45

‫‪4‬‬

‫سەرنووسەر‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫سیروان رەشید‬

‫کامەران سوبحان‬

‫شیــــعر و ئاڵــــــــۆزیی‬ ‫حسێن لەتیف‬ ‫ئالۆزیی شیعر‪ ،‬دەربڕینێكە زیاتر ئەو كەسانە‬ ‫بەكاری دەهێنن تێگەیشتنیان بۆ شیعر لە‬ ‫رابردوودایە نەك لە ئێستادا‪ ،‬ئەوانە خوێنەرانێكن‬ ‫ناتوانن چێژ لە شیعری نوێ وەربگرن “شیعری نوێ”‬ ‫مەبەستمان دەرچوونە لە باو‪ .‬هەموو دەرچوونێك‬ ‫لە باو هەوڵێكی نوێگەرانییە‪ ،‬چونكە هەوڵە بۆ‬ ‫جێهێشتنی دونیایەك و رووكردن لە دونیایەكی تر‪.‬‬ ‫خوێنەرانێك لە پەنای دەربڕینێكی وەك شیعری‬ ‫ئاڵۆز دا‪ ،‬شكستی خۆیان لە تێگەیشتن لە شیعر‬ ‫دەشارنەوە‪ .‬شیعر سادە نییە‪ ،‬دەشێت شیعر روون‬ ‫بێت بەاڵم روونی بەرە و سادەبوونەوەی نەبات‪،‬‬ ‫بەرەو قووڵی وێنە و مانایی ببات‪ .‬پێویستە تەمومژ‬ ‫تێكەڵ بە ئااڵۆزی نەكرێت‪.‬‬ ‫ئەگەر “رۆالن بارت” لە باسی شێوازدا ئاماژەی‬ ‫بۆ ئەوەكردبێت كە شێواز خودی نووسەرە‪،‬‬ ‫ئەوا لە باسی ئالۆزیی شیعردا‪ ،‬دەكرێت بڵێین‬ ‫ئالۆزیی خودی شاعیرە‪ .‬شیعر نمایشكردنی خودی‬ ‫شاعیرە‪ ،‬بەاڵم تەمومژ‪ ،‬پەنابردنی شاعیرانە بۆ خۆ‬ ‫رزگاركردن لە سانسۆرە كۆمەاڵیەتی و ئایینییەكانی‬ ‫ناو كۆمەڵگە‪.‬‬ ‫شاعیری راستەقینە‪ ،‬شاعیریی ئاڵۆزییەكانە‪،‬‬ ‫نەك تەمومژ‪ .‬شیعر هەموو رۆژگارێك دەبێت ئاڵۆز‬ ‫بێت‪ ،‬ئاڵۆزیی شیعر پەیوەندیی بە پەیوەندییە‬ ‫زمانییەكانی ناو دەقەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم تەمومژ‬ ‫هەڵبژاردنێكی ناچاریانەی شاعیرەكانە‪ .‬ئاڵۆزیی‬ ‫شیعر لەوەدایە شاعیر بەردەوام دەستكاری‬ ‫پەیوەندیی نێوان وشەكان و شتەكان دەكات‪،‬‬ ‫خەریكی گۆڕینی پەیوەندیی نێوان وشەكانە لەگەڵ‬ ‫یەكتر و لەگەڵ مرۆڤ‪ ،‬هەر لەبەر ئەمەشە شیعر‬ ‫پڕۆسەی بەڕێوەبردنی شۆڕشێكی بەردەوامە لە‬ ‫زماندا‪ .‬رەنگە ئەم تێڕوانینە كەمێك پێویستی بە‬ ‫سادەكردنەوە نا‪ ،‬بەڵكو بە تەنككردنەوە هەبێت‪.‬‬ ‫گۆڕینی پەیوەندییەكانی ناو زمان لە دەقدا‪،‬‬ ‫پەیوەندیی زمان لەگەڵ مرۆڤدا لەسەر تێڕوانینی‬ ‫شاعیر وەستاوە‪ .‬هەتا تێڕوانینی شاعیر تازە‬

‫رۆالن بارت‪ ،‬لەباسی نووسیندا‪ ،‬پێیوایە شێواز خودی نووسەرەکەیە‬ ‫بێت بۆ پەیوەندییەكان‪ ،‬پەیوەندییە باوەكان‬ ‫زیاتر پاشەكشە دەكەن‪ .‬شاعیرە نامەئلوفەكان‬ ‫لە رۆژگاری خۆیاندا غەریبن و وەك پێویست‬ ‫ناخوێنرێەوە‪ ،‬چونكە خوێنەرانێكی زۆر لە روودانی‬ ‫گۆڕانكارییەكانی ناو دەق تێناگەن‪ .‬بۆ تێگەیشتن لە‬ ‫شیعر‪ ،‬پێویستە دیدگایەكی شاعیرانەمان هەبێت‪،‬‬ ‫یان وەك ئەدۆنیس دەڵێت‪( :‬پێویستە شاعیر بین‬

‫بۆ ئەوەی لە شیعر تێبگەین) چونكە هەموو دەقێك‬ ‫ژیانی تایبەتیی خۆیی هەیە‪ ،‬زمان لە هەر دەقێكدا‬ ‫جیاوازە لە دەقێكی تر‪ ،‬جیاوازی ژیانی زمان لە‬ ‫دەقدا‪ ،‬دەق دەباتە ئاستی شیعرەوە‪ .‬خوێنەرێك‬ ‫بەم دیدگایەوە سەیری شیعر نەكات‪ ،‬مەحاڵە بەهرە‬ ‫و چێژ لە شیعر وەربگرێت‪ ،‬تێنەگەیشتنەكەی‬ ‫دەداتەوە پاڵ ئاڵۆزیی شیعر‪.‬‬

‫تەمومژ لە شیعردا‪ ،‬تەواو پێچەوانەی ئاڵۆزییە‪،‬‬ ‫بەڵكو دەركەوتەی كولتوورە چەپێنەرەكانە‪،‬‬ ‫كۆمەڵگەی كوردییش سیخناخە لە چەپاندن‪ .‬لە‬ ‫عێراقی سەردەمی بەعسدا‪ ،‬شیعرەكان لە بری‬ ‫باسكردن لە ئاشتی‪ ،‬ئاماژەیان بۆ كۆتر دەكرد‪،‬‬ ‫لە بری باسی شۆڕش‪ ،‬باسی ئەسپ و ئاژەڵی‬ ‫بەهێزیان دەكرد‪ .‬دەشێت لە حاڵەتی یەكەمدا كە‬

‫شیعر ئاڵۆزییە و لە دووەمدا كە تەمومژە‪ ،‬پڕۆسەی‬ ‫تەئویل كارا بێت‪ ،‬بەاڵم لە یەكەمیان بە قازانجی‬ ‫دەق و لە دووەمیاندا بە زیانی دەق تەواو دەبێت‪،‬‬ ‫چونكە لە یەكەمیاندا زمان ئامانجە و لە دووەمیاندا‬ ‫زمان رۆڵێكی الوەكی دەبینێتـ‪ ،‬زیاتر ئامڕازە‪.‬‬ ‫شاعیرێك لە رابردوودا ئاڵۆز بووە و لە ئێستادا‬ ‫نا‪ ،‬ئەمە پەیوەندی بە سووربوونی شاعیرەوە هەیە‬ ‫لەسەر یەك شێوە كاركردن لە زماندا‪ ،‬خوێنەری‬ ‫لەگەڵ خۆ راهێناوە‪ ،‬تا ئەو رادەی زمانەكەی گشتر‬ ‫بووەتەوە‪ ،‬خوێنەر دەتوانێت قسەی پێ بكات‪ ،‬واتە‬ ‫ئەوەی لە تێكستدا “وتن”ە‪ ،‬بۆ شاعیر بە دەربڕینی‬ ‫سۆسێر‪ ،‬دووبارە گەڕاوەتەوە بۆ ناو زمان كە‪ ،‬موڵكی‬ ‫هەموو تاكێكە‪ ،‬شیعر وتنە‪ ،‬وتنی جیاواز‪ ،‬هەموومان‬ ‫بە یەك زمان قسە بكەین‪ ،‬بەاڵم هەموومان وەك‬ ‫یەك نادوێین‪ ،‬شیعر پەڕینەوەیە لە قۆناغی زمانەوە‬ ‫بۆ وتن‪ .‬هێندەی جیاوازیی شاعیرەكان جیاوازیی‬ ‫لە وتندا هەیە‪ ،‬ئەو جیاوازیانەیە وا دەكات خوێنەر‬ ‫دەقێكی ال سادە بێت و دەقێكی ال ئاڵۆز بێت‪.‬‬ ‫نموونەیەك لە جیاوازی زمان‪ ،‬محەمەد عومەر‬ ‫عوسمان دەڵێت‪( :‬بە پلەی پەیژەی بروسكەیەكا‬ ‫سەركەوم بە گڕ دڵ بشۆمەوە) لە بەكاربردنی‬ ‫رۆژانەدا‪ ،‬لە بینیندا هەمیشە هەورەبروسكە لە بەرزی‬ ‫و ئاسمانەوە هاتۆتە خوارەوە‪ ،‬مرۆڤ و درەختی‬ ‫سووتاندووە‪ ،‬بەاڵم باران و ئاو كوژاندویەتیەوە‪،‬‬ ‫لێرەدا پەیوەندییەكە تەواو پێچەوانەیە‪ ،‬بروسكە بۆ‬ ‫سەركەوتنە‪ ،‬گڕ بۆ پاككردنەوەیە‪ ،‬نەك بۆ سووتان‪.‬‬ ‫محەمەد عومەر پەیوەندییەكانی وشەی لەگەڵ‬ ‫خۆ گۆڕیوە‪ ،‬هەر بۆیە دەشێت كەسێك بێت و‬ ‫بانگەشەی ئەوە بكات ئەمە شیعرێكی ئاڵۆزە و لێی‬ ‫تێناگات! چونكە مەعریفەی ئەو لە زماندا بەشی‬ ‫تێگەیشتن لە دێڕێكی وەها ناكات‪ .‬هەر لەبەر ئەو‬ ‫دەرچوونە لە زمان و مانا باوەكان و بەكاربردن و‬ ‫وێنا رۆژانەییەكانی ئەو وشانە‪ ،‬دێڕی وەها ئاڵۆز‬ ‫هەتاهەتایە بە نوێ و تازەیی دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫*بۆ تێگەیشتن لە شیعر‪ ،‬خوێنەر‬ ‫دەتوانێت بگەڕیتەوە بۆ سەر كتێبی‬ ‫الحوارات الكاملە‪.‬نووسینی ئەدۆنیس‪.‬‬

‫ئەحمەد بازگر‪:‬‬

‫هونەر و ئەدەبیات‬ ‫لە هەموو سەردەمەکانی تر‪ ،‬زیاتر چینایەتییە‬

‫* گرنگیی پەیدابوونی ئەدەبی کرێکاری چییە؟‬ ‫ النی کەم لەم سەد ساڵەی دواییدا وشەی کرێکار‬‫بووەتە رەمزێک بۆ ناسینەوەو و پێناسەکردنی بیری‬ ‫چەپ‪ ،‬مارکسیستی‪ ،‬کۆمونیستی و بەشێکی زۆر‬ ‫لەو بیر و باوەڕانەی کە دژی سیستەمی ئابووری و‬ ‫سیاسی نەزمی سەرمایەداری یان بە واتایەکی ئەمڕۆیی‬ ‫کاپیتالیستین!‬ ‫ئەوەی پێی دەگوترێ ئەدەبی کرێکاری لە راستیدا‬ ‫هەمان ئەدەبە کە لەو بزووتنەوانە هەڵدەقوڵی کە لە‬ ‫دژی فکرییەت و دەسەاڵتی سەرمایەداری لە ئارادا بوون‬ ‫و هەن! بە واتەیەکی تر زەروورەتی ئەو ئەدەبە لە‬ ‫زەروورەتی ئەو بزووتنەوانەوە سەرچاوە دەگرێ! کرێکارو‬ ‫رەنجدەر حەقیەتی بەم گشت زۆڵم و چەوسانەوەیە‬ ‫رازی نەبێ‪ ،‬کە رۆژانە لێی دەکرێ! لە مەسیری ئەم‬ ‫خەباتەدایە کە ئەدبی کرێکاریش لەدایک دەبێ!‬

‫* ئەوەی دەیڵێت خەسڵەت و تایبەتمەندییەکانی‬ ‫ئەم جۆرە ئەدەبە لە چیدا خۆی دەبینێتەوە؟‬ ‫ ئەم ئەدەبە خاوەنی دوو خەسڵەتی سەرەکییە‪:‬‬‫یەکەم‪ :‬ئەوەیە کە ئاوێنەی بااڵنوێنی ژیانی‬ ‫کۆمەاڵنی کرێکارو بەشمەینەتی ئەو کۆمەڵگایەیە‬ ‫کە لێی هەڵقواڵوە! ئاوێنەی بااڵنوێن دەچێتە سەر‬ ‫هەمووالیەنەکانی ژیان و سەرجەم رەنگ‪ ،‬دەنگ‪،‬‬ ‫هەست‪ ،‬خولیا‪ ،‬ئاوات و بە گشتی هەموو هەوراز و‬ ‫نشێوەکان و هەموو خۆشی و ناخۆشییەکان دەگرێتە‬ ‫خۆ!‬ ‫دووهەم‪ :‬ئەوەیە کە ئاسمانی هیوای رەش نییە‬ ‫و رۆچنەیەک بەرەو داهاتوویەکی گەش بۆ هەموان‬ ‫دەکاتەوە و سەرەڕای هەموو نەهامەتی و ژانەکانی‬ ‫ئیمڕۆ‪ ،‬پەیامی سبەینێیەکی گەشی پێیە!‬ ‫* چ شتێک وا دەکات ئەدەبەکان جیا بن و ناوێکی‬ ‫دیاریکراویان هەبێت‪ ،‬ئایا ئەدەب هەر ئەدەب نییە؟‬ ‫ هاوینی ساڵی ‪ 85‬ی زایینی‪ ،‬ئێمە ژمارەیەک‬‫هونەرمەند‪ ،‬شاعیر‪ ،‬نووسەر‪ ،‬رۆژنامەوان‪ ،‬ئارتیست‬ ‫و زۆرێکی تر‪ ،‬پێش دامەزراندنی (کانوونی هونەر و‬ ‫ئەدەبیاتی کرێکاری کوردستان) کۆمەڵێک سیمینار‬ ‫و کۆبوونەوەمان سازکرد کە باسی سەرەکی و پڕ‬

‫هەڵدەگرن‪ .‬تەنیا نوکتەیەک کە من لە ئەزموونی چەندین‬ ‫دەیەی ژیانی ئەدەبیمدا بۆم دەرکەوتووە ئەوەیە کە‬ ‫وەختێک لە سەر “ئایدۆلۆجیا و ئەدەب” باس و پرسیار‬ ‫دێنە پێش‪ ،‬زۆرتر مەبەستەکە یان رووی “رەخنەکە” لە‬ ‫ئەدیب و هونەرمەندانی “چەپە” ئەم هەموو بەرهەمە‬ ‫ئیسالمییانەی(شیعر‪ ،‬رۆمان‪ ،‬لێکۆڵینەوە‪ ،‬فیلم‪،‬‬ ‫چیرۆک‪ ،‬هتد) کە بە قەوارە چەندین بەرابەری بەرهەمە‬ ‫چەپییەکانە و زۆربەی هەرە زۆریشیان لە “چوارچیوەی‬ ‫ئایدۆلۆجیا”دا نووسراون و خوڵقاون‪ ،‬کەم کەوتوونە بەر‬ ‫رەخنەی رەخنەگران‪ .‬من دەزانم کە هەموو تاکەکانی‬ ‫کۆمەڵ بە (هونەرمەند و نا هونەرمەندیەوە) بۆ خۆیان‬ ‫بزانن یان نەزانن‪ ،‬باوەڕ و تێگەیشتن و چۆنییەتی‬ ‫روانینیان بۆ رووداوەکان‪ ،‬لە ئایدۆلۆجیایەکەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێ‪ .‬بەگشتی کەسی بێ ئایدۆلۆجیت لە‬ ‫هیچ جێیەکی ئەم دنیایە گیر ناکەوێ‪.‬‬ ‫پرسیار ئەوەیە ئەدیبێک کە ئەدەبەکەی دەکات‬ ‫بە قوربانی ئایدۆلۆجییەکەی ئەدیبە؟ بەرهەمەکەی‬ ‫ئەدەبە؟‬

‫رۆژگارێک گفوگۆیەکی چڕ و‬ ‫هەمەالیەن سەبارەت بە ئەدەب‬ ‫و هونەری کرێکاری هەبوو‪ ،‬ئەم‬ ‫ئەدەبە لەهەوڵدابوو شوناس و‬ ‫پێگە و تایبەتمەندییەکانی خۆی‬ ‫جیابکاتەوە و سنووربەندییەک‬ ‫دروستبکات‪ ،‬ئەحمەدی بازگر‬ ‫یەکێک لە شاعیرەکانی ئەم‬ ‫ئەدەبوو‪ ،‬لەم چاوپێکەوتنەدا‬ ‫ناوبراو دید و تێڕوانینی خۆی‬ ‫سەبارەت بە کاریگەرییەکانی‬ ‫ئەم ئەدەبە و تایبەتمەندییە‬ ‫بەرچاوەکانی دەخاتەڕوو‪.‬‬ ‫چاوپێکەوتنی‪ :‬کولتووری زەمەن‬

‫موناقەشەی هەموو سیمینارەکان‪ ،‬ئەم دەستەواژەی‬ ‫“هونەر و ئەدەبیاتی کرێکاری”یە بوو‪ .‬بەداخەوە‬ ‫بەڵگەیەکی تۆمارکراو لەو باسانە لەبەردەستدا نییە‪ ،‬یان‬ ‫باشترە بڵێم ئێمە ئەو کات لەو بابەتەوە زۆر کەمتەرخەم‬ ‫بووین کە باسەکانمان بۆ دواڕۆژ تۆمار نەکرد‪.‬‬ ‫ئێمە نە ئەو کات و نە دواتریش کە کانوونمان‬ ‫دروست کرد و گۆڤاری پێشەنگمان دەردەکرد‪،‬‬ ‫کۆدەنگیمان لەسەر ئەو دەستەواژە نەبوو! ژمارەی ئەو‬ ‫هەڤااڵنەی کە هەر وەک لە پرسیارەکەی تۆدا هاتووە‪،‬‬ ‫پێیان وانەبوو کە هونەر و ئەدەب دەکرێ چینایەتی‬ ‫بکرێ کەم نەبوون‪ .‬گێڕانەوەی ئەم کورتە بیرەوەرییە‪،‬‬ ‫بۆیە زۆر ئەهمییەتی هەیە کە دامەزرێنەرانی کانوونی‬ ‫هونەر و ئەدبیاتی کرێکاری‪ ،‬هەموومان پێشمەرگەی‬ ‫کۆمەڵە بووین بە بیر و باوەڕی تەواو چینایەتییەوە!‬

‫بەاڵم سەرەڕای ئەوەش بەشی زۆرمان لەسەر‬ ‫ئەدەبی کرێکاری کۆک بووین و ئەو هەڤااڵنەش کە‬ ‫ئەم دەستەواژەیان بۆ لەژێر پرسیاردا بوو‪ ،‬زۆریان‬ ‫کەڵەوەکێشی نەکرد و ساغ بووینەوە بە یەکەوە کانوون‬ ‫دابمەزرێنین!‬ ‫لە وەاڵمی پسیارەکەی تۆدا دەبێ بڵێم من ئێستاش‬ ‫دوای ئەو هەموو ساڵە ناتوانم وەاڵمێکی سەرڕاست بەم‬ ‫پرسیارە بدەمەوە‪ .‬ئەوەی شکم تێیدا نییە بەشێکی زۆر‬ ‫لە هونەر و ئەدەبیات‪ ،‬ناوەرۆک و پەیامی چینایەتی‬ ‫هەیە‪ .‬شیعر‪ ،‬رۆمان‪ ،‬سینەما‪ ،‬تیاتر‪ ،‬پەیکەرتاشی‬ ‫لەو نەوعە هونەرەن‪ .‬بەاڵم وەختێک دەچیە نێو دنیای‬ ‫مەسەلەن مۆسیقی (مۆسیقی بێ کەالم) و نەققاشی‪،‬‬ ‫وەاڵمەکە بڕێک موشکیل دەبێتەوە!‬ ‫بۆ ئەوەی هیچ دڕدۆنگییەک ساز نەبێ‪ ،‬من خۆم کە‬

‫تاکێکی نێو ئەم دنیا وەحشییەم کە تێیدا بێحورمەتی‬ ‫بە ئینسان‪ ،‬چەوسانەوە‪ ،‬داگیرکەری‪ ،‬ناعەداڵەتی‪،‬‬ ‫بێمافی و بێ مافکردن و زۆر دیاردەی قیزەونی دیکە‬ ‫بوونەتە نۆرم‪ ،‬دنیایەک کە تێیدا لە هەمیشە زیاتر و‬ ‫ئاشکراتر بە مافی مرۆڤ شەپشەپێن دەکرێ‪ ،‬ناتوانم‬ ‫بڵێم ئەدەب هەر ئەدەبە‪ ،‬بەڵکو بە پێچەوانەوە پێموایە‬ ‫لەم سەردەمەدا هونەر و ئەدەبیاتیش زیاتر لە هەموو‬ ‫سەردەمەکانی پێش خۆی چینایەتییە!‬ ‫* مانەوەی ئەدەب لە چوارچێوەی ئایدۆلۆژیدا‪،‬‬ ‫نابێت بە بکوژی رۆحییەتی داهێنان؟‬ ‫مەبەست ئەدەب لە چوارچیوەی ئایدۆلۆجیا‬‫دا چییە؟ وەاڵمەکانی ئەم پرسیارە بێشک هەم بە‬ ‫ژمارە زۆرن و هەم هەرکامەیان کورد گوتەنی زۆر ئاو‬

‫* سەرەتای سااڵنی نەوەدەکان‪ ،‬لە باشووری‬ ‫کوردستان ئەم جۆرە ئەدەبە پێگەی تایبەتی هەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا نەماوە‪ ...‬پێتوایە ئەمە پەیوەندی‬ ‫بە پاشەکشەی رەوت و بزووتنەوەی سیاسی و‬ ‫چینایەتییەکەوە هەبێت؟‬ ‫ مەبەستت حەتمەن لەم جۆرە ئەدەبە‪ ،‬ئەدەبی نێو‬‫چوارچێوەی ئایدۆلۆجیایە‪ ،‬بەداخەوە من شارەزاییەکی‬ ‫وەهام لە ئەدەبی ئەم دەورەیەی کە تۆ باست کردووە‬ ‫(سەرەتای سااڵنی نەوەدەکان) لە کوردستانی باشوور‬ ‫نییە‪ .‬یان باشترە بڵێم شارەزاییەکەم ئەوەندە نییە کە‬ ‫پێی پشت ئەستوور بم!‬ ‫ساڵەکانی سەرەتای نەوەدەکان ساڵی زۆر نایابن‬ ‫لەو هەلەی کە بەگشتی بۆ کوردستانی باشوور‪ ،‬بۆ‬ ‫بزووتنەوەی کرێکاری و بۆ چەپ و بۆ ئەدەبی چینایەتی‬ ‫خوڵقان! من پێم وایە لەو هەلە مێژووییە بۆ کورد لە‬ ‫باشوور‪ ،‬بۆ کرێکار و بە گشتی بۆ ئینسان لەم پارچە‬ ‫لە کوردستان‪ ،‬مومکین نەبوو لەوە خراپتر کەڵکی لێ‬ ‫وەرگیردرێ‪ .‬خراپترین سوود لە باشترین هەل! هۆیەکان‬ ‫زۆرن و جێگەی ئێرە نییە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫چۆن رۆمانێک بە ‪ ١٠٠‬رۆژ‬ ‫یان کەمرت دەنووسی؟‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫کردویەتی بە کوردی‬

‫تۆ‬

‫(وایدانێ‪ ،‬یەکەمجارە ئەزموونی رۆماننووسین‬ ‫تاقیدەکەیتەوە‪ ،‬بەم ‪ 15‬رۆژە چی دەکەیت؟ ئەم‬ ‫بەشەی کتێبە‪ ،‬وەاڵمی ئەم پرسیارە دەداتەوە‪).‬‬

‫چاپکراوەکە‬

‫(بەشی چوارەم)‬

‫رۆژی ‪15‬‬

‫چیرۆکەکەت و کەسایەتییەکانت شانبەشانی یەکتر‬ ‫پەرە پێبدە‪ ،‬ناکرێ یەکێکیان بەجیا لەوانیتر باش‬ ‫دروستبکەیت‪ .‬کەسایەتییەکانت بوونەوەری تەختە نین‬ ‫بە سیحر لە ئاسمان کەوتبنە خوارەوە‪ ،‬بەڵکو ئەو‬ ‫توخمانە کە هەر هەموویان پێویستن بۆ ئەو درامایەی کە‬ ‫دروستی دەکەیت‪.‬‬

‫رۆژی ‪16‬‬

‫دەبێت خوێنەرەکانت باوەڕ بهێنێت کەسایەتییەکانت‬ ‫بوونیان هەیە‪ ،‬یان بوونیان دەبێت و دەبێت بە شێوەیەکی‬ ‫سەرسوڕهێن سەرنجڕاکێشبن‪ .‬لە هەموو شتێکیش‬ ‫باشتر بۆ دەستنیشانکردنی سروشتی کەسایەتییەکانت‪،‬‬ ‫هەڵسوکەوتیان و ئامانجەکانیانە لە ژیاندا‪ .‬ئەکرێ‬ ‫ئامانجەکانیان باشە بێت یان خراپە‪ ،‬گرنگ نییە‪ ،‬گرنگ‬ ‫ئەوەیە خوێنەر هەڵسوکەوت و ئامانجەکانیان ببینن و‬ ‫باوەڕیان پێ بهێنن و بەردەوام گرنگییان پێبدات‪.‬‬ ‫چیرۆکێک مەنووسە قەرەباڵەخ بێت‪ ،‬با چیرۆکەکەت‬ ‫لەبارەی کەسێک یان دوان یان سیانەوە بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بیرنەچنەوە و هەموویان پڕبن لە ئامانج‪.‬‬

‫رۆژی ‪17‬‬

‫تۆ پێویستت بە پاڵەوانێکی بەهێزە‪ .‬زۆربەی‬ ‫نووسەرەکان گرفتی وێناندنی پاڵەوانێکیان هەیە لە‬ ‫ژیان گەورەتر بێت‪ ،‬کامڵ و توندوتۆڵ بێت‪ .‬لەبیرت‬ ‫بێت پاڵەوانەکەت کەسایەتی سەرەکیی چیرۆکەکەتە‪.‬‬ ‫ئەو کەسەیە کە خوێنەرەکەت لەگەڵیدا دەبێت بە یەک‪.‬‬ ‫چونکە تۆ دەتەوێت خوێنەر شەیدای پاڵەوانەکەت بن‪،‬‬ ‫ئەو (ژن یان پیاو) هاوڕێ تازەکەت‪.‬‬

‫رۆژی ‪18‬‬

‫ئەوانەی کە پێویستت دەبن لە چیرۆکەکەتا‬ ‫بیاندۆزەرەوە و چی دەکەن پێکەوە یان بۆ یەکتر و خودی‬ ‫چیرۆکەکە چیان پێدەکات‪ .‬ئایا هەر هەموویان بە یەک‬ ‫ئاڕاستە رادەکێشرێن؟ یان بە شەش ئاڕاستەی جیاواز‬ ‫دەڕۆن؟ پرسیاری یەکالکەرەوە لە خۆت بکە‪ ،‬چ شتێک‬

‫لەسەر الپەڕە‬ ‫چۆنیت‪ ،‬دەبێت‬

‫هەمان کەس بیت‬ ‫لە ژیاندا‬

‫بۆ خوێنەر زۆر سەرنجڕاکێشە؟ ئەوە تاقیکردنەوەی‬ ‫یەکالکەرەوەیە بۆ گەشەکردنی کەسایەتی و هۆنینەوەکە‪،‬‬ ‫ئایا خوێنەر پەرۆشی دەبێت بۆ ئەمە؟ ئایا گرنگی‬ ‫پێدەدات؟ بۆ ئەوەی لە پەرەپێدانی کەسایەتییەکە و‬ ‫هۆنینەوەکە سەرکەوتن بە دەستبهێنیت‪ ،‬پێویست‬ ‫دەکات بڕیارە گرنگەکان بدەیت‪ .‬پێویستە بەزەییت‬ ‫بە کەسایەتیەکان و چیرۆکەکەدا نەیەتەوە‪ .‬کێ‬ ‫دەمێنێتەوەو کێ دووردەخرێتەوە؟ چی دەمێنێتەوەو‬ ‫چی دووردەخرێتەوە؟ بە ڕاشکاوی‪ ،‬ئەمە ئەو جێگەیەیە‬ ‫کە زۆربەی ئەوانەی یەکەمین رۆمانیان دەنووسن تێیدا‬ ‫دەوەستن‪ ،‬چونکە ناتوانن هەڵبژاردەکانیان یەکالبکەنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرە زۆرەکان ئەقڵیان سەرسام دەکات‪ ،‬یان تووشی‬ ‫ئیفلیجی تەواویان دەکات‪.‬‬ ‫گرەو لەسەر ئەوە مەکە‪ ،‬توند و راجێگیربە‪،‬‬ ‫بێگومان هەڵبژاردە جیاوازەکان تاقیبکەرەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت چیرۆکەکە‪ ،‬روداو بەدوای رووداودا بەرەوپێشەوە‬ ‫بجوڵێنیت‪ ،‬لەگەڵیدا هەموو کەسایەتییەکان بەریت‪.‬‬ ‫هەرچی رووداوێک روویدا‪ ،‬دەبێت هەر یەک لە‬ ‫کەسایەتییەکان کاردانەوەی خۆیان لەبەرانبەریدا هەبێت‪.‬‬ ‫تەواو وەکو ئەوەی لە ژیانی واقیعیدا روودەدات‪.‬‬ ‫ئەگەر ئۆتۆمبێلێک لە منداڵێکی داو کوشتی‪ ،‬بێگومان‬ ‫ژیانی شۆفێرەکە بۆ هەتاهەتایی دەگۆڕدرێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫ژیانی دایک و باوکی منداڵەکەش‪ ،‬ژیانی خوشک و برا و‬ ‫هاوڕێکانی و تەنانەت پۆلیسی هاتوچۆکە و ئەو پیادانەش‬ ‫کە لەو کاتەدا لە شەقامەکە دەپەڕنەوە‪ .‬دەبێت بڕیار‬ ‫بدەیت ئەو گۆڕانکاریانە چین‪ .‬دەبێت بڕیار بدەیت‪ ،‬ئەمە‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫رۆژی ‪26‬‬

‫شانسی تۆیە بۆ ئەوەی رۆڵی خوداوەند ببینیت‪ -‬خۆ‬ ‫ئەگەر بەنیازیت چیرۆکێک بهۆنیتەوە دەبێت ئەو رۆڵە‬ ‫ببینیت‪ .‬خوداوەند لە ناو وردەکارییەکاندایە‪ .‬خوداوەند‬ ‫بڕیار لە رێڕەوی رۆمانەکە دەدات‪.‬‬

‫ئامانجێک بۆ خۆت دەستنیشان بکە‪ ،‬بەالیەنی‬ ‫کەمەوە رۆژانە چوار الپەڕە‪ .‬ئەوە مانای ئەوەیە ‪300‬‬ ‫بۆ ‪ 325‬وشە‪ ،‬بە نووسین بە ریز‪ .‬هەندێ رۆژیش لە‬ ‫یەک الپەڕە زیاتر دەنووسیت‪ ،‬رۆژانی تریش ‪ 15‬الپەڕە‬ ‫دەنووسیت‪ .‬هەوڵبدە بە رێژەی مامناوەندی چوار الپەڕە‬ ‫لە رۆژێکدا ئیش بکەیت‪.‬‬

‫رۆژی ‪19‬‬

‫بەردەوام بە لە پرسیاری بۆچی؟ لە کاتێکدا دەگەیتە‬ ‫هەفتەی دووەم لە دەستنیشانکردنی کەسایەتییەکانت‪،‬‬ ‫دەبینیت کۆمەڵێکی باش لە کارتی پێوانەی ‪7×5‬ت‬ ‫ال کۆبووەتەوە‪ ،‬کە وردەکارییەکانی ژیانی تایبەتی هەر‬ ‫یەک لە کەسیایەتییەکان‪ ،‬بە جیا رووندەکاتەوە‪ ،‬هەتا‬ ‫دەگاتە پێوانەی ناوقەد و ئەو رەنگانەی حەزیان لێیەتی‪.‬‬ ‫ڤالدیمیر نابۆکۆڤ (خاوەنی رۆمانی لۆلیتا) هەموو‬ ‫رۆمانەکانی لەسەر پارچە مقەبای رەق دەنووسیەوە‪.‬‬

‫رۆژی ‪27‬‬

‫رۆژی ‪20‬‬

‫دەنگت دەنگی خۆتە‪ ،‬شێوازت شێوازی خۆتە‪.‬‬ ‫هەوڵمەدە لە هیچ لە نووسەرە بەناوبانگەکان بچیت‪.‬‬ ‫زۆرێک لە نووسەرە تازە پیاکەوتووەکان وا دەزانن دەبێت‬ ‫شتێك بۆ دەنگیان لەسەر الپەڕە چاپکراوەکان زیاد‬ ‫بکەن‪ .‬تۆ لەسەر الپەڕە چاپکراوەکە چۆنیت‪ ،‬دەبێت‬ ‫هەمان کەس بیت لە ژیاندا‪ .‬بە هەمان بڕی لێزانیت و‬ ‫شارەزاییت لە ژیان و خەڵکدا‪ ،‬هەروەها بە هەمان بڕی‬ ‫نەبوونی ئەو لێزانی و شارەزاییەت‪ ،‬هیچ گرنگ نییە‪،‬‬ ‫بەردەوام بە لە نووسین‪ ،‬ئەو شتانەش کە لە نووسیندا‬ ‫تووشی شپرزەییت دەکەن لە خۆتیان دوورخەرەوە‪.‬‬ ‫خۆت بە بە سروشتی‪ .‬هەروەک رۆماننووسی فەرەنسی‪،‬‬ ‫فرانسوا رێنیه دی شاتوبریان نووسی نووسەری رەسەن‬ ‫ئەوە نییە کە لە هیچ کەسێکی تر بچێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫نووسەری رەسەن ئەوەیە کە کەس لەو ناچێت‪.‬‬

‫رۆژی ‪21‬‬

‫خشتەیەک بۆ رووداوی چیرۆکەکەت لە بەشی‬ ‫یەکەمەوە هەتا کۆتایی ئامادە بکە‪ .‬کاترین ئان پۆرتەر‬ ‫دەڵێت “ئەگەر نەزانم کۆتایی چیرۆکەکەم چییە‪،‬‬ ‫بۆچی دەستمپێکردووە؟ کۆتا پەڕەگرافی چیرۆکەکەت‬ ‫بنووسە‪ ،‬بیخەرە چەکمەجەکەتەوە‪ .‬کە ‪ 100‬رۆژەکە‬ ‫تەواوبوو‪ ،‬با ببینین تا چ رادەیەک سەرکەوتوو بوویت‬ ‫لە خەیاڵەکانت”‪.‬‬

‫رۆژی ‪22‬‬

‫هیچ شتێك مەکە ‪ -‬بەتەواوەتی هیچ شتێک ‪ -‬لە‬ ‫رۆمانەکەتا لە رووی نووسینی پراکتیکیەوە‪ ،‬هەتاوەکو‬ ‫هەموو هۆنینەوەکەت بە تەواوەتی دەخەیتە سەر‬ ‫وەرەقە (لەگەڵ هەموو کەسایەتییەکان و رۆڵی هەر‬ ‫یەکەیان لە رۆمانەکدا‪ .‬بە قسەیەکی کۆنی نووسەرە‬ ‫کۆنەکان تێنەکەویت کە دەیانگوت لە بیرۆکەیەکی‬ ‫بنەڕەتی و چەند کەسایەتییەکی کەمەوە دەستم پێکرد‪،‬‬

‫جۆن کوین ‪-‬نووسەری کتێبەکە‬ ‫نەمدەزانی بەرەو کوێ دەڕۆم‪ ،‬وازم لە کەسایەتییەکان‬ ‫هێنا لە جیاتی من چیرۆکەکە بگێڕنەوە‪ .‬رەنگە ئەمە بۆ‬ ‫نووسەرە شارەزا و بە ئەزموونەکان باش بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆربەمان پێویستی بە نەخشەرێگایەکی روون هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەر ویستمان خۆمان و خوێنەرەکانمان پێکەوە ون‬ ‫نەبین‪.‬‬

‫رۆژی ‪23‬‬

‫کارتەکان و نەخشە سەرەتاییەکە بە دیواری ژووری‬ ‫نووسینەکەتا هەڵواسە‪ ،‬بە جۆرێک کە بتوانیت بە‬ ‫ئاسانی بیانخوێنیتەوە‪.‬‬

‫رۆژی ‪24‬‬

‫ئەوەی ئیدیتۆر و خوێنەرەکان دەیانەوێت‪ ،‬کتێبێکی‬ ‫نایاب و سەرنجڕاکێشە‪ ،‬هەڵسوکەوتی کەسایەتییەکان‬ ‫لە هۆنینەوەکە بیانجوڵێنێت و سەرەتایەکی روونی‬ ‫هەبێت‪.‬‬

‫رۆژی ‪25‬‬

‫ئیستا تۆ ئەمانەت تەواوکردوە‪:‬‬ ‫‪ 1‬پەیمانێک بە بەردەوامبوون‪.‬‬ ‫‪ 2‬نەخشەی کار‪.‬‬ ‫‪ 3‬بیرۆکەی چیرۆکەکە‪.‬‬ ‫‪ 4‬کۆمەڵە کەسایەتییەکان‪.‬‬ ‫‪ 5‬هۆنینەوەیەکی ورد و درێژ لەبارەی چیرۆکەکەوە‪.‬‬ ‫‪ 6‬وەسفێکی کورت لەبارەی ناوەڕۆکی رۆمانەکەوە‪.‬‬

‫رۆمانەکەت دەستکردی خەیاڵە‪ ،‬بەاڵم ئەوە مانای‬ ‫ئەوە نییە راستییەکانت حەقیقی و راستگۆ نەبن‪ .‬هیچ‬ ‫شتێك هێندەی راستییەکی نا ورد و نا لۆژیک خوێنەر‬ ‫بێزار ناکات‪ .‬هیچ شتێکیش راستگۆیی نابەخشێتە‬ ‫چیرۆکەکەت وەکو حەقیقەت و وردەکارییە راستەکان‪.‬‬ ‫پەنا بۆ ئینتەرنێت بەرە لە کاتی گەڕاندا‪ ،‬هەروەها‬ ‫گۆڤار و رۆژنامەکان کە لە شوێن و زەمانی رۆمانەکەتدا‬ ‫دەرچوون‪ .‬جۆر فیدال‪ ،‬کە رۆمانە مێژووییەکانی‬ ‫دەنووسی‪ ،‬لە گەڕانیدا بۆ وردەکارییەکان پەنای بۆ چاپە‬ ‫کۆنەکانی گۆڤاری هاربەر دەبرد‪.‬‬

‫رۆژی ‪28‬‬

‫تەنها قسەکردن دیالۆگ نییە‪ ،‬دیالۆگ مەبەست و‬ ‫ئامانجی خۆی هەیە‪ .‬چیرۆکەکە بەرەوپێشەوە دەبات‪.‬‬ ‫خوێنەر بە سەرنج و بە ئاگا لە چیرۆکەکە دەهێڵێتەوە‬ ‫و هەستێکی دەداتێ کە لە ناو رووداوەکاندایە‪ .‬لەسەر‬ ‫ئەم بنەمایەش رووداوە کۆنە دوورەکان لەسەر زمانی‬ ‫کەسایەتییەک مەگێڕەوە‪ ،‬بەڵکو راستەوخۆ خوێنەر‬ ‫بخەرە ناو رووداوەکانی چیرۆکەکەتەوە و دەبینیت‬ ‫دیالۆگەکەت ئاسان و سروشتی دەبێت‪ .‬با دیالۆگەکانی‬ ‫چیرۆکەکەت چاالک و کاریگەربن‪ .‬ئاگات لێ بێت دەبێت‬ ‫خوێنەر بەردەوام بزانێت کێیە قسە دەکات‪.‬‬

‫رۆژی ‪29‬‬

‫سەیری ئاوێنە بکە و لەبارەی ئەو کەسەوە دەیبینی‬ ‫بنووسە‪ ،‬هەوڵبدە ئەو کەسەی لە ئاوێنەکەدا دەیبینی‬ ‫وەسف بکەیت‪ ،‬پیاو یان ژن بێت کە هێشتا پێی‬ ‫نەگەیشتوویت‪ .‬لە کۆپلەی وەسفەکەدا پابەند بە بە‬ ‫‪ 300‬زیاتر نەبێت‪ .‬ئەم کەسە بکە بە کەسیایەتییەک لە‬ ‫رۆمانەکەتدا‪ ،‬چ پاڵەوانەکە یان گێڕەرەوەکە یان یەکێک‬ ‫لە کەسایەتییە پلە دووەکان بێت لە چیرۆکەکەدا‪.‬‬

‫رۆژی ‪30‬‬

‫جارێک “کیرت فۆنیجت”ی رۆماننووس گیری‬ ‫خواردبوو‪ ،‬دەیگوت بەهرە شتێکی بەرباڵو باوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی دەگمەنە ئامادەگییە بۆ بەرگەگرتنی هەڵگرتنی‬ ‫بەرپرسیارێتی ژیانی نووسەرە‪ ،‬لە وێنەیەکی دەستی‬ ‫سەر وەرەقەی دیواری کڵێسایەکی زەبەالح دەچێت وەکو‬ ‫تشابێال سیستینا‪.‬‬

‫ههموو ئهو (ئهرجهنتینی)هیان خۆشدهویست‬ ‫گارسیا ماركیز‬ ‫گابرێل‬ ‫دوایین جارێك كه چووم بۆ شاری پراگ‪ ،‬نزیكهی‬ ‫پازده ساڵ لهمهوبهر بوو‪ .‬لهگهڵ كارلۆس فۆینتس‬ ‫و خۆلیۆ كۆرتاسار چووم بۆ ئهوێ‪ .‬له پاریسهوه به‬ ‫شهمهندهفهر سهفهرمان دهكرد‪ .‬لهبهر ئهوهی ههر‬ ‫سێكمان له فڕۆكه دهترساین‪ .‬ههروا كه به شهو له نێوان‬ ‫دوو ئهڵمانیاكهدا تێدهپهڕین‪ ،‬لێره و لهوێ گفتوگۆمان‬ ‫پێكهوه دهكرد‪ .‬زهریاگهلێك له شێلم‪ ،‬كارگهی گهوره‬ ‫و پاشماوهكانی شهڕه ترسناكهكان و عهشقی ناكام‪.‬‬ ‫كاتی نووستن كارلۆس فۆینتس به سهریدا هاتبوو له‬ ‫كۆرتاسار بپرسێ كێ‪ ،‬چۆن و كهی‪ ،‬پیانۆی خستبووه‬ ‫ئۆركێسترای جازهوه‪ .‬پرسیارێك كه وهاڵمهكهی ناوێك‬ ‫و مێژوویهك بوو‪ .‬بهاڵم وهاڵمهكهی تا بهیانی خایاند‪.‬‬ ‫له نێوان قاپه سۆسیس و پهتاتهی ساردهوه بوو و‬ ‫پهرداخی بیرهدا‪ .‬نه من و نه كارلۆس ئهو شهوهمان له‬ ‫بیر نهكردووه‪.‬‬ ‫دوازده ساڵ دواتر خۆلیۆ كۆرتاسارم له پاركێكی‬ ‫مانگۆدا بینی‪ .‬وتاری دهدا‪ .‬بهو دهنگه زواڵڵهی خۆی‪،‬‬ ‫پڕچهك به یهكێك له سهختترین چیرۆكهكان‪ ،‬شهوی‬ ‫مانتیكا ناپۆلز؛ چیرۆكی بۆكسهرێك كه رۆژگاری‬ ‫رهش بووبوو‪ .‬ئهو چیرۆكهی له زمانی التێكی گهڕهكه‬ ‫پاشكهوتووهكانی بۆینس ئایرسهوه نووسیوه‪ .‬ئهگهر‬ ‫لهبهر ئهو ههموو سهمای تانگۆیه نهبوایه‪ ،‬كاری‬ ‫كرده نهبوو یهك وشه لهو زمانی كوچهیه تێبگهی‪.‬‬ ‫بهههرحاڵ چیرۆكێك بوو كه كۆرتاسار ههڵیبژاردبوو‬ ‫تا بچێته سهر بڵندگۆیهك و بۆ كۆمهڵێكی بخوێنێتهوه‬ ‫كه لهو پاركه رووناكه گردبووبوونهوه‪ .‬ههموو جۆره‬ ‫مرۆڤێك لهوێ دهست دهكهوت‪ .‬له شاعیرانهوه بیگره‬ ‫تا بیناسازه بێكارهكان‪ ،‬له سهرانی كودهتاچییهوه‬ ‫بیگره تا دوژمنهكانیان‪ .‬ئهزموونێكی حهپهسێنهری‬ ‫دیكه بوو‪ .‬ئهگهرچی شوێنكهوتنی ئهو چیرۆكه ئاسان‬ ‫نهبوو‪ ،‬تهنانهت بۆ ئهو كهسانهیش كه زمانی التهكانیان‬ ‫دهزانی‪ .‬ههموان ههستیان بهو گورزی ئهو مشتانه دهكرد‬ ‫كه دادههاتنهوه سهر سهری مانتیكا ناپۆلز‪ ،‬ههموان‬ ‫لهبهر خهونهكان و بهدبهختی ئهو ئهوكیان پڕ بووبوو له‬

‫گریان‪ .‬ههموو ئهم باسه لهبهر ئهمهبوو بڵێم كۆرتاسار‬ ‫گهیشتبووه قۆناغێكی پهیوهندی دروستكردن كه له‬ ‫ناخی دڵهوه دهڕژایه دهرێ‪ .‬ئیدی بۆ ئهو كۆمهڵه مانا‬ ‫و تێگهیشتن له وشهكان گرنگ نهبوو‪ .‬ئهو خهڵكهی‬ ‫لهسهر چیمهنهكان دانیشتبوون‪ ،‬چما چووبوونه دۆخی‬ ‫نێوان خهو و بێدارییهوه و كهمێك لهسهر زهوییهكه‬ ‫بهرزبووبوونهوه؛ به جادووی دهنگێك كه وهك بڵێی سهر‬ ‫بهم جیهانه نهبوو‪.‬‬ ‫ئهم دوو یادهوهرییهی كۆرتاسار كه بهو جۆره‬ ‫منی خستبووه ژێر كاریگهییهوه‪ ،‬به باشی دهتوانێ باسی‬ ‫ئهو بكات‪ .‬دوو هێڵی ناودژ له كهسێتیی ئهو‪ .‬له كۆڕێكی‬ ‫تایبهتی وهك ئهو شهمهندهفهره‪ ،‬وهك رۆشنبیرانی‬ ‫دێرین وابوو و له بهردهم خهڵكیشدا‪ ،‬بێ ئهوهی خۆی‬ ‫نمایش بكات‪ ،‬ههموانی شهیدای خۆی كردبوو‪ .‬دۆخێكی‬

