێنانی نەوت لە ناوچەكانی سەر سنوری‬ ‫ناوەڕاستی عێراقو فرۆشتنی گاز بە عێراق بە گرانی‬ ‫بۆ دروستكردنی كارەباو هەروەها ڕاكێشانی پارەی‬ ‫عێراقی بەناوی وەبەرهێنان لەناو بانكەكانی ئێرانداو‬ ‫بەناو ڕێژەی سوودی بەرز دوای دەستبەسەراگرتنی‬ ‫سەرمایەكی زۆری عێراقی لەناو ئەو بانكانەدا كە بە‬ ‫تمەن پارەكەیان بدەنەوە‪.‬‬ ‫راكێشانی دۆالر لەناو بازاڕەكانی عێراقدا‬ ‫لەبەرئەوەی سزاكان بەردەوام لەسەر ئێران بووە‪،‬‬ ‫هەروەها باڵوكردنەوەی مادە هۆشبەرەكان لەناو‬ ‫عێراقداو پشتیوانكردنی بەرپرسە گەندەڵەكانی‬

‫شیعە كە سەر بە ئێراننو خاوەن میلیشیاكان‪،‬‬ ‫هەروەها دەستخستنە ناو هەڵبژاردنەكانی ناو‬ ‫عێراقەوە بەقازانجی هێزە نانیشتمانیەكانی‬ ‫سەر بە خۆیان لە عێراقو كوردستاندا‪ ،‬ئەمانە‬ ‫بۆتە قوڵكردنەوەی كێشەكانی ناو عێراقو بۆتە‬ ‫هۆی نانەوەی پشێویو نارەزاییو خەڵك داوای‬ ‫خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان دەكات وەك ئاوی‬ ‫خواردنەوەو كارەباو هەلی كار‪.‬‬ ‫بەوتەی بەرپرسە گەورەكانی عێراق‪ ،‬زیاتر‬ ‫لە یەك ملیۆنو ‪ 250‬هەزار خێزانی عێراقی هیچ‬ ‫داهاتێكیان نیەو بڕیار دراوە موچەیان بۆ ببڕدرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش سیستمی ئابووری موڵكانەی عێراق تووشی‬ ‫كێشەی تر دەكات لەكاتی دابەزینی نرخی نەوتدا‬ ‫قەیرانەكان قووڵتر دەبێتەوە‪.‬‬

‫پێویستە عێراق چی بكات؟‬

‫*شەفافكردنی داهاتی نەوتو دەرهێنانی‬ ‫لەدەست بەرپرسە سیاسیەكان كە سەرچاوەی‬ ‫داهاتی سەرەكی خەڵكی عێراقە كە بە ‪ %88‬بودجە‬ ‫پێكدەهێنێت‪.‬‬ ‫*بەهۆی توندوتیژییەكانی عێراق لەدوای‬ ‫ڕووخانی ڕژێمی عێراق‪ ،‬واڵت بووە بەواڵتی پرسە‬ ‫ژمارەی شەهیدانو زیندانە سیاسیەكانو سیاسەتی‬ ‫كۆچكردنی عەرەبەكان لە ناوچەكانی خۆیانو‬ ‫دەركردنی شیعەكان لە عێراق ئەمە ژمارەیەكی زۆر‬ ‫زۆری دروستكردووە‪.‬‬ ‫حكومەتی عێراق پڕۆگرامێكی هەیە كە بە دەیانو‬ ‫بە سەدان ملیۆن دینار دەڕوات بۆ هەر تاكێك بۆ‬

‫خێزانی شەهیدو زیندانیانی سیاسیو دەركراوەكانو‬ ‫ئەوانەی كە ڕایانكردووە لە ترسی ڕژێمی پێشووی‬ ‫عێراق‪ ،‬ئەمەش زیاتر بەسەر شیعەكاندا روویداوە‪،‬‬ ‫ئەمە بەشێك لە داهاتی عێراق دەبات‪.‬‬ ‫*موچەی پلە بااڵكانو پەرلەمانتارانی عێراق‬ ‫پێویستە چاكسازی تێدا بكرێت كە بەپێی ڕۆژنامەی‬ ‫گاردیانی بەریتانی‪ ،‬پەرلەمانی عێراق گەندەڵترین‬ ‫پەرلەمانە لە مێژووی مڕۆڤایەتیدا‪.‬‬ ‫*بڕینی موچەی بندیوارەكانو چەندین كەس‬ ‫هەن زیاد لە مووچەیەك وەردەگرن‪ ،‬ئەم كارانە‬ ‫بەزووترین كات دەبێت جێبەجێبكرێت ‪.‬‬ ‫*نەهێشتنی گەندەڵی لە دەزگاكانی حكومەتدا‬ ‫بووە بە دیاردەیەكی ڕۆژانە لە هەموو فەرمانگەیەكدا‬ ‫دەكرێت ئەم گەندەڵییە گەورەترین كارەساتە لەناو‬ ‫كۆمەڵگەدا‪.‬‬ ‫*كەمكردنەوەی خەرجیەكانی حكومەت بۆ ناو‬ ‫وەزارەتەكانو خەرجییە سیادییەكانو فەرمانگەكانی‬ ‫حكومەت كە دەبێتە هۆی بەهەدەردانی سامانی‬ ‫واڵت‪.‬‬ ‫*كۆكردنەوەی داهاتە گومرگییەكان لەالیەن‬ ‫دەوڵەتەوە ئێستا لە نیوەڕۆ بەدواوە لەالیەن میلیشیا‬ ‫چەكدارەكانەوە داهاتی گومرگەكان كۆدەكرێتەوە‪.‬‬ ‫*دەستبەردانی بەرپرسە سیاسیەكان لە‬ ‫كەرتی ئابووری كە قۆرخیان كردووەو هەر لە‬ ‫خزمەتگوزارییو تەندەرەكان‪ ،‬بەمەش ركابەری‬ ‫دروستدەبێت بۆ كەرتی تایبەت پارەیەكی زۆر‬ ‫وەزارەتی دارایی لەڕێگای‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫كۆكردنەوەی باجەوە‪.‬‬

‫هەرێمێكی‬ ‫بەرهەمهێن؟‬ ‫هەرێمی باشوری كوردستان سااڵنێكە بەهۆی‬ ‫جەنگە یەك لەدوا یەكەكانو ئابڵوقەی ئابووریو‬ ‫هەڵەی ڕامیارییە ئابوورییە بەركارەكانەوە “لە‬ ‫هەرێمێكی بەرهەمهێنو خۆبژێوەوە گۆڕدراوە بۆ‬ ‫هەرێمێكی هاوردەكەری بەرخۆر”‪ ،‬شوێنەواری‬ ‫ئەم گۆڕدرانە نەرێنییەش بەسەر سەراپای‬ ‫كایەكانی ژیانەوە دیارەو ئابووری كوردستانو‬ ‫تەندروستی هاواڵتیانیش بەهۆیەوە كەوتوەتە‬ ‫بەردەم مەترسییەكی ترسناك‪.‬‬ ‫بێگومان دەرهێنانی كوردستان لەم تەنگاوییە‬ ‫كارێكی نەكردە نییە‪ ،‬بەڵكو ئەگەر ویستو‬ ‫دڵسۆزییو لێگەڕین هەبن‪ ،‬گەشتن بە ئابوورییەكی‬ ‫بەرهەمهێنو خۆبژێوو هەناردەكەریش ئاستەم‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم ئەمە ویستو ئیرادەیەكی بەهێزی‬ ‫دەوێ‪ ،‬كە ئامانجی بێ لەڕیشەوە ئەم بارە‬ ‫ناهەموارو نالەبارە ئاوەژوو بكاتەوە‪ ،‬هەنگاوی‬ ‫یەكەمی ئەو هەوڵەش دەبێت لە ڕامیاری‬ ‫بازرگانییەوە دەستپێبكرێت‪ ،‬ئینجا ڕامیاری نرخو‬ ‫بەرهەمهێنانو كشتوكاڵ‪ ،‬بەشێوەیەكی بەرەودوا‪.‬‬ ‫چونكە هەتا ڕامیارییەكی بازرگانی بەهێزو‬ ‫گونجاوو سەردەمیو پراگماتیكی بوونی نەبێت‪،‬‬ ‫ناتوانرێت ڕامیارییەكانی نرخو بەرهەمهێنان‬ ‫یان پیشەسازیو كشتوكاڵی ببرێتە بواری‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی زۆر بە وردییو زانستییانەو‬ ‫بەشێوازێكی زۆر سەردەمییانەش داڕێژرابێتن‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت لە كابینەی نۆیەمدا‪ ،‬كە كابینەیەكی‬ ‫كوالیشنی سێ هێزە سەرەكییەكەی هەرێمە‬ ‫بە پلەی یەكەمو كابینەی دوای شكستو‬ ‫ملمالنێیەكی سەختو قوڵی هەرێمیو عێراقیو‬ ‫ناوخۆییشە‪ ،‬هەروەها بەوپێیەی الیەنی‬ ‫پێكهێنەری سەرەكی كابینەكەش دروشمی‬ ‫سەروەختی هەڵبژاردنو پێكهێنانی حكومەتو‬ ‫ئێستاشی “كوردستانێكی بەهێزە” دەبێت‬ ‫بزانێت كە كوردستانێكی بەهێز چۆن چۆنی‬ ‫دروست دەكرێتو میكانیزمەكانی گەیشتن بە‬ ‫كوردستانێكی بەهێز چین‪ ،‬كە دەوترێت بەهێز‬ ‫لێرەدا مەبەست بەهێزییە لە ڕووی ئابوورییەوە‪،‬‬ ‫بەواتایەكی تر پشت بەخۆ بەستنە‪ ،‬بۆ ئەمەش‬ ‫دیسان دەستپێكی كاركردن هەر دەبێت ڕامیاری‬ ‫بازرگانی بێتو لە ناو وەزارەتی بازرگانییەوە‬ ‫هەنگاوی یەكەمی كاروانێكی دورودرێژو سەخت‬ ‫هەڵبگیرێت‪ ،‬بۆ ئەمەش هاوئاهەنگیو پێكەوە‬ ‫كاركردنی وەزارەتەكانی بازرگانیو پالندانانو‬ ‫كشتوكاڵ مەرجی سەركەوتنی ئەو هەواڵنە دەبن‬ ‫كە دەدرێن بۆ لە ڕیشەوە گۆڕینی ستراكچەری‬ ‫ئابووری كوردستان‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە سەرەتا ئامرازەكانی ڕامیاری‬ ‫بازرگانی دەرەكی هەموار بكرێنەوە یان ڕۆتیناتو‬ ‫بیرۆكراسی ماندوكەریان تێدا نەهێڵرێنو بەوردی‬ ‫بەهاوئاهەنگی لەگەڵ ڕامیارییەكانی وەزارەتی‬ ‫كشتوكاڵو وەزارەتی داراییو پالنداناندا ئاراستە‬ ‫بكرێن‪ ،‬هەتا بتوانرێ لە قۆناغی یەكەمدا‬ ‫زەمینەیەكی ئابووری ئەوتۆ بێتە ئارا كە‬ ‫پیشەكاران و بەرهەمهێنەرانی ناوخۆیی بتوانن‬ ‫ڕكابەرایەتی بەرهەمگەلێكی بێگانان بكەن كە‬ ‫سااڵنێكە بڕستی لە ئابوری كوردستان بڕیوەو‬ ‫ناهێڵێ هیچ بەرهەمهێنێكی كوردستان لە هیچكام‬ ‫لە سێكتەرەكانی بەرهەمهێناندا سەركەوتوو بن‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت بۆ ئاڵنگاری ئەم كۆسپە‬ ‫سەرەكییو بنچینەییە‪ ،‬بۆ وەسەرپێكەوتنی‬ ‫ئابووری كوردستان‪ ،‬لەم كابینەیەدا هاوئاهەنگی‬ ‫تەواو و ژووری هابەشی كاركردن لەنێوان‬ ‫وەزارەتەكانی بازرگانیو داراییو كشتوكاڵو‬ ‫پالنداناندا دروست بكرێت‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫ستار مەحمود‪ ،‬بەڕێوەبەری كشتوكاڵی هەڵەبجە‪:‬‬

‫نەبوونی بازاڕ بۆ ساغکردنەوەی بەرهەم‪ ،‬گەورەترین کێشەی جوتیارانە‬ ‫* ئێوە بەڕێوەبەری كشتوكاڵی‬ ‫ناوچەیەكن كە سنورێكی بەرفراوانی‬ ‫كشتوكاڵیو باخداری هەیە‪ ،‬ئێستا دۆخی‬ ‫كشتوكاڵو باخداری الی ئێوە چۆنە؟‬ ‫ دۆخی كشتوكاڵ لە پارێزگای‬‫هەڵەبجە هەمان دۆخە كە لە هەرێمی‬ ‫كوردستان دەگوزەرێت وەك بەڕێزتان‬ ‫ئاماژەتان پێدا ئەم ناوچەیەی ئێمە‬ ‫ناوچەیەكی كشتوكاڵی زۆر بەپیتە سااڵنە‬ ‫بەرهەمێكی زۆری كشتوكاڵی دەنێردرێنە‬ ‫عەلوەكانی كوردستان‪ ،‬بەاڵم كێشەی‬ ‫سەرەكی ساغنەبوونەوەیەتی بەنرخێكی‬ ‫گونجاو زۆر جار هەندێك بەرهەم نرخی‬ ‫تێچوونەكەشی ناكات‪.‬‬ ‫* دیارترین كێشەكانی ئێوە چین؟‬ ‫ دیارترین كێشەكانی جوتیاران‬‫نەبوونی بازاڕە بۆ بەرهەمەكانیان‪،‬‬ ‫هەروەها نەبوونی كارگەو كارخانەی‬ ‫كشتوكاڵییە كەوا لە جوتیاران بكات زیاتر‬ ‫ڕووبكەنە چاندنی ئەو بەرهەمانە كە ئەو‬ ‫كارگانە پێویستیانە‪ ،‬هەروەها نەچوونە‬ ‫دەرەوەی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان چ بۆ‬ ‫بازاڕەكانی عێراق یاخود واڵتانی تر‪.‬‬ ‫هەروەها چەندین كێشەی تر وەك‬ ‫نەبوونی پاڵپشتی پێویست لەالیەن‬ ‫حكومەتەوە بۆ جوتیاران‪ ،‬وەستانی‬ ‫بانكە كشتوكاڵییەكان لە پێدانی قەرز بە‬ ‫جوتیاران‪ ،‬دەست پێڕانەگەشتنی جوتیار‬ ‫بە تەكنەلۆژیای سەردەم‪.‬‬ ‫* بەرهەمی ئەمساڵی گەنمو جۆ‬ ‫بەراورد بە سااڵنی رابردوو چۆن بوو؟‬ ‫ بەشێوەیەكی گشتی بەرهەم خراپ‬‫نەبوو‪ ،‬بەاڵم بەراورد بە ساڵی پار بەرهەم‬ ‫كەمتر بوو‪.‬‬ ‫* ئەمساڵ بەرهەمی گوێزو هەنار‬ ‫چۆنە؟‬ ‫ بەرهەمی هەنار باشە لەگەڵ‬‫ئەوەی بەراورد بەساڵی پار كەمترە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی هاوینەكەی زۆر گەرم‬ ‫نەبووە گڕەی لەگەڵ نەبووە بەرهەمەكەی‬ ‫جوانترە‪ ،‬سەبارەت بەگوێز ئەمساڵ‬ ‫بەرهەم زۆرترە بەراورد بەسااڵنی پێشوو‪.‬‬ ‫* بۆچی تائێستا نەتوانراوە بازاڕێكی‬ ‫شایستە بۆ هەناری هەڵەبجە دابین‬ ‫بكرێت‪ ،‬لەمڕووەوە هیچتان كردووە؟‬ ‫‪ -‬ئەو هەنارەی لە هەڵەبجەو‬

‫هێشتا حكومەتی عێراق لە بواری‬ ‫كشتوكاڵدا وەك “قەزایەك” مامەڵە لەگەڵ‬ ‫هەڵەبجە دەكات‪ ،‬ئەوەش بەالی ستار‬ ‫مەحمود‪ ،‬بەڕێوەبەری كشتوكاڵی هەڵەبجەوە‬ ‫جێگەی نیگەرانیە چونكە پارێزگاكە یەكێكە لە‬ ‫ناوچە كشتوكاڵییەكانی هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫ستار مەحمود‪ ،‬لەم چاوپێكەوتنەی‬ ‫“زەمەن”دا ئاشكرایكرد ئەمساڵ بەرهەمی‬ ‫هەنارو گوێز “زۆر باشە”و مەزەندە دەكرێت‬ ‫‪2٥‬بۆ‪ 30‬هەزار تەن هەنار بەرهەم بێت‪.‬‬ ‫ستار مەحمود‪ ،‬تیشك دەخاتە سەر‬ ‫كێشە كشتوكاڵییەكانی هەڵەبجە‪ ،‬دەڵێت‬ ‫ساغنەبوونەوەی بەرهەمو نەبوونی ساردخانە‬ ‫كێشەی گەورەی دروستكردووە‪.‬‬

‫تا ئێستا چەند‬ ‫جارێك بەبڕی كەم‬ ‫هەناری هەڵەبجە‬ ‫هەناردەی دەرەوە‬ ‫كراوە‬

‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫ئەمساڵ بەرهەمی‬ ‫هەنارو گوێز‬ ‫زۆرترە بەراورد‬ ‫بە سااڵنی پێشوو‬

‫كوردستانیش بەرهەم دێت هەمووی لەیەك‬ ‫كاتی دیاریكراو پێدەگات لەبەرئەوەی‬ ‫ساردخانەی پێویست نییە ڕاستەوخۆ‬

‫بەشی هەرەزۆری دەچێتە بازاڕەوە ئەو‬ ‫بڕە هەنارەی ڕۆژانە دەچێتە بازاڕ زۆر‬ ‫زیاترە لە خواستی بازاڕ لەبەرئەوە‬ ‫بەنرخێكی زۆر كەم ساغ دەبێتەوە‪،‬‬ ‫هاتنی بەرهەمی واڵتانیش لەگەڵ ئەوەی‬ ‫وەزارەتی كشتوكاڵ قەدەغەی دەكات‬ ‫لەكاتی پێگەیشتنی بەرهەمی ناوخۆ‪،‬‬ ‫بەاڵم بەقاچاخ بڕێكی لێ داغڵ دەبێت‪.‬‬ ‫* جگە لە هەنار هیچ بەرهەمێكی تر‬ ‫رەوانەی دەرەوە دەكرێت؟‬ ‫ ئێمە بەردەوام هەوڵمانداوە مانگێك‬‫پێش پێگەشتنی هەنار‪ ،‬هەناری هاوردە‬ ‫قەدەغە بكرێت‪ ،‬هەروەها لەگەڵ برا‬ ‫بازرگانەكان گفتوگۆمان كردووە‪ ،‬كە‬ ‫هەناری هەڵەبجە هەناردەی بازاڕەكانی‬ ‫دەرەوە بكەن‪ ،‬هەروەها هەوڵمانداوە‬ ‫ساردخانەی پێویست دروست بكرێت بۆ‬ ‫ئەوەی بەپێی پێویستی بازاڕ هەنار بچێتە‬ ‫بازاڕ‪ ،‬سەبارەت بە چوونە دەرەوەی هەنار‬ ‫تائێستا چەند جارێك بەبڕی كەم هەنار‬ ‫چووەتە دەرەوە كاریگەری نەبووە لەسەر‬ ‫نرخی هەنار‪.‬‬

‫‪ 37‬هۆڵی پەلەوەر‬ ‫هەیە كە بە تێکڕا‬ ‫مانگانە ‪ 250‬تەن‬ ‫گۆشت بەرهەم‬ ‫دەهێنن‬

‫* ئایا وەكو پارێزگایەكی سەربەخۆ‬ ‫مامەڵە لەگەڵ هەڵەبجە دەكرێت‪ ،‬لە‬ ‫كەرتی كشتوكاڵدا؟‬

‫ لە زۆربەی ئەو ئیشانەی پەیوەندی‬‫بە حكومەتی هەرێمەوە هەیە بەڵێ وەك‬ ‫پارێزگایەك مامەڵەمان لەگەڵ دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو ئیشانەی پەیوەندی بە حكومەتی‬ ‫فیدراڵییەوە هەیە بەداخەوە تائێستا وەك‬ ‫قەزا مامەڵە دەكرێت‪.‬‬ ‫* كۆی داهاتی كشتوكاڵو باخداری لە‬ ‫هەڵەبجە بە چەند دەخەمڵێنرێت؟‬ ‫ ناتوانین بەشێوەیەكی ورد داهاتی‬‫بەرهەمە كشتوكاڵییەكان دیاری بكەین‬ ‫چونكە شێوازی ساغبوونەوەی بەرهەمەكان‬ ‫جیاوازە بەشێك لە بەروبووم نایەتە‬ ‫عەلوەكان وەك گوێز‪ ،‬بەاڵم دەتوانین نزیكەی‬ ‫داهاتی هەنارو گەنمو پەلەوەر دیاری بكەین‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی داتای پێویستمان لەبەردەستایە‬ ‫هەروەها بەپێی توانای هۆڵەكانی پەلەوەر‬ ‫كە المانە‪ ،‬بەم شێوەیە لە سنوری پارێزگای‬ ‫هەڵەبجە ‪ 9‬هەزار دۆنم باخی هەنار هەیە كە‬ ‫بەرهەمەكەی ‪ 25‬بۆ ‪ 30‬هەزار تەن دەبێت‪،‬‬ ‫‪70‬هەزار دۆنم بە گەنم دەچێنرێت‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫سااڵنە ‪ 35‬بۆ ‪ 40‬هەزار تەن دەبێت‪37 ،‬‬ ‫هۆڵی پەلەوەر هەیە كە بە تێکڕا مانگانە‬

‫‪ 250‬تەن گۆشت بەرهەم دەهێنن‪ ،‬كە سااڵنە‬ ‫دەكاتە ‪ 3‬هەزار تەن‪.‬‬ ‫* یەك كارگەی رۆنی زەیتون هەیە‪،‬‬ ‫هیچ پالنێك هەیە بۆ دانانی كارگەی تر؟‬ ‫ كارگەیەكی دۆشاوی تەماتەش هەیە‬‫بەردەوام هانی وەبەرهێنەرانیش دەدەین كە‬ ‫وەبەرهێنان لەم كەرتە گرنگەدا بكەن‪.‬‬ ‫* ئەوەندەی ئاگاداربیت وەزارەتی‬ ‫كشتوكاڵ هیچ پالنێكی تایبەتی هەیە بۆ‬ ‫كشتوكاڵی هەڵەبجە؟‬ ‫ ئەوەی ئێستا حكومەت كاری لەسەر‬‫دەكات پالنێكی چوار ساڵییەو هەموو‬ ‫هەرێمی كوردستان هیچ ئیستسنایەكی تێدا‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫* جوتیارانی هەڵەبجە چەندە پارەی‬ ‫گەنمیان الی حكومەتی عێراقیە؟‬ ‫ سەبارەت بەو پارەیەی جوتیارانی‬‫سنوری پارێزگای هەڵەبجە كە الی وەزارەتی‬ ‫بازرگانی عێراق ماویانە دوو بەشە‪ ،‬بەشێكیان‬ ‫هی سااڵنی ‪2014‬و ‪2015‬و ‪2016‬یە نزیكەی‬ ‫‪22‬ملیار دینارە‪ ،‬بەشەكەی تری دوو ملیارو‬ ‫دووسەدو پەنجا ملیۆنە‪ ،‬كە هی ئەمساڵە‪.‬‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بەشی زەوی و زار‪ /‬هۆبەی یاسا‬ ‫ئاگاداری‬ ‫بۆ وەزارەتی دارایی و ئابوری و هەر کەس و الیەنێکی تر کە خۆی بە خاوەن ماف دەزانێت لەناو سنوری‬ ‫گوندی سیتەکی کۆن و ئەو فراوانکردنەی کە لەساڵی ‪ 2011‬لەالیەن قائمقامیەتی قەزای شارباژێڕ بۆ گوندەکە‬ ‫ئەنجام دراوە لە کەرتی ‪ /٥6‬سیتەک وە ئەو نەخشە بنەڕەتیەی کە لەالیەن سەرۆکایەتی شارەوانی سیتەک‬ ‫ئەنجام دراوەو سنوری گوندە کۆنەکەو فراوانکردنەکەو زیاتر لەخۆ دەگرێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو کەشفەی کە لیژنەکەمان لیژنەی دەستبەسەراگرتن لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫ڕۆژی ‪ 2019/4/1٥‬ئەنجامی دا لە کەرتی ‪ /٥6‬سیتەک لەسەر داوای شارەوانی سیتەک بۆمان دەرکەوت کە‬ ‫لەالیەن سەرۆکایەتی شارەوانی ناوبراوەوە نەخشەیەکی بنەڕەتی ئەنجام دراوەو پەسەندکراوە دوای دابەزاندنی‬ ‫لە موقع بەپێی نەخشەی کادسترۆی کەرتەکە بۆمان دەرکەوت کە ئەو نەخشە بنەڕەتیە سنوری گوندە کۆنەکە‬ ‫لەگەڵ ئەو فراوانکردنەی کە لەالیەن قائیمقامیەتی قەزای شارباژێڕ لەساڵی ‪ 2011‬ئەنجام دراوە لەگەڵ ڕوبەرێکی‬ ‫تر کە هاوسنورە لەگەڵ ئەو دوو ڕوبەرانە لەخۆدەگرێت کە ئەو ڕوبەرە بریتی یە لە ڕوبەری (‪ )1٧٥.00‬سەدو‬ ‫حەفتاو پێنج دۆنم و تائێستا تەسویە یاخود بڕیاری جێگیرکردنی بۆ نەدراوە لەبەرئەوە پاڵپشت بە بڕیاری ‪٧02‬‬ ‫ساڵی ‪ 19٧3‬و مادەی یەکەم لە یاسای ‪ 32‬ساڵی ‪ 200٧‬یاسای هەموارکردنی یەکەم بۆ جێبەجێکردنی یاسای‬ ‫ڕێکخستنی خاوەندارێتی موڵکایەتی زەوی کشتوکاڵی لە هەرێمی کوردستان لەالیەن لیژنەکەمانەوە پێشنیار‬ ‫کرا بە دیاری کردن و جێگیرکردنی ئەو سنورەو پێدانی ژمارە ‪ 1‬کەرتی ‪ /٥6‬سیتەک پێی کە تەواوی ڕوبەرەکە‬ ‫کەڵکی کشتوکاڵی تێدا نەماوەو بووە بە گوندو لەناو نەخشەی بنەڕەتی شارەوانی سیتەکدایە وە بەپێی ئەو‬ ‫نەخشەیەی کە بۆ ئەو ڕوبەرە کێشراوە لەالیەن پێوەری لیژنەکەمانەوە پێشنیاری کرد بە تۆمارکردنی زەوی‬ ‫ژمارە (‪ 1‬لە کەرتی ‪ /٥6‬سیتەک) بەناوی وەزارەتی دارایی و ئابوری حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫جا هەر کەس و الیەنێک ڕەخنەی هەیە لەسەر پێشنیاری لیژنەکەمان پاڵپشت بە ڕێنمایی ژمارە ‪ 3‬ساڵی‬ ‫‪ 19٧0‬با لەماوەی ‪ 1٥‬ڕۆژدا لەدوای باڵوبوونەوەی ئەم ئاگاداریە لەم ڕۆژنامەیەدا ڕەخنەکانیان پێشکەش بە‬ ‫لیژنەکەمان بکات بەپێچەوانەوە دوای ئەو ماوەیە مافی ڕەخنەتان نامێنێت‪.‬‬ ‫فريا خرض صالح‬ ‫یاسایی‬ ‫سەرۆکی لیژنە‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫هۆبەی راگەیاندن‬ ‫بانگەواز‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی هەڵدەستێت بە بەکرێدانی (هۆڵی پەلەوەری هەرەوەزی کێلو) لە‬ ‫قەزای پێنجوێن بۆماوەی یەک ساڵ لە (‪)2019/11/٧‬وە بەشێوەی زیادکردنی ئاشکرا‪ ،‬هۆڵەکە لەسەر پارچە‬ ‫زەوی ژمارە ‪ 44‬لە کەرتی ‪1٧‬ی کێلو لەالیەن کۆمەڵەی هەرەوەزی یەوە بە رووبەری یەک دۆنم و ‪ 19‬ئۆلک‬ ‫دروست کراوە‪.‬‬ ‫هەرکەسێ خوازیاری بەشداریە پێویستە بارمتەی یاسایی بە بڕی (‪ )٧00.000‬حەوت سەد هەزار دینار لەگەڵ‬ ‫خۆی بهێنێت رۆژی دووشەممە بەرواری (‪ )2019/11/4‬کاتژمێر ‪11‬ی پێش نیوەڕۆ لە هۆڵی ناوبراو کە‬ ‫زیادکردنەکەی لێ دەکرێت‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬کرێی بانگەوازی رۆژنامەو تەلەفزیۆن لەسەر ئەوکەسەیە زیادکردنەکەی بۆ دەردەچێت‪.‬‬ ‫رزگار حمد خدر‬ ‫ج‪ .‬بەڕێوەبەری گشتی‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بەشی زەوی و زار‪ /‬هۆبەی یاسا‬ ‫ئاگاداری‬ ‫بۆ خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی ژمارە (‪ )46‬کەرتی ‪ /1٥‬کەندەکەوە‬ ‫لە ناوچەی سەرچنار هەریەک لە (محمد بک و لطفیە منااڵنی عبدالله بک الیاور‬ ‫حسین افندی) و (عاصمەخان و عارف حکمت منااڵنی حاجی حسن افندی‬ ‫محمد اغا) و (شیخ علی حسام الدین شیخ محمد بهاءالدین نقشبندی) وە بۆ‬ ‫هەرکەس و الیەنێکی تر کە پەیوەندیدارە بە پارچە زەوی سەرەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی هەریەک لە ناوبراوانی سەرەوە وەرەسەو خاوەن مافی بەکارهێنانی‬ ‫پارچە زەوی سەرەوە‪ ،‬ملکەچی یاسای چاکسازی کشتوکاڵی ژمارە (‪ 90‬ساڵی‬ ‫‪ )19٧٥‬بوون و لەبەر ڕۆشنایی یاساکەدا‪ ،‬بڕیارێکی دەست بەسەراگرتنیان بۆ‬ ‫دەرچووە‪ ،‬بەپێی ناوەڕۆکی بڕیارو یاساکە ئاستی بەرزی یاساییان بۆ دیاری‬ ‫کراوە بەاڵم لە بڕیاری دەستبەسەراگرتنەکەدا ئاماژە بە پارچە زەوی سەرەوە‬ ‫نەکراوە‪ ،‬لەبەرئەوە لیژنەکەمان لیژنەی دەست بەسەراگرتن لە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتی کشتوکاڵی سلێمانی ڕۆژی ‪ 2019/11/4‬هەڵدەستێت بە تێڕوانین لە پارچە‬ ‫زەویەکە بە مەبەستی دەرکردنی پاشکۆیەکی بڕیار بۆ بڕیاری دەست بەسەراگرتنی‬ ‫ئاماژەپێکراو‪ .‬تکایە خۆتان وە یان نوێنەری یاسایی خۆتان لە رۆژی دیاریکراودا‬ ‫ئامادەبێت بەپێچەوانەوە لیژنەکەمان بەکاری یاسایی خۆی هەڵدەستێت‪.‬‬ ‫فريا خرض صالح‬ ‫یاسایی‬ ‫سەرۆکی لیژنە‬ ‫فەرمانگەی دادنووسی سلێمانی‪1 /‬‬ ‫ئاگاداری‬ ‫بەپێی ئەو داوایەی کە لەالیەن (مسعود عزیز محمد) پێشکەش بە فەرمانگەکەمان‬ ‫کراوە خاوەنی کارگەی (شوێنکاری قولەبەرز بۆ دروستکردنی کولێرەو‬ ‫کولێرەبەقیمەو نان) لە بەرواری ( ‪ )2019/ /‬داوای تۆمارکردنی ئەو ئامێرانەی‬ ‫کردووە کە لە (سلێمانی‪ /‬سێتوان) دانراون کە ئامێرەکانیان لە خوارەوە‬ ‫دیاریکراوە بەپێی پەیڕەوی یاسای دادنووسانی ژمارە (‪)33‬ی ساڵی (‪)199٨‬ی‬ ‫بەرکار لە هەرێمی کوردستان باڵودەکەینەوە‪.‬‬ ‫جا هەرکەسێ خۆی بە پەیوەندیدار یان خاوەنی هەریەک لەو ئامێرانە دادەنێ‬ ‫لەماوەی (‪ )1٥‬پانزە ڕۆژدا سەردانی ئەم فەرمانگەیە بکات‪ ،‬بە پێچەوانەوە‬ ‫بەناوی داواکارەوە تۆماری دەکەین و بڕوانامەی تۆماری ئامێرەکانی پێ دەدرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‪...‬‬ ‫دادنوس‬ ‫فاروق کالن شریف‬ ‫‪2019/10/٧‬‬

‫ئامێرەکان‪:‬‬ ‫‪ .1‬فڕنی برژاندنی کولێرە فڕنی دەوار‪ /‬بێ ژمارەیە‪ /‬ئێرانی‪ /‬کارەبایی‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئامێری عەجانەی شێالنی هەویر‪100 /‬کغم‪ /‬بێ ژمارەیە‪ /‬کارەبایی‪.‬‬

‫‪07701563047‬‬

‫كۆمپانیای بالڤ پەیک ئامادەیە‬ ‫ڕۆژنامەی زەمەن بگەیەنێتە‬ ‫ماڵ و فەرمانگەو شوێنە گشتیەکانتان‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫دەیەوێت بوێریی‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪9‬‬

‫ئافرەتی کورد پیشان بدات‬ ‫زەمەن‬ ‫کچێکی گەنج لە قۆناغی منداڵییەوە خولیای هونەری‬ ‫هەیە‪ ،‬سەرەتای دەرکەوتنی بەهرە هونەرییەکەی بە‬ ‫موزیک و گۆرانی دەست پێدەکات و لە چاالکییەکانی‬ ‫خوێندنگە و لە بۆنەکاندا بەشداری بەرچاوی دەبێت‬ ‫و ئاست و توانا هونەرییەکانی خۆی پیشانی هەموان‬ ‫دەدات‪ ،‬ئەم کچە ئێستا وەک شانۆکارێک دەناسرێتو‬ ‫دەڵێت دەمەوێت لە رێی شانۆوە بوێری ئافرەت پیشان‬ ‫بدەم‪.‬‬ ‫سونیا هیوا كریم‪ ،‬خوێندکاری قۆناغی پێنجی‬

‫پەیمانگای هونەرە جوانەکانی هەولێرە و بە وتەی‬ ‫خۆی کاتێک گوێی لە چاوپێکەوتنەکانی هەردوو‬ ‫خانمە هونەرمەند “بەدیعە دارتاش و تەالر هیرانی”‬ ‫بووە کە بوێرانە باسی شانۆیان کردووە‪ ،‬ئیدی‬ ‫عەشقی شانۆ کەوتوەتە دڵییەوە‪ ،‬لەو بوارەشدا لە‬ ‫چاالکی قوتابخانەکەیدا چەند رۆڵێک دەبینێت‪ ،‬لێرەوە‬ ‫هەست دەکات کە خۆی و شانۆ تەواو تێکەڵ بوون‬ ‫بە یەک‪ ،‬سۆنیا دەڵێت‪ :‬دوای ئەوە بە خۆشحاڵییەوە‬ ‫لە پەیمانگای هونەرە جوانەكان وەرگیرام و ئێستا‬ ‫قۆناغی پێنجم لە بەشی دەرهێنان‪.‬‬ ‫سەرەتای كاری شانۆیی‪ ،‬سۆنیا لەگەڵ‬ ‫مامۆستاكانی پەیمانگادا بوو و خۆی وتەنی هیچ‬ ‫رۆڵێکی ئەوتۆی نەبینیوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ویستوویەتی زیاتر فێر ببێت و خۆی‬ ‫پەروەردە بکات‪ ،‬یەکەم کاری ئەم‬ ‫کچە گەنجە لەگەڵ قوتابییەکانی‬ ‫پۆلی پێنجدا رۆڵێکی الوەکی بووە‬ ‫لە شانۆگەری هاملێتدا و بە دوایدا‬ ‫چەند کارێکی دیکەی کردووە‪ ،‬سۆنیا‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬سوپاس بۆ‬ ‫مامۆستا هیوا سوعاد کە پێشنیاری‬ ‫بۆ کردم وەک ئەکتەر لە شانۆگەریی‬ ‫“ئافرەت لە دۆزەخدا” بەشدار بم کە‬ ‫لەو نمایشەدا رۆڵی سۆزانم بینی و‬ ‫دەنگدانەوەیەکی باشی هەبوو”‪.‬‬ ‫سۆنیا ستایشی خێزانەکەی دەکات‬ ‫کە پشتگیری دەکەن لە هونەردا‬ ‫بەردەوام بێت‪ ،‬بەتایبەت باوکی کە‬ ‫هەمیشە هانی دەدات کاری تازەی‬

‫هەبێت‪ ،‬سۆنیا دەڵێت‪ :‬من‬ ‫دەمەوێت لە رێگەی شانۆوە بوێری‬ ‫ئافرەتی کورد پیشان بدەم‪ ،‬چونکە‬ ‫ئافرەت دەتوانێت هەموو کارێک بکات‪،‬‬ ‫کاتێکیش لەسەر تەختەی سانۆ رۆڵ‬ ‫دەبینێت ئەوە دەگەیەنێت کە ئافرەت‬ ‫تواناییەکی زۆری جەستەیی هەیە و‬ ‫بوێرانە بەرامبەر هەزاران کەس بڵێت‬ ‫من هەم و توانام هەیە‪.‬‬ ‫سۆنیا دەیەوێت ببێتە هۆکارێک‬ ‫بۆ ئەو کچانەی حەز بە شانۆ دەکەن‬ ‫بەاڵم لە ترسی خێزانەکانیان ناوێرن‪،‬‬ ‫ئەوەش ناشارێتەوە کە زۆر جار پێی‬ ‫وتراوە لە دراماکاندا بەشداری بکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا نەیتوانیوە و هیوادارە لە داهاتوودا‬ ‫لەو بوارەشدا توانای خۆی نیشان بداتو‬ ‫وتیشی‪“ :‬هۆکاری نەتوانینەکەشم‬ ‫ئەوەیە کە جگە لەوەی خوێندارم ئیشی‬ ‫دووەمیش دەکەم‪ ،‬بەاڵم وەک سینەما لە‬ ‫چەند کورتەفیلمێکدا بەشداری کردووە کە‬ ‫هێشتا نمایش نەکراون”‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو کچانەی کە دوای پەیمانگا‬ ‫لە هونەر دووردەکەونەوە‪ ،‬سۆنیا وای بۆ‬ ‫دەچێت کە هۆکاری سەرەکی خێزانەکانیان‬ ‫یاخود زەواج دەکەن و وتیشی‪“ :‬ئیتر لەبەر‬ ‫خەڵک پێیان عەیبە بڵێن هونەرمەندین‪ ،‬لە‬ ‫کۆتاییدا دەڵێم عەشقی من بۆ شانۆ زۆر‬ ‫لەو عەشقە گەورەترە کە منداڵێک هەیەتی‬ ‫بۆ دایکی”‪.‬‬

‫لە رێگەی سكێچ و رەنگەوە جوانییەكی تر دەدات بە مرۆڤ‬ ‫‪ 10‬خاڵی ئەتەکێت کە هەرگیز‬ ‫نابێت لەیاد بکرێت‬ ‫چەند ئەتەکێتێک هەیە کە هەرگیز لە ژیانماندا بیری لێ‬ ‫ناکەینەوە و بەردەوام لە مامەڵەکردنیدا هەڵە دەکەین‪ ،‬ئەم ‪1٠‬‬ ‫ئەتەکێتە بەرامبەر کەسانی بەرامبەرمان گرنگە‪.‬‬ ‫‪ .1‬پیاوان دەبێت هەمیشە لە الی چەپی ژنانەوە بڕۆن‪،‬‬ ‫تەنها سەربازەکان نەبێت کە دەبێت الی راستەوە بڕۆن و ئامادە‬ ‫بن بۆ ساڵو‪.‬‬ ‫‪ .٢‬نابێت پرسیار لە کەسی بەرامبەر بکرێت و دەبێت ئەم‬ ‫شتانە بە نهێنی بمێننەوە‪ ،‬تەمەن‪ ،‬سامان‪ ،‬بنەچەی خێزانی‪،‬‬ ‫ئایین‪ ،‬سامان‪ ،‬پەیوەندی خۆشەویستی و دیاری‪.‬‬ ‫‪ .3‬لە سینەما یاخود هۆڵی شانۆگەری و کۆنسێرت‪ ،‬کاتێک‬ ‫بە بەردەمی ئەو کەسانەدا دەڕۆیت کە دانیشتوون دەبێت رووت‬ ‫لێیان بێت‪ ،‬پیاوانیش دەبێت پێش ژنان بڕۆن‪.‬‬ ‫‪ .٤‬ئەگەر کەسێک زۆر بە ناشرینی قسەی کرد‪ ،‬تۆش وەک‬ ‫ئەو وەاڵم مەدەرەوە و رێز دەرببڕە و دامەبەزە بۆ ئاستی ئەو‪.‬‬ ‫‪ .٥‬یاسای ئاڵتونی بۆ بەکارهێنانی بۆن ئەوەیە کە بە‬ ‫شێوەیەکی هاوسەنگ بۆنەکە بەکاربهێنیت‪ ،‬واتا هەرگیز بۆنی‬ ‫تیژ یاخود بۆنی کەم بەکار مەهێنە و پێش ئەوەی کەس بۆنت‬ ‫بکات خۆت بۆنی خۆت بکە‪.‬‬ ‫‪ .6‬پیاوی بە ئاکار ئەو پیاوەیە کە هەمیشە بەرامبەر ژنان‬ ‫رێز دەرببڕێت و هەرگیز بە خراپ باسیان ناکات‪.‬‬ ‫‪ .7‬لە هەر پلەیەکدایت یان هەر تەمەنێک‪ ،‬کاتێک دەچیتە‬ ‫ژورێکەوە دەبێت تۆ یەکەم کەس بیت کە ساڵو لە هەموو‬ ‫کەسێکی ناو ژورەکە بکەیت‪.‬‬ ‫‪ .8‬لە ئامادەبوونی ژناندا‪ ،‬پیاوان تەنها ئەو کاتە دەتوانن‬ ‫جگەرە بکێشن کە ئیزنیان لە ژنەکان وەرگرتبێت‪.‬‬ ‫‪ .9‬هەرگیز دوای مۆدێل مەکەوە‪ ،‬تەنها هەوڵبدە شیکپۆش‬ ‫بە و ئەو پۆشاکانەی لەبەریان دەکەیت با پاک و رێکوپێک‬ ‫بن‪ ،‬چونکە مەرج نییە ئەوەی مۆدێلی بێت گونجاو بێت بۆ ئەو‬ ‫شوێنەی تۆ دەچێت‪.‬‬ ‫‪ .1٠‬ئەگەر لە کەسێک خۆشبوویت پاش ئەوەی داوای‬ ‫لێبوردنی کرد‪ ،‬پێویست ناکات دووبارە باسی ئەو بابەتانە‬ ‫بکەیتەوە کە هۆکاری تێکچوونی نێوانتان بووە‪.‬‬

‫درێژترین شیشی چنین‬ ‫ئەلیزابێس بۆندی بەریتانی درێژترین شیشی‬ ‫چنینی دروست کرد و بەوەش ناوی چووە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪.‬‬ ‫ئەو کچە بەریتانییە ئەو کارەی وەک پڕۆژەیەکی هونەری‬ ‫بۆ زانکۆکەی دروست کرد و گەورەترین شیشی چنینی لە‬ ‫ناوچەی وێڵشێری بەریتانیا دروست کرد‪.‬‬ ‫درێژی هەریەکە لە شیشی چنینەکان دەگاتە ‪ ٤.٤٢‬مەتر‬ ‫و پانییەکەشی زیاترە لە نۆ سانتیمەتر‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫کچێکی بەهرەمەندی دانیشتووی هەولێر‪ ،‬بێ ئەوەی هیچ کۆلێژو‬ ‫پەیمانگایەکی هونەری خوێندبێت‪،‬لە بواری هونەری وێنەکێشاندا‬ ‫دەستڕەنگینە‪ ،‬ئەو لەم ساتەدا نایەوێت پەلە بکات لە کردنەوەی‬ ‫پێشانگا و وەک خۆیشی دەڵێت دەيەوێت زیاتر خۆى پەروەردە‬ ‫بکات و پەرە بە بەهرە و توانا هونەرییەکانى بدات‪.‬‬

‫کانی عارف سەلیم‪ ،‬بەشی ئابووری زانکۆی سەاڵحەدینی‬ ‫تەواوکردووە‪ ،‬هەر لە سەرەتای قۆناغی منداڵییەوە بەشێوی‬ ‫خۆڕسک بەهرەی هونەریی تێدا دروست بووە و وەک خولیایەک‬ ‫بێ ئەوەی هیچ خولێکی بینیبێت خۆی فێری وێنەکێشان کردووە‪.‬‬ ‫کانی بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬لە ماوەی ژیانی خوێندنی ناوەندیو‬ ‫ئامادەییمدا چوار جار بە چەند تابلۆیەك بەشداری چاالكیی‬ ‫قوتابخانەكانم كردووە‪ ،‬دوای تەواوكردنی كۆلێژیش بەشداری یەك‬ ‫دوو خولی هێڵكاری و ستیل الیفم كردووە بۆ گرینگیدانی زیاتر بە‬ ‫بەهرە و توانای شێوەكاریم‪ .‬سەرەڕای نەگونجان و نەبوونی دەرفەت‬ ‫تا بتوانم بە شێوەیەكی ئەكادیمی و لەسەر ئاستێكی فراوان كار لە‬ ‫هونەری شێوەكاری بكەم”‪.‬‬ ‫کانی بەهرەمەند‪ ،‬سەرەڕای دابڕانی بە هۆكاری خوێندن و‬ ‫تایبەت‪ ،‬هەمیشە هەوڵی داوە وێنەبكێشێت و بەردەوام بێت لە‬ ‫مەشق و راهێنان‪ ،‬سەبارەت بە كردنەوەی پێشانگا و نمایشکردنی‬ ‫تابلۆکانی دەڵێت‪ :‬ئێستا زیاتر حەز دەكەم بەپێی توانا گرنگی‬ ‫بە پێگەیاندنی بەهرەی هونەریی خۆم بدەم‪ ،‬سەرەڕای بوونی‬ ‫چاالكیی هونەری زۆر و كردنەوەی پێشانگا وەك ئامڕازێكی گرنگی‬ ‫پیشاندانی هونەر و تواناكان‪ ،‬لەپاڵ ئەوەدا دیاردەیەكی تر لەنێو‬ ‫هونەردا دەبینرێت كە ئەویش دیاردەی زەقكردنەوەی ناو و كاری‬ ‫هونەرییە‪ .‬کانى ئەوە بە كارێكی “نێگەتیڤ” دەزانێت بۆ سەر‬

‫‪ 500‬کیلۆگرامی بەرزکردەوە‬ ‫یدی هاڵی بەریتانی ریکۆردی هەڵگرتنی زۆرترین‬ ‫قوورسایی لە جیهاندا شکاند‪.‬‬ ‫ئەو پیاوە بەریتانییە توانی بۆ یەکەمجار لە مێژوودا ‪٥٠٠‬‬ ‫کیلۆگرام بەرز بکاتەوە و بەوەش ناوی چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫ئەو پیاوە ئەو ژمارەیەی لە پشبڕکێیەکدا لە ناوچەی لیدزی‬ ‫رۆژئاوای بەریتانیا شکاند و بەوەش وەک خاوەنی بەهێزترین‬ ‫ماسولکە دیاریی کرا‪.‬‬

‫كایەی شێوەكاری‪.‬‬ ‫“وەك خۆم هەمیشە حەز دەكەم دووربم لەم جۆرە زەقكردنەوەی‬ ‫كاری هونەرییە‪ .‬ناشتوانم بە خۆم بڵێم هونەرمەند‪ ،‬لە سۆنگەی‬ ‫بینینی هونەر وەك كایەیەكی گەورە و بەرپرسیارانە مومارەسەكردنی‬ ‫و دەركەوتن لە رێگەی كاری جوان و كاری باشەوە” کانى واى وت‪.‬‬ ‫بە بڕوای ئەم گەنجە بەهرەمەندە‪ ،‬هونەر وەك كایەیەكی‬ ‫سەرەكی و زیندووی ژیان و هۆكاری پێشكەوتنی هەر كولتوورو‬ ‫نەتەوەیەك‪ ،‬لە سۆنگەی ئامانجی هونەرییەوە دەكرێت هونەر ببێت‬ ‫بە ئامراز و داینەمۆیەك بۆ بیركردنەوە و یاخی بوون و دەستكاری‬ ‫كردنی دونیا و مرۆڤ‪ ،‬ببێت بە ئامانجێك لەپێناو بەرهەمهێنانی‬ ‫جوانی و هۆشیاری و وتیشی‪“ :‬گەر ئەركی هونەر بەرهەمهێنانی‬ ‫جوانی و هۆشیاری و بیركردنەوە بێت‪ ،‬دەشێت لەپاڵ هەر بوونێكی‬ ‫تر و هەر توخمێكی تری نێو سروشت و ئەم جیهانە‪ ،‬مرۆڤ بەشێكی‬ ‫سەرەكیی جوانی نێو ئەم سروشتە پێكبهێنێت و بە دیدگایەكی‬ ‫جوان و مرۆڤدۆستانە لە مرۆڤ بڕوانین‪ .‬ئەو كەسایەتیانەی لە‬ ‫پۆترێتەكانیشمدا بەرجەستەم كردوون‪ ،‬بە هۆكاری دەرككردن و‬ ‫هەستكردنم بە جوانی و گرنگی ئەم جۆرە كەسایەتیانە لەنێو‬ ‫كۆمەڵگا و كایەی هونەر و ئەدەبدا وێنەكانم هەڵبژاردوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەوڵم داوە لە رێگەی سكێچ و رەنگ و هێڵەوە‪ ،‬جوانییەكی تر‬ ‫بدەم بە مرۆڤ”‪.‬‬

‫بە یاری تۆپی پێوە بیابانێکی بڕی‬ ‫جۆن فارنۆرس توانی بە یاری تۆپی پێ ژمارەی‬ ‫پێوانەیی بشکێنێت و بچێتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫لە کەشێکی گەرماو قوورسدا کە رەشەبایەکی خۆاڵوی لەگەڵدا‬ ‫بووەو لە زەوییەکی لماویدا‪ ،‬جۆن فارنۆرس بە رووبەری ‪ ٢٥٠٠‬میل‪،‬‬ ‫توانی بیابانی گەورە لە مەغریب ببڕێت‪.‬‬ ‫لێرەدا بۆ ئەوەی ژمارەی پێوانەیی بشکێنرێت دەبێت‪ ٥.٥٥‬کیلۆمەتر‬ ‫ببڕێت‪ ،‬بەاڵم جۆن توانی ‪ ٥.8٢‬کیلۆمەتر کە دەگاتە ‪ 3.61‬میل‪ ،‬ببڕێت‬ ‫و بچێتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪8‬‬ ‫دکتۆر فایەق گوڵپی‪:‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫لەگەڵ هاوسەرەکەمدا زۆر کەم باسی سیاسەت دەکەین‬ ‫*ژیانی منداڵیت چۆن بوو‪ ،‬بەتایبەت لەو سەردەمەی‬ ‫ئێوەدا و لە شوێنێکی دڵگیری وەک هەورامان؟‬ ‫کە چاوم بە ژیان هەڵهێنا‪ ،‬هێندەی پێنەچوو لە‬ ‫‪ ١٩٦٣-٨-١٢‬باوکم شەهید بوو‪ ،‬زەحمەتییەکانی ژیانی‬ ‫کەسێکی بی باوکی کۆمەڵگا و خێزانی ئەو سەردەمەم‬ ‫چێشت‪ ،‬ئەو زەحمەتیانە رێگربوون تا چێژ لە دڵگیری‬ ‫ناوچەی هەورامان وەربگرم‪.‬‬ ‫*بەگشتی ژینگە و سروشتی هەورامان چ‬ ‫کاریگەرییەکی لەسەر هزر و ئەندێشەت هەبوو؟‬ ‫هەورامان خاوەنی کۆمەڵێک دابونەریتی کۆمەاڵیەتیی‬ ‫شارستانییە‪ ،‬ئاغاو دەرەبەگ‪ ،‬ژنبەژن و دوو ژنە‪،‬‬ ‫دوژمنایەتی خێڵەکی لە ناوچەی هەوراماندا نەبوون‪،‬‬ ‫ئەو کولتوورە کاریگەری لەسەر شێوازی بیرکردنەوەی‬ ‫من کرد‪ ،‬وای لێکردم ئینتمای ئینسانی و نەتەوەییم‬ ‫لە سەروی ئینتما ناوچەیی و خێڵەکییەوە بێت و دژی‬ ‫ماف و ئازادی ژن نەوەستمەوە و بڕاوم بە چارەسەری‬ ‫خێڵەکیانەی کێشەکان نەبێت‪.‬‬ ‫لە شۆرشی ئەیلولدا ناوچەی هەورامان یەکێک‬ ‫لە ناوچە گرنگەکانی بەرخودانی گەلی کورد بوو‪،‬‬ ‫ئەو ژینگەیە وای لێکردم مەیلم بەالی کوردایەتی و‬ ‫سیاسەتدا وەرگەڕێت‪ ،‬هەر لە منداڵیەوە کوردایەتی‬ ‫هزری داگیرکردم‪.‬‬ ‫* کەی هەستت کرد عاشقیت‪ ،‬تکایە چیرۆکی‬ ‫یەکەمین ئەوینت باس بکە؟‬ ‫لە پۆلی دووەمی ناوەندیدا کاتێک لە هەڵەبجە‬ ‫دەمخوێند‪ ،‬هەستی خۆشەویستی سەرەتاییم لە ال‬ ‫دروستبوو‪ .‬ئەو کاتە گەنجەکان دوای نیوەڕوان بەسەر‬ ‫شەقامە گشتییەکان و هەندێک کۆاڵندا‪ ،‬دەستە دەستە‬ ‫پیاسەیان دەکرد و باسی دڵدارییان بۆ یەکتری دەکرد‪ .‬لە‬ ‫پیاسەیەکدا چاوم بە کچێک کەوت بەالمەوە جوان بوو‪،‬‬ ‫بە برادەرەکانی خۆمم وت من ئەو کچەم خۆشدەوێت‪،‬‬ ‫بە کوڕێکی درواسێ ماڵی کچەکەم وت نامەیەک بۆ ئەو‬ ‫کچە دەنووسم بیدەرە دەستی‪،‬کوڕە درواسێ بە داواکەم‬ ‫رازی نەبوو‪ ،‬بۆیە خۆم نامەکەم فرێدایە حەوشەی ماڵی‬ ‫کچەکە‪ ،‬نامەکەم شیعرێک بوو بە بااڵی کچەکەدا هەڵم‬ ‫دابوو لە کاتێکدا کە مانگا دەدۆشێت‪.‬‬ ‫الی هاوپۆلێکی خۆم سیمای خۆشەویستەکەمم بە‬ ‫تابلۆکەی مۆنالیزاو چواندبوو‪ ،‬رۆژێکیان لە تاقیکردنەوەی‬ ‫مێژوودا لەسەر لیۆناردۆ داڤنشی نیگارکێش پرسیارمان‬ ‫بۆ هاتەوە‪ ،‬هاوپۆلەکەم نەیدەزانی لیۆناردۆ داڤنشی‬ ‫کێیە‪،‬کە مامۆستای چاودێر پشتی تێکردین پرسیاری‬ ‫لێکردم‪ ،‬وتی لیۆناردۆ داڤنشی کێیە؟چییە؟ منیش‬ ‫وتم ئەوەیە کە وێنەکەی رووناکی دروستکردووە‪.‬‬ ‫هاوپۆلەکەم بیری چووبوویەوە مەبەستم لە رووناک‬ ‫مۆنالیزایە‪ ،‬نووسیبوی لیۆناردۆ داڤنشی ئەوەیە کە‬ ‫وێنەی رووناکی دروستکردووە‪.‬‬ ‫*کوڕی پیاوێکی تێکۆشەر و ئازا بوویت‪ ،‬چ‬ ‫سیفەتێکی ئەو باوکەت لە خۆتدا هەڵگرتووە؟‬ ‫تێکۆشانی سیاسی و خەباتی پێشمەرگایەتیم لە‬ ‫باوکمەوە بۆ بەجێما‪ ،‬باوکم لە سەرەتای شۆرشی‬ ‫ئەیلولەوە چەکی پێشمەرگایەتی هەڵگرت‪ ،‬پاش ماوەیەک‬ ‫لە شەڕی پردی زەڵمدا شەهیدبوو‪ ،‬شەهیدبوونی باوکم‬ ‫زۆر کاریگەری تێکردم‪ ،‬وای لێکردم کە ئازایەتی و‬ ‫کۆڵنەدان لە خەباتی سیاسی و پێشمەرگایەتیدا بە‬ ‫بنەما بگرم‪ .‬سااڵنی ‪١٩٨٢-١٩٧٦‬کاتێک لە رێکخستنە‬ ‫نهێنیەکانی “ینک” دا کارم دەکرد‪ ،‬لەوە نەدەترسام لە‬ ‫الی هێزە ئەمنییەکانی رژێم ئاشکرا ببم و دەستگیر‬ ‫بکرێم‪ .‬سااڵنی ‪١٩٩١-١٩٨٢‬کە خەباتی پێسمەرگایەتیم‬

‫دکتۆر فای‬ ‫ەق گوڵپی‪ ،‬هەم کەسای‬ ‫ەتی‬ ‫یە‬ ‫کی‬ ‫سیا‬ ‫سی‬ ‫یە‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫بە ئەزموون‪،‬‬ ‫ەم پزیشکێکی‬ ‫الیەکی دی ئەو لە الیەکەوە بە پی‬ ‫اوێ‬ ‫کی‬ ‫یا‬ ‫خی‬ ‫نا‬ ‫وز‬ ‫ەد‬ ‫کەوە لەگەڵ‬ ‫دەکرێت و لە‬ ‫کاری سیاسی و خانمی هاوسەریدا ناکۆکی‬ ‫سیاسیی قووڵیان هەیە‪.‬‬ ‫پز‬ ‫یش‬ ‫کی و نووسین و خ‬ ‫یاریی تۆپی پێ‪ ،‬بەشێکن لە ژیانە جەنجاڵ و وێندنەوە و تەماشاکردنی‬ ‫قە‬ ‫گوڵپى‪ ،‬بەاڵم لەم دیدارەدا وەاڵمی گشت ئ رەباڵغەکەی دکتۆر فایەق‬ ‫ەو‬ ‫پ‬ ‫رس‬ ‫انە‬ ‫د‬ ‫ەدا‬ ‫تەوە کە زۆر‬ ‫تایبەتن بە ژیانی خۆی‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫هەڵبژارد‪ ،‬بێجگە لە ئەرکە پزیشکییەکانم‪ ،‬لە چەندین‬ ‫شەڕدا هاوکاری هێزی پێشمەرگەم کردووە‪ .‬لە دوای‬ ‫راپەرینەوە تا ئەمرۆ لە سەر خەباتی مەدەنی و‬ ‫دیموکراتی لە الیەن دەسەاڵتدارانی هەرێمەوە چەندین‬ ‫سکااڵم لەسەر تومار کراوە و لێکۆڵینەوەم لەگەڵدا‬ ‫کراوە‪ ،‬چەندین جار زیندانی کراوم‪ ،‬بەاڵم خۆم نەداوە‬ ‫بە دەستەوە‪ ،‬دەتوانم بڵێم هەندێک لە سیفاتە باشەکانی‬ ‫باوکم لە خۆمدا دەبینمەوە‪.‬‬ ‫*بەگشتی هەورامییەکان دەنگیان خۆشە‪ ،‬ئەی تۆ‬ ‫بەهرەیەکی لەو شێوەت تێدایە؟‬ ‫من وا دەزانم هەورامییەکان وەک خەڵکی هەر‬ ‫ناوچەیەکی تری کوردستان دەنگیان خۆشە‪ ،‬ئەوە‬ ‫گورانی و هەڵپەرکێ و کولتووری دەوڵەمەندی هەورامانە‬ ‫کە ناوی گورانیی هەورامی گەورە کردووە و دەنگی‬ ‫خەڵکی هەورامانی خۆش کردووە‪ .‬گورانی هەورامی‬ ‫ئاواز و دەنگ و فۆنەتیکی تایبەتی گەلی کوردە‪ ،‬هیج‬ ‫نەتەوەیەک ناتوانێت بڵێت ئەو ئاوازانە هی ئێمەن‪ ،‬وەک‬ ‫بۆ ئاوازی گورانییەکانی تر دەیڵێن‪ ،‬زۆر جار ئازەری و‬ ‫تورکی و یۆنانییەکان دەڵێن ئەو ئاوازانەی کە بە گورانی‬ ‫کوردی ناسراون ئاوازی ئێمەن‪ ،‬بەاڵم کەس ناتوانێت‬ ‫بڵێت گورانی هەورامی ئاوازی هیچ کام لە گەالنی تری‬ ‫ناوچەکەیە‪ ،‬بێجگە لە کورد‪.‬‬ ‫خاڵێکی تری گرنگی گۆرانی هەورامی‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫سیاوچەمانە ئەوەیەکە بە قوڕگ دەوترێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوە واتای ئەوەیە کە ئەو گورانیانە گورانی‬ ‫سەردەمی کۆنن‪ ،‬گۆرانی سەردەمی کۆمەڵگای‬