‫بانسروشتیی ههبوو‪ .‬له ههر دوو حاڵهتهكهدا خراپ‬ ‫دهیخستییه ژێر كاریگهرییهوه‪ .‬من كه له ژیانی خۆمدا‬ ‫وهك ئهوم نهبینیوه‪.‬‬ ‫له كۆتاییهكانی پاییزی ساڵی ‪ 1956‬له پاریس‪،‬‬ ‫جاروبار دههاته كافێیهك كه ناوێكی ئینگلیزیی‬ ‫ههبوو‪ .‬له كونجێكدا له پشت مێزێكهوه دادهنیشت‬ ‫و له دهفتهرچهیهكی خوێندنگهدا شتی دهنووسی به‬ ‫قهڵهم جافێك كه مهرهكهبی دهدهاڵند و پهنجهكانی‬ ‫پیس دهكرد‪ .‬ژان پۆڵ سارتهریش له مهودای سێسهد‬ ‫مهتری ئهوێوه شتی دهنووسی‪ .‬یهكهمین كتێبی ئهو‬ ‫كه خوێندبوومهوه‪ ،‬كۆمهڵه چیرۆكێك بوو به ناوی‬ ‫ئاژهاڵنی نهبینراو‪ .‬له ههمان پهڕهی یهكهمهوه ههستم‬ ‫كرد نووسهرێكه كه خۆم له گهورهییدا حهزم دهكرد بهو‬ ‫جۆرهبم‪ .‬كهسێك ههواڵی دابووه من ئهو له كافێیهكی‬

‫پۆلڤاری سان میشیل دهنووسێ‪ .‬چهندین ههفته لهوێ‬ ‫چاوهڕوانم كرد تا دواجار ههر وهك تارماییهك لێم‬ ‫پهیدا بوو‪ .‬كهڵهگهتترین پیاوێك بوو كه دهكرا وێنای‬ ‫بكهی‪ .‬به سیمای كوڕێكی منداڵكاری شهیتان‪ ،‬كه له‬ ‫پاڵتۆیهكی رهشی درێژهوه هاتبووه دهرێ؛ وهك پاڵتۆی‬ ‫پرسهداری پیاوێك كه ژنهكهی مردبێ‪ .‬چاوهكانیشی‬ ‫وهك چاوانی گوێرهكهیهك زۆر دوور بوون له یهكهوه‪.‬‬ ‫چاوانێكی الر و بلوورین كه ئهگهر دڵ فهرمانڕهوایی‬ ‫نهدهكرد به سهریاندا‪ ،‬دهكرا لهگهڵ چاوانی ئیبلیسدا‬ ‫لێت تێكبچێ‪.‬‬ ‫سااڵنێك دواتر كاتێك ئیدی پێكهوه بووبووینه‬ ‫هاوڕێ‪ ،‬جارێكی تر ئهوم وهك یهكهمین جار بینییهوه‪.‬‬ ‫لهبهر ئهوهی له یهكێك له باشترین چیرۆكهكانیدا‪،‬‬ ‫جارێكی تر خۆی خوڵقاندبۆوه‪ .‬ئاسمانێكی دیكه‪،‬‬

‫چیرۆكی كهسێك له خهڵكی ئهمریكای التین كه رێك له‬ ‫رووی كونجكۆڵییهوه دهچوو بۆ سهیری كهسێك كه به‬ ‫گیوتین ئیعدامی دەكهن‪ .‬ئهو كهسێتییهیش پاڵتۆیهكی‬ ‫درێژ و رهشی لهبهردایه‪ ،‬رێك وهك خودی ئهو له‬ ‫یهكهمین دیداردا‪ .‬لهو دیدارهدا من پڕكێشیم نهكردبوو‬ ‫لێی نزیك ببمهوه‪ .‬ئهوم بینی كه زیاتر له یهك كاتژمێر‬ ‫شتی نووسی‪ .‬ساتێكیش بۆ ناوبڕ و وچان نهدهوهستا‪.‬‬ ‫پهرداخێك ئاوی كانزاییشی له بهردهمدا بوو كه تا‬ ‫نیوهی خواردبۆوه‪ .‬تا ئهوهی دنیا تاریك بوو‪ ،‬قهڵهم‬ ‫جافهكهی خستهوه گیرفانی و دهفتهرچهكهی خسته‬ ‫بنههنگڵی و لهوێ چووه دهرێ‪ .‬وهك فێرخوازێكی‬ ‫زانكۆ كه له ههموو دنیا كهڵهگهت تر و لهڕ تر بوو‪.‬‬ ‫جارانی بێژمار كه له سااڵنی دواتردا یهكتریمان دهبینی‪،‬‬ ‫تاقه شتێك كه له بیچمی ڕا گۆڕابوو ریشێكی رهش‬ ‫و چڕ بوو‪ .‬تا چهند ههفتهیهك پێشتر وهك بڵێی ئهو‬ ‫ئهفسانهیه راست بوو كه ئهو نهمربوو‪ .‬بهردهوام بااڵی‬ ‫ههڵدهدا و ههروایش له تهمهنێكدا مابۆوه كه پێی له‬ ‫دایكبووبوو‪ .‬ههرگیز لێم نهپرسی ئایا بهڕاستی نهمره‪.‬‬ ‫ههروهك چۆن پێم نهوتبوو لهو پاییزه غهمگینهی ساڵی‬ ‫‪ 1956‬ئهوم بینیوه و پڕێكیشیم نهكردبوو وشهیهك‬ ‫بڵێم‪ .‬له ههر شوێنێك دهزانم خهریكه لهبهر ئهو‬ ‫شهرمنییه سهركۆنهم دهكات‪ .‬بتهكانی ئێمه‪ ،‬شایهنی‬ ‫رێز و ستایش و هۆگریین و ههروا بێتهوه ئیرهییش‪.‬‬ ‫كۆرتاسار ههموو ئهم ههستانهی دههاروژانێ‪ .‬رهنگه بێ‬ ‫ئهوهی بیهوێ‪ ،‬ئهرجهنتینییهك بوو كه ههموو خۆشیان‬ ‫دهویست‪ .‬ئهگهر راست بێ كه پیاوهكان دهمرن‪ ،‬به‬ ‫دڵنیاییهوه كۆرتاسار جارێكی تر خهریكه لهبهر خهمێك‬ ‫كه دنیا بووبووه هۆی‪ ،‬دهمرێ‪ .‬هیچ كهسێك وهك‬ ‫ئهو‪ ،‬چ له ژیان و چ له كتێبهكانیدا‪ ،‬ئهوهنده رقی له‬ ‫پیرۆزكردنهكانی دوای مردنی نهدهبۆوه‪ .‬ههروا بێتهوه له‬ ‫كۆڕ و دانیشتنی پرسهیش‪ .‬ههمیشه پێم وابووه مردن بۆ‬ ‫ئهو پرسێك بوو كه نهدهكرا شایهنی رێز بێ‪ .‬له كتێبی‬ ‫چواردهوری دنیا له ههشتاوههشت رۆژ دا له بهرامبهر‬ ‫یهكێك له هاوڕێكانی خۆی كه خۆی كردۆته مردوو‪ ،‬له‬ ‫پێكهنیندا ناوسكیان دهبڕێ‪ .‬بهم هۆكاره حهز دهكهم‬ ‫ئهو بهو جۆره به بیربهێنمهوه كه خۆی دهیویست‪ :‬به‬ ‫شهوقی مهزنی ژیان‪ ،‬به شانازییهك كه به ناسینی ئهو‬ ‫پێمبڕابوو‪ ،‬به سوپاسگوزاری لهمهی كارگهلێكی له دوای‬ ‫خۆی جێهێشتووه‪ ،‬كه گهرچی نیوهناچڵ مانهوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫رێك وهك یادهوهرییهكانی ئهو جوان و نهمرن‪.‬‬

‫وەرگێڕانی‪ :‬جهبار سابیر‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫شەڕێکـــی بەردەوام‬ ‫فاروق هۆمەر‬

‫(کامەران سوبحان دەینووسێت)‬

‫پەراوێزەکانی نووسین‬ ‫ئەوەی لەم گفتوگۆیە درێژەماندا‪ ،‬لەناو وێستگە جیاوازەکانی دەق و‬ ‫ژیان و جوانییەکانی وشە و هۆنینەوە و نووسیندا باسمانکرد‪ ،‬چیرۆکێکی‬ ‫تەواونەکراوەو دەبێ بەردەوام بین لە گێڕانەوەی‪ ،‬وەک چیرۆکەکانی تری‬ ‫ژیان‪ .‬وەک چیرۆکی نەمریی و چیرۆکی زانین و سەرکێشییەکانمان‪،‬‬ ‫وەک چیرۆکی گەڕان بە دوای جوانی و خەون و دۆزینەوەی نهێنییەکانی‬ ‫گەردوون و دروستکراوەکاندا‪ .‬زۆرجار کاتێ لەبەردەم دەقێکدا تووشی‬ ‫شڵەژان و دڵەڕاوکێ دەبیت و نازانی چۆن ئەو دەقە تەواوکەیت‪ ،‬سەیر‬ ‫لەوەدایە‪ ،‬هەندێجار بە رێکەوتێکی سەیر و چاوەڕواننەکراو‪ ،‬ئەو دەقە دێڕ‬ ‫و پەراوێزەکانی زۆرترین خوێنەر و دڵبەندی دەبێ و لە الی خوێنەرانیش‪،‬‬ ‫پرسیاری زۆر جێ دێڵێ!‬ ‫من بۆ خۆم وەک شاعیرێ‪ ،‬زۆر دەقی شیعریم هەیە‪ ،‬هەر لە تاریکیدا‬ ‫ماوەتەوە و رەنگە زۆریشیان وەک دەستنووسی شاعیرانی تری کورد‪،‬‬ ‫هەڵوەرێن و ونبن! ئایا شاعیران و نووسەرانی کورد‪ ،‬هەر ئەو دەقانەیان‬ ‫هەبووە کە باڵوکراونەتەوە؟(بابەتێکی فرە بۆچوونە و لە دەرفەتی تردا قسە‬ ‫و بۆچوونی لەبارەوە دەگۆڕینەوە‪ .‬لەگەڵ گۆران وا رێککەوتین لە دەرفەتێکی‬ ‫تردا قسە لەسەر نووسەر و دەستنووسی چاپکراوی نووسەرانی کورد بکەین‪).‬‬ ‫کەمێ بێدەنگیی‪ ...‬دەستپێکردنەوە بە گفتوگۆ لەسەر ریتمی خەیاڵ و‬ ‫تێگەیشتن لە پەراوێز و نهێنییەکانی شیعرنووسین‪.‬‬ ‫(گۆران لە ناو دەستنووسی الپەڕە زەردباوەکانی بەردەستیدا‪ ،‬هەندێ‬ ‫الپەڕەی ئەم دیو و ئەو دیو کرد‪ ،‬کەوتە گێڕانەوەی رازەکانی نووسین و‬ ‫چیرۆکە نادیارەکانی شیعر و لەدایکبوونیان‪ ).‬لە سەرەتای سەرەتاوە‪ ،‬لە‬ ‫پێش ئەو رۆژانەش کە “ تۆفیقی کوڕی مەحمود ئاغا کوڕی هەمزاغای‬ ‫مەسرەف” م ناسی ئەوەی نازناوی(پیرەمێرد)ی هەبوو ناسی‪ ،‬ئەو نووسیارە‬ ‫دەوڵەمەندەی شارایەک دەق و کتێب و روبارێ وشەی بۆ گەلەکەی جێهێشت‬ ‫و تا چاوداخستن و مردنیشی‪ ،‬هەر گەنج و پڕ وزە بوو‪ ،‬یەکەم مامۆستا و‬ ‫رێبەرم بوو‪ ،‬لەناو دێڕ و پەراوێزەکانی نووسیندا‪ ،‬ئەو یەکەم هاندەرم بووم بۆ‬ ‫نووسینی شیعر و ریزبەندیکردنی وشە‪“ .‬تۆفیقی مەسرەف_پیرەمێرد” و من‪،‬‬ ‫مامۆستا و قوتابی تێڕوانینمان بۆ شیعر جیاواز بوو‪ .‬من لەو رۆژانەی ناسینی‬ ‫سەرەتایی ئەوەوە‪ ،‬تا رۆژانی کارکردن لە ژین‪ ،‬بەردەوام و هەمیشە شیعرم بۆ‬ ‫ئازارەکانی خۆم نووسی‪ .‬پێش ئەوەی شیعر بۆ هەر کەس بنووسم‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫هەندێ لە شیعرەکانم جێگەی رەخنە و تانەی خەڵکانی جیاوازە‪ .‬پەیوەندی‬ ‫شیعر و من‪ ،‬بە جۆرێک بوو بەردەوام هەستم دەکرد‪ ،‬ئازار و خەمێکی قووڵ‬ ‫لە ناخمدایە‪ ،‬بە هیچ شتێ گوزارشتی لێ ناکرێ بە شیعر نەبێ‪ ،‬پاش چەندین‬ ‫ساڵ لە نووسین‪ ،‬ئەوسا گەیشتم بەم بیرکردنەوەیە‪ ،‬نەک خەون و زیندە‬ ‫خەونێکی ساتەوەختیی بووبێت‪.‬‬ ‫رۆژانێ هیچ شتێ فریادڕەس نەبوو‪ ،‬شیعر نەبێ‪ .‬رۆژانێ ئازار جەستەی‬ ‫هێواش هێواش ئەتواندمەوە‪ .‬خەمی نەخۆشی و مردن‪ ،‬لەناو کەشتیی برین‬ ‫و خوێن و ئازاردا‪ ،‬لە دوورایی نیشتمانەوە‪ ،‬هیچ شتێ فریام نەکەوت‪ ،‬خەیاڵ‬ ‫نەبێ‪ ،‬هیچ شتێ فریام نەکەوت‪ ،‬شیعر نەبێ‪ .‬هیچ شتێ بەوەفا نەبوو بۆم‪،‬‬ ‫وشە نەبێ‪ .‬لەناو دڵی غەریبیدا‪ ،‬لە نیشتمانی سووری کرەملیین”ڤایسیلیا”ی‬ ‫پزیشک‪ ،‬وەک نەورەس و پەیامبەرێکی میهرەبان‪ ،‬بە دیار ئازاری جەستە‬ ‫و خەیاڵ و “وشە” کانمەوە‪ ،‬قەهر و ئازاری دەکێشا‪ .‬منیش وەک مەلێکی‬ ‫بریندار و کەنەفت‪ ،‬لەو میهرەبانییەی ئەوم دەڕوانی‪ ،‬هیچم نەبوو وەاڵم بێ‬ ‫بۆ وەفای ئەو‪ ،‬بێدەنگی نەبێ!‬ ‫دوای قەهرێ لەو بێدەنگیی و خۆ خواردنەوە‪ ،‬چاوەکانم چوویە ئەو نێو‬ ‫ئەو چەند پەڕەیەی لە دامێنی ئەو مێزە بچکۆلەیەی قەرەوێڵەی ژووری‬ ‫خەستەخانەکەم هەبوو‪ ،‬بە هیالکییەکی زۆرەوە قەڵەمەکەم هەڵگرت‪،‬‬ ‫هیچ رووناکییەک نەبوو‪ ،‬نە لە ناخ و خەیاڵی من‪ ،‬نە لە ژووری پێش‬ ‫مردن و نەخۆشخانەدا‪ ،‬دوای تەپاوتل و ئازارێکی زۆر‪ ،‬چەند وشە و دێڕ و‬ ‫پەراوێزێکی شیعریم نووسی‪ .‬رەنگە ئەوە دواهەمین دیاریی ژیانی شیعریم بێ‬ ‫بۆ خوێنەرەکانم‪:‬‬ ‫راکشابووم لەسەر پشتم‪،‬‬ ‫دوکتۆرەکەم‬ ‫ماری شێرپەنجەی ئەکوشتم‪...‬‬ ‫ناڵێم‪ :‬وەک دایکێکی دڵسۆز‬ ‫فرمێسکی بۆ هەڵئەڕشتم‪،‬‬ ‫بەاڵم تەواو وەک کچی خۆم‪،‬‬ ‫دەستی ئەخستە ناو مشتم‪،‬‬ ‫بە چاوی پڕ لە هەستی جوان‬ ‫ئەیکرد تەماشای سروشتم‪،‬‬ ‫ئەیپرسی لێم‪« :‬بۆچ وا ماتی؟‬ ‫بۆ چ هەمیشە خەمبار دیاری؟»‬ ‫ئازاری وشە و ئازاری چیرۆکی غەمگینی ناخم‪ ،‬ئازاری وەفاداریی‪ ،‬ناچاری‬ ‫تەواوکردنی شیعرەکەیان کردم‪ ...‬پاش یەک دوو کۆپلەی تری نووسین‪،‬‬ ‫بەردەوام بووم لە شیعری (وەاڵمی پرس) کۆتاییەکەم‪ ،‬بەم چەند کۆپلە و‬ ‫دێڕە شیعرییانە هێنا‪:‬‬ ‫دوو سێ کچ بوون وەک دوکتۆر خۆی‪،‬‬ ‫خەمخۆرییان لێ ئەباری‪،‬‬ ‫نەک هەر بۆ تیماری دەردم‪،‬‬ ‫بۆ چارەش‪ ،‬بۆ باغچەی زەردم!‬ ‫***‬ ‫بەڵێ‪ ،‬دوکتۆر! خوشکان! ماتم‪،‬‬ ‫هەر من نیم ماتی واڵتم‪،‬‬ ‫لەناو هەزارانا‪ ،‬تاک تاک‬ ‫لێومان هەیە پێ بکەنێ‬ ‫الی ئێمە بۆ دنیای شادی‬ ‫وا تازە خەڵک هەنگاو ئەنێ!‬

‫باوکم دەمکاتە باوەش و لە شوێنێکی ژوورەکە‬ ‫پاڵم دەخات‪ ،‬بۆ خۆشی لە پاڵمەوە رادەکشێت‬ ‫و دەستێکی دەخاتە ژێر سەرم‪ .‬من ئەوەتام‬ ‫لێرە لە ژوورەوە؛ لەبەر پەنجەرەکە سەرم لەسەر‬ ‫باسکی باوکمە‪ ،‬سەرینێک گەرموگوڕ‪ ،‬لەسەر‬ ‫پێستم هەست بە جمینی خوێنی دەکەم بەناو‬ ‫دەمارەکانیا دێت و دەچێت‪ .‬ئەو فانیلەیێکی‬ ‫سپی لەبەردایە و هەموو سەر سنگی پڕە لە‬ ‫تووک‪ .‬من نازانم چیبکەم و بۆ ئەوەی شڵەژانی‬ ‫خۆم بشارمەوە‪ ،‬دەست دەکەم بە یاریکردن‬ ‫بە تاڵە مووەکانی سەر سنگی‪ ،‬ئەویش بە‬ ‫چاوە رەشە بچکۆلەکانی بە میهرەبانییەوە لێم‬ ‫دەڕوانێ و یاریی بە قژم دەکات‪ .‬دایکم دەڵێ؛‬ ‫لە باوکت مەترسە و بەرانبەری نەرمیی بنوێنە‪،‬‬ ‫راستە باوکت زۆر توڕەیە و هەمیشە ناوچەوانی‬ ‫گرژە‪ ،‬بەاڵم هەتا بڵێی پیاوێکی میهرەبان و‬ ‫دڵنەرمە‪ .‬ئەگەرچی من ئەو میهرەبانییەی باوکم‬ ‫نابینم و هەستی پێناکەم‪ ،‬هەر ناشزانم لە کوێدا‬ ‫خۆی شاردۆتەوە و لە کوێشەوە هەڵدەقوڵێ‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانم لەگەڵی بگونجێم و زۆرجار لێی‬ ‫دەسڵەمێمەوە و لە دەستی هەڵدێم‪ .‬راستە ئەو‬ ‫هەمیشە باوەشم دەکات و نوقڵیشم دەداتێ و‬ ‫جارجارێکیش کە لە الدێ دەگەڕێتەوە پارچە‬ ‫پارەیێک دەخاتە لەپی دەستمەوە و من بە‬ ‫خێرایی دەچم لە دووکانی حەمە عەلی خەرجی‬ ‫دەکەم‪ ،‬بسکیت و ساردی تراوبی پێ دەخۆمەوە‪.‬‬ ‫کاک حەمە عەلی‪ ،‬لەناو دووکانەکەیدا لەسەر‬ ‫کورسییەک دانیشتووە و هەر چواردەوری پڕە لە‬ ‫نوقڵ و بسکیت و کورسینەعنا‪ ،‬جۆرەها نوقڵ و‬ ‫بسکیتی زەرد و سپی و ئەرخەوانی‪ .‬ئەگەر من‬ ‫لە جێی ئەو بوومایە سێ و دووم لێ نەدەکرد و‬ ‫هەرچی لە دووکانەکە دا بوایە هەموویم دەخوارد‪.‬‬ ‫پێم سەیرە ئەو بۆخۆی بسکیت و نوقڵ ناخوات‬ ‫و هەر بیر لەوە دەکاتەوە بیانفروشێ‪ .‬باشە ئەو‬ ‫هەموو پارەیەی بۆچییە‪ ،‬کە پارەکانیشی زۆر زۆر‬ ‫دەبن و کۆدەبنەوە‪ ،‬جارێکی دی دەچێ بسکیت‬ ‫و نوقڵیان پێ دەکڕێتەوە‪ .‬من دەڵێم کاک‬ ‫حەمە عەلی‪ ،‬ساردییەکی تراوبیم بدەرێ لەگەڵ‬ ‫بسکیتێکی چەور‪ ،‬ئەویش بەر لەوەی ساردییە‬ ‫تراوبییەکەم بداتێ سەیری ناو لەپی دەستم‬ ‫دەکات تا بزانێ پارەم لەگەڵ خۆم هێناوە‪ .‬ئیدی‬ ‫من بە نیگای ئەو دەزانم و هەر خێرا پارەکەم‬ ‫دەخەمە ناو دەستییەوە‪ .‬لە دڵی خۆما دەڵێم‪،‬‬ ‫هەی بۆ پارە مردوو دەی ئەوەتا بیگرەو هیچ‬ ‫رامەوەستە و خێرا ساردییەکی تراوبی خۆشم‬ ‫بدەرێ لەگەڵ بسکیتی عەالدینی چەور‪.‬‬ ‫نایشارمەوە کاتێک لەبەردەم دووکانەی حەمە‬ ‫عەلی رادەوەستم و پاڵ دەدەم بە دیوارەکەی بەر‬ ‫دەرگەکەیەوە و لە شەقامەکە دەڕوانم و ساردیی‬ ‫تراوبی دەنێم بەسەرمەوە‪ ،‬هەتا بڵێی دڵم‬ ‫خۆشەو بیر لە چاکی و پاکی باوکم دەکەمەوە‪.‬‬ ‫بە خۆم دەڵێم راستە باوکم پیاوێکی باشە و‬ ‫گومانیشم نییە میهرەبان بێ‪ .‬کێ هەیە بڵێ ئەو‬ ‫پیاوە باش نییە کە کارێک دەکات دڵی کوڕەکەی‬ ‫خۆش بکات و پارەی دەداتێ ساردیی تراوبی‬ ‫پێ بخواتەوە‪ .‬هەر کاتێکیش کە تووڕە دەبێ بە‬ ‫جۆرێک زللەم تێدەسرەوێنێ هەر وەکو ئەوەی‬ ‫من دوژمنێکی گەورەی ئەو بم‪ .‬ئیدی من دەڵێم‬ ‫ئەو پیاوێکی میهرەبان نییە‪ ،‬نەخێر هەر بە هیچ‬ ‫جۆرێک میهرەبان نییە‪ ،‬جا با پارەش بدات بە‬ ‫کوڕەکەی و ئەویش لەبەردەم دوکانی حەمە عەلی‬ ‫ساردیی تراوبیشی پێ بخواتەوە‪ .‬ئەوان نازانن‬ ‫من ئەو ساردییەم لێ دەبێ بە قوزەڵقورت و هەر‬ ‫وا بە ئاسانی بە قوڕگما رۆ ناچێتە خوارەوە‪.‬‬ ‫من بە دڵێکی شکاوەوە ساردییەکە دەخۆمەوە و‬ ‫لەگەڵ هەر قومێکیا هەنسک و قووڵپی گریانیش‬ ‫ناهێڵێ بە باشی چاوم هەڵبهێنم و لەو خەڵکانە‬ ‫بڕوانم کە بە شەقامەکەدا دێن و دەڕۆن‪ .‬تەنیا‬ ‫حەمە عەلی دەزانێ کە باوکم زللەی لێداوم‪ ،‬ئەو‬ ‫هەموو شتێک دەربارەی کوڕ و باوکەکانی گەڕەک‬ ‫پێدەزانێ‪ .‬بەدەم پێکەنینێکەوە پێم دەڵێ’’ئەوە‬ ‫چییە‪ ،‬هەمدیسان هاروهاجیت کردووە؟’’‬ ‫‘’چۆن دەزانێ هاروهاجیم کردووە؟’’‬ ‫‘’ئەوە نییە روومەتت سووربۆتەوە‪ ،‬دیارە‬ ‫باوکت لێی داوی’’‬ ‫من هیچ ناڵێم و کەمێک سەرم دادەخەم و‬ ‫بەخۆمدا دەشکێمەوە‪ .‬حەمە عەلی زۆر بێ چاو‬ ‫و رووە و هەر ئەوەندەی شوێنێکم سووربێتەوە‬ ‫دەبێ یەکسەر پێمی بڵێ و بیرمی بخاتەوە‪.‬‬ ‫‘’نەخێر بۆ خۆم بەخێرایی رامکرد و کەوتم‪،‬‬ ‫روومەتم بەسەر ئەرزەکەدا خشا بۆیە ئاوا‬ ‫سووربۆتەوە’’‬ ‫حەمە عەلی پێدەکەنێ و ئەوەندەی دی‬ ‫راشکاوانە پێم دەڵێ’’ ئەوە لە شوێنی کەوتن‬ ‫ناچێت‪ ،‬شوێن پەنجە بەسەر روومەتەکانتەوە‬ ‫بەجێماون’’ چاوت لێیە باوکە چیت پێکردووم‬ ‫و چۆن نەخشی پەنجەکانت لەسەر روومەتم‬ ‫نەخشاندووە‪ ،‬ئیستا من چی وەاڵمی حەمە عەلی‬ ‫بدەمەوە و هەرچی درۆشی بۆ بکەم بە فلسێک‬ ‫لێمی وەرناگرێ‪ .‬باوکە تۆ منت کردووە بە پەنگی‬ ‫دونیا و هەرچی خەڵکییە گاڵتەم پێدەکەن و‬ ‫پێیان وایە من هیچ ناکەم هەر شلۆقی نەبێ‪.‬‬ ‫لە خۆم دەپرسم جا بەچی دەچێ پارەم‬

‫بداتێ و دڵیشم خۆش بکات‪ ،‬ئەی ئەو زلالنە چین‬ ‫لەسەر روومەتم جێیان دەهێڵێ کە هەندێکیان بۆ‬ ‫چەند رۆژێکیش ئێش و ئازاریانم بیرناچێتەوە و‬ ‫سورایی روومەتیشم لەوالوە رابووەستێ کە هەموو‬ ‫کەس دەیبینێ و بە القرتێوە پێم دەڵێن ئەوە‬ ‫چییە کەوتوویت وا روومەتت سوورهەڵگەڕاوە‪.‬‬ ‫ئاخر خۆ من رووم نایەت پێیان بڵێم‪ ،‬نەخێر‬ ‫نەکەوتووم ئەوە باوکم لێی داوم‪ .‬من نامەوێ‬ ‫ئەوان وا بزانن باوکم شێتە و توڕەیی خۆی‬ ‫لەناو منا خاڵی دەکاتەوە‪ .‬خۆ دایکیشم زۆرجار‬ ‫بە دەستییەوە زەلیلە و دەگری‪ .‬من لەنێوان‬ ‫شەڕێکی بەردەوامی ئەواندا دەژیم‪ .‬هەر ئەوەندە‬ ‫دەزانم ئەوان لەسەر شتێکی بچکۆلە بەیەکا‬ ‫هەڵشاخاون‪ .‬باوکم دەڵێ‪ ،‬ئەو قاپە شووشەیە‬ ‫لە پێش دەمما ال بدە با نەشكێ‪ .‬دایکیشم دەڵێ‪،‬‬ ‫من دەستم گیراوە ناکرێ بۆ خۆت بیخەیتە‬ ‫شوێنێکەوە لە شکان دوور بێ‪ .‬ئیدی لەسەر‬ ‫قاپێکی شووشەی سپی کە لە قەراخەکانییەوە‬ ‫گوڵی رەنگاوڕەنگی لەسەر نەخشێنراوە‪ ،‬هەاڵ‬ ‫لە ماڵمان هەڵدەگیرسێ و بەدوای ئەوەشدا‬ ‫شەڕ دروست دەبێ‪ .‬ئەوان دەیکەین بە هەرا و‬ ‫دەنگ بەسەر یەکدیدا بەرز دەکەنەوە و منیش‬ ‫لە شوێنێکی ژوورەکە خۆم بچکۆلە دەکەمەوە‬ ‫و دەپاڕێمەوە شەڕەکەیان تەشەنە نەکات و لە‬ ‫شوێنێکا رابووەستێت‪ .‬نەخێر شەڕ راناوەستێ و‬ ‫هەزار و یەک بیانووی پڕوپووچ بۆ تاوانبارکردنی‬ ‫یەکدی دەدۆزنەوە‪ .‬دایکم توڕە دەبێ و جلەکانی‬ ‫دەپێچێتەوە بڕوا‪ ،‬باوکم دەڵێ’’ ئەگەر دەڕۆی‪،‬‬ ‫هەتیوەکەشت لەگەڵ خۆت بەرە و بۆ منی بەجێ‬ ‫نەهێڵێ‪ .‬من نامەوێ چڕوچاوی ببینم‪ ،‬ئەویش‬ ‫چۆتەوە سەر ماڵی ئێوە’’‬ ‫دایکم ئاگای لە خۆی نییە چی دەڵێ و خراپ‬ ‫هەڵچووە‪ ،‬ئەو دەیەوێ هەر خۆی بڕوا و من لێرە‬ ‫بۆ باوکم بەجێ بهێڵێ‪ .‬بە جۆرێک دەدوێ من‬ ‫بەزەییم پێیدا دێتەوە‪ .‬دایکم دەڵێ’’ هەتیوی من‬ ‫نییە‪ ،‬ئی خۆتە‪ ،‬هیچی نەچۆتەوە سەر من و لە‬ ‫خوێنی پیسی تۆیە’’‬ ‫لەو نێوەدا من تەنیا دەمێنمەوە‪ ،‬نە دایکم بە‬ ‫هی خۆیم دەزانێ و نە باوکیشم‪ .‬من خوێنێکی‬ ‫پیسم و کەس بە هی خۆیم نازانێ‪ .‬دیارە من‬ ‫منداڵی ئەوان نیم و هیچیان خۆیانم لێ ناکەن‬ ‫بە خاوەن‪ .‬دەڕۆم لە گۆشەیێکی ژوورەکە تەنیا‬ ‫بۆ خۆم هەڵدەتروشكێم و ئیدی هیچ ناڵێم و‬ ‫تەماشای شەڕیان دەکەم لەپێش چاوما‪ ،‬هەتا بێ‬ ‫گەورەتر دەبێ و دەنگیان لە پەنجەرە و دەرگاوە‬ ‫دەڕواتە دەرێ‪.‬‬ ‫من دەزانم باوکم دڵی لە دایکم پیسە‪ ،‬شتێک‬ ‫لەناویا شکاوە کە گوناهی خۆی نییە و هەر لە‬ ‫خۆوە وەکو قارچک لە هەناویا هەڵتۆقیوە‪ .‬ئەو‬ ‫هەر لە منداڵییەوە وەکو من شتێک لە ناخیا‬ ‫شکاوە‪ .‬من و باوکم‪ ،‬هەردووکمان زۆر بە یەکدی‬ ‫دەچین و شتێک لەناوەوە لە ناخماندا لە شوێنی‬ ‫خۆی نەماوە‪ .‬دایکم دەڵێ باوکت بەدەست‬ ‫باپیرەتەوە چەرمەسەریی زۆر دیووە‪ .‬ئیدی من‬ ‫نێوانی باوکم و باپیرەم هەر وەکو نێوانی من و‬ ‫باوکم بە تەواوی دەبینم‪ .‬دایکم دەڵێ باپیرەت‬ ‫حەزی نەکردووە باوکت بخوێنێ و بە دزییەوە‬ ‫قوتابخانەی خوێندووە‪ .‬شەوان باپیرەت دەرگای‬ ‫لەسەر داخستووە و نەیهێشتووە بێتەوە ماڵێ و‬ ‫باوکت بە دزییەوە بەسەر دیوارەکاندا هاتۆتەوە‬ ‫ژوورێ‪ .‬باوکم گوناهە‪ ،‬من زۆرجار دڵم بۆی‬ ‫دەسوتێ و ئەو وێنەیە دەهێنمەوە پێشچاوی‬ ‫خۆم چۆن بە هەناسەبڕكێ و بە ترسەوە خۆی‬

‫بەسەر دیوارەکاندا هەڵزنیوە و دڵی لە مستیا‬ ‫بووە کە باپیرەم پێنەزانێ و جارێکی دی بیکاتە‬ ‫دەرەوە و دەرگای لەسەر دابخات‪ .‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەشا پێم سەیرە بۆچی باوکم لە جێی ئەوەی‬ ‫کۆتاییەک بۆ بەدبەختی دابنێ و گۆڕانکارییەک‬ ‫لە خۆیدا دروست بکات‪ ،‬کەچی بەرانبەر بە‬ ‫من دڵی ئاوا رەقە و جارێکی دی هەموو ئەو‬ ‫رەفتارانە دووبارە دەکاتەوەو دەیەوێ رۆڵی‬ ‫باپیرەم بەسەر منا بنوێنێ‪.‬‬ ‫من شەو و رۆژ لەگەڵ دایکمم و بەدەر‬ ‫لە خاڵەکانم و مامەکانم و نێرینەی کەسوکار‬ ‫نەمدیووە لەگەڵ پیاوێکی دی بدوێ‪ ،‬ئەو داماوە‬ ‫هەمیشە لە ماڵەوەیە‪.‬‬ ‫ئێ دایکم چی بکات کە ئەو ژنێکە دوو‬ ‫چاوی شین لەنێو رووخسارە سوور و سپییەکەی‬ ‫روواوە‪ .‬باوکم ترسی هەیە ئەو دوو چاوە شینەی‬ ‫بێ لە خۆی لە پیاوێکی دی بڕوانێ و ئەو لێوە‬ ‫سورانەشی کە بێ سوراو هەر بۆ خۆیان سوور‬ ‫دەچنەوە و دەکەونە خوار لووتییەوە‪ ،‬بە دزی‬ ‫ئەوەوە بە یەکێکی دی ببەخشێ‪ .‬باوکم زۆر خراپ‬ ‫بیر دەکاتەوە و زۆریش گومانی هەیە لەوەی‬ ‫دڵی دایکم بۆ پیاوێکی دی لێبدات‪ .‬من دەزانم‬ ‫دایکم ژنێکی خراپ نییە و وەکو باوکم پێی وایە‬ ‫چاو لەدەر بێ‪ ،‬چاو لەدەر نییە‪ .‬خۆ باوکیشم‬ ‫پیاوێکی ناشرین نییە‪ ،‬هەر وەکو پێمگوتن ئەو‬ ‫شتێک لە ناویا خراپ شکاوە و خراپیش بەخۆیدا‬ ‫شکاوەتەوە‪ .‬هەر ئەوەندەی تۆ چاوت رەش بێ‬ ‫و کەمێکیش سەرت رووتابێتەوە ئیدی خۆ ئەوە‬ ‫خەوشێک نییە بۆ ئەوەی ناشرینیی تۆ بنوێنێ و‬ ‫شەرم لە خۆت بکەی‪.‬‬ ‫من هێشتا هەر لەسەر باسکی باوکم سەرم‬ ‫داناوە و هەردووکمان بۆ ماوەیێکی کورت یاری‬ ‫بە جەستەی یەکتری دەکەین‪ .‬ئەو بە هێواشی‬ ‫قژم بۆ دادەهێنێ و منیش ئاگام لە خۆم نییە و‬ ‫کەمێک بە توندی مووە درێژەکانی سەر سنگی‬ ‫رادەکێشم و جارجارێکیش هەست دەکەم لە‬ ‫راکێشانی چەپکە موویێک ئێشێکی پێدەگات و‬ ‫هیچ ناڵێ و بەسەر خۆی ناهێنێ‪ .‬من نازانم‬ ‫باوکم بۆچی دەمکاتە باوەش و لەپاڵ خۆیەوە‬ ‫پاڵم دەخات‪ .‬بە نیگایێکی پڕ لە سەرسامییەوە‬ ‫لێی دەڕوانم‪ .‬ئەوجا باوکم دەست دەکات بە‬ ‫حیکایەت گێڕانەوە و حیکایەتێکم دەربارەی‬

‫من دەزانم باوکم‬

‫دڵی لە دایکم پیسە‪،‬‬

‫شتێک لەناویا شکاوە‬ ‫کە گوناهی خۆی‬

‫نییە و هەر لە خۆوە‬ ‫وەکو قارچک لە‬

‫هەناویا هەڵتۆقیوە‬

‫مشک و زێڕ بۆ دەگێڕێتەوە‪ .‬من گوێ لەو ناگرم‬ ‫و هیچ خەیاڵم لەالی مشک و زێر نییە‪.‬‬ ‫هێشتا لە گۆشەیێکی ژورەکەدا بەوپەڕی‬ ‫تۆقینەوە خۆم بچکۆلە کردۆتەوە و بە دوو چاوی‬ ‫پڕ لە فرمێسکەوە لە توڕەیی باوکم دەڕوانم کە‬ ‫خەریکە وەکو دێوێک بە هێواشی لە شوێنی‬ ‫خۆی گەورە دەبێ و بەدەم هاوارەوە سەری‬ ‫لە ساپیتەی ژوورەکەوە دەڕواتە دەرەوە‪.‬‬ ‫ئەوەتا لەبەردەمما دەیبینم و بە ترسەوە لێی‬ ‫دەڕوانم‪ ،‬دەستێکی لە دیواری الی پەنجەرەکەوە‬ ‫و دەستەکەی تریشی لە دیواری الی کۆاڵنەوە‬ ‫خەریکن ماڵەکە کون دەکەن و دەڕۆنە دەرەوە‪.‬‬ ‫باوکم دەیەوێت بە دوو چنگی ئاگرین ماڵەکە‬ ‫لەگەڵ خۆی هەڵبگرێ و من و دایکم و هەموو‬ ‫دونیاش بە خۆیەوە ژێرەوژوور بکات‪ .‬من‬ ‫نازانم چی روویداوە و ئەو هەموو توڕەیی و‬ ‫هەڵچوونە لە کوێوە پەیدا بوو‪ .‬هەموو شتێک‬ ‫لە ماڵەکەدا ئاسایی بوو‪ ،‬دایکم ئەو ئیوارەیە‬ ‫لەگەڵ یەکێک لە خوشکەکانی لە بازار گەڕانەوە‪.‬‬ ‫دایکم شتێکی بە گوێی باوکمدا سرپاند و باوکم‬ ‫لەپڕ گرماندی‪ .‬من بە هەردوو چاوی خۆم دیم‬ ‫ئەو لەپڕ گرماندی‪ .‬چاوە بچکۆلە رەشەکانی‬ ‫ئاگریان لێ بەرزبۆوە و هێرشی بۆ دایکم برد‬ ‫و دامێنی کراسەکەی هەڵبڕی و بەرزی کردەوە‪.‬‬ ‫دایکم کراسەکەی بەبەرەوە نەما و سمتەکانی‬ ‫دەرکەوتن‪ ،‬مایویێکی سووری لەبەردابوو‪ .‬باوکم‬ ‫هاواری کرد‬ ‫‘’ تۆ بووی بە قەحبە‪ ،‬ئەو دەرپێ کورتانە‬ ‫قەحبەکان لەبەری دەکەن’’‬ ‫من خەریکە تێدەگەم چی روویداوە‪ .‬دایکم‬ ‫چۆتە بازار و بۆ یەکەم جار دەرپێی کورتی‬ ‫کڕیوە‪ .‬لەو دەرپێ کورتانەی کە پێی دەڵێن‬ ‫مایۆ و زۆر نییە باوی هاتووە‪ .‬لەو دەرپێ‬ ‫کورتانەی کە چیدی خۆی لە قوماش دروستی‬ ‫ناکات و کارخانەکان بۆ ژنانی دروست دەکەن‪.‬‬ ‫دایکم کاتێک لە بازاڕ چاوی بەو دەرپێ کورتانە‬ ‫کەوتووە‪ ،‬بیری لەوە کردۆتەوە یەک دوانێکیان‬ ‫لێ بکڕێ و سەرنجی باوکمی زیاتر بۆ خۆی‬ ‫پێ رابکێشێ‪ .‬هەر ئەوەندەی هاتیشەوە ماڵێ‪،‬‬ ‫بەوپەڕی خۆشی و ئارەزوەوە یەکەم کەس‬ ‫بە گوێچگەی ئەودا سرپاندوێتی‪ .‬دیارە دایکم‬ ‫ئارەزووی کردووە باوکم بۆ دونیایێکی عاشقانە‬ ‫بگوازێتەوە‪ .‬باوکم کاتێک بیر لە دایکم دەکاتەوە‬ ‫بە دەرپێیەکی کورتی سورەوە‪ ،‬وەک پیاوێکی‬ ‫دی بیری لێ دەکاتەوە‪ .‬بە چاوی پیاوێکی‬ ‫دییەوە لەو شوێنەی روانیوە‪ ،‬لە شوێنێک کە هیچ‬ ‫پیاوێکی دی بێ لە خۆی بۆی نییە لێی بڕوانێ‪.‬‬ ‫دایکم چاوەڕوانی ئەوە لە باوکم ناکات ئاوا‬ ‫شێتگیر بێ‪ .‬ئەو پێیوابوو شتێکی هێناوەتەوە‬ ‫ماڵێ زۆر بە سادەیی دەتوانێ خۆشیی پێ بخاتە‬ ‫ناو دڵی باوکمەوە‪ .‬چەند گوناهە دایکم کە بۆی‬ ‫ناکرێ دڵی ئەو پیاوە بۆ خۆی رابکێشێ کە‬ ‫تاقانە پیاوی ناو ژیان و بیرکردنەوەکانێتی‪.‬‬ ‫لە ماڵێکی دوور لە دڵنیایی‪ ،‬لە دونیایێک کە‬ ‫خۆشەویستیی تیا چەکەرە ناکات و هەموو‬ ‫شتێک لەوێدا بیانوون بۆ روانی ئاشووب‪ ،‬ئیدی‬ ‫لە هەڵگرتنی قاپێکی شووشەی سپییەوە بۆ‬ ‫کڕینی دەرپێیەکی سوور‪ ،‬شەرێک هەڵدەگیرسێ‬ ‫و کوژانەوەی زەحمەتە‪ .‬دایکم بە دڵێکی شکاوە‬ ‫روو دەکاتە حەوشە و مەتارەیێک نەوت دەکات‬ ‫بەخۆیدا‪ .‬ئەو دەیەوێ خۆی بسووتێنی و‬ ‫کۆتاییەک بۆ ئەو ژیانە پڕ لە بەدبەختییەی تێی‬ ‫کەوتووە هەڵبژێرێت‪ .‬من لە شوێنی خۆم بەرز‬ ‫دەبمەوە و لە دووی دەڕۆم‪ .‬ئەو شخارتەیێک‬ ‫هەڵدەگرێ و تاڵێکی دادەگیرسێنێ‪ .‬من لەالیەوە‬ ‫راوەستاوم و فووی لێ دەکەم‪ .‬ئەو تاڵێ‬ ‫شخارتەی دی دادەگیرسێنێ و منیش جارێکی‬ ‫دی فووی لێ دەکەم‪ .‬من سەرێک هەڵدەبڕم و‬ ‫دەڕوانمە چاوە شینەکانی‪ ،‬پڕن لە بێهومێدی‪.‬‬ ‫پرچی ئاڵۆسکاوی ئەو بەسەر شانەکانیا زەرد‬ ‫زەرد هاتوونەتە خوارێ و بۆ یەکەمجار هەست‬ ‫بە خۆشەویستی ئەو دەکەم‪ .‬ئەو تاڵ لە دوای‬ ‫تاڵ شخارتەکان دادەگیرسێنێ و منیش فوو لە‬ ‫دوای فوو وەکو درێژەی یارییەک کە لەخۆوە‬ ‫دروست دەبێ‪ ،‬شەپۆلی ئاگرێک دەکوژێنمەوە‬ ‫کە لە چاوتروکانێکا بۆی دەکرێ بەدبەختییەکی‬ ‫درێژ لە دونیادا بەجێ بهێڵێ‪ .‬باوکیشم لە‬ ‫ژوورەوە لە پەنجەرەکەوە دەڕوانێتە دایکم و بە‬ ‫چاوەکانیا دەزانم دڵخۆشە کە ئەو بەدبەختییە‬ ‫سڵ لە فوویێکی من دەکاتەوە و ناوێرێ سەر‬ ‫دەربێنێ‪ .‬ئەو چەند ئاسوودەیە فوویێکی من‬ ‫بۆی دەکرێ ئارامی بێنێتەوە بۆ ناو ژیان‪ .‬من‬ ‫فوو لە تاڵە شخارتەکان دەکەم و لە هەمان‬ ‫کاتیشا لە رووخساری باوکیشم دەڕوانم و پەی‬ ‫بەو بیرکردنەوانەی دەبەم کە چەندێک سادە و‬ ‫ساکارە و شەرم دەکات لەوەی بێت و پەلی‬ ‫دایکم بگرێ و لەگەڵ خۆی بەرێتەوە ژوورێ‪.‬‬ ‫پڕ بە دڵ ئارەزوو دەکات بێت و بە دەرپێ‬ ‫سوورە کورتەکەیەوە باوەشی بکات و بیباتە‬ ‫ژوورێ‪ .‬من پەی بەوە دەبەم توڕەبوون چۆن لە‬ ‫ناخەوە باوکمی وێران کردووە و رێی لێ گرتووە‬ ‫عاشقانە بڕوانێتە دونیا‪ .‬خەریکە هاوار دەکەم و‬ ‫لە پێستی خۆم دێمە دەرێ‪ .‬دەمەوێ هاوار بکەم‬ ‫و وەکو ورچێکی بریندار دونیا پڕ بکەم لە ئێش‬ ‫و ژان‪ ،‬لە ئێش و ژانی ژنێک کە لەبەردەمما‬ ‫بۆنی نەوتی لێ دێت‪ .‬لە ئێش و ژانی منداڵێک‬ ‫کە خەریکە هەرچی جوانی و ناسکیی منداڵییە‬ ‫لە دەرونیدا دەچۆڕێتەوە‪ .‬روودەکەمە ئاسمان‬ ‫و وەکو ورچێکی پیر هەتا دەتوانم دەناڵێنم و‬ ‫دونیا پڕ دەکەم لە ناڵین‪.‬‬

‫شێرزاد حەسەن‪ ،‬لە چاوپێکەوتنێکی “کولتووری زەمەن”دا‬ ‫قسە لەسەر رۆمانی “ژنێک بەسەر منارەوە” و چەند‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫‪24‬‬ ‫بابەتێکی تری ئەدەبیی دەکات‪.‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫چیرۆکی کوردێک بۆ ژیان و ئازادی‬