‫سروشتین‪،‬گورانی سەردەمێکن کە دەنگ‬ ‫لە ناو قوڕگدا دروستکراوە‪ ،‬واتای ئەوەیە کە گەلی کورد‬ ‫دەمێکە لەم سەرزەمینەدا دەژی و داهێنان دەکات‪.‬‬ ‫لە هەندێک بۆنەدا گورانیم وتووە‪ ،‬بەاڵم دەنگم‬ ‫خۆش نییە‪ ،‬بۆ شیعر خوێندنەوە دەنگم خراپ نییە‪،‬‬ ‫کاتی خۆی السایی شوکرواڵی بابانم دەکردەوە‪.‬‬ ‫*لەنێوان ژیانی پزیشکی و سیاسەتدا‪ ،‬کامیان‬ ‫دکتۆر فایەقی حەقیقییە و چۆن توانیوتە بەسەر ئەم‬ ‫دوو دنیایەدا دابەش ببیت؟‬ ‫ئەگەر سەیری کتێبی یادەوەرییەکانم بکەیت دەبینی‬ ‫کە من پێش ئەوەی بچمە کۆلێژی پزیشکی‪ ،‬بیرم لەوە‬ ‫کردۆتەوە بچمە کۆلێژی یاسا و رامیاری‪ ،‬یان کۆلێژی‬ ‫سەربازی یان پزیشکی‪ ،‬بەاڵم لە بۆنەیەکدا ساڵی‬ ‫‪١٩٧٥‬یەکێک لە مامۆستاکانم پێم دەڵێت بخوێنە و‬ ‫ببە بە جیڤارا‪ .‬لە سیاسەتدا دوو بەرەی ناکۆک هەیە‪،‬‬ ‫بەرەی دەسەاڵتدار و بەرەی گەل‪ ،‬من لە سیاسەتدا‬ ‫بەردەوام لە بەرەی گەلدا بووم‪ ،‬هەوڵیشم داوە لە‬ ‫رێگەی خزمەتگوزارییە پزیشکییەکانمەوە بە کردەوە‬ ‫ئەو هەڵوێستە سیاسییە تایبەتەی خۆم بسەلمێنم‪.‬‬ ‫ئەگەر سەیری مێژووی تێکۆشانی سیاسی من بکەیت‪،‬‬ ‫بەرچاوت دەکەوێت کە چەندینجار پۆستی سیاسی و‬ ‫ئیداری و پەرلەمانیم هەبووە‪ ،‬بەاڵم کاتێک دیومە لە‬ ‫رێگەی ئەو پۆستانەوە ناتوانم خزمەتی خەڵک بکەم‪،‬‬ ‫لەناو ریزەکانی دەسەاڵتدا پاشەکشەم کردووە‪ ،‬دیارە‬ ‫پیشە پزیشکییەکەم یەکێک لەو هۆکارانە بووە کە‬ ‫پشتگیری کردووم بۆ ئەوەی ببمە کەسێکی سیاسیی‬

‫ناو بەرەی گەل‪.‬‬ ‫*خۆت و هاوسەرەکەت سیاسین و تا ئەندازەیەکیش‬ ‫تێڕوانینی سیاسیتان بۆ شتەکان جیاوازە‪ ،‬ئەمە‬ ‫نەبووەتە هۆی ناکۆکیی خێزانیتان؟‬ ‫هاوسەرەکەم سەر بە رێبازی حزبێکی سیاسییە کە‬ ‫من دەمێکە ئەو رێبازەم بەجێهێشتووە‪ ،‬بەاڵم بەراستی‬ ‫باوەڕم بە ئازادیی سیاسی و خێزانی دیموکرات و ماف و‬ ‫ئازادیی ژن هەیە‪ ،‬بۆیە بەالمەوە ئاساییە کە خێزانەکەم‬ ‫هەڵگری باوەڕێکی سیاسی بێت کە باوەڕی سیاسی‬ ‫من نەبێت‪ ،‬من و هاوسەرەکەم لە ماڵەوە زۆر کەم‬ ‫باسی سیاسەت دەکەین‪ ،‬بۆیە ساردی و ناکۆکییەکانمان‬ ‫هێندە نییە بەشی ناکۆکی خێزانی بکات‪ .‬هەندێک‬ ‫تایبەتمەندی جیاوازی تریشمان هەیە هاوکاری کردووین‬ ‫کە ناکۆکی خێزانیمان هێندە نەبێت‪ ،‬من بەیانیان زوو‬ ‫لە ماڵەوە دەردەچم و ئێواران زوو دەگەڕێمەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫بەیانیان درەنگ لە ماڵەوە دەردەچێت و ئێواران درەنگ‬ ‫دەگەرێتەوە‪ ،‬بەو هۆیەوە کەم یەکتری دەبینین‪ ،‬دوای‬ ‫تەواو بوونی کارەکانم‪ ،‬دەگەڕێمەوە ماڵەوە‪ ،‬پشوو‬ ‫دەدەم‪ ،‬دەخوێنمەوە یان دەنووسم‪ ،‬ئەو زۆربەی کاتی‬ ‫خۆی بە سەردانی هاوڕێکانی و بارەگاکانی حزبەکەیەوە‬ ‫بەسەر دەبات‪ ،‬بەو شێوەیە لە یەکتری دوور دەکەوینەوە‬ ‫و ناکۆکی سیاسیمان کەم دەبێتەوە‪.‬‬ ‫* لە ژیانی پزیشکیتدا چ شتێکت لە یادە کە زۆر‬ ‫ئازاری دابیت؟‬ ‫ناخۆشترین کات بۆ پزیشک ئەو کاتەیە کە‬ ‫نەخۆشەکەی چاک نەبێتەوە یان گیانی لە دەست‬ ‫بدات‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٨٦‬لە شەڕی ئازادکردنی سەنگاودا‬ ‫دوو پێشمەرگەی تیپی ‪٥٥‬ی قەرەداخ بریندار بوون‪.‬‬ ‫یەکێکیان دوای سێ رۆژ شەهید بوو‪ ،‬ئەویتریان‬ ‫دوای مانگێک شەهید بوو‪ ،‬شەهیدبوونی ئەو‬ ‫پێشمەرگە بریندارانە زۆر ئازاری دام‪ .‬لە ئەنفالی‬ ‫سێدا نەمانتوانی هەموو بریندارەکان لەگەڵ خۆمان‬ ‫دەربکەین‪ ،‬بریندارێکمان بەجێهێشت تا ئەمڕۆش‬ ‫ئازاری بەجێهێشتنی ئەو بریندارەم لەبیر نەچۆتەوە‪.‬‬ ‫لە دوای راپەرینەوە لە نەخۆشخانەکانی شاری‬ ‫سلێمانی کار دەکەم‪ ،‬دوو نەخۆشی گەنجم دوای‬ ‫نەشتەرگەری و بەخەبەرهاتنەوە لە بەنج گیانیان لە‬ ‫دەستدا‪ ،‬لێکۆڵینەوە لەسەر هۆکاری مردنیان کرا‪،‬‬ ‫بەاڵم هۆکارەکەیان نەزانرا‪ ،‬ئەو دوو مردنەش زۆر‬ ‫ئازاریان دام‪.‬‬ ‫* لە یادەوەرییەکانتدا زۆر شتت وتووە‪ ،‬ئایا شتێک‬ ‫یان نهێنییەک ماوە لەوێ نەتدرکاندبێت و بتەوێت لە (‬ ‫زەمەن) باسی بکەیت؟‬ ‫لە یادەوریدا ناکرێت مرۆڤ هەموو شتێک‬ ‫بنووسێتەوە‪ ،‬هەوڵدەدات رووداوە گرنگەکان تۆمار‬ ‫بکات‪ ،‬بەاڵم هەندێک جار مرۆڤ رووداوی گرنگیشی‬ ‫لەبیر دەچێت‪ ،‬منیش لە چاپی یەکەمی یادەوەرییەکانمدا‬ ‫هەندێک یادەوەریی گرنگم بیرچووبوو بیاننووسمەوە‪،‬‬ ‫هەوڵمداوە لە چاپی دووەمدا بیاننوسمەوە‪.‬‬ ‫* بۆ مەرگی کێ زۆر بە کوڵ گریاویت؟‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٦٣‬کە باوکم شەهید بوو هێندە منداڵ‬ ‫بووم بۆی نەدەگریام‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٨١‬کە نامقی برام لە‬ ‫شەڕی ناوخۆدا شەهید بوو زۆر بۆی گریام‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ ١٩٨٨‬کە دایکم و تارقی برام و خێزانەکەی لە‬ ‫کیمیابارانی هەڵەبجەدا شەهید بوون‪ ،‬زۆر بۆیان گریام‪.‬‬ ‫لە سەردەمی خەباتی شاخدا کە پێشمەرگەیەکی‬ ‫هاورێم شەهید دەبوو بۆی دەگریام‪ ،‬بۆ مەرگی هەردوو‬ ‫سەرکردەی رەحمەتی (نەوشیروان مستەفا و مام‬

‫جەالل) گریام‪ ،‬بۆ مەرگی سەرکردەکانی شۆرشی پ ک‬ ‫ک رۆستەم جودی و دیار غەریب و سەرحەد ڤارتۆ و‬ ‫سنان سوور زۆر گریاوم ‪.‬‬ ‫* ئەگەر تەمەن بگەڕێتەوە بۆ گەنجێتی یەکەم‬ ‫شت چی دەکەیت کە پێشتر نەتکردووە؟‬ ‫یەکەم شت کە دەیکەم پەیوەندی بە هێزەکانی‬ ‫گەریالوە دەکەم‪ ،‬خولی پەروەردەی سیاسی و‬ ‫سەربازی دەبینم و لە پێناو ئازادی و دیموکراتی و‬ ‫مافەکانی گەلی کورد و پێکهاتە چەساوەکاندا دەست‬ ‫بە تیکۆشان دەکەمەوە‪.‬‬ ‫*بە پیاوێکی یاخی ناوزەد کراویت‪ ،‬لە چی و لە‬ ‫کێ یاخیت؟‬ ‫لە سەردەمی ژیانی گونددا‪ ،‬لە زۆربەی کار‬ ‫و کولتووری باوی گوند یاخی بوبوم‪ ،‬لە کاری‬ ‫بەرهەمهێنانی توتندا گومانم هەبوو کە جوتیار قازانج‬ ‫بکات‪ ،‬دەمگوت ئەگەر جوتیاری کورد وزەی خۆی‬ ‫بۆ بوارێکی تری بەرهەمهێنان بخاتەکار قازانجی زیاتر‬ ‫دەکات‪ ،‬خۆزگەم دەخواست جوتیاری کورد واز لە‬ ‫چاندنی توتن بینێت‪ .‬جارێکیان مامێکم بانگی کردم‬ ‫وتی وەرە لەسەر فاڵن ماڵ راپۆرتێکم بۆ بنووسە کە‬ ‫خەڵکی خراپن‪ ،‬با حکومەت سزایان بدات‪ ،‬بە گوێی‬ ‫مامم نەکرد و راپۆرتەکەم بۆ نەنووسی‪.‬‬ ‫لە منداڵیمەوە لە سیاسەتی (پدک) و سەرکردایەتیی‬ ‫شۆرشی ئەیلول یاخی بووم‪ ،‬لە گەنجیمدا لە سیاسەتی‬ ‫(ینک) و سەرکردایەتیی شۆرشی نوێ یاخی بووم‪،‬‬ ‫لە دوای راپەڕینشەوە نەمتوانی لەگەڵ سیاسەتەکانی‬ ‫دەسەاڵتدارانی هەرێم هەڵبکەم‪ ،‬دەستم بە یاخیبوون‬ ‫کرد و تا ئێستاش لەو یاخیبوونە بەدەوامم‪ .‬من لە‬ ‫کەسێکی تایبەت یاخی نیم‪ ،‬لەو هزرە سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتییە یاخیم کە رێز لە مرۆڤ ناگرێت‪.‬‬ ‫* بە چ نووسەرێک یان ئەدیبێکی کورد‬ ‫سەرسامیت؟‬ ‫بە عەبدوڵاڵ ئوج ئاالن و عەبدوڵاڵ پەشێو و لەتیف‬ ‫هەڵمەت و بەختیار عەلی سەرسامم ‪.‬‬ ‫*لەگەڵ وەرزش نێوانت چۆنە و هاندەری کام‬ ‫هەڵبژاردەیت؟‬ ‫زۆر حەزم لە وەرزشە بەتایبەت یاری تۆپی پێ‪،‬‬ ‫سەیری کێبرکێی یانە پاڵەوانەکانی ئەوروپا و خولی‬ ‫واڵتانی ئەوروپا و یاری جامی ئەوروپا و جامی جیهانی‬ ‫دەکەم‪ .‬ناوی زۆرینەی یاریزانە بەناوبانگەکانی جیهان‬ ‫دەزانم‪ ،‬زۆرجار پێش ئەوەی گۆڵ بکرێت دەڵێم ئەم‬ ‫هێرشە گۆلە و پێشبینیەکەم راست دەردەچێت‪،‬‬ ‫لەم شەوانەی پێشوودا لە یاریەکەی نێوان بەرشەو‬ ‫ئینتەرمیالندا کە تۆپەکە گەیشتە پێی میسی‪ ،‬بە‬ ‫شرامی کوڕم وت ئەم هێرشە گوڵە‪ ،‬واش دەرچوو‪،‬‬ ‫من هاندەری هەڵبژاردەی هۆڵەندا و یانەی چێڵسی‬ ‫لەندەنیم‪ ،‬زۆر حەزم بە یاری ئیدین هازاردی‬ ‫بەلجیکییە‪.‬‬ ‫*دوا پرسیار‪ ...‬پێمان بڵێ لە سیاسەتدا چ‬ ‫خەونێکت نەهاتووەتە دی‪ ،‬یان بە نیازیت بێتە دی؟‬ ‫جیلی ئێمە لە راپەڕینی ‪١٩٩١‬دا هەندێک لە‬ ‫خەونەکانی هاتەدی‪ ،‬بەاڵم پاش ماوەیەک بەهۆی شەڕی‬ ‫ناوخۆ و سیاسەتی حزبایەتی و ناداپەروەرییەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫خەونەمان لێ تێکچوو‪ ،‬خەونی گەورەم ئەوەیە گەلی‬ ‫کورد لە هەموو پارچەکانی کوردستاندا بە ماف و‬ ‫ئازادی خۆی بگات‪ ،‬یەکێتیەکی نەتەوەیی و ئاشتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی لەنێوان هێزە سیاسییەکان و کۆمەڵگای‬ ‫کوردستاندا دروست ببێت‪.‬‬

‫خامناىن رانیە تواناکانیان دەردەخەن‬ ‫زەمەن‬ ‫بە مەبەستى دەرخستنى تواناى‬ ‫گەنجان و گەشەپێدانى تواناکانیان‪،‬‬ ‫سەنتەرى چاالکى گەنجانى رانیەى سەر‬ ‫بە بەرنامەى گەشەپێدانى تواناى گەنجان‬ ‫لە منداڵپارێزى کوردستان‪ ،‬گروپی گیتاری‬ ‫سەنتەری چاالکی گەنجانی‪ ،‬لە ناو بازاری‬ ‫رانیە‪ ،‬چاالکییەکی هونەری سەرشەقامیان‬ ‫ئەنجامدا‪.‬‬ ‫خالید قادر‪ ،‬بەرپرسی سەنتەری‬ ‫چاالکی گەنجانی رانیە تایبەت بۆ “زەمەن”‬

‫وتی‪“ :‬لەم چاالکییەدا ژمارەیەکى زۆر‬ ‫لە خەڵک ئامادەبوون کە ‪ ٥‬گەنجی‬ ‫بەهرەمەندی گروپەکە‪ ،‬چەند بەرهەمێکی‬ ‫گۆرانی و موزیکیان پێشکەش کرد”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئامانجی ئەم چاالکییە‪،‬‬ ‫خالید روونیکردەوە ئامانجیان نیشاندانى‬ ‫تواناو بەهرەى گەنجان و گەشەپێدان‬ ‫و دەرخستنى توانایانە‪ ،‬لە رێگاى‬ ‫گواستنەوەى چاالکییەکان بۆ شوێنە‬ ‫گشتییەکان و وتیشی‪“ :‬دەمانەوێت‬ ‫چاالکییەکانیان بە شێوە سروشتیەکەى‬ ‫خۆیان‪ ،‬راستەخۆ لەگەڵ خەڵک و‬ ‫سەرشەقامدا تێکەڵ بن‪ ،‬ئەمەش‬

‫بۆ رەخساندنى کەشێکى هونەرى و‬ ‫بینەر بوونى ئەو کەسانەى لە بازاڕو‬ ‫شەقامەکاندان و ناتوانن بەشدارى‬ ‫چاالکییەکان بکەن‪ ،‬لە الیەکى تریشەوە‬ ‫بۆ زیاتر هاندانى گەنجانە تا بەشدارى‬ ‫زیاتر لە خول و کۆرسە هونەرییەکان‬ ‫بکەن‪ ،‬کە بە شێوەیەکى بەردەوام لە‬ ‫سەنتەر دەکرێنەوە”‪.‬‬ ‫بەرپرسی سەنتەری چاالکی گەنجانی‬ ‫رانیە باس لەوە دەکات کە خەڵک بەشێوە‬ ‫گشتییەکەى لە دوخێکى نا ئارامدا‬ ‫دەژیت‪ ،‬بۆیە دەیانەوێت لە رێگاى ئەم‬ ‫چاالکییە هونەرییانەوە کەشێکى هونەرى‬

‫و ئارام لە ناو بازاڕ و شوێنە گشتیەکان‬ ‫دروست بکەن تا ئاسودەیى بە دەروونى‬ ‫بینەرانى ببەخشێت‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی‪“ :‬خۆشبەختانە لەو‬ ‫چەند چاالکییەى لە ماوەى رابردوودا‬ ‫ئەنجاممان داوە ئاستى بەشدارى و‬ ‫ئامادەبوونى خەڵک لە ئاستێکى زۆر‬ ‫باشدا بووە‪ ،‬هەر ئەمەشە واى کردوە‬ ‫کە گەنجان ئارەزووى زیاتر بکەن کە لەو‬ ‫جۆرە چاالکیانەدا بەشدارى بکەن‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتیش بۆ خانمان کە بە شێوەیەکى‬ ‫دیار لە چاالکییەکان بەشدارى دەکەن و‬ ‫نمایشى بەهرەو تواناکانى خۆیان دەکەن”‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫گەورەترین کۆبوونەوەی وشتر‬ ‫واڵتی سعودیە توانی ناوی بچێتە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪ ،‬ئەویش بەهۆی کۆکردنەوەی زۆرترین‬ ‫وشترەوە لەو واڵتەدا‪.‬‬ ‫کێبڕکێی وشتریش له سعودیه له نێوان ژماره‬ ‫پێوانهییهکاندا بوو که لهالیهن فێستیڤاڵی شا‬ ‫عهبدولعهزیز رێکخرا و ‪ ٦١٢0‬وشتر بهشدارییان تێدا‬ ‫کرد وهک گهورهترین کیبڕکێی وشتر‪.‬‬

‫کۆنترین نان‬ ‫بەگوێرەی توێژینەوەیەک نانێک دۆزراوەتەوە لە‬ ‫ئوردن کە کۆنترین پارچە نانە‪.‬‬ ‫تیمێکی توێژینهوه له زانکۆی کۆپنهاگن‪ ،‬کۆنترین‬ ‫پارچه نانیان له جیهاندا له بیابانی رهش له ئوردن‬ ‫دۆزییهوه‪ ،‬تهمهنی ئهو پارچه نانه نزیکهی ‪ ١4400‬ساڵ‬ ‫دهبێت و چووه نێو کتێبی گینس بۆ ژماره پێوانهییهکان‪.‬‬

‫ویستی بچێتە گینسەوە‬ ‫پیاوێکی بەلجیکی بۆ ماوەی پێنج رۆژ لەسەر‬ ‫کورسیی تەوالێت دانیشت بۆ ئەوەی ناوی بچێتە‬ ‫کتێبی گینسەوە‪ ،‬بەاڵم نەیتوانی بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫پیاوە بەلجیکییەکە کە ناوی جیمی دی فرینە و تەمەنی ‪4٨‬‬ ‫ساڵە و کێبڕکێی دانیشتنی کرد لەسەر تەوالێت بۆ ماوەی ‪١٦٥‬‬ ‫کاتژمێر‪ ،‬لەسەر کورسییەکی تەوالێت لەناو باڕێکدا کە تایبەت‬ ‫بۆ ئەم کێبڕکێیە دروستکرا بوو‪ ،‬بەاڵم دوای ‪ ١١٦‬کاتژمێر وەستا‬ ‫لە کێبڕکێکە و نەیتوانی بەردەوام بێت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪7‬‬

‫رێكخراوەكان لە سوڕی متبووندان‬

‫دەروون نیگا‬

‫پێنج ساڵە حكومەت بودجەكەیانی بڕیوەو كارو چاالكی زۆربەیان نەماوە‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫لەبارەی ئیرادەوە‪..‬‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫چیتر رێكخراوەكان سەرمەشقی ناڕەزاییو‬ ‫گردبوونەوەو داكۆكیكردن نین لە هاواڵتیان‪ ،‬بەهۆی‬ ‫نەبوونی بودجەوە بەشێكی زۆری كاری رێكخراوەكان‬ ‫پەكی كەوتووەو بەشێكی زۆریان تەنیا بەناو‬ ‫ماونەتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا پێشتر رێكخراوەكان بزوێنەری‬ ‫گردبوونەوەو داكۆكیكاری سەرسەختی هاواڵتیان‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە چوار هەزار‬ ‫رێكخراوی تایبەت بە داكۆكیی لە چینو توێژە‬ ‫جیاوازەكان بوونیان هەیە‪ ،‬بەاڵم نائامادەییانو‬ ‫نەبوونی رۆڵیان لە چارەسەركردنی كێشەو گرفتەكانی‬ ‫كۆمەڵگاو بێ هەڵوێستیان لە بەرامبەر پێشێلكردنی‬ ‫مافی چینو توێژەكان بوونو نەبوونیانی وەكو یەك‬ ‫لێكردووە‪.‬‬ ‫بەوتەی بەرپرسانی رێكخراوەكان‪ ،‬بەشێكی زۆری‬ ‫رێكخراوەكان نەماون یان كارەكانیان هەڵپەساردووە‪،‬‬ ‫بەهۆی نەبوونی توانای داراییەوە‪ ،‬جەخت دەكەنەوە‬

‫بۆ كاراكردنەوەی رۆڵی رێكخراوەكان پێویستە‬ ‫میكانیزمی نوێ بگیرێتەبەر‪.‬‬ ‫سەیوان رۆستەم‪ ،‬سەرۆكی رێكخراوی سایە بۆ‬ ‫بەرەنگاری توندوتیژیو جیاكاریی‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬بەهۆی نەبوونی بودجەوە بەشێكی زۆری‬ ‫رێكخراوەكان نەمانو ئیشوكارەكانیان هەڵپەسارد‪،‬‬ ‫رێكخراو هەبوو پارەی كرێ خانووی نەبووە‪ ،‬ئێمەش‬ ‫تەنیا ئەو كارانە دەكەین كە پارەی تێناچێت”‪.‬‬ ‫سەرۆكی رێكخراوی سایە‪ ،‬كە لە رابردوودا‬ ‫رێكخراوەكەی بێبەش بووە لە هاوكاری دارایی‬ ‫حكومەت‪ ،‬وتیشی‪“ :‬هەموو شتێك دەبێت گۆڕانكاری‬ ‫بەسەردا بێتو بیر لە میكانیزمی تر بكرێتەوە‪،‬‬ ‫نابێت وەكو ‪ 10‬ساڵ پێش ئێستا مامەڵە لەگەڵ‬ ‫رێكخراوەكاندا بكرێت‪ ،‬ئینجا فەرمانگەی رێكخراوە‬ ‫ناحكومییەكان ماوەیەكی كەم توانی ئیش بكات هیچ‬ ‫چاالكییەكی نەماوەو تەنیا فەرمانگەیەكە‪ ،‬گرنگە‬ ‫سوود لە ئەزموونی واڵتان وەربگیرێت بۆ چاالك‬ ‫كردنەوەی رێكخراوەكان”‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی فەرمانگەی رێكخراوە‬ ‫ناحكومیەكان چوار هەزارو ‪ 120‬رێكخراو مۆڵەتیان‬

‫پێدراوە‪ ،‬لە رێگەی نوێكردنەوەی تۆماری سااڵنەو‬ ‫ئامادەكردنی راپۆرتی كاروچاالكی سااڵنە چاودێری‬ ‫كارەكانیان دەكرێتو هەڵدەسەنگێنرێن‪.‬‬ ‫ئەكرەم جامۆ‪ ،‬سەرۆكی فەرمانگەی رێكخراوە‬ ‫ناحكومیەكانی هەرێم‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬كاری‬ ‫رێكخراوەكان پەیوەستە بە كێشەكانەوە ژمارەیان‬ ‫چەند زۆر بێت كارێكی ئاساییە بەو مەرجەی خزمەتی‬ ‫خەڵك بكەن‪ ،‬زۆری ژمارەی رێكخراوەكان بەو مانایە‬ ‫نییە خزمەتیان نەكردووە بەڵكو وا وردە وردە دەست‬ ‫دەكەنەوە بە كاركردن”‪.‬‬ ‫سەرۆكی فەرمانگەی رێكخراوە ناحكومیەكان‬ ‫وتیشی‪“ :‬پێشتر خاوەن بودجەیەكی ‪ 15‬ملیار دیناری‬ ‫سااڵنە بووین‪ ،‬بەاڵم پێنج ساڵە بەهۆی قەیرانی‬ ‫داراییەوە راگیراوە‪ ،‬ئەوەی رێكخراوەكان دەیكەن لە‬ ‫گیرفانی خۆیانەو تیمەكانیان خۆبەخشن”‪.‬‬ ‫الوازبوونی رۆڵی رێكخراوەكان لەكاتێكدایە‪،‬‬ ‫لەسااڵنی قەیرانی داراییدا بەهۆی نەبوونی موچەوە‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردستان زنجیرەیەك ناڕەزایی بەرفراوانی‬ ‫مامۆستایانو فەرمانبەرانی بەخۆوە بینی‪ ،‬لەو‬ ‫سەروەختەدا مامۆستایانو فەرمانبەران لەناوخۆیاندا‬

‫سەرپەرشتی‬

‫گروپیان دروستكردووەو خۆیان‬ ‫ناڕەزاییو خۆپیشاندانەكانیان دەكرد‪.‬‬ ‫هاوكات لە پرسە نیشتمانییو نەتەوەییەكانیشدا‬ ‫ئەوەی دەبینرێت زیاتر چاالكوانەكان بەشێوەی‬ ‫سەربەخۆ ناڕەزاییەكان رێكدەخەن‪.‬‬ ‫ئازاد ئەكرەم‪ ،‬ئەندامی لیژنەی رۆشنبیریو‬ ‫كۆمەڵگەی مەدەنی لە پەرلەمانی كوردستان‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لە رابردوودا دروستكردنی‬ ‫رێكخراو وەكو مۆدێلی لێهاتبوو هەركەس هەڵدەستا‬ ‫رێكخراوێكی دادەنا‪ ،‬بەشێكیان حزبەكان دروستیان‬ ‫كردووە بۆ ئامانجی خۆیان بەكاریان هێناوە‪ ،‬بەشێكی‬ ‫تریان بۆ بەرژەوەندی تایبەتی دروستكراون‪ ،‬بۆیە‬ ‫ژمارەی رێكخراوەكان بەوشێوەیە زۆربوون”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬هەندێكیان هێشتا كاران و كارو‬ ‫چاالكیان بەردەوامە‪ ،‬هەندێكیان هەر چاوەڕێی‬ ‫هاوكاری حكومەتن‪ ،‬بۆیە دەبێت كارو چاالكیان‬ ‫هەڵبسەنگێنرێتو لەسەر ئەو بنەمایە پێویستە‬ ‫حكومەت هاوكاریان بكات‪ ،‬نەك هەر ناوی رێكخراو‬ ‫بێتو پارە لە حكومەت وەربگرێت وەك لە رابردوو‬ ‫كراوە”‪.‬‬

‫تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان بۆ ژنان شوێنێكی ئارام نین‬ ‫پۆلیس بە وردی چاودێرە‪ ،‬بەاڵم هێشتا بە ترسەوە فەیسبوك بەكاردەهێنن‬ ‫كوێستان عەبدولڕەحمان‬ ‫‪ 27‬ساڵە‪ ،‬شەش مانگ لە‬ ‫ژیا‪ ،‬كاتێ كەسێك بەناوی‬ ‫داناو رێگای جیاوازی گرتەبەر‬ ‫ژیانی تایبەتیەوە‪ ،‬كار گەیشتە‬

‫شنیار كچێكی‬ ‫ترسو دڵەڕاوكێدا‬ ‫ئەوەوە فەیسبوكی‬ ‫بۆ ئەوەی بێتە ناو‬ ‫هەڕەشەكردن‪.‬‬ ‫“بەهەمان شێوازی فەیسبوكی من فەیسبوكێك‬ ‫دانرابوو‪ ،‬وێنەی منی خرابویە سەر‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫جیاواز بوو‪ ،‬فەیسبوكەكەی من هیچ وێنەیەكم‬ ‫لەسەری دانەنابوو”‪.‬‬ ‫شنیار كاتێك فەیسبوكەكە دەبینێت نازانێت‬ ‫چی بكات‪“ ،‬زۆر گەڕام بۆ ئەوەی بزانم كێ دروستی‬ ‫كردووەو بۆ دروست كراوە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە هیچم‬ ‫دەست نەكەوت”‪.‬‬ ‫دوای چەند ڕۆژێك ئەو كەسە بەناوی شنیارەوە‬ ‫كەوتە ناردنی داواكردنی هاوڕێیەتی بۆ هەموو‬ ‫هاوڕێیەكانی‪“ ،‬ڕۆژانەش ئیمێڵی جنێوی بۆ‬ ‫دەناردم‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك وەاڵمی هیچ ئیمێڵێكم‬ ‫نەدەدایەوە”‪ .‬ئەو كەسە شنیاری دەناسی‪“ ،‬منیش‬ ‫نەمدەزانی ئەو كێیەو بۆ وادەكات”‪.‬‬ ‫سەر ئێشەكانی شنیار بەردەوامبوون‪ ،‬لە‬ ‫فەیسبوكە ساختەكەوە نامەو قسەی نەشیاو بۆ‬ ‫كەسوكارەكەشی نێردراوە‪ ،‬شنیار قسەی بۆ‬ ‫“زەمەن” كردو وتی‪“ :‬هەموو ئەو نامەو هەڕەشانەی‬ ‫ئەو وایان لە من كرد ورەم نەمێنێو زۆر بێزار بم‪،‬‬ ‫چونكە ئەو بەهیچ شێوەیەك وازی لەهەڕەشەكانی‬ ‫نەدەهێنا‪ .‬پرسیارم زۆركرد بۆ ڕێگاچارەیەك‪،‬‬ ‫وتیان دەبێت بڕۆیت لە بنكەی پۆلیس سكااڵی‬ ‫لەسەر تۆمار بكەیت”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫لە‬ ‫رابردوو‪،‬‬ ‫ساڵی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان –‬ ‫خێزان‪ ،‬ژنان چوار هەزارو ‪ 2‬سكااڵیان تۆماركردووە‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆریان پەیوەندیان بە خراپ بەكارهێنانی‬ ‫ئامێرەكانی پەیوەندیی كردنەوە بووە‪.‬‬ ‫موقەدەمی مافپەروەر روخۆش ئەحمەد‬ ‫عەبدولڕەحمان‪ ،‬لێپرسراوی بەشی یاسا لە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی‬ ‫دژ بەئافرەتان‪ ،‬بۆ “زەمەن” روونیكردەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر هاتوو كێشەی خراپ بەكارهێنانی ئامێری‬ ‫پەیوەندیكردن لەنێوان سكااڵكارو تۆمەتباردا‬ ‫روویدا‪ ،‬ئەگەر الیەنەكانی كێشەكە لەچوارچێوەی‬ ‫خێزانێكدا بێـت‪ ،‬ئەوا بەڕێوەبەرایەتییەكەیان كاری‬ ‫تێدا دەكاتو رێكاری یاسایی دەگرێتەبەر‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەگەر هاتوو الیەنەكانی كێشەكە‪،‬‬

‫سكااڵكارو تۆمەتبار‪ ،‬لەدەرەوەی خێزانێكدا بن‪ ،‬ئەوا‬ ‫سكااڵكەی لە نوسینگەكەمان بۆ تۆمار دەكرێت‪ ،‬و‬ ‫دواتر بۆ تەواوكردنی لێكۆڵینەوە‪( ،‬پەڕاوەكەی)‬ ‫هەواڵەی بنكەكانی پۆلیس دەكرێت”‪.‬‬ ‫یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی‬ ‫ئامێرەكانی پەیوەندیكردنی ژمارە (‪)6‬ی ساڵی‬ ‫‪ ،2008‬لەماددەی (‪)2‬ی یاساكەدا سزای یاسایی بۆ‬ ‫ئەو كەسانە داناوە كە خراپ بەكاری دەهێننو تێیدا‬ ‫باسلەوەكراوە‪ ،‬هەر كەسێك بەخراپی ئامێرەكانی‬ ‫پەیوەندیكردن بەكاربهێنێت ئەوا بۆ ماوەیەك بەند‬ ‫دەكرێت كە لە شەش مانگ كەمتر نەبێتو لە پێنج‬ ‫ساڵ زیاتر نەبێت سزا دەدرێ كە لە یەك ملیۆن‬ ‫دینار كەمتر نەبێتو لە پێنج ملیۆن دیناریش زیاتر‬ ‫نەبێت یان بە یەكێك لەو دوو سزایە سزا دەدرێت‪.‬‬ ‫ئێستا دیاردەی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی‬ ‫پەیوەندیكردن هەیەو بەشێك لە كچانو ژنانیش‬ ‫بوونەتە نێچیر‪.‬‬ ‫بەپێی ئەنجامی راپرسییەكی رێكخراوەكانی ژنان‬ ‫كە لە ماڵپەری رێوان باڵوكراوەتەوە‪%78 ،‬ی ژنانی‬ ‫هەولێر وێنەی خۆیان ناخەنە سەر پرۆفایلەكانیان‪.‬‬ ‫لەسەرەتادا شنیار بەالیەوە قورس بوو‪،‬‬ ‫بڕوات سكااڵ تۆمار بكات‪“ ،‬ئەم هەڕەشانە هەروا‬ ‫مانەوە‪ ،‬تا ئەو ڕادەیەی زۆرجار بیرم لەخۆكوشتن‬ ‫دەكردەوەو هیچ توانایەكم نەمابوو بۆ كاركردن؛ ئەو‬ ‫بابەتە هەموو بیروهۆشی بردبووم و گومانم لەسەر‬ ‫زۆر كەس لەال دروست ببوو”‪.‬‬ ‫تا ڕۆژێك لە رێگای ژمارە تەلەفۆنێك‪ ،‬نامەیەكی‬

‫هەڕەشەی بۆ دێت هەمان ئەو شتانەی تێدا‬ ‫نووسرابوو كە لەڕێگای ئیمێڵەكەوە بۆی چووە‪،‬‬ ‫“تا ڕۆژێك وەاڵمی نامەكانم دایەوەو زۆر پاڕامەوە‬ ‫لەڕێگای مۆبایلەوە قسە لەگەڵ ئەو كەسە بكەم كە‬ ‫هەڕەشەی لێ دەكردمو باوەڕم وابوو بتوانم بڕوای‬ ‫پێبهێنم تاكو وازم لێ بهێنێت؛ ئەو ڕازی بوو كە‬ ‫بەتەلەفۆن قسە بكەین‪ ،‬ئەوەی دەمویست بزانم‬ ‫ئەوەبوو ئەو كەسە كێیە‪ ،‬ئایا كەسێكی ناسراوەو‬ ‫من دەیناسم‪ ،‬یاخود كەسێكە بۆ مەبەستێكی‬ ‫تایبەتی خۆی وادەكات”‪.‬‬ ‫شنیار وتیشی‪“ :‬هیچ داواكارییەكی ڕوونی‬ ‫نەبوو‪ ،‬تەنها ئەوە نەبێ كە دەیەوێ ئابڕوم ببات؛‬ ‫منیش لەو كاتەدا دەستم كرد بەگریان و زۆر لێی‬ ‫پاڕامەوە‪ ،‬بەاڵم سوودی نەبوو‪ ،‬بۆیە تەلەفۆنەكەم‬ ‫داخستەوە”‪.‬‬ ‫لە شێوازەكانی ئەو هەڕەشانەی رووبەڕووی‬ ‫ژنان دەبنەوە هەڕەشەكردن بەوێنەو ڤیدیۆو‬ ‫سێكسو چاتی نێوان كچانو كوڕان كە زۆرجار‬ ‫لەسەر خواستی كچان بووەو بەهۆی پەیوەندییەكی‬ ‫ناتەندروستەوە دروست دەبێتو لە ئەنجامدا‬ ‫بە زەرەری خودی كچان كۆتایی دێت‪ .‬یاخود‬ ‫هەڕەشەكردن لەڕێگای هاككردنو دزینی هەژماری‬ ‫تۆڕی كۆمەاڵیەتی كچانو هەڕەشەی باڵوكردنەوەی‬ ‫نامەو وێنەی تایبەت بە كەسەكە‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫وەرگرتنی بڕێك پارە لە ژنو كچانە لەبەرامبەر‬ ‫باڵونەكردنەوەی وێنەكانیان‪.‬‬ ‫دڵپاك ئیسماعیل‪ ،‬كچێكی گەنجەو تۆڕە‬

‫كۆمەاڵیەتییەكان بەكاردەهێنێت‪ ،‬دەڵێت ڕۆژانە‬ ‫لەناو هاوڕێكانیدا چیرۆكی جۆراوجۆر دەبیستێت‬ ‫لەسەر هەڕەشەو توندوتیژی لە رێگای ئامێرەكانی‬ ‫پەیوەندیو تۆڕەكۆمەاڵیەتییەكانەوە رووبەڕوویان‬ ‫بووەتەوە‪ .‬بەوتەی ئەو زۆرجار بووەتە هۆی‬ ‫كێشەی خێزانیو تەنانەت حاڵەت هەبووە كار‬ ‫گەیشتووەتە جیابوونەوەی هاوسەرەكان‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا بەالی دڵپاكەوە كوڕان‬ ‫هەموویان “گورگ” نینو كچانیش هەموویان‬ ‫“مەڕ” نین‪ ،‬وتی‪“ :‬لە هەندێك حاڵەتدا ناتوانین‬ ‫بڵێین بەتەنیا پیاوان هۆكاری توندوتیژییەكەن‪،‬‬ ‫ڕەفتارو ئاكاری مرۆڤەكان لەسەر خودی تاكەكان‬ ‫دەوەستێت”‪ .‬بەبڕوای دڵپاك‪ ،‬پەروەردەی خێزانیو‬ ‫باری دەروونی و بیروباوەڕو ئەزموونەكانی ژیان و‬ ‫ئاستی ڕۆشنبیری تاكەكان پێوەری زۆر باشن بۆ‬ ‫هەڵسەنگاندنی مرۆڤ نەوەك ڕەگەز‪.‬‬ ‫هەر بەپێی راپرسییەكەی كە لە ماڵپەری رێوان‬ ‫باڵوبووەتەوە‪ ،‬لە هەولێر (‪ ،)%8‬سلێمانی (‪،)%15‬‬ ‫دهۆك (‪ ،)%1‬رانیە (‪ ،)%10‬گەرمیان (‪،)%6‬‬ ‫هەڵەبجە (‪ ،)%19‬ژنان وتوویانە لە رێگەی تۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە رووبەڕووی هەڕەشە بوونەتەوە‪.‬‬ ‫شادومان ئەحمەد‪ ،‬پارێزەری راوێژكار لە‬ ‫دادگای سلێمانی‪ ،‬سكااڵ تۆماركردن بەكارێكی‬ ‫دروست دەزانێت‪ ،‬ئەو وتی‪“ :‬راستە لە دادگادا‬ ‫كارەكان بەشێوەیەكی لەسەرخۆ بەڕێوە دەچن‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچ كەس بەبێ سزا دەربازی نابێت‪ ،‬مەگەر‬ ‫كەسی سكااڵكار خۆی داواكەی بكشێنێتەوە”‪.‬‬ ‫شنیاریش هەمان ئەو رێگەیەی گرتەبەر كە‬ ‫پارێزەر شادومان بە دروستی دەزانێت‪“ ،‬دواجار‬ ‫كە زانیم هیچ چارەیەكم نەماوە‪ ،‬خێزانەكەم ئاگادار‬ ‫كردەوەو ڕۆژێك لەگەڵ برایەكم رۆشتین بۆ بنكەی‬ ‫پۆلیس و سكااڵمان لەسەر هەمان ژمارەی تەلەفون‬ ‫تۆماركرد” لەوێ هەموو نامەكانی كە ناردبووی‬ ‫تۆماریان كردو پرسیاری زۆر لە شنیار دەكەن‪،‬‬ ‫“ماوەیەكی پێچوو تاڕۆژێك ئاگادار كرامەوە كە ئەو‬ ‫كەسەی هەڕەشەی لێ دەكردم دەستگیركراوە”‪.‬‬ ‫شنیار خۆشحاڵبووە بە بیستنی ئەو هەواڵە‪ ،‬بەپێی‬ ‫دانپێدانانەكانی الی پۆلیسیش ئەو كەسە مەبەستی‬ ‫بووە ماوەیەكی زۆر شنیار بێزار بكاتو دواجار‬ ‫داوای پارەی لێ بكات؛ پێشتریش بەهەمان شێوە‬ ‫هەڕەشەی لەچەند كچی تر كردووە‪.‬‬ ‫“لەئێستادا زۆر باشتر لە جاران فێربووم كە‬ ‫چۆن پارێزگاری لە ئیمێڵ و فەیسبوكەكەم بكەم بۆ‬ ‫ئەوەی جارێكی دیكە هاك نەكرێم و هەوڵیشم داوە‬ ‫ئەو ڕووداوە ناخۆشە لەیاد بكەم و سەرقاڵی كارو‬ ‫پیشەی خۆم بم”‪.‬‬

‫مرۆڤەكان چۆن دەبن بە خاوەنی ئیرادەی‬ ‫خۆیان؟ ئەم پرسیارە ئەگەرچی تاڕادەیەك كۆنو‬ ‫تەقلیدییە‪ ،‬بەاڵم خۆی لەخۆیدا ئاماژەیە بۆئەوەی‬ ‫كە بەشێك لەمرۆڤەكان‪ ،‬هێشتا خاوەنی ئیرادەی‬ ‫خۆیان نین‪ ،‬ئەگەر وانەبوایە‪ ،‬دەمانپرسی‪:‬‬ ‫مرۆڤەكان چۆن بوون بەخاوەنی ئیرادە؟‬ ‫كاتێك دەڵێین‪ :‬بەشێك لە مرۆڤەكان خاوەنی‬ ‫ئیرادەی خۆیان نین‪ ،‬دەبێت هەموو الیەكمان‬ ‫بزانین كە ئیرادە بەشێكە لە سروشتی مرۆڤ‪،‬‬ ‫لەدوای لەدایكبوون‪ ،‬لە ژینگەی كۆمەاڵیەتیدا‬ ‫گەشە دەكات و پێدەگات‪ .‬كەواتە كاتێك مرۆڤێكی‬ ‫بێ ئیرادەو مجرۆ دەبینین‪ ،‬ئەوا دەبێت بزانین كە‬ ‫ئەو كەسە بەشێوازی جیاجیا بێ ئیرادە كراوە‪.‬‬ ‫مەبەستمان لە ئیرادە‪ ،‬رۆڵ بینینو‬ ‫خۆسەلماندنو كارلێكردنو زۆر چاالكی ترە‬ ‫لەكۆمەڵدا‪ ،‬چونكە ئیرادەش وەكو زۆربەی‬ ‫پێكهاتەكانی تری مرۆڤ‪ ،‬بەرهەمی پەروەردەی‬ ‫خێزانیو كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬لەژێر كاریگەریو‬ ‫پاڵەپەستۆی ژینگەی دەوروبەردایە‪.‬‬ ‫روونتر بڵێم‪ :‬ئیرادە‪ ،‬پەیوەندی بە پەروەردەی‬ ‫كۆمەاڵیەتیو سیاسییەوە هەیە‪ ،‬چونكە ئیرادە لە‬ ‫ژینگەی كۆمەاڵیەتیدا نەبێت نە گەشە دەكات‪ ،‬نە‬ ‫هیچ ماناو كاریگەرییەكی دەبێت‪ .‬چۆن نەمامێك‬ ‫ئەگەر ئاوی لێببڕێت‪ ،‬لەجێی خۆیدا سیس دەبێت‪،‬‬ ‫دەژاكێت‪ ،‬هەڵدەوەرێت‪ ،‬ئیرادەش ئاوها‪ ،‬بەبێ‬ ‫ژینگەی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬پێناگاتو مەزن نابێت‪.‬‬ ‫ئێمە وایدەبینین زیاتر لە ناوەندێك‪ ،‬یان‬ ‫دامەزراوەیەكی كۆمەاڵیەتیو سیاسیی‪ ،‬بەشێك‬ ‫لە مرۆڤی ئێمەی بێ ئیرادە كردووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە پێش ئەوەی وەاڵمی ئەوە بدەینەوە‬ ‫كە ئایا مرۆڤەكان چۆن دەبن بەخاوەنی ئیرادەی‬ ‫خۆیان‪ ،‬پرسیار لەوەبكەین ئایا چ دامەزراوەیەك‪،‬‬ ‫یان ناوەندێكی سیاسیو كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەشێك‬ ‫لەمرۆڤی ئێمەی بێ ئیرادە كردووە؟ بەسەد‬ ‫بەڵگەو بەبێ هیچ دوودڵییەك دەتوانین بڵێین‪:‬‬ ‫خێزانو پەروەردەی نادروست‪ ،‬یەكەم ژینگەیە‬ ‫كە بەشێك لە كوڕو كچی ئێمەی بێ ئیرادەو‬ ‫ناچاالكو كەلەال كردووە‪.‬‬ ‫(كچ) لە كۆمەڵگای دواكەوتووو تەقلیدیدا‪،‬‬ ‫بەبەراورد لەگەڵ كوڕدا‪ ،‬كەسی پلە دووە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫لەدایكبوونیدا سەركوێرو دەستاژۆو بێ ئیرادە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬رادەهێنرێت لەسەر ئەوەی كە قسە‬ ‫نەكاتو شەرمن بێت‪ .‬كاتێكیش گەورە دەبێت‪،‬‬ ‫دەبێتە شەرەفی خێزانو بنەماڵەو تەواوی‬ ‫نێرینەی خێزانو بنەماڵە دەبێت لەپارێزی ئەو‬ ‫شەرەفەدابن‪ ،‬بەم بیانووەوە‪ ،‬باوكو براو ئامۆزاو‬ ‫هەموو (زا) كانی تریش مافی دەستێوەردانیان‬ ‫لەژیانی تایبەتی ئەو كچەدا دەبێت‪.‬‬ ‫لە ژینگەیەكی ئەوهادا قسەكردن لەبارەی‬ ‫ئیرادەو خۆناسینو دەورووبەرناسینو نواندنی‬ ‫چاالكی كۆمەاڵیەتیو‪ ..‬هتد‪ ،‬جگە لەگاڵتەجاڕی‬ ‫هیچی تر نابێت‪ .‬كاتێك ئەمە دەڵێین‪ ،‬دەبێت‬ ‫بزانین كە كوڕیش بەشێوەیەكی تر لەالیەن‬ ‫خێزانو كۆمەڵگەوە بێ ئیرادە كراوە‪.‬‬ ‫لە كۆمەڵگای تەقلیدیدا (كوڕ) بەو سیفەتەی‬ ‫كە پارێزەری شەرەفی خێزانە‪ ،‬دەبێت نەترس و‬ ‫جەربەزەو دڵ رەقو قایم بێت‪ ،‬سڵ لە تاریكیو‬ ‫هارو مارو ئاگرو ئاسن نەكاتەوە! بەكورتی بڵێین‪:‬‬ ‫كۆمەڵگە لە كەسێتی نێردا ئەوەندەی كەسی‬ ‫جەنگاوەری دەوێت‪ ،‬ئەوەندە كەسی هۆشمەندو‬ ‫میهرەبانو لێبوردەو خاوەن سۆزو بەزەییو‬ ‫خۆشەویستی ناوێت‪.‬‬ ‫كۆمەڵگە بەگشتی و خێزان بەتایبەتی‬ ‫هەر لەمنداڵییەوە كەسێتی راستەقینە لە‬ ‫كوڕ دەستێننەوە و كەسێتییەكی درۆزنانەی‬ ‫پێدەبەخشن‪ ،‬چونكە لەڕاستیدا منداڵی كوڕیش‬ ‫وەكو هەر منداڵێكی تر‪ ،‬سڵ لەتاریكی دەكاتەوە‪،‬‬ ‫لەمارو مێروو دەترسێ‪ ،‬خاوەنی سۆزو بەزەییو‬ ‫خۆشەویستییە‪ ،‬نەك دڵ رەق و سەر رەق و دڵ‬ ‫پیس‪ ..‬بەاڵم بۆئەوەی لەكۆمەڵدا ببێتە كەسێكی‬ ‫خاوەنشكۆ‪ ،‬دەبێ خۆی و خەڵكی بخەڵەتێنێت و‬ ‫خۆی بەدڵ رەق و چاوقایم بداتە قەڵەم‪ ..‬لێرەوەیە‬ ‫كە نێرینە بەگشتی لەكۆمەڵگەی نەریتی و‬ ‫داخراودا‪ ،‬جگە لەوەی كە خاوەنی هیچ ئیرادەیەك‬ ‫نین‪ ،‬هەروەها كەسێتییەكی دووفاقیشیان هەیە‪..‬‬ ‫لەئەڵقەكانی داهاتوودا ئەم بابەتە درێژەی‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫‪ 729‬كرێكار لە هەرێم خانەنشین كراون‬

‫“فێڵی” كۆمپانیاكانو مەرجەكانی حكومەت خانەنشینی كردووەتە خەون‬ ‫سامان عومەر‬ ‫یاسای بیمەو دەستەبەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫نەیتوانیوە مافی كرێكارانی هەرێم بپارێزێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە یاساكە مافی خانەنشینی داوە بە‬ ‫كرێكاران لە تەمەنو خزمەتی دیاریكراو بە‬ ‫ڕێژەی ‪%80‬ی موچەكەی‪ ،‬بەاڵم مەرجەكانی‬ ‫یاساكە بۆ كرێكار لە كەرتی تایبەت “قورسە”و‬ ‫“فێڵكردنی” كۆمپانیاكانیش لە كرێكاران‬ ‫یەكێكی ترە لە پێشێلكارییەكان‪.‬‬ ‫رەسوڵ عەلی‪ ،‬تەمەن (‪ )49‬ساڵ‪،‬‬ ‫كارمەندی كۆمپانیایەكە ماوەی ‪ 10‬ساڵە‬ ‫كاردەكات‪ ،‬هەر ئەوەندە دەزانێت كە بڕێك‬ ‫لە موچەكەی لێدەگێڕدرێتەوە‪ ،‬سەردەمێكە‬ ‫چاوی لەوەیە كە خانەنشین بكرێت‪.‬‬ ‫رەسوڵ عەلی‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“ماوەی ‪ 10‬ساڵە لەو كۆمپانیایە كاردەكەم‪،‬‬ ‫‪ 11‬ساڵیشم ماوە تەمەنم بگاتە ‪ 60‬ساڵ كە‬ ‫تەمەنی خانەنشینییە‪ ،‬بەاڵم دوودڵم لەوەی‬ ‫كە نەگەمە تەمەنی خانەنشینی كۆمپانیاكە‬ ‫گرێبەستەكەم هەڵبوەشێنێتەوە ڕەنجی چەند‬ ‫ساڵم بە فیڕۆ بڕوات”‪ .‬رەسوڵ ئاگادارە كە‬ ‫كۆمپانیاكە بڕێك پارە دەدات بۆ تەواوكردنی‬ ‫دەستەبەرەكەی‪“ ،‬بۆیە بە تامەزرۆیەكی‬ ‫زۆرەوە چاوەڕوانی خانەنشینیم”‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای ژمارە ‪39‬ی ساڵی ‪1971‬ی‬ ‫عێراقو هەمواركراوی ژمارە چواری ساڵی‬ ‫‪2012‬ی پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬هەموو كارمەندو‬ ‫كرێكارێكی كەرتی تایبەت بەپێی مەرجەكان‬ ‫خانەنشینی دەیانگرێتەوە‪ ،‬بەجۆرێك هەر‬ ‫كرێكارێك ‪ 25‬ساڵ خزمەتی كرێكاری هەبێتو‬ ‫دەستەبەری كۆمەاڵیەتی بۆ كرابێت لەالیەن‬ ‫ئەو كۆمپانیانەی كاری بۆ دەكات‪ ،‬بۆ پیاوان‬ ‫تەمەنی گەیشتبێتە ‪60‬ساڵو ژنانیش ‪ 55‬ساڵ‬ ‫خانەنشینیان بۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکانی “زەمەن” كە لە‬ ‫وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەاڵیەتییەوە‬ ‫كە‬ ‫دەریدەخات‬ ‫دەستیكەوتووە‪،‬‬

‫كرێكاران مەرجەكانی خانەنشینی بە قورس دەبینن‬ ‫لەسەرتاسەری هەرێم تا كۆتایی ساڵی ‪،2018‬‬ ‫(‪ )729‬كرێكاری كەرتی تایبەت خانەنشینیان‬ ‫بۆ كراوە‪ ،‬كە دابەشبوون بەسەر هەر سێ‬ ‫پارێزگاكەی هەرێم‪ ،‬لەو ڕێژەیە ‪ 517‬كرێكاریان‬ ‫موچە لە حكومەتی هەرێم وەردەگرنو‬ ‫‪ 212‬كرێكاری تریش كە پێش ساڵی ‪1991‬‬ ‫دەستەبەری كۆمەاڵیەتیان لە حكومەتی عێراق‬ ‫بۆكراوەو لەسەر میالكی حكومەتی عێراق‬ ‫موچەی خانەنشینی وەردەگرن‪.‬‬ ‫مافی كرێكار پارێزراوەو هەر خانەنشین‬ ‫دەبێت لە حاڵێكدا ئەگەر كرێكارەكە توشی‬ ‫ڕووداو هاتو ئەندامێكی جەستەی بە ڕێژەی‬ ‫لە ‪ %35‬لەدەستدا یان گیانی لەدەستدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كرێكاران مەرجەكانی خانەنشینی بە قورس‬ ‫دەبینن‪.‬‬ ‫بە وتەی بەڕێوەبەری گشتی پالن لە‬ ‫وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬یەكێك‬ ‫لە گرفتەكان ئەوەیە كە بەشێك لە كرێكاران‬

‫بایی ئەوە تێگەیشتنیان نییە‪ ،‬كاتێك چەند‬ ‫ساڵێك لە كۆمپانیایەك كاردەكەنو دواتر‬ ‫وازدەهێنن لە كۆمپانیاكە یان بەهەر هۆكارێك‬ ‫بێت گرێبەستەكەیان هەڵدەوەشێندرێتەوە‪،‬‬ ‫یەكسەر دێن لە وەزارەت دەستەبەرەكەیان‬ ‫وەردەگرنەوە‪ ،‬لەوە تێناگەن كە دەتوانن بچن‬ ‫لە كۆمپانیاكانی تر خزمەت بكەن تا تەمەنو‬ ‫مەرجی خانەنشینی تەواو بكەن بۆ خانەنشین‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫محەمەد ئەمین حاجی‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫پالن لە وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬كرێكاران ئەگەر بەشێوەیەكی‬ ‫ڕێكوپێك دەستەبەری كۆمەاڵیەتیان بۆ كرابێو‬ ‫مەرجەكانی خانەنشینی بیانگرێتەوە بەڕێژەی‬ ‫لە ‪%80‬ی موچەكەی خانەنشینی بۆ دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم چەندین كرێكار هەیە كە مانگانە بە‬ ‫موچەی دوو هەزار دۆالر كار دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كۆمپانیاو خاوەن كارەكان بە موچەی ‪300‬‬

‫هەزار دەستەبەریان دەكەن تا كەمتر پارە‬ ‫بدەن بە وەزارەتی كار كە ئەمە لە كۆتاییدا بە‬ ‫زیان بۆ خانەنشینی كرێكارەكە دەشكێتەوە”‪.‬‬ ‫هەموو ئەو سودمەندبوونانەی كە لە‬ ‫یاسای مافی كرێكاراندا هاتووە لەكاتێكدا‬ ‫دەبێت ئەگەر كرێكار بەدوا مافی خۆی‬ ‫بكەوێت چاودێری ئەو گرێبەستە بكات كە‬ ‫لەگەڵ كۆمپانیاكە دەیكات‪.‬‬ ‫بەاڵم هەموو كرێكاران لەو سودمەندییە‬ ‫ئاگادار نینو بەشێك لە كۆمپانیاكان كرێكار‬ ‫دەترسێنن یان كرێكارەكانیان لە لیژنەكانی‬ ‫بەدواداچوونی دەستەبەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫دەشارنەوە تا پارەی دەستەبەر نەدەن بە‬ ‫سندوقی دەستەبەری كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫سەندیكای كرێكارانی بیناسازی لە ڕێگەی‬ ‫نوێنەرەكانیەوە ڕۆژانە لەگەڵ لیژنەكانی تایبەت‬ ‫بە بەدواداچوونی دەستەبەری كۆمەاڵیەتی لە‬ ‫وەزارەتی كاروكارباری كۆمەاڵیەتی دەردەچن‬

‫بۆ شوێنی كاركردنی كرێكاری كۆمپانیاكان‪،‬‬ ‫تێبینی ئەوەیان كردووە هەندێ لە‬ ‫خاوەنكارەكان كرێكارەكان لە ناونووسكردنی‬ ‫لیژنەكان دەشارنەوە‪“ ،‬لەماوەی ‪ 7‬ساڵی‬ ‫ڕابردوودا چەندین كۆمپانیا بەهۆی پابەند‬ ‫نەبوون بە نەدانی دەستەبەری كۆمەاڵیەتی و‬ ‫دراونەتە دادگا” عوسمان زیندانی‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫سەندیكای كرێكارانی بیناسازی بۆ “زەمەن”‬ ‫وای وت‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان دوو جۆر‬ ‫خانەنشینی كرێكاران هەیە‪ ،‬هەندێكیان ئەو‬ ‫كرێكارانەن كە لەسااڵنی پێش ڕاپەڕین زەمانو‬ ‫دەستەبەری كۆمەاڵیەتییان لە حكومەت عێراق‬ ‫بۆ كراوەو موچەی خانەنشینی لە حكومەت‬ ‫عێراق وەردەگرن‪ ،‬بەشێكیشیان كرێكارانی‬ ‫ناوخۆی هەرێمن كە سااڵنە لە ڕێگەی‬ ‫كۆمپانیاكانەوە دەستەبەری كۆمەاڵیەتیان بۆ‬ ‫دەكرێتو لە ‪%5‬ی موچەكەیان لێدەبڕدرێتو‬

‫خودی كۆمپانیاكەش بە ڕێژەی ‪ %12‬دەبێت‬ ‫زەمانی كرێكارەكە بكاتو پارە بدات بە‬ ‫سندوقی دەستەبەری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەمەش‬ ‫هەر كرێكارێك لە ‪%17‬ی موچەكەی لە‬ ‫سندوقی دەستەبەری كۆمەاڵیەتی بۆ‬ ‫هەڵدەگیرێت بەمەبەستی خانەنشین بوونی‪،‬‬ ‫ئەو كرێكارانەشی هیچ كامێك لەو مەرجانە‬ ‫نایانگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم چەند ساڵێك بە ڕێژەی‬ ‫‪ %17‬دەستەبەری كۆمەاڵیەتیان بۆ كراوەو‬ ‫مەرجەكانی خانەنشینبوون نایانگرێتەوە‪،‬‬ ‫دەتوانن بڕی ئەو پارەیەی كە وەك دەستەبەر‬ ‫لێیان وەرگیراوە لە وەزارەتی كار وەربگرنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئامارێكی ڕاستو دروست‬ ‫بەردەست نییە بۆ هەبوونی ژمارەی كرێكاران‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬بەاڵم بەپێی ئامارێكی‬ ‫سەندیكای كرێكارانی بیناسازی‪ ،‬تا شەش‬ ‫مانگی یەكەمی ئەمساڵ نزیكەی ‪ 80‬هەزار‬ ‫كرێكار لە دەستەبەری كۆمەاڵیەتی وەزارەتی‬ ‫كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی تۆمار كراون‪ ،‬كە‬ ‫‪ 9‬هەزاریان كرێكاری بیانینو بەوهۆیەوە تا‬ ‫سەرەتای ساڵی ‪ 2019‬نزیكەی ‪ 400‬ملیار دینار‬ ‫لە سندوقی دەستەبەری كۆمەاڵیەتیدا هەبووە‪.‬‬ ‫پەرلەمانی كوردستان لە هەوڵی‬ ‫ئامادەكردنی یاسایەكی سەردەمیانەیە‬ ‫كە مافی كرێكارانی ناوخۆو بیانیشی تێدا‬ ‫پارێزراو بێت‪ ،‬چونكە كرێكاری بیانیش‬ ‫دەتوانن دەستەبەری كۆمەاڵیەتیان هەبێت لە‬ ‫حاڵێكدا ئەگەر ببنە خاوەن ناسنامەی هەرێم‪،‬‬ ‫كرێكاران لەبەرئەوەی سندوقەكە لەدەستێكی‬ ‫ئەمیندا نابینن و بارودۆخی كوردستانیشیان‬ ‫لەبەرچاوە‪ ،‬بۆیە پارەو داهاتی ڕۆژانەیان بە‬ ‫ڕەهایی ئاشكرا ناكەنو گەشبین نین‪ .‬ئەمە‬ ‫بە وتەی بەدریە ئیسماعیل‪ ،‬بڕیاردەری‬ ‫لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫ئەمەش وا لێكدەدرێتەوە كە بەشێك لە‬ ‫كرێكاران خۆشیان كەمتەرخەمنو بەدوای‬ ‫مافو ڕێكارە یاساییەكانی خۆیاندا ناچن تا لە‬ ‫دواڕۆژدا سودمەندی بڕیارەكە بن‪.‬‬

‫حكومەت رێكخستنی تەكسی لێ ئاڵۆز بووە‬ ‫بڕیارەكەی وەزارەتی ناوخۆ یاری بە نرخی تەكسی دەكات‬