‫هیوا ناسیح ‪ -‬سویسرا‬

‫فیلمی‌(مێشه‌وانه‌که)‌‌به‌‌ئه‌ڵمانی(‪)Der Imker‬‬ ‫تا‌ ئێستا‌ پێنج‌ خه‌اڵتی‌ جیهانیی‌ به‌ده‌ستهێناوه‌‪ ‌.‬له‌‌‬ ‫زۆرێک‌سینه‌ماکانی‌ئه‌وروپا‌نیشاندراوه‌‌و‌به‌‌سیدیش‌‬ ‫له‌‌هه‌ندێک‌له‌‌کتێبخانه‌کاندا‌ده‌ست‌ده‌که‌وێت‪‌،‬فیلمێکی‌‬ ‫دۆکیۆمێنتاریی‌سویسرییه‌‌و‌لەالیه‌ن‌ده‌رهێنه‌ری‌به‌توانای‌‬ ‫کورد(مانۆ‌خه‌لیل)ه‌وه‌‌به‌‌هاوکاریی‌ده‌زگای‌ته‌له‌فزیۆن‌‬ ‫و‌رادیۆی‌سویسرا‌(‪‌)SRF‬ساڵی‌‪٢٠١٣‬به‌رهه‌مهاتووه‌‪‌،‬‬ ‫دیمه‌نه‌کانی‌فیلمه‌ک ‌ه‌‌له‌نێو‌سویسرا‌(ده‌وروبه‌ری‌بازل‌‬ ‫و‌نێو‌شاخه‌کانی‌ئه‌ڵپ)‌هه‌روه‌ها‌باکووری‌کوردستان‌‬ ‫وێنه‌‌گیراون‪‌.‬کاتی‌فیلمه‌که‌‪‌١٠٨‬ده‌قه‌یه‌‪‌.‬ئاخافتنه‌کان‌‬ ‫به‌‌زمانی‌کوردیی‌کرمانجی‌و‌ئه‌ڵمانییه‪‌،‬ژێرنووسی‌به‌‌‬ ‫زمانه‌کانی‌ئه‌ڵمانی‪‌،‬فه‌ره‌نسی‪‌،‬ئینگلیزی‌و‌ئیتاڵی‌بۆ‌‬ ‫کراوه‌‪‌،‬بینه‌ر‌ده‌توانێت‌یه‌کێکیان‌هه‌ڵبژێرێت‪‌.‬‬ ‫چیرۆکه‌که‌ی‌باس‌له‌‌سه‌ربورده‌ی‌مام‌برایم‌گه‌زه‌ر‌‬ ‫ده‌کات‪‌،‬که‌خۆی‌ڕۆڵی‌سه‌ره‌کیی‌تێیدا‌هه‌یه‌‪‌.‬مام‌برایم‌‬ ‫که‌‌پیاوێکی‌‪‌٦٥‬ساڵه‌ی‌دنیادیده‌‌و‌قاڵبو‌و‌خاراوی‌نێو‌‬ ‫خه‌م‌ و‌ ئازارو‌ مه‌ینه‌تییه‌کانی‌ ژیانه‌‪ ‌،‬خه‌ڵکی‌ ناوچه‌ی‌‬ ‫مه‌رعه‌شه‪‌.‬وه‌ک‌هه‌ر‌که‌سێکی‌کاسپ‌له‌‌گونده‌که‌ی‌خۆی‌‬ ‫له‌‌باکووری‌کوردستان‌له‌‌مناڵییه‌وه‌‌خه‌ریکی‌پیشه‌ی‌‬ ‫مێشه‌وانی‌(هه‌نگه‌وانی)‌بووه‌‌ل ‌ه‌وێ‌‪‌٥٠٠‬مێشی‌هه‌بووه‌‪‌.‬‬ ‫سااڵنه‌‌ قازانجێکی‌ باشی‌ کردووه‌‪ ‌،‬هه‌ر‌ بۆیه‌‌ که‌سێکی‌‬ ‫زۆر‌شاره‌زا‌و‌کارامه‌‌و‌زانایه‌‌له‌و‌بواره‌دا‪‌،‬به‌‌جۆرێک‌‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌کی‌رۆحیی‌له‌گه‌ڵ‌هه‌نگ‌و‌سروشتدا‌په‌یدا‌‬ ‫کردووه‌‪ ‌.‬سه‌ره‌ڕای‌ ئه‌مه‌‌ که‌سێکی‌ رۆحسووکه‌‌ و‌ زۆر‌‬ ‫زوو‌ده‌چێته‌‌دڵه‌وه‌‪‌،‬ده‌توانێت‌به‌و‌ئه‌ڵمانییه‌‌که‌مه‌ی‌که‌‌‬ ‫فێری‌بووه‌‪‌،‬په‌یوه‌ندی‌له‌گه‌ڵ‌خه‌ڵکی‌سویسرادا‌دروست‌‬ ‫بکات‪‌.‬ئه‌و‌له‌‌دیمه‌نێکی‌فیلمه‌که‌دا‌ده‌ڵێت‪(‌:‬من‌مرۆڤم‌‬ ‫خۆش‌ده‌وێت‌به‌‌گشتی‪‌،‬گه‌ر‌تۆ‌که‌سێکت‌خۆشویست‪‌،‬‬ ‫با‌نه‌شیناسی‌ئه‌ویش‌خۆشی‌ده‌وێیت‪‌،‬ئه‌مه‌له‌‌سیمایدا‌‬ ‫ده‌خوێنیته‌وه‪‌،‬ئیتر‌به‌مجۆره‌‌په‌یوه‌ندی‌ئاسانه‌‪‌).‬‬ ‫ئه‌م‌ پیاوه‌‪ ‌،‬که‌‌ له‌ ده‌مار‌ و‌ قه‌ڵشی‌‌ ده‌سته‌کانی‌‬ ‫و‌ چرچ‌ و‌ لۆچی‌ سیما‌ و‌ قژه‌‌ ماشی‌ و‌ برنجییه‌که‌یدا‌‬ ‫چه‌ندان‌ئاه‌و‌حه‌سره‌ت‌و‌الپه‌ڕه‌ی‌نه‌خوێندراو‌ده‌بینین‌‬ ‫و‌هه‌ست‌پێده‌که‌ین‪‌‌،‬نموونه‌ی‌مرۆڤێکی‌دنیادیده‌‌و‌به‌‌‬ ‫ئه‌زموون‌و‌کۆڵنه‌ده‌ره‌‪‌،‬پێشتر‌کوڕ‌و‌کچێکی‌بوونه‌ته‌‌‬ ‫گه‌ریال‌و‌خه‌بات‌بۆ‌ئازادی‌ده‌که‌ن‪‌،‬کچه‌که‌ی‌له‌‌شاخ‌‬ ‫شه‌هید‌ده‌بێت‪‌،‬دوو‌منداڵی‌تریشیان‌له‌‌زیندان‌گیان‌‬

‫پۆستەری‌فیلمەکە‌و‌بەشێ‌لە‌روخساری‌“مانۆ‌خەلیل”‌لە‌پشتی‌پۆستەرەکەوە‬ ‫له‌‌ده‌ست‌ده‌ده‌ن‪(‌،‬مام‌برایم‌گه‌زه‌ر)‌خۆشی‌حه‌وت‌‬ ‫ساڵ‌له‌‌حکومه‌ت‌قاچاخ‌ده‌بێت‌و‌خۆی‌ده‌شارێته‌وه‌‪‌،‬‬ ‫چونکه‌‌رژێمی‌تورکیا‌داوای‌لێ‌ده‌کات‌سیخوڕییان‌بۆ‌‬ ‫بکات‌و‌ئه‌میش‌رازی‌نابێت‪‌.‬ژنه‌که‌ی‌به‌رگه‌ی‌ئه‌م‌هه‌موو‌‬ ‫که‌سه‌ر‌و‌بێ‌مروه‌تییه‌‌ناگرێت‌و‌له‌‌داخ‌و‌مه‌راقدا‌خۆی‌‬ ‫ده‌کوژێت‪‌.‬پاشان‌مام‌برایم‪‌،‬له‌‌رێگه‌ی‌کچێکی‌ترییه‌وه‌‌‬ ‫که‌‌له‌‌سویسرا‌نیشته‌جێیه‌‪‌،‬داوای‌په‌نابه‌ری‌بۆ‌ده‌کات‌‬ ‫و‌داواکەی‌په‌سه‌ند‌ده‌کرێت‪‌،‬ئیتر‌ناوبراو‌دێته‌‌سویسرا‌‬ ‫و‌ژیانی‌لێره‌‌ده‌ست‌پێده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌‌شوقه‌یه‌کی‌بچوکدا‌له‌‌شاری‌بازل‌ده‌ژی‪‌،‬ژیانێکی‌‬ ‫ساده‌‪‌،‬ماڵ ‌ه‌ک ‌هی‌‌به‌‌وێنه‌ی‌شه‌هیده‌کانی‌رازاندۆته‌وه‌‪‌،‬‬ ‫هه‌وڵ‌ ده‌دات‌ ن ‌ه‌وه‌که‌ی‌ (کچه‌زاکه‌ی)‌ که‌‌ هێشتا‌ زۆر‌‬ ‫منداڵه‌‌فێری‌مێشه‌وانی‌بکات‪‌،‬بۆیه‌‌ب ‌ه‌رده‌وام‌ده‌یبات‌بۆ‌‬

‫الی‌مێشه‌کانی‪‌.‬ئه‌و‌سیفاتی‌کورده‌واری‌هه‌ڵسوکه‌وت‌‬ ‫و‌خواردن‌و‌خه‌وتنی‌واز‌لێ‌نه‌هێناوه‌‪‌.‬الی‌ئه‌و‌مرۆڤ‌‬ ‫و‌سروشت‌لێکجیاناکرێنه‌وه‌‪‌،‬هه‌نگ‌نزیکترین‌هاورێیه‌‌‬ ‫الی‪‌،‬ته‌نانه‌ت‌کاتێک‌له‌نێو‌هه‌نگه‌کان‌و‌سندووقی‌مێشه‌‬ ‫هەنگە‌کان‌کار‌ده‌کات‪‌،‬هیچ‌سه‌رکاڵو‌و‌ده‌ستکێش‌و‌‬ ‫به‌رگێکی‌تایبه‌تی‌بەکارنایەنێت‪‌.‬کێشه‌‌و‌مه‌ینه‌تییه‌کانی‌‬ ‫ژیان‌لێره‌ش‌وازی‌لێ‌ناهێنن‪‌.‬زۆری‌بۆ‌ده‌هێنن‌کار‌‬ ‫بکات‪ ‌،‬به‌اڵم‌ ئه‌م‌ هه‌ر‌ حه‌زی‌ به‌‌ مێشه‌وانی‌ واته‌‌‬ ‫پیشه‌که‌ی‌ خۆیه‌تی‪ ‌.‬داموده‌زگای‌ ناوچه‌که‌‌ وه‌ک‌ ه ‌ه‌ر‌‬ ‫په‌نابه‌رێکی‌تر‌که‌‌کارناکه‌ن‪‌،‬ئه‌م‌ناچار‌ده‌که‌ن‌کارێک‌‬ ‫(بۆ‌به‌گه‌ڕخستنی‌له‌‌بازاڕی‌کاردا)‌له‌‌کارخانه‌یه‌کدا‌‬ ‫بکات‪ ‌،‬به‌اڵم‌ ئه‌م‌ هه‌موو‌ خولیا‌ و‌ ئاره‌زووی‌ پیشه‌‌‬ ‫کۆنه‌که‌یه‌تی‪‌،‬که‌‌په‌روه‌رده‌کردنی‌هەنگ‌و‌هەنگه‌وانییه‌‪‌،‬‬

‫له‌‌کاتێکدا‌ئه‌م‌پیشه‌یه‌‌وه‌ک‌پیشه‌یه‌کی‌سه‌ره‌کی‌له‌م‌‬ ‫واڵته‌دا‌نه‌ناسراوه‌و‌بگره‌‌وه‌ک‌خولیاو‌ئاره‌زومه‌ندییه‌ک‌‬ ‫لێی‌ده‌ڕوانرێت‪‌.‬دواتر‌ئه‌م‌خانه‌نشین‌ده‌کرێت‌و‌ئیتر‌‬ ‫ئه‌م‌هه‌وڵ‌ده‌دات‌له‌گه‌ڵ‌چه‌ند‌خێزانێک‌که‌‌هه‌نگیان‌‬ ‫هه‌یه‌‌ رێکبکه‌وێت‌ و‌ خۆبه‌خشانه‌‌ ئه‌م‌ کاره‌‌ بکات‪‌،‬‬ ‫پاشان‌ به‌‌ هه‌ر‌ قه‌رزوقۆڵه‌یه‌ک‌ بووه‌‌ ده‌‌ پانزه‌‌ مێش‌‬ ‫ده‌کڕێت‌ و‌ به‌خێویان‌ ده‌کات‌ و‌ خۆی‌ بۆیان‌ ته‌رخان‌‬ ‫ده‌کات‪ ‌،‬رۆژێک‌ کاتێک‌ چاو‌ به‌‌ الپه‌ڕه‌کانی‌ رۆژنامه‌ی‌‬ ‫ئوزگیور‌پۆله‌تیکا‌(رۆژنامه‌یه‌که‌ی‌هه‌فتانه‌یه‌‌به‌‌زمانی‌‬ ‫تورکی‌له‌الیه‌ن‌ته‌ڤگه‌ری‌باکووره‌وه‌‌چاپ‌ده‌کرێت‌و‌لە‌‬ ‫ئه‌وروپاو‌واڵتانی‌جیهاندا‌باڵوده‌کرێته‌وه‌)‌ده‌خشێنێت‪‌،‬‬ ‫له‌پڕ‌وێنه‌ی‌کوڕه‌‌گه‌ریالکه‌ی‌(عه‌لی)‌ده‌بینێت‌له‌نێو‌‬ ‫وێنه‌ی‌شه‌هیده‌کاندا‪‌،‬که‌ئه‌ویش‌تازه‌‌شه‌هید‌بووه‌!!‌‬

‫ئه‌مه‌‌پشکۆیه‌کی‌تر‌ده‌نێت‌به‌‌رۆحی‌ناوبراوه‌وه‌‪‌،‬به‌اڵم‌‬ ‫هه‌ر‌کۆڵ‌نادات‪.‬‬ ‫مانۆ‌ خه‌لیل‌ ده‌ڵێت‪(:‬کاتێک‌ له‌‌ ڤێستیڤاڵی‌‬ ‫سینه‌مای‌سۆڵه‌تورن‌مام‌برایم‌بینی‌فیلمه‌که‌‌نمایش‌‬ ‫کرا‌ و‌ خه‌اڵتمان‌ وه‌رگرت‪ ‌،‬رووی‌ کرده‌‌ من‌ و‌ گوتی‪‌:‬‬ ‫ئیتر‌خه‌مم‌نییه‌‪‌،‬گه‌ر‌بشمرم‪‌،‬چونکه‌‌چیرۆکی‌ژیانم‌و‌‬ ‫ده‌رده‌سه‌رییه‌کانم‌نابه‌مه‌‌ژێر‌گڵ‌له‌گه‌ڵ‌خۆم‪‌،‬به‌ڵکو‌‬ ‫کراون‌به‌‌فیلم‌و‌هه‌زاران‌که‌س‌ده‌یانبینێت‪).‬‬ ‫دیاره‌‌ پێش‌ دوو‌ ساڵێک‌ ئه‌م‌ فیلمه‌م‌ بینیبوو‪‌،‬‬ ‫سه‌رسام‌ بووم‌ به‌‌ و‌ ویست‌ (ئیراده‌)‌ و‌ بڕوا‌ و‌‬ ‫وره‌به‌رزه‌ی‌ ئه‌م‌ پیاوه‌‌ به‌‌ هیممه‌ته‌‪ ‌،‬حه‌زم‌ د‌ه‌کرد‌‬ ‫خۆیشی‌ له‌‌ نزیکه‌وه‌ ببینم‪ ‌،‬به‌رێکه‌وت‌ پێش‌ چه‌ند‌‬ ‫هه‌فته‌یه‌ک‌له‌‌شاری‌بازل‌له‌بۆنه‌یه‌کی‌نه‌ته‌وه‌ییدا‌بۆ‌‬ ‫یه‌که‌مجار‌ناوبراوم‌بینی‌و‌خۆم‌پێناساند‌و‌گوتم‌مام‌‬ ‫برایم‌ فیلمه‌که‌تانم‌ بینیوه‌‪ ‌،‬ته‌واوی‌ چیرۆکی‌ ژیانتان‌‬ ‫ده‌زانم‪‌،‬سه‌رسامم‌به‌‌هیممه‌ت‌و‌ئازایه‌تیتان‪‌،‬ناوبراو‌‬ ‫زۆر‌ خۆشحاڵ‌ بوو‪ ‌،‬به‌‌ کرمانجییه‌کی‌ ره‌وان‌ گوتی‪‌:‬‬ ‫(هه‌ڤاڵ‌ئه‌ز‌گه‌له‌ک‌که‌یفخوه‌ش‌بووم‪‌،‬چیرۆک‌زیادن‪‌،‬‬ ‫ئه‌مما‌ هه‌می‌ نایه‌نه‌‌ زمان‌ و‌ نابته‌‌ فیلم‪ ‌.‬مه‌‌ کوردان‌‬ ‫هه‌می‌ژیانا‌خۆوه‌‌چیرۆکه)‌‪‌.‬سه‌رکه‌وتنی‌ئه‌م‌فیلمه‌‪‌،‬له‌‌‬ ‫راستیی‌چیرۆکه‌که‌ی‌و‌له‌وه‌شدایه‌‪‌،‬که‌‌بێ‌شه‌رمکردن‌‬ ‫وێنه‌ی‌دیمه‌نه‌کان‌گیراوه‌‪‌،‬وه‌ک‌ئه‌وه‌ی‌کامێرا‌دانه‌نرا‌‬ ‫بێت‌ و‌ تۆمار‌ نه‌کرابێت‪ ‌،‬بۆ‌ نموونه‌‪ ‌،‬زۆر‌ ده‌گمه‌نه‌‌‬ ‫که‌سێکی‌کورد‌له‌‌ته‌مه‌نی‌‪‌٦٥‬ساڵیدا‌له‌به‌ده‌م‌کامێرا‌‬ ‫به‌‌شۆرتێکه‌وه‌‌له‌‌چه‌مێکدا‌خۆی‌بشوات‪‌.‬جگه‌‌له‌مه‌ش‌‬ ‫جوانیی‌ئه‌م‌فیلمه‌‌له‌‌کۆڵنه‌دان‌و‌خه‌باتی‌به‌رده‌وامی‌‬ ‫کوردێک‌بۆ‌ژیان‌و‌ئازادیدا‌خۆی‌ده‌بینێته‌وه‌‪‌.‬‬ ‫مانۆ‌ خه‌لیل‌ له‌‌ چاوپێکه‌وتنێکدا‌ سەبارەت‌ بە‌‬ ‫فیلمەکەی‌ ده‌ڵێت‪( ‌:‬ده‌کرێت‌ مرۆڤ‌ هه‌رچی‌ هه‌یه‌‌‬ ‫له‌ژیانیدا‌ل ‌ه‌‌ده‌ستی‌بدات‪‌،‬ماڵ‌و‌سامان‪‌،‬که‌سوکار‌‬ ‫و‌‪...‬هتد‪‌،‬به‌اڵم‌گرنگ‌کۆڵ‌نه‌دانه‌‪‌،‬گرنگ‌تێکۆشان‌‬ ‫و‌ به‌رده‌وامییه‌‪ ‌،‬گرنگ‌ بێ‌ هیوا‌ نه‌بوونه‌‪ ‌،‬مام‌ برایم‪‌،‬‬ ‫نموونه‌ی‌ئه‌م‌جۆره‌‌که‌سه‌یه‌‪‌،‬په‌یامی‌من‌ئه‌مه‌یه‌‪).‬‬

‫مانۆ‌ خەلیل‌ خەڵکی‌ رۆژئاوای‌ کوردستانە‌ و‌‬ ‫سااڵنێکی‌زۆرە‌لە‌سویسرا‌نیشتەجێیە‪‌،‬تا‌ئێستا‌‬ ‫كاری‌ دەرهێنانی‌ بۆ‌ نزیکەی‌ ‪ ‌٢٠‬فیلم‌ كردووە‪‌،‬‬ ‫دوایین‌ فیلمەكانی‌ ئەمانە‌ بوون‪“ ‌:‬پەرەسێلکە”‪‌،‬‬ ‫“ئەنفال”‪“ ‌،‬داڤێد‌ تولهیلدان”‪“ ‌،‬زیندانەكەم‪‌،‬‬ ‫ماڵەكەم”‪“‌،‬باخچەكانی‌بەهەشت”‪.‬‬

‫چل گەاڵ‬ ‫بۆ ژەنەڕاڵی پایز‬

‫پاش‌چل‌رۆژ‌لە‌هەڵوەرینی‌جەستە‌و‌رۆحی‌‬ ‫محەمەد‌ عومەر‌ عوسمان‌ “ژەنەڕاڵی‌ پایز”‌ لە‌‬ ‫مەراسیمێکی‌ پایزانە‌ و‌ غەمگیندا‪ ‌،‬بەڕێوەبەرایەتی‌‬ ‫گشتی‌رۆشنبیریی‌و‌هونەری‌سلێمانی‌و‌دەزگای‌‬ ‫جەمال‌ عیرفان‌ و‌ کوردسات‌ و‌ هاوڕێیانی‌ شاعیر‪‌،‬‬ ‫چلەیەکی‌ ماتەمینییان‌ لە‌ هۆڵی‌ تەالری‌ هونەری‌‬ ‫شاری‌سلێمانی‌سازکرد‪.‬‬ ‫لە‌مەراسیمە‌ماتەمینییەکەدا‪‌،‬کە‌رۆژی‌شەممە‌‬ ‫بەڕێوەچوو‪ ‌،‬جگە‌ لە‌ چاپکردنەوەی‪ ‌،‬چوارەمین‌‬

‫چاپی‌‌دیوانی‌(لە‌غوربەتا)‌فیلمێکی‌دیکۆمێنتاریی‌‬ ‫لەسەر‌ژەنەڕاڵی‌پایز‌و‌چەند‌یادو‌بیرەوەرییەکی‌‬ ‫پایزانەی‌شاعیر‌باسکران‪.‬‬ ‫حەمە‌ عومەر‌ عوسمان‪ ‌،‬یەکێکە‌ لە‌ شاعیرانە‌‬ ‫دیارەکانی‌کورد‪‌،‬بە‌باڵوکردنەوەی‌دیوانێکی‌بچوکی‌‬ ‫شیعریی‌بەناوی‌(لە‌غوربەتا)‌ناوبانگێکی‌گەورەی‌‬ ‫شیعریی‌بەدەستهێناو‌یەکێ‌لە‌دەنگە‌جیاوازەکانی‌‬ ‫شیعرو‌ئەدەبیاتی‌کوردیی‌بوو‪‌.‬چل‌رۆژ‌لەمەوبەر‪‌،‬‬ ‫کۆتایی‌بە‌ژیانی‌خۆیهێنا‪‌.‬‬

‫شیعرێکی لە هەڵبژاردەی شیعریی ئەڵامنیدا چاپ دەکرێت‬ ‫کولتووری زەمەن‬ ‫کتێبی‌ شیعری‌ ئەڵمانی‪ ‌،‬سااڵنە‌ بە‌‬ ‫هەڵبژاردەی‌ چەندین‌ شیعری‌ شاعیرانی‌‬ ‫ئەڵمانیا‌ و‌ ‌ لە‌ کتێبێکی‌ گەورەدا‌‬ ‫چاپدەکرێت‪ ‌.‬بۆ‌ کتێبی‌ ئەمساڵی‌‬ ‫شیعریش‪ ‌،‬شاعرێکی‌ کورد‪ ‌،‬شیعرێکی‌‬ ‫هەڵدەبژێرێت‌ و‌ لەگەڵ‌ شیعری‌ شاعیرە‌‬ ‫ئەڵمانییەکاندا‌چاپ‌دەکرێت‪.‬‬ ‫یوسف‌ مەنتیک‪ ‌،‬نووسەر‌ و‌ شاعیر‪‌،‬‬ ‫لەبارەی‌ هەڵبژاردنی‌ شیعرەکەیەوە‌ بۆ‌‬ ‫“کولتووری‌ زەمەن”‌ وتی‪“ ‌:‬بۆ‌ ئەمساڵ‪‌،‬‬ ‫بە‌ شیعری‌ (توانەوە)‌ بەشداربوونم‌ لە‌‬ ‫پێشبڕکێی‌شیعریی‌شیعری‌ئەڵمانی‌و‌‌لە‌‬ ‫گەڵ‌ زیاتر‌ لە‌ هەزار‌ نووسەرو‌ شاعیری‌‬ ‫تردا‪ ‌،‬شیعرەکەم‌ یەکێک‌ بوو‌ لە‌ شیعرە‌‬ ‫هەڵبژێردراوەکان‪ ‌.‬لەم‌ رۆژانەدا‌ نامەی‌‬ ‫پیرۆزباییان‌ بۆ‌ ناردم‌ و‌ لە‌ نامەکەدا‌‬

‫بەدەر‌ لە‌ پیرۆزبایی‪ ‌،‬ئاماژەیان‌ بەوە‌‬ ‫داوە‪ ‌،‬شیعرەکەم‌ لەگەڵ‌ هەڵبژاردەیەک‌‬ ‫لە‌ شیعری‌ شاعیرانی‌ ئەڵمانیادا‌ ‌ نۆبەی‌‬ ‫چاپی‌ ‪ ‌٢٢‬هەمین‌ بە‌ زمانی‌ ئەڵمانی‌ لەم‌‬ ‫رۆژانەدا‌باڵودەکرێتەوە”‪.‬‬ ‫کتێبەکە‪‌،‬قەبارە‌گەورەیە‌و‌دیزاینێکی‌‬ ‫جوان‌ و‌ سەرنجڕاکێشی‌ هەیە‪ ‌،‬لە‌ ‪٨١٥‬‬ ‫الپەڕە‌ پێکهاتووەو‌ ‌ زیاتر‌ لە‌ ‪١٦٠٠‬‬ ‫شیعری‌ شاعیرانی‌ بەشداربووی‌ تێدایە‪‌،‬‬ ‫شیعرەکان‌بەپێی‌ریزبەند‌پۆلینکراون‪‌.‬لە‌‬ ‫بەشێکی‌ پێشەکیی‌ کتێبەکەدا‌ نووسراوە‪‌:‬‬ ‫مرۆڤ‌ دەتوانێت‌ چاپی‌ ‪ ‌٢٢‬هەمین‌‬ ‫بەرهەمی‌هەڵبژاردە‪‌،‬ناوبنێت‌کتێبێک‌دژ‌‬ ‫بە‌بەخت‪‌،‬کتێبی‌وشە‌و‌شیعر!)‬ ‫کتێبخانەی‌ شیعری‌ ئەڵمانی‪ ‌،‬ئەم‌‬ ‫کتێبەی‌ بابەتی‌ تایبەتی‌ ‌ پێشبڕکێی‌‬ ‫ساڵی‌‪‌٢٠١9‬بە‌بەخت‌ناوناوە‪‌.‬نووسەرانی‌‬ ‫ئێمە‌بە‌جۆشەوە‌پێشوازییان‌لەو‌بابەتانە‌‬ ‫کرد‪‌،‬بە‌کتێبی‌باشی‌ساڵ‌ناو‌دەبرێت‪.‬‬

‫گۆڕەپان لەوێیە‬ ‫فەرموو تیرەکە‬ ‫بهاوێژە‬ ‫عەدنان عوسامن‬

‫لەکاتی دەرکردنی بەیاننامە حەوت خاڵیەکەدا‪ ،‬من لێرە نەبووم‪ ،‬کە‬ ‫گەڕامەوەو سەری کاک نەوشیروانم دا‪ ،‬بەحەماسەتێکی گەورەوە باسی لەو‬ ‫بەیانەو هەنگاوەکانی دوای ئەوە کرد‪ .‬ئەو پێی وابوو وەرچەرخانێک لەناوچەکە‬ ‫بەڕێوەیەو دەرفەتێکیشە بۆ گۆڕانکاری ریشەیی لە هەرێمیشدا‪ .‬دواتر ‪١٧‬ی‬ ‫شوبات رووی دا‪ .‬پاش چەند رۆژێک سەرم لێدا‪ ،‬بینیم زۆر بێزارو بێتاقەتەو ئەو‬ ‫حەماسەی جارانی پێوە دیار نیە‪ .‬من ئەمەم ال سەیر بوو چونکە وام هەست‬ ‫ئەکرد کە ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیانە‪ ،‬رەنگدانەوەی بەیانەکەی گۆڕانو‬ ‫ئەو حەملە گەورەیەیە کە گۆڕان و راگەیاندنەکەی دەستیان پێ کردووە‪.‬‬ ‫هۆکاری ئەوەم لێ پرسی‪ ،‬وتی تازە هیچ نابێت و ئەم دەرفەتەشمان لەدەست‬ ‫دەرچوو بۆ گۆڕانکاری گەورە‪ ،‬وتم چۆن؟ وتی تازە مادام خۆپیشاندانەکان‬ ‫سەرەتا لە هەولێر دەستی پێ نەکردو لێرە لە سلێمانی دەستیان پێکرد‪ ،‬کەواتە‬ ‫زۆر ئەستەمە بگوازرێتەوە بۆ ئەو دەڤەرە‪ ،‬هەر لێرە قەتیس ئەمێنێتەوەو هیچ‬ ‫ئاکامێکی گەورەی نابێت‪ ،‬چونکە لێرەوە ناتوانین سیستەمی حوکمڕانی لە‬ ‫کوردستاندا بگۆڕین‪.‬‬ ‫ماوەیەکە باس و خواسی ئەم دەڤەرەی سلێمانی‪ ،‬تەجاوزکردنی حزبەکانو‬ ‫دروستکردنی هێزو گروپی تازەیە‪ .‬راستە هێشتا بیرۆکەکان تەواو نەخەمڵیون و‬ ‫بەشێکیان باڵۆنی تاقیکردنەوەن و هەوڵدانن بۆ زانینی ترپەکان و ئاراستەکان‪،‬‬ ‫بەاڵم لەهەموو حاڵەتێکدا‪ ،‬تەیفێک هەن کە دەیانەوێت سەهمێکی تازەیان لە‬ ‫پرۆسەی سیاسیدا هەبێت و شانسی خۆیان لە رابەرایەتیکردنی جواڵنەوەی‬ ‫نوێدا تاقیبکەنەوە‪.‬‬ ‫ئەم ویستە رەوایەو مرۆڤەکان ئازادن لە هەر بڕیارو هەنگاوێکدا‪ ،‬ناشبێ ئەم‬ ‫پرسە بە حەساسیەتەوە تەماشا بکرێت‪ ،‬بەڵکو پێویستە بە هێمنی گفتوگۆیان‬ ‫لەسەر بکرێت‪.‬‬ ‫سەرەتا دەبێ ئەوە بزانین کە گۆڕانکاری فعلی لە هەرێمدا دەبێ لە پایتەختەوە‬ ‫دەستپێبکات‪ .‬لە دوو سێ ساڵی رابردوودا‪ ،‬سەرجەم هەوڵە سیاسیە نوێکان‬ ‫لە سلێمانیەوە دەستیان پێکردووەو هەر لێرەش قەتیس ماونەتەوەو بوونەتە‬ ‫هەوڵێک بۆ پەرتەوازەکردنی زیاتری تواناکانی سلێمانی و کەرتکردنی زیاتری‬ ‫هێزەکان‪ .‬پێشتریش بە تەزویراتی یەکێتی و هێنانە پێشەوەی گروپی تازەو‬ ‫کەمپینی بایکۆت و‪...‬هتد‪ ،‬جۆرێک الوازی سیاسی و غیابی مەرجەعیەتی لێرە‬ ‫دروستکردو بەتەواوەتی هاوسەنگی هێزەکانی لە هەرێم تێکدا‪ .‬بەدیوێکی تردا‪،‬‬ ‫لە دوای هەوڵەکانی نەوشیروان مستەفادا‪ ،‬بە تواناو کاریزمایی تایبەتی خۆی‪،‬‬ ‫ئیتر ئەستەمە کەسانێک کە سەر بەهەمان کاستی قەدیمە بن‪ ،‬لەژێر دروشمی‬ ‫ترو شەپۆل و ئاوازی شەقامدا‪ ،‬بتوانن ئاراستەیەکی راستەقینە دروست بکەن‬ ‫کە خەمی گۆڕانکاری فعلی بێت‪ .‬لە هەمووشی خراپتر ئەوەیە‪ ،‬کە واقعی‬ ‫حزبایەتی لە هەرێمدا بەجۆرێک ئیحتکار کراوە‪ ،‬کە بەبێ ئیمکانیاتێکی دارایی‬ ‫گەورەو کۆمپانیا‪ ،‬بتوانرێت هێزی سیاسی نوێ سپۆنسەر بکرێت‪ ،‬تێکەڵبوونی‬ ‫بازرگان و سیاسەت دواجار هەر بە قازانجی بازرگان و پرۆسەی شەراکەت‬ ‫لە کارو پرۆژە ئابوریەکاندا دەشکێتەوە‪ .‬کاری بازرگانیش لە بناغەدا کارێکی‬ ‫خێزانیە‪ ،‬هەر بۆیە کە بەو روح و عەقڵیەتەوە کار لە کایەی سیاسیدا بکەی‪،‬‬ ‫لەژێر هەر ناو و دروشمێکی نوێ و مۆدێرندا بێت‪ ،‬دواتر هەر دەکاتەوە برەودان‬ ‫بە خێزان و دەسەاڵتی بنەماڵەی تر‪ ،‬هەر لەوێشەوە بەناوی دژایەتی دەسەاڵتی‬ ‫بنەماڵەوە‪ ،‬بنەماڵەی تر دێنە پێشەوە‪.‬‬ ‫ئەم تاقیکردنەوە نوێیەی عێراق پێمان ئەڵێت کە خەڵکی تەواو بێزار بوون لە‬ ‫دەم و چاوی قەدیمە‪ ،‬بە باش و خراپیانەوە‪ ،‬بە نیەت خراپ و باشەکانیانەوە‪،‬‬ ‫هەر بۆیەش ئامادە نین هیچ مەرجەعیەتێکی کۆن قەبوڵ بکەن‪ .‬کوردستانیش‬ ‫زەحمەتە لەو هاوکێشەیە بەدەر بێت‪.‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫نەخشەساز‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪19‬‬

‫پشتیوانیکردنی بەغدا لەالیەن هەرێمەوە‬ ‫رازیبوونە بە هەژموونی ئێران‬

‫نەوزاد جەمال‬

‫لەدوای مانگێک زیاتر لە ناڕەزایەتی جەماوەری‬ ‫لە حکومەت‪ ،‬ئەوەی چاوەڕوانکراو بوو هاتەدی‪:‬‬ ‫دەستلەکارکێشانەوەی سەرەک وەزیرانە‪ .‬بەاڵم‪،‬‬ ‫لەسەرووبەندی خۆپێشاندانەکانی ناوەڕاست و‬ ‫خوارووی عێراقدا‪ ،‬پشتیوانیکردن لە کابینەکەی‬ ‫‘مەهدی’ لەالیەن هەرێمەوە‪ ،‬چەندە پاساوی‬ ‫بابەتیشی هەبێت‪ ،‬بەجۆرێک پشتیوانییە لەبااڵدەستی‬ ‫ئێران لەنێو عێراقدا‪ .‬راستیەکە ئەوەیە؛ هەژموونەکە‬ ‫نەک هەر لەناوەندی بڕیارو هێزەچەکدارەکاندا‬ ‫زەقە‪ ،‬بەڵکو لە ئاراستەی سیاسی هەرێمیشدا‬ ‫رەنگیداوەتەوە‪.‬‬ ‫پشتیوانی ‘مەهدی’و پشتکردنە خۆپیشاندەران‪،‬‬ ‫ئاماژەگەلێکە کە ئێران لەناو بڕیاری سیاسی هەرێمدا‬ ‫بااڵدەستە‪ .‬دیارە‪ ،‬هەژموونی ئێران تەنها لەدوای‬ ‫رووداوەکانی ئۆکتۆبەرەوە نییە‪ ،‬بەاڵم کارەساتی‬ ‫ئۆکتۆبەر دەرخەری نەخشی راستەوخۆی سیاسی‬ ‫و سەربازی ئێرانە‪ .‬بەتایبەت بەرامبەر هەر مەیلێکی‬ ‫سەربەخۆخوازی کە لەسەرووبەندی ریفراندۆمدا‬ ‫دەرکەوت‪.‬‬ ‫بێگومان‪ ،‬ئێران پێویستییەکی بوونەکی بە‬ ‫عێراقە‪ .‬نەک هەر الیەنە مەزهەبیەکە یان جوگرافیای‬ ‫لکاو یان مێژوویەکی پڕکێشمەکێش لەسەر خاک و‬ ‫ئاو و دیمۆگرافیا‪ ،‬بەڵکو عێراق مەیدانێکیتری‬ ‫بەرەورووبوونەوەی هەژموونی ئەمریکایە‪ .‬هەروەها‪،‬‬ ‫گیرفانێکی پڕو بازاڕێکی گەرمە‪ .‬بەتایبەت‪ ،‬لەکاتی‬ ‫ئابڵوقەکانی سەر ئێراندا فریای ئابورییە سەختەکەی‬ ‫دەکەوێت‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوە‪ ،‬رژێمی ئێران کین و رقێکی‬

‫مێژوویی لەواڵتی عێراق هەیە‪ .‬رەنگە ئەوە بۆ پێش‬ ‫سەرینەی کۆماری ئیسالمی بگەڕێتەوە‪ .‬بەاڵم‪،‬‬ ‫جەنگی وێرانکاری هەشت ساڵەی ئەو دوو هاوسێیە‪،‬‬ ‫بزمارێکی چەقیوە لە تابوتی پەیوەندییەکەدا‪.‬‬ ‫وەکئەوەی راپۆرتە دزەپێکراوەکانی ئەم دواییە‬ ‫ئێران باس لەچاالکی سیخوڕەکانی لەنێو دامەزراوە‬ ‫هەستیارەکانی عێراقدا دەکات‪ .‬دەرخەری ئەوەن کە‬ ‫ئێران تۆڵەی خۆی بەزیادەوە دەکاتەوە‪ .‬لەالیەک‬ ‫دادۆشینی سامانی سروشتی و ئەودیوکردنی‬ ‫ملیارەها دۆالر تا ئاڕاستەکردنی سەرانی حکومەت‬ ‫و رۆڵی لە بڕیارە ستراتیجیەکاندا بەزەقی دیارە‪.‬‬ ‫ئیدی‪ ،‬بەغدا لەتارانەوە ئاراستە دەکرێ‪،‬‬ ‫حکومەت پێکدەهێنرێ و دەگۆڕدرێ‪ .‬لەوسۆنگەوە‪،‬‬ ‫رۆڵی ئێران لە شکستی ریفراندۆم تا پاشکۆیی‬ ‫کردنەوەی هەرێم بە ناوەندەوەو پشتگیری تەواوی‬ ‫‘مەهدی’ دەستیاوی تاران بوو‪ .‬بەتایبەت‪ ،‬رۆڵی ئەو‬ ‫پیاوە ناسراوەی کە بە ‘ئاغا سلێمانی’ لەمەدا هەیە‪.‬‬ ‫ئەمە فاکتێکە کە دۆکیۆمێنتەکان دەیسەلمێنن‬ ‫و پێویست ناکات لێرەدا باسیبکەمەوە‪ .‬پرسیارەکە‬ ‫ئەوەیە‪ :‬بۆچی حکومەتی هەرێم لەخۆپیشدانە‬ ‫جەماوەریەکاندا پشتگیری کابینەی ئێستا دەکات؟‬ ‫راستە هۆکاری کۆی کێشەکان‪ ،‬خودی مەهدی نییە‪.‬‬ ‫بەڵکو‪ ،‬ئەنجامی شکستی حوکمڕانی کابینەکانی‬ ‫پێشووترە‪ .‬وەلێ‪ ،‬هەرێم کۆمەڵێک ترس و هاوکات‬ ‫تەماعی لە پشتگیرییەکەدا هەیە‪ .‬یەکەم‪ ،‬بۆ‬ ‫دەربازبوون لەگرفت و قەیرانی دارایی و موچە‪،‬‬ ‫پێویستی بەناوەندە‪ .‬چونکە‪ ،‬هیچ گەرەنتیەک نییە‬ ‫کە بەالبردنی مەهدی‪ ،‬رێکەوتنەکە بەردەوام بێت‪.‬‬

‫هەروەها‪ ،‬ترسی تەنینەوەی خۆپیشاندانەکان بۆ‬ ‫هەرێم و پەڕینەوەی بۆ ناو واقیعی سیاسی هەرێم‪.‬‬ ‫چونکە‪ ،‬ئەوەندەیتر الوازدەبێت و دەکەوێتەوە نێوان‬ ‫بەرداشی بەغداو نارەزایەتی خەڵکی هەرێمەوە‪.‬‬ ‫هاوکات‪ ،‬لەسەردانی بەغداو دووپاتکردنەوەی‬ ‫پاڵپشتیکردنی حکومەتدا‪ ،‬کۆمەڵێک ئیمتیازاتی‬ ‫مادی و پۆست و بەردەوامی پێدانی مووچە وەک‬ ‫“بەڵێن” مسۆگەر کردووە‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬ئەم پشتیوانییە هەڵەیەکی ستراتیجیە‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا شەقامی عێراق تەواو هەراسان بوون‪ ،‬داوای‬ ‫گۆڕانکاری ریشەیی دەکەن‪ .‬بەجۆرێکیش رای گشتی‬ ‫جیهانی پشتگیری شەقام دەکات‪ .‬داواکارییەکان‬ ‫کە هەر لە خزمەتگوزاری و بنیاتنانەوەوە تا دادی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و بوژانەوەی ژێرخان‪ ،‬هاوکات پرسی‬ ‫هەژموونی راستەوخۆی ئێران درێژدەبێتەوە‪ ،‬رەوان‪.‬‬ ‫رەنگە‪ ،‬الیەنی نێوخۆیی ‪-‬رکابەرەکانی مەهدی‬ ‫ گوتاری شەقام ئاراستەکەن و بیقۆزنەوە‪.‬‬‫بەاڵم‪ ،‬دواجار پرسی هەموارکردنەوەی دەستور‪،‬‬ ‫بەهێزبوونەوەی ناوەندو سنووردارکردنی هەرێمی‬ ‫هەر بەدواوەیە‪ .‬جائەوە بەکشانەوەی مەهدی بێت‬ ‫(کە نزیکە ببێتە راستی) یان لەسەر دەستی‬ ‫مەهدی‪ ،‬بەفشاری نێوخۆیی و دەرەکیی‪ .‬چونکە‪،‬‬ ‫سیاسەتی لەقاڵبدانی هەرێم ئامانجی دەوڵەتەکانی‬ ‫دەوروپشتەو لەسەروویانەوە ئێران‪.‬‬ ‫بەدیوێکیتردا خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان‪،‬‬ ‫باشترین دەرفەت و بیانووشە بۆ ناوەندی بڕیار لە‬ ‫بەغدا کە خۆی لەبارگرانی سیاسی و دارایی و هەرێمی‬ ‫رزگار بکات‪ .‬ئەمەش‪ ،‬لەڕێی هەڵسەنگاندنەوەی‬

‫پێگەی هەرێم و ئەو قەیرانانەی لە فرۆشتنی نەوت‬ ‫و گرێبەستی نادیارەوەیە‪.‬‬ ‫کەواتە‪ ،‬پاساوی گۆڕینی هەڵوێستی ناوەندو‬ ‫مەرجیتر بە بیانووی ناڕەزایەتی شەقام و قەیرانی‬ ‫دارایی‪-‬سیاسیی‪ ،‬ئەگەری کراوەن و کارتی بەهێزن‬ ‫دژ بە هەرێم‪ .‬ئەگەر ئەم خۆپیشاندانانە بە‬ ‫ماکیاجکردنی روخساری کابینەکەو دەرکردنی بڕیار‬ ‫داشمرکێنەوە‪ ،‬جاریتر هەر سەرهەڵدەدەنەوە‪.‬‬ ‫هەرێم وەک ئێران پێیوایە بەرژەوەندی لە‬ ‫خۆپیشاندان و لێکەوتە چاوەڕوان نەکراوەکانیدا‬ ‫نییە‪ .‬لەکاتێکدا تێکشکان و الوازکردنی هەژموونی‬ ‫ئێران لە بەغدا‪ ،‬پرسی کات و بڕێنراوەیەو‬ ‫دواجار خۆپیشاندانەکان ئێرانیش گرتەوە‪ .‬وەلێ‪،‬‬ ‫سیاسەتی خۆتێوەنەگالندن و خۆدوورخستنەوەی‬ ‫لە هەر مەترسیەک لەسەر هەرێم‪ ،‬کە حکومەتی‬ ‫هەرێم پیادەی دەکات‪ ،‬گەرەنتی هەمیشەیی‬ ‫تێدانییە‪ .‬لەکاتێکدا گەورەترین دەستکەوتی هەرێم‪،‬‬ ‫سەقامگیریی و پاراستنی ئاسایشە‪ ،‬نەک مۆدێلیکی‬ ‫حوکمڕانی باش لە سێ دەیەدا‪ .‬هەر ئەو فاکتەش‬ ‫وایکردووە کە واڵتانی دەرەوە سەرباری تێبینی زۆر‬ ‫لەحوکمڕانی هەرێم‪ ،‬چاوپۆشیانکردووە‪.‬‬ ‫لەپێناو رەوشی هەرێمی و نێوخۆییدا‪ ،‬هەرێم‬ ‫بەرامبەر پارچەکانیتر بێهەڵوێست بووە‪ .‬دیاریترینیان‬ ‫هێرشی تورکیایە بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئاگاداربوونی لە ئەجێندای تورکی‪ /‬رووسی‬ ‫لەمیانەی سەردانەکەی وەزیرەکەی روسیاوە‪ ،‬هەرێم‬ ‫بێهەڵوێست بوو! ئێستەش ناڕاستەوخۆ پشتگیری‬ ‫هەژموونی ئێران دەکات‪.‬‬

‫چەند پێشنیازێک بۆ بەشداربووانی‬

‫کۆنگرەی یەکێتی نیشتمانی کوردستان‬

‫مەهدی كاوانی‬

‫‪ - ١‬داوا دەکەم کە کاری یەکەمی کۆنگرەکەتان‬ ‫کارا کردنەوەی ڕێکەوتن نامەی دەباشان بێت ‪.‬‬ ‫‪ - ٢‬ئەو لێک نزیک بوونەوەی یەکێتی و گۆڕان‬ ‫مانای دژایەتی کردنی پارتی ناگەیەنێ بەلکو‬ ‫لەڕێگایەوە هەمئاهەنگی پێکەوەیی لە گەڵ پارتی‬ ‫نێوەندێکی سیاسی بابەتیانە تر بە خۆوە دەگرێ و‬ ‫تەکانی ڕاستەقینەش دەدرێتە پرۆسەی چاکسازی لە‬ ‫هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫‪ - ٣‬هەوڵ بدەن ژمارەیەکی بەرچاوی گەنجان‬ ‫دەناویاندا ژمارەیەک لە ئافرەتی بە تواناشی دەناو‬ ‫دابێ بگەنە سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی ‪.‬‬ ‫‪ - ٤‬ئەو کەسانە هەڵمەبژێرنەوە کە پێشتر‬ ‫هەمیشە خەریکی ئەوە بوونە کە بە ئەجندای حیزبی‬ ‫تر کارو کاردانەوەیان لە ناو یەکێتی‪ ،‬کردبوو ‪.‬‬ ‫‪ - ٥‬با شەفافیەت ونەهێشتنی گەندەڵی و‬ ‫نوێکردنەوەی یەکێتی کە دەربڕی حیزبێکی سوسیال‬ ‫دیموکراتی راستەقینە بێت کاری یەکەمی بەرنامەی‬ ‫کۆنگرەکەتان بێت ‪.‬‬ ‫‪ - ٦‬خۆ دوور خستنەوەتان لە ئێران و تورکیا لە‬

‫الیەک و خۆ نزیک بوونەوەتان لە بزاڤە نیشتمانیەکانی‬ ‫تری کوردستانی دایک هەمدیسان با بچیتە ناو کاری‬ ‫کۆنگرەتان ‪.‬‬ ‫‪ - ٧‬یەکریزی نیشتمانی و کاری پێکەوەیی لە گەڵ‬ ‫حیزب و الیەنە سیاسیە کوردیەکان و بە پێکەوە‬ ‫کارکردنتان بۆ یەکریزی نیشتمانی دوور لە ئەجندای‬ ‫بەرژەوەندی والتانی ئەقلیمی زامنی بەرەو پێشەوە‬ ‫چوونی دۆزی کوردی لێدەکەوێتەوە ‪.‬‬ ‫‪ - ٨‬دانانی بەرنامەیەکی سیاسی و ئابووری تۆکمە‬ ‫کە پێیەوە تەکان بدرێتە بەر پێشکەوتنی سیاسی‬ ‫و ئابووری وکۆمەالیەتی و زامن کردنی دیموکراتی ‪.‬‬ ‫‪ - ٩‬با فیدرالیزم و گەڕانەوەی ناوچە دابڕاوەکان‬ ‫لەناو عێراقێکی دیموکراتی و تەعەدودی سیاسی و‬ ‫خۆ بەستنەوە بە ئەجندای ئەوروپی و ئەمەریکی‪،‬‬ ‫پێویستە خالێکی تری بەرنامەی کۆنگرەکەتان بێت ‪.‬‬ ‫بڕۆن بۆ پێشەوە لە پێناو کۆنگرەیەکی‬ ‫سەرکەوتوو کە پێیەوە برینەکانی پێشتر ساڕێژ‬ ‫بکرێنەوەو تا پێتان دەکرێ خۆتان لە کۆنگرەیەکی‬ ‫تەوافوقی بپارێزن ‪.‬‬

‫هێرش عەبدولرەحمان‬

‫دوای دووساڵ چاوەڕوانی کۆمیتەی‬ ‫نووسینەوەی دەستوری تازە بۆ ئایندەی سوریا‬ ‫بەبێ ئامادەبوونی نوێنەری هێزەكانی سوریای‬ ‫دیموكرات (هەسەدە)‪ ،‬کە نوێنەرایەتی ملیۆنان‬ ‫کەس دەکات‪ ،‬لەسەر داواکاری و خواستی تورکیا‬ ‫بەشدارییان پێنەکراوە‪ ،‬دەستی بە کارەکانی کرد!‪.‬‬ ‫تائێستا ئەو لیژنەیە هیچ بەرچاو ڕوون نیین‪،‬‬ ‫ئەجێندای کۆبونەوەکان دیارە کە حکومەتی سوریا‬ ‫ئامادە نیە گۆڕانکاری لە دەستورە کۆنەکەدا بکات‪.‬‬ ‫ئەوەش هەمووی پەیوەستە بەوەی ئەو هێزانەی‬ ‫بەشداری سەرەکییان هەیە لە نووسینەوەی‬ ‫ئایندەی سوریادا‪ ،‬وەک ڕوسیا و تورکیا و‬ ‫ئێران بەهەموو شێوەیەک ناساندنی ناوچەی‬ ‫خۆبەڕێوەبەری ڕەتدەكەنەوە‪ ،‬خۆیان لەڕاستیی‬ ‫هەبوونی گەلی كوردو تایبەتمەندییەكانی لە سوریا‬ ‫گێل دەكەن‪ .‬بۆیە لە سەرەتاشدا نوێنەرەكانی‬ ‫كوردیان لە پرۆسەی دانوستان دوورخستەوە لە‬ ‫جنێف و ئەستانە‪.‬‬ ‫ئەوەی ڕوسیا و تاران و ئەنقەرە دەیانەوێت‬

‫تێبینی ‪:‬‬ ‫بۆ خستنە ڕووی پێشنیارەکانم‪ ،‬ئەو مافە دەدەم‬ ‫بە خۆم لە بەر ‪:‬‬ ‫‪ - ١‬لە ساڵی ‪ ١٩٧٢‬لە بەغدا ئەو کاتی قوتابی‬ ‫زانکۆ بووم لە ناو ئەلقە رۆشنبیریەکانی ناو‬ ‫کۆمەلەی ڕەنجدەرانی کوردستان بووم ‪.‬‬ ‫‪ - ٢‬پێش بوونم بە پێشمەرگە لە ساڵی ‪١٩٨١‬‬ ‫دەناو هەردوو رێکخستنەکانی کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی‬ ‫کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان دا بویمە‬ ‫کە دەکاتە ڕێکخستنە نهێنیەکانی ناو شار ‪.‬‬ ‫‪ - ٣‬دوو جار لە ناو زیندانی ئەمنی عامەی بە‬ ‫غدا خۆم دیتیتەوە‪.‬‬ ‫‪- ٤‬لە هەرسێ کۆنفراسی کۆمەلەی ڕەنجدارانی‬ ‫کوردستان لەشاخ بەشدار بوویمە‪.‬‬ ‫‪ - ٥‬لە ناو ئەو سەیارە الندکرۆزە دا بوویمە‬ ‫کە شەهیدان مەال غەفورو هەشت پێشمەرگەی تر‬ ‫دەناویدا شەهید بوون و بەندەش بە سەختی بریندار‬ ‫بووم ‪.‬‬ ‫‪ - ٦‬رابەری سیاسی تیپی ‪ ٨٣‬ی هەورێ بووم‬

‫کە شەهید موالزم خولە سەرتیپ بوو و شەهیدان‬ ‫تەحسین کاوانی و شەهید ریباز ئەو کاتی ئامیر‬ ‫کەرت بوون و شەهید مام داراش (یاسین کاوانی)‬ ‫یەکێ لە ئامیر مەفرەزە هەرە بزوێنەرەکانی بوو ‪.‬‬ ‫‪ - ٧‬گوندی خۆشناوەتی نەبوو کە تیایدا شانەی‬ ‫تەنزیمی کۆمەلەی تیا دانەمەزرێنم ‪.‬‬ ‫‪ - ٨‬لە کاتەکانی شاخیش سەرپەرشتی پۆلی‬ ‫ڕێکخستنی ناوشاری شەهید ئیسماعیل رەسولی‬ ‫برای شەهید سابیر رەسولم کردووە‪.‬‬ ‫‪ - ٩‬دوو جار وەک رێکخەری وروژاندنی ڕاپەرین‬ ‫کاریگەریم هەبووە لە دروست کردنی ڕاپەرین لە‬ ‫شەقالوە ‪.‬‬ ‫‪ - ١٠‬زیاتر لە ‪ ٣٠‬ساڵ دەبی وەک ڕۆژنامەنوسێکی‬ ‫بێالیەن‪ ،‬کاری ڕۆژنامەگەری دەکەم‪.‬‬ ‫بۆیە بە هەقی خۆم دەزانم کە پێشنیارەکانم‬ ‫بخەمە بەر بەشدار بووانی کۆنگرەی چواری یەکێتی‬ ‫نیشتمانی کوردستان بە تایبەتی بۆ ئەوانەی‬ ‫کە خەمخۆری چاککردنی یەکێتی نیشتمانی‬ ‫کوردستانن‪.‬‬

‫لە ڕۆژئاوا‬ ‫هەرێمێک بەڕێوەیە‬

‫سوریایەكی یەكگرتووە‪ ،‬کە بەخواستی ئەوان بنیات‬ ‫بنرێتەوەو وەک بوكەڵەیەك بێت بەدەستیانەوە‪.‬‬ ‫مەرجی ئەردۆغانیش نابێت هەرێمێکی تری‬ ‫هاوشێوەی ئەوەی عێراق لە سوریا دروست ببێت‪.‬‬

‫دوو ئەگەر هەیە‪:‬‬

‫بەشارو دیمەشق ئامادەی دانوستان بن و‬ ‫داواکاریەکانیان جێبەجێبکات و تەواوی مافاکانیان‬ ‫لە دەستوردا جێگیر بکرێت‪ ،‬ئەوە دەبنەوە بە‬ ‫بەشێک لە سوریای داهاتوو‪ ،‬بە چاودێری یوئێن‬ ‫و ئەمریکا‪.‬‬ ‫بەشار سوربێت لەو هەڕەشانەو بیەوێت‬ ‫پەراوێزیان بخات و پێی وابێت بە هێز دەتوانێت‬ ‫بیانخاتەوە ژێر ڕکێفی خۆی‪ ،‬ئەوە دەبنە هەرێمێکی‬ ‫سەربەخۆو ئەمریکا دەیانپارێزێت‪ .‬چانسی دووەم‬ ‫بەهێزترەو ڕۆژئاوا بە ئاراستەی سەربەخۆبوون‬ ‫هەنگاو دەنێن‪!.‬‬ ‫ئەگەر دانوستانەکانی ئاشتەوایی لەنێوان‬ ‫الیەنە ناکۆکەکانی سوریا سەرکەوتوو نەبن‪،‬‬

‫ئاماژەکان دیارە کە دیمەشق ئەو ئامادەییەی‬ ‫نیە‪ ،‬ئەوا ئەگەری پارچەبوونی ئەو واڵتە زیاتر‬ ‫دەبێت و هەرێمێک هاوشێوەی هەرێمی کوردستان‬

‫بەڕێوەیە و پشتگیری ئەوروپاو ئەمریکای دەبێت‬ ‫و لە نەتەوە یەکگرتووەکانیش دەنگی زۆرینەی بۆ‬ ‫کۆدەکرێتەوە‪.‬‬

‫ئیبراهیم عەلی‬

‫لەبارەی كۆنگرەی‬ ‫یەكگرتووەوە‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان تا‬ ‫كۆتایی ئەم مانگە كۆنگرەی هەشتەمی خۆی‬ ‫دەبەستێت‪.‬‬ ‫لەماوەی چەند مانگی رابردوودا لە‬ ‫ناوخۆی یەكگرتوودا گفتوگۆكان گەرم بوون‬ ‫لەسەر داهاتووی یەكگرتوو‪ ،‬هەر یەك لە‬ ‫سەركردەكانی یەكگرتوو جۆرە پێشنیازێكی‬ ‫دەكرد بۆ میكانیزمی كاركردنی ئەو حیزبە‬ ‫لە داهاتوودا‪.‬‬ ‫دواجار سەركردەكانی یەكگرتوو دابەشی‬ ‫دوو بەرە بوون‪ ،‬بەرەیەكیان پێی وایە‬ ‫كە دەبێت یەكگرتوو لە داهاتوودا بە‬ ‫میكانیزمێكی نوێوە كار بكات و بەتەواوی‬ ‫كاری بانگەوازو سیاسەت لەیەكتر دوور‬ ‫بخرێنەوە‪ .‬بەرەیەكیشیان پێی وایە دەبێت‬ ‫یەكگرتوو بەو شێوەیەی ئێستا بەردەوام‬ ‫بێت و تەنیا گرنگی زیاتر بە كاری‬ ‫رێكخستن بدات‪ .‬تا ئێستاش سەركردەكانی‬ ‫یەكگرتوو بەتەواوی لەسەر میكانیزمێك ساغ‬ ‫نەبوونەتەوە‪ .‬ملمالنێكان لەوبارەوە توندن و‬ ‫لە كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫یەكگرتوودا لەسەر ئەو پرسە گفتوگۆی توند‬ ‫ئەنجام دراون‪.‬‬ ‫لەناو یەكگرتوودا بۆچوونێك هەیە‬ ‫دەیەوێت یەكگرتوو ببێت بە دوو بەش‪،‬‬ ‫بەشێكیان ببێت بە رێكخراوێكی تەواو‬ ‫ئایینی و تەنیا سەرقاڵی كاری بانگەواز بێت‪.‬‬ ‫بەشێوەیەك ئەو رێكخراوە خاوەنی رێكخستنو‬ ‫پەروەردەو راگەیاندنی تایبەت بەخۆی بێت‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا هێزێكی نوێی سیاسیی بە‬ ‫ناوێكی جیاوازو بەبێ پاشگری ئیسالمی‬ ‫رابگەیەندرێت و تایبەت بێت بە كاری سیاسیو‬ ‫بەشداری سەرجەم چاالكییە سیاسییەكان‬ ‫بكات‪ .‬بەشێوەیەك تا هەڵبژاردنی داهاتوو‪،‬‬ ‫سەرجەم فراكسیۆنەكانی یەكگرتوو لە‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان و پەرلەمانی عێراق‬ ‫و پەرلەمانی كوردستان لەژێر كۆنترۆڵی ئەو‬ ‫رەوتە سیاسییەدا بێت‪.‬‬ ‫بۆچوونێكی دیكە كە خودی سەاڵحەددین‬ ‫بەهادین تەبەنی دەكات‪ ،‬پێی وایە دەبێت‬ ‫یەكگرتوو سەركردایەتییەكی سێ كەسی‬ ‫پێكبهێنێت لە شێوەی كۆمیتەیەكی‬ ‫بچووككراوە‪ .‬ئەو كۆمیتەیە سەرۆكێكی‬ ‫هەبێت و دوانەكەی دیكەش ببن بە جێگری‬ ‫ئەو سەرۆكە‪ .‬هەریەك لەو دوو جێگرەش‬ ‫سەرۆكایەتی ئاراستەیەكی جیاواز بكەن بەم‬ ‫شێوەیە‪:‬‬ ‫ئاراستەی یەكەم‪ :‬ئاراستەی سیاسی‪.‬‬ ‫كە یەكێك لە جێگرەكان سەرۆكایەتی ئەو‬ ‫ئاراستەیە بكات و سەرپەرشتی تەواوی‬ ‫فراكسیۆنەكانی یەكگرتوو بكات لە پەرلەمانی‬ ‫عێراق و كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگاكان‪،‬‬ ‫هەروەها نووسینگەیەكی تایبەت بە‬ ‫هەڵبژاردنیشی هەبێت كە ئامادەكاری بكات‪،‬‬ ‫بۆ چۆنێتی بەشداریكردنی ئەو ئاراستەیە‬ ‫لە سەرجەم ئەو هەڵبژاردنانەی لە هەرێم‬ ‫ئەنجام دەدرێن‪ .‬ئەو كەسەشی سەرۆكایەتی‬ ‫ئەو ئاراستەیە دەكات ئەندامی كۆمیتەی‬ ‫سەركردایەتی بچوككراوە دەبێت و لەهەمان‬ ‫كاتدا جێگری سەرۆكی ئەو كۆمیتەیە دەبێت‪.‬‬ ‫ئاراستەی دووەم‪ :‬ئاراستەی بانگەواز‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچوونی ئەو كەسانەی پشتگیری‬ ‫لەو بیرۆكەیە دەكەن‪ ،‬ئاراستەی بانگەواز‬ ‫سەرپەرشتی سەرجەم رێكخستنەكانی‬ ‫یەكگرتوو بكات لە شارو شارۆچكەكان و‬ ‫ئۆرگانەكان بەشێوەیەك ئاراستە بكات كە‬ ‫بڕژێنە ناو خەڵك و سەرقاڵی كاری بانگەواز‬ ‫بن لەناو خەڵكدا‪ .‬سەرۆكی ئەو ئاراستەیەش‬ ‫بەهەمان شێوەی سەرۆكی ئاراستەی سیاسی‬ ‫جێگری سەرۆك دەبێت و ئەندامی كۆمیتەی‬ ‫بچووکكراوەی سەركردایەتی دەبێت‪.‬‬ ‫روون نییە سەركردەكانی یەكگرتوو بەر‬ ‫لە بەستنی كۆنگرەی حیزبەكەیان دەگەنە‬ ‫سیغەیەكی هاوبەش‪ ،‬یاخود بەبێ گەیشتن بە‬ ‫سیغەیەكی هاوبەش دەچنە كۆنگرەوە‪.‬‬ ‫بۆچوونەكان بەو ئاراستەیەن كە بەبێ‬ ‫گەیشتن بە رێككەوتنێكی پێشوەختە‬ ‫یەكگرتوو كۆنگرەی هەشتەمی خۆی‬ ‫دەبەستێت و رەنگە ئەگەر دەرەنجامی‬ ‫كۆنگرەی یەكگرتوو بەپێی خواستی رەمزە‬ ‫سیاسییەكانی یەكگرتوو نەبێت‪ ،‬جیابوونەوە‬ ‫یان دروستبوونی رەوتێكی نوێی سیاسی لێ‬ ‫بكەوێتەوە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫پێستی‌ڕه‌ش‌و‌ماسکه‌سپیه‌‌کان‬ ‫ماردین ئیبراهیم‬

‫چه‌ند‌سه‌رنجێک‌لەسه‌ر‌کێشه‌ی‌کورد‬

‫د‪ .‬عەبدولڕەحمان مەولود*‬

‫شۆڕش تایبەتمەندی‬ ‫واڵتانی دواکەوتووە!‬ ‫شۆڕش لە واڵتێکی قەوارەداردا مانای‬ ‫کاولکاری‪ ،‬توندوتیژی و تێکوپێکدانی کۆمەڵگایە‪.‬‬ ‫ئەم کارە تێکدەرانە تەنها لە واڵتانی دواکەوتوو‬ ‫ستایش دەکرێن‪ .‬ئەگەرنا کەی مومکنە کاولکاری‪،‬‬ ‫توندوتیژی‪ ،‬تێكوپێکدان‪ ،‬کوشتن و خوێنڕشتن‬ ‫خێری بۆ کۆمەڵگا هەبێت‪.‬‬ ‫بە مێژووی سەدساڵی ڕابردووی جیهاندا‬ ‫بچۆوە‪ ،‬لە هەر شوێنێك شۆڕش کرابێت‪ ،‬بە هێزی‬ ‫چەك دەسەاڵت لەکار خرابێت ئەوا جگە لەوەی‬ ‫رووبارێك خوێن ڕژاوە کاریگەری نێگەتیڤی ئەم‬ ‫توندوتیژیەش لەسەر سایکۆلۆجیەتی خەڵك بۆ‬ ‫چەند نەوە ماوەتەوە‪ .‬بەرهەمی شۆڕش جگە لە‬ ‫گۆڕینی ستەمکارێك بە یەکی تر هیچتر نەبووە‪.‬‬ ‫چاکردن و گۆڕینی کۆمەڵگا پرۆسەیەکی یەك‬ ‫ئاراستە نییە تاکو بە شۆڕش چاك بکرێت‪ .‬واتە‪،‬‬ ‫بۆ چاکردنی کۆمەڵگا مەرج نییە پێش هەموو‬ ‫شتێك سیستمی سیاسی بڕوخێنی ئینجا دەست‬ ‫ببەیت بۆ الیەنە جۆراوجۆرەکانیتری کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫مەسەلەی چاکردنی کۆمەڵگا پرۆسەیەکی‬ ‫دوو ئاراستەیە‪ .‬واتە‪ ،‬بوونی سیستەمی‬ ‫باش یارمەتیدەرە بۆ گەشەکردنی کۆمەڵگاو‬ ‫هەلومەرجی ژیانی باشی خەڵك‪ ،‬ئەمە ئاراستەی‬ ‫یەکەمە‪ .‬بەداخەوە‪ ،‬وا پێدەچێت الی ئێمە تەنها‬ ‫بیر لەم ئاراستەیە بکرێتەوە‪.‬‬ ‫ئاراستەی دووەمیشی هەیە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‪،‬‬ ‫گەشەکردن و پێشکەوتنی الیەنەکانیتری ژیان جگە‬ ‫لە سیاسەت کاریگەری هەیە لەسەر دروستکردن و‬ ‫پێگەیاندنی سیستەمی سیاسی باش‪ .‬هەر داهێنان‬ ‫و گەشەکردنێك لە سێکتەرە جیاکانی کۆمەڵگا‬ ‫چاکسازی سیاسی برەو پێدەدات‪ ،‬لە درێژماوەدا‬ ‫زامن دەکات‪.‬‬ ‫ڕوونتر‪ ،‬هەر هەنگاوێکی بەروەپێشی چوونی‬ ‫کۆمەڵگا لە هەر سێکتەرێك بێت‪ ،‬پیشەسازی‪،‬‬ ‫کارەبا‪ ،‬بازرگانی‪ ،‬سیستەمی بانکی‪ ،‬ڕاگەیاندن‪،‬‬ ‫گواستنەوە‪ ،‬خوێندەواری‪ ،‬پەیوەندی و سوشیال‬ ‫میدیا کاریگەری دەبێت لەسەر چاکردنی‬ ‫سیستەمی سیاسی‪.‬‬ ‫زەمینەی گەشەکردن و پێشخستنی سێکتەرە‬ ‫جیاکانی کۆمەڵگا‪ ،‬سەرەڕای بوونی دەسەاڵتی‬ ‫فاسدو دیکتاتۆریش‪ ،‬لە هەموو سەردەمێك هەر‬ ‫هەبووەو هەر هەیەو کەمتریش قوربانی دەوێت‬ ‫بەبەراورد لەگەڵ هەواڵدان بۆ چاکسازی سیاسی‪.‬‬ ‫الی ئێمە لە ڕۆژهەاڵت‪ ،‬وا پێدەچێت ئەوانەی‬ ‫بیر لە چاکردنی کۆمەڵگا دەکەنەوەو گۆڕینی‬ ‫کۆمەڵگایان کردووە بە پیشە‪ ،‬بیر لە ئاراستە‬ ‫پێچەوانەکە نەکەنەوە یان لە گرنگی تێنەگەن‬ ‫بۆیە هەر خەریکن لەسەرەوە بۆ خوارە کۆمەڵگا‬ ‫ئاڵوگۆڕ پێبکەن و هەر خەریکی کارکردنن لەسەر‬ ‫ئەم ئاراستەیە‪.‬‬ ‫ئەگەر سەرمایەگوزاری بۆ ڕەخساندنی بەشی‬ ‫دووەمی دوانەی پەیوەندی نێوان دەسەاڵتو‬ ‫کۆمەڵگا نەکرێت‪ ،‬ئەگەر کار بۆ داهێنان و‬ ‫گەشەکردن لە سێکتەرە جیاوازەکانی کۆمەڵگا‬ ‫نەکرێت‪ ،‬ئەوا ڕووخانی دەسەاڵت لە سەرەوەدا لە‬ ‫ڕێگەی شۆڕش جیاوازیەکی ئەوتۆی نییە لەگەڵ‬ ‫کودەتاو جگە لە نەهامەتی چیتری لێ شین‬ ‫نابێت‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬لە ئێستادا ئەگەر بێتو حکومەتی‬ ‫عێراق یان ئێران بڕوخێن و وە لە جێگای‬ ‫دەسەالتدارانی ئێستادا مەحەمەدی مەهدیش‬ ‫دابنێن‪ ،‬ئەوا لە مالیکی و عەبادی و نمونەی‬ ‫وەك ئەوان چاکتر نابن‪ .‬ئەمەش لەبەرئەوەی‬ ‫ئاڵوگۆڕەکە هەر لەسەرەوەدا دەبێت‪ .‬لە ئەگەری‬ ‫روخانی ئەو دوو ڕژێمە پێویستە کارکردن لەسەر‬ ‫داهێنان و گەشەکردنی سێکتەرە جیاکانی‬ ‫کۆمەڵگا بە دوور لە دەستێوەردانی دەوڵەت وەك‬ ‫تەواوکەری چاکسازی سیاسی سەیر بکرێت‪.‬‬ ‫لە واڵتانی گەشەکردوو باسێك نییە لە‬ ‫شۆڕش‪ .‬الی ئێمەش لە ڕۆژهەالت ئەو قوربانیانەی‬ ‫بۆ شۆڕش دەدرێت و هیچی لێ شین نابێت‪،‬‬ ‫ئەگەر نیوەی ئەو توانایانە بخرێتە کار بۆ شوێنی‬ ‫پێویستی خۆی‪ ،‬بۆ نموونە داهێنان‪ ،‬ئەوا چاکسازی‬ ‫لە سیستەمی سیاسی بە پەلەترو سەقامگیرتر‬ ‫دەبێت و پەنجەی کەسیش خوێنی لێنایەت‪.‬‬ ‫بۆیە ئەرکی هەمووانە‪ ،‬بەتایبەتی میدیا‪ ،‬هاندانی‬ ‫خوێنڕشتن ڕاگرن بەناوی شۆڕش یان هەر ناوێکی‬ ‫تر‪ .‬شۆڕش تایبەتمەندی واڵتانی دواکەوتووە‪،‬‬ ‫چەندی کۆمەڵگا لە بابەتی شۆڕشکردن دوور‬ ‫بکەوێتەوە‪ ،‬هێندە زووتر چاکسازی لە سیستەمی‬ ‫سیاسی مومکینتر دەبێت‪.‬‬ ‫* پرۆفیسۆری یاریدەدەر‪،‬‬ ‫زانکۆی لۆریە‪ ،‬واترلو‪ ،‬کەنەدا‪.‬‬

‫ئهندام پهرلهمانه‬ ‫کوردهکان بۆ ئهوه‬ ‫له بهغداد نین وهکو‬ ‫ناسیونالیزمی عهرهب‬ ‫کێشهی کورد‬ ‫سهیر بکهن‬ ‫‘فرانز فانۆن’ له کتێبی ‘پێستی ڕهش و ماسکه‬ ‫سپیهکان’دا باسی ئهزموونی مرۆڤی ڕهش لهگهڵ‬ ‫کۆڵۆنیالیزم دا دهکات‪ .‬فانون دهیهوێت بڵێت‬ ‫کاتێک مرۆڤی سپی ئهوروپی و خۆرئاوایی مرۆڤی‬ ‫ڕهشی ئهفهریقی داگیر دهکات‪ ،‬خاک و سامانهکهی‬ ‫تااڵن دهکات‪ ،‬فۆرمی بااڵدهستی خۆی دهگهیهنێته‬ ‫ناو ناخودئاگا و خهیاڵدانی مرۆڤی ڕهشهوه‪ .‬بهپێی‬ ‫ڕۆیشتنی کات و ڕهوتی مێژوویی ههلومهرجێک دێته‬ ‫کایهوه که ئینسانی ڕهش ئهو بارودۆخه وهکو راستی‬ ‫دهپهژرێنێت ‪ -‬قبوڵ دهکات‪ .‬بۆیه مرۆڤی ڕهش‬ ‫بهردهوام له ههوڵێکی بێوچان دایه بهوهی له مرۆڤی‬ ‫بااڵدهستی ئهوروپی سپی بچێت‪ .‬مرۆڤی ڕهش بهردهوام‬ ‫له بارودۆخێکی سایکۆلۆجی ئاڵۆزدایه و دهیهوێت‬ ‫وای نیشان بدات ئهویش مرۆڤه و دهتوانێت وهکو‬ ‫مرۆڤی سپی ههڵسوکهوت بکات‪ .‬ئهو خۆبهکهمزانین و‬ ‫ئهوی دی به گهوره زانینه تا ئهو جێگایه دهرووات و‬ ‫سهدهکان دهبڕێت تا دهگات به ئابڕوچونه گهورهکهی‬ ‫مهسهلهی پێستگۆڕینهکهی مایکل جاکسۆن‪ .‬ئیتر‬ ‫ئهمه دۆخێکه تیایدا کۆڵۆنیلکراو عاشق و شهیدای‬ ‫کۆڵۆنیکار دهبێت‪ ،‬داگیرکراو و چهوسێنراوه کوشتهی‬ ‫هونهر و مۆسیقا و ئهدهب و پێشداوهری و جیهانبینی‬ ‫چهوسێنهرهکهی دهبێت‪ ،‬دێوانهی شێوازی ژیان و‬ ‫بهها و ڕهفتار و دید و تێڕوانینهکانی دهبێت‪ ،‬له‬ ‫ههمووی خراپتر پێشداوهریه ئایدیۆلۆجیهکانی ئهو و‬ ‫چاویلکهی ئهو بۆ بینینی دنیا و کێشهکانی دهکاته‬ ‫چاو‪ ،‬ئهوهی له زمانی زانستی سایکۆلۆجی مۆدێرن‬ ‫پێی دهڵێن (ستۆکهۆڵم سیندرهم)‪.‬‬ ‫له پهیوهند به کوردهوه‪ ،‬بێگومان سیستمی‬ ‫سیاسی کوردستان سیستمێکی خراپه‪ ،‬له سهر‬ ‫گهندهڵی و بێدادی و دامهزراوه و ڕهخنهگرتن لێی‪،‬‬ ‫نهیاربوون پێی لهڕووی سیاسیهوه بابهتێکی نهک ههر‬ ‫ئاساییه‪ ،‬بهڵکو پێویستیشه‪ ،‬بهاڵم بۆ چارهسهری‬ ‫گرفت و کێشهی ئێمه وهکو نهتهوه‪ ،‬بۆ بینینی‬ ‫ڕهههندهکانی ئهم گرفته که گرفتێکی مێژوویی قوڵ‬ ‫و پڕئازاره نابێت چاویلکهی ناسیونالیزمی عهرهبی که‬ ‫جینۆساید لهنێوانماندایه لهچاو بکهین‪ .‬ڕهخنهگرتن له‬ ‫دهسهاڵتی کوردی رهوایی ئهوه ناداته هیچ کهسێک‬ ‫(نهخاسمه ئهو کهسه ئهندام پهرلهمانی بهغداد‬ ‫بێت لهسهر لیستی کوردی گوایه بۆ بهرگریکردن له‬ ‫ئێمه ڕۆیشتووه بۆ بهغداد) که له قواڵیی ئهخالقی‬ ‫کێشهی کورد بدات و پێی وا بێت مادام بهڕێزیان‬ ‫له بهغدادن کهواته کێشهی کورد چارهسهر بووه‪.‬‬ ‫ئهندام پهرلهمانه کوردهکان بۆ ئهوه له بهغداد نین‬ ‫وهکو ناسیونالیزمی عهرهب کێشهی کورد سهیر‬ ‫بکهن‪ ،‬بهڵکو بۆ ئهوه لهوێن بهرگری لهو دۆزهی کورد‬ ‫بکهن‪ ،‬بهرگری له هاواڵتیانی کوردستان و ماف و‬ ‫کهرامهت و ئازادیهکانیان بکهن‪ ،‬به مافی ههوڵدان‬ ‫بۆ جیابوونهوهش له عێراق‪ .‬ئهندام پهرلهمانهکانی‬ ‫سکۆتلهندا و ئایرلهندای باکوور که له پهرلهمانی‬ ‫بهریتانیان له لهندهن ناڵێن کێشهی ئهوان چارهسهر‬

‫بووه؛ کهچی ئهندام پهرلهمانی کورد ههیه له بهغداد‬ ‫ئهو قسهیه دهکات‪ .‬ئێمه چی بهو کهسانه بڵێین‬ ‫جگه لهوهی جارێکی دیکه پێشنیاری ئهوه بکهین‬ ‫کتێبهکهی فرانز فانۆن بخوێننهوه‪ .‬مایهی تێڕامانه‬ ‫ئهو ئهندام پهرلهمانانه که دهڵێن کێشهی کورد‬ ‫چارهسهر بووه له عێراقدا له کاتی ڕوداوهکانی تااڵنی‬ ‫و سوتاندنی ماڵه کوردهکانی خورماتوو نهیانوێرا‬ ‫سهردانی ئهو شارۆچکهیه بکهن‪ ،‬بۆ نهیانوێرا؟ له‬ ‫ترسی حهشدی شهعبی و ڕهگهزپهرستانی عهرهب‬ ‫که سهرمهستی دهرکردن و ئاوارهکردنی هاواڵتیانی‬ ‫کوردی داماو بوون‪ .‬ههتا ئێستاش دهوڵهتی عێراق‬ ‫ئاماده نییه جینۆسایدی کورد به فهرمی بناسێت‬ ‫و ئۆباڵه مێژووییهکهی ههڵگرێت‪ ،‬هێزه عێراقیهکان‬ ‫ههموو ههوڵێکیان دا بابهتی جینۆساید له عێراقدا‬ ‫رهههندێکی نێودهوڵهتی وهرنهگرێت و تهنانهت‬ ‫سهرکردهکانی بهعس بههۆی کارهساتی ئهنفالهوه‬ ‫دادگایی نهکران‪ ،‬بهڵکو بههۆی کوشتنی هاواڵتیانی‬ ‫گوندی دوجهیل دادگایی کران‪ .‬ئهوهی کێ و چی‬ ‫هێزێک لهو پایتهختانه حوکم دهکهن بابهتێکی زۆر‬ ‫گرنگه‪ ،‬به دڵنیاییهوه ئێستا له بهغداد و تاران و‬ ‫ئهنقهره و دیمهشق جۆرج واشنتۆن و ویڵسن و‬ ‫میتهران حوکم ناکهن‪ .‬له ئهنقهره ئهردۆغانی لێیه که‬ ‫خهونه فاشیستیهکانی ئهردۆغان‪ ،‬بێرنارد هینری لیڤی‬ ‫یان هێناوهته سهر ئهو باوهڕهی له کتێبه تازهکهیدا‬ ‫‘ ئیمپراتۆریا و پێنج پاشاکه’ پێی بڵێ ‘ئهردۆغان‬ ‫مرۆڤخۆره’‪ ،‬له بهغداد میلیشیاکانی سهدر و حهشدی‬ ‫شهعبی که بکوژی ههزاران عومهری بێتاوان و سهدان‬ ‫گهنجی (ئیمۆ)ن (پێناچێت قهت کوشتاری ئهو‬ ‫ئیۆمایانهم بیر بچێتهوه که میلیشیاکانی سهدر بههۆی‬ ‫ستایڵی قژ و جل و بهرگیانهوه سهدانیان وهکو‬ ‫چۆلهکهی بێسهرپهنا‪ ،‬کوشت)‪ ،‬له دیمهشق ئهسهدی‬ ‫لێیه که میراتگری باوکیهتی بۆ پاکتاوی ڕهگهزی‬ ‫کوردهکان و له تارانیش به فهرمانی ئایهتواڵکان نهک‬ ‫خهڵکی نهیاری ئایدیۆلۆجی و جیهانبینی خۆیان‪،‬‬ ‫بهڵکو ئاخوندی شیعهی نهیاری خۆیان دهستدرێژی‬ ‫سێکسی کراوهته سهر و تاران ئهو پیاوانه حوکمی‬ ‫دهکهن که گهنجانی کورد به ئاشکرا و له شوێنه‬ ‫گشتیهکاندا به کرێنهکان ههڵدهواسن‪ .‬کهواته له‬ ‫بنهڕهتهوه پرسیارهکه ئهوه نییه ئێمه دهمانهوێت‬ ‫چۆن لهگهڵ ئهواندا بژین‪ ،‬بهڵکو لهوه گرنگتر ئهوان‬ ‫که مهبهستم ناسیونالیزمی باالدهسته دهیهوێت چۆن‬ ‫فۆرمی دهوڵهت و لهناویشیدا پهیوهندی لهگهل ئهوانی‬ ‫دی دابڕێژێتهوه‪ ،‬دهیانهوێت چۆن برینی مێژوویی‬ ‫ئێمه ساڕێژ بکهن‪ ،‬چۆن سهیری ئێمه و کێشهکانمان‬ ‫دهکهن‪.‬‬ ‫قسهیهک بۆته باو ههندێک کهسی ئهماتۆر‬ ‫دهیکهن ئهویش ئهوهیه گوایه دهوڵهتی نهتهوه‬ ‫باوی نهماوەو بهسهرچووه‪ .‬به راست وایه؟‬ ‫ههتاکو ئێستاش دهوڵهتی نهتهوه بههێزترین‬ ‫ئهکتهری سیاسی سهر شانۆی نێودهوڵهتیه‪.‬‬

‫(پێناچێت قهت‬ ‫کوشتاری ئهو ئیۆمایانهم‬ ‫بیر بچێتهوه که میلیشیاکانی‬ ‫سهدر بههۆی ستایڵی قژ و‬ ‫جل و بهرگیانهوه سهدانیان‬ ‫وهکو چۆلهکهی‬ ‫بێسهرپهنا‪ ،‬کوشت)‬

‫بۆ دهبێت هێنده له‬ ‫بهکارهێنانی چهمکی‬ ‫ناسیونالیزم سڵ‬ ‫بکرێتهوه له کاتێکدا‬ ‫بوارێکی گرنگی‬ ‫زانسته سیاسی و‬ ‫کۆمهاڵیهتیهکانه؟‬ ‫پارێزگاریکردن له ئایدیای نهتهوه‪ -‬دهوڵهت‬ ‫پهیوهندی به شۆفینیزمهوه نییه وهک زهرورهت‪،‬‬ ‫بهڵکو کهوتۆته سهر ئهو فۆرمهی نهتهوه‪-‬دهوڵهت‬ ‫که پێشنیار دهکرێت یاخود بهرگری لێدهکرێت‪.‬‬ ‫دهکرێت دهوڵهتێکی نهتهوهیی وهکو تورکیامان‬ ‫ههبێت و فاشیست بێت‪ ،‬ههر وهک چۆن دهکرێت‬ ‫دهوڵهت نهتهوهیهکی وهکو فهڕهنساشمان ههبێت‬ ‫که بنهما فهلسهفی و یاساییهکهی مافی هاواڵتی‬ ‫یهکسان بێت‪ .‬دهوڵهت نهتهوهش ناسیونالیزم‬ ‫دروستی دهکات‪ .‬ناسیونالیزم فۆرمێکی سیاسی و‬ ‫ئایدیۆلۆجیه بۆ دروستکردنی خودی نهتهوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ناسیونالیزم یهکسان نییه به شۆفینیزم و فاشیزم‬ ‫و ئهو ههموو خراپیانهی تر وهک ههندێک کهس‬ ‫مهسرهفیان دهکهن‪ .‬بۆیه کاتێک باسی ناسیونالیزمی‬ ‫کوردی دهکهین لهڕووی تیوریهوه ههڵهیه یهکسانی‬ ‫بکهین به ڕهگهزپهرستی؛ له بنهڕهتدا من پێم وایه‬ ‫یهکێک له خاڵه باشهکانی ناسیونالیزمی کوردی‬ ‫ئهوهیه که بزوتنهوهیهکی ڕهگهزپهرست نییه‪.‬‬ ‫لهسهر ههمان هێڵ‪ ،‬ئهو ڕهوته سیاسیهش که له‬ ‫ئاستی میللیدا پێی دهڵێن کوردایهتی و له ئاستی‬ ‫سیاسیدا بریتیه له ناسیونالیزمی کوردی بێگومان‬ ‫ههزار کێشهی ههیه بهاڵم ڕهگهزپهرستی یهکێک‬ ‫نییه له کێشهکانی‪.‬‬ ‫ههوڵدان و خهباتی ئینسانی کورد بۆ‬ ‫بهدهستهێنانی مافهکانی‪ ،‬مافی سیاسی‪ ،‬ئیداری‪،‬‬ ‫کلتووری‪ ،‬خهباتێکی دیموکراتیکه و خۆبهخۆ‬ ‫ههوڵه بۆ دیموکراتیزهکردنی ئهو دهوڵهتانهش‪.‬‬ ‫ئهو دهوڵهتانه نابنه دیموکرات ههتا ئهوکاتهی ئهو‬ ‫مافانه نهناسن به فهرمی‪ ،‬لهوهش واوهتر‪ ،‬کێشهی‬ ‫کورد پێوهر و تاقیکردنهوهیهکی مێژوویی و گرنگه‬ ‫بۆ ئهو دهوڵهتانه بۆ ئهوهی به شێوازی سهیرکردن‬ ‫و مامهڵهیان لهگهڵ ئهو کێشهیه ههم سروشتی‬ ‫دهوڵهتهکه و ههم بڕی دیموکراسیهکهیان بناسینهوه‪.‬‬ ‫ناسیونالیزم خۆبهخۆ مانای بهدکاری ناگهیهنێت‪،‬‬ ‫خهباتی کورد بۆ خۆبهڕێوهبهرێتی سیاسی و ئیداری‬ ‫و ههوڵی کورد بۆ پاراستنی خاک و کلتور و زمانی‬ ‫خۆی واته ناسیونالیزمی کوردی‪ ،‬ئهوهی وا دهکات‬ ‫کورد له ڕۆژههاڵتی کوردستان و لهژێر چهپۆکی‬ ‫داگیرکاریی ناسیونالیزمی فارسیدا پهره به زمان‬ ‫و کلتوور و فهرههنگ و ژینگهی جوگرافی خۆی‬ ‫بدات ئایدیۆلۆژیای ناسیونالیزمی کوردیه؛ ئهوهی‬ ‫دهشیهوێت ههموو ئهو مافانه پێشێل بکات و به‬ ‫کرداریش ڕۆژانه پێشێلیان دهکات ناسیونالیزمی‬ ‫فارسیه‪ ،‬ئهوهی له ڕۆژئاڤا دهگوزهرێت شێوازێکی‬ ‫تری خهباتی ناسیونالیزمی کوردیەو پێویست ناکات‬ ‫به وشه و دهستهواژهی قهبهو بێناوهرۆک ئهو‬ ‫راستیه نکوڵی لێبکرێت‪ ،‬بێگومان ئهوهی ههدهپه‬ ‫ئینجا پهکهکهش دهیکات له باکور له قواڵییدا ههر‬ ‫ههوڵی ناسیونالیزمی کوردیه بۆ بهدهستهێنانی مافی‬ ‫بڕیاردانی ئینسانی ئێمه له چارهنووسی خۆی (ئهوهی‬

‫لهناو پهکهکه و ههدهپه و یهپهگه و پهیهژهدا کهسانی‬ ‫سهر به ڕهگهز و نهژادهکانی دیکهی تێدایه هیچ لهو‬ ‫ڕاستیه ناگۆڕێت که پرۆژهکه پرۆژهیهکی کوردیه)‪ .‬بۆ‬ ‫دهبێت هێنده له بهکارهێنانی چهمکی ناسیونالیزم‬ ‫سڵ بکرێتهوه له کاتێکدا بوارێکی گرنگی زانسته‬ ‫سیاسی و کۆمهاڵیهتیهکانه؟ پرسیاری سهرهکی ههر‬ ‫ئهوه نییه ناسیونالیزم باشه یان خراپ‪ ،‬دابهشکردنی‬ ‫چهمکهکان به باش و خراپ هیچ یارمهتیمان نادات‬ ‫له رووی زانستیهوه تێیبگهین‪ .‬پرسیارهکه ئهوهیه‬ ‫ئێمه دهمانهوێت چی مۆدێلێکی ناسیونالیزم پێشنیار‬ ‫بکهین‪ .‬ئێمه یان مۆدێلی ناسیونالیزممان لهبهردهمدایه‬ ‫به ههردوو فۆرمهکهی (ئهوهی ڕهگهز دهکاته بنهما‬ ‫و ئهوهی هاواڵتیبوون دهکاته بنهما)‪ ،‬یاخود مۆدێلی‬ ‫ئیمپراتۆریا‪ ،‬یاخود گهرانهوه بۆ یهکهیهکی بچوکتر له‬ ‫ناسیونالیزم که خێڵه‪ .‬مهعلومه نامانهوێت خێڵهکی‬ ‫بین‪ ،‬توانای ئیمپراتۆریاشمان نییه‪ .‬ئهوهی دهمێنێتهوه‬ ‫به زهرورهت ناسیونالیزمه‪ ،‬کهواته ناسیونالیزم‬ ‫بارودۆخێکی مێژووییه خۆالدان لێی خۆالدانه له‬ ‫راستیهکی بابهتی که مرۆڤی هۆشمهند ئهگهر بیهوێت‬ ‫کێشهیهکی وهک کێشهی کورد به جدی وهربگرێت‬ ‫ناتوانێت خۆی لێ البدات‪ ،‬بهاڵم ناسیونالیزمێکی‬ ‫نهرم و شارستانی و دیموکرات ههم بۆ مرۆڤایهتی له‬ ‫ئێستادا باشتره و ههم کێشهی کورد وهک کێشهیهکی‬ ‫ڕهواو سهنگین زیاتر دهخاته سهر شانۆ‪.‬‬ ‫ئینجا بهڕاست باوی دهوڵهتی نهتهوهیی نهماوه؟‬ ‫ئوستورالیا که واڵتێکی دیموکراته بههرۆز بوچانی‬ ‫به چی پێوهرێک زیندانی کرد ئهو ههموو ماوه‬ ‫زۆره؟ ئهگهر بههرۆز سنوورهکانی ئوستورالیای‬ ‫نهبهزاندبووایه حکومهتی ئوستورالی دهیتووانی بۆ‬ ‫نمونه له ئهندهنوسیا زیندانی بکات؟ هیچ دهوڵهتێک‬ ‫دهتوانێت ئێستا گوندێکی بهریتانیا داگیر بکات؟‬ ‫بۆچی که دهچیته ناو خاکی سویدهوه داوای‬ ‫پاسپۆرتت لێدهکهن؟ ئایا بهراست مۆدێلی دهوڵهت‬ ‫نهتهوه تهواو بووه؟‬ ‫کێشهی کورد یهک کێشهیه که له بنهڕهتدا کێشهی‬ ‫ناسنامهیه و له فۆرمی ملمالنێ لهسهر خاک و‬ ‫بهڕێوهبردن و هێز و سامان و پارێزگاریکردن له زمان‬ ‫و کلتور خۆی دهردهخات‪ .‬له کۆتاییهکانی تهمهنی‬ ‫ئیمپراتۆریای عوسمانی و پاشان ههڵوهشانهوهی‪،‬‬ ‫میلهتانی ئهم ناوچهیه کهوتنه خۆیان بۆ دروستکردنی‬ ‫نهتهوه‪-‬دهوڵهت‪ ،‬کوردهکانیش هاوتهریب به ههوڵی‬ ‫ئهو میلهتانه (نهک له دوای ههمووان وهکو عادل‬ ‫عهبدولمههدی به ههندێک کوردی گوتبوو )‪ .‬ههوڵی‬ ‫خۆیان بۆ دروستکردنی دهوڵهت خسته گهڕ دواجار‬ ‫بههۆی ملمالنێ و ناهاوسهنگی هێزو بهرژهوهندیهکانی‬ ‫ئیمپریالیزم کورد کهوته ژێر دهست و پێوه‪.‬‬ ‫که کێشهی کورد یهک کێشهیه‪ ،‬مانای ئهوه نییه‬ ‫ڕێگهچارهی ئهو کێشهیهش ههر یهک ڕێگهچارهیه‪.‬‬ ‫ئێستا کورد دهرگیره لهگهڵ چوار فۆرمی ناسیونالیزمی‬ ‫سهردهست له ناوچهکه؛ ئهوهش خۆبهخۆ وهک عهباس‬ ‫وهلی دهڵێت چوار فۆرمی جیاوازی له ناسیونالیزمی‬ ‫کوردی خولقاندووه‪ .‬ناسیونالیزمی کوردی بهپێی‬ ‫سروشتی ئهو دهوڵهتهی داگیری کردووەو بهپێی‬ ‫سروشتی ناسیونالیزمی نهتهوهی سهردهستی ئهو‬ ‫واڵتانه شێوازی کار و میتۆدی ملمالنێی خۆی‬ ‫داڕشتووه‪.‬‬ ‫بۆ خهبات و تێکۆشان لهپێناو بهدهستهێنانی‬ ‫مافهکانیاندا‪ ،‬ههر پارچهیهی کوردستان ئهو فۆرمه‬ ‫ههڵدهبژێرێت که لهگهڵ سروشتی خهڵکهکەو‬ ‫ههلومهرجی خودی و بابهتی خۆیدا دهگونجێت‪ .‬بۆیه‬ ‫واقیعی نییه چی کردارو کارێک له پارچهیهک دهکرێت‬ ‫ههمان کردار له پارچهکانی دیکه چاوهڕێ بکهین‪.‬‬ ‫بهرگریکردن له کێشهی کورد له ههر پارچهیهکی‬ ‫کوردستان بۆ ئێمه قواڵییهکی ئهخالقی و ئینسانی‬ ‫ههیه‪ ،‬بۆیه ڕهوا نییه پشتگیریکردن (بۆ نمونه له‬ ‫ڕۆژئاوا) به ناو پرۆسهیهکی ئاڵۆز و ناخۆشی جهڵدی‬ ‫زاتی خۆماندا له (باشوور بۆ نمونه) ببهین‪ .‬بهرگری‬ ‫له ڕۆژئاوا بکه‪ ،‬له ڕۆژههاڵت و باکووری بکەو هیچ‬ ‫پێویست بهوه ناکات ژن و پیاوان و ئهزموونی تاڵ‬ ‫و تفتی خۆمان (باشوور) سووک و ناچیزه بکهیت‬ ‫لهکاتێکدا که هێشتا کهسوکاری شههیدهکانی دهستی‬ ‫داعش و حهشدی شهعبی چاوانیان وشک نهبۆتهوه‪.‬‬