‫زەمەن‬ ‫بڕیاری قەدەغەكردنی كاری تەكسی‬ ‫بۆ كارمەندانی هێزەكانی ناوخۆ‪ ،‬ئاسایش‪،‬‬ ‫پێشمەرگەو هێزە ئەمنییەكانی دیكە‪،‬‬ ‫گۆڕانكاری لە نرخی تەكسیدا دەكات‪ ،‬تاوێ‬ ‫بەرزی دەكاتەوەو تاوێ دایدەبەزێنێت‪.‬‬ ‫بڕیارەكە سەرەتا هەندێكی ناچار بە زیان‬ ‫و هەرزانفرۆشی تاكسییەكان كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جێبەجێنەكردنی بڕیارەكە دیسانەوە نرخی‬ ‫فڕاندەوە‪.‬‬ ‫نوسراوی ژمارە ‪1‬ی ساڵی ‪2019‬ی‬ ‫وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان‪ ،‬كە‬ ‫دەستپێكی ئەمساڵ دەرچوو‪ ،‬هەاڵی زۆری‬ ‫نایەوە‪ ،‬رێنمایی نوێی تێدابوو بۆ كاری‬ ‫تەكسی و بەشێوەیەكی فەرمی قەدەغەی‬ ‫لێخوڕینی تەكسی كرد‪ ،‬بۆ سەرجەم‬ ‫كارمەندانی هێزەكانی ناوخۆ‪ ،‬پێشمەرگەو‬ ‫ئاسایش‪.‬‬ ‫ئەو بڕیارە لەگەڵ خۆی نرخی ئۆتۆمبێلی‬ ‫تەكسی داڕماند‪ ،‬بەجۆرێك كڕیار قەرەی‬ ‫پێشانگاكانی تایبەت بە ئۆتۆمبێلی تەكسی‬ ‫نەدەكەوت‪ ،‬خاوەن پێشانگاو فرۆشیارانی‬ ‫ئۆتۆمبێلی تەكسی هاواریان لێهەستاو‬ ‫هاتنە سەر شەقام‪ ،‬بەاڵم نیگەرانییەكانی‬ ‫ئەوان زۆری نەخایەند‪ ،‬درێژكردنەوەی‬ ‫ماوەی دیاریكراو بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫بڕیارەكەو دواتریش دیارینەكردنی كاتی‬ ‫جێبەجێكردن‪ ،‬نرخی تەكسی بەشێوەیەكی‬ ‫كتوپڕ هەڵكشاند‪ ،‬وەك جاران و گرانتریش‪.‬‬ ‫فەالح ئەمین‪ ،‬یەكێك لەفرۆشیارانی‬ ‫ئۆتۆمبێل‬ ‫لەپێشانگای‬ ‫ئۆتۆمبێل‪،‬‬ ‫لەسلێمانی بۆ پەیسەر باسیلەوەكرد‪،‬‬ ‫لەكاتی دابەزینی نرخەكاندا ئۆتۆمبێل‬ ‫بەنرخی زۆركەم فرۆشراوە‪“ ،‬ئۆتۆمبێلێكی‬ ‫تەكسی لەجۆری سەنی هەبووە‪ ،‬كە نرخی‬ ‫راستەقینەی خۆی ‪ 120‬گەاڵ بووە (‪12000‬‬ ‫دۆالر)‪ ،‬فرۆشرا بە ‪ 90‬گەاڵ‪ 9000( ،‬دۆالر)”‪.‬‬ ‫فەالح وتیشی‪”:‬هەندێك لەوانەی كە‬ ‫فەرمانبەری حكومیین‪ ،‬یان بەتایبەت پۆلیس‬ ‫و پێشمەرگە بوون‪ ،‬ماوەیەك چاوەڕێ‬ ‫بوون كە نرخەكان دووبارە بەرزبێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم كە بینییان دوای چەندمانگێك‬ ‫نرخەكان بەردەوام دادەبەزن‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫ئۆتۆمبێلەكانیان فرۆشت و بەمەش زیانێكی‬

‫كاری تەكسی بەكۆمپانیاو نوسینگەكانی گواستنەوە دەسپێردرێت‬ ‫زۆریان كرد‪ .‬بەاڵم زۆرن ئەوانەی متمانەیان‬ ‫بەكاتی جێبەجێكردنی بڕیارەكە نەبوو‪،‬‬ ‫تەكسییەكانیان نەفرۆشتووەو هێشتا‬ ‫كاریان پێدەكەن و زیانیان نەكرد‪.‬‬ ‫بەوتەی شارەزایانی بوارەكە‪ ،‬كڕین‬ ‫و فرۆشتنی ئۆتۆمبێلیش وەك هەر‬ ‫بوارێكی تری بازرگانی‪ ،‬بڕیارە سیاسیی‬ ‫و ئیدارییەكان و تەنانەت كەشوهەوای‬ ‫سیاسی‪-‬ش كاریگەرییان لەسەری هەیە‪.‬‬ ‫دواكات بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكەی‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ بۆ قەدەغەكردنی‬ ‫شۆفێریكردنی تەكسی لە فەرمانبەران‪،‬‬ ‫سەرەتا ‪ 2019/6/1‬بوو‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫دواخراو درێژكرایەوە بۆ رۆژی ‪،2019/9/1‬‬ ‫بەاڵم جارێكی دیكە لەو بەروارەدا كاتی‬ ‫جێبەجێكردنەكەیان درێژكردەوە‪.‬‬ ‫بەوتەی وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتیی هاتوچۆی سلێمانی‪ ،‬دواكات بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی بریارەكە تائێستا دیارنییە‬ ‫چ كاتێكە‪ .‬كاروان سدیق گوتی‪”:‬چاوەڕێی‬ ‫رێنمایی وەزارەتی ناوخۆین‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫بزانین جێبەجێكردنی بڕیارەكە تا كەی‬ ‫درێژكراوەتەوە‪ ،‬هەركات دیاریكرا‪ ،‬ئەوا‬

‫لەپاش بڕیارەكەوە ئێمەش دەستبەكاردەبین‬ ‫و رێنماییەكان جێبەجێدەكەین”‪.‬‬ ‫درێژكردنەوەی كاتی جێبەجێكردنی‬ ‫بڕیارەكە‪ ،‬جارێكی تر گۆڕانكاریی‬ ‫هێناوە بەسەر نرخی ئۆتۆمبێلی جۆری‬ ‫تەكسییدا‪ ،‬چونكە خواست زیادیكردووەو‬ ‫فەرمانبەرانیش ئۆتۆمبێلەكان نافرۆشن‪.‬‬ ‫سامان محەمەد‪ ،‬هاواڵتییەكی شاری‬ ‫سلێمانییەو بەنیازی كڕینی تەكسی لەم‬ ‫مانگەدا چەند جارێك‪ ،‬روویكردووەتە‬ ‫پێشانگاكانی كڕین و فرۆشتنی‬ ‫تەكسی‪ ،‬بەاڵم نرخەكان زۆر بەرزبوون‪،‬‬ ‫بەوهۆیەوە ئۆتۆمبێلی خوازراوی خۆی‬ ‫دەستنەكەوتووە‪ ،‬بۆیە كڕینی ئۆتۆمبێلی‬ ‫تەكسی دواخستووە‪.‬‬ ‫سامان قسەی بۆ پەیسەر كردو‬ ‫وتی‪”:‬هەموو ئۆتۆمبێلێك نەك دابەزینی‬ ‫نرخەكەی نەماوەو بەرزبووەتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نرخی ئێستای ‪ 500‬بۆ هەزار دۆالر زیاترە‬ ‫بە بەراورد بەنرخی جاران‪ ،‬بۆیە من بڕیارم‬ ‫داوە جارێ تەكسی نەكڕم تا دۆخەكە‬ ‫بەالیەكدا دەكەوێت‪ ،‬چونكە فرۆشیارە‬ ‫شارەزاكان دەڵێن‪ ،‬جارێكی تر نرخ هاڕە‬

‫دەكاتە خوارەوە”‪.‬‬ ‫بەرزبوونەوەی نرخی تەكسی تەنانەت‬ ‫هانی ئەو كەسانەی داوە‪ ،‬كە پەیوەندییان‬ ‫بە بڕیارەكەشەوە نییە‪ ،‬ئەم هەلە بقۆزنەوەو‬ ‫ئۆتۆمبێلەكانیان بەنرخێكی شیاو ساغ‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬زانست عومەر‪ ،‬كە شۆفێری‬ ‫ئۆتۆمبێلێكی تەكسیی جۆری سەنییە‬ ‫لەمۆدیلی ‪ ،2002‬باسی لەوە دەكرد‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫بەبێ زیان ئۆتۆمبێلەكەی بفرۆشێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئێستا بە بەراورد بەمانگێك لەمەوبەر نرخی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكەی زیاتر لە هەزارو ‪ 200‬دۆالر‬ ‫زیاترە‪ ،‬واتە ئەگەر مانگی هەشت بەرزترین‬ ‫نرخ درابێتە زانست‪ ،‬بۆ تەكسییەكەی پێنج‬ ‫هەزارو ‪ 500‬دۆالر بووبێت‪ ،‬ئێستا نزیكەی‬ ‫حەوت هەزار دۆالری دەدەنێ‪.‬‬ ‫پاش دەرچوون و باڵوبوونەوەی بڕیارەكەی‬ ‫حكومەت‪ ،‬لەماوەی مانگی شوباتی ئەمساڵدا‬ ‫بەرپرسانی بااڵ لەوەزارەتی ناوخۆو هاتوچۆی‬ ‫هەرێم‪ ،‬پاش چەند كۆبوونەوەیەك ئەوەیان‬ ‫ئاشكراكرد‪ ،‬كەدەیانەوێت كاری شۆفێریكردن‬ ‫لەهەرێمی كوردستان بكەن بە پیشە‪ ،‬بەمەش‬ ‫پێویستە ئەوكەسەی ئەم كارە دەكات‬ ‫تایبەتمەندیی تێدا وەربگرێت‪.‬‬

‫لەو چوارچێوەیەدا بەپێی رێنماییەكان‪،‬‬ ‫پێویستە شۆفێری تەكسی بەتاوانێك یان‬ ‫كەتنێكی ئابڕووبەر سزانەدرابێت و پشتیگریی‬ ‫ئاسایشی سنوورەكەی بەدەستبهێنێت‪،‬‬ ‫هاوكات كاری تەكسی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫بەكۆمپانیاو نوسینگەكانی گواستنەوە‬ ‫دەسپێردرێت‪.‬‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ دەڵێت‪ ،‬ئەو شۆفێرانەی‬ ‫تەكسی كە لەمەودوا ئارەزووی كاری خۆیان‬ ‫ناكەن‪ ،‬دەتوانن تابلۆكانیان بكەنە تایبەت و‬ ‫لەرسوماتەكانی تۆماركردن‪ ،‬ژینگەو رێگاوبان‬ ‫دەبەخشرێن‪ .‬هەروەها ئەو ئۆتۆمبێلە‬ ‫تەكسییانەی تابلۆكانیان دەرەوەی هەرێمی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬مافی ئەوەیان نییە كاری‬ ‫تەكسییان پێبكرێت لەهەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫كاروان سدیق‪ ،‬وتەبێژی هاتوچۆی‬ ‫سلێمانی دڵنیاییدا‪ ،‬هێشتا دواكات دانەنراوە‬ ‫بۆ جێبەجێكردنی ئەم رێنماییانە‪”،‬لەئێستادا‬ ‫هیچ رێوشێوێنێك ناگرینە بەر‪ ،‬تاوەكو‬ ‫رێنمایی نوێ لەوەزارەتەوە باڵودەكرێتەوە‪،‬‬ ‫هەركەس خاوەنی مۆڵەتی شۆفێری گشتیی‬ ‫بێت‪ ،‬ئازادانە دەتوانێت ئۆتۆمبێلی جۆری‬ ‫تەكسی لێبخوڕێت”‪.‬‬

‫بەپێی زانیارییەكانی پەیسەرپرێس‪ ،‬دوو‬ ‫هۆكاری سەرەكی لەپشت دیارینەكردنی‬ ‫رێكەوتێكی گونجاوەوەن بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫بڕیاری قەدەغەكردنی شۆفێریكردنی تەكسی‬ ‫لە فەرمانبەران بەگشتی و هێزە ئەمنییەكان‬ ‫بەتایبەت‪ ،‬ئەوانیش پێكهێنانی كابینەی نوێی‬ ‫حكومەتی هەرێم و دیاریكردنی وەزیرێكی‬ ‫نوێیە بۆ وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬ستافی نوێی‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ دەیانەوێت‪ ،‬شەنوكەوی‬ ‫بڕیارەكەو لێكەوتەكانی بكەن‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫بیخەنە بواری جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫سەرەتای ئەم مانگە وەزارەتی ناوخۆ‬ ‫كوبوونەوەیەكی تایبەتی سەبارەت بە چۆنێتی‬ ‫جێبەجێكردنی بڕیارەكە كرد‪ ،‬بەگوتەی‬ ‫بەرپرسانی وەزارەتی ناوخۆ لە ئایندەیەكی‬ ‫نزیكدا بڕیاری نوێ دەردەچن و رێگەچارەیەك‬ ‫دەدۆزنەوە‪.‬‬ ‫تەواونەبوونی سیستمی بایۆمەتری‬ ‫و بەدەست نەگەیشتنی تەواوی ناوی‬ ‫جیاوازەكان‪،‬‬ ‫وەزارەتە‬ ‫فەرمانبەرانی‬ ‫لەمپەرێكی دیكەیە‪ ،‬وەزارەتی ناوخۆ دەیەوێت‬ ‫هەموو ناوەكانی لەبەردەست بێت‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫ئەنجامدانی رێكارە یاساییەكانی لەبەردەمدا‬ ‫ئاسانبن‪.‬‬ ‫بەرپرسانی هاتوچۆ دەڵێن ئامانجێكی‬ ‫دیكەی ئەم بڕیارە‪ ،‬كەمكردنەوەی ژمارەی‬ ‫ئۆتۆمبێلە لەسەر شەقامەكانی هەرێم‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی رێژەی ئۆتۆمبێل بەردەوام‬ ‫لەزیادبووندایە‪ ،‬ئەمەش بەهۆی هاوردەی‬ ‫رۆژانەی ئۆتۆمبێل لەسنورەكانەوە بۆناو‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫گشتیی هاتوچۆی هەرێمی كوردستان‪ ،‬تا‬ ‫ئێستا نزیكەی یەك ملیۆن و ‪ 600‬هەزار‬ ‫ئۆتۆمبێل لەجۆرەكانی تایبەت و كرێ و‬ ‫بارهەڵگر‪ ،‬لە هەرێمی كوردستان تۆماركراون‪،‬‬ ‫كە ئەمە بەپێی ستانداردە نێودەوڵەتییەكان‪،‬‬ ‫ژمارەیەكی زۆرەو نزیكەی هەر سێ هاواڵتییەك‬ ‫ئۆتۆمبێلێكیان بەردەكەوێت‪.‬‬ ‫رزگار عەلی‪ ،‬بەڕێوەبەری هاتوچۆی‬ ‫هەرێم پێشتر ئاشكرایكردبوو مانگانە نزیكەی‬ ‫‪10‬هەزار ئۆتۆمبێل لەفەرمانگەكانی هاتوچۆ‬ ‫تۆماردەكرێن‪ .‬راشیگەیاندووە”ڕێژەی بەرزی‬ ‫هاوردەی ئۆتۆمبێل بۆناو هەرێم بەهیچ‬ ‫جۆرێك لەگەڵ رێگاوباندا یەك ناگرێتەوە”‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬پەیسەر پرێس‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫‪5‬‬

‫پەرلەمانیان کوشـــــــت‬

‫سەرۆكایەتییەكی الواز‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنێكی ناكاراو بێباکی دەسەاڵت‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫هەردوو الیەنی دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن‬ ‫تۆمەتباردەكرێن بە هۆكاری بێهێزكردنی‬ ‫ئیرادەی پەرلەمان لە بەرامبەر حكومەتدا‪،‬‬ ‫بەشێكی ئەو تۆمەتباركردنەش روبەڕوی‬ ‫دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان دەبێتەوە‬ ‫كە بە الواز وەسفدەكرێن لە بەڕێوەبردنی ئەو‬ ‫دامەزراوە گرنگەدا‪.‬‬ ‫ئەو رۆڵە الواز و شەرمنانەیەی پەرلەمان‬ ‫بەرامبەر بە حكومەت و بەراورد بە خولەكانی‬ ‫رابردوو‪ ،‬كە ئۆپۆزسیۆنی كارا و پەرلەمانێكی‬ ‫چاالكتری هەبوو‪ ،‬لەكاتێكدایە بەرزترین‬ ‫دەسەاڵتی بااڵی یاسادانان‪ ،‬چاودێرییكردن و‬ ‫لێپرسینەوەی هەیە‪ .‬بەاڵم بەو رۆاڵنەی خۆی‬ ‫هەڵنەستاوە‪.‬‬ ‫رێگریكردنی حكومەت لە دامەزراندنی‬ ‫پاسەوان بۆ پەرلەمانتاران – كە بەپێی‬ ‫یاسا مافی خۆیانە ‪ -‬باشترین نموونەی‬ ‫زیندووی هەیمەنەی حكومەت بێت بەسەر‬ ‫ئەو دامەزراوەیەدا‪ ،‬لەگەڵئەوەشدا ناڕەزایی و‬ ‫توانج لێدانی تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان لە پرسی‬ ‫گۆڕینی وشەی “بەروار بۆ رێكەوت” نمونەی‬ ‫ئەدای ئەم خولەی پەرلەمان نیشانبدات‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان لە فراكسیۆنی یەكگرتوی ئیسالمی‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬دەستەی سەرۆكایەتی‬ ‫پەرلەمان لەم خولەدا‪ ،‬لە بەڕێوەبردنی‬ ‫پەرلەماندا الوازە‪.‬‬ ‫ئینجا ئەو بێباكییەی دەسەاڵت بۆی‬ ‫دروستبووە لەگەڵ الوازی پێگەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەڕوی چەندایەتی و چۆنایەتییەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پەرلەمان لەئاست بەرپرسیارێتیدا نییە چ‬

‫لەڕوی یاسادانان‪ ،‬چ چاودێریكردن چ لەڕوی‬ ‫ئەوەی مەرجەعی بڕیارە چارەنووسسازەكان‬ ‫بێت”‪.‬‬ ‫لەم خولەدا و دوای تێپەڕبونی ساڵێك‬ ‫بەسەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا‪،‬‬ ‫پەرلەمان تەنیا یاسای كاراكردنەوەی‬ ‫دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم و هەمواری‬ ‫یاسای پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان‪-‬‬ ‫عێراقی پەسەند كردووە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا هیچ لێپرسینەوەیەكی‬ ‫نەكردووەو تەنیا وەزیرەكان وەكو میوان‬ ‫بانگهێشتی لیژنەكان كراون‪.‬‬ ‫هەڵەدنی‪ ،‬كە حزبەكەی لەم خولەدا‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە‪ ،‬وتی‪“ :‬پەرلەمان لەژیر‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێكردندایە‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێكردنیش لەژێر حزب و گروپێكی‬ ‫دیاریكراودایە”‪ ،‬زیاتر وتی‪“ :‬ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫دەنگی دلێر نییە لەبەرئەوەی ژمارەی كەمەو‬ ‫بەدەست كێشەكانی خۆیشییەوە دەناڵێنێت‪،‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن ناڕاستەوخۆ خۆی لە ‪%65‬ی‬ ‫خەڵك دەبینێتەوە‪ ،‬كە بایكۆتی هەڵبژاردنیان‬ ‫كرد لەگەڵ رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی‬ ‫ئەوانیش بێدەنگن”‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ‪30‬ی‬ ‫ئەیلولی ساڵی رابردوو ئەنجامدرا‪ ،‬ئەندامانی‬ ‫پەرلەمان ‪6‬ی تشرینی دووەم سوێندی‬ ‫یاساییان خوارد‪ ،‬سەرەتای مانگی تەمووز‬ ‫متمانەی بە كابینەی نوێی حكومەت بەخشی‪.‬‬ ‫سەركۆ ئازاد گەاڵڵی‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان لە فراكسیۆنی یەكێتی بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬سەرۆكایەتی پەرلەمان‬ ‫بەهۆی رێكنەكەوتنی یەكێتی و پارتیەوە‬ ‫درەنگ كەوتە سەرپێی خۆی‪ ،‬ئێمە زیاتر‬ ‫لە ‪ 10‬مانگە سوێندی یاساییمان خواردووە‪،‬‬

‫ئۆپۆزسیۆن دەنگی‬

‫حکومەت خەریکە‬

‫دلێر نییە‪ ،‬چونکە‬

‫هەیمەنەی‬

‫بەدەست کێشەکانی‬

‫بەسەر پەرلەماندا‬

‫خۆیەوە دەناڵێنێت‬

‫دەسەپێنێت‬

‫بەاڵم سێ مانگە متمانەمان داوە بە‬ ‫حكومەت‪ ،‬ئێمە دەمانەوێت لە چوارچێوەی‬ ‫هێڵە گشتیەكانی حكومەتدا یاساكان پەسەند‬ ‫بكات‪ ،‬بەپێی پەیڕەوی ناوخۆیش ئەو پرۆژە‬ ‫یاسایانەی رەهەندی ئابوری هەیە دەبێت‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ حكومەت”‪ .‬ئەوەش لەوەاڵمی‬

‫ئەوەی حكومەت خەریكە هەیمەنەی بەسەر‬ ‫دامەزراوەی پەرلەماندا دەسەپێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم وتی‪“ :‬چاوەڕوانی پەرلەمان لە‬ ‫وەاڵمدانەوەی حكومەت بۆ پڕۆژە یاساكان‬ ‫بە خراپ بەسەر پەرلەماندا شكاوەتەوە‪،‬‬ ‫خاوی لە ئەدای كاری حكومەتدا‪ ،‬كاریگەری‬

‫ئەندامانی‬ ‫پەرلەمان لەم‬ ‫خولەدا‪ ،‬سستن و‬ ‫وەک ئیمتیاز سەیری‬ ‫پلەکانیان دەکەن‬

‫كردۆتە سەر پەرلەمان‪ ،‬ئەمەش بۆ الیەنە‬ ‫پێكهێنەرەكانی حكومەت دەگەڕێتەوە كە‬ ‫زۆرینەی پەرلەمانین و كوتلەكانمان مولەزەمن‬ ‫بە چاوەڕوانی حكومەتەوە”‪.‬‬ ‫لە هەمواری پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی‬ ‫كوردستاندا كە هەفتەی رابردوو پەسەندیكرد‬

‫هاتووە‪ ،‬ئەو پرۆژە یاسایانەی رەهەندی‬ ‫ئابورییان هەیە دەبێت رەزامەندی حكومەتی‬ ‫لەسەر بێت‪ ،‬ئەمەش بەالی هەندێكەوە‬ ‫سنورداركردنی دەسەاڵتی پەرلەمانە لە‬ ‫بەرامبەر حكومەتدا‪.‬‬ ‫سەروەر عەبدولڕەحمان‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬دامودەزگا فەرمییەكان رۆڵ و‬ ‫گرنگیان نەماوە‪ ،‬لەبەرئەوەی پەرلەمان‬ ‫لەالیەن حزبەكانەوە بێبایەخ كراوەو “خەڵكی‬ ‫بڕیاربەدەستی خۆیان نانێرنە پەرلەمان‪،‬‬ ‫ئەمەش وایكردووە بە بێبایەخ سەیربكرێت‬ ‫و لەالیەن حكومەتەوە گوێی لێنەگیرێت بۆ‬ ‫نموونە ئەو یاسایانەی پەرلەمان دەری دەكات‬ ‫نەچنە بواری جێبەجێكردنەوە”‪.‬‬ ‫ئەو كە خۆی لە خولی پێشووترداو‬ ‫لەسەر لیستی یەكێتی پەرلەمانتار بوو‪ ،‬وتی‬ ‫“ئەندامانی پەرلەمانیش لەم خولە سستن و‬ ‫وەكو ئیمتیاز سەیری پلەكانیان دەكەن‪ ،‬نەك‬ ‫ئەرك‪ ،‬پەرلەمان وای لێهاتووە لە هاوكێشە‬ ‫سیاسیەكاندا پێگەی نەبێت و دەزگایەكە بۆ‬ ‫میكیاژكردنی دەسەاڵت”‪ ،‬زیاتر وتی‪“ :‬خول‬ ‫لەدوای خول خراپتر بووە‪ ،‬هۆكاری سەرەكی‬ ‫تەزویری هەڵبژاردنە بەشێك لە ئەندامانی‬ ‫پەرلەمان بە تەزویر دەرچوون”‪.‬‬ ‫“حكومەت دەیەوێت كوێخای مەیدانەكە‬ ‫بێت و یاسا جێبەجێنەكات‪ ،‬نایەوێت بڕیارێك‬ ‫بەسەریدا بسەپێنرێت لەبەرژەوەندی گشتی‬ ‫بێت‪ ،‬لەكاتێكدا دەبێت پەرلەمان دەزگایەكی‬ ‫ئەكتیڤ بێتو ئەو سیاسەتە قبوڵنەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەتا كەمترین یاسای دەركردووە كەمترین‬ ‫كۆبونەوەو بەدواداچوونی كردووە هیچ‬ ‫لێپێچینەوەیەكی نەكردووە‪ ،‬لە گفتوگۆكانی‬ ‫بەغدادا گوێی لێناگیرێت”‪ ،‬سەروەر وایوت‪.‬‬

‫سیاسەتی دانیشتوان لە هەرێمی کوردستان‬

‫ستراتیژێکی ناڕۆشن لە غیابی پالنی ستراتیژییدا‬

‫زەمەن‬ ‫رۆژی ‪١٧‬ی مانگی رابردوو‪ ،‬هێڤیدار‬ ‫ئەحمەد پەرلەمانتاری فراکسیۆنی پارتی کە‬ ‫خۆی خاوەنی ‪ ٧‬منداڵە بابەتێکی پەیوەست‬ ‫بە ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان‬ ‫پێشکەشی پەرلەمانتاران کرد‪ ،‬لەو بابەتەدا‬ ‫ناوبراو گەشەی دانیشتوانی هەرێمی بە‬ ‫هاوکێشەیەکی مەترسیدار وەسفکرد بەوپێیەی‬ ‫ئاستی گەشەی دانیشتوان لە پارێزگاکانی‬ ‫دیکەی عێراق شەش جار زیاترە لە گەشەی‬ ‫دانیشتوان لە پارێزگاکانی هەرێم‪ .‬هێڤیدار‬ ‫ئەحمەد لە بابەتەکەیدا داوای لە الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەکان کرد هانی خێزانی کورد بدەن‬ ‫لە ‪ ٥‬منداڵ کەمتریان نەبێت‪ ،‬چونکە لە سااڵنی‬ ‫داهاتوودا بەراورد بە ژمارەی دانیشتوانی‬ ‫عێراق رێژەی کورد زۆر کەم دەکات و ئەمەش‬ ‫کاریگەریی لەسەر بەشە بودجەی هەرێم دەبێت‬ ‫لە بودجەی گشتی عێراقدا‪.‬‬ ‫وروژاندنی ئەم بابەتە لە کاتێکدایە زیاتر لە‬ ‫‪ ٣٠‬ساڵ دەبێت هیچ سەرژمێرییەکی فەرمی لە‬ ‫هەرێمی کوردستاندا ئەنجام نەدراوەو دواهەمین‬ ‫سەرژمێریی فەرمی لە کوردستان وەکو بەشێک‬ ‫لە سەرژمێریی گشتی عێراق ساڵی ‪١٩٨٧‬‬ ‫ئەنجامدراوە‪.‬‬ ‫تەنانەت بابەتی سەرژمێریی‪ ،‬کە دۆخی‬ ‫راستەقینەی هاوکێشە جیاوازەکانی پەیوەست‬ ‫بە دیمۆگرافیاو رەهەندەکانی دانیشتوان‬ ‫نیشان بدات لە عێراقیشدا لە ساڵی ‪١٩٩٧‬ەوە‬

‫ژمارەیەکە بە پلەی یەکەم پشتی بە خەماڵندن‬ ‫و هاوکێشە بیرکاریەکان بەستووە‪ .‬ئەمەش‬ ‫یەکێکە لەو کێشانەی وەکو پسپۆڕان ئاماژەی‬ ‫بۆ دەکەن بەربەستێکی گەورەیە کە نەتوانراوە‬ ‫لە دوای ساڵی ‪٢٠٠٣‬ەوە هیچ پالنێکی‬ ‫ستارتیژیی لەسەر بینا بکرێت‪.‬‬ ‫یەکەم سەرژمێریی گشتی فەرمی لە‬ ‫عێراقدا ساڵی ‪ ١٩٤٧‬ئەنجامدراوەو بە دوایدا‬ ‫هەموو ‪ ١٠‬ساڵ جارێک سەرژمێریی گشتی‬ ‫دانیشتوان لە سەرجەم عێراقدا ئەنجامدراوە‬ ‫جگە لە ساڵی ‪ ١٩٦٥‬کە دوو ساڵ پێش‬ ‫وادەی خۆی بەهۆی بارودۆخی ئەوکاتی‬ ‫عێراقەوە سەرژمێری ئەنجامدراوە‪ .‬سەرژمێریە‬ ‫فەرمیەکانی عێراق بەمشێوەیە بوون ساڵی‬ ‫‪١٩٨٧ – ١٩٧٧ – ١٩٦٥ – ١٩٥٧ – ١٩٤٧‬‬ ‫دواهەمین سەرژمێری گشتیش ساڵی ‪١٩٩٧‬‬ ‫ئەنجامدراوە بەاڵم بەبێ شارەکانی هەولێرو‬ ‫سلێمانی و دهۆک‪.‬‬ ‫بە پێی خەماڵندنەکانی ساڵی ‪٢٠١٨‬ی‬ ‫دەستەی ناوەندیی ئاماری عێراق ژمارەی‬ ‫دانیشتوانی عێراق گەیشتە ‪ ٣٨‬ملیۆن و‬ ‫‪ ١٢٤‬هەزرو ‪ ١٨٢‬کەس‪ ،‬هاوکات دەزگای‬ ‫‪World Population Review‬ی‬ ‫ئەمریکی ئاماژەی بەوەداوە کە عێراق لە رووی‬ ‫دانیشتوانەوە ریزبەندیی سی و شەشەمینی‬ ‫هەیە لەسەر ئاستی جیهان و رێژەی‬ ‫بەشداریشی لە کۆی گشتی ژمارەی دانیشتوانی‬ ‫جیهان لە سەدا ‪ ٠،٥٢‬پێکەدەهێنێت‪ .‬هەر بە‬ ‫پێی زانیاریەکانی دەستەی ناوەندیی ئاماری‬ ‫عێراق ریژەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان‬

‫لە کۆی گشتی ژمارەی دانیشتوانی عێراق‬ ‫‪ ١٥‬لەسەدە‪ ،‬بەشێوەیەک ژامرەی دانیشتوانی‬ ‫پارێزگای سلێمانی بە ‪ ٦‬لە سەد و هاولێری‬ ‫بە ‪ ٦‬لە سەدو دهۆکی بە ‪ ٣‬لەسەدی‬ ‫ژمارەی دانیشتوانی عێراق خەماڵندووە‪،‬‬ ‫ئەوە لە کاتێکدایە نەتەوە یەکگرتووەکان لە‬ ‫چوارچێوەی بڕیاری ‪٩٨٦‬ی نەوت بەرامبەر‬ ‫خۆراک لە دوای سااڵنی ‪١٩٩٧‬ەوە رێژەی‬ ‫هەرێمی کوردستانی بە ‪ ١٣‬لەسەد خەماڵندبوو‬ ‫دواترو لە دوای ساڵی ‪٢٠٠٣‬ەوە ئەو رێژەیە بە‬ ‫‪ ١٧‬لە سەد دیاریکرا‪ ،‬هەرچەندە لە ئێستادا‬ ‫رێژەی کورد لە یاسای گشتی بودجەدا لە ‪١٢‬‬ ‫لە سەد تێناپەڕێت‪.‬‬