‫�� ن��‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ێ� ێ پ ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪17‬‬

‫سەبارەت بە بوونی کوردیی‬

‫دژ بە دیدی نادیالێکتیک‪-‬بوونی بوونی کوردیی‬ ‫هاوار بەرزنجی‬

‫کەواتە‪ ،‬پێویستمان‬ ‫بە ڕۆشنبیرانێکە‬ ‫بتوانن بە چاوێکى‬ ‫ئەبستراکت‬ ‫ئاشنامان بکەین‬ ‫بە فاکتى هەندێ‬ ‫لە مەترسییە‬ ‫نادیارەکان‬ ‫بااڵ و ئاستى نزمدا‪ ،‬لەنێوان دەستەبژێر و‬ ‫جەماوەردا دانامەزرێت‪ ،‬بەڵکو لەسەر ئەوە‬ ‫دادەمەزرێت کە مرۆڤ لە واڵتەکەى خۆیدا‬ ‫هەست بە هەموو فۆڕمەکانى کولتوور بکات‪،‬‬ ‫بەو پێیەى کە هەر یەکێک لەم فۆڕمانە‬ ‫ناتوانێت تاکە دامەزرێنەر و پێکهێنەرى‬ ‫واڵتەکەى بێت‪.‬‬ ‫* لەبەرئەوە‪ ،‬چۆن دەتوانیت‬ ‫(الیەنیکەم لە فەرەنسا) تەفسیرى دووبارە‬ ‫پێناسەکردنەوەى “بەها هاوبەشەکان”‪،‬‬ ‫شوناس یان کولتوورى نەتەوەیى بکەیت کە‬ ‫ڕۆشنبیرەکان هیواى پێدەخوازن؟‬ ‫ مەسەلەکە پەیوەست نییە بە‬‫فەرەنساوە‪ :‬لە هەموو جیهاندا‪ ،‬ئەو‬ ‫بەهایانەى کە “کۆمەڵەکانى ئینتیما”‬ ‫پاراستوویانن و ئاگادارییان لێکردوون‬ ‫بوونەتە شتێک لە بەردەستى ئەو تۆڕانەدا‬ ‫کە پێکهاتەیەکى الواز و دەستکردیان‬ ‫هەیە‪ ،‬پەیوەندیى ڕۆژانەى بە تاکە پێک‪-‬‬ ‫پەیوەستەکان یان ناپەیوەستەکانەوە هەیە‪.‬‬ ‫ئەوە تێڕامانێکى سروشتیییە بۆ کارکردن‬ ‫لەسەر گەڕانەوەى ئوبێکتى لەدەستچوو‪،‬‬ ‫بە ئومێدى دووبارە خوڵقاندنەوەى –‬ ‫ئیرادییانەى‪ -‬هزر و بەهاى ئەوتۆ کە پێشتر‬ ‫وەک هزر و بەهاى “سروشتى” لێیان‬ ‫دەڕوانرا‪ .‬لە حاڵەتى جڤاتەکاندا‪ ،‬ئومێد‬ ‫وەهمییە‪ ،‬بۆ ئەوە هەیە “بەها هاوبەشەکان”‬ ‫ڕۆڵى کۆمەاڵیەتییانەى خۆیان بگێڕن‪ ،‬کە‬ ‫بەندن لەسەر ئەو بنەمایەى وا دەڵێت ئەمە‬ ‫بابەتى هەڵبژاردن (ئیختیار) نییە‪ ،‬پاشان‬ ‫وەها دەردەکەوێت کە هەر بە سروشت‬ ‫خۆى نا‪-‬ئاگایانەیە‪ .‬لەو کاتەوەى »چەند‬ ‫باشە بەها هاوبەشەکان بەش بکەین«‬ ‫ڕاگەیەنراوە‪ ،‬بە بێ ئاگا جەخت لەسەر‬ ‫لەدەستدانى خاسیەتى هاوبەشى کۆمەڵ‬ ‫دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫* “هێشتایش بەڵێنەکانى مۆدێرنە‬ ‫رێکخەرە”‪ ،‬ئاوەهات نووسیوە‪ .‬بۆ ئێمە چۆن‬ ‫دەکرێت ئەم بەڵێنە گەورەیە دابمەزرێنین کە‬ ‫لە پرۆژەى وەهمیى کۆمەڵگەى پێرفێکتەوە‬ ‫دێت؟‬ ‫ پێموایە ئایدیاى کۆمەڵگەى پێرفێکت‬‫(واتە کۆمەڵگەیەک کە پێویستى بە‬ ‫چاکسازییەکان نەبێت)‪ ،‬ئایدیایەکى وەهمییە‪.‬‬ ‫بۆ ڕزگاربوون لە هەموو نەهامەتییەکانى‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬دەبێت مامەڵەى لەگەڵ ئایدیایەکدا‬ ‫بکەین کە بەندە لەسەر یەک هۆکارى‬ ‫دیاریکراو (وەکو نەبوونى یەکسانى لەنێوان‬ ‫چینە کۆمەاڵیەتییەکان یان نەژادەکاندا)‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا‪ ،‬ئەوەى نا‪-‬وەهمییە وا لە‬ ‫ئیمکانییەتى گۆڕینى جیهان و ڕەوشى‬ ‫ژیانى خەڵکیدا‪ ،‬خەبات دژ بە نەبوونى‬ ‫ئاساییش‪ ،‬کۆیالیەتى‪ ،‬ستەم‪ ،‬تووندوتیژى‪،‬‬ ‫ئازار‪ ،‬زەلیلکردن‪ ،‬سووکایەتیپێکردن‪...‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬بۆ ئەوەى بتوانین چاکسازى و‬ ‫خەبات بکەین پێویستمان بە تێگەیشتنى‬ ‫باشترە لە قووڵیى ڕیشەکانى ئەم خراپەیە‬ ‫و ئامرازەکانى بەرهەمهێنان‪ .‬دۆزینەوەى ئەم‬ ‫ڕیشانە‪ ،‬ناونانیان و پیشاندانیان‪- ،‬بەالى‬ ‫منەوە‪ -‬بەس نین بۆ کردنى جیهان بە‬ ‫جیهانێکى قبوڵکراو لەالیەن مرۆڤەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هەلێکە بۆ قبوڵکردنى زیاترى جیهان بە بێ‬ ‫ئەوەى ئەوپەڕى بە الوازى پیشان بدرێت‪.‬‬ ‫‪Catherine‬‬ ‫‪Portevin،‬‬ ‫‪Entretien‬‬ ‫‪avec Zygmunt Bauman، Telerama،‬‬ ‫‪02/02/2008.‬‬

‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪http://www.alittihad.ae/details.‬‬ ‫‪php?id=5037&y=2017&article=full‬‬

‫دەسپێک‬ ‫‪١‬‬

‫پرسی سەرەکیی ئەم تێکستە‪ ،‬وەستانە‬ ‫لەسەر کۆمەڵێک چەمکی نێو دونیای فەلسەفە‬ ‫و‪ ،‬لەوێشەوە‪ ،‬پەلکێشانیانە بۆ خوێندنەوەی‬ ‫بوونی کوردیی‪ .‬لێرەوە دەیەوێت هیگڵ‬ ‫بهێنیتە نێو دونیای شەرق و‪ ،‬بوونی کوردی‬ ‫پێ بخوێنێتەوە‪ .‬تێکستەکە دەیەوێت بوونێکی‬ ‫دیالێکتیکییانە بە بوونی کوردیی ببەخشێت‪ ،‬وە‬ ‫دژ بەو دیدە بووەستێتەوە کە بوونی کوردی‬ ‫پێ نادیالێکتیکییە! لەوێشەوە‪ ،‬پەلدەهاوێژێت‬ ‫بۆ پەیوەندی نێوان کورد و شۆڕش‪ ،‬کورد و‬ ‫شاخ‪ .‬شاخ وەکو پەیوەندی ڤێرتیکاڵ‪ .‬کورد‪-‬‬ ‫بوون‪ ،‬پێش سیاسەتکردن‪ ،‬بینیی کورد‪ ،‬وەکو‬ ‫کێشەیەکی فەلسەفیی‪ .‬کورد وەکو بوونێک‬ ‫کە قەدەری هەبوونی بەرکەوتووە‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫مۆنادێکی الیبنیتسیی‪ ،‬دازاینێکی فڕێدراوی ناو‬ ‫مەملەکەتی شەرق‪ .‬ڕۆح و خودایەک بۆ ئەم‬ ‫دازاینە‪.‬‬ ‫دەکرێت تێکستەکە وەکو چەند فراگمێنتێک‬ ‫چاوی لێ بکرێت‪ ،‬هاوشێوەی چەند مۆنادێکی‬ ‫سەربەخۆ لە ڕۆڵی بەشدا‪ ،‬کە لە ئاستی گشتدا‪،‬‬ ‫وەزیفەیەکی تریان لەسەر شانە‪ .‬تێکستەکە لە‬ ‫سەروبەندی ئەم دۆخانەی دواییدا فۆرمەلە بووە‬ ‫کە بەسەر کورد و شەرق و جیهاندا تێدەرپەڕێت‪.‬‬ ‫کە ڕەنگە ئەمە یەکەمین ئەزموونی من بێت لەو‬ ‫بارەیەوە‪ .‬تۆوێک لەنێو مندایە و لە سەروبەندی‬ ‫چەکەرەکردندایە‪ .‬تۆوێک هاوشێوەی مۆنادێکی‬ ‫مەملەکەتی خودای ناو مۆنادۆلۆژیا‪ .‬ئایا ئەم‬ ‫مۆنادە پەلدەکێشێت بۆ تاکی ئاکاریی کانتیی‬ ‫و‪ ،‬لەوێوە بۆ تاکی نێو نەتەوەی فیختە و هیگڵ؟‬ ‫جارێ خۆیشم نازانم و‪ ،‬دەبێت چاوەڕوانی ئەو‬ ‫کوونەپەپووە بم کە لە کۆتایی و تاریکایی‬ ‫شەودا دەدات لە شەققەی باڵ‪.‬‬ ‫من هەمیشە لە باسکردن و نوسین لەسەر‬ ‫مەسەلەی کوردبوون خۆمم پاراستووە و بە‬ ‫دەگمەن نەبێت‪ ،‬قسەم لەبارەوە نەکردووە‪ .‬ئەمە‬ ‫جگەلەوەی کە ئەگەر قسەیەکیش هەبووبێت‪ ،‬الی‬ ‫دۆست و هاوڕێکانم بووە و‪ ،‬زیاتر گفتوگۆیەکی‬ ‫“ژێرلێویی” و مەحرەمانە بووە‪ .‬سەرباری ئەوەی‬ ‫کە من زۆرجار خۆم لە وەستان لە پەراوێزەکاندا‬ ‫بەدوور گرتووە و‪ ،‬لەو ناوچانەدا خۆم قەتیس‬ ‫ناکەم‪ .‬لێرەدا ئەوەیم مەبەستە‪ ،‬بە چڕتڕ‪،‬‬ ‫کورتتر دای دەڕێژمەوە‪ .‬پرۆژەی وەستان لەسەر‬ ‫مەسەلەیەکی وەکو کوردبوون پرۆژەی داهاتووی‬ ‫ژیانی منە‪ ،‬پڕۆژەیەک دوور‪ ،‬بەاڵم حەتمیی؛‬ ‫چونکە ئەوەی ئێستا بۆمن گرنگە مەسەلەی‬ ‫تری فەلسەفیی و زانستیین کە کاتی خۆمم بۆ‬ ‫تەرخان کردوون‪.‬‬

‫دیالێکتیک و بوونی کوردیی‬ ‫‪٢‬‬

‫گرنگترین کاڵوڕۆژنەیەک کە بمەوێت لەڕێیەوە‬ ‫بڕۆمە ناو باسەکەوە‪ .‬دیالێکتیکە‪ .‬وە من لێرەوە‪،‬‬ ‫دەست دەکەم بەو گەشتەی کە بڕیارە بوونی‬ ‫کوردی پێ بخوێنمەوە‪ .‬گرنگترین خاڵێک کە‬ ‫دەبێت لەڕێیەوە دەست پێ بکەین‪ ،‬ئەوەیە کە‬ ‫بزانین “کۆیلەی هیگڵیی کۆیلەیەکی نێگەتیڤ‬ ‫نییە!”‪ .‬هەرکەس سەروکاری لەگەڵ فەلسەفەی‬ ‫هیگڵدا هەبووبێت‪ ،‬دەزانێت کە کۆیلەی هیگڵیی‪،‬‬ ‫دوو خەسڵەتی زۆر گرنگی تێدایە‪:‬‬ ‫‪ .١‬پاسیڤ نییە‬ ‫‪ .٢‬نێگەتیڤ نییە‪ ،‬بەو مانایەی کۆیلەبوون‬ ‫“عەیب و عار” بێت‪.‬‬ ‫سەیید‪-‬‬ ‫و‬ ‫کۆیلە‪-‬بوون(‪)Knecht‬‬ ‫بوون(‪ )Herr‬بۆ هیگڵ‪ ،‬زیاتر دوو چەمکی‬ ‫دیالێکتیکیین تا دوو مرۆڤ‪ .‬بیرمان نەچێت‪،‬‬ ‫ئێمە لە فینۆمینۆلۆژیادا زیاتر لە هەرێمی‬ ‫ئاگاییداین و هێشتا پێمان نەناوەتە نێو‬ ‫مێژووەوە‪.‬‬

‫کێشەی کورد‪ ،‬خودی‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬مۆنادی‬ ‫کوردیی پێویستی بە‬ ‫دەستکاریی هەیە‪.‬‬ ‫کێشەکە لەنێو‬ ‫مۆنادەکەدایە‪ ،‬نەک‬ ‫شوێنێکی تر‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا بکەین‪ .‬وە لە بەرامبەریشدا‪،‬‬ ‫نەیویستووە کۆیلەی هیچ سەردارێک بێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئایا نەویستنی دۆخی کۆیلەبوون مانای وایە‬ ‫ئەو بوونە ئیتر بوونێکی کۆیلە ئاسا نییە؟!‬ ‫بۆ مەگەر هیچ کۆیلەیەک بە ویستی خۆی‬ ‫کۆیالیەتیی و ژێردەستەیی هەڵدەبژێرت؟!‬

‫‪٤‬‬

‫بەاڵم ڕەنگە مێژوو شتێکی ترمان پێ بڵێت‬ ‫لە چاوی ئەوانی ترەوە‪ .‬بیرمان نەچێت‪ ،‬بۆ‬ ‫یەکەمینجار لەڕێی هیگڵەوە‪ ،‬بوونی ئەوانی‬ ‫تر(‪ )the others‬جێگای بایەخ پێدان‬ ‫دەبێت‪ .‬ڕەنگە ئێمە لە چاوی ئەوانی ترەوە‪،‬‬ ‫مامەڵەیەکی کۆیلە ئاسامان لەگەڵدا کرابێت‪.‬‬ ‫بوونێک کە لە ساتێک لە ساتەکانی مێژوو‪،‬‬ ‫ئازادییەکەی بەزۆر لێوەرگیراوە و کراوە بە‬ ‫کۆیلە‪ ،‬بۆیە دەبێت کارێک بکات‪ ،‬ئەم ئازادییە‬ ‫سروشتییە زەوتکراوە بەدەست بهێنێتەوە‪.‬‬ ‫خاڵی چوونە نێو دیالێکتیک‪ ،‬لێرەوەیەوە‪،‬‬ ‫کۆیلەیەک کە دەیەوێت ئازادی زەوتکراوی خۆی‬ ‫بەدەست بهێنێتەوە بەبێ ئەوەی بیەوێت بوونی‬ ‫ئەوانی تر بسڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئەلێکساندر کۆژێڤ‪ ،‬لە شەرحی کۆیلە و‬ ‫سەرداری هیگڵدا‪ ،‬باس لەو ئومێدە دەکات‬ ‫کە هیگڵ لەسەر کۆیلەی هەڵدەچنێت‪ .‬کۆیلە‬ ‫دەرگیری پلەیەکی لەگەڵ ئۆبژەدا هەیە و‪،‬‬ ‫تێکشێنەری سفت و سەختییەکانی سروشتە‪.‬‬ ‫کۆیلەی هیگڵیی‪ ،‬بە کۆیلەیی لە دایک نابێت‪،‬‬ ‫ساتێکی نێو مێژووی ئاگاییە کە کردوویەتی بە‬ ‫کۆیلە‪ .‬ئەو کۆیلەیەکی موتڵەق نییە و‪ ،‬لە ناخی‬ ‫هەر کۆیلەیەکی هیگڵییدا‪ ،‬سەردارێک خەوتووە‪.‬‬

‫‪٥‬‬

‫لەپێناو مۆنادێکی کوردیی‪ .‬دیالێکتیکێک ئەم‬ ‫مۆنادە هەڵکشێنێت بەرەو لوتکە‪ .‬بەرەو ئەو‬ ‫بوونەی ببات‪ ،‬کە دەبێت هەبێت‪ .‬هەرکاتێک‬ ‫مۆنادی کوردیی‪ ،‬ڕێی کەوتە نێو گۆڕەپانی‬ ‫نەفییەوە‪ ،‬ئەوکات باس کردن لە تاکی ئەخالقیی‬ ‫و بوونی نەتەوەیی دێتە ئاراوە‪.‬‬

‫بانگەشەی ئەوەی کە کورد بوونێکی دەرە‬ ‫سیستەمیانەی هەیە‪ ،‬هێندەی کێشەکە گەورەتر‬ ‫دەکات‪ ،‬چارەسەر نییە‪ .‬دەبێت لەناو مێژوودا‪،‬‬ ‫ساتێکی مێژوویی هەبێت کە بتوانێت کورد‬ ‫بخاتە نێو سیستەمەوە‪ ،‬بانگەشەی دەرە‪-‬‬ ‫سیستەم‪-‬بوون دادی بوونی کوردیی نادات!‬

‫لەبارەی شۆڕش و جەنگەوە‬ ‫‪٦‬‬

‫دەبێت شۆڕش بە ئاکچواڵبوونی ئەوە بێت‬ ‫کە عەقڵ ئایدیاڵی بۆ کردووە‪ ،‬شۆڕشیش‬ ‫بەپۆتێنشاڵیتە ئازادیی لە خۆیدا هەڵبگرتێت‪.‬‬ ‫ئازادیی و شۆڕش دووانەیەکی لێکدانەبڕاون‪،‬‬ ‫عەقڵیش حاکمی هەردووکیان‪ .‬خاڵێک کە‬ ‫لە بەهاری شەرقییدا بوونی نییە‪ ،‬نەبوونی‬ ‫ڕۆحێکی نەفییکەرە پۆتێنشاڵی ئازادیی‬ ‫لەخۆیدا هەڵگرتبێت‪ .‬ئەوەی لێرەدا غائیبە‪،‬‬ ‫نەبوونی دیالێکتیکە‪ ،‬دیالێکتیک بەو مانایەی‬ ‫ئەوانەی دواتر کە دێن‪ ،‬دەوڵەمەندبن بە هەموو‬ ‫هەنگاوەکانی پێشوو‪ .‬ئەو ڕۆحەی لێرەدا خۆی‬ ‫مانیفێست دەکات‪ ،‬خەمی ئازادیی نییە‪ .‬شکۆی‬ ‫شەرقیی‪ ،‬شکۆی عەقڵ و لۆجیک نییە‪ ،‬شکۆی‬ ‫ڕۆحێکی سەرگەردانە‪ ،‬بە تەمەنی خۆی‪ ،‬ڕۆژێک‬ ‫ڕێی نەکەوتووە ناو نیشتمانی ئازادییەوە‪.‬‬ ‫ڕۆژهەاڵت ڕۆحێکی نییە بەسەر پشتی‬ ‫ئەسپەوە بێت و‪ ،‬مژدەی هاتنی دونیایەکی‬ ‫نوێی پێ بدات‪ .‬رۆحی شەرقیی‪ ،‬ڕۆحێکە‬ ‫خەفەکراو‪ ،‬ڕۆحێکە توانای بەرزکردنەوەی هیچ‬ ‫شتێکی نییە‪ ،‬ناتوانێت هیچ شتێک لە خۆیدا‬ ‫هەڵبگرێت‪ .‬ئایینەکانی ڕۆژهەاڵت‪ ،‬ڕۆحیان لە‬ ‫خۆیاندا حەپس کردووە و ناهێڵن پێ بێنێتە نێو‬ ‫مەیدانی فەلسەفەوە‪ .‬دەبێت ڕۆح تەراتێن بکات‪.‬‬ ‫دەبێت هیگڵ بۆ شەرق بهێنینەوە‪ .‬ئەو دەبێت‬ ‫لێرە و لە ئێستادا بێت‪.‬‬

‫‪٧‬‬

‫هەموو ئەمانە تێدەپەڕن‪ .‬شەو هەرچەند تاریک‬ ‫بێت‪ ،‬ڕۆژێک هەر لە ڕۆژاڤاوە هەڵدێت‪ .‬ئەمانە‬ ‫دۆخی ڕاگوزرەن‪ .‬گرنگ ئاکتی دوای ئەمەیە‪.‬‬ ‫الیەنی باشی ئەم دۆخە ئەوەیە‪ ،‬کە شڵەژێنەری‬ ‫ڕۆحی کوردییە‪ ،‬جەنگ وەکو داینەمۆ و‬ ‫سێنتێز‪ ،‬یەکخەری ئاه و ناڵەی بوونێکە‪ ،‬بە‬ ‫نێوی کورد‪ .‬ڕۆحی تاکی نەتەوەکان لەڕێی‬ ‫جەنگەوە بێدار دەبێتەوە‪ .‬ڕەنگە لە مێژوودا‪،‬‬ ‫هیچ کاتێک تاکی کوردیی‪ ،‬بەئەندازەی ئەمجارە‪،‬‬ ‫ئاوا یەک هەڵوێست و یەک ئاگا نەبووە بەرامبەر‬ ‫تاکی پارچەکانی تر‪.‬‬

‫هەڵنەگرتبێت‪ ،‬خەمێکی قووڵی نەتەوەیی تێدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەوانەشی هەبێت‪ ،‬نایکات و نایگەیەنێت‬ ‫بە هیچ‪ .‬دەبێت کوردبوون لە دۆخی بەزەیی‪-‬‬ ‫پێدا‪-‬هاتنەوەدا بهێنرێتە دەرەوە و‪ ،‬بیهێنرێتە‬ ‫ژێر ڕکێفی بیرکردنەوەیەکی عەقاڵنییەوە‪.‬‬ ‫بەزەیی پێدا هاتنەوە‪ ،‬دادی سەیروورەی کوردیی‬ ‫نادات‪ .‬نەتەوە لەسەر بنەمای سۆزداریی دروست‬ ‫نابێت‪ ،‬سۆز و گرێبەستی سۆزداریی ئاکتی‬ ‫دووەمە؛ پێشمەرج نییە‪ ،‬دەرەنجامە‪ .‬دەبێت‬ ‫گریانەکان ڕابگیرێن‪ ،‬فرمێسکەکان بخورێنەوە‪.‬‬ ‫لەباتی گریان‪ ،‬بیرکردنەوە‪ ،‬لەباتی فرمێسک‬ ‫ڕشتن‪ ،‬ئاکتی عەقاڵنیی‪.‬‬

‫پەیوەندی کورد و چیا‬ ‫‪٩‬‬

‫ڕامیار مەحمود لە کۆپلە شیعرێکی نوێیدا‪،‬‬ ‫بە ناوی “شەڕڤان”ەوە دەنووسێت‪:‬‬

‫دەریا تەختە‬

‫باشتر هەر نەمان بوو‬ ‫شاخەکان فێریان کردین بە شاقوڵی بژین‬ ‫ئەمە وای کرد ماوەیەکی زۆر ئاگاداری‬ ‫داگیرکردنی ئاسۆیی زەوی نەبین‪...‬‬ ‫ئەم شیعرە بۆمن زۆر گرنگە بۆ لێکۆڵینەوە‬ ‫لە پەیوەندی نێوان شاخ و بوونی کورد‪.‬‬ ‫دیالێکتیکی شاخ و کورد‪ ،‬شایەن بەوەیە‬ ‫لێکۆڵینەوەی گرنگی لەسەر بکرێت‪ .‬ڕەنگە‬ ‫هۆکاری ئەوەی کورد زۆرجار دەرە‪-‬دیالێکتیک‬ ‫بووە‪ ،‬هەر ئەم شاقووڵیی‪-‬بوونەی بووبێت‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا دیالێکتیک زیاتر پێویستی‬ ‫بە پەیوەندیی ئاسۆییانە هەیە و‪ ،‬دەبێت‬ ‫ڕووداوەکان لەنێو هێڵێکی ئاسۆییدا ڕوو بدەن‪.‬‬ ‫هیگڵیی‬ ‫ئاوفهێبوونگی(‪)Aufhebung‬‬ ‫پێ ئاکتە پێکەوە‪ ،‬سێ ئاکتی یەک لەدوای‬ ‫یەک(نەفیکردن‪ ،‬پاراستن‪ ،‬بەرزکردنەوە)‪.‬‬ ‫نەفیکردن و پاراستن دوو ئاکتی ئاسۆیی‬ ‫دیالێکتیکیین‪ ،‬ئاکتی سێیەم دەبێت بە‬ ‫بەرزکردنەوە کە تەنها ئەمیان شاقووڵییە و‪،‬‬ ‫بەبێ ئەو دووانەی پێشتر بەرزکردنەوە هیچ‬ ‫مانایەکی نامێنێت‪.‬‬ ‫واز لە شاخەکان بهێنن‪ ،‬شاخەکان بۆ دۆخی‬ ‫سەرەتایی مرۆڤەکان‪ ،‬شاخەکان هیچیان بۆ ئێمە‬ ‫پێ ناکرێت‪ ،‬ئەگەر نەبن بە مەیدانی تەجەلالی‬ ‫ڕۆحی کوردیی‪ .‬دەبێت سروشت بفەلسەفێنرێت‪،‬‬ ‫عەقڵ سروشت بەڕێوە ببات؛ سروشتی سفت‬ ‫و سەخت‪ ،‬هیچ شتێکی بۆ بوونی کوردیی پێ‬ ‫ناکرێت‪.‬‬

‫‪٨‬‬

‫کێشەی کورد‪ ،‬خودی خۆیەتی‪ ،‬مۆنادی‬ ‫کوردیی پێویستی بە دەستکاریی هەیە‪ .‬کێشەکە‬ ‫لەنێو مۆنادەکەدایە‪ ،‬نەک شوێنێکی تر‪ .‬ئەگەر‬ ‫مۆنادەکە وەکو پۆتێنشاڵی ئەوەی کە دواتر دێت‬ ‫و دەبێت بە ئاکچواڵ‪ ،‬تۆوی ئازادیی هەڵگرتبێت‪،‬‬ ‫دیالێکتیکی جوزء و کول ببێت بە وەحدەتێکی‬ ‫ئاکاریی بوونی نەتەوەیی‪ ،‬ئیتر کارتێکەریی‬ ‫دەرەکیی ڕۆڵی نابێت‪ .‬ئەوانی تر‪ ،‬جوگرافیا و‪،‬‬ ‫دۆخی ئابووریی‪ ،‬هۆکاری دووەمن‪ ،‬الوەکیین‪.‬‬ ‫ئەگەر بوونێک‪ ،‬لە جەوهەرییدا‪ ،‬ئازادیی‬

‫لەبری کۆتایی‬

‫‪٣‬‬

‫ئەگەر بوونی کورد لە سەیروورە و مەنزوومە‬ ‫دیالێکتیکییەکەدا جێی نەبێتەوە‪ ،‬کەواتە دەرە‬ ‫دیالێکتیکە‪ .‬واتە هیگڵ لێرەدا شتێکی ئەوتۆ‬ ‫یارمەتییمان نادات‪ .‬بەاڵم پرسیارەکە ئەوەیە‪،‬‬ ‫داخۆ وایە؟ هەر بەراستی دیالێکتیکی هیگڵیی‬ ‫هیچ شتێکی بۆ کورد پێ نییە؟ تۆ بڵێیت‬ ‫شتێک لە بوونی کوردییدا نەبێت‪ ،‬کە بتوانرێت‬ ‫وەکو تێز وەربگیرێت و‪ ،‬پاشان ئەنتی تێزی بۆ‬ ‫دروست ببێت؟!‬ ‫بەڕای من خاڵی گرنگ و جەوهەریی پەلکێشانی‬ ‫بوونی کوردە بۆ نێو دیالێکتیک‪ .‬هەرکە بوونی‬ ‫کورد‪ ،‬بوو بە بوونێکی دیالێکتیکیی‪ ،‬ئیتر‬ ‫دەرگیربوون لەگەڵیدا ئاسان دەبێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫کێشەکە هەر ئەمە نییە‪ ،‬کورد بوونێکی‬ ‫سەییدانەی نەبووە‪ ،‬هەتا دیالێکتیکییانە‬

‫‪١٠‬‬

‫دەکرێت ڕۆحی یارسانەکان‪ ،‬بکرێتە‬ ‫دەسکەالیەکی تری ئەو گایستە هیگڵییەی کە‬ ‫قەرارە کوردی پێ بخوێنرێتەوە‪ .‬ئەگەر هیگڵ‬ ‫ڕەخنەی ڕۆحی شەرقی دەکات‪ ،‬چونکە هیچ‬ ‫تەکامول و بەرەو پێشچوونێکی تێدا نییە‪ ،‬مانای‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬هیگڵ ئاگاداری ئەو ڕۆحە نییە کە الی‬ ‫یارسانەکە و‪ ،‬لە کۆتاییدا دەگات بە دوا قۆناغی‬ ‫تەواکۆیی خۆی‪.‬‬

‫“کۆماری مەهاباد‪ ،‬وەکو دەرکەوتەی ڕۆحی کورد لە مێژوودا‪ ،‬پێشەواش وەکو ترۆپکی ئەم رۆحە!”‬

‫�� ن��‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ێ� �ێ پ ت‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫ڕۆشنبیران و مۆدێرنە‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ زیگمۆند باومەن‬ ‫وەلید عومەر‬

‫چواردەورمان وەک‬ ‫چیرۆکێکى گەورە‬ ‫ئەدەبى گێڕانەوە‪ ،‬کۆمەڵێک ژانرى بەرفراوان دەگرێتەوەو‬ ‫لە هەندێک ژانرى زارەکییەوە وەردەچەرخێت بۆ سەر‬ ‫هەندێک ژانرى نوسراو‪ .‬پرسیارى ئەم نوسینە کورتە‬ ‫ئەوەیە ئەمڕۆ پاش گەشەى تەکنیک و نیشتەجێبوونى‬ ‫مرۆڤەکان لەنێو فەزاى مەجازییدا‪ ،‬گێڕانەوە چیى‬ ‫لێدێت؟ یان باشترە بڵێین‪ ،‬شتێکى ئەوتۆ سەرنجڕاکێش‬ ‫دەمێنێتەوە بیگێڕینەوە؟‬ ‫لەپاش گەشەى تەکنۆلۆژیا‪ ،‬مرۆف ڕۆژانە زۆرترین‬ ‫شت دەبینێت و دەبیستێت و بە مانایەک لە ماناکانیش‬ ‫«دەخوێنێتەوە»‪ .‬ئەویش لە فۆرمى کۆمەڵێک ژانرى‬ ‫تاڕادەیەک نوێدا کە بریتیین لە پۆست(ستاتووسى کورت‬ ‫و درێژ)‪ ،‬ڤیدیۆ‪ ،‬کۆمێنت‪ ،‬چات‪ ،‬وێنە و هتد‪ .‬لەنێو‬ ‫ئەنتەرنێت و فەزاى مەجازییدا‪ ،‬بەردەوام بەر فاڵنە حەکایەت‬ ‫و ڕووداو و نوکتە و هەواڵ دەکەوین‪ .‬لە کۆمێنتەکانیشدا‬ ‫وتنەوە‪ ،‬پشتڕاستکردنەوە‪ ،‬بەدرۆخستنەوە‪ ،‬وەرگرتن‬ ‫و ئیقتیباس‪ ،‬گێڕانەوە‪ ،‬هتد هەیە‪ .‬تادێتیش هەمووشت‬ ‫بەرەو بەقۆشمەییکردن دەبرێت و ڕەهەندى هەموو ئەو‬ ‫شتانەمان پیشاندەدرێتەوە کە ئەگەرى پیشاندانەوە و‬ ‫گێڕانەوەیان تیایە‪ .‬بۆنمونە‪ ،‬نوکتە و قۆشمەیى‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەو دیوە کۆمیدى و تراژدییە لەخۆدەگرن کە دەشێت‬ ‫لە چیرۆکێک یان ڕۆمانێکدا بەرى بکەوین‪ .‬وەکبڵێى‬ ‫لەڕووى ناوەڕۆکەوە‪ ،‬خەریکە هەموو شتەکان لەو ماشێنە‬ ‫مەجازییەدا دەوترێن و دەوترێنەوە‪ .‬وەکبڵێى ئەو چیرۆکەى‬ ‫دەمانەوێت بینوسین‪ ،‬بەر لە نوسینەوە بەتاڵبووەتەوە؛‬ ‫چونکە هەستدەکەیت لە ساتێک لە ساتەکانى ناو فەزاى‬ ‫مەجازییدا بینیوتە و خوێندووتەتەوە‪ .‬ئەو ماشێنە گەورەى‬ ‫کە ناوى فەزاى مەجازییە‪ ،‬بەردەوام پێویستى بەوەیە‬ ‫شتت پێ بگێڕێتەوە‪ ،‬ئەوەشى دەیگێڕیتەوە پێویستى‬ ‫بە زیادکردن و ئیزافەیە‪ ،‬ئەوەشى ئیزافەدەکرێت زۆرجار‬ ‫ڕةهەندێکى کۆمیدى وەردەگرێت و ئەم ڕەهەندە جۆرێک‬ ‫لە کەشفى هەر تیایە‪.‬‬ ‫ئەو شتەى بۆ یەکەمجار لە فەزاى مەجازییدا دەتخاتە‬ ‫پێکەنین‪ ،‬هاوکات ئەگەرى هەیە شتێک لە ئەدەبیاتى‬ ‫داستانى و گێڕانەوەشدا بکوژێت‪ .‬بۆیەشە چاوەڕوانیى‬ ‫خەڵک لە ڕۆمان و چیرۆکەکان کەمتربووەتەوە و‬ ‫هەستدەکەن ئەوەى دەیخوێننەوە بە پارچەکراوى‬ ‫لەوێ بیستوویانە‪ .‬ئەم بیستنەش وەک گوێگرتن بووە‬ ‫بۆ حەکایەتێک‪ .‬ئەوەش جار و دووجار نەبووە بەڵکو‬ ‫چەندین جار بەر گوێ و بەر چاویان کەوتووە‪ .‬کەواتە‬ ‫ئەوەى بۆ ئەدەبیاتى گێڕانەوە دەمێنێتەوە پتر فۆرمە‬ ‫نەک ناوەڕۆک‪ .‬ئەم حوکمە کەمێک قورسە‪ ،‬بەاڵم شیاوى‬ ‫ئەوەشە بیرى لێ بکرێتەوە‪ .‬لە فەزاى مەجازییدا زۆرترین‬ ‫وتراو و گێڕدراوە هەیە‪ ،‬بۆیە سەر بە ناوەڕۆکە‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫وتراوانە عادەتەن فۆرمێکى ڕێک و داهێنەرانەیان نیە‪.‬‬ ‫ئەو پەڕەکەیان گێڕانەوەیەکى کورت و نوسراو و وێنەییە‪.‬‬ ‫فۆرمەکەیان بەرتەسک و خێرایە و لەسەر کورتبڕى‬ ‫وەستاوە‪ .‬خێراییەکەى پەیوەندییەکى بەو میدیۆمەوە‬ ‫هەیە کە تێیدا لەدایکدەبێت و ئەویش بریتییە لە فەزاى‬ ‫مەجازى خۆى‪.‬‬ ‫میدیاى بینراو یان تەلەفزیۆنیش لەڕێگەى ڕیپۆرتاژو‬ ‫بەدواداچوون و هێنانى شایەتحاڵەکان بۆ دۆزى جیاجیا‪،‬‬ ‫زەفەر بە ئەدەبیاتى گێڕانەوە دەبات‪ .‬ئەوەى لەم‬ ‫بەرنامانەدا دەوترێت وەک ناوەڕۆک خۆیان چیرۆکنو‬ ‫فۆرمێکیشیتان بۆ ئامادەکراوە کە بەرنامەکەیە و‬ ‫بەرنامەکەش لەڕێگەى مۆنتاژ و موزیک و بڕین و فالشباکو‬ ‫هتدەوە ڕێکدەخرێت‪ .‬ئایا گەر بێتو چیرۆکنوسێک یان‬ ‫ڕۆماننوسێک یەکێک لەک چیرۆکانە ببات و بیکاتە‬ ‫ڕۆمانێک تا چەند سەرکەوتوودەبێت لەوەى خەڵک‬ ‫تاقەت و بڕستى خوێندنەوەى هەبێت؟ تەکنیکى نوسراو‬ ‫و تەکنیکى میدیایى کامیان دەتوانن خوێنەر‪-‬بەردەنگ‬ ‫بهێڵنەوە؟ ڕەنگە لێرەشەوە بێت کە باسى ئاڵنگاریى‬ ‫سینەما دەکرێت کە چۆن ڕۆمان تووشى کێشە دەکات‪.‬‬ ‫سینەما بەو فۆرم و تەکنیکەى خۆیەوە گرفت بۆ فۆرم و‬ ‫تەکنیکى ڕۆمان دەخولقێنێت‪ .‬ئەوەى کامێرا دەیگێڕێتەوە‬ ‫چەندە پێشى ئەو شتە دەداتەوە کە تێکستێکى نوسراو‬ ‫دەیگێڕێتەوە؟ ئەمە جگە لەو ڕاستییەى کە لە فەزاى‬ ‫مەجازییدا جۆرێک لە گێڕەرەوەى گشتى درووستدەبێت کە‬ ‫هەروەکو گێڕانەوەى فۆلکلۆر خاوەنى نیە‪ .‬کۆپىپەیستى‬ ‫هاوکات‪ ،‬جێى «گواستنەوەى دەماودەم» دەگرێتەوە و‬ ‫لەبرى ئەوەى چاوەڕوان بیت کەچى شتەکان بە هاوکاتى‬ ‫دەگەن و دەگێڕدرێنەوە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ جاروبار ئەو دەقانەش دەبینین کە هەوڵدەدەن‬ ‫السایى فۆرمى مەجازی بکەنەوە‪ ،‬بەاڵم ئاخۆ تا کوێ‬ ‫بڕدەکەن‪ .‬بەگشتى داهاتووى گێڕانەوەى شتى نوێ بەرەو‬ ‫کوێ دەچێت؟ لە جیهانێکى وەک ئێستادا کە پەرتەوازە‬ ‫و پارچەپاچەیە‪ ،‬گێڕانەوەى زاڵیش لە فەزاى مەجازییدا‬ ‫گێڕانەوەیەکى پارچەپارچەیە‪ .‬ئاشکرایە ئەدەب نایەوێت‬ ‫شتێک وەک خۆى بگێڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم دونیاى مەجازییش‬ ‫شتەکان کتومت وەک خۆى ناگێڕێتەوە‪ .‬هەماون لەوێ‬ ‫لەو گێڕەرەوە هەمووشتزانە دەچن کە «نازانن» خاوەنى‬ ‫ئاگاییەکى پارچەپارچەن بەاڵم ماشێنەکەش بە هەموو‬ ‫الیەکدا هەڵدەسوڕێت تاکو هەمووشت بگوترێتەوە‪.‬‬

‫سازدانى‪ :‬کاترین بۆرتۆڤان‬ ‫وەرگێڕانى‪ :‬هاوار محەمەد‬ ‫* ئەم کتێبەت بەر لە بیست ساڵ نووسیوە‪.‬‬ ‫پێتوایە دەیەى هەشتاکان بە ڕاستى سەردەمى‬ ‫“نوشستى ڕۆشنبیران” بوو؟‬ ‫ بەڵێ‪ ،‬هەشتاکان کۆتایى سەردەمێک بوو‬‫لە مێژووى ڕۆشنبیراندا‪ .‬خەونێک خەریکبوو‬ ‫دەڕەوییەوە‪- :‬وەک فەیلەسوفانى سەردەمى‬ ‫ڕۆشنگەرى باسیان کردووە‪ -‬خەونى ئەو کۆمەڵگە‬ ‫ئایدیاڵییەى کە بەختەوەرى مرۆڤایەتى دابین‬ ‫دەکات‪ .‬کۆمەڵگەیەک کە عەقڵى مرۆیى وێناى‬ ‫دەکات و بەهۆى داهێنانو کارى خەڵکییەوە دێتە‬ ‫دى‪ .‬ئەم ئایدیا کۆنینەى وا دەگەڕێتەوە بۆ دوو‬ ‫سەد ساڵ پێشتر‪ ،‬لە کۆتایى سەدەى بیستەمدا‪،‬‬ ‫لەبەر دوو هۆکار کۆتایى هات؛ لە ئەنجامى‬ ‫داڕمانێکى نماییشیانەى ڕژێمى کۆمۆنیستى‬ ‫لەالیەک‪ ،‬نەمانى هێز و بڕست لە ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکاندا کە پرۆژەى ڕۆشبیران ڕوویان‬ ‫لێى بوو‪ ،‬لەالیەکى تر‪ .‬بە نەمان و ڕەوینەى‬ ‫ئەمانە‪ ،‬ئەم خەونە بەدیکرا‪“ :‬میراتگریى کۆتایى‬ ‫یۆتۆپیاکان‪ ،‬کۆتایى ئایدیۆلۆژییەکان‪ .‬لە دواى‬ ‫ئەمەیشەوە ڕۆشنبیران دەستیان هەڵنەگرت لەوەى‬ ‫“یاسادانەر” بن‪ ،‬واتە ئەو نەخشەڕێگایانە دابنێن‬ ‫کە دەگاتە کۆمەڵگەیەکى ئایدیاڵى‪ .‬وا دەرکەوتن‬ ‫کە ناتوانن وێناى ئەم پرۆژەیە بکەن‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫پرۆژەیە پێویستى بە دەردەسەرى زۆر هەیە‪.‬‬ ‫پرسیار لەبارەى ئەو ڕۆڵە نوێیەوە کرا کە دەشیا‬ ‫ڕۆشنبیرەکان ئەنجامى بدەن‪ .‬لەو سەردەمەدا‪ ،‬ئەو‬ ‫گریمانەیە گواسترایەوە کە هاوتاى خولیاى مۆدێرنى‬ ‫گۆڕانى جیهان بوو لەبەرامبەر تەفسیرکردنیدا‪ ،‬واتە‬ ‫پێدانى مانایەکى نوێ بە جیهان”‪.‬‬ ‫* گرنگیى ئەم وەزیفەیە چییە‪ ،‬وەزیفەى‬ ‫“ڕاڤەکار” (لێکدەرەوە)؟ ئایا تێگەیشتن لە‬ ‫جیهانى خۆمان ئەستەمترە لە تێگەیشتن لە‬ ‫جیهانى سەدەى هەژدە؟‬ ‫ یەکەم‪ ،‬زۆرباش ئاگادارى ئەوەین کە‬‫هەمەجۆریى سەرسوڕهێنەرى شێوازەکانى ژیان‪،‬‬ ‫تەنیا لەمپەرێکى کاتیى نییە لە بەردەم یەکێتیدا‪،‬‬ ‫بەڵکو حەقیقەتێکى سەد لە سەدە‪ .‬بە واتایەکى‬ ‫تر‪ ،‬ژینگە کۆمەاڵیەتییەکەمان‪ ،‬کە پێشتر‬ ‫ئاواتەخوازبووین هاوبەند و یەکگرتوو بێت‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەکى گریمانەیى دەبێتە مۆزاییکى پارچەکان‪.‬‬ ‫هیچ بژاردەیەکى دیکەمان لەبەردەستدا نییە جگە‬ ‫لەم جیهانە فرە کولتوورە‪ ،‬کە لە جیاوازییەکان‬ ‫پێکهاتووە‪ :‬پاشان‪ ،‬پێویستە فێربین لەگەڵ ئەم‬ ‫جیاوازییانەدا بژین‪ .‬ئەمەیش هونەرێکە کە پێویستى‬ ‫بە ئاستێکى گفتوگۆ هەیە‪ ،‬پێویستى بە وەرگێڕان‬ ‫هەیە لەنێوان کولتوورەکاندا‪ ،‬لەبەرئەوە پێویستە‬ ‫ڕاڤەکەرەکان (لێکدەرەوەکان)‪ ،‬چاوساغەکان‪،‬‬ ‫ڕێدۆزەکان هەبن‪ .‬دووەم‪ ،‬کەلێنى نێوان ڕەوشەکانى‬ ‫ژیان (بارودۆخى کۆمەاڵیەتى‪ ،‬ڕەهەندەکانى‬ ‫گەشەسەندن‪ ،‬تەحەدا نوێیەکان‪ ،‬ئەو کێشانەى کە‬ ‫پێویستیان بە چارەسەر هەیە) و ئەوانەى بەڕێوەى‬ ‫دەبەن‪ ،‬بەردەوام گەورەتر دەبێت‪ .‬هەمیشە‪ ،‬گومان‬ ‫زۆر لە سەرى خەڵکەوە نزیک بووە‪ ...‬هەمیشەیش‬ ‫ترساندوونى‪ .‬بەاڵم‪ ،‬لەمڕۆدا‪ ،‬وێنەکانى ترس‬ ‫باڵوبوونەتەوە‪ ،‬پەرشبوونەتەوە‪ ،‬بەشێوەیەکى‬ ‫خراپیش زانراون‪ .‬ئەستەمە لە دەاللەتێکدا کۆیان‬ ‫بکەینەوە یان بگەڕێینەوە بۆ ڕیشەکانى‪ ...‬ئەمە وا‬ ‫دەکات وێنەکانى ترسى هاوچەرخ بە ئەستەم نەرم‬ ‫بکرێنەوە‪ ،‬یان بوەستێنرێن‪( .‬ئەم وێنانە) لە هەموو‬ ‫شوێنێک باڵوبوونەتەوە‪ :‬وەزیفە ناجێگیرەکان‪،‬‬ ‫مەعریفەى کەموکورت‪ ،‬ڕێساى بەردەوام گۆڕاوى‬ ‫گەمە‪ ،‬الوازیى پەیوەندییەکانى نێوان خەڵکى‪،‬‬ ‫هێدى هێدى الوازبوونى دەستەبەریى کۆمەاڵیەتى‪،‬‬ ‫هەڕەشەى بۆنە ژەهراوییەکان یان خواردەمەنییە‬ ‫سەرەتانییەکان‪ ،‬ئەگەرى ڕەتکردنەوەى ئابووریى‬ ‫بازاڕ‪ ،‬بگرە ئەم بێ متمانەییە گەیشتۆتە ئاساییشى‬ ‫کەسییانەى هاوواڵتیانیش لەسەر شەقامەکان‬ ‫و لەنێو ماڵى خۆیشیدا‪ .‬ئەم گومانە لە سەر‬

‫فەیلەسوفەکان‬ ‫خەڵکیان خستە ژێر‬ ‫وەسیەتەکانیانەوە‪،‬‬ ‫بەوەى ئەرک و پەیامى‬ ‫ڕۆشنکردنەوە و‬ ‫پەروەردەکردنیان بدەنە‬ ‫پاڵ خۆیان‬

‫ڕۆشنبیران وازیان لە گۆڕینى جیهان هێناوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەیشدا لە ڕوانگەى زیگمۆند باومەنى فەیلەسوفەوە‪ ،‬بۆ ئەوەى لەو مەترسییانە‬ ‫تێبگەین کە لەمڕۆدا هەڕەشەمان لێدەکەن‪ ،‬ناتوانین دەستبەردارى ڕۆشنبیران بین‪.‬‬ ‫باومەن هێشتا بەو تەمەنە زۆرەیشەوە ئومێدى هەیە‪ .‬تەمەنیک کە خەریکبوو لە دەستى بدات و تۆتالیتاریزمەکانى سەدەى بیستەم لێى‬ ‫بستێننەوە‪ ،‬بۆیە بەرلەوەى ئەوە ڕووبدات دووجار لێیان هەڵهات‪ ،‬جارێکیان لە پۆڵۆنیاى نیشتمانى دایک‪ ،‬لە ساڵى ‪1939‬دا لە دەستى‬ ‫نازیزم؛ دووەمجار لە ساڵى ‪1968‬دا لە دەستى کۆمۆنیزم‪.‬‬ ‫وەک پرۆفیسۆرى فەلسەفەو سۆسیۆلۆژیا لە زانکۆى لیدز (بەریتانیا) لە ساڵى ‪1971‬ـەوە‪ ،‬بەردەوام و بی پچڕان میراتى ئاڵۆزى‬ ‫سەردەمیى ڕۆشنگەریى خستۆتە بەر پرسوباس‪ ،‬دانى بەو بەشە بەربەرییەدا ناوە کە لە شارستانێتیى ڕۆژئاواییدا هەیە‪ .‬لەبرى‬ ‫بەرەوڕووبوونەوەیەک کە لەنێوان چاکە و خراپەدا ڕوودەدات‪ ،‬باومەن بڕواى بە جۆرێک لە فەلسەفەى ڕاستەڕێکار هەیە کە ناتوانێت‬ ‫خۆى لە یاخیبوون لە ستەم و چاوساندنەوە ببوێرێت‪ .‬جا وەختێک بە تێڕوانینى فەلسەفییەوە بە تەنگى دینامیەتە گەردوونییەکانى‬ ‫جیهانگیرییەوە هاتووە‪ ،‬وەسفى مۆدێرنە “شل”ـەکەمانى کردووە کە کۆمەڵێک تاکەکەسى پەژموردەو تەنیا دروست دەکات‪ .‬فیکرى باومەن‬ ‫تا ڕادەیەکى زۆر لە فەرەنسا نەناسراوە‪ ،‬هەمیشەیش بەخراپى وەرگێڕدراوە‪ .‬لە دوا پاییزدا‪ ،‬وەرگێڕانى کتێبە گەورەکەى “نوشستى‬ ‫ڕۆشنبیران” باڵوبوویەوە‪ ،‬کە لە ساڵى ‪1987‬دا و دوو ساڵ بەر لە ڕووخانى دیوارى بەرلین نووسیویەتى‪ .‬لە ناوەڕۆکى ئەم کتێبەدا باومەن‬ ‫گۆڕانى قووڵى ڕۆڵى ڕۆشنبیرانى ڕوون کردۆتەوە‪.‬‬

‫هەریەکێک لەم وێنانەوە هێزى خۆى وەردەگرێت‪،‬‬ ‫قووڵ دەبێتەوە تاوەکو دۆخێکى فیکرى و‬ ‫هەستوسۆزى ئەوتۆ دروست بکات کە تەنیا‬ ‫زاراوەکانى زاراوەکانى “هەستنەکردن بە ئارامیى‬ ‫بەرباڵو”‪ ،‬گوزارشتى لێدەکەن‪ .‬زۆر بە کەمى متمانە‬ ‫بە خۆمان دەکەین‪ ،‬چونکە نازانین نیگەرانییەکەمان‬ ‫لە کوێوە دێت‪ ،‬نایشزانین چۆن مامەڵەى لەگەڵدا‬ ‫بکەین‪ ...‬کەواتە‪ ،‬پێویستمان بە ڕۆشنبیرانێکە‬ ‫بتوانن بە چاوێکى ئەبستراکت ئاشنامان بکەین‬ ‫بە فاکتى هەندێ لە مەترسییە نادیارەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ ئەوەیش پێویستمانن کە هۆشداریمان پێبدەن‬ ‫لەو هەڕەشە خەیاڵیانەى کە ئامانجى سیاسى یان‬ ‫بازرگانییان هەیە‪.‬‬ ‫* بۆچى هۆشداری؟‬ ‫ سروشتە “شلۆک”ـەکەى (سەردەمەکەمان)‬‫کار دەکات بۆ دووبارە سووڕاندنەوەى ترسەکەمان‬ ‫بە ئاسانى‪ .‬ئەو پێویستییە زۆرەى کە خەڵکى‬ ‫بۆ کردنى “شتێک”ـى دیاریکراو بەرامبەر‬ ‫هۆکارەکانى ئەم نیگەرانییە “نادیارە” هەستى‬ ‫پێدەکەن‪ ،‬بەشێوەیەکى ئاسایى دەشێت لە‬ ‫بابەتى نا‪-‬بەرپرسانەدا دەربارەى نەبوونى‬ ‫ئاساییش (هەستکردن بە نا‪-‬ئارامى)‪ ،‬بقۆزرێتەوە‬ ‫و بەکاربهێنرێت‪ .‬هیچ الدانێک هیچ چارەسەرێک بۆ‬ ‫نیگەرانى ناخاتە بەردەست‪ ،‬پاشانیش شتێک لە‬ ‫یەدەگى “سەرمایەى ترس”ـى ئێستا کەم ناکاتەوە‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا‪ ،‬کارەکانى کێبەرکێکەرەکان لەسەر‬ ‫دەسەاڵتو فرۆشیارانى بەرهەمەکانى “پەیوەست‬ ‫بە ئاساییش” وەدیى دێت‪ .‬لەو کاتەوە تێدەگەین‬ ‫حکومەتەکان هەندێک بایەخ بە نەفیکردنەوەى‬ ‫سەرچاوەکانى ئەم گومانە دەدەن‪ .‬بەالى پسپۆڕو‬ ‫“زاناکان”ـەوە‪ ،‬هیچ کەرەستەیەکمان نییە بۆ‬ ‫لێکۆڵینەوەى لە دروستیى دیاگنۆس‪ ،‬هیچ‬ ‫بژاردەیەکمان نییە جگە لەوەى باوەڕى پێبکەین‬ ‫(هەر بۆ نموونە وەکو سەرکردەکانمان‪ ،‬کاتێک‬ ‫بۆیان شرۆڤەکردین کە سەدام حسێن چەکى‬ ‫کۆمەڵکوژى هەیە‪ ،‬یان کاتێک پێماندەڵێن‬ ‫پەنابەرە سیاسییەکان و پەنابەرە ئابوورییەکان‬ ‫دەگەڕێنەوە بۆ واڵتانى خۆیان‪ ،‬ئیدى بە یەکجار‬ ‫هەرچى غەممان هەیە دەڕەوێتەوە)‪.‬‬ ‫* فەلسەفەى ڕۆشنگەرى دەسەاڵتى لەسەر‬ ‫مەعریفە دامەزراند نەک لەسەر مافى یەزدانى‪:‬‬ ‫لەژێر دەسەاڵتى عەقڵدا “ئەوەى بزانێت”‬ ‫ڕابەرایەتییش دەکات‪ .‬ئایا پێتوایە پەیوەستیى‬ ‫نێوان دەسەاڵت و مەعریفە لەمڕۆدا بەسەرچووە؟‬ ‫ ئەو باوەڕە نوێیەى کە فەیلەسوفان‬‫دایانهێناوەو مژدەیان داوە‪ ،‬بۆ ئەوە هەوڵدەدات‬

‫حیکمەتى زۆر بداتە دەسەاڵتداران‪ ،‬هەوڵدەدات‬ ‫دەسەاڵتى زۆریش بدات بە حەکیمەکان‪ .‬ڕێساى‬ ‫ڕۆڵى “یاسادانەر” کە فەیلەسوفەکان وەک‬ ‫بەڵگەنەویست بینیویانە‪ ،‬لەسەر ئەم بڕوایە خۆى‬ ‫ڕاگرتووە‪ .‬بە گوێرەى زاراوەکانى ڕۆشنگەرى‬ ‫بدوێین‪ :‬بۆ دامەزراندنى کۆمەڵگەیەکى کامڵ‪،‬‬ ‫پێویستە ستەمکارێکى بەهێز هەبێت کە بتوانێت‬ ‫شێوازێکى بااڵى ژیان بسەپێنێت‪ ،‬لەو جۆرە‬ ‫ژیانەى کە ئەو فەیلەسوفانەى وا ڕێیان نیشانداوە‪،‬‬ ‫بۆیان پێشنیار کردووە و ئەویش دەبێت پێیدا‬ ‫بڕوات‪ .‬لەمڕۆدا‪ ،‬دەڵێم “دەسەاڵتداران” بەشێکى‬ ‫زۆرى ئەو دەسەاڵتەیان لەدەستداوە کە لە‬ ‫سەردەمى زێڕینى دەوڵەت‪-‬نەتەوەدا لەدەستیاندا‬ ‫بوو‪ .‬کەلێنى نێوان دەسەاڵت و سیاسەت هەتا‬ ‫بێ فراوانتر دەبێت‪ :‬کاتێک دەسەاڵت‪ ،‬لە ژینگەى‬ ‫جیهانیدا و لەودیو سنوورە نێودەوڵەتییەکان‪،‬‬ ‫دەبێتە هەڵم و بە ئاسماندا دەچێت‪ ،‬دەبینین‬ ‫سیاسەت لە ژینگە لۆکاڵییەکاندا هەر هەیە‪ ،‬لە‬ ‫دەسەاڵتى ڕاستەقینە بەسەر پەرەسەندنەکاندا‬ ‫کە لەخۆیشى تێپدەپەڕێت‪ ،‬خۆى دادەماڵێت‪.‬‬ ‫سیاسییەکان بەوە پێوانەى سەرکەوتنى‬ ‫خۆیان ناکەن کە کۆمەڵگە بگەیەننە کەماڵ‪،‬‬ ‫بەڵکو بە بردنەوەى هەڵبژاردنەکانى داهاتوو‬ ‫سەرکەوتنى خۆیان دەپێون‪ .‬ڕۆشنبیرانیش ڕوو‬ ‫لە دەسەاڵتداران ناکەن تا خەونەکانیان لە واقیعدا‬ ‫بۆ بەدیى بهێنن‪.‬‬ ‫* لە سەردەمى ڕۆشنگەرییەوە تاوەکو ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫وا دەردەکەوێت ڕۆشنبیر زۆر تووشى تەنگوچەڵەمە‬ ‫بووە لە دیاریکردنى پێگەکەى الى “خەڵک”‪،‬‬ ‫جەماوەر‪ ،‬کولتوورە میللیەکان‪ .‬بۆچى؟‬ ‫ بە شێوەیەکى ڕوون یان شاراوە‪،‬‬‫ڕۆشنبیرانى نوێ لە ڕێگەى “ئەو پەیوەندییە‬ ‫تایبەتییەوە” کە لەگەڵ خەڵکدا کۆیان دەکاتەوە‪،‬‬ ‫پێناسەکراون‪ .‬فەیلەسوفەکان خەڵکیان خستە‬ ‫ژێر وەسیەتەکانیانەوە‪ ،‬بەوەى ئەرک و پەیامى‬ ‫ڕۆشنکردنەوە و پەروەردەکردنیان بدەنە پاڵ‬ ‫خۆیان‪ ،‬بەبێ لەبەرچاوگرتنى بارودۆخى جەهلو‬ ‫ئازارەکانیان‪ ...‬جا بە ڕەزامەندیى خۆیان یان بێ‬ ‫ڕەزامەندى خۆیان‪ .‬ئەم ویستە بە تەواوى بەشێکە‬ ‫لە “ئامادەکردنى دەوڵەت ‪-‬نەتەوە” (دەرخستنى‬ ‫ئایدیاى “نیشتمان”‪ ،‬گۆڕینى تێکەڵەى شوناسە‬ ‫لۆکاڵییەکان بۆ جەستەى نیشتمانى و هاوواڵتى)‪،‬‬ ‫ئەم ئامادەکارییە‪ ،‬لەمڕۆدا‪ ،‬الیەنیکەم لە ئەوروپا بە‬ ‫تەواوەتى وەدییهاتووە‪ .‬کۆمەڵگەى هاوواڵتیان هێدى‬ ‫هێدى بۆتە کۆمەڵگەى بەکاربەران‪ ،‬بەوەیش خەڵک‬ ‫(گەل)ـیان کردە کۆگاى کڕیارە شیمانەییەکانى‬

‫ئەو شمەک و خزمەتە ڕۆحى و کولتوورییانەى کە‬ ‫ڕۆشنبیران و هونەرمەندان دەیانخەنەڕوو‪ .‬وەک‬ ‫چۆن داواکاریى میللى ئەوەندەیش بااڵ و تااڵنکارانە‬ ‫نەبووە کە ئاواتەخوازى بوون‪ ،‬ئەوا الى داهێنەران‬ ‫و فرۆشیارانى کولتوورى نزم “جەماوەر” جێگاى‬ ‫خەڵکى گرتەوە‪.‬‬ ‫* ڕۆشنبیر بەشێک نییە لە جەماوەر؟‬ ‫ لە ڕاستیدا‪ ،‬سەرەڕاى ئەوەیش‪ ،‬زۆرێک لە‬‫ڕۆشنبیران نیشانەى جودابوون‪ ،‬بە تێپەڕین‬ ‫لە تخوبەکانى دەوڵەت‪-‬نەتەوەوە بۆ فەزاى‬ ‫مەجازیى جیهانى‪ ،‬بەاڵم خەڵک‪ ،‬کە هەمیشە‬ ‫لە ژینگەى خۆیدا ماوەتەوە‪ ،‬فەرامۆش کراوە‪.‬‬ ‫ئەگەر ڕۆشنبیران پەیامێکیان هەبێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫پەیامێکە خواستیى جیهانیى هەیە نەک لۆکاڵى‪:‬‬ ‫ئەو ‘پەیوەندییە تایبەتە’ى لەگەڵ “خەڵکانى‬ ‫واڵتەکەى خۆی” –هاوواڵتیان‪-‬ـدا هەیبوو‪ ،‬کە‬ ‫لە سەردەمى دامەزراندنى نەتەوەدا پەیدابوو‪،‬‬ ‫پچڕا‪ .‬ڕۆشنبیرەکان کۆزمۆلیتانین‪ ،‬لە چەندین‬ ‫کولتوورەوە هاتوون‪ .‬بە پێچەوانەى ئەو دۆخەوە‬ ‫کە سۆسیۆلۆژیستێکى وەک پییەر بۆردیۆ لە کتێبى‬ ‫“جیاکارى”دا وەسفى دەکات‪ ،‬دەبینین دۆخى‬ ‫کۆمەاڵیەتیى بااڵ لە ڕێگەى بژاردە کولتوورییە‬ ‫بژارکراوەکانەوە پێکنایەت‪ ،‬بەڵکو لە ڕێگەى‬ ‫“قووتدانى هەر شتێکى کولتووری”یەوە ڕوودەدات‪.‬‬ ‫کولتوورى شەرعى لە دانانى سنوور لەنێوان ئاستى‬

‫پێموایە ئایدیاى‬ ‫کۆمەڵگەى پێرفێکت (واتە‬ ‫کۆمەڵگەیەک کە پێویستى‬ ‫بە چاکسازییەکان نەبێت)‪،‬‬ ‫ئایدیایەکى وەهمییە‪.‬‬ ‫بۆ ڕزگاربوون لە هەموو‬ ‫نەهامەتییەکانى مرۆڤ‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٤5‬سێشەممە ‪٢٠19/1٢/٣‬‬

‫‪15‬‬

‫رێبوار عارف‪ ،‬شارەزاى پرسە کۆمەاڵیەتیەکان‪:‬‬

‫بەرزبوونەوەى رێژەى خۆکوشتن راچڵەکێنەرە‬ ‫زەمەن‪ :‬ئایا هەواڵەکانى کوشتن و خۆکوشتن‬ ‫لە ئەوروپاش بەهەمانشێوەى کوردستان‬ ‫باڵودەکرێنەوە؟‬ ‫رێبوار عارف‪ :‬ئەمڕۆ ئێمە لە کۆمەڵگەى‬ ‫کوردستاندا رووبەڕووی دیاردەیەک بووینەتەوە کە‬ ‫ناوى خۆکوشتنەو رۆژ لەدواى رۆژ ئەم دیاردەیە‬ ‫لە زیادبووندایە‪ ،‬بەهەموو ئەمانەشەوە دەزگاکانى‬ ‫راگەیاندن و پۆلیس خەریکى ژماردنى ئامارەکانن‪،‬‬ ‫میدیاکانیش بە دواى وروژاندن و خوێنەرەوەن‪،‬‬ ‫بۆ هیچیان پرسیارەکە ئەوەیە نیە کە ئەمە‬ ‫کارەساتێکى گەورەى فەرهەنگى و کۆمەاڵیەتى‬ ‫ژیانى ئێمەیە‪ ،‬پێش ‪ 30‬ساڵ بەم جۆرە خۆکوشتن‬ ‫نەبوو‪ ،‬سەردەمانێک غەریب بوو کەسێک دەستى‬ ‫بچێتە کوشتنی خۆى‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ رۆژانە هەواڵی‬ ‫کارەساتی خۆکوشتن دەبیستين‪ .‬لە پەراوێزیشەوە‬ ‫شتێکیش هەیە کەخ ۆکوشتن کولتورى شەرمى‬ ‫بەدواى خۆیدا پەلکێشکردووەو خێزانەکان‬ ‫پێیان عەیبە بڵێن کەسێکمان خۆى کوشتووە‪،‬‬ ‫بیروڕایەکى ناشیرینی رایگشتى هەیە لەسەر‬ ‫ئەو بابەتەو سەرزەنشتى ئەو کەسانە دەکرێت و‬ ‫هەندێجار پەنجەی خەتا بۆ خێزانەکانیشیان درێژ‬ ‫دەکەن‪ .‬بۆیە چ هەواڵی خۆکوشتن وچ نەریتگەلێکی‬ ‫پەیوەندیدار لە ئەوروپا زۆر جیاوازە!‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتوایە خۆکوشتن بووەتە دیاردە؟‬ ‫رێبوار عارف‪ :‬بەڵێ ئەمە دیاردەیەکى‬ ‫زۆر فراوانە‪ ،‬هەموو حاڵەتەکان باسناکرێن و‬ ‫دەشاردرێنەوە‪ ،‬ئەمەش ئەوەندەى دیکە کەسوکارى‬ ‫قوربانیەکە نیگەران و خەمبار دەکات چونکە لە‬ ‫کاردانەوەکانى خۆکوشتنەکە دەترسن و باسى‬ ‫ناکەن‪ ،‬نایانەوێت قسەی لەسەر بکەن‪ ،‬واتە پاش‬ ‫گیان لەدەستدانی ئەزیزەکەیان مەحکومن بە‬ ‫بێدەنگ بوون و شاردنەوەی ژانێک!‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێوە ئەزموونى ئەوروپاتان هەیە ئایا‬ ‫لەوێش کەیسەکان دەشاردرێنەوە؟‬ ‫رێبوار عارف‪ :‬ئەوروپا گەیشتووەتە قۆناغێک‬ ‫و‪ ٦0‬بۆ‪ ٧0‬ساڵ کار لەم بوارەدا دەکات‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫ناکرێت بەراوردى ئێرەو ئەوروپا بکرێت‪ ،‬خەون‬ ‫و روئیاى من ئەوە نیە بڵێم دوو ساڵى تر لەم‬ ‫بوارەدا بە ئەوروپا دەگەینەوە‪ ،‬ئەم باسە بەرکەوتى‬ ‫فەرهەنگى و پەروەردەیى و یاسایى هەیە‪ ،‬من لە‬ ‫فینلەندا دەژیم لەم ماوەیەدا بە مەبەست کارم‬ ‫لەسەر ئەم پرسە کردووەو چەندین بابەت و‬ ‫توێژینەوەم خوێندنەوەتەوە‪ ،‬لەوێ نەک رێکخراوێک‬ ‫بەڵکو زیاتر لە ‪ 20‬ئۆرگانى حکومى وناحکومى هەیە‬ ‫پرسى خۆکوشتن بەشێکە لە ئیشەکەیان‪ ،‬دیاردەى‬ ‫خۆکوشتن لە کوردستان لە دواى راپەرینەوە زۆر‬ ‫بەرفراوان بووە‪ ،‬بە ئاسانیش بەسەر کۆمەڵگەدا‬ ‫تێدەپەڕێ دەڵێن ژنەکە خۆى کوشت زۆر بەئاسانى‬ ‫دەڕوات ئەگەر قسەى لەسەر بکرێت لە روویەکەوە‬ ‫دەڵێن بێ ئەخالق بووە یان کێشەى خێزانى‬ ‫هەبووە‪ ،‬شەپۆلی قوربانیانی کارەساتی خۆکوشتن‬ ‫لە ژمارەی بێ هەژماری خۆکوشتنی ژنانەوە لە‬ ‫کوردستان دەستیپێکرد کە بەداخەوە پاش‬ ‫دروستکردنی دەیان رێکخراو دەیان پرۆژە هێشتا‬ ‫خەریکی پۆلێنکردنی ئاماری خۆکوشتنی ژنانين‪،‬‬ ‫دەکرێت ئەمڕۆ ئەو رێکخراوانە لە خۆیان بپرسن کە‬ ‫ئایا چییان کردووە بۆ رێگرتن لە خۆکوشتنى ژنان‬ ‫و چەندە توانیویانە لە رێژەی خۆکوشتنەکانی ژنان‬ ‫کەم بکەنەوە ‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتوایە لە دروستبوونى رێکخراوى‬ ‫تایبەتمەند لەم بوارەدا زۆر دواکەوتووین؟‬ ‫رێبوار عارف‪ :‬باسەکە زۆر فراوانترە لە‬ ‫دواکەوتنی دروستکردنی ئەم جۆرە رێکخراوانە‪،‬‬ ‫کە رەنگە بەشێکیشی پەیوەندى بە دواکەوتنەوە‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەاڵم کارێکی لەم جۆرە شیوازێکی جیاواز‬ ‫لە خۆدەگرێت‪ ،‬شیوازێک کە تائێستا لە کوردستان‬ ‫دەستی بۆ نەبراوە‪ ،‬دیارە بەشێکیشی ئەوەیە‬ ‫کە کاری لەمشێوەیە هەموو کەسێ خۆی نادات‬ ‫لە قەرەی‪ ،‬چونکە ئەم رێکخراوانە لەپاڵ ئەوەدا‬ ‫کە تایبەتمەندی خۆی هەیە‪ ،‬کە زۆر بەرکەوتەی‬ ‫سیاسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪ ،‬یاسایی هەیە کە نە لە‬ ‫شێوازی رێکخراوە جەماوەریەکانە نە لەشێوازی‬ ‫رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنییە‪ ،‬لەسەروو‬ ‫هەمووشیانەوە ئەم رێکخراوانە بە کەسانێک ساخ‬ ‫دەکرێنەوە کە ئەزموون و شارەزاییەکی باش و‬ ‫توانای ئیدارەکردن و بەردەوامی هەبێت بەجۆرێک‬ ‫کە بتوانێت تۆڕێکی زۆر فراوان لە هەڵسوڕاوانی لە‬ ‫زۆرێک لە شارو شارۆچکەکانی کوردستان هەبێت و‬ ‫خاوەن روئیاو بەرنامەیەکی رۆشن بن بۆ چۆنیەتی‬ ‫مامەڵەکردن و راوەستانەوە لەبەرامبەر بەو دۆخەدا‪.‬‬ ‫بەتایبەت ئەمڕۆ دەبینین سااڵنە سەدان کەس‬ ‫خۆیان دەکوژن نە دەسەاڵت و نە هیچ الیەنێک‬ ‫بچوکترین بەرپرسیاریەتی لەئەستۆ ناگرن‪ .‬دۆخەکە‬ ‫وایلێهاتووە وەک دەڵێن “ئەوەی کە دەمرێ بۆخۆی‬ ‫دەمرێ”‪ ،‬بەاڵم راستیەکەی ئەوەیە کە ئەوجۆرە‬ ‫کەسانە تەنیا بۆ خۆیان نامرن بەڵکو کاریسەیەکی‬ ‫گەورە لەدوای خۆیان بۆ ئەزیزانیان جێدەهێڵن‪،‬‬ ‫کە زۆرجار ئاوڕلێدانەوەو باسکردنیشی کارێکی‬ ‫ئاسان نیە‪ ...‬ئەمە جگە لەوەی کە دروستکردنى‬ ‫رێکخراوی لەم جۆرە زەمینەو کەرەستەو تواناى‬ ‫مرۆیى خۆى دەوێت وهەرچەندە هەموو ئەمانە‬ ‫بەمانای ئەوەنیە کە دیاردەى خۆکوشتن بە هیچ‬ ‫رێکخراوێک ریشەکێش بکرێت‪ ،‬بەڵکو دەتوانرێت‬ ‫ئیش بکرێت بۆ ئەوەى بەرفراوانتر نەبێتەوە‪ ،‬نەک بۆ‬

‫بەهادین حاجى بەکر دارتاش‪ ،‬ناسراو بە‬ ‫(رێبوار عارف)‪ ،‬لە ‪1٩٩٠‬ەوە چووەتە فینلەندا‪،‬‬ ‫دامەزرێنەرى فیدراسیۆنى سەراسەری پەنابەرانی‬ ‫عێراقیە‪ 1٥ ،‬ساڵە کارى وەرگێڕان دەکات‬ ‫لەناو رێکخراوە کۆمەاڵیەتى و پەروەردەییەکاندا‬ ‫کاریکردووەو شارەزاى پرسە کۆمەاڵیەتیەکانيشە‪.‬‬ ‫لە رێگەی کارەوە پێنج ساڵى رابردوو بەتایبەت‬ ‫لەسەر گەنج و مندااڵن ئیشى کردووە‪ ،‬لەچەند‬ ‫پرۆژەیەکى تایبەت بە پرسە کۆمەاڵیەتیەکاندا‬ ‫کارى کردووە‪ ،‬لە کوردستانیشدا هاوکاری‬ ‫دامەزراندنى رێکخراوى (ئەژى)ە کە تایبەتە بە‬ ‫کارکردن لەسەر هەوڵەکانى خۆکوشتن‪.‬‬ ‫رێبوار عارف‪ ،‬لەم چاوپێکەوتنەى “زەمەن”دا‬ ‫قسە لەسەر خۆکوشتن دەکات لە کۆمەڵگەى‬ ‫کوردیداو لەمڕوەوە بەشێک لە ئەزموونى خۆى‬ ‫لە ئەوروپا باس دەکات‪.‬‬

‫پێش ‪ ٢٠‬ساڵ بەمجۆرە‬ ‫خۆکوشتن نەبوو‪ ،‬زۆر‬ ‫غەریب بوو کەسێک دەستى‬ ‫بچێتە کوشتنی خۆى‬

‫و لێکوڵینەوە لەسەر حاڵەتەکەو هۆکارەکانی‬ ‫دەکەن‪ ،‬بەدواى ئەوەدا دەرۆن کە بۆچى ئەو‬ ‫منداڵە واى وتووە‪ .‬بەحوکمی کارەکەم دەیانجار‬ ‫لەو کۆبونەوانەدا بەشداریمکردووە کە زیاتر لە‬ ‫‪ 10‬کەسی شارەزاو بەرپرس بەدوای کەشفکردنی‬ ‫هوکارەکانی ئەوە دەربڕینەوە بوون کە منداڵێکی‬ ‫بەو زمانە هێناوەتە گۆ‪ ...‬وەختێک لەم ئاستە‬ ‫بەرفراوانەدا کۆمەڵگە بەرپرسیاریەتى نیشان‬ ‫دەدات‪ ،‬ئەوە دەگەیەنێت کە تەنانەت ئەگەر‬ ‫هۆکاری ئەم مەسەلەیە شەخسیش بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫ڕێگەچارەکەی بەرپرسیاریەتیەکی کۆمەاڵیەتیە نەک‬ ‫شەخسى و خێزانى‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬مشتومڕێکى زۆر هەیە لەسەر ئەوەى‬ ‫خۆکوشتن مافە یاخود تاوان‪ ،‬ئەمە لە کوردستاندا‬ ‫تائێستا هەر قسەى لەسەر نەکراوە؟‬ ‫رێبوار عارف‪ :‬مەسەلەى خۆکوشتن مافە‬ ‫یاخود تاوان‪ ،‬ئەوە باسێکى پر رەهەندو باسێکی‬ ‫حقوقی و فەلسەفەیە‪ ،‬هێشتا کۆمەڵگەى ئێمە‬ ‫ئامادەی ناسینی ئەم باسە نیە وەک خۆی‪ ،‬بۆیە‬ ‫ترسم هەیە لەوەی کە ئاخۆ قسەکانی من چۆن‬ ‫تەرجەمە دەکرێ یان چۆن وەکو رەش وسپى‬ ‫تەماشا دەکرێت‪ .‬واتە ئەگەر من بڵێم مافە‬ ‫رەنگە کەسانیک وەک شەرعیەتدان بە خۆکوشتن‬ ‫بیخۆیننەوە‪ ،‬ئەگەر بشڵێم تاوانە‪ ،‬ئەوا پرسیارەکە‬ ‫ئەوەیە مرۆڤ کە بەدەر لەویستی خۆی هاتووەتە‬ ‫بوون بۆدەبێت تاوانبار بێت بەوەی کە بڕیار لەسەر‬ ‫ژیان و بوونی خۆی بدات‪ .‬تەسەورکە لە هیندستان‬ ‫گەر کەسێک بیەوێت خۆی بکوژێت بەهەر هۆیەک‬ ‫سەرکەوتوو نەبێت‪ ،‬ئەوا دواتر ئەو کەسە سزا‬ ‫دەدرێت‪ .‬چونکە هەوڵى خۆکوشتنی داوەو ساڵێک‬ ‫سزاى زیندانى کردنی بەدوایە‪ ،‬ئەمە چییە کەسەکە‬ ‫تەحمولی ئەو ژیانەی نەماوەو هەست بە نامۆبوونی‬ ‫خۆی دەکات لەو کۆمەڵگایەو دەیەوێت بۆ دواجار‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫رەهەندەكانی‬ ‫جنێوی كۆمەاڵیەتی‪..‬‬

‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫کوتایی پێهێنانی‪ .‬ئێستاش لە ئەوروپاش دیاردەى‬ ‫خۆکوشتن ترسناکە‪ ،‬بەاڵم لە کوردستان لەپڕ وەکو‬ ‫قارچک سەرى دەرهێناوە ئەمە جیاوازییەکەتى‬ ‫لەگەڵ ئەوروپا‪ ،‬کە بە پرۆسەیەکى مێژوویدا‬ ‫بڕۆیت‪ ،‬لە ئەوروپا وەاڵم هەیە بۆ ئەم دیاردەیەو‬ ‫ئۆرگانى جۆراوجۆر هەیەو دەیان یاسا لەم بوارەدا‬ ‫هەیەو سااڵنە بودجەیەکی زەبەالح بۆ پێشگرتن بەم‬ ‫حاڵەتگەلە تەرخان دەکرێت‪ .‬لەبەرئەوە هەرکەسێک‬ ‫پێش ئەوەى بیر لەخۆکوشتن بکاتەوە کۆمەڵگەیەک‬ ‫هەیە لێى بەرپرسیارەو ئیتر ئەوان بەرامبەر بە‬ ‫هەموو زەنگێک رادەچەڵەکن‪ ،‬ئەگەر منداڵێک لە‬ ‫ئەوروپا لە قوتابخانە بڵێت من خۆم دەکوژم‪،‬‬ ‫ئیتر هەمووان شۆک دەبن‪ ،‬مامۆستاو کارگوزارو‬ ‫خەڵکانى تریش ستۆپ دەکەن و بەدواچوون‬ ‫لەسەر مەسەلەکە دەکەن‪ ،‬لە فینالند منداڵ هەبووە‬ ‫وتویەتى خۆم دەکوژم‪ ،‬ئیدارەى قوتابخانەکەى‬ ‫بە مامۆستاو بەڕێوەبەرو یارمەتیدەرەوە یەکسەر‬ ‫کۆبونەتەوە‪ ،‬راستەوخۆ پەیوەندى دەکەن بە دایک‬ ‫و باوکی منداڵەکەوە‪ ،‬پزیشکی قوتابخانە ئامادە‬ ‫دەبێت‪ ،‬سایکولۆژیست و کارمەندی سۆسیال‬ ‫و منداڵپارێزان‪ ،‬توێژەری کۆمەاڵیەتی‪ ،‬کەسانی‬ ‫پسپۆر‪ ،‬لە دەوری یەک کۆدەبنەوەو بەدواچوون‬

‫دەروون نیگا‬

‫کۆتایی بە ژیانی خۆی بهێنێت‪ ،‬ئەمە وەک تاوانێک‬ ‫تەماشا دەکرێ بەبێ ئەوەی کە حکومەت هیچ‬ ‫جۆرە بەرپرسیاریەتیەک لە بەرامبەر هۆکارەکانی‬ ‫خۆکوشتنی ئەو کەسە بخەنە سەر ئەستۆی‬ ‫خۆیان‪ ،‬بۆیە لەبەرامبەردا سزاشی دەدەن‪ .‬هەربۆیە‬ ‫لە واڵتانی ئەوروپا بەشێوەیەکی گشتی سەرباری‬ ‫هەموو هەوڵ و تەقەالکان‪ ،‬خۆکوشتن بە تاوان‬ ‫ناوزەد ناکرێت‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی لە هەندێ واڵتدا ئێستا‬ ‫کۆتاییهێنان بە ژیان بە تایبەت بۆ کەسانی‬ ‫بەتەمەن و نەخۆشی سەخت یان کەسانێک کە ئیتر‬ ‫توانای ژیانیان نەماوە‪ ،‬بەشێوەیەکی زۆر ئاسایی‬ ‫وەک مەراسیمێک هەندێک کەسوکارو دۆستانیان‬ ‫داوەتدەکەن و ماڵئاواییان لێدەکەن و پێکێک‬ ‫خواردنەوەی کوشندە دەخۆنەوەو پاش چەند‬ ‫خولەکێک کۆتایی بە ژیانی ئەو کەسە هاتووە‪،‬‬ ‫کە ئەمە زۆر پەیوەندی بە هۆکارە باوەکانی‬ ‫خۆکوشتنەوە نیە‪ .‬الیەنێکی تری بە یاسایی‬ ‫کردنی مافی خۆکوشتن و سەیرنەکردنی وەک‬ ‫تاوان‪ ،‬حکومەت دەخاتە بەردەم بەرپرسیاریەتی‬ ‫بۆئەوەى کە ئینسانەکە خۆى نەکوژێت‪ ،‬یان ژیانی‬ ‫بەهەند وەربگیرێت و لە ئاستێکدا هەوڵبدرێت‬ ‫بۆ چارەسەرکردنی بەشێک لە کێشەکانی‪ .‬کە‬ ‫بەداخەوە تا ئێستا نەحکومەت و نە پەرلەمان هیچ‬ ‫هەنگاوێکیان لەمبارەوە نەناوەو دەتوانم بڵێم ئەم‬ ‫باسە بەهیچ جۆرێک رۆژێک لە رۆژان لە ئەجێندای‬ ‫ئەم دەسەاڵتەدا نەبووە‪ .‬ئاخر بەشێک لە هۆکارەکانى‬ ‫خۆکوشتن گرێدراوە بەو بارودۆخە ئابورى و‬ ‫کۆمەاڵیەتى و فەرهەنگيیەوە کە مەوجوودە‪ ،‬لە‬ ‫کوردستاندا گەنج هەیە ‪1٦‬ساڵ دەخوێنێ دوای‬ ‫عەیامێک دەگەڕێت بۆ ئەوەى ببێتە سایەق تەکسى‪.‬‬ ‫وەختێک کە گەنجێک هیچ ئومێدێکی بەو ژیانە نیەو‬ ‫دڵنیایە لەوەی کە ناتوانێ وەک مرۆڤێکی ئاسایی‬ ‫بژى‪ ،‬هاوکات دەسەاڵتیش هیچ بەرپرسیاریەتيەک‬ ‫هەڵناگرێت‪ ،‬تۆ سەرباری ئەوەی کە بیمەى بێکاریت‬ ‫نیەو لەهەرجۆرە خزمەتگوزاریەک بێبەشیت‪،‬‬ ‫کاریشت نەبێت و بەرهەمی هەوڵ و تەقەالی زیاتر لە‬ ‫‪ 1٦‬ساڵت بەهەدەردەچێت ئیتر چۆن ئەو گەنجە رۆژ‬ ‫لە دواى رۆژ هەست بە پەراوێزبوون ناکات و بەرەو‬ ‫ئاراستەی بێ بەهابوونی ژیانی هەنگاو نانێت‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەش دەتوانێت سەرەتایەک بێت بۆ بیرکردنەوە‬ ‫لە خۆکوشتن و کۆتایهێنان بەو ژیانە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬واتە پێتوایە پێویست دەکات‬ ‫لەمڕووەوە یاساى تایبەت هەبێت و ببێتە پرس الى‬ ‫حکومەت و پەرلەمان؟‬ ‫رێبوار عارف‪ :‬بەدەر لەوەی کە ئایا یاسا‬ ‫دەتوانێت بە کردەوە چ ئاڵوگۆڕێک پێکبهێنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم تاوتوێکردنی ئەم باسە لە رووی یاساییەوە‬ ‫زۆر گرنگە‪ ،‬من دەزانم لە کوردستان جێگەو‬ ‫رێگەی ياسا چييەو چەند الوازە بەاڵم بوونی‬ ‫وەها ياسايەک لەکاتی خۆیدا تۆ دەتوانیت پشتی‬ ‫پێببەستیت‪ .‬بەاڵم لە راستیدا ئەم کۆمەڵگەیەی‬ ‫ئێمە زۆر دەردەدارە لە پەیوەست بەم باسەوە‪،‬‬ ‫چونکە زۆر باس و بابەت هەیە کە دەبێت لە‬ ‫رووی یاسايیەوە ئاوڕی لێبدرێتەوە سنوورێک بۆ‬ ‫بەزاندنی دەستدرێژیە فەرهەنگی و کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫دابنرێت‪ .‬تەداخوالت لە ژیانی تایبەتی تاکەکانی‬ ‫کۆمەڵگادا بە چ ئاستێک گەیشتووە‪ .‬سەرزەنشت‪،‬‬ ‫سوکایەتی‪ ،‬بێبەهاکردنی ژیانی بەرامبەر‪،‬‬ ‫چەپاندنەوەو گەلێک بابەتیتر‪ ،‬هۆکارە بۆ چوونە‬ ‫نێوخۆمان و بۆ نامۆبوونمان بە دەوروبەر بۆ‬ ‫وەرسبوون و بەکەمگرتنی ژیانی خۆمان‪ ،‬ئاخر‬ ‫تۆی گەنج تا کوێ دەتوانیت رەنج بەریت بەدەست‬ ‫ئافاتی تەدەخوالتی ژیانی شەخسیەوە‪ ،‬تا کوێ‬ ‫دەتوانیت بێدەنگ بیت لەبەرامبەر بە سەرزەنشتی‬ ‫دەوروبەرو سوکایەتی و چەپاندنەوە‪ ،‬کەی ژن‬ ‫دێنیت‪ ،‬بۆ رەبەنیت‪ ،‬بۆ شوناکەیت‪ ،‬ئاخر گەنجێکی‬ ‫بێ ئەزموونی گیرفان خاڵی پر معانات تا کوێ‬ ‫دەتوانێت بێدەنگ بێت لەبەرامبەر بەو پرسیارە‬ ‫بێ وەاڵمانە‪ ،‬بۆیە کە دەڵێم دەبێ سنوورێک بۆ‬ ‫بەزاندنی دەستدریژیە فەرهەنگی و کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫دابنرێت باسەکە ئەوەیە کە کۆی ئەم بارودۆخەو‬

‫ئەم جۆرە دەخالەتکردنە هۆکارەکانی پشت‬ ‫سڕینەوەی ژیان و پەنابردن بۆ خۆکوشتن زیاتر‬ ‫دەکات و دەبێت کۆمەڵێک رێگە بگیرێتەبەر کە‬ ‫یەکێکیان ئەو یاسایەیە کە رێگە بەوە نادات ژیانی‬ ‫شەخسی تۆ وەک ئینسانێک وێران بکرێت بەهەر‬ ‫پاساوێکی ئاینی و کولتوری کۆمەاڵیەتی ‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم هێشتا پێتوانیە رێژەى خۆکوشتن‬ ‫زۆر نیە‪ ،‬سەرەڕاى نالەبارى دۆخە کۆمەاڵیەتى و‬ ‫فەرهەنگییەکە؟‬ ‫رێبوار عارف‪ :‬ئەوەى لە میدیادا بەدیدەکرێت بە‬ ‫ماناى ئەوە نیە کە لەواقعیدا دۆخەکە هەروایە‪ ،‬رەنگە‬ ‫کەسێک شاعیرێک بێت‪ ،‬هونەرمەندێک بێت‪ ،‬یان‬ ‫کەسێک بێت کە خۆکوشتنەکەی بەرکەوتەی تری‬ ‫لێبووبێتەوەو خەڵک زانیبێتی کە خۆی کوشتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم خەڵک هەیە کەس خۆکوشتنەکەى نابینێت‬ ‫و نابیستێ‪ ،‬خێزان هەیە خۆکوشتنی ئەزیزەکەیان‬ ‫بەشەرم دەزانن‪ ،‬دەیشارنەوە سانسۆری دەکەن‪،‬‬ ‫لەبەر سەرزەنشت و دادگاییەکانی پاش مەرگی‬ ‫ئەزیزانیان لەبەر بۆردومانی پرسیارە نادروست‬ ‫و نابەجێکان‪ .‬بۆیە ئەو رێژەی کە گوێبیستی‬ ‫دەبین بەمانای هەقیقەتی رووداوەکان وهەوڵەکانی‬ ‫خۆکوشتن نیە‪ .‬ئەگەر وردتر بیربکەینەوە لە‬

‫لە ئێرانى دراوسێمان‬ ‫سااڵنە ‪ ٣‬هەزارو ‪٤٠٠‬‬ ‫کەس خۆیان دەکوژن‬

‫کوردستان چوونە سەرەوەى رێژەى خۆکوشتن‬ ‫راچڵەکێنەرە‪ ،‬بەاڵم هێشتا بەراوردى ناکەم‬ ‫لەگەڵ ئێرانى دراوسێمان کە ساڵی رابردوو ‪3400‬‬ ‫کەس خۆیان کوشتووە‪ .‬بەراوردی ناکەم لەگەڵ‬ ‫فینلەندا کە لەساڵى رابردوو ‪ ٨43‬کەس خۆیان‬ ‫کوشتووە‪ ،‬ئەمە لەکاتێکدایە ئەوەی کە تۆمارکراوە‬ ‫‪ 40‬هەزار کەس بیرى لە خۆکوشتن کردووەتەوە‪،‬‬ ‫رێکخراو و ئۆرگانە جیاوازەکان ئیشیان لەسەر‬ ‫کەیسەکان کردوەو دەبینین چ کاریگەریەکی لە‬ ‫کەمکردنەوی رێژەکەدا داناوە‪ .‬بۆیە من دەزانم‬ ‫کە دیاردەی خۆکوشتن ریشەکێش ناکرێت بەڵکو‬ ‫دەتوانرێت لە ئاستێکی زۆر بااڵدا کەم بکرێتەوە‪،‬‬ ‫کە بەدڵنیایی تێگەیشتن و هۆشیارى کۆمەڵگەو‬ ‫هەستیاربوون بەرامبەر بە ژیان و چارەنووسی‬ ‫کەسانی دەوروبەرمان و هەوڵدان بۆ گەرانەوەی‬ ‫بەهای ژیان بۆیان کارگەلێکی یەکجار گرنگە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەمووی گرنگترو کاراتر دەورو جێگەو رێگەو‬ ‫پالن و بەتەنگەوە چوونی دەسەاڵتە‪.‬‬ ‫لە کوردستان پێویستمان بە رێکخراو و یاسا‬ ‫و کەسانى بەتوانا هەیە بۆ ئەوەى لێکۆڵینەوە‬ ‫لەم بوارەدا بکەن و میدیاکانیش پشتیوان بن‬ ‫و حکومەتیش بەرپرسیاریەتى خۆى نیشان‬ ‫بدات‪ .‬بەاڵم سەرباری هەموو ئەمانە نایشارمەوە‬ ‫دەستبردن بۆ وەها پرۆژەیەک دەستبردنە بۆ‬ ‫گەلێک بەرکەوتەی کولتوری‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ئاینی‪ ،‬دەستبردنە بۆ زیندوو راگرتنی کولتورێکی‬ ‫ئینسانی کە تێیدا هاواڵتیان هەست بە بوون و‬ ‫بەهاو کەسایەتی خۆیان بکەن‪ ،‬ئەگەرچی لەم‬ ‫کۆمەڵگایەدا ئەمڕۆ ئێمە لەسەرەتای کارداین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئەستۆگرتنی بەرپرسیاریەتی و وەدەنگ هاتنی‬ ‫کەسانێک کە دەیانەوێت لەم بوارەدا کارێک بکەن‬ ‫هیوابەخش و دڵخۆشکەر دەبێت بە هەموومانەوە‬ ‫پشتگیری لێ بکەین!‬