‫تەقینەوەی دانیشتوان و هێزی دەوڵەت‬

‫هەرچەندە بڕیاروایە مانگی ‪١٠‬ی ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٢٠‬سەرژمێریی فەرمی لە سەرتاسەری عێراق‬ ‫بە هەرێمی کوردستانیشەوە ئەنجام بدرێت کە‬ ‫ئەوەش بە یەکەمین سەرژمێریی گشتی لە‬ ‫عێراقدا دادەنرێت لە دوای روخانی رژێمی‬ ‫سەدام حوسێنەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا دەزگای‬ ‫‪World Population Review‬ی‬ ‫ئەمریکی پێشبینی دەکات ساڵی ‪ ٢٠٥٠‬ژمارەی‬ ‫دانیشتوانی عێراق بگاتە ‪ ٨١‬ملیۆن و ‪٤٩٠‬‬ ‫هەزارو ‪ ٣٥٩‬کەس‪ .‬هاوکات بەپێی خەماڵندنی‬ ‫دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان ژمارەی‬ ‫دانیشتوانی هەرێم لە ساڵی ‪٢٠١٩‬دا ‪ ٥‬ملیۆن و‬ ‫‪ ٨٩٥‬و ‪ ٥٢‬کەسە و پێشبینی دەکرێت ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٢٠‬ئەو ژمارەیە بگاتە ‪ ٦‬ملیۆن و ‪ ٣٣‬هەزارو‬ ‫‪ ٨١٤‬کەس‪ ،‬بەوپێیە بێت ئاستی گەشەکردنی‬

‫دانیشتوان لە باری سروشتیدا ‪ ١٣٧‬هەزارو ‪١٦٥‬‬ ‫کەسە سااڵنە‪ ،‬ئەگەر ئاستی گەشی سااڵنەی‬ ‫دەستەی ئاماری هەرێم بکەینە ستاندارد‬ ‫ئەوا پێشبینی دەکرێت ساڵی ‪ ٢٠٥٠‬ژمارەی‬ ‫دانیشتوانی هەرێم بگاتە ‪ ١٢‬ملیۆن و ‪٨٩٠‬‬ ‫هەزارو ‪ ٤٦٧‬کەس‪ .‬پرسیاری سەرەکی لێرەدا‬ ‫ئەوەیە ئایا حکومەتی هەرێم هیچ پالنێکی‬ ‫ستراتیژیی و دورمەودای هەیە بۆ بەڕێوەبەردن‬ ‫و رێکخستنی ژیانی ئەو ژمارە گەورەیە لە‬ ‫دانیشتوان؟ لەالیەکی دیکەوە ئایا زیادبون‬ ‫و کەمبونەوەی ئەو رێژەیە چ کاریگەرییەکی‬ ‫سیاسی و ئابوری لەسەر پێگەی جیوپۆلەتیکی‬ ‫هەرێمی کوردستان دەبێت؟‬ ‫لە رووی ئابوری و جیۆپۆلەتیکیەوە‬ ‫زۆریی ژمارەی دانیشتوان بە خاڵێکی بەهێزی‬ ‫دەوڵەت دادەنرێت چونکە ژمارەیەکی زۆریی‬ ‫دانیشتوان توانای فەراهەمکردنی دەستی‬ ‫کارو بازاڕێکی باشی هەیە بۆ ساغکردنەوەی‬ ‫بەرهەمە نیشتیمانیەکان ئەمەش ئابوریەکی‬ ‫بەهێز دەڕەخسێنێت بۆ دەوڵەت‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫بنەمایە کاتێک راستە و دروستانە بەرجەستە‬ ‫دەبێت کە سااڵنە حکومەت پالنی ستراتیژیی‬ ‫کورت مەوداو درێژمەودای هەبێت بۆ‬ ‫رێکخستنی هەموو کەرت و کایە جیاوازەکانی‬ ‫ژیان هاوتەریب لەگەڵ گەشەی ژمارەی‬ ‫دانیشتوانەکەیدا‪.‬‬ ‫لە سەرەتاکانی سەدەی ‪١٩‬دا ئابوریناسی‬ ‫ئینگلیزی تۆماس ماڵتۆس کتێبێکی گرنگی‬ ‫باڵوکردەوە بە ناونیشانی “بنەمای ئابوری‬ ‫سیاسی”‪ ،‬لەو کتێبەیدا ماڵتۆس چەمکی‬

‫“تەقینەوەی دانیشتوانی” بەکارهێنا وەک‬ ‫ئاماژەیەک بۆ زیادبونی بێ سنوری دانیشتوان‪،‬‬ ‫هۆشیاری ئەوەشیدا کە زیادبونی دانیشتوان‬ ‫یەکێکە لەو قەدرانە ترسناکانەی رووبەڕووی‬ ‫مرۆڤایەتی دەبێتەوە‪ ،‬چونکە بە بڕوای‬ ‫ئەو بیرمەندە ئابوریە زیادبونی دانیشتوان‬ ‫یەکبەدوایەکداهاتنێکی ئەندازەییە بەاڵم‬ ‫زیادبونی بەرهەمهێنان یەکبەدوایەکداهاتنێکی‬ ‫ژمارەییەو ئەو دوو هاوکێشەیەش هەرگیز‬ ‫هاوتەریب بە یەکدی ناڕۆن و هەمیشە‬ ‫قەبارەی دانیشتوان زیاتر دەبێت لە قەبارەی‬ ‫بەرهەمهێنان و ئەوەش مرۆڤایەتی و واڵتان‬ ‫دووچاری کێشەو ئاریشەو برسێتی و هەژاریی‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم بۆچونانەی ماڵتۆس رووبەڕووی‬ ‫رەخنەی زۆربویەوە‪ ،‬بەوپێیەی پێشکەوتنی‬ ‫تەکنەلۆژی و دانانی پالنی ستراتیژی‬ ‫هاوچەرخ لەالیەن حکومەتەکانەوە توانیویەتی‬ ‫ئاستی بەرهەمهێنان و گەشەپێدانی کەرتە‬ ‫جیاوازەکان لەگەڵ زیادبونی دانیشتواندا‬ ‫بەرجەستە بکات‪ ،‬هەربۆیە بە سەرنجدانێکی‬ ‫خێرا لە قەبارەی دانیشتوانی واڵتانی دونیا‬ ‫دەگەینە ئەو دەرەنجامەی زۆریی ژمارەی‬ ‫دانیشتوان ئەگەر هاوتەریب نەبێت بە تۆکمەیی‬ ‫پالنی ستراتیژی واڵتان بۆ داڕشتنی ئابوری و‬ ‫ژێرخانێکی بەهێزو گەشەپێدانی ئایندەیی ئەوا‬ ‫قەیران و کارەسات و هەژاریی و دواخستنی‬ ‫گەشەپێدان فەراهەم دەکات بۆ نمونە واڵتی‬ ‫چین کە ژمارەی دانیشتوانەکەی ‪ ١‬ملیارو‬ ‫‪ ٣٥٠‬ملیۆن و ‪ ٦٦٥‬هەزار کەسە‪ ،‬ئەم قەبارە‬

‫گەورەیەی دانیشتوان بووەتە خاڵێکی بەهێزی‬ ‫دەوڵەت چونکە هەمیشە ئەو واڵتە خاوەنی‬ ‫پالنی ستراتیژی بەهێزو تۆکمە بووە هەر‬ ‫بۆیە لەگەڵ زۆریی ژمارەی دانیشتوانەکەیدا‬ ‫توانیویەتی ئابوریی ئەو واڵتە بگەیەنێتە‬ ‫ریزبەندی دووەم ئابوری لەسەر ئاستی جیهان‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا واڵتێکی وەکو بەنگالدیش کە‬ ‫ژمارەی دانیشتوانی ‪ ١٥٦‬ملیۆن ‪ ٥٩٤‬هەزارو‬ ‫‪ ٩٦٢‬کەسە‪ ،‬زۆریی ژمارەی دانیشتوان نەک‬ ‫نەبووەتە خاڵی بەهێزی واڵتەکە بەڵکو‬ ‫ئێستا بەنگالدیش یەکێکە لە واڵتە هەرە‬ ‫دواکەوتووەکان و گەلی بەنگالدیشیش لە هەرە‬ ‫گەلە هەژارەکانی دونیان‬ ‫بە نیسبەتی هەرێمی کوردستانیشەوە‬ ‫زیاد بونی ژمارەی دانیشتوان بەبێ دانان و‬ ‫ئامادەکردنی پالنی ستراتیژی‪ ،‬یەکێکە لەو‬ ‫گرفتانەی کە لە ئایندەیەکی نزیکدا قەیرانی‬ ‫گەورە بۆ هەرێم دروست دەکات‪ ،‬بەوپێەی‬ ‫دانانی پالنی ستراتیژی بۆ رووبەڕووبونەوەی‬ ‫ئایندە‪ ،‬لە ماوەی رابردوودا یەکێک بووە‬ ‫لە پرۆسە شکستخواردوەکانی حکومەت‪،‬‬ ‫لەوبارەیەوە دەتوانرێت ئاماژە بە پالنی‬ ‫ستراتیژی کەرتی سەرچاوەکانی ئاو بکرێت‬ ‫کە ساڵی ‪ ٢٠٠٧‬ئامادەکراو بڕیاردرا تا ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٣‬بیست و هەشت بەنداوی گەورەو‬ ‫مامناوەندی لە هەرێمی کوردستان دروست‬ ‫بکرێت‪ ،‬بەاڵم بەپێی بەدواداچونەکانی زەمەن‬ ‫دوای تێپەڕینی ‪ ١٢‬ساڵ تەنها ژمارەیەکی کەم‬ ‫لەو پرۆژانە جێبەجێکراون‪ .‬ئەم نمونەیە بۆ‬ ‫زۆرینەی کەرتەکانی دیکەش هەر راستن‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫الیەنەکان گەیشتنە ‪ 24‬حزب و چواریان توركمان و یەکێکیان ئێزیدییە‬

‫“زەمەن” پێوەری دانانی‬ ‫کاندیدەكانی لیستی هاوپەیمانیی باڵودەكاتەوە‬ ‫بەهادین یوسف‬ ‫ژمارەی دەنگەكانی الیەنە كوردییەكان‬ ‫لە هەڵبژاردنی ‪2014‬ی پەرلەمانی‬ ‫عێراق‪ ،‬دەبێتە پێوەر بۆ كاندیدەكانی‬ ‫لیستی هاوپەیمانی كوردستانی لە‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكان‪ ،‬ئەوەش هاوكاتە‬ ‫لەگەڵ زیادبوونی الیەنەكانی نێو ئەو‬ ‫هاوپەیمانێتییە بۆ ‪ 24‬الیەن‪ ،‬كە چواریان‬ ‫لە نەتەوەی توركمان و یەكێكیان لە‬ ‫پێكهاتەی ئایینی ئێزیدییە و چاوەڕوان‬ ‫دەکرێت ژمارەیەک الیەنی دیکەش بچنە‬ ‫پاڵ هاوپەیمانییەکە‪.‬‬ ‫لە چەند دانیشتنێكی یەكلەدوای‬ ‫یەكدا لەماوەی كەمتر لە مانگێك‪ ،‬حزب‬ ‫و الیەنە كوردییەكان رێكەوتن بە یەك‬ ‫لیست “هاوپەیمانیی كوردستانی” بەشداری‬ ‫هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بكەن‬ ‫لە پارێزگاكانی كەركوك‪ ،‬دیالە‪ ،‬نەینەواو‬ ‫سەاڵحەدین‪.‬‬ ‫لە ئێستادا لەگەڵ رێكەوتنی ئەو الیەنانە‬ ‫لەسەر سەرۆك و رێپێدراوی قەوارەكە‪،‬‬ ‫هاوپەیمانێتییەكە‪،‬‬ ‫دروشمی‬ ‫لۆگۆو‬ ‫بڕیارە سەرۆكی لیست و كاندیدەكان لە‬ ‫دانیشتنەكانی داهاتوودا یەكالیی بكەنەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەش دەنگی الیەنەكان لە هەڵبژاردنی‬ ‫‪ 2014‬كراوەتە پێوەر‪ .‬هەوڵیش هەیە بۆ‬ ‫گەورەكردنی هاوپەیمانێتیەكە لەڕێی‬ ‫سەردانی الیەنەكانی ترەوە‪.‬‬ ‫پارێزەر وریا محەمەد‪ ،‬كە رێپێدراوی‬ ‫گشتی هاوپەیمانێتییەكەیە‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬سەردانی ئەو الیەنە سیاسیانە‬ ‫دەكەین كە تائێستا نەهاتونەتە ناو‬ ‫مەبەستی‬ ‫بە‬ ‫هاوپەیمانێتیەكەوە‪،‬‬ ‫بەشداریكردن لە لیستە هاوبەشەكە”‪.‬‬ ‫بڕیارە چوارشەممە‪ ،‬عەبدولڕەحمان‬ ‫مستەفا پارێزگاری پێشوتری كەركوك‬ ‫و سەرۆكی قەوارەكە‪ ،‬لەگەڵ ریپێدراوی‬ ‫گشتی قەوارەکە بچنە ئەو پارێزگایانەی کە‬ ‫لیستی هاوپەیمانیی بەشداریی تێدا دەکات‬ ‫بۆ دانانی سکرتاریەتی فەرعیی پارێزگاکان‬ ‫و دواتریش دانانی کاندیدەکان‪.‬‬ ‫وریا وتی‪“ :‬پێشتر بەهۆی رەوشەکەی‬ ‫بەغداوە ناوی قەوارەکە لە کۆمیسیۆنی‬ ‫بااڵی هەڵبژاردنەکان تۆمار نەکرابو‪ ،‬دوای‬ ‫کۆبونەوەکە راستەوخۆ لە بەغدا ناوی‬

‫ناوی الیەنە بەشداربووەکانی‬ ‫هاوپەیمانی کوردستان‬

‫قەوارەکە تۆمار دەکرێت”‪.‬‬ ‫ئەوەش لەكاتێكدایە ‪20‬ی ئەم مانگە‬ ‫دواوادەیە بۆ تۆمارکردنی هاوپەیمانێتی‪.‬‬ ‫وریا وتی‪“ :‬پێش کۆتایی هاتنی وادەکە‬ ‫ناوی قەوارەی هاوپەیمانیی بۆ بەشداریی‬ ‫کردن لە هەڵبژاردنی پارێزگاکان تۆمار‬ ‫دەکەین”‪.‬‬ ‫هەر لەو کۆبونەوەیەدا بڕیار لەسەر‬ ‫هەڵبژاردنی‬ ‫بەرنامەی‬ ‫نوسینەوەی‬ ‫لیستی هاوپەیمانیی کوردستانی و دانانی‬ ‫دروشمەکان و پالنی بانگەشەی هەڵبژاردن‬ ‫دەدرێت و دەست بە ئامادەکارییە‬ ‫پراکتیکییەکان بکرێت‪.‬‬

‫لە‬ ‫زانیارییانەی‬ ‫ئەو‬ ‫بەپێی‬ ‫سەرچاوەیەکی تایبەتەوە دەست “زەمەن”‬ ‫کەوتووە‪ ،‬تا کۆتایی ئەم مانگە سەرۆکی‬ ‫لیستی هاوپەیمانیی بۆ پارێزگاکانی‬ ‫کەرکوک و موسڵ یەکالیی دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەكە لەبارەی دیاریكردنی‬ ‫هاوپەیمانێتییەكە‬ ‫نێو‬ ‫كاندیدەكانی‬ ‫لەهەر پارێزگایەك‪ ،‬وتی‪“ :‬دیاریکردنی‬ ‫کاندیدی الیەنە بەشدارەکانی هاوپەیمانیی‬ ‫کوردستانی‪ ،‬بەپێی دەنگی هەر الیەنێکە‬ ‫لە هەڵبژاردنی ساڵی ‪2014‬ی پەرلەمانی‬ ‫عێراق و بەپێی رێژەی ئەو دەنگانە ژمارەی‬ ‫کاندیدەکان دیاریدەکرێت”‪.‬‬

‫وتیشی‪“ :‬هەر الیەنێکیش بەشداریی‬ ‫ئەو هەڵبژاردنەی نەکردبێت ئەوکاتە‬ ‫رێژەی دەنگەکانیان لە هەڵبژاردنی‬ ‫ساڵی ‪2018‬ی پەرلەمانی عێراق دەكرێتە‬ ‫پێوەر”‪.‬‬ ‫“بەڵێ بۆ پێکەوەژیانی ئاشتیانەو‬ ‫جێبەجێکردنی دەستور”‪ ،‬دروشمی‬ ‫سەرەکیی هاوپەیمانیی کوردستانیە‪،‬‬ ‫لۆگۆکەش لە رەنگەکان و خۆری ئااڵی‬ ‫کوردستان و هەردوو رەنگی پرتەقاڵی و‬ ‫شین پێکهاتووە وەک هێمای پێکەوەژیانی‬ ‫پێکهاتەکانی ئەو ناوچانە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنەكە بۆ كەركوك كە ژمارەی‬

‫یەکێتی نیشتمانی کوردستان‬ ‫پارتی دیموکراتی کوردستان‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫کۆمەڵی ئیسالمی کوردستان‬ ‫یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی کوردستان‬ ‫حزبی سۆسیالیست دیموکراتی کوردستان‬ ‫حزبی شیوعی کوردستان‬ ‫حزبی زەحمەکێشانی کوردستان‬ ‫هاوپەیمانی نیشتمانی‬ ‫یەکێتی نەتەوەیی دیموکراتی کورستان‬ ‫پارتی گەلی تورکمان‬ ‫بزوتنەوەی دیموکراتی گەلی کوردستان‬ ‫پارتی گەشەپێدانی تورکمان‬ ‫پارتی ئێزیدی دیموکراتی‬ ‫حزبی شروقی تورکمانی‬ ‫بزووتنەوەی چاکسازی نیشتمانی‬ ‫حزبی پێشکەوتنخوازی دیموکراتی کوردستان‬ ‫بزوتنەوەی ئاشتیخوازانی تورکمان‬ ‫بزوتنەوەی رزگاری دیموکراتی کوردستان‬ ‫پارتی نەتەوەیی کوردستان‬ ‫دانیشتووانەكەی ملیۆنێك و نزیكەی‬ ‫‪ 640‬هەزار كەسە‪ ،‬گرنگییەكی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە دوای ‪ 15‬ساڵ جارێكی‬ ‫تر ئەنجومەنێكی نوێ بە دەنگی خەڵك‬ ‫هەڵدەبژێردرێت لە ‪1‬ی نیسانی ‪.2020‬‬ ‫كێبڕكێكە بۆ ‪ 14‬كورسیی ئەنجومەنە‪،‬‬ ‫‪ 13‬کورسی گشتی‪ 10 ،‬کورسی بۆ پیاوان‪،‬‬

‫‪ 3‬کورسی بۆ کۆتای ژنان و ‪ 1‬کورسی بۆ‬ ‫کۆتای مەسیحییەکان‪.‬‬ ‫تائێستاش ‪ 24‬حیزب و الیەنی سیاسی‬ ‫بە فەرمیی چوونەتە ناو هاوپەیمانی‬ ‫کوردستانییەوە‪ ،‬چاوەڕوان دەکرێت‬ ‫ژمارەیەک الیەنی دیکەش چوونەپاڵ‬ ‫هاوپەیمانێتییەکە رابگەیەنن‪.‬‬

‫پەرلەمان بۆ چاكسازیی لەسەر پێیە‬

‫سەرۆكی لیژنەی دارایی‪:‬‬ ‫فرۆشتنى نەوت هیچ شەفافیەتێکى تێدا نییە‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫زیاد جەبار‪ ،‬سەرۆکى لیژنەى دارایی لە‬ ‫پەرلەمانى کوردستان‪ ،‬هۆشداریی دەداتە‬ ‫حكومەتی هەرێم لەوەی فرۆشتنى نەوت‬ ‫“هیچ شەفافیەتێکى تێدا نییە”و جەختیش‬ ‫دەكاتەوە “ئەگەر بودجەی ‪ 2020‬نەنێرێتە‬ ‫پەرلەمان بە خراپترین حکومڕانی دەزانن”‪.‬‬ ‫ئەو بۆچوونانەی زیاد جەبار‪ ،‬پەرلەمانتار‬ ‫لە لیستی یەكێتی بۆ “زەمەن”‪ ،‬دوای‬ ‫دەستبەكاربوونی دێت وەكو سەرۆكی‬ ‫لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان‪.‬‬ ‫ناوبراو هەفتەی رابردوو سەرۆكایەتی یەكەم‬ ‫دانیشتنی لیژنەكەی كرد‪.‬‬ ‫ئەو بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بۆ هەنگاونان‬ ‫بەرەو چاكسازی ئامادەن و چاوەڕێی‬ ‫حكومەت دەكەن”‪ ،‬لەگەڵ ئاماژەدان بەوەی‬ ‫لە زاخۆوە تا خانەقین ناشەفافی زۆر هەیەو‬ ‫دەبێت بە چاكسازیی بەری پێبگیرێت”‪.‬‬ ‫زیاد جەبار‪ ،‬لەبارەی بەرنامەی نوێی‬ ‫ئەوان‪ ،‬وتی‪“ :‬کارى هەنوکەیى ئێمە لە‬ ‫ئێستادا سەرقاڵى پڕۆژەی چاكسازین لە‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬گفتوگۆی زۆری لەسەر‬ ‫كراوە‪ ،‬ئێستا هەموو فراکسیۆنەكان چاوەڕێی‬ ‫حكومەت دەكەین بۆ ئەوەی بتوانێت تا‬ ‫كۆتایی ئەم مانگە پڕۆژەكە ئامادەبكات و‬ ‫بیگەڕێنێتەوە بۆ پەرلەمان”‪.‬‬

‫چاوەڕێین حکومەت‬ ‫دەستبەرێت بۆ‬ ‫چاکسازى‬ ‫لە خەرجی و‬ ‫داهاتەکانی‬

‫لەبارەی چاوەڕوانی ئەوان لە‬ ‫هەنگاوەكانی حكومەت بۆ چاكسازیی‪ ،‬زیاد‬ ‫وتی‪“ :‬چاوەڕێین حکومەت دەستبەرێت‬ ‫بۆ چاکسازى لە خەرجیەکانى‪ ،‬چاکسازى‬ ‫لەداهاتى هەرێم بۆ ئەوەى بتوانین خزمەتى‬ ‫زیاتر بکەین‪ ،‬چاكسازیی كاری سەرەكی‬ ‫ئێمە دەبێت”‪.‬‬ ‫زیاد جەبار‪ ،‬بە نیگەرانییەوە باس لەوە‬

‫دەكات كە پێنج ساڵە بودجە نەهاتۆتە‬ ‫پەرلەمان بۆ پەسەندكردنی‪ ،‬ئەوەش بە‬ ‫كێشەیەكی گەورە دەبینێت و دەڵێت‪:‬‬ ‫“کاتێک بودجە نەبێت هیچ دامودەزگایەک‬ ‫ناتوانێت چاودێرى هیچ خەرجییەکی‬ ‫حكومەت بکات”‪.‬‬ ‫بەوتەی سەرۆكی لیژنەی دارایی‪ ،‬هەموو‬ ‫هەوڵ و فشاری ئەوان ئەوەیە بودجە بێتە‬

‫پەرلەمانی كوردستان‪“ ،‬لە سەرەتاى ئەم‬ ‫خولەى پەرلەمانەوە ئێمە بەردەوام قسەمان‬ ‫لەسەر ئەوە کردووە‪ ،‬تەمەننا دەکەم نەگاتە‬ ‫ئەوەى قسە لەسەر نەناردنی بودجە بكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر حکومەتى هەرێم بودجە‬ ‫نەنێرێت من بەخراپترین حکومڕانى دەزانم”‪.‬‬ ‫بەپێی وتەی زیاد جەبار‪ ،‬هەموو‬ ‫فراكسیۆنەكان بۆ ئەم خولە پەرۆشی‬

‫چاكسازین و چاوەڕێى پڕۆژەیاساى‬ ‫چاکسازى دەکەن‪ .‬ئەوەش دوای ئەوەی‬ ‫سەرۆكایەتی یەكەم دانیشتنی لیژنەی‬ ‫دارایی كرد دوای دەستبەكاربوونی‪.‬‬ ‫“ئەوەى من دەزانم پڕۆژە کۆنەکەى‬ ‫چاکسازى دەبێتە بنەما‪ ،‬بەاڵم بەپێى‬ ‫واقعیى سیاسیی و کۆمەاڵیەتیی و ئابورى‬ ‫هەرێمى کوردستان ئەم پڕۆژەیە وەک‬ ‫پڕۆژەى ساڵى ‪ 2017‬نابێت‪ ،‬چونکە ئەوکات‬

‫قەیرانى دارایى هەبوو گۆڕانکارى گەورە‬ ‫لە دۆخی سیاسى هەرێمى کوردستاندا‬ ‫هەبوو”‪ ،‬زیاد وایوت‪.‬‬ ‫ئەو نەچووە نێو وردەكاریی ئەو‬ ‫گۆڕانكارییانەی لە پڕۆژەكەدا دەیكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم وتی‪“ :‬ئەگەر پڕۆژەى چاکسازى‬ ‫لەسەر خەرجیی و داهاتى هەرێمى‬ ‫کوردستان چاکسازى نەکات‪ ،‬کەواتە‬ ‫پڕۆژەکە هیچ گرنگییەکى نابێت”‪.‬‬ ‫چونكە ئەو پێیوایە‪ ،‬لە خانەقینەوە‬ ‫تا زاخۆ ناشەفافیەتییەکى زۆر هەیە‬ ‫“داهاتێکى زۆر لە هەرێمى کوردستان‬ ‫هەیە‪ ،‬مەسەلەى گومرگ و زەریبە‬ ‫پێویستى بە پێداچوونەوە هەیە‪ ،‬مەسەلەى‬ ‫فرۆشتنى نەوت کە هیچ شەفافیەتێکى تێدا‬ ‫نییە دەبێت هەموو ئەمانە شەفاف بن و‬ ‫روون بن بۆ ئەوەى بتوانین پڕۆژەیەکى‬ ‫باش ئامادەبکەین”‪.‬‬ ‫هەروەها زیاتر وتی‪“ :‬پێویستە‬ ‫چاكسازییەكە لە خەرجیی و داهات بێت‪،‬‬ ‫ئەگەر بتوانین ئەم دوو سێکتەرە رێکبخەین‪،‬‬ ‫ئەوا کارێکى زۆر باش دەکەین”‪.‬‬ ‫رێكخستنی سیستمی بانكی یەكێكی‬ ‫تر دەبێت لە بەرنامەكانی لیژنەی دارایی‬ ‫وەك زیاد جەبار جەختی لێكردەوە “خاڵی‬ ‫سەرەكی بۆ کەمکردنەوەى گەندەڵى لە‬ ‫هەرێمی كوردستان بریتییە لە جێبەجێکردن‬ ‫و كاركردن بە سیستمى بانكى”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫‪3‬‬

‫فەرید ئەسەسەرد‪ ،‬ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی‪:‬‬

‫باڵە جیاوازەكان لەسەر هیچ شتێكی كۆنگرە رێكنەكەوتوون‬ ‫*هەفتەی رابردوو دوای ساڵێك لە‬ ‫ساردی نێوانتان سەردانی گۆڕانتان كردوو‬ ‫كۆبونەوە‪ ،‬تەوەری سەرەكی كۆبونەوەكەتان‬ ‫چی بوو؟‬ ‫ كۆبونەوەكە زۆرتر بۆ ئاساییكردنەوەی‬‫دۆخەكە بوو‪ ،‬رەنگە لەو كۆبونەوەیە شتی‬ ‫زۆر گرنگ باسنەكرابێ‪ ،‬بەاڵم ویستمان‬ ‫پەیامێك بە برادەرانی گۆڕان بگەیەنین‬ ‫كە مەبەستمانە پەیوەندییەكانمان بەرەو‬ ‫ئاسایی بوونەوە بڕوات‪ ،‬دوو رێكەوتن‬ ‫لەنێوانماندا هەیە پێویستە بڕیاریان لەسەر‬ ‫بدەین‪ ،‬بەتایبەت رێكەوتنە ئیدارییەكە‬ ‫كە پێویستی بە هەمواركردنەوە هەیە‪،‬‬ ‫رێكەوتنێكی سیاسیشمان هەیە كە بەشێكی‬ ‫زۆری جێبەجێنەكراوەو تائێستا سڕكراوە‪،‬‬ ‫ئەمە هەر بڕیارێكی لەسەر بدرێت ئەگەر‬ ‫بەپێویست دەزانرێت با جێبەجێی بكەین‪،‬‬ ‫پێویست بە هەمواركردنەوە دەكات با بیری‬ ‫لێبكەینەوە‪ ،‬بەگشتی پەیوەندییەكانمان‬ ‫پێویستی بە رێكخستنەوەیە‪.‬‬ ‫*هیچ پرۆژەیەكی نوێ هەیە لەسەری‬ ‫رێكەون بۆئەوەی بەیەكەوە كاری لەسەر‬ ‫بكەن؟‬ ‫ پرۆژەیەكی دیاری كراو نیە‪ ،‬نە گۆڕان‬‫پێشنیاری پرۆژەیەكی دیاری كراوی كردووە‬ ‫نە ئێمەیش بەاڵم دوو رێكەوتن لەنێوانماندا‬ ‫هەیە ئەتوانین ئەم دوو رێكەوتنە بكەین بە‬ ‫بنەما‪.‬‬ ‫*گۆڕان گلەیی هەیە لە پابەند نەبوونی‬ ‫یەكێتی بە تەواوی ناوەڕۆكی رێكەوتنی‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی سلێمانیو‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬چی كراوە بۆ رەواندنەوەی ئەو‬ ‫گلەییانە؟‬ ‫ رەنگە ئەم رێكەوتنە تاكە رێكەوتن‬‫بێت لەنێوان ئێمەو گۆڕان الیەنی كەم‬ ‫نیوە زیاتری جێبەجێ كرابێ‪ ،‬ئەمە خۆی‬ ‫لەخۆیدا هەنگاوێكی باشە‪ ،‬لە بەشێكی‬ ‫رێكەوتنەكەدا مافی خۆیان هەیە ئەوەی‬ ‫جێبەجێنەكراوە جێبەجێبكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەسەلەیەكی تر هاتوەتە ئاراوە كە ئەم‬ ‫رێكەوتنە لەبنەمادا بۆ ماوەی چوار ساڵ‬ ‫بوو‪ ،‬ئەوكاتەیش وا رێكەوتین لەسەر‬ ‫شێوەی دابەشكردنی پۆستەكان بۆ ماوەی‬ ‫دووساڵ بێت بەتایبەت ئەوەی پەیوەندی بە‬ ‫پارێزگارەوەیە كۆتایی هاتووە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫ئەم رێكەوتنە پێویستی بە هەمواركردنەوەیە‬ ‫ئەمەش مانای هەڵوەشاندنەوە نایەت مانەی‬ ‫ئەوەش نایەت وەك خۆی جێبەجێ بكرێت‪،‬‬ ‫پێویستی بە دوو تیمی شارەزایە لە هەردووال‬ ‫بۆئەوەی كۆمەڵێك پێشنیاز پێشكەش بە‬ ‫سەركردایەتی هەردووال بكەن‪.‬‬ ‫*كەی دەستدەكرێت بە هەمواركردنەوەی‬ ‫رێکەوتنەکە؟‬ ‫ پێویستمان بە دەستپێشخەریەكە‬‫یان لەالیەن ئێمەوە یان لەالیەن گۆڕانەوە‬ ‫بۆ دیاریكردنی كاتی كۆبونەوەو رێككەوتن‬ ‫لەسەر ئەجێندای كۆبونەوەكان‪ ،‬با‬ ‫كۆبونەوەكان درێژە بكێشێ بەاڵم‬ ‫پەیوەندییەكان رێكبخرێتەوە بەپێی‬