‫جنێوی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬دیارترین جۆری جنێوە‬ ‫كە تاكەكانی كۆمەڵ لەدژی یەكتری بەكاری دەهێنن‪،‬‬ ‫زیاتر ناوەڕۆكێكی سێكسی هەیە‪ ،‬چونكە راستەوخۆ‪،‬‬ ‫یان ناڕاستەوخۆ پەیوەست دەكرێت بەئەندامی نێرو‬ ‫مێ وە‪ .‬جنێوی كۆمەاڵیەتی چەند جۆرێكی هەیە‪،‬‬ ‫دیارترینیان ئەمانەن‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬جنێوی كۆمەاڵیەتی گشتی‪:‬‬ ‫ئەو جنێوانە دەگرێتەوە كە هەموو تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵ (نێر لەدژی مێ)‪( ،‬مێ لەدژی نێر)‪( ،‬نێر‬ ‫لەدژی نێر)‪( ،‬مێ لەدژی مێ)‪( ،‬گەورە لەدژی گەنج)‪،‬‬ ‫(گەنج لەدژی گەورە) بەكاری دەهێنن‪ ،‬ئەمیش زیاتر‬ ‫لەجۆرێكی هەیە‪ .‬كەسی جنێوپێدراو تۆمەتبار دەكرێت‬ ‫بەوەی كە رەوشتو رەفتاری پێچەوانەی رەوشتو‬ ‫رەفتاری گشتی كۆمەڵگەن‪ .‬لەبەرئەمە‪ ،‬ئەمانە‬ ‫خراپترین كەسەكانی كۆمەڵگەن‪ ،‬بۆیە پێویستە‬ ‫سەرزەنشتو سوك بكرێنو بەچاوێكی نزمەوە‬ ‫تەماشابكرێن‪ .‬دیارترین ئەو جنێوانەی كە بەمجۆرە‬ ‫كەسانە دەدرێن‪ ،‬بریتین لە(خوێڕی‪ ،‬بێ قیمەت‪ ،‬هیچو‬ ‫پوچ‪ ..‬هتد)‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬جنێوی كۆمەاڵیەتی تایبەتی‪:‬‬ ‫ئەمجۆرە جنێوە لەسەر بنەمای توخم (نێر و مێ)‬ ‫داڕێژراوە‪ .‬چەند جۆرێك لەخۆدەگرێت‪ .‬دیارترینیان‬ ‫ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئەو جنێوانەی تایبەتن بەتوخمی نێرەوە‪ :‬وەك‬ ‫(حیز ‪ -‬گاندەر)‪( ،‬گەواد)‪ .‬ئەوەی جێگەی سەرنجە‬ ‫ئەوەیە كە لەناو كۆمەڵگەی نەریتیدا‪ ،‬جیاوازییەكی‬ ‫گەورە لەنێوان (بدەر) و (بكەر)دا كراوە‪( .‬گاندان)‬ ‫هەمیشە ریسوایی بووە‪ ،‬بۆیە خاوەن رەفتارەكەش‬ ‫سەرشۆڕ بووە‪ ،‬بەاڵم (گانكردن) هێندە ریسوایی‬ ‫نەبووە‪ ،‬بۆیە خاوەن رەفتارەكەش سەربەرز‬ ‫تەماشاكراوە‪ ،‬زۆربەی جارانیش بكەرەكە‪ ،‬شانازی‬ ‫بەكردەكەوە كردووە‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا (گاندان)‬ ‫بەبێ (گانكردن) هەرگیز روونادات‪ ،‬هەروەها لەڕووی‬ ‫ئاینیەوە وەكو یەك گوناهبارن‪ ،‬لەڕووی یاساییشەوە‬ ‫وەكویەك خەتاكارن‪ ،‬بەاڵم لەڕووی كۆمەاڵیەتییەوە‬ ‫جیاواز تەماشا دەكرێن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەجنێوی (گەواد)‪ ،‬ئەگەرچی سەرچاوەو‬ ‫ئەنجامدەری كردە بەدڕەوشتییەكە مێیە‪ ،‬جا ئەوكەسە‬ ‫ژن بێ‪ ،‬یان كچ‪ ،‬یان خوشك‪ ،‬یان دایك‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫جنێوە تەنها حەواڵەی نێر دەكرێت‪ .‬ئەمەش ئاماژەیە‬ ‫بۆئەوەی كە نێر جگە لەخۆی‪ ،‬بەرپرسیشە لەشەرەفی‬ ‫مێیەكانیش‪ .‬لەڕوی كۆمەاڵیەتییەوە‪ ،‬بێ شەرەفی‬ ‫مێیەكە چەند بێت‪ ،‬بۆ نێرەكە چەند هێندەیە‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو جنێوانەی كە تایبەتن بەتوخمی مێ‬ ‫وە‪ :‬وەك (قەحپە ‪ -‬سۆزانی)‪ .‬بێگومان ئەم جنێوە‬ ‫لەكۆمەڵگەیەك بۆ كۆمەڵگەیەكی تر جیاوازی هەیە‪.‬‬ ‫ئەم جنێوە هەندێجار (نێر بە مێی دەڵێت) و‬ ‫هەندێجاریش (مێ بە مێی دەڵێت)‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم جنێوەدا تێبینی دەكرێت ئەوەیە كە‬ ‫ئەگەرچی كردە ئابڕوبەرییەكە دوو الیەنەیە‪ ،‬واتا نێرو‬ ‫مێ تیایدا بەشدارن‪ ،‬بەاڵم شورەییو حەیاچوونەكە هەر‬ ‫تەنها بەر مێ دەكەوێت‪ .‬حوكمی كۆمەاڵیەتی ئەوەیە‬ ‫كە نێر لەم كردەیەدا‪ ،‬یان هەر ناوی نییە‪ ،‬یان ئەگەر‬ ‫ناویشی بێتە نێوانەوە‪ ،‬ئەوا براوەیە‪ ،‬نەك دۆڕاو‪.‬‬ ‫ئەوەی دۆڕاوە لەم گەمە قێزەونەدا مێیە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەكۆنەستی تاكەكاندا بەشێوەیەك رەگی داكوتاوە‪ ،‬كە‬ ‫حاڵەتەكە بەئاسایی وەرگیراوە‪ .‬كە دیارە ئەمەشیان‬ ‫پێچەوانەی حوكمی ئاینو یاسایە‪ ،‬چونكە ئاینو یاسا‬ ‫وەكو یەك لێپرسینەوەیان لەگەڵدا دەكات‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئەو جنێوانەی كە مێ حەواڵەی نێری دەكات‪:‬‬ ‫جگە لەو جنێوانەی كە تایبەت بوون بەنێرو پێشتر‬ ‫خستمانەڕوو‪ ،‬وەك (حیز ‪ -‬گەواد)‪ ،‬هەروەها‬ ‫(خوێڕی)‪( ،‬چاوحیز)‪( ،‬قومارباز)‪( ،‬سەرخۆش)‪..‬‬ ‫هتد‪.‬‬ ‫ناوەڕۆكی ئەم جنێوانە ئەوەیە كە جنێوپێدراو‬ ‫كەسێكە‪ ،‬لەالیەك رەوشتی دژ بەئەخالقی دروستی‬ ‫كۆمەڵگەیە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە كەمتەرخەمە‬ ‫لەبەرامبەر ئەركی خێزانیدا‪ ،‬هەربۆیە لەڕووی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە‪ ،‬كەسێتییەكی دۆڕاوی هەیەو هەمیشە‬ ‫بەسوك سەیر دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ -4‬ئەو جنێوانەی كە نێر حەواڵەی مێی دەكات‪:‬‬ ‫لەئەڵقەی ئایندەدا باسی ئەم جۆرە جنێوەش‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫دەیانەوێت رکابەرى کااڵى تورکى و ئێرانى بکەن‬

‫لە سلێمانى ژنان کارگەیەکى جلوبەرگ دەخەنەگەڕ‬ ‫رەهەند حەسەن‬ ‫ژنان و كچان هەریەكە و لەسەر‬ ‫مەكینەیەكی درومان دانیشتوون و چاویان‬ ‫لەوەیە لەو كارگەیەی كاری لێدەكەن‬ ‫بتوانن بۆ داهاتوو ببنە خاوەن پیشەی‬ ‫خۆیان و داهاتێكیش دەستەبەر بكەن‪،‬‬ ‫ئەو كارگەیەش دەیەوێت ‪ 250‬هەلی كار بۆ‬ ‫خانمان بڕەخسێنێت‪.‬‬ ‫بۆ یەكەمجار لەشاری سلێمانی‪ ،‬كارگەو‬ ‫سەنتەری فێركاری خانم‪ ،‬بەهاوكاری‬ ‫حكومەتەكانی هۆڵەنداو ئەڵمانیا دەستی‬ ‫بەكاركردن كردووە‪ ،‬كە تیایدا جلی ژێرەوەو‬ ‫جلی دیكەی خانمان و جلی مندااڵن و لە‬ ‫داهاتووشدا جلی كوردی دەدورن‪ ،‬ئەوەی‬ ‫لەم كارگەیەدا جیاوازە ئەوەیە تەواوی‬ ‫كارمەندان خانمانن‪.‬‬ ‫ئەم كارگەیە لە هۆڵێكی كارگەی‬ ‫جگەرەی سلێمانی دەستیان بەكاركردن‬ ‫كردووە‪ ،‬چونكە بەوتەی شەپۆل مەجیدی‬ ‫خاوەنی كارگەکە بۆ “زەمەن”‪ ،‬هەڵبژاردنی‬ ‫ئەو شوێنە بۆ ئەوەیە شوێنێكی كولتوریو‬ ‫دێرینی شارەكەیەو ئەو كەسانەشی‬ ‫سەردانیان دەكەن بزانن لەسەردەمانێكی‬ ‫زووەوە ئەم شوێنە هەبووە‪.‬‬ ‫شەپۆل ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬ئەم پڕۆژەیە‬ ‫بەهاوكاری حكومەتی هۆڵەنداو ئەڵمانیایەو‬ ‫ساڵێكە خەریكن و مەبەستیانە لەكوردستان‬ ‫بەرهەمی ناوخۆیی هەبێت هاوشێوەی‬ ‫واڵتی دەرەوە‪ ،‬پالنیشیان وایە لەداهاتوودا‬ ‫بەرهەمیان هەناردەی دەرەوەش بكەن‪.‬‬ ‫لە كارگەی خانم بۆ قۆناغی سەرەتا ‪22‬‬ ‫تا ‪ 25‬ئافرەت كار دەكەن‪ ،‬بەاڵم شەپۆل‬ ‫روونیكردەوە‪ ،‬پالنیان وایە ژمارەی ئافرەتان‬ ‫بگەیەننە ‪ 250‬كەس‪ ،‬بۆ كاركردنیش دەبێت‬ ‫هەر ئافرەتێك بە شەش كۆرسی فێربوونی‬ ‫درووماندا تێپەڕێت كە لەالیەن مامۆستایانی‬

‫قوماشەكان لەواڵتی‬ ‫سریالنكا دەهێنین‬ ‫لە سلێمانیش كاری‬ ‫دوورینیان بۆ دەكەین‬ ‫بەنیازین هەمان پڕۆژە‬ ‫ببەینە شاری هەولێر‬

‫هۆڵەندییەوە فێر دەكرێن و دواتر بەفەرمی‬ ‫دەست بەكاركردن دەكات‪.‬‬ ‫خاوەنی كارگەكە دەڵێت‪“ :‬هەوڵمان‬ ‫داوە بەرهەمەكانمان لەڕووی كوالێتییەوە‬ ‫بتوانن ركابەری النیكەم بەرهەمی واڵتانی‬ ‫ئێران و توركیا بكەن‪ ،‬بۆ داهاتووش‬ ‫قوماشەكان لەواڵتی سریالنكا دەهێنین‪،‬‬ ‫لەسلێمانیش كاری دوورنیان بۆ دەكەین‪،‬‬

‫دوای شاری سلێمانیش‪ ،‬بەنیازین هەمان‬ ‫پڕۆژە ببەینە شاری هەولێر”‪.‬‬ ‫ئەو ئافرەتانەی لەوێن ئێستا سەرقاڵی‬ ‫وەرگرتنی كۆرسن بۆ ئەوەی دواتر وەك‬ ‫كارمەند كار بكەن‪ ،‬شالیا حەمەئەمین‪،‬‬ ‫ئێستا لە قۆناغی سێیی دروومانە لەو‬ ‫كارگەیە‪ ،‬بەاڵم شالیا خوێندكاری قۆناغی‬ ‫دووەمی بەشی بیناسازیشە لەكۆلێجی‬

‫ئەندازیاری زانكۆی سلێمانی و خوێندنەكەی‬ ‫كردۆتە مۆڵەت‪.‬‬ ‫شالیا وتی ‪“ :‬لە منداڵییەوە حەزم لە‬ ‫دروومانە‪ ،‬بۆیە زیاتر حەزیشم لەبەشی‬ ‫بیناسازی بوو‪ ،‬چونكە ئەو بەشەش دیزاین‬ ‫و مۆدێالتە‪ ،‬راستییەكەی كردنەوەی كارگەی‬ ‫لەم جۆرە زۆر باشە تا خانمانیش بێنە‬ ‫دەرەوە و كار بكەن‪ ،‬لەڕووی دەروونیشەوە‬

‫مورتاح دەبن”‪.‬‬ ‫ئەم كارگەیە توانیویەتی خەونی‬ ‫ئەو دەرچووانەی زانكۆ و پەیمانگەش‬ ‫لەدەستكەوتی هەلی كار نزیك بكاتەوە‬ ‫كە سااڵنێكە دەرچوون و كاریان دەست‬ ‫نەكەوتووە‪ ،‬هۆزان عەلی‪ ،‬كە ‪ 10‬ساڵە‬ ‫بەشی ئەندازیاری لەپەیمانگەی تەكنیكی‬ ‫سلێمانی تەواو كردووە و دانەمەزراوە‪،‬‬

‫ئێستا لەیەكەم قۆناغی فێربوونە لەو‬ ‫كارگەیە و پێیوایە دروستبوونی ئەم‬ ‫كارگانە بۆ خانمان زۆر باشن تا بەشێوەی‬ ‫ئەكادیمی فێری دروومان بكرێن و‬ ‫لەداهاتووشدا بتوانن ببنە خاوەن ئابوری‬ ‫سەربەخۆی خۆیان‪.‬‬ ‫جگە لەو كچانەی خوێندنیان تەواو‬ ‫نەكردووەو لەو كارگەیەدا دەیانەوێت كار‬ ‫بكەن‪ ،‬چنار رەسوڵ‪ ،‬كچێكی دیكەی‬ ‫ئەو كارگەیەیە كە هێشتا نەچووەتە‬ ‫ژیانی هاوسەرییەوەو ئاماژەی بە گرنگی‬ ‫كردنەوەی كارگەی لەم شێوەیە كرد تا‬ ‫بتوانرێت لەڕێگەیەوە هەلی كار بۆ خانمان‬ ‫دروست بكرێت‪ ،‬چونكە الیەنێكی دیكەی‬ ‫باشی ئەم كارگەیە ئەوەیە دەرفەتى زۆر‬ ‫دراوە بە خانمان‪.‬‬

‫كەس نیە بیانپارێزێت‬

‫گوندە كوردەكانی خانەقین چۆڵدەكرێن‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫“شەو هاوەنبارانیان كردین‪ ،‬حەشدی‬ ‫شەعبی هاتن بۆ پاراستنمان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوانیش كەوتنە بەر هێرشی چەكدارە‬ ‫نەناسراوەكانو دوانیان لێكوژرا ئیتر‬ ‫ئەوانیش وتیان ئێمە ناتوانین پاسەوانیتان‬ ‫بكەین”‪ ،‬ئەنجومەنی گوندی رەمەزانی‬ ‫كوردنشین لە خانەقین وای وت‪.‬‬ ‫كاتێك چەكدارانی حەشدی شەعبی‬ ‫چوونە الی گوندنشینانی سنووری خانەقین‬ ‫پێیانوتن دەیانەوێت پاسەوانیان بكەن‪،‬‬ ‫ئەوان هێندە لە خۆیان دڵنیابوون دەستیان‬ ‫نان بەڕوویانەوە‪.‬‬ ‫جەلیل رەمەزان‪ ،‬ئەنجومەنی گوندی‬ ‫رەمەزانی كوردنشین لە خانەقین بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬بە حەشدمان وت چیمان‬ ‫هەیە تا پاسەوانیمان بكەن خەریكی‬

‫فەالحەتو زەراعەتین‪ ،‬چەند ماڵێكین‬ ‫هەموومان خزمی یەكینو حەوشەمان‬ ‫دیواری نیەو یەكێكە‪ ،‬حەزناكەین غەریبە‬ ‫بێتە ناومانەوە ئیتر وتیان ئاگاداری خۆتان‬ ‫بن”‪.‬‬ ‫بەاڵم دوای ئەوە ئەوە ژیانیان كەوتە‬ ‫مەترسیەوە‪“ ،‬حەشد وتیان نەمانوت با‬ ‫پاسەوانیتان بكەن؟ ئیتر ئەوەبوو هاتن بۆ‬ ‫پاراستنمان‪ ،‬بەاڵم خۆیشیان كەوتنە بەر‬ ‫هێرشی چەكدارەكانو دوانیان لێكوژرا‪،‬‬ ‫ئیتر وتیان ئێمە ناتوانین بتان پارێزین”‪.‬‬ ‫گوندی رەمەزان دەكەوێتە رۆژئاوای‬ ‫قەزای خانەقینەوە لە سەر دەریاچەی‬ ‫ئەڵوەن لە ‪ 14‬ماڵ پێكهاتووەو هەموویان‬ ‫كەسی نزیكی یەكترینو ژمارەی‬ ‫دانیشتوانەكەی ‪ 82‬كەسە‪.‬‬ ‫بەوتەی ئەنجومەنی گوندی رەمەزان‬ ‫ئەوان لە ناچاریدا گوندەكەیان چۆڵكردووەو‬ ‫كشتوكاڵو زەوی بەپیتی بەراویان‬ ‫جێهێشتووە هاتونەتە خانەقین‪ ،‬وەكو ئاوارە‬

‫لەناو هەیكەلی خانودا یان لەناو ماڵی خزمو‬ ‫كەسیاندا نیشتەجێبوون‪ ،‬وتیشی‪“ :‬ئەگەر‬ ‫پاسەوانیشمان بكرێت ناوێرین بگەڕێینەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی چاوەڕوانی هەموو شتێك لەو‬ ‫چەكدارانە دەكرێت”‪ .‬جەلیل رەمەزان كە‬ ‫ئێستا لە ناو خانەقینە وای وت‪.‬‬ ‫دانیشتوانی ئەو گوندە ئێستا بە رۆژ‬ ‫لە خانەقینەوە دەچنە سەر زەوییەكانیانو‬ ‫بە گەنمو جۆ دەیانكێڵنو نزیكی عەسر بە‬ ‫پەلە دەگەڕێنەوە‪ ،‬وەك خۆیان دەڵێن لە‬ ‫دوای روخانی رژێمی بەعسەوە بەمشێوەیە‬ ‫مەترسیەوە‪،‬‬ ‫نەكەوتوەتە‬ ‫گیانیان‬ ‫سااڵنی رابردوو بەبێ خەم لەناو زەوییە‬ ‫كشتوكاڵیەكاندا دەخەوتن بەاڵم ئەوە‬ ‫دووساڵە بەشەو ئێشكگری ماڵو منداڵیانن‪.‬‬ ‫سەرەتای ئەم مانگە دانیشتوانی‬ ‫گوندە كوردنشینەكانی شەفیقو جەمیل‬ ‫بەگو رەمەزان‪ ،‬دوای بەردەوامی‬ ‫هێرشی چەكدارانی نەناسراو بۆسەریان‬ ‫گوندەكانیان چۆڵكرد‪ ،‬بەمەش ژمارەی‬

‫گوندە چۆڵكراوەكان گەیشتە حەوت گوند‪.‬‬ ‫لە بەرامبەر گوندی رەمەزانەوە‪ ،‬لەوبەر‬ ‫ئاوی ئەڵوەنەوە گوندی مەردانی كوردنشینە‬ ‫كە دوو ساڵ پێش ئێستا كەوتە بەر‬ ‫هێرشی چەكدارانی نەناسراو دوای ئەوەی‬ ‫دوو كەسیان لێكوژرا دانیشتوانەكەی بە‬ ‫ناچاری گوندەكەیان چۆڵكرد‪.‬‬ ‫سەمیر محەمەد‪ ،‬سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫قەزای خانەقین بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لەم‬ ‫چەند رۆژەدا ئاوایی شەفیقو رەمەزانو‬ ‫حسین بەگ لەالیەن كوردەوە چۆڵكراوە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی هەڵكوتنە سەریان لێیان‬ ‫دەكوژنو دەیانڕفێنن هاوەنبارانیان دەكەنو‬ ‫كەسیش نییە بەرگرییان لێبكات”‪.‬‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی قەزای خانەقین‬ ‫وتیشی‪“ :‬گیانو ماڵی گوندە كورد‬ ‫نشینەكان ئێستا لە مەترسیدایە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫هێرش دەكەنە سەریان كەس نازانێت كێن‪،‬‬ ‫كاتی خۆی پێشمەرگە بەرگری لێدەكردنو‬ ‫دەیپاراستن‪ ،‬بەاڵم ئەم هێزانەی ئێستا لە‬

‫سنورەكەدان كاریگەرنین ناتوانن بەرگریان‬ ‫لێبكەن”‪.‬‬ ‫گوندە‬ ‫چۆڵكردنی‬ ‫ناوبراو‬ ‫كوردنشینەكانی بە مەترسی ناوبردو وتی‪:‬‬ ‫“خانەقین بە گوندەكانیەوە جوانە وا‬ ‫گوندەكانی چۆڵدەكرێن ئەمەش كاریگەری‬ ‫لەسەر ناوچەكەو دانیشتوانی گوندەكانیش‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەكاتێكدا ئیشوكارو زەویو زاری‬ ‫خۆیان جێدێڵن دێنە خانەقین نازانن چی‬ ‫كارێك بكەن”‪.‬‬ ‫دوای نەمانی هێزەكانی پێشمەرگەو‬ ‫ئاسایش لە سنووری ناوچەدابڕێنراوەكانو‬ ‫قەزای خانەقین لەپاش رووداوەكانی‬ ‫‪16‬ی ئۆكتۆبەری ساڵی ‪ ،2017‬گوندە‬ ‫خانەقین‬ ‫سنوری‬ ‫كوردنشینەكانی‬ ‫ئارامییان بەخۆوە نەبینیوە‪ ،‬بەردەوام‬ ‫لەژێر هەڕەشەی گروپە چەكدارەكاندا بوون‬ ‫لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا چەندین‬ ‫هاواڵتی كوردی گوندە كوردنشینەكان‬ ‫بونەتە قوربانی هێرشو پەالماری گروپە‬

‫چەكدارییەكان‪.‬‬ ‫عیرفان حەمە خان‪ ،‬جێگری فەرماندەی‬ ‫لیوای سێی هێزەكانی پێشمەرگە لە‬ ‫خانەقین بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬سنوری‬ ‫خانەقین لەژێر دەسەاڵتی هێزەكانی‬ ‫حكومەتی عێراقدایەو هەماهەنگی نیە‬ ‫لە نێوان پێشمەرگەو ئەو هێزانەدا بۆ‬ ‫پاراستنی دانیشتوانی ناوچەكە‪ ،‬بۆیە‬ ‫خەڵكەكەی لەترسو دڵەراوكێدا دەژین‪،‬‬ ‫هێزەكانی سوپای عێراقو حەشد خۆیان‬ ‫پێناپارێزێت تا بگات بەوەی خەڵك خەڵك‬ ‫بپارێزن”‪.‬‬ ‫ئەو فەرماندەیەی پێشمەرگە هۆكاری‬ ‫چۆڵكردنی گوندەكانی بۆ ئەوە گەڕاندەوە‪،‬‬ ‫هێزەكانی حكومەتی عێراق رێگە نادەن‬ ‫پێشمەرگە ئەو ناوچانە بپارێزێت‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫ترەوە بابەتەكە سیاسیەو ئەو هێزانە گوێ‬ ‫لە گوندە كورد نشینەكان ناگرنو الیان‬ ‫مەبەست نیە چۆڵببێت بۆیە پشتگوێیان‬ ‫خستوون‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪13‬‬

‫هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ ،‬ئەندامى لیژنەى دارایى پەرلەمانى عێراق‪:‬‬

‫بانکى ناوەندى لە سلێمانى بکرێتەوە‬ ‫سودی زۆری دەبێت‬ ‫هەوڵەکان بۆ کردنەوەى لقى بانکى ناوەندى عێراق لە‬ ‫سلێمانى دەچنە قۆناغێکى نوێوەو بەڕێوەبەرانى بانکەکە‬ ‫چاوەڕوانى ئەنجومەنى وەزیرانن‪.‬‬ ‫هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ ،‬ئەندامى لیژنەى دارایى پەرلەمانى عێراق‬ ‫کە هەفتەى رابردوو لەگەڵ دوو لە هاوکارەکانیدا پارێزگارى‬ ‫بانکى ناوەندیان بینیوە‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬تەنسیقمان دەبێت‬ ‫لەگەڵ سەرۆکایەتى ئەنجومەنى وەزیران و وەزیرەکان لە پێناو‬ ‫ئەوەى کارەکان بۆ کردنەوەى بانکەکە بڕۆنە پیشەوە”‪.‬‬ ‫لە هەرێم بانکى ناوەندى هەیە‪ ،‬بەاڵم هۆشیار عەبدوڵاڵ‬ ‫پێیوایە ئەوە بانکى ناوەندى نیەو زیاتر “تابیعێکى خێزانى‬ ‫و حزبى هەیە” هەر بۆیە کردنەوەى لقى بانکى ناوەندى لە‬ ‫سلێمانى بە هۆکارێک دەزانێت بۆ جوڵەو گەشەپێدانى ئابورى‬ ‫پارێزگاکە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫زەمەن‪ :‬هەوڵەکانى ئێوە بۆ کردنەوەى لقى‬ ‫بانکى ناوەندى عێراق لە سلێمانى بە کوێ‬ ‫گەیشتوون و لەو بارەیەوە چیتان کردووە؟‬ ‫هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ :‬خۆتان دەزانن‬ ‫بانکى ناوەندى عێراقى یەکێکە لە کۆڵەکە‬ ‫سەرەکیەکانى ئابوورى عێراق بەتایبەت ئەوەى‬ ‫پەیوەستە بە سیاسەتى نەختینەوە‪ ،‬بانکى‬ ‫ناوەندى ئێستا لە عێراقدا ئەرکى بە تەنیا‬ ‫هەر تایبەت نیە بۆ راگرتنى سیاسەتى نەقدى‪،‬‬ ‫بەڵکو بەشێکیش لە سیاسەتى ئابورى ئیدارە‬ ‫دەدات‪ ،‬مەسەلەى کردنەوەى لقى ئەم بانکە‬ ‫کە بە بانکى بانکەکان ناودەبرێت‪ ،‬سەرپەرشتى‬ ‫تێکڕاى بانکەکان و پرۆسەى نەقدى دەکات‪ ،‬زۆر‬ ‫گرنگە‪ ،‬ساڵێک زیاترە لەم مەلەفەدا کاردەکەین‬ ‫چەند جارێک پارێزگارى بانکى ناوەندیمان‬ ‫بینیوە‪ ،‬رۆژى سێشەممەى رابردووش جارێکى‬ ‫تر باسەکەمان لەگەڵدا کردەوە‪ ،‬لەدواى گفتوگۆ‬ ‫ئەو وتى وەکو بانکى ناوەندى هیچ الرییەکیان‬ ‫نیە لقێک لە سلێمانى بکەنەوە‪ ،‬بەاڵم دەبێت‬ ‫ئەنجومەنى وەزیرانى هەرێم بە رەسمى ئەو‬

‫داواکارییەیان لێبکات‪ ،‬دواى ئەوەش پێویستە‬ ‫لە سلێمانى پارچە زەوییەکیان بۆ دابینبکرێت‬ ‫بۆ ئەوەى خۆیان بیناى بانکەکە دروست بکەن‬ ‫ئەوەى پەیوەستە بە رەزامەندى سەرەتاى‬ ‫ئەوان رەزامەندیان نیشانداوە‪ ،‬ئێستا ئێمە‬ ‫لەسەر خەتین بۆ ئەوەى لە ئەنجومەنى وەزیران‬ ‫ئەو داواکارییە بڕوات بۆ بانکى ناوەندى‪ ،‬لە‬ ‫هەمان کاتیشدا ئیش لەسەر ئەوە دەکەین‬ ‫پارچە زەوییەکى باشیان بۆ دابینبکرێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫خزمەتێکى گەورە بە شارى سلێمانى و جوڵەى‬ ‫ئابوورى دەکات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬وا دەردەکەوێت نوێنەرانى کورد‬ ‫بەتایبەت لیژنەیەکى گرنگى وەکو دارایى‬ ‫پەیوەندى لەگەڵ حکومەتى هەرێم باش نیە‪،‬‬ ‫ئەم داواکارییە چۆن دەگەیەنن؟‬ ‫هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ :‬لە راستیدا پەیوەندیمان‬ ‫لەگەڵ حکومەتى هەرێمدا لە سیاقى کارى‬ ‫خۆماندا هەیەو دەبێت‪ ،‬ئەمە ماناى ئەوە نیە‬ ‫رەخنەمان لێیان نەبێت‪ ،‬بێگومان تەنسیقەکە‬ ‫جیاوازە‪ ،‬حکومەتى هەرێم لە رابردووداو ئەم‬

‫کابینەیەش مامەڵەکردنى لەگەڵ نوێنەرانى‬ ‫کورد لە ئاستى پێویستدا نیە‪ ،‬بەاڵم کارێک‬

‫هەرێمى کوردستان بانکى‬ ‫ناوەندى نیە لە واڵتێکدا‬ ‫یەک بانکى ناوەندى‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەو بانکە زیاتر‬ ‫تابیعێکى هەم حیزبى‬ ‫هەم خێزانى هەیە‬

‫کە بۆ خزمەتى سلێمانى و هەرێم بێت ئامادەین‬ ‫هەم لە دەرگاى حکومەت بدەین هەم پارێزگار‬ ‫بدەین‪.‬‬ ‫تەنسیقمان دەبێت لەگەڵ سەرۆکایەتى‬ ‫ئەنجومەنى وەزیران و وەزیرەکان لە پێناو‬ ‫ئەوەى ئەم کارە بڕواتە پیشەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫خزمەت بە شارى سلێمانى دەکات‪ ،‬لە‬ ‫راستیدا پەیوەندییەکە تائیستا نەبووە بە‬ ‫پەیوەندییەکى سیستماتیک و دامەزراوەیى‪،‬‬ ‫بەشێکى پەیوەستە بەوەى حکومەتى هەرێم‬ ‫زۆرجار لە سیاقى کارى دەوڵەتى مامەڵە ناکات‬ ‫زۆرجاریش تێڕوانینەکەى بۆ نوێنەرانى کورد‬ ‫حزبیانەیەو دامەزراوەیى نیە‪ ،‬وەکو پێویست لە‬ ‫رۆڵى ئەوان تێناگات‪ ،‬بە هەر جۆرێک بێت ئێمە‬ ‫ئەو تەنسیقە دەکەین و پێشموانیە رێگرى لە‬ ‫هەوڵێکى لەمجۆرە بکەن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەرێمى کوردستان بانکى ناوەندى‬ ‫هەیە‪ ،‬ئایا ئەمە تایبەتمەندى بانکى ناوەندى‬ ‫هەیە؟‬ ‫هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ :‬هەرێمى کوردستان بانکى‬ ‫ناوەندى نیە لە واڵتێکدا یەک بانکى ناوەندى‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەو بانکە زیاتر تابیعێکى هەم حیزبى‬ ‫هەم خێزانى هەیە‪ ،‬ئەو بانکەى هەرێم جیاوازە‬ ‫لە بانکى ناوەندى عێراقى‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کردنەوەى لقى بانکى ناوەندى چ‬ ‫کاریگەرییەکى لەسەر سلێمانى دەبێت؟‬ ‫هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ :‬بێگومان چاالکی زۆر‬ ‫دەبێت‪ ،‬بانکى ناوەندى لقى لە هەر شوێنێک‬ ‫هەبێت لەو شوێنەدا ئیشرافى هەموو بانکەکان‬ ‫دەکات و پارەیان پێدەدات و پارەى تێدا‬ ‫ئاڵوگۆڕ دەکرێت بۆ هەر جوڵەیەکى ئابورى‬ ‫دەبێتە پردى پەیوەندى لەگەڵ بانکى ناوەندیدا‪،‬‬ ‫یەکێک لە سودە هەرە سەرەتاییەکانى بریتیە لە‬ ‫گۆڕینەوەى پارەى تەلەف بوو ئیستا لە بەغداو‬ ‫هەموو ئەو شوێنانەى لقی هەیە بە بەردەوامى‬ ‫پارەى تەلەف بوو دەگۆڕێتەوە‪ ،‬سلێمانى‬ ‫ئێستا لەمە بێبەشە‪ ،‬جیا لەوەى دەبێتە هۆى‬ ‫جوڵەیەکى باشى ئابورى لەو ناوچەیە‪.‬‬

‫دوو ساڵە حكومەت مانگانە تەنیا ‪ 300‬ملیۆن دۆالر دەدات بە وەزارەتی دارایی‬

‫نیوەی داهات نادیارەو كابینەی نوێش راپۆرتی نیە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان‬ ‫نزیكەی ‪ ٥٠٠‬هەزار بەرمیلی رۆژانەیەو‬ ‫داهاتەكەی نزیكەی ‪ ٧٠٠‬ملیۆن دۆالرە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نیوەی ئەو پارەیە دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی‬ ‫داراییو لەگەڵ پارەكەی بەغدا بۆ موچە‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫لەم كابینەیەدا وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتیەكان ماوەتەوە بەاڵم بەبێ‬ ‫وەزیرەو تائێستاش هیچ راپۆرتێك لەسەر‬ ‫هەناردەو داهاتی نەوت باڵونەكراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی ئەو ژمارانەی وەزارەتی نەوتی عێراق‬ ‫بە پەرلەمانتارانی كوردی داوە‪ ،‬لە مانگی‬ ‫ئەیلولی رابردوودا هەرێم رۆژانە زیاتر لە ‪٤٤٤‬‬ ‫هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە كردووەو مەزەندە‬ ‫دەكرێت ئێستا ئەو رێژەیە نزیك بێت لە نیو‬ ‫ملیۆن بەرمیلی رۆژانە‪.‬‬ ‫غالب محەمەد‪ ،‬ئەندامی لیژنەی نەوت لە‬ ‫پەرلەمانی عێراق بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لەگەڵ‬

‫شێرکۆ جەودەت‪:‬‬ ‫نە ئێمەو نە وەزارەتی‬ ‫دارایی نازانین ئەو‬ ‫بڕەی نادیارە چەندە‬ ‫لەبەرئەوەی ناشەفافی‬ ‫لە داهاتی نەوتدا هەیە‬

‫كۆمپانیای سۆمۆ قسەمان كردووە مانگی‬ ‫ئەیلولمان بەگشتی وەرگرتووە لەو مانگەدا‬ ‫رێی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لەڕێگەی‬ ‫بەندەری جیهانەوە ‪ ٤٤١‬هەزار ‪ ٦٧٨‬بەرمیل‬ ‫نەوتی رۆژانە بووە‪ ،‬بەرمیلی بە ‪ ٦٠‬دۆالرو ‪٧٠‬‬ ‫سەنت فرۆشراوە‪ ،‬داهاتی نەوت لەو مانگەدا‬ ‫‪ ٨٠٤‬ملیۆن دۆالر بووە‪ ،‬لەسەرەتای ئەمساڵەوە‬ ‫هەرێم بەو رێژەیە نەوتی هەناردە كردووە لەو‬ ‫نۆ مانگەدا بە بڕی لە حەوت ملیار دۆالر نەوتی‬ ‫فرۆشتووە”‪.‬‬ ‫لەو داهاتەی حكومەتی هەرێم لە رێگەی‬ ‫فرۆشتنی نەوتەوە دەستی دەكەوێت مانگانە‬ ‫تەنیا ‪ ٣٠٠‬ملیۆن دۆالری دەدرێت بە وەزارەتی‬ ‫دارایی‪.‬‬ ‫حكومەتی هەرێم لە راپۆرتی سێ مانگی‬ ‫كۆتایی ‪ ٢٠١٨‬بڕی داهاتی نەوتی فرۆشراوی‬ ‫هەرێمی باڵوكردەوە‪ ،‬كە دوو ملیارو ‪ ١٥٠‬ملیۆن‬ ‫دۆالر بوو‪ ٩٠٠ ،‬ملیۆن دۆالری بە وەزارەتی‬ ‫دارایی بەاڵم باس لەوە نەكرابوو پارەكەی دیكە‬ ‫دراوە بە چی كە ملیارێكو ‪ ٢٥٠‬ملیۆن دۆالرە‪.‬‬ ‫غالب محەمەد ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬نرخی‬

‫نەوتو داهاتەكەی مانگانە یاری دەكات چەند‬ ‫ساڵە ‪ ٣٠٠‬ملیۆن دۆالر داهاتی نەوت دەدرێت‬ ‫بە وەزارەتی دارایی‪ ،‬ئەو باقی داهاتی نەوت‬ ‫دەدرێت بە كۆمەڵێك كۆمپانیا كە هی خۆیانە‬ ‫وەك گواستنەو سیكوریتیو خزمەتگوزاریو‬ ‫تەحویلكردنەوەی پارەی نەوت لەڕێگەی‬ ‫بانكەكانی خۆیانەوە‪ ،‬لە رێگەی حیلەیەكی‬ ‫یاساییەوە نیوە زیاتری داهاتی نەوت دەبەن‪.‬‬ ‫حكومەتی هەرێم لە ماوەی چوار ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٥‬تاكو ‪ ٢٠١٩‬بەهۆی پاشەكەوتكردنی‬ ‫موچەوە كە لەو چوار ساڵەشدا ‪ ٢٣‬ترلیۆن و‬ ‫‪ ٢٦٥‬ملیار دینار كە دەكاتە ‪ ١٩‬ملیار دۆالر‪،‬‬ ‫قەرزداری مووچەخۆرو فەرمانبەران بووەو‬ ‫نەیداوەتەوە‪ ،‬پێشبینی دەكرێت موچەی سێ‬ ‫مانگی ئەمساڵیش پاشەكەوت بكرێت‪.‬‬ ‫شێركۆ جەودەت‪ ،‬ئەندامی لیژنەی دارایی لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بڕێك‬ ‫لە داهاتی نەوتی هەرێم دیار نیە وەزارەتی‬ ‫دارایش دەڵێت ئاگامان لەو بڕەی تری داهاتی‬ ‫نەوت نیە‪ ،‬ئەوەی هەیە بە دیاریكراوی مانگانە‬ ‫‪ ٣٠٠‬ملیۆن دۆالر دەدرێت بە وەزارەتی دارایی”‪.‬‬

‫وتیشی‪“ :‬نە ئێمەو نە وەزارەتی دارایی‬ ‫نازانین ئەو بڕەی نادیارە چەندە لەبەرئەوەی‬ ‫ناشەفافی لە داهاتی نەوتدا هەیە”‪.‬‬ ‫لە مانگی ئایاری ‪ ٢٠١٥‬یاسایی سندوقی‬ ‫كوردستان بۆ داهاتە نەوتو گازییەكان‬ ‫دەرچووە‪ ،‬بەاڵم تائێستا سندوقەكە‬ ‫دروستنەكراوە‪ ،‬بە وتەی شێركۆ جەودەت‬ ‫تەنیا بە دامەزراندنی ئەو سندوقە كۆتایی بە‬ ‫ناشەفافیەتی نەوت دێت‪.‬‬ ‫بەپێی رێككەوتنی نێوان بزوتنەوەی گۆڕانو‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەت دەبێت سندوقەكە دروست بكرێتو‬ ‫سەرۆكەكەشی گۆڕان بێـت‪.‬‬ ‫مانگانە وەزارەتی دارایی هەرێم بۆ‬ ‫دابەشكردنی موچە پێویستی بە ‪ ٨٨١‬ملیار‬ ‫دینارە‪ ،‬ئەو پارەیەش لە سێ سەرچاوەی جیاوە‬ ‫دابین دەكرێت‪ ٤٥٤ ،‬ملیار دیناری حكومەتی‬ ‫عێراق دەینێرێتو لەگەڵ ‪ ٣٧٠‬ملیار دینارەكەی‬ ‫داهاتی نەوت‪ ،‬سەرچاوەی سێهەمیش داهاتی‬ ‫ناوخۆیە كە مەزەندە دەكرێت مانگانە ‪١٥٠‬‬ ‫ملیار دینار بێت‪.‬‬

‫محهمهد حسێن‬

‫ههرێم دهتوانێت پابهندی رێكکهوتنێكی‬ ‫نهوتی بێت لهگهڵ بهغدا؟‬ ‫حكومهتهكهی عادل عهبدولمههدی دهستی له كاركێشایهوه پێش‬ ‫واژۆكردنی ئهو رێكکهوتنه نهوتی و داراییهی كه بڕیاربوو لهم رۆژانهدا‬ ‫رابگهیهنرێت‪ .‬كێ دهبێته شوێنگرهوهی عادل و چارهنوسی ئهم رێکكهوتنه‬ ‫چی دهبێت هیچ لهو راستیانه ناگۆڕێت كه ههرێمی كوردستان خۆی‬ ‫زهحمهته بتوانێت پابهندی ئهم رێکكهوتنه بێت لهبهر نهبوونی بڕی ئهو‬ ‫نهوتهی كه رێكکهوتنهكه ناچاری دهكات رۆژانه رادهستی سۆمۆی بكات‬ ‫ئهگهر ئهو بودجهی له بهغداوه بۆی دێت هێنده نهبێت كه شتێك له‬ ‫شایسته داراییهكانی كۆمپانیا نهوتیهكان و قهرزی پێشوهختهی فرۆشتنی‬ ‫نهوتی بۆ نهبژێرێت‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪٢٠١٤‬هوه‪ ،‬ههولێرو بهغدا النی كهم چوار رێكکهوتنی دارایی و‬ ‫نهوتییان ههبووه‪ ،‬بهاڵم هیچیان به تهواوی جێبهجێنهكراون‪ .‬له ههمووشیاندا‬ ‫ههرێم نهیوتوانیوه ئهو بڕه نهوته رادهست بكات كه بهپێی رێكهوتنهكان‬ ‫دهبوایه وهك بهشێك له ههناردهی گشتی عێراق سۆمۆ بیفرۆشتایه‪،‬‬ ‫لهبهرامبهردا بهغدا بودجهكهی ههرێم‪ ،‬یان بهشێكی‪ ،‬نهناردووه‪ .‬بهاڵم ئایا‬ ‫ئهم گهمهیه له رێكهوتنهكهی بودجهی ‪٢٠٢٠‬یشدا بهردهوام دهبێت؟‬ ‫ئهگهر چی ئاڵۆزییهكانی بهغداو كۆتاییه چاوهڕوانكراوهكهی حكومهتهكهی‬ ‫عهبدولمههدی دهرفهتێكی ئهوتۆی بۆ ئهم رێكکهوتنه نههێشتۆتهوهو هێشتا‬ ‫روون نیه پهرلهمان دهتوانێت یاسای بودجه پهسهندبكات به رهچاوكردنی‬ ‫ئهم رێكکهوتنه دارایی و نهوتییه‪ ،‬بهاڵم ئهگهر ئهم رێكهوتنهش كراو‬ ‫پهرلهمانیش پهسهندی كرد ههر لهئێستاوه لهوه ناچێت ههرێم بتوانێت‬ ‫جێبهجێی بكات‪ ،‬زۆربهسادهیی چونكه حكومهتی ههرێم ئێستا خاوهنی ‪٢٥٠‬‬ ‫ههزار بهرمیل نهوتی رۆژانه نیه تا لهبهرامبهردا بیدات به بهغدا‪.‬‬ ‫ههرچهنده ههرێم رۆژانه زیاتر له ‪ ٤٦٠‬ههزار بهمیل نهوت ههنارده‬ ‫دهكات له بهندهری جهیهانی توركیاوه بهپێی داتاكانی ئیراك ئۆیڵ ڕیپۆرت‪،‬‬ ‫بهاڵم لهراستیدا تهنیا داهات و پارهی ‪ ١٧٨‬ههزار بهرمیل نهوتی رۆژانهی‬ ‫دهستدهكهوێتهوه‪ ،‬بهشهكهی تری دهڕوات بۆ خهرجی كۆمپانیا نهوتیهكان‬ ‫بهپێی وتهیهكی مهسرور بارزانی كه له دیداری مێری له ههولێر پێشكهشی‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫مهسرور بارزانی وتی زیاتر له نیوهی داهاتی نهوتی كوردستان بۆ‬ ‫خهرجی كۆمپانیاكانهو مانگانه نزیكهی ‪٣٠٠‬بۆ ‪ ٣٢٠‬ملیۆن دۆالر له پارهی‬ ‫نهوتی كوردستان دهگهڕێتهوه بۆ حكومهتی ههرێم‪ .‬ئهگهر تێكڕای داهاتی‬ ‫نهوت به ‪ ٣١٠‬ملیۆن دۆالری مانگانه وهربگرین‪ ،‬ئهمه تهنیا پارهی ‪١٧٨‬‬ ‫ههزار بهرمیل نهوتی رۆژانهیه‪ ،‬ئهگهر نرخی بهرمیلێك نهوت به ‪ ٥٨‬دۆالر‬ ‫وهربگرین (به پێی راپۆرتهكانی دیلیۆت)‪ .‬كهواته ‪ ٢٨٢‬ههزار بهرمیل‬ ‫نهوتی رۆژانهی ههرێم دهڕوات بۆ خهرجی كۆمپانیاكان و چهند باج و‬ ‫رسوماتێكی تر كه هێشتا روون نیه كێ چهندی بهر دهكهوێت بەهۆی‬ ‫نهبوونی هیچ داتاو شهفافیهتێك له وهزارهتی سامانه سروشتیهكانی ههرێم‪.‬‬ ‫كهواته حكومهتی ههرێم تهنها خاوهنی ‪ %٣٨.٦‬نهوتی كوردستانه‪،‬‬ ‫بهاڵم بهغدا حسابی ههرههموو نهوته ههناردهكراوهكهی لهگهڵ دهكات‪.‬‬ ‫ئایا بهڕاست ههرێم تهنیا خاوهنی ئهم بڕه له نهوتهكهی خۆیهتی ؟ ئهگهر‬ ‫پرسیارهكه نهخێره ئهی ئهو ‪ ٢٨٢‬ههزار بهرمیلهی تری بۆ كێ دهفرۆشرێت؟‬ ‫ئهگهرچی راپۆرته رۆژنامهوانیهكان باس له وهرگرتنی بهشه بودجهی‬ ‫تهواوی ههرێم دهكهن وهك پێشمهرجێك بۆ رادهستكردنی ئهم ‪ ٢٥٠‬ههزار‬ ‫بهرمیله نهوته‪ ،‬بهاڵم هێشتا دیارنیه ئهم بهشه بودجهیه چهند ملیار‬ ‫دهبێت؟ بهپێی ههندێك لێكدانهوهی بیركاریهنهی زۆر سهرهتایی ههرێم‬ ‫ناتوانێت ئهم نهوته رادهستبكات ئهگهر بهشه بودجهكهی ئهوهنده نهبێت‬ ‫شتێك له حهقدهستی كۆمپانیا نهوتیهكان وئهو قهرزانهشی پێبداتهوه كه‬ ‫وهك فرۆشتنی پێشوهخته له كۆمپانیاو بازرگانه نهوتیهكان سااڵنی پێشوو‬ ‫وهریگرتووه‪ .‬ههندێك لێكدانهوهو خهماڵندنی سهرهتایی ئهوه نیشان دهدهن‬ ‫كه ههرێم النی كهم پێویستی به ‪ ٩٥٠‬ملیار دیناری مانگانه ههیه بۆ ئهوهی‬ ‫بتوانێت پابهند بێت به ڕێكهوتنه نهوتی و داراییهكهیهوهو هاوكات موچهی‬ ‫كارمهندانی كهرتی گشتی و خانهنیشینان دابین بكات‪.‬‬ ‫ئهم قهیرانهی ئێستای ههرێم دهرفهتێكی گهورهیه بۆ چاكسازی كردن‪.‬‬ ‫ئێستا كاتی ئهوه هاتووه حكومهتهكهی مهسرور بارزانی كهرتی نهوتی‬ ‫كوردستان قوتاربكات لهو ههموو كۆمپانیا سكیوریتی و خزمهتگوزارییه‬ ‫ناپێویستانهی كه بهشێكی زۆری داهاتی نهوتی كوردستان دهبهن‪ .‬ئێستا‬ ‫كاتی ئهوه هاتووه ئهوهی دهكرێت بپارێزرێت بگهڕێنرێتهوه بۆ حكومهتی‬ ‫ههرێم و داهاتی پێ زیاد بكرێت‪ .‬به كورتی پرۆسهی چاكسازی و‬ ‫روبهڕوبونهوهی گهندهڵی دهبێت له كهرتی نهوت و گازی كوردستانهوه دهست‬ ‫پێبكات‪ .‬بۆ نمونه سااڵنه نزیكهی ‪ ١٠٠‬ملیۆن دۆالربه ناوی تازهكردنهوهی‬ ‫مۆڵهتی كار بۆ كۆمپانیا نهوتیهكان وهردهگیرێت‪ .‬ئایا ئهم پارهیه دێته ناو‬ ‫خهزێنهی حكومهت و وهك بهشێك له داهاته نهوتیهكان حساب دهكرێت؟‬ ‫خۆزگه كهسێك ههبووایه له حكومهتهكهی بارزانی وهاڵمی ئهم پرسیارهی‬ ‫بدایهتهوه چونكه ههموو چاكسازیهك لێرهوه دهست پێدهكات مادام نهوت‬ ‫سهرهكی ترین سهرچاوهی داهاته له كوردستان و عێراقیش‪.‬‬ ‫به گشتی ههرێمی كوردستان پێویستی به پاكسازیكردنی پرۆژه‬ ‫نهوتیهكانی خۆی ههیه پێش ئهوهی بچێته ههر رێكکهوتنێكهوه لهگهڵ‬ ‫بهغدا‪ .‬رۆژانه زیاتر له ‪ ٤٦٠‬ههزار بهرمیل نهوتیان كردۆته ماڵ بهسهر‬ ‫حكومهتی ههرێمهوه‪ ،‬بهاڵم نزیكهی ‪%٦٢‬ی داهاتی ئهم نهوته دهچێته‬ ‫گیرفانی كۆمپانیاو خهڵكانی ترهوه‪ .‬راسته خهرجی كۆمپانیا نهوتیه‬ ‫بهرههمهێنهرهكان و تێچووی ههناردهكردن و بازاریكردن شتێكه له‬ ‫دهسهاڵتی ئهم حكومهتهدا نیه‪ ،‬بهاڵم بۆچی پاره به كۆمپانیای سیكیوریتی‬ ‫بدرێت له كاتێكدا ههرێم خۆی ‪ ٢‬لیوای هێزی پۆلیسی نهوتی ههیه؟ ئهمه‬ ‫جگه له دادۆشینی سامانی گشتی بۆ بهرژهوهندی بهرپرسه حیزبی و‬ ‫حكومیهكان هیچی تر نیه‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫قازانجى نەوتى کوردستان بۆ شەش الیەن دەڕوات‬