‫سەبارەت بە ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكانیان لەگەڵ‬ ‫گۆڕان و كێشەی نێوان قوباد تاڵەبانی و مەسرور بارزانی‬ ‫و باسو خواسە گەرمەكانی ناوخۆی یەكێتی‪“ ،‬زەمەن” ئەم‬ ‫چاوپێكەوتنەی لەگەڵ فەرید ئەسەسەرد‪ ،‬ئەندامی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی نیشتمانی کوردستان سازكردووە‪.‬‬ ‫سازدانی‪:‬سەرچین ساڵح‬

‫هەلومەرجی تازە بۆئەوەی پەیوەندییەكان‬ ‫ئاسایی ببێتەوە‪.‬‬ ‫*سلێمانی بووە بە قوربانی ملمالنێی‬ ‫نێوان حزبەكان‪ ،‬بۆچی ئەو ملمالنێیەتان‬ ‫شارەكەو‬ ‫خزمەتی‬ ‫نەخستووەتە‬ ‫خەڵكەكەیەوە؟‬ ‫ كاتێك ملمالنێ هەبێ كەس ناتوانێ‬‫ئەو ملمالنێ بخاتە خزمەتی شارەوە‪ ،‬یان‬ ‫ئەبێت ملمالنێ نەبێو پەیوەندییەكی‬ ‫تەندروستو ئاسایی هەبێ ئەوكاتە هەموو‬ ‫تواناكان ئەخرێتەگەڕ بۆ خزمەتی شار‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە هەنگاوی یەكەم ئەوەی پەیوەندی‬ ‫بە سلێمانیەوە هەیە هەردوو الیەنی‬ ‫پێكهێنەری پارێزگای سلێمانی كاربكەن‬ ‫بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكانیان پاش‬ ‫ئەوە دەرگا ئەكرێتەوە بۆ باسكردنی شێوەی‬ ‫خزمەتكردنی هەموو پارێزگاكە‪.‬‬ ‫*ئێستا لەگەڵ پارتی پەیوەندیتان‬ ‫چۆنە؟‬ ‫ تا ئەندازەیەك ساردو سڕیەك هەبوو‬‫كار بۆ ئەوە ئەكرێت ئەو ساردو سڕییە‬ ‫نەمێنێت‪ ،‬كار بۆ ئەوە دەكرێت تاكڕەویی لە‬ ‫بڕیارداندا نەبێت‪ ،‬ئەم حكومەتە حكومەتی‬ ‫یەك حزب نیە حكومەتی هەموو ئەو‬ ‫الیەنانەیە کە بەشدارن تێیدا‪ ،‬حزبەكانی نێو‬ ‫حكومەت بەشدار نین‪ ،‬بەڵكو پێكهێنەرن‬ ‫لەبەرئەوەی لە رێگەی دانوستانەوە چوونەتە‬ ‫نێو حكومەتەوە‪ ،‬ئەبێت ئەم خاڵە لەبەرچاو‬ ‫بگیرێت‪ ،‬سیاسەتی حكومەت سیاسەتی‬ ‫هەموو الیەنە سیاسییەكان بێت‪.‬‬ ‫*پارتی چەند لەو نیگەرانیانەی ئێوەی‬ ‫رەواندۆتەوە كە پێشتر هەتانبووە؟‬ ‫ هەندێك نیگەرانی راستەوخۆ هەبوو‬‫كە پەیوەندی بە دەسەاڵتەكانی جێگری‬ ‫سەرۆكی حكومەتەوە هەبوو‪ ،‬راستە‬ ‫لە دانوستانەكاندا باسی دەسەاڵتەكانی‬ ‫نەكراوە‪ ،‬بەاڵم ئەو كەسەی ئەو پۆستە‬ ‫وەردەگرێ ئەبێ بەرپرسێكی دەسەاڵتدار‬ ‫بێت‪ ،‬ئەگەر پۆستێ وەربگرین دەسەاڵتی‬ ‫نەبێ بۆ وەری بگرین؟ مەبەستمان ئەو‬ ‫دەسەاڵتەیە خزمەتی هاواڵتیانی خۆی‬ ‫پێبكات سیاسەتی حزب رەنگدانەوەی‬ ‫لەرێگەی ئەو دەسەاڵتەوە هەبێ‪ ،‬رێكەوتن‬ ‫سەبارەت بە كەركوك بەشێكی تائێستا‬ ‫جێبەجێ نەكراوەو مەسەلەی پارێزگا لە‬

‫مەسەلەی پارێزگا‬ ‫لە جێگەی خۆیدا‬ ‫چەقیوەو هەنگاوی‬ ‫بۆ پێشەوە نەناوە‬

‫جێگەی خۆیدا چەقیوەو هەنگاوی بۆ‬ ‫پێشەوە نەناوە‪.‬‬ ‫*قوباد تاڵەبانی دەسەاڵتەكانی پێشووی‬ ‫وەرگرتۆتەوە؟‬ ‫ نامەیەكی فەرمی بۆ هەموو ئەندامانی‬‫سەركردایەتی نووسیوە باسی ئەوە دەكات‬ ‫كە ئەو مەسەلە یەكالیی بووەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم وردەكاری بەئێمە نەداوە‪ ،‬ئێمە لەو‬ ‫روانگەوە سەیری مەسەلەكە دەكەین مادام‬ ‫ئەو توانیویەتی ئەو كێشەیە دووبەدووبێ‬ ‫یان بەشێوەیەكی گشتی چارەسەری بكات‬ ‫ئەوكاتە هیچ كێشەیەكمان نامێنێ وای‬ ‫دائەنێت هیچ كێشەیەك لەوبارەیەوە نیە‪ ،‬ئەو‬ ‫دەسەاڵتانەی ئەو ویستوویەتی وەك جێگری‬ ‫سەرۆكی حكومەت خۆ ئەو دەسەاڵتانە بۆ‬ ‫ئەندامانی سەركردایەتی نییە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫ئەو پێی رازی بێت بەدڵنیاییەوە ئێمە هیچ‬ ‫كێشەیەكمان نییە‪.‬‬

‫*مەسەلەی كێشەی دانانی پارێزگاری‬ ‫كەركوك‪ ،‬هەروا بە هەڵپەسێردراوی‬ ‫ماوەتەوە یان بەرەو پێشچوون هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫وا هەست دەكرێت دەستتان لە وەرگرتنی‬ ‫پۆستی پارێزگار شۆردبێت‪ ،‬تا هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان؟‬ ‫ تائێستا بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە‬‫هەنگاوی زۆر گەورە بەرەو پێشەوە‬ ‫نەنراوە‪ ،‬بەاڵم لەهەمانكاتیشدا پرۆسەكە‬ ‫هەر بەردەوامە‪ ،‬ئەم پۆستە مەبەستمان‬ ‫بوو بگەڕێتەوە بۆ كورد پێش هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان بۆئەوەی دۆخێكی‬ ‫گونجاوتر بێتە ئاراوە‪ ،‬ئێستا هەموو‬ ‫الیەنەكان هاوبەشن لە لیستێكدا حەقە‬ ‫هەمووالیەك كاربكەن بۆ ئەوەی پارێزگارێكی‬ ‫كورد بەوجۆرەی ئێمەو پارتی لەسەری‬ ‫رێكەوتووین هەڵبژێردرێت‪ ،‬مەحاڵ نیە پێش‬ ‫هەڵبژاردن دانرێتو ستراتیجی كاركردنمان‬ ‫ئەوەیە دانرێت بەاڵم ئەمە پێویستی بە‬ ‫هەماهەنگی ئێمەو پارتیەو ئومێد بڕاو‬ ‫نەبووین‪.‬‬ ‫*باس و خواسی ئەوە هەیە كە چەند‬ ‫كورسیەكتان لە مەكتەبی سیاسی چۆڵبووە‬ ‫بەهۆی دەركردنی نەجمەدین كەریم و‬ ‫رۆشتنی ئازاد جوندیانیەوە‪ ،‬ئێستا بەپێی‬ ‫پەیڕەو كورسی چۆڵ هەیە؟‬ ‫ هیچ نەكراوە بۆ پڕكردنەوەیان زۆربەی‬‫زۆری ئەندامانی سەركردایەتی بۆچوونیان‬ ‫وایە هیچ پۆستێك پڕنەكرێتەوە مادام‬ ‫بەرەو كۆنگرە ئەچین ئەمانەوێ بە بەتاڵی‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬ئەگەر بڕیار درا یان بە گونجاو‬ ‫زانرا ئەوا بەپێی پەیڕەو ئەبێ جێگری‬ ‫سكرتێری گشتی ئەو كەسانە كاندید بكاتو‬ ‫لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫دەنگیان پێبدرێت‪.‬‬ ‫*دەنگۆی ئەوە باڵوبۆوە شااڵو عەلی‬ ‫عەسكەری پێشنیاز كراوە كە ببێت‬ ‫بە مەكتەبی سیاسی و ناڕەزایی لەناو‬

‫دووساڵەكەی‬ ‫پارێزگاری سلێمانی‬ ‫كە الی گۆڕان بوو‬ ‫كۆتایی هاتووە‬

‫سەركردایەتی دروستكردووە‪ ،‬رەوایەتی ئەو‬ ‫مەسەلەیەو ئەو هەواڵنە تا كوێیە؟‬ ‫ بەشێوەیەكی فەرمی ئەگەر كەسێك‬‫بكرێت بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی‬ ‫ئەبێ هەموو ئەندامانی سەركردایەتی لەم‬ ‫مەسەلەیە ئاگادار بكرێنەوە‪ ،‬بەشێوەی‬ ‫فەرمی ئاگادار نەكراوینەتەوە‪ ،‬ئەم مەسەلەیە‬ ‫پەیوەندی بە جێگری سكرتێری گشتیو‬ ‫مەكتەبی سیاسیەوە نیە‪ ،‬ئەبێ ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی یەكالیی بكاتەوە‪ ،‬جێگری‬ ‫سكرتێری گشتی ئەتوانێت ئەندامی‬ ‫سەركردایەتی كاندید بكات بۆ ئەو شوێنانە‬ ‫بەاڵم ناتوانێت دایمەزرێنێت‪.‬‬ ‫*سەبارەت بە كۆنگرەی حزبەكەتان‪،‬‬ ‫ئایا لەكاتی دیاریكراوی خۆیدا ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی دەنگۆیەك هەیە‬ ‫دوابخرێت؟‬ ‫‪ -‬رەنگە دەنگۆكان زۆر راست‬

‫نەبن‪ ،‬هەموو هەوڵەكان خراونەتەگەڕ‬ ‫بۆئەوەی كۆنگرە لەكاتی خۆیدا ئەنجام‬ ‫بدرێت‪ ،‬ئەركەكە لە ئەستۆی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیو مەكتەبی سیاسی نیە لەم‬ ‫قۆناغەدا‪ ،‬ئەركەكە لە ئەستۆی كۆمسیۆنی‬ ‫بااڵی ئامادەكاریی كۆنگرەیە كە ئەویش بە‬ ‫شێنەیی كارەكانی خۆی دەكاتو بەردەوامە‪،‬‬ ‫پێم وایە لەكاتی خۆیدا دەكرێت‪.‬‬ ‫*تا ئێستا باڵە جیاوازەكان لەسەر چ‬ ‫میكانیزمێك رێكەوتوون؟‬ ‫ باڵە جیاوازەكان لەسەر هیچ شتێك‬‫رێكنەكەوتوون ئەمە پەیوەندی بە كۆمسیۆنی‬ ‫بااڵی ئامادەكاری كۆنگرەوە هەیە‪ ،‬كاتێك‬ ‫كارەكانی خۆی جێبەجێ ئەكاتو راپۆرتی‬ ‫خۆی ئەدا بە ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫ئەوكاتە هەنگاونان بەرەو كۆنگرە پێویستی‬ ‫بە هەندێك رێكەوتنو سازان بێ ئەوكاتە‬ ‫بڕیاری لێ ئەدرێ‪ ،‬مەسەلەی رێكەوتنی‬ ‫باڵەكانو سازان ئەمە كۆتا مەسەلەیە بڕیاری‬ ‫لێ ئەدرێو كۆتا مەسەلەی بەر گۆنگرەیە‪.‬‬ ‫*هەیكەلیەی سەركردایەتی یەكێتی وەك‬ ‫ئێستا ئەبێت یان گۆڕانكاری تێدا دەبێت؟‬ ‫ دوو پرۆژەی پەیڕەوی ناوخۆمان هەیە‬‫یەكێكیان هی مەكتەبی رێكخستنە ئەویتریان‬ ‫هی ئەنجومەنی ناوەندەو هەریەكەیان‬ ‫هەیكەلێكی جیاواز بۆ یەكێتی دیاری ئەكات‪،‬‬ ‫بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی ئێستا دەسەاڵتی‬ ‫ئامادەكردنی پرۆژەی پەیڕەوی ناوخۆ الی‬ ‫مەكتەبی رێكخستن نیە‪ ،‬بەڵكو الی ئەنجومەنی‬ ‫ناوەندە‪ ،‬پرۆژەی مەكتەبی رێكخستن‬ ‫گۆڕانكاری زۆر گەورە دروست ناكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پرۆژەكەی ئەنجومەنی ناوەند گۆڕانكاریی‬ ‫ریشەیی لە پەیكەری یەكێتی دێنێتە ئاراوە‪،‬‬ ‫خۆم پشتگیری پرۆژەكەی ئەنجومەنی ناوەند‬ ‫ئەكەم پێویستی بە هەمواركردنەوە هەیە بۆ‬ ‫ئەوەی باشتر بێت‪ ،‬زۆرترین بۆچونەكان بەالی‬ ‫پرۆژەكەی ئەنجومەنی ناوەندایە‪.‬‬ ‫*بەپێی پرۆژەكەی ئەنجومەنی ناوەند‬ ‫پەیكەری یەكێتی چۆن ئەبێ؟‬ ‫ كارێكی وا ئەكا كە ئێمە لە كۆنگرە‬‫سەركردایەتی هەڵنەبژێرین‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫گشتی هەڵدەبژێرین پاشان ئەو ئەنجومەنە‬ ‫سەركردایەتی داهاتوو هەڵدەبژێرێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫تا ئەندازەیەكی زۆر نزیكە لە سیستمی‬ ‫پەرلەمانی‪ ،‬ئەو ئەنجومەنە دوای كۆنگرە‬ ‫دەبێت بە چاودێر بەسەر ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیەوە‪ ،‬سەبارەت بە سكرتێریو‬ ‫هاوسەرۆكی هێشتا یەكالیی نەبوەتەوەو‬ ‫پێویستی بە گفتوگۆی زیاترە‪.‬‬ ‫*لەم ماوەیەدا بافڵ تاڵەبانی وتی لەناو‬ ‫یەكێتیدا باڵ نەماوە‪ ،‬ئایا باڵی جیاواز لەناو‬ ‫یەكێتیدا نیە؟‬ ‫ بەراورد بە دووساڵی رابردوو دۆخێكی‬‫پڕسازانتر لەناو یەكێتیدا هەیە بە رادەیەك‬ ‫كەمترین كێشە لەناو سەركردایەتیدا هەیە‪،‬‬ ‫خۆم لەگەڵ بەكارهێنانی دەستەواژەی باڵ‬ ‫نیم پێم وایە گروپەكان ئەوەندە لەیەك نزیك‬ ‫بوونەتەوە هەندێك كەس تێڕوانینی وایە باڵ‬ ‫نەماوە‪.‬‬

‫دانوستانەكان بۆ هەڵبژاردنی پارێزگارێك بۆ كەركوك راگیران‬ ‫یەكێتی بێدەنگی لێدەكات و پارتیش دەڵێت گەشبین نین پێش هەڵبژاردن پارێزگارێک هەڵبژێرن‬ ‫زەمەن‬ ‫دانوستانەكانی هەڵبژاردنی پارێزگارێكی‬ ‫نوێ بۆ كەركوك راگیراون‪ ،‬ئاماژەكان بۆ‬ ‫ئەوە دەچن ئەو پرسە بۆ دوای هەڵبژاردنی‬ ‫هەڵبگیرێت‪.‬‬ ‫پارێزگاكان‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫ئەوەش هاوكاتە لەگەڵ بێدەنگی یەكێتی و‬ ‫سەرنەكەوتنی هەوڵەكان لەوبارەیەوە‪.‬‬ ‫دوای نزیكەی دووساڵ له ناكۆكی توندی‬ ‫نێوانیان‪ ،‬هەریەكە لە یهكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان و پارتی دیموكرات‪ ،‬لە ‪7/11‬ی‬ ‫ئەمساڵ بڕیاریاندا به كاندیدكردنی تهیب‬ ‫جهبار بۆ پۆستی پارێزگاری كهركوك‪ ،‬ئەوەش‬ ‫وهك كاندیدی هاوبهشی لیستی برایهتی له‬ ‫ئهنجومهنی پارێزگا‪ ،‬بەاڵم دوای سێ مانگ ئەو‬ ‫پرسە بێدەنگی لێدەكرێت‪.‬‬ ‫فوئاد حسێن کوێخا‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای کەرکوک لە لیستی برایەتی (پارتی)‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬دانوستانەکان بەباشی‬ ‫بەڕێوەچون و گەشبینی دروستکردبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی ئەو دۆخەی لە بەغداو شارەکانی تر‬ ‫دروستبوو‪ ،‬دانوستانەکان وەستاون”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەگەر هەیە هەفتەی‬ ‫داهاتوو دەستپێبکاتەوە”‪ ،‬بەاڵم لەبارەی‬

‫ئەنجامەكەیەوە‪ ،‬وتی‪“ :‬دەمێنێتەوە سەر‬ ‫عەقڵییەتی بەغدا تاچەند پابەندە بە‬ ‫رێکەوتن و دانوستانەکان لەگەڵ الیەنە‬

‫کوردستانییەکان”‪.‬‬ ‫یەكێتیی و پارتی بۆ پرسی دانانی‬ ‫پارێزگار‪ ،‬بڕیاریاندا دانوستانەكانیان لەگەڵ‬

‫الیەنی عەرەبی و توركمانی لە كەركوك و‬ ‫هەروەها لەگەڵ بەغدا دەستپێبكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا هیچ ئەنجامێكی نەبووە‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬کەرکوک ناو‬

‫“دانانی پارێزگار دەکەوێتە سەر ئەنجامی‬ ‫دانوستانەكانی پارتیی و یەکێتی لەگەڵ‬ ‫حکومەتی عیراق‪ ،‬بەاڵم زەمینەخۆشکردن‬ ‫بۆ دەستپێکردنەوەی کارەکان و گەڕانەوەی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا‪ ،‬پەیوەستە بە‬ ‫ئاساییکردنەوەی بارودۆخی کەرکوک”‪ ،‬فوئاد‬ ‫حسێن وای وت‪.‬‬ ‫چەندجارێك‬ ‫پێشتریش‬ ‫پارتیش‬ ‫جەختیكردۆتەوە لەوەی كاتێك ئەندامەكانی‬ ‫بۆ كەركوك و كۆبونەوەكانی ئەنجومەن‬ ‫دەگەڕێنەوە‪ ،‬كە بارودۆخ ئاسایی بێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها دۆخی ئێستای پارێزگاكە بە‬ ‫“داگیركراو” وەسفدەكەن‪.‬‬ ‫فوئاد حسێن كە خۆی دوو ساڵە بەشداریی‬ ‫هیچ كۆبونەوەیەكی ئەنجومەنی نەكردووە‪،‬‬ ‫وتی‪“ :‬ئەو عەقڵییەتەی حوکمی کەرکوک‬ ‫دەکات و ئەو عەسکەرتاریەتەی لەشارەکە‬ ‫هەیە‪ ،‬لەگەڵ ئەو میكانیزمەی ئێستا عێراق‬ ‫پەیڕەوی دەكات بۆ ئاسایی کردنەوەی‬ ‫دۆخی کەرکوک‪ ،‬گەشبین نیم بتوانین پێش‬ ‫هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان پارێزگارێک‬ ‫لەناو ئەنجومەنەوە هەڵبژێرین”‪.‬‬ ‫پێشتریش “زەمەن” لە سەرچاوەیەکی‬ ‫تایبەتەوە باڵویکردەوە‪ ،‬كە عادل‬ ‫عەبدولمەهدی‪ ،‬سەرۆک وەزیرانی عێراق‬

‫پەیوەندی بە سەرکردایەتی یەکێتی و پارتییەوە‬ ‫کردوەو داوای لێکردون دەستبەرداری دانانی‬ ‫پارێزگارێکی کورد بن بۆ کەرکوک‪ ،‬ئەوەش بە‬ ‫پاساوی ئەوەی ناسەقامگیری دروستدەكات‪.‬‬ ‫جەمال مەولود‪ ،‬رێکخەری کارەکانی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک و بەتەمەنترین‬ ‫ئەندامی ئەنجومەن بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“تائێستا شتی رەسمی نییە لەسەر دانانی‬ ‫پارێزگاری کەرکوک و ناوی کەس وەک کاندید‬ ‫نەهاتۆتە ئەنجومەن”‪.‬‬ ‫هاوشێوەی فوئاد حسێن‪ ،‬جەمال مەولود‬ ‫پێیوایە نەتوانرێت پێش هەڵبژاردن پارێزگارێك‬ ‫بۆ كەركوك هەڵبژێردرێت و وتی‪“ :‬دۆخەكە‬ ‫ئاسایی نییە و زەمینەش لەبار نییە”‪.‬‬ ‫دوو ساڵە یەكێتیی هەوڵی بەردەوام‬ ‫دەدات بۆ دانانی پارێزگارێكی كورد لە پشكی‬ ‫حزبەكەی بۆ كەركوك‪ ،‬بەاڵم هەوڵەكانی‬ ‫سەركەوتوو نەبووە و لەئێستاشدا بێدەنگی‬ ‫لەو پرسە كردووە‪.‬‬ ‫ئەوەش لەكاتێكدایە بڕیارە لە ‪2020/4/1‬‬ ‫پارێزگاكان‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجامبدرێت و حزب و الیەنە كوردییەكانیش‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی زۆرترین كورسی بە یەك‬ ‫لیست بەشداریی دەكەن‪ ،‬بەناوی هاوپەیمانیی‬ ‫كوردستانی‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫گۆڕان و یەكگرتوو و كۆمەڵ پێكەوە دەبن‬

‫لە هەڵبژاردنی پارێزەران؛ یەكێتی و پارتی یەكلیستن‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای چوار ساڵ لە دواكەوتنی كۆنگرە‪،‬‬ ‫سەندیكای پارێزەران بڕیاریدا ‪17‬ی مانگ‬ ‫هەڵبژاردن بۆ ئەندامانی كۆنگرە بكاتو‬ ‫كۆتایی ئەم مانگەش بە بەشداریی ‪ 113‬ئەندام‬ ‫كۆنگرەی خۆی ببەستێت‪.‬‬ ‫لە دوا کۆبونەوەی خۆیدا‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫سەندیكای پارێزەران بڕیاریدا هەڵبژاردنی‬ ‫سەرجەم لقەكانی بۆ چوارەمین كۆنگرە‬ ‫لە رۆژی ‪17‬ی ئەم مانگەدا ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫بەپێی بڕیاری سەندیكا‪ ،‬هەڵبژاردنەكە بە‬ ‫شێوازی لیستی داخراوی رێژەیی دەبێت‪ ،‬لە‬

‫هەر لقەو ژمارەیەک لیست كێبڕكێ دەكەن‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی ئەو كورسیانەی بۆیان‬ ‫دیاریكراوە‪.‬‬ ‫بەختیار حەیدەر‪ ،‬نەقیبی سەندیكای‬ ‫پارێزەران بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬كۆتایی ئەم‬ ‫مانگە كۆنگرەی سەندیكای پارێزەران ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪ ،‬هەر لە كۆنگرەدا كاتی ئەنجامدانی‬ ‫هەڵبژاردنی دەستەی سەندیكا دیاری دەكرێت‪،‬‬ ‫هەر لقكێكی سەندیكای پارێزەران نوێنەری‬ ‫خۆی دەبێتو لە هەر لقەو چەند لیستێك‬ ‫بەشداریی دەكەن “‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬زۆر شت لە كۆنگرەدا باسدەكرێت‬ ‫و راپۆرت ئامادە دەكرێت‪ ،‬پێشنیاز بۆ كاری‬ ‫داهاتوو دەكرێت‪ ،‬مەبەست لە كۆنگرە‬

‫پێشخستنی كاری پارێزەرایەتییەو پەیداكردنی‬ ‫هەیبەتی زیاترە بۆ پارێزەرانو پاراستنی مافی‬ ‫ئەندامانی سەندیكایە”‪.‬‬ ‫لقی هەولێر ‪ 47‬ئەندامی كۆنگرەو سلێمانی‬ ‫‪ 24‬و دهۆك ‪ 16‬و كەركوك چوارو هەڵەبجە‬ ‫یەك ئەندامی دەبێت‪ ،‬بە هەڵبژاردن دەبن‬ ‫بە ئەندامی كۆنگرە‪ ،‬لەگەڵ ‪ 11‬ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی سەندیكاو سێ كەسی دەستەی‬ ‫لقی هەڵەبجەو كەسێك لە لقی كەركوك و سێ‬ ‫كەس لە لقی هەولێرو دوو كەس لە لقی دهۆك‬ ‫لەگەڵ كەسێك لە نوێنەرانی خانەنشین كە بە‬ ‫تەسكەیە دەبن بە ئەندامی كۆنگرە‪.‬‬ ‫لە پارێزگای هەولێر چوار لیست “برایەتی‬ ‫پارێزەران‪ ،‬یەكسانی سەربەخۆی پارێزەران‪،‬‬

‫مافو دادگەریو پارێزەرانی پیشەیی” بەشداری‬ ‫دەكەن‪ ،‬لە سلێمانی دوو لیستو لە دهۆك یەك‬ ‫لیستو لە كەركوك یەك لیستو لە هەڵەبجە‬ ‫لەبەرئەوەی یەك نوێنەریان هەیە بۆیە بە تاك‬ ‫چەند كەسێك خۆیان هەڵبژاردووە‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانو كۆمەڵی ئیسالمیو‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی لە ژێرناوی لیستی‬ ‫(پیشەیی پارێزەران) یەكیان گرتووەو‬ ‫بەشداری هەڵبژاردنی نوێنەرانی كۆنگرە‬ ‫دەكەن‪ ،‬تەنیا لە هەولێرو سلێمانی بەشداری‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫یەكێتیو پارتی لەژێر ناوی (برایەتی‬ ‫پارێزەران)دا یەكیان گرتوەو لە هەولێرو‬ ‫سلێمانیو دهۆكو كەركوك بەو لیستە‬

‫پێشمەرگە دیلەكان خانەنشین دەکرێن‬ ‫زەمەن‬ ‫وەزارەتی پێشمەرگە خانەنشینكردنی پێشمەرگە‬ ‫دیلەكانی سەردەمی شەڕی داعشی راگەیاند‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بە رێككەوتن لەگەڵ كەسوكاریان و دوای دوو‬ ‫ساڵ لە كۆتایی پێهێنانی داعش لە عێراق‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا وەزارەت ئامادەنییە بڕیاری كۆتایی لەسەر‬ ‫چارەنوسیان بدات‪.‬‬ ‫لە چوار ساڵی شەڕی داعش لە عێراق‪42 ،‬‬ ‫پێشمەرگە بەدیل كەوتنە دەست ئەو گروپە و‬ ‫چارەنوسیان هێشتا نادیارە‪ ،‬ئەوەش لەكاتێدایە‬ ‫بەردەوام كەسوكاریان داوای چارەنوسیان‬ ‫دەكەن‪ ،‬هەفتەی رابردوش بۆ ئەو مەبەستە‬ ‫لەگەڵ لێپرسراوانی وەزارەتی پێشمەرگە‬ ‫كۆبونەوە‪.‬‬ ‫جەبار یاوەر‪ ،‬ئەمیندارى گشتى وەزارەتى‬ ‫پێشمەرگە بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لە كۆبونەوەكەدا‬ ‫لەگەڵ كەسوكاری پێشمەرگە بێسەروشوێنەكان‬ ‫لەسەر چەند خاڵێک رێککەوتین‪ ،‬لەوانە گواستنەوەی‬ ‫دۆسییەكانیان لە یەکەکانى وەزارەتى پێشمەرگەوە‬

‫بۆ سەر میالکى بەڕێوەبەرایەتى خانەنشین و لەوێ بە‬ ‫فەرمی خانەنشین دەکرێن‪ ،‬تا ئەوکاتەى چارەنوسیان‬ ‫یەكالیی دەبێتەوە”‪.‬‬ ‫بەاڵم داواكاریی كەسوكاری پێشمەرگەكان ئەوە‬ ‫بوو‪ ،‬وەزارەت هەر بەردەوامبێت لە گەڕان بەدوای‬ ‫چارەنوسیاندا‪ ،‬ئەوەش هەر بەوتەی ئەمینداری‬ ‫پێشمەرگە‪.‬‬ ‫گشتی وەزارەتی‬ ‫جەبار یاوەر‪،‬‬ ‫جە ختیكر د ە و ە‬ ‫“ بە ڵگە یە کى‬

‫راست و رەوانمان بەدەستنەگەیشتووە کە دەریبخات‬ ‫لەسەر ونبونی ئەو ‪ 42‬پێشمەرگەیە‪ ،‬بۆیە ناتوانین‬ ‫هیچ بڕیارێک لەسەر چارەنوسیان بدەین نازانین لە‬ ‫ژیاندا ماون یان نەماون”‪.‬‬ ‫لە شەڕی داعشدا‪ ،‬زیاتر لە هەزارو ‪ 700‬پێشمەرگە‬ ‫شەهید بون و نزیکەى ‪ 13‬هەزار پێشمەرگەش‬ ‫برینداربون‪ ،‬ئەو ‪ 42‬پێشمەرگەیەش كە بەدیلی‬ ‫كەوتنە دەست داعش چارەنوسیان نادیارە‪.‬‬ ‫عوسمان سێدەرى‪ ،‬جێگرى سەرۆکى لیژنەى‬ ‫پێشمەرگە و ناوخۆ لە پەرلەمانى کوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ى وت‪“ :‬بەشێوەیەکى رەسمى یەکالیی‬ ‫نەکراوەتەوە پێشمەرگەكان ماون یان نا‪ ،‬ئەستەمە‬ ‫مابن لەبەرئەوەى داعش کەسانى بێتاوان دەکوژن‪،‬‬ ‫ئێستا داعش خەباتى پارتیزانى دەکات تواناى‬ ‫خۆحەشاردانیان زەحمەتە”‪.‬‬ ‫“ئەوەى زانیاریمان هەبوو تا مانەوەى دەسەاڵتى‬ ‫داعش لە سوریا مابون‪ ،‬هەموو ئومێدێک‬ ‫لەسەر ئەوەبوو دواى ئەوەى داعش‬ ‫ناوچەکانى لەدەستدەدات ئەو پێشمەرگانە‬ ‫بدۆزرێنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوە نەهاتۆتەدی”‬ ‫عوسمان سێدەرى وای وت‪.‬‬

‫هاوبەشەوە بەشداری دەكەن‪.‬‬ ‫ئاری جەزا‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی سەندیكای‬ ‫پارێزەران بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬تائێستا‬ ‫یەكێتیو پارتی رێككەوتوون لەسەرئەوەی‬ ‫بەیەك لیست بەشداری بكەن‪ ،‬بەاڵم لەسەر‬ ‫زنجیرەی كاندیدەكان رێكنەكەوتوون و بۆیە‬ ‫دیار نییە چەند لیست بەشداریی دەكاتو چەند‬ ‫هاوپەیمانیی دروست دەكرێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬الیەنەكانی دەرەوەی یەكێتی و‬ ‫پارتیش لە گفتوگۆدان بۆ ئەوەی بگەن بە‬ ‫رێككەوتن و بە لیستێك بەشداریی بكەن”‪.‬‬ ‫سەندیكای پارێزەرانی كوردستان لە‬ ‫ساڵی ‪ 1993‬دامەزراوەو ‪ 5‬لقی لە پێنج شاری‬ ‫كوردستان لە (هەولێر‪ ،‬سلێمانی‪ ،‬دهۆك‪،‬‬

‫كەركوك‪ ،‬هەڵەبجە) هەیەو نزیكەی ‪ 8‬هەزار‬ ‫پارێزەر لەژێر سێبەری ئەو سەندیكایە كار‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫كۆتا كۆنگرەی سەندیكای پارێزەران ساڵی‬ ‫‪ 2013‬ئەنجامدرا‪ ،‬بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫سەندیكا دەبێت سێ ساڵ جارێك كۆنگرە‬ ‫ببەسترێت و هەڵبژاردنی گشتی بۆ سەرۆك و‬ ‫ئەندامانی سەندیكا ئەنجامبدرێت‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی سەندیكا لە ‪ 10‬ئەندام پێكدێتو‬ ‫نەقیبی سەندیكای پارێزەرانی كوردستان‬ ‫سەرپەرشت و سەرۆكایەتیی و نوێنەرایەتی‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەو ئەنجومەنە ‪ 11‬كەسیە‪ ،‬سێ ساڵ‬ ‫جارێك لەالیەن كۆی ئەندامەكانی سەندیكاوە‬ ‫هەڵدەبژێردرێن‪.‬‬

‫یەكێتی مامۆستایانیش‬ ‫هەڵبژاردن دوادەخات‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای نۆ ساڵ تێپەڕبوون بەسەر‬ ‫هەڵبژاردنەکانی پێشوویدا‪ ،‬یەکێتی‬ ‫مامۆستایان لەکاتی دیاریکراودا‬ ‫کە کۆتایی ئەم مانگەیە ناتوانێت‬ ‫هەڵبژاردنی سەندیکاکەی ئەنجام بدات‬ ‫و بۆ جاری دووەم دوای دەخات‪.‬‬ ‫هەرچەندە بڕیاربوو رۆژی‬ ‫‪ ،2019/10/31‬هەڵبژاردنی یەکێتی‬ ‫مامۆستایان ئەنجام بدرێت‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫پاساوی رێکارە تەکنیکیەکان و تەواو‬ ‫نەبوونی کاری لقەکانەوە‪ ،‬لەکاتی‬ ‫خۆیدا ئەنجام نادرێت‪.‬‬ ‫ئەحمەد كەركوكی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫سكرتاریەتی یەكێتی مامۆستایانی‬

‫كوردستان بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“هەڵبژاردن لە وادەی دیاریكراوی‬ ‫خۆیدا ناكرێت‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫هەڵبژاردنەکە سەرتاسەری كوردستان‬ ‫دەگرێتەوە بە ناوچە دابڕاوەكانیشەوە‪،‬‬ ‫لە كۆی ‪ 12‬لق ‪ 3‬لق لە كەركوك‬ ‫و موسڵو خانەقینە‪ ،‬رەوانەكردنی‬ ‫سندوقی هەڵبژاردن بۆ ئەو ناوچانە‬ ‫لەئێستادا كارێكی ئاسان نییە”‪.‬‬ ‫پاساوێکی دیکەی دواخستنی‬ ‫هەڵبژاردنی یەکێتی مامۆستایان‬ ‫رێکارە هونەریی و تەکنیکییەکانە‪ ،‬کە‬ ‫بەوتەی ئەحمەد کەرکوکی؛ كێشەی‬ ‫سێ هەزار مامۆستای خانەقین و‬ ‫قەرەتەپەو قەرەحەسەنیان هەیە‬ ‫كە سەر بە حكومەتی ناوەندین‪،‬‬ ‫ئەوانیش دەیانەوێت هەڵبژاردنەكە‬

‫ناوچە دابڕاوەكانی دەرەوەی‬ ‫هەرێمیش بگرێتەوە‪ ،‬ئەوکاتە‬ ‫هەڵبژاردنەکە ئەنجام بدەن‪.‬‬ ‫یەکێتی مامۆستایان مەرجی‬ ‫بەشدارانی‬ ‫داناوە‪،‬‬ ‫ئەوەی‬ ‫هەڵبژاردنەکە دەبێت ناسنامەی‬ ‫سەندیکاکەیان تازە کردبێتەوە‬ ‫تا ئەوکاتەش چاودێرانی سەر‬ ‫سندوقەکانی دەنگدان لەنێوان لیستە‬ ‫بەشدارەکاندا یەکالیی کرابێتەوە‪.‬‬ ‫سکرتاریەتی‬ ‫ئەندامەکەی‬ ‫یەکێتی مامۆستایان‪ ،‬نوێکردنەوەی‬ ‫ناسنامەی سەرجەم مامۆستایان‬ ‫بۆ ئەوەی بەشداریی هەڵبژاردنەکە‬ ‫بکەن‪ ،‬بە هۆکارێکی دیکەی‬ ‫دواخستنی هەڵبژاردنی یەکێتییەکە‬ ‫دادەنێت‪.‬‬

‫یەکێک لە ئامانجەکان کەرتی وزەیە‬

‫هێرشی توركیا بۆ رۆژئاوا‪ ،‬هەرێمی كوردستان لە “قاڵب” دەدات‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫هەرچەندە توركیا بنكەو بارەگای‬ ‫سەربازی لەناو خاكی هەرێم هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چەند ئەگەرێك هەن وادەكەن پریشكی‬ ‫ئاگری هێرشەكەی سەر رۆژئاواش‪،‬‬ ‫بەشێكی بەر باشوری كوردستان بكەوێت‪.‬‬ ‫‪9‬ی ئەم مانگە توركیاو هێزەكانی‬ ‫“سوپای سوریای ئازاد” هێرشەكانیان‬ ‫بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان دەستپێكرد‪،‬‬ ‫ناوچە سنورییەكان بوونە مەیدانی‬ ‫پێكدادانە سەربازییەكان‪.‬‬ ‫ئەردۆگان رایگەیاند‪ ،‬كە دوای‬ ‫سەرێكانیو عەین عیسا‪ ،‬دەچنە شاری‬ ‫حەسەكەو كۆبانێ‪ ،‬رێگای نێودەوڵەتی ئێم‬ ‫‪ 4‬یش یەكێكی ترە لە ئامانجەكانی توركیا‪،‬‬ ‫كە ئەو رێگەیە لە تەلەعفەرو شنگالەوە‬ ‫درێژدەبێتەوە بۆ شاری الزقیەی سوریا‪.‬‬

‫دابڕانی باشورو رۆژئاوا‬

‫لەنێوان باشورو رۆژئاوای كوردستاندا‬ ‫دەروازەی‪ ،‬فیشخابوور‪ -‬سێمێڵكا‪ -‬هەیە‪،‬‬ ‫كۆنترۆڵكردنی ئەم دەورازەیەش بە‬ ‫ئامانجێكی ئۆپراسیۆنەكەی توركیا‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬كە ئەو كات باشورو رۆژئاوا‬ ‫لێكدادەبڕێت‪.‬‬ ‫حسێن رابی‪ ،‬مامۆستای زانكۆو‬ ‫چاودێری سیاسی‪ ،‬روونیكردەوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫باشوری كوردستان لەگەڵ عێراق‪ ،‬توركیا‪،‬‬ ‫ئێرانو رۆژئاوای كوردستان دەورەدراوە‬ ‫پێشتر سوریا بوو‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بەو‬ ‫پالنەی كە ئەردۆگان دایناوە‪ ،‬جارێكی‬ ‫تر كوردستان گەمارۆ دەدرێتەوە‪ ،‬سوریا‬ ‫خۆی واڵتێكی سەربەخۆ نیەو لەگەڵ عێراق‬ ‫فاكتەرێكە لە ئێران‪ ،‬ئەو كاتە كوردستان‬ ‫بەتەواوی لەنێوان ئێرانو توركیا بە‬ ‫تەواوەتی گەمارۆ دەدرێتو رێگەی‬ ‫دەربازبوونی نادرێت‪.‬‬ ‫رابی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەم‬ ‫پرۆسەیە چەند ئامانجێكی هەیە یەكێكیان‬ ‫بڕینی دەروازەی فیشخابوورە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫پەیوەندی نێوان باشورو رۆژئاوای‬ ‫كوردستان ببڕن‪ ،‬بەو شێوەیە هەردووكیان‬

‫دەخنكێن‪ ،‬ئەگینا ئیمكانی نیە سوپای‬ ‫توركیا بتوانێت‪ ،‬لە ماوەی دوو ساڵیشدا‬ ‫رۆژئاوای كوردستان داگیربكات‪ ،‬واتە‬ ‫ئامانجەكە الوازكردن یان سڕینەوەی‬ ‫باشوری كوردستانەو مانەوەی پەكەكەش‬ ‫ئەو كاتە لە قەندیل بێ مانا دەبێت‪،‬‬ ‫خەباتی باكوری كوردستانیش الواز‬ ‫دەكرێت‪ ،‬واتە جارێكی تر كورد گەمارۆ‬ ‫دەدرێتەوە”‪.‬‬ ‫بەاڵم رێبوار كەریم وەلی‪ ،‬چاودێری‬ ‫سیاسیو شارەزایی كاروباری توركیا‪،‬‬ ‫واینابینێت‪ ،‬كە “مەترسی” لەسەر هەرێم‬ ‫دروست بێت‪ ،‬ئەو وتی‪“ :‬هەرێم قەوارەیەكی‬ ‫دانپێدانراوی نێودەوڵەتییە‪ ،‬توركیا ئەگەر‬ ‫بیتوانیایە لە ‪1991‬وە ئەیكرد‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪1984‬ەوە كە رێكەوتنی كردووە لەگەڵ‬ ‫عێراق ‪ 25‬ئۆپراسیۆنی كردووە‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫كات نەماوەتەوە دواهەمینیشیان ‪2007‬و‬ ‫‪ 2008‬بوو”‪.‬‬ ‫توركیا بەتەنیا دەروازەی ئیبراهیم‬ ‫خەلیلی هەیە لەگەڵ عێراق‪ ،‬كە لەژێر‬ ‫دەستی حكومەتی هەرێم –پارتی‪-‬‬ ‫دایە‪ ،‬رێبوار وەلی‪ ،‬وتی‪“ :‬لە سەردەمی‬ ‫سەدامەوە توركیا بەدوای ئەوەوەیە‬ ‫دەروازەیەكی سنوری راستەوخۆی لەگەڵ‬ ‫عێراق هەبێت‪ ،‬لەدوای ریفراندۆمیش هەمان‬ ‫هەوڵیدا‪ ،‬لەرووی جیۆسیاسیەوە توركیاو‬ ‫عێراقو ئێران بەتەواوەی هاوڕانو كۆكن‬ ‫لەسەر ئەوەی كورد لەم قاوغەی خۆی‬ ‫بمێنێتەوە”‪.‬‬

‫هەرێم‪ :‬چەسپاندنی حكومی زاتی‬

‫لە رووداوەكانی ‪16‬ی ئۆكتۆبەری ‪،2017‬‬ ‫باشوری كوردستان لەسەدا ‪51‬ی خاكەكەی‬ ‫لەدەستدا‪ ،‬ئێستا دەسەاڵتی حكومەتی‬ ‫هەرێم تا ئەو ناوچانە بڕ دەكات كە پێش‬ ‫رووخانی رژێمی بەعس لە ‪2003‬ەوە لەژێر‬ ‫دەستی هەردوو ئیدارەی هەولێرو سلێمانی‬ ‫بوون‪ ،‬هەرچەندە هەرێم دانی بەو واقیعەدا‬ ‫نەناوە كە هاتووەتە ئاراوە‪ ،‬بەاڵم ئاماژەكان‬ ‫بۆ ئەوە دەچن ئەو واقیعە بچەسپێنرێت‪.‬‬ ‫رێبوار كەریم وەلی‪ ،‬پێیوایە یەكێك‬ ‫لە دەستكەوتەكانی حزبەكانی باشور بە‬ ‫هەموو كەموكوڕییەكانەوە ئەو هەڵبژاردنە‬

‫بژاردەكانی بەردەم كورد‬

‫بوو لە ساڵی ‪ 1992‬ئەنجامدرا‪ ،‬قەوارەی‬ ‫دیفاكتۆی هەرێم دروستكراو شەرعیەتی‬ ‫پێدا‪.‬‬ ‫بە بڕوای ئەو كێشەی رۆژئاوا ئەوەیە‬ ‫ئەم قەوارەیە دانپێدانراو نییە‪ ،‬دەكرا دوای‬ ‫كەوتنی عەفرین هەڵبژاردنێك بكرایەو‬ ‫پەرلەمانو حكومەتێك دروستبكرایە‪.‬‬ ‫رێبوار وتی‪“ :‬ئێستا هەرێم لەهەمان‬ ‫دۆخی پێش رووخانی سەدامدایەو ئێستا‬ ‫هەوڵی بچوككردنەوەشی دەدەن”‪.‬‬ ‫حسێن رابیش تارادەیەك هاوڕایە‬ ‫لەگەڵیدا‪ ،‬روونیكردەوە تا ساڵی‬ ‫‪ 2003‬هەرێمی كوردستان ناوچەی‬ ‫نەتەوەیەكگرتووەكان بوو‪ ،‬ئینجا لە‬ ‫‪2003‬ەوە تا ‪ 2011‬عێراق واڵتێكی سەربەخۆ‬ ‫نەبوو سیادەی نەبوو لەژێر دەستی‬ ‫ئەمریكادا بوو‪ ،‬بەاڵم كە ئەمریكا كشایەوە‬ ‫عێراق خاوەنی بۆ پەیدابوو كە ئەو بەرە‬ ‫شیعەیە بوو‪.‬‬ ‫وتی‪“ :‬واتە هەوڵ هەیە بۆ ئەوەی‬ ‫باشوری كوردستان بگەڕێنرێتەوە بۆ‬ ‫سەردەمی حوکمی زاتیەكە‪ ،‬عەبادی‬ ‫لەمڕووەوە هەوڵی زۆریدا”‪.‬‬

‫مەترسیەكان لەسەر كەرتی وزە‬

‫“ناوچەی ئارام” كە توركیا بانگەشەی‬ ‫بۆ دەكات شوێنێكی دەوڵەمەندە بە‬ ‫سامانی سروشتیو خاوەن یەدەگێكی‬ ‫گەورەی نەوتو گازە لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەپێی راپۆرتێكی “زە‬ ‫ناشیونال ئینترست” یەدەگی نەوتی ئەو‬ ‫ناوچەیە بە ‪ 315‬ملیار بەرمیل نەوت‬ ‫دەخەمڵێندرێت ‪.‬‬ ‫پالنەكەی توركیا بۆ ناوچەی ئارام‬ ‫واتا دەست گرتنە بەسەر بیرە نەوتەكانی‬ ‫رمێالنو سویداو دێرک كە كێڵگە‬ ‫نەوتییەكانی ئەو ناوچەیە ئێستا توانای‬ ‫بەرهەمهێنانی ‪ 200‬هەزار بەرمیل نەوتی لە‬ ‫رۆژێكدا هەیەو ناوچەكە ‪ 1322‬بیرە نەوتو‬ ‫‪ 25‬بیری گاز لەخۆدەگرێتو دەكەوێتە ئەو‬ ‫ناوچەیەی كە توركیا بانگەشەی بۆ دەكات‬ ‫بەناوی ناوچەی ئارامەوە مەبەستیەتی‬ ‫دەست بەسەر ئەو ناوچەیەدا بگرێ‪.‬‬ ‫سعود هاشم‪ ،‬بەڕێوەبەری پەیمانگەی‬ ‫كوردستان بۆ وزە‪ ،‬لەمڕووەوە بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬توركیا بە داگیركردنی‬

‫پانتایی رۆژئاوا بەقواڵیی ‪32‬كم دەست‬ ‫دەگرێت بەسەر ‪%70‬ی نەوتی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان و ‪%50‬ی نەوتو گازی سوریا ‪.‬‬ ‫سعود هاشم دەڵێت‪“ :‬بەم هەنگاوەی‬ ‫توركیا كارتی وزە لەژێر دەستی رۆژئاوا‬ ‫دەردێنێتو هەرێمی كوردستانیش لەگەڵ‬ ‫رۆژئاوا دادەبڕێت”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری پەیمانگەی كوردستان‪،‬‬ ‫بەپێویستی دەزانێت لەسەر ئاستی‬ ‫نافەرمیو جەماوەری كۆمەكی رۆژئاوا‬ ‫بكرێت‪“ ،‬ئەگەرنا ئایندەی وزەی‬ ‫كوردستانیش دەكەوێتە مەترسی‪ ،‬چونكە‬ ‫ویستی هێزەكانی ناوچەكە الوازكردنی‬ ‫پێگەی كوردە لە عێراقو سوریا”‪.‬‬ ‫سعود هاشم‪ ،‬مەترسیەكانی زیاتر‬ ‫روونكردەوەو وتی‪“ :‬مەبەستی توركیا‬ ‫دەستگرتنە بەسەر چوارگۆشەی سنورییو‬ ‫بەمەش توركیاو عێراق دەتوانن بە ئاسانی‬ ‫ئەو رێڕەوە لەالی سحێالو فیشخابورەوە‬ ‫بكەنەوەو بەو شێوەیەش پێگەی‬ ‫كوردستان لە نەخشەی وزە الواز دەبێتو‬ ‫داهاتووی وزەی كوردستان رووبەڕووی‬ ‫مەترسی دەبێتەوە‪.‬‬

‫رۆژی یەكشەممە ئەردۆگان كاتێك قسەی‬ ‫لەسەر ئۆپراسیۆنەكە كرد‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫قسەكانی تەرخانكرد بۆ عێراق‪ ،‬لەوبارەیەوە‬ ‫وتی‪“ :‬لە عێراقیشدا دۆخەكە وێرانە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫عێراقدا قسە دەكەین‪ ،‬رووبەڕوو شتێكمان پێ‬ ‫دەڵێن‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە لە پاشملە لێدوانی‬ ‫جیاواز دەدەن‪ .‬ئێستا ئەوەتا لێدوانی جیاوازی‬ ‫ئەم چەند رۆژە ببینن‪ ،‬كاتێك ئەوان دەكەونە‬ ‫تەنگانەوە‪ ،‬ئێمە الیەنی ئەوان دەگرین‪،‬‬ ‫كەچی دەبینین ئەوان الیەنی تیرۆریستەكان‬ ‫دەگرن‪ .‬بۆچی؟ چونكە كوردن”‪.‬‬ ‫هەرچەندە پێدەچێت مەبەستی ئەردۆگان‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی پەكەكە بێت‪ ،‬بەاڵم وەك‬ ‫ئەوەی مەحمود عوسمان‪ ،‬سیاسەتمەداری‬ ‫كورد دەیڵێت‪“ :‬سوپای توركیا لە پەرلەمانی‬ ‫واڵتەكەیان مۆڵەتیان وەرگرتووە هەر كاتێك‬ ‫بیانەوێت بێنە عێراقەوە‪ ،‬واتە عێراقیش‬ ‫حساب دەكەنو ئێستا بە تۆپو تەیارە لە‬ ‫سنورەكان دەدەن‪ ،‬ئەگەر بتوانن داخڵیش‬ ‫دەبن”‪.‬‬ ‫بەبڕوای مەحمود عوسمان‪ ،‬لەم هێرشەدا‬ ‫بۆ سەر رۆژئاوا‪ ،‬هەرێمی كوردستان بە‬ ‫هەموو حزبەكانو سەركردەكانەوە دژن‬ ‫ئەمەش كاریگەری دەبێت لەسەر هەڵوێستی‬ ‫توركیاو لەبەرئەوە باش نیە بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫بەپێویستی زانی حكومەتو الیەنەكانی‬ ‫هەرێم تا ئەوەندەی پێیاندەكرێت لەگەڵ‬ ‫ئەمریكاو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیو ئەوروپاو‬ ‫روسیا پەیوەندی بگرنو گرەنتی ئەوە بكەن‬ ‫توركیا مەترسی دروست نەكات بۆ سەر‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫گریمانەی لە قاڵبدانو گەمارۆدانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەكاتێكدایە هێزەكانی‬ ‫سوریای دیموكرات بەنێوەندگیری روسیا‬ ‫لەگەڵ حكومەتی دیمەشق رێككەوتن‬ ‫بۆ گەڕانەوەی سوپای سوریا بۆ ناوچە‬ ‫سنورییەكانی نێوان توركیاو سوریا‪ ،‬كە‬ ‫ئەوەش وادەكات ئەوەی ئەردۆگان بە‬ ‫تەمایەتی بەتەواوەتی نەیەتەدی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا تائێستا ئەنقەرە لە هێرشە‬ ‫سەربازییەكانی بەردەوامەو دەیەوێت تەواوی‬ ‫ئامانجەكانی بەدیبهێنێت‪.‬‬

‫زەمەن ‪ -‬کەرکوک‪ :‬ژمارەی دەنگەكانی‬ ‫الیەنە كوردییەكان لە هەڵبژاردنی‬ ‫‪2014‬ی پەرلەمانی عێراق‪ ،‬دەبێتە پێوەر‬ ‫بۆ كاندیدەكانی لیستی هاوپەیمانی‬ ‫كوردستانی لە ناوچە دابڕێنراوەكان‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی لە‬

‫سەرچاوەیەکی تایبەتەوە دەست “زەمەن”‬ ‫کەوتووە‪ ،‬تا کۆتایی ئەم مانگە سەرۆکی‬ ‫لیستی هاوپەیمانیی بۆ پارێزگاکانی‬ ‫کەرکوک و موسڵ یەکالیی دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەكە لەبارەی دیاریكردنی‬ ‫كاندیدەكانی نێو هاوپەیمانێتییەكە‬

‫لەهەر پارێزگایەك‪ ،‬وتی‪“ :‬دیاریکردنی‬ ‫کاندیدی الیەنە بەشدارەکانی هاوپەیمانیی‬ ‫کوردستانی‪ ،‬بەپێی دەنگی هەر الیەنێکە‬ ‫لە هەڵبژاردنی ساڵی ‪2014‬ی پەرلەمانی‬ ‫عێراق و بەپێی رێژەی ئەو دەنگانە‬ ‫ژمارەی کاندیدەکان دیاریدەکرێت”‪.‬‬

‫لەگەڵ ئەم ژمارەیەدا‬

‫“زەمەن” رێژەی كاندیدی حیزبەكان‬ ‫لەناو لیستی هاوپەیمانی باڵودەكاتەوە‬

‫وتیشی‪“ :‬هەر الیەنێکیش بەشداریی‬ ‫ئەو هەڵبژاردنەی نەکردبێت ئەوکاتە‬ ‫رێژەی دەنگەکانیان لە هەڵبژاردنی‬ ‫ساڵی ‪2018‬ی پەرلەمانی عێراق دەكرێتە‬ ‫پێوەر”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪4‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )38‬سێشەممە ‪2019/10/15‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪ 28‬الپەڕە‬

‫‪ 300‬هەزار خانووی زیادەڕۆ تاپۆ دەكرێن‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬تەواوی ئەو خانووانەی بەشێوەی‬ ‫زیادەڕۆ لە چوارچێوەی ماستەر پالنی شارەكاندا‬ ‫دروستكراون تاپۆ دەكرێن کە بە ‪ 300‬هەزار خانوو‬ ‫مەزەندە دەكرێن‪ .‬ئەوەش بەپێى پڕۆژەیەک کە‬ ‫پەرلەمان ئامادەى کردووەو حکومەت رەزامەندى لەسەر‬ ‫نیشانداوە‪.‬‬ ‫هاوڕێ مەال ستار‪ ،‬سەرۆکى لیژنەى شارەوانیی‬ ‫لە پەرلەمانى کوردستان بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬بەپێى‬ ‫پڕۆژەی تاپۆكردنی خانووە زیادەڕۆكان‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫تاپۆکردنى خانوویەکى زیادەڕۆ لە سەنتەرى پارێزگاکان‬ ‫مەترى ‪ 30‬هەزار دینار لە خاوەنەكەی وەردەگیرێت‪،‬‬ ‫قەزاکان مەترى ‪ 20‬هەزارو ناحیەکانیش بە ‪ 10‬هەزار‬ ‫دینار‪ ،‬سەدا ‪40‬ی ئەو پارەیەش‬ ‫بۆ خزمەتگوزارى‬

‫ئەو شوێنانە تەرخاندەکرێتەوە”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬پڕۆژەکە ئامادەیەو دەبوایە ئەم هەفتەیە‬ ‫پەسەند بکرایە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی دۆخی رۆژئاواوە نەکرا‪،‬‬ ‫رەنگە لە دوو هەفتەى داهاتوودا تەواو بکرێت‪ ،‬بەم‬ ‫تاپۆکردنە حکومەت داهاتێکى زۆرى دەستدەکەوێت و‬ ‫هاواڵتیانیش دەبن بە خاوەن شوێنى نیشتەجێبوونى‬ ‫خۆیان‪ ،‬لەگەڵئەوەشدا نرخى خانووەکەیان بەهۆى‬ ‫تاپۆکردنەوە بەرزدەبێتەوە”‪.‬‬ ‫رێواز فایەق‪ ،‬سەرۆکى پەرلەمانى کوردستان لە‬ ‫چاوپێکەوتنێکیدا کە لە ژمارەى رابردووى رۆژنامەى‬ ‫زەمەن باڵوکرایەوە‪ ،‬جەختیكردەوە كە پەسەندكردنی‬ ‫پڕۆژە یاسای تاپۆكردنی خانووە زیادەڕۆكان کارى‬ ‫بنەڕەتى پەرلەمانەو پەیوەندی بە ژیان و گوزەرانی‬ ‫خەڵکەوە هەیە‪.‬‬ ‫روپاک ئەحمەد‪ ،‬ئەندامى لیژنەى یاسایى پەرلەمان‬ ‫بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬حكومەتیش رەزامەندی‬ ‫نیشانداوە لەسەر پڕۆژە یاساكە‪ ،‬پڕۆژەکە ئەو‬ ‫خانووانە دەگرێتەوە کە لە سنورى ماستەرپالنى‬ ‫شارەوانییەکاندان و سنورى ماستەر پالنیان‬ ‫نەبەزاندووە”‪.‬‬

‫بە دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆنەوە؛ پەرلەمانیان كوشت‬ ‫زەمەن – هەولێر‪ :‬هەردوو الیەنی‬ ‫دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن تۆمەتباردەكرێن‬ ‫بە هۆكاری بێهێزكردنی ئیرادەی پەرلەمان‬ ‫لە بەرامبەر حكومەتدا‪ ،‬بەشێكی ئەو‬ ‫تۆمەتباركردنەش رووبەڕووی دەستەی‬ ‫سەرۆكایەتی پەرلەمان دەبێتەوە كە بە الواز‬

‫وەسفدەكرێن لە بەڕێوەبردنی ئەو دامەزراوە‬ ‫گرنگەدا‪.‬‬ ‫ئەو رۆڵە الوازو شەرمنانەیەی پەرلەمان‬ ‫بەرامبەر بە حكومەت و بەراورد بە خولەكانی‬ ‫رابردوو‪ ،‬كە ئۆپۆزسیۆنی كاراو پەرلەمانێكی‬ ‫چاالكتری هەبوو‪ ،‬لەكاتێكدایە بەرزترین‬

‫دەسەاڵتی بااڵی یاسادانان‪ ،‬چاودێرییكردن و‬ ‫لێپرسینەوەی هەیە‪ ،‬بەاڵم بەو رۆاڵنەی خۆی‬ ‫هەڵنەستاوە‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان لە فراكسیۆنی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بێباكیی‬

‫قوباد تاڵەبانی دەسەاڵتەكانی بۆ گەڕایەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬ئەندامێكی‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی ئاشكرایكرد‪ ،‬كێشەی‬ ‫“دەسەاڵت” لەنێوان قوباد تاڵەبانی جێگری‬ ‫سەرۆكی حكومەتو مەسرور بارزانی‬ ‫سەرۆكی حكومەتدا چارەسەر بووە‪.‬‬ ‫لەم كابینەیەدا قوباد تاڵەبانی كە‬ ‫جێگری سەرۆكی حكومەتە‪ ،‬لەماوەی‬ ‫رابردوودا نیگەرانی خۆی گەیاندە حزبەكەی‬ ‫بەوەی كە دەسەاڵتی لەناو ئەنجومەنی‬

‫وەزیراندا نییەو سەرۆكی حكومەت هیچ‬ ‫رۆڵێكی پێنادات‪.‬‬ ‫ئەندامی‬ ‫ئەسەسەرد‪،‬‬ ‫فەرید‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا‬ ‫لەگەڵ “زەمەن” ئاشكرایكرد‪ ،‬قوباد تاڵەبانی‬ ‫نامەیەكی فەرمی بۆ هەموو ئەندامانی‬ ‫سەركردایەتی نووسیوە باسی ئەوە دەكات‬ ‫كە ئەو مەسەلەیە یەكالبووەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وردەكاریی بەوان نەداوە‪.‬‬

‫ئەسەسەرد دەڵێت‪ :‬ئێمە لەو روانگەوە‬ ‫سەیری مەسەلەكە دەكەین مادام ئەو‬ ‫توانیویەتی ئەو كێشەیە دووبەدووبێ یان‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی بێ چارەسەری بكات‪،‬‬ ‫هیچ كێشەیەكمان نامێنێ وای دائەنێین هیچ‬ ‫كێشەیەك لەو بارەیەوە نییە”‪.‬‬ ‫چاوپێكەوتنەكەی فەرید ئەسەسەرد لە‬ ‫ل‪ 3‬بخوێنەوە‪...‬‬

‫بەشێک لە نووسەرەکانی ئەم ژمارەیە‪:‬‬ ‫د‪ .‬عەبدولرەحامن مەولود‬

‫د‪ .‬بورهان یاسین‬

‫د‪ .‬یوسف محەمەد‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫ئاریا یاسین‬

‫د‪ .‬خالید تەوەکولی‬

‫د‪ .‬محەمەد شوانی‬

‫ئەبوبەکر عەلی‬

‫پشکۆ نەجمەدین‬

‫نەجات نوری‬

‫فەرهاد ئەمین پور‬

‫دەسەاڵت و الوازی پێگەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەڕووی چەندایەتی و چۆنایەتییەوە‪ ،‬دەنگی‬ ‫دلێر نییە لەبەرئەوەی ژمارەی كەمەو‬ ‫بەدەست كێشەكانی خۆیشییەوە دەناڵێنێت‪،‬‬ ‫بۆیە پەرلەمان لە ئاست بەرپرسیارێتیدا‬ ‫نییە چ لەڕووی یاسادانان‪ ،‬چ چاودێریكردن‬

‫مەرجەعی‬

‫بڕیارە‬

‫چ لەڕووی ئەوەی‬ ‫چارنوسسازەكان بێت”‪.‬‬ ‫لەم خولەداو دوای تێپەڕبوونی ساڵێك‬ ‫بەسەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا‪،‬‬ ‫پەرلەمان تەنیا یاسای كاراكردنەوەی‬ ‫دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم و هەمواری‬

‫یاسای پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆی پەسەند كردووە‪.‬‬ ‫لەگەڵئەوەشدا هیچ لێپرسینەوەیەكی‬ ‫نەكردووەو تەنیا سێ چوار وەزیر وەكو‬ ‫میوان بانگهێشتی لیژنەكان كراون‪.‬‬ ‫بۆ ل‪5‬‬