‫هەرێم لە چوار ئەندامى (ئۆپیک)‬ ‫زیاتر نەوت بەرهەم دەهێنێت‬ ‫ئەنوەر کەریم‬ ‫ئێستا بەرهەمی نەوتی هەرێمی‬ ‫کوردستان نزیکبۆتەوە لە نیو ملیۆن‬ ‫بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەپێی ڕێكخراوی‬ ‫(‪ )MEES‬ناوەندی ڕووپێوی ئابوری‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬لەدوای لەدەستدانی‬ ‫نەوتی کەرکوک بەهۆی ڕیفراندۆمەوە کە‬ ‫کێڵگەکانی (بای حەسەن و هاڤانا) لە‬ ‫کەرکوک لەدەستدرا بۆ یەکەمجارە بەرهەمی‬ ‫نەوتی کوردستان بەرزبێتەوە بەم ڕادەیە‬ ‫ئەمەش بەهۆی بەردەوام هەڵکەندنی بیری‬ ‫زیاتر لە کێڵگەکانی کوردستان توانیویەتی‬ ‫جێگەی ئەو بیرانە بگرێتەوە کە نەوتەکەیان‬ ‫بەرەو نەمان چووە لەبەرئەوە بەرهەم‬ ‫زیادیکردووە‪.‬‬ ‫ئێستا هەرێمی کوردستان لە چوار‬

‫ئەندامی ڕێکخراوی ئۆپێک زیاتر نەوت‬ ‫بەرهەمدەهێنێت کە ئەوانیش (کۆنگۆ‪،‬‬ ‫ئیکوادۆر‪ ،‬گیونیا و گابۆنن)‪ ،‬تەنیا ‪325‬‬ ‫هەزارو ‪ 448‬هەزارو ‪ 125‬هەزار و ‪207‬‬ ‫هەزار بەرمیل لەڕۆژێکدا بەرهەمدەهێنن‪،‬‬ ‫بەپێی داتاکانی بلومبێرگ بۆ مانگی‬ ‫ئۆکتۆبەر‪.‬‬ ‫کوردستان‬ ‫بەرهەمی‬ ‫زیادبوونی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ زیادبوونی بەرهەمی نەوتی‬ ‫کێڵگەکانی خورمەڵە کە بەرهەمی گەیاندۆتە‬ ‫‪ 170‬هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا لەالیەن‬ ‫کۆمپانیای کار گروپەوە بەرهەمهێنانی تێدا‬ ‫دەکرێت و کێڵگەکانی ئەتروش زیاتر لە ‪50‬‬ ‫هەزار بەرمیل و کێڵگەکانی تاوگێ نزیکەی‬ ‫‪ 75‬هەزارو کێڵگەکانی فیشخابور لەسەروو‬ ‫‪ 50‬هەزار و کێڵگەکانی شێخان نزیکەی‬ ‫‪ 40‬هەزار بەرمیل و کێڵگەکانی تەقتەق و‬ ‫گەرمیان و هەولێر و قەرەداخ ئەمانەش نەوت‬

‫بەرهەمدەهێنن‪ ،‬چاوەڕێدەکرێت تاکۆتایی‬ ‫ساڵی ‪ 2020‬بەرهەمیان بەڕادەیەکی باش‬ ‫زیاد بکات بەهۆی لێدانی بیری زۆرەوە‪.‬‬ ‫هەروەها کۆمپانیای رۆزنەفت کە‬ ‫وەبەرهێنان دەکات لە ناحیەکانی سەر‬ ‫بەپارێزگای دهۆک ئەوانیش بۆ کۆتایی ساڵی‬ ‫‪ 2020‬دەبێت بتوانن نەوت بەرهەمبهێنن‬ ‫بەمەش بەرهەم بەرەو زیادبوون دەڕوات‪.‬‬ ‫بەهۆی ناشەفافی کەرتى نەوتەوە هەر‬ ‫لە دەرهێنان و بە بازارکردن و فرۆشتنی‬ ‫گرێبەستەکان و گەڕانەوەی داهاتدا‪ ،‬ئەم‬ ‫زیادکردنی بەرهەمە نەبۆتە هۆی ئەوەی‬ ‫خەڵكی کوردستان قازانجێکی بەرچاو بکەن‬ ‫یان ئەو بڕە پارەیەی وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتیەکان دەیدات بە وەزارەتی دارایی‬ ‫هەر ‪ 378‬ملیار دینارەکەیە بۆ موچەی‬ ‫فەرمانبەران زیاتر نەکراوە بەزیادبوونی‬ ‫بەرهەمی نەوتی کوردستان‪.‬‬

‫تۆو چاندنو جوتكردن دواكەوت‬

‫پەڵە‪ ،‬جوتیارانی‬ ‫لە چاوەڕوانیدا هێشتۆتەوە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫پار ئەم كاتە چەمو رووبارەكانی كوردستان هاژەیان‬ ‫دەهاتو دەشتو دۆڵەكانیش پاراو بوبوون‪ ،‬گەنمەكەی‬ ‫ئەسكەندەر قادریش لە گەرمیان سەری لە زەوی دەرهێنابوو‬ ‫خۆی نیشانی تینی خۆری پایز دەدا‪ ،‬بەاڵم ئەمسااڵ گەنمو‬ ‫جۆكەی بە دەرمانكراوی لە فەردەكردووەو تراكتۆرەكەی بە‬ ‫پڕ گازەوە ئامادەكردووەو چاوەڕێی پەڵەیە‪.‬‬ ‫ئەسكەندەر قادر جوتیارێكی تەمەن ‪ 41‬ساڵی‬ ‫دانیشتووی گوندی بانیخانە لە گەرمیان‪ ،‬بەردەوام پرسیاری‬ ‫بارانبارینو كەشو هەوادەكات‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەشێك‬ ‫لەو زەویانەی سااڵنە بە گەنمو جۆ دەیچێنم هێشتا ماونەتەوە‬ ‫كە رووبەرەكەی نزیكەی ‪ 100‬دۆنم دەبێت چاوەڕێی بارانی‬ ‫پەڵەم‪ ،‬لەبەرئەوەی هێشتا كاتەكەی زووەو دوای بارانی پەڵە‬ ‫باشتر سەوز دەبێتو دوور دەبێت لە فەوتانو لەناوچوون”‪.‬‬ ‫ئەو جوتیارە لەهەمانكاتدا خاوەنی تراكتۆرێكەو رۆژانە‬ ‫زەوی جوتیاران دەكێڵێت وتیشی‪“ :‬ساڵی رابردوو لەم‬ ‫كاتەدا هیچ زەوییەك بە نەچێنراوی نەمابوویەوە هەمووی‬ ‫بە گەنمو جۆ داچێنرابوو‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ پرۆسەكە لەالیەن‬ ‫جوتیارانەوە بەهۆی دواكەوتنی بارانی پەڵەوە دواخراوە‬ ‫نیوەی رووبەری ساڵی رابردوو نەچێنراوە”‪.‬‬ ‫ئەسكەندەر قادر نمونەی هەزاران جوتیاری هەرێمی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬كە چاوەڕێی بارانی پەڵەن بۆئەوەی‬ ‫دانەوێڵەكەیان بچێنن و لەو دڵەڕاوكێیە قوتاریان ببێت كە‬ ‫بەهۆی دواكەوتنی بارانی پەڵەوە توشیان بووە‪.‬‬ ‫كەم بارانی ئەمساڵ دوای چەند ساڵێكی پڕ لە تەڕوتوشی‬ ‫دێت‪ ،‬سااڵنی رابردوو هەرێمی كوردستان پایزو زستانی‬ ‫پڕ لە بارانو بەهاری لێوان لێو لە لێزمە باران تەنانەت‬ ‫الفاو گوزەراند‪ ،‬هەر لە مانگی ‪10‬ەوە جوتیاران چوونە سەر‬ ‫زەوییە كشتوكاڵیەكانیانو دەستیان بە جوت كرد‪.‬‬ ‫رووبەری زەوی كشتوكاڵی هەرێم شەش ملیۆنو‬ ‫‪787‬هەزارو ‪ 264‬دۆنمە‪ ،‬پێنج ملیۆنو ‪ 473‬هەزارو ‪552‬‬ ‫دۆنمی دێمەو ملیۆنێك ‪ 313‬هەزارو ‪ 762‬دۆنمی بەراوە‪،‬‬ ‫سااڵنە نزیكەی سێ ملیۆن دۆنمی دەكرێت بە كشتوكاڵو‬ ‫بەرهەمەكەیان زیاتر لە یەك ملیۆن تەن گەنمە‪.‬‬

‫حسەین حەمەكەریم‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵو‬ ‫سەرچاوەكانی ئاو بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬هێشتا وەرزی‬ ‫چاندن زووەو دوانەكەوتووە مەترسی نیە لەسەر بەروبووم‬ ‫یان دواكەوتنی باران‪ ،‬بەشێكی جوتیارانیش ئەوەی وشە‬ ‫وەردیان هەیە چاندویانە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هاوكاریكردنی جوتیاران وتی‪“ :‬ئەمساڵ‬ ‫بڕێك پارەی ساڵی رابردوومان لە هەندێك لە فەرمانگەكاندا‬ ‫ماوە بۆ كڕینی پەینی كیمیایی‪ ،‬پێنج هەزار تەن گەنمی‬ ‫بنەتۆو بەسەر جوتیاراندا دابەشكراوە‪ ،‬هەمووی بە نرخی‬ ‫‪%50‬ی بازاڕ پێیان دەدرێت‪ ،‬بەاڵم بەهۆی كەمیەوە‬ ‫نەمانتوانیوە بیدەین بە هەموو جوتیارێك ئەمەش وایكردووە‬ ‫تەنیا ‪ %5‬بۆ ‪ %10‬پێویستی جوتیاران پڕبكاتەوە‪.‬‬ ‫بۆ بارانی پەڵە هەرێمی كوردستان پێویستی بە بارینی‬ ‫نزیكەی ‪ 40‬ملم بارانە‪ ،‬بەوتەی بەرپرسانی كەشناسی‬ ‫تائێستا پەڵە نەیداوەو پێشبینی دەكەن لەسەرەتای ئەم‬ ‫مانگەدا پەڵە بدات‪.‬‬ ‫فازڵ ئیبراهیم‪ ،‬بەڕێوەبەری كەشناسیو بومەلەرزەزانی‬ ‫هەرێم بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬وەرزی باران بارین لە سەرەتای‬ ‫مانگی ‪ 10‬دەستپێدەكات كاتی ئێستا گونجاوە بۆ باران‬ ‫بارین هەرچەندە بارانباریوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا بەشی ئەوە‬ ‫نەباریوە كە پەڵە بدات‪ ،‬پێشبینی دەكەین سەرەتای ئەم‬ ‫مانگە باران بارین بەشێوە پچڕ پچڕ دەستپێبكات‪ ،‬كاتەكەی‬ ‫دڵخۆشكەرەو دەتوانرێت بۆ كشتوكاڵ سودی لێوەربگیرێت”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری كەشناسیو بومەلەرزەزانی هەرێم‪ ،‬وتیشی‪:‬‬ ‫“بۆ بارانی پەڵە پێویستمان بە ‪ 30‬بۆ ‪ 40‬ملم بارانی‬ ‫بەردەوامە بۆئەوەی زەوی بە قوڵی ‪ 30‬سم تێرئاو ببێت‬ ‫بۆئەوەی لەڕووی كێاڵنەوە سودی لێببینرێتو ئەو تۆوەی‬ ‫تێیدا دەچێنرێت گەشەبكات‪ ،‬ئەم بارانەی ئێستا پێشبینی‬ ‫دەكەین بارانی پەڵە بێت لە زۆر ناوچە”‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی كەشناسی‪ ،‬دواكەوتنی بارانی‬ ‫پەڵە بۆئەوە دەگەڕێـتەوە كە بەرزە پاڵەپەستۆیەك رێگر‬ ‫بووە لەبەردەم نزمە پاڵەپەستۆكانی دەریای ناوەڕاست بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستانو ببێتە هۆی باران بارین‪.‬‬ ‫فازڵ ئیبراهیم‪ ،‬جەختیشی كردەوە ئەمساڵ مەترسی‬ ‫وشكەساڵی نیە‪ ،‬بەاڵم پێشبینی ناكرێت بارانی ساڵی‬ ‫رابردوو ببارێت‪.‬‬

‫ئەوانەی قازانجی زیاتر دەکەن لە‬ ‫زیادکردنی بەرهەمی نەوتی کوردستان‬ ‫ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪ .1‬دەسەاڵتدارانی پارتی و یەکێتی‪ ،‬کە‬ ‫بەشیان لە کۆنتراکتەکاندا هەیە‪ .‬وەک چۆن‬ ‫نەوتی کورستان بەپێی ڕاپۆرتی دیلۆییت‬ ‫بە ‪ 13.40‬کەمتر دەفرۆشرێت لەراستیدا‬ ‫وانیە بەرمیلێک نەوت تەنیا بە ‪ 3- 2‬دۆالر‬ ‫کەمتر دەفرۆشرێت ئەوەش بۆ دەاڵڵ و‬ ‫پارێزەرەکانن ئیتر پارەکەی تری دەچێت‬ ‫بۆ سەرانی پارتی و یەکێتی‪ ،‬هەندێجار‬ ‫سعودییەکان کەمێک گرانتر نەوت دەفرۆشن‬ ‫لە نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا‪.‬‬ ‫‪ .2‬کۆمپانیا بیانیەکانی نەوت‬ ‫ئەگەر بەرهەم زیاد بکەن بەپێی ڕێژەی‬ ‫ڕێکەوتنەکە لە کۆنتراکەکاندا کە واژۆیان‬ ‫کردوە ئەوا داهاتیان زیاد دەکات‪.‬‬ ‫تورکیا تا نەوت‬ ‫‪ .3‬حکومەتی‬

‫بەخاکەکەیدا زیاتر بڕوات ئەوا باجی زیاتر‬ ‫وەردەگرێت بۆ هەربەرمیلێک نەوت ‪3.44‬‬ ‫دۆالر وەردەگرێت بەپێی راپۆرتی دیلۆیت ‪.‬‬ ‫‪ .4‬کۆمپانیای رۆزنەفت و کارگروپ کە‬ ‫خاوەنی بۆری نەوتی کوردستانن ئەوانیش‬ ‫‪ 1.5‬دۆالر بۆ هەر بەرمیلێک وەردەگرن‬ ‫وەک تێچووی گواستنەوەی نەوتی‬ ‫کوردستان هەرچەندە بەپێی راپۆرتەکان‬ ‫تائێستاش ئەم پارەیە هەر نەدراوە بە‬ ‫ڕۆزنەفت و کار گروپ‪.‬‬ ‫‪ .5‬ئەو بانکەی کە پارەی نەوتی‬ ‫کوردستانی بۆ دەگەڕێتەوە ئەوەش قازانج‬ ‫دەکات هەر لە عمولە و گۆڕینەوەی‬ ‫دراوەکە بۆ دراوی عێراقی‪.‬‬ ‫‪ .6‬کۆمپانیا سیکویریتەکانی کوردستان‬ ‫کەسەر بە بەرپرسانی پارتی و یەکێتین‬ ‫ئەمانە داهاتیان ناگۆڕێت و وەک خۆیان‬ ‫دەمێنیتەوە ‪.‬‬

‫بەهۆی ناشەفافی‬ ‫کەرتى نەوتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫زیادکردنی بەرهەمە‬ ‫نەبۆتە هۆی ئەوەی‬ ‫خەڵكی کوردستان‬ ‫قازانجێکی بەرچاو‬ ‫بکەن‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3165‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪( :‬کۆکردنەوەو گواستنەوەو چارەسەرکردن و داپۆشینی خۆڵ و خاشاک و دروستکردن و‬ ‫دامەزراندنی کارگەی بەرهەم هێنانی پەیین لە سنوری زۆنی(‪)1‬ی شارەزوور) (دووەم جار)‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە‬ ‫نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪،‬‬ ‫بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )2.000.000‬دوو ملیۆن دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی‬ ‫ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/12/2‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2019/12/22‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر‬ ‫(‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2019/12/26‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2019/12/26‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)10‬ی‬ ‫پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای‬ ‫پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )3(:‬ساڵ واتە(‪)1095‬هەزارو نەوەدو پێنج رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .10‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .12‬بارمتەی سەرەتایی (‪ )670.000.000‬شەش سەدو حەفتا ملیۆن دینارە بە(چەکی پەسەندکراو) یان (خطاب ضمان) بۆماوەی‬ ‫(‪ )148‬ڕۆژ پێشکەشدەکرێت‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )120‬سەدو بیست رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت‬ ‫پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی‬ ‫تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانییەکانی‬ ‫سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫‪ .21‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر بەڵگەنامەکانی ستانداردی ئەم پرۆژەیە سەردانی پارێزگای سلێمانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گرێبەستەکان (هۆبەی تەندەرین) بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە پلەی پۆلێنکردنیان لە پلە(‪ )1‬یەک دا بێت‪ ،‬وە پێناسی‬ ‫پۆلێن کردنیان پێبێت کە لە (وەزارەتی پالندانان)ەوە دەرچووبێت و بەرواری بەسەرنەچووبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت‬ ‫لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی هەرێم‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئەو كۆمپانیا بیانییانەی بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و‬ ‫پیشەسازی هەرێم‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/12/2‬‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بەشی زەوی و زار‪ /‬هۆبەی یاسا‬ ‫ئاگاداری‬ ‫بۆ خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی ژمارە(‪ )68‬لە کەرتی‬ ‫‪ /47‬دربندفقرە (حمە حمە صالح قادر)ەوە بۆ هەرکەس و‬ ‫الیەنێکی تر کە پەیوەندارە بە پارچە زەوی سەرەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو لێکۆڵینەوەیەی کە لیژنەکەمان لیژنەی دەست‬ ‫بەسەراگرتن لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫ڕۆژی (‪ )2019/11/27‬ئەنجامی دا لەسەر داواکاری هاواڵتی‬ ‫(فاطمە محمد حمە صالح) وەرەسەی خاوەن مافی‬ ‫بەکارهێنانی پارچە زەوی سەرەوە کە داوای راستکردنەوەی‬ ‫ناوی خاوەن زەوی سەرەوەی کردووە لە بڕیاری تەسویەی‬ ‫پارچە زەویەکەدا لەبەرئەوەی ناوی خاوەن زەویەکە لەجیاتی‬ ‫(محمد حمە صالح قادر) بەهەڵە بە (حمە حمە صالح قادر)‬ ‫هاتووە لیژنەکەمان لەسەر بنەمای لێکۆڵینەوەکەو بەڵگەنامە‬ ‫ڕەسمیەکانی خاوەن زەویەکەو پاڵپشت بە بڕیاری (‪ 611‬ساڵی‬ ‫‪ )1977‬پێشنیاری کرد بە ڕاستکردنەوەی ناوەکە لە (حمە‬ ‫حمە صالح قادر) بۆ (محمد حمە صالح قادر) جا هەرکەس‬ ‫و الیەنێک ڕەخنەی هەیە لەسەر پێشنیاری ڕاست کردنەوەی‬ ‫ناوەکە با لەماوەی(‪ )15‬ڕۆژدا لەدوای باڵوبونەوەی ئەم‬ ‫ئاگاداریە لەم ڕۆژنامەیەدا ڕەخنەکەیان پێشکەش بە لیژنەکەمان‬ ‫بکەن بە پێچەوانەوە دوای ئەو ماوەیە مافی ڕەخنەتان نامێنێت‪.‬‬ ‫فریا خضر صالح‬ ‫یاسایی‬ ‫سەرۆکی لیژنە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫هۆبەی ڕاگەیاندن‬ ‫بانگەواز‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی هەڵدەستێت‬ ‫بە فرۆشتنی نۆ لیست کەلوپەلی لەکارکەوتوو بە پرۆسەی‬ ‫زیادکردنی ئاشکرا هەرکەسێ خوازیاری بەشداریە پێویستە‬ ‫بارمتەی یاسایی بە بڕی(‪ )1.000.000‬یەک ملیۆن دینار‬ ‫لەگەڵ خۆی بهێنێت رۆژی سێ شەممە بەرواری ‪2019/12/10‬‬ ‫کاتژمێر ‪11‬ی پێش نیوەڕۆ بۆ بەڕێوەبەرایەتیە گشتیەکەمان کە‬ ‫زیادکردنەی لێ دەکرێت‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬کرێی بانگەوازی رۆژنامەو تەلەفزیۆن لەسەر ئەو‬ ‫کەسەیە زیادکردنەکەی بۆ دەردەچێت‪.‬‬ ‫شااڵو جەمال رەسول‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫‪2019/11/27‬‬ ‫ونبوون‬ ‫بـاجـێـکی کـارگـەی چـیـمەنـتـۆی بـازیـان ون بــووە بــەنــاوی‬ ‫(بەختیار طیب احمد) لە بەرواری ‪ .2019/11/27‬هەرکەسێک‬ ‫دۆزیەوە پەیوەندی بەم ژمارە مۆبایلەوە بکات‪07700535383 :‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪11‬‬

‫خامنە چاالکوانێک لە خەمی شوێنەوارەکاندا‬ ‫زەمەن‬ ‫رێکخراوێکی تایبەت بە پاراستنی شوێنەوار و کەلەپوور‪،‬‬ ‫لە هەوڵی پاراستنی شوێنەوارە دێرینەکاندان و خانمە‬ ‫رۆژنامەنووسێکیش کە لەو رێکخراوەدا کار دەکات دەڵێت‪ :‬وەک‬ ‫رۆژنامەنووس و چاالکوانێکی ئەم بوارە‪ ،‬هەموو سەرنجەکان‬ ‫دەخەمە سەر کەرتی پەروەردە‪ ،‬چونکە ئەگەر نەوەیەکی‬ ‫پێگەیشتوومان هەبێت لە سااڵنی داهاتوودا کێشەی شوێنەوار‬ ‫بنبڕ دەکرێت‪.‬‬ ‫خانمە رۆژنامەنووس و چاالکوانی بواری پاراستنی شوێنەوار‬ ‫و ژینگە (سارا سەردار حەمە) لەدایکبووی هەولێرە و بەشی‬ ‫مێژووی خوێندووە‪ ،‬بەاڵم لە کاری رۆژنامەنووسیدا گرنگی‬ ‫بە بابەتی شوێنەوار دەدات و ئەمەش وا دەکات لە نزیکەوە‬ ‫ئاگاداری کێشە و کەموکورتییەکانی ئەو بوارە بێت‪ ،‬هاوکات‬ ‫وەک خۆیشی باسی دەکات هەستی بەوە کردووە کە خەڵکی‬ ‫خۆشەویستییان بۆ مێژوو و رابردووی واڵتەکەیان نییە‪.‬‬

‫سارا بۆ “زەمەن” وتی‪ :‬نەبوونی زانیاری و هۆشیاری لەسەر‬ ‫پاراستنی شوێنەوارەکان‪ ،‬بوونەتە هۆکارێک بۆ دامەزراندنی‬ ‫رێخراوێک کە بتوانێت کار لەسەر ئەو بابەتانە بکات‪ ،‬پاش‬ ‫تەواوکردنی قۆناغە یاساییەکان (رێکخراوی کەونار بۆ پاراستنی‬ ‫شوێنەوار و کەلەپوور)مان دامەزراند‪.‬‬ ‫یەکەم پڕۆژەی رێکخراوی (کەونار) کارکردن بوو لەسەر‬ ‫پڕۆژەی (چیرۆکی شوێنەوارەکان) کە بە هەماهەنگی‬ ‫لەگەڵ چوار باخچەی مندااڵن ئەنجامیان دا و دەشڵێت‪ :‬بە‬ ‫سەردانکردنی باخچەکان و بە بەکارهێنانی کومەڵێ سەمپڵی‬ ‫شوێنەواری دروستکراو و کەرەستەی دیکە‪ ،‬مندااڵنمان فێری‬ ‫وشەی شوێنەوار و گرنگیی شوێنەوار و چۆنییەتی پاراستی‬ ‫شوێنە شوێنەوارییەکان دەکرد‪ ،‬ئەم پڕۆژەیە مانگێکی خایاند‬ ‫و پاشان بە کردنەوەی پێشانگایەکی تایبەت بۆ منداڵە‬ ‫بەشداربووەکان پرۆژەکە کۆتایی پێهات‪.‬‬ ‫سارای چاالکوان و رۆژنامەنووس پێناسەی شوێنەوار دەکات‬ ‫کە بەو کەلوپەالنە دەگوترێت کە لە کۆنەوە بۆمان جێماون‪ ،‬ئەمە‬ ‫وەکو بەڵگەیەکە بۆ ناساندنی مێژوو و شارستانییەتی خۆت بە‬ ‫هەموو جیهان‪ ،‬لەبەر ئەوەی زۆربەی ناوچەکانی‬ ‫کوردستان شوێنی ئاوەدانی و بەپیتوبەرکەت‬ ‫بووە‪ ،‬شوێنێکی گونجاو بووە بۆ دروستبوونی‬

‫شارستانییەت‪ ،‬بۆیە ئێستا لە کوردستان شوێنەواری زۆرمان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بە بۆچوونی سارا‪ ،‬شوێنەوار واتای ناسنامە و شوناس‬ ‫دەدات‪ ،‬بۆیە بۆ گەلی کورد پێویست و گرنگە خەڵک لە هەوڵی‬ ‫پاراستن و راگرتنی ئەو شوێنەوارانەدا بن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو هۆکارانەی دەبنە تێکچوونی شوێنەوارەکان‪،‬‬ ‫سارا بۆ “زەمەن” وتی‪ :‬دوو جۆر هۆکارمان هەیە بۆ تێکچوونی‬ ‫شوێنەوار و کەلەپوور‪ ،‬یەکێکیان بەهۆی رووداوی سروشتییەوە‬ ‫روو دەدەن و مرۆڤ دەسەاڵتی تێدا نییە‪ ،‬هۆکاری دووەم مرۆییە‬ ‫کە مرۆڤەکان بە دەستی خۆیان شوێنەوارەکان دەشوێنن و‬ ‫تێکی دەدەن‪ ،‬ئەمەش دوو حاڵەتی هەیە‪ ،‬یەکێکیان نەزانانە‬ ‫ئەم کارە دەکەن و هۆکارەکەی بۆ نزمی ئاستی هۆشیاریی‬ ‫دەگەرێتەوە‪ ،‬بەاڵم بە فێرکاری و راهێنان دەکرێت ئەم کێشەیە‬ ‫کەمتر بێتەوە‪ ،‬حاڵەتێکی تر هەیە کە هەندێ کەس بە ئەنقەست‬ ‫هەوڵی تێکدانی شوێنە کۆنەکان دەدەن و بۆ بەرژەوەندیی‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫سارا وای بۆدەچێت مرۆڤ بۆ داڕشتنی پالنێکی سەرکەوتوو‪،‬‬ ‫دەبێ ئەزموون لە رابردوو بەتایبەت ئەو هەاڵنەی کە پێشتر‬ ‫کردوویەتی وەربگرێت و دەڵێت‪ :‬هەموو جارێ گەڕانەوە بۆ دواوە‬ ‫و ئاوڕدانەوە لە مێژوو‪ ،‬دەتوانێت کێشەکانمان کەمتر بکات‪.‬‬

‫وەفای سارا‪ ...‬لە دایەنگەیەکی جیاوازدا‬ ‫زەمەن‬

‫ئەتەکێتی پیرۆزبایی‬ ‫لەدایکبوونی منداڵ‬ ‫زۆرینەمان کاتێک منداڵێک لەدایک دەبێت‪ ،‬دەچین سەردانی دایکو‬ ‫باوکی دەکەین‪ ،‬بەاڵم سەردانکردنەکە کۆمەڵێک ئەتەکێتی تایبەت بە‬ ‫خۆی هەیە و دەبێت پێوەی پابەندبن‪ ،‬چونکە بە پێچەوانەوە وەک‬ ‫کەسێک دەرکەوین کە نەزانێت مامەڵەیەکی شیاو بکات‪.‬‬ ‫لە رۆژەکانی یەکەمدا دایک و باوک گرنگی بە تەندروستی منداڵەکە‬ ‫دەدەن و زۆر قەلەقن لە تەندروستی منداڵەکە‪ ،‬بۆیە باشترە خۆت‬ ‫لە سەردانکردنیان بپارێزیت و ئەوەندەی دیکە نەبیتە هۆی فشار لە‬ ‫سەریان‪.‬‬

‫خانمێکی دانیشتووی شاری کەالر‪ ،‬لەپێناو ئابووریی‬ ‫سەربەخۆی خۆیدا‪ ،‬دایەنگەیەک دەکاتەوە کە جیاوازە‬ ‫لە دایەنگەکانی تر و تەنها ئیشی بەخێوکردنی منداڵ‬ ‫نییە‪ ،‬یەکەمین مامۆستا و دایکی خاوەن دایەنگەکە‬ ‫قردێلەی کردنەوەی دایەنگەکە دەبڕن‪.‬‬ ‫سارا مەجید دانیشتووی شاری کەالرە و‬ ‫دەرچووی بەشی کوردییە‪ ،‬لە قۆناغی گەنجێتییەوە‬ ‫خولیای بۆ نووسین و کاری ئەدەبیی تێدا دروست‬ ‫دەبێت و لە چەندین پێشبڕکێی ئەدەبیدا پلەی یەکەم‬ ‫بەدەست دێنێت‪ ،‬لەگەڵ هەڵکشانی تەمەندا‪ ،‬سارا‬ ‫خەون و سنووری چاالکییەکانی فراوانتر دەکات و‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش ساڵی ‪ 2007‬رۆژنامەیەکی ژنانە‬ ‫دەردەکات لە ناوچەی گەرمیان بە ناوی (پاریا) و‬ ‫دواجار خۆی گوتەنی بیر لەوە دەکاتەوە دایەنگەیەک‬ ‫بۆ خۆی بکاتەوە‪ ،‬سارا لەم بارەوە بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“پێم وا بوو کەرتە ئەهلییەکان بەشی زۆری تواناکانم‬ ‫دەبەن و جگە لەوەی لە رووی ئابوورییەوە سوودێکی‬ ‫وەهای بۆ من نابێت‪ ،‬بۆیە بڕیارم دا ئیش بۆ خۆم‬ ‫بکەم نەک خەڵکی تر”‪.‬‬ ‫سارا پێی وایە نەبوونی ئابووریی سەربەخۆ‪،‬‬ ‫خاڵێکی بەهێزە بۆ چەوساندنەوەی ژنان و‬ ‫بەدینەهاتنی زۆرێک لە خەونەکانیان و دەشڵێت‪:‬‬ ‫زۆر خەونی ماددی و مرۆڤایەتیم هەبوو کە بە پارە‬ ‫دەکران‪ ،‬دواجار دایەنگەم هەڵبژارد‪ ،‬چونکە لەپاڵ‬ ‫ماددییەکەدا‪ ،‬دایەنگە ئەو بنەڕەتەیە کە منداڵی لێوە‬ ‫پەروەردە دەبێت‪.‬‬ ‫ئەم خانمە کە ئێستا دایەنگەکەی لەسەر پێی‬ ‫خۆی وەستاوە‪ ،‬خەونێکی جیاوازتری هەیە و دەیەوێت‬ ‫تەنیا ئیشی بەخێوکردنی منداڵ نەبێت و دەڵێت؛ من‬

‫لە دایەنگەکەمدا کتیێبخانەی مندااڵنم داناوە‪ ،‬رۆژانە‬ ‫چیرۆکی پەروەردەییان بۆ دەخوێنینەوە‪ ،‬هۆڵی‬ ‫شانۆگەریم دروستکردووە و لە زمانی گیاندارانەوە‬ ‫پەیامی باشیان دەدەینێ و لەم تەمەنەوە ئەم شتانە‬ ‫دەکەین بە کولتوور تێیاندا‪.‬‬ ‫ماوەیەکی زۆر سارا بیر لەوە دەکاتەوە کەسێکی‬ ‫گونجاو و جیاواز هەڵبژێرێت بۆ کردنەوە و بڕینی‬ ‫قردیلەی دایەنگەکە‪ ،‬لە نێوان دایکی و یەکەمین‬ ‫مامۆستای ئەلف بێیدا هەردووکیان هەڵدەبژێرێت و‬ ‫دەڵێت‪ :‬پێم وا بوو دوو دیمەنی جوان و گونجاون‬ ‫پێکەوە‪ ،‬دایکم یەکەم پەروەردەکاری منە و مامۆستای‬ ‫ئەلف بێشم نەبوایە ئێستا من نەمدەتوانی بنووسمو‬ ‫بخوێنم و نەوەیەکی تر پەروەردە بکەم‪ .‬بێگومان‬ ‫دواجار ویستم بەوەفا بم و رۆڵی دوو مرۆڤی گەورە‬ ‫نیشان بدەم کە کاریگەرییان زۆرە لە ژیانی من‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی پاش ئەو هەموو ساڵە لە دابڕانو‬ ‫گۆڕانکارییانە‪ ،‬سارا چۆن توانی یەکەمین مامۆستای‬ ‫بدۆزێتەوە‪ ،‬ناوبراو باسی لەوە کرد پاش گەرانێکی‬ ‫زۆر‪ ،‬دواجار لە رێی چەند کەسێکەوە ژمارەکەی پەیدا‬ ‫دەکات و بە تەلەفون قسەی لەگەڵدا دەکات‪ ،‬سارا‬ ‫پەیوەندییە تەلەفونییەکەی بەم شێوەیە بۆ “زەمەن”‬ ‫گێرایەوە‪ :‬کە تەلەفونم بۆ کرد و وتم بیست و سێ ساڵ‬ ‫بەر لە ئێستا وانەت پێ وتووم‪ ،‬یەکسەر وتی ئێستا‬ ‫کوێت تەواو کردووە و لە کوێیت؟وتم دایەنگەم داناوەو‬ ‫تۆم دیاریی کردووە بۆ کردنەوەی‪ ،‬رۆژی کردنەوەی‬ ‫دایەنگەکە زۆر سەرقاڵ بووم‪ ،‬لە ناکاو خۆی کرد بە‬ ‫ئیدارەدا و یەکسەر ناسیمەوە تەوقەیەکی گەرموگڕی‬ ‫لەگەڵ کردم و پاکەتێک شیرینی بۆ هێنا بووم‪ ،‬ئەو‬ ‫دیمەنەی ئەو رۆژە و یەکتربینەنەوە جوانییەک بوو بە‬ ‫وشە باس ناکرێت‪ ،‬بۆ خەڵکەکەش شتێکی جوان و‬ ‫سەرنجڕاکێش بوو‪ ،‬کە دایکم و مامۆستاکەم پێکەوە‬ ‫قردێلەکەیان بڕی‪.‬‬

‫دەبێت کاتێک سەردانیان بکەیت هەفتەیەک بەسەر لەدایکبوونەکەدا‬ ‫تێپەڕیبێت‪ ،‬بەاڵم لە یادی نەکەیت کە پێشتر دەبێت پەیوەندییان‬ ‫پێوەبکەیت و کاتی سەردانەکەی دیاری بکەیت‪.‬‬ ‫دەبێت دڵنیابیت کە نەخۆشییەکت نییە کە بگوێزێتەوە بۆ‬ ‫دایک یاخود منداڵە لەدایکبووەکە‪ ،‬وەک نەخۆشی ئەنفلۆنزا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫حاڵەتێکی لەو شێوەیەت هەیە‪ ،‬چەند لەو خێزانە نزیک بیت‪ ،‬باشترە‬ ‫نەچیت‪.‬‬ ‫ئاگاداربە هیچ ناوێک پێشنیاز نەکەیت بۆ منداڵەکە‪ ،‬چونکە‬ ‫دایک و باوک تەنها مافی ناونانی منداڵیان هەیە و خۆشیان هۆکاری‬ ‫تایبەتیان هەیە بۆ ئەوەی ناوێک هەڵبژێرن‪.‬‬ ‫لە کاتی ئامادەبوونی دایک و منداڵەکە‪ ،‬لەو شوێنە بە هیچ‬ ‫شێوەیەک جگەرە مەکێشە‪.‬‬ ‫دایکان کە منداڵیان دەبێت زۆر هەستیارن‪ ،‬بۆیە خۆت بپارێزە لەو‬ ‫قسانەی کە بڵێیت ژیانت خراپ دەبێت‪.‬‬

‫ژنە راهێنەرەکەی گینس‬ ‫دوو ساڵ لهمهوبهر‪ ،‬كاتێك چان یونگ بووه‬ ‫راهێنهری یانهی ئێستێرن‪ ،‬هۆنك كۆنگی شۆك كرد و‬ ‫بووه یهكهم راهێنهری خانم راهێنهرایهتی تیپێكی پیاوانی‬ ‫خولی ئهم واڵته بكات‪ ،‬بهاڵم خهریكه ئهم خانمه ‪ ٢٨‬سااڵنه‬ ‫ههموو ئاسیا و جیهان شۆك دهكات و به راهێنهرایهتیكردنی تیپێكی‬ ‫پیاوان مێژوو بۆ خۆی دهنووسێتهوه‪.‬‬ ‫چان وهرزی رابردوو لهگهڵ یانهی ئێستێرن بووه پاڵهوانی خولی‬ ‫یانهكانی هۆنك كۆنگ و له كتێبی گینس ناوی تۆماركرا و بووه یهكهم‬ ‫خانمهراهێنهر لهگهڵ تیپێكی پیاوان ببێته پاڵهوانی خولێك‪.‬‬

‫بەهێزترین پیاوی جیهان‬ ‫ئيمانۆئێل یاربورۆی ئەمریکی‪ ،‬یاریزانێکی یاری‬ ‫جۆدۆیە و ناوی له كتێبی گینسدا وەك بەهێزترین یاریزانی‬ ‫جیهان تۆمار كراوە‪.‬‬ ‫ئەو یاریزانە بااڵی ‪ ٢03‬سەنتیمەتر و كێشی ‪ ٢70‬كیلۆگرام بووە‪ ،‬لە‬ ‫تەمەنی ‪ 51‬ساڵی كۆچی دوایی كرد‪.‬‬ ‫ئەو یاریزانە ئەمریكییە‪ ،‬سەرەڕای كێشی زۆر و جەستەی گەورە‪،‬‬ ‫ناوبانگێكی زۆری بووەو یاریزانی جۆدۆ بووە و چەندین خەاڵتی‬ ‫بەدەستهێناوە‪.‬‬

‫ئەسپێکی جیاواز‬ ‫قیسمەتی بیابان‪ ،‬ناوی ئەو ئەسپەیە کە بەهۆی‬ ‫وەستان لەسەر هەردوو قاچی ناوی چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫تۆماری جیهانی گینس بڕوانامە دەدات بەو ئەسپە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی بە خێراترین كات دەتوانێت لە ماوەی ‪ 9.٢1‬چركەدا‪ ،‬دووری ‪ 10‬مەتر‬ ‫لەسەر هەردوو قاچی دواوەی بڕوات‪.‬‬ ‫قیسمەتی بیابان تەمەنی ‪ 16‬ساڵە و خاوەنەكەی شێخ مریەم بنت‬ ‫موحەمەد بنت رەشید ئالمەكتوومە‪ ،‬واتە كچی سەرۆكوەزیرانی ئیماراتی‬ ‫عەرەبییە و لە بنەماڵەی شایە‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫خامنە شاعیری کەرکوک (ئاوێزان نوری)‪:‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫دەالکی پیاوان قەرەباڵغرتە لە ساڵۆنی ژنان‬ ‫* بۆچی پەنات بۆ نووسین برد و نووسین وەاڵمی‬ ‫چ پرسیارێکی دەروونی تۆی داوەتەوە؟‬ ‫نووسین الی من حەز و خولیایەکی منداڵیم بوو‪ ،‬لە‬‫دەرەنجامی کتێبخانە بچووکەکەی باوکم بۆم دروستبوو‬ ‫کە دیوانەکانی (بێکەس و نالی و مەحوی و گۆران)ی‬ ‫لەخۆ دەگرت‪ ،‬بەاڵم دواتر لە تەمەنی هەرزەکاریمدا بوو‬ ‫حەزێکی ناوبانگ و نەمری لە ناخمدا‪ ،‬ئێستا هەمان‬ ‫ئارەزووی منداڵیم هەیە‪.‬‬ ‫* ژینگە و کێشە خوێناوییەکانی کەرکوک‬ ‫چ کاریگەرییەکیان لەسەر هزرو نووسینەکانت‬ ‫دروستکردووە؟‬ ‫ماتەمینی و خەمی هەمیشەیی تێدا چەکەرە‬‫کردووم‪ ،‬هەر ئەمە هۆکارێکە بۆ وەستان لە شوێنێکدا‬ ‫لە نووسین‪ ،‬چونکە نامەوێ دەقەکانم بۆنی نەوت و‬ ‫رەنگی خوێن و تامی مەرگ بدات‪.‬‬ ‫* خۆت و هاوسەرەکەت نووسەرن‪ ...‬مەودای‬ ‫پەیوەندی نێوان نووسین و ژیانی هاسەرێتیتان چۆنە؟‬ ‫نووسین و شیعر‪ ...‬من و عومەر سەیدەی‬‫بەیەک ناساند‪ ،‬لە نووسیندا هەردووکمان دڵناسکین‬ ‫و پێویستیمان بە نازکێشانە‪ ،‬بەاڵم لە دونیای واقیعدا‬ ‫دوو مرۆڤی کامڵ و گونجاوین پێکەوە‪ ،‬ئەگەرچی لە‬ ‫بیروڕادا زۆر جیاوازین و هەریەکەمان لە هەندێک شتدا‬ ‫کامڵ و لە شتی دیکەدا کەموکورتیمان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا تەواوکاری یەکدین‪ ،‬نووسەربوونمان‬ ‫وای کردووە هاوڕێ بین‪.‬‬ ‫* لە نێوان کابانێکی باش و نووسەرێکی باشدا‬ ‫هەوڵ دەدەیت کامیان بیت؟‬ ‫خۆم کابانێکی زۆر باشم بە حوکمی ئەوەی کچی‬‫گەورەی ماڵ بووم‪ ،‬هەر لە تەمەنی حەوت ساڵیمدا‬ ‫گەورەیان کردم‪ ،‬ئێستا هەوڵدەدەم نووسەرێکی باش‬ ‫بم‪.‬‬ ‫* تۆ هەم نووسەریت و هەم دایک‪ ...‬هەستی‬ ‫دایکێکی شاعیر چۆنە کاتێک منداڵەکەی بە (دایکە)‬ ‫بانگی دەکات؟‬

‫گەورەترین قوربانی‪ ...‬قوربانی ژنێکی نووسەرە‬‫کە دەبێت بە دایک‪ ،‬چونکە ژانی ئازاری منداڵێک‬ ‫قورسترە لە ژانی شێعرێک‪ ،‬منداڵەکەت کە دەڵێ دایکە‬ ‫ئیدی ناچار دەبیت نووسین و خوێندنەوە پەراوێز‬ ‫بخەیت‪ ،‬چونکە منداڵەکەت و پەروەردەی و داواکاریو‬ ‫پێویستییەکانی پێویست ترە تا شیعرێک الی من‪.‬‬ ‫* هەمیشە دەگوترێت لە نێوەندی ئەدەبیدا خانمە‬ ‫نووسەرەکان زۆر موجامەلە دەکرێن‪ ...‬هۆکاری ئەمە‬ ‫چییە؟‬ ‫من بۆ خۆم لە مێژە ئەم رەخنەیەم هەیەو‬‫دڵگرانیشم‪ ،‬رەنگە هەڵەش بم‪ ،‬بەاڵم چونکە لە‬ ‫کۆمەڵگەی چاوی برسیی ئێمەدا بۆ ژن گومان‬ ‫دەکەیت دەست خۆشییەکان بۆ تۆن وەکو ژنێک یان‬ ‫نووسەرێک‪ ،‬لەم حاڵەتەشدا ئەگەر ژن خۆی هۆشیار‬ ‫نەبێت لە چ ئاستێکدایە‪ ،‬کەموکورتی دەکەوێتە بواری‬ ‫نووسینەکەی‪ ،‬ئەگەرچی لە دونیای ئەمڕۆو لەڕێی تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانەوە نەک ژن‪ ،‬موجامەلەی پیاوانیش زۆر‬ ‫بووە‪ ،‬کە ئەمەش فەوزایەکی خراپی بە خۆوە بینیوە‪،‬‬ ‫لۆژیک وایە نووسینەکان وەکو خۆیان خوێندنەوەیان‬ ‫بۆ بکرێت بەدوور لە موجامەلەی رەگەزی‪.‬‬ ‫* راستە خانمە شاعیرەکان حەز بە چارەی یەکتر‬ ‫ناکەن؟‬ ‫نا‪ ...‬پێم وا نییە وا بێت‪ ،‬بە پێچەوانەوە دەیبینم‪،‬‬‫من هێندەی بە نووسینێکی جوانی پیاوێک دڵخۆشم‪،‬‬ ‫دوو هێندە بە نووسینێکی جوانی ژنێک‪.‬‬ ‫* لە کاتی شیعر خوێندنەوەدا هەست بە‬ ‫حوزنێکی مێینانە دەکەین لە دەنگتا‪ ،‬ئەمە لە چییەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتووە؟‬ ‫شیعر واتە شعور‪ ...‬واتە هەست‪ ،‬من کە ژینگەو‬‫واقیعم هەمیشە خەم و تەمومژاوی بێت‪ ،‬جۆری‬ ‫کارەکەم کە ‪ 14‬ساڵە لە بواری رێکخراوی ژناندا کار‬ ‫دەکەم و بیستنی ئەم هەموو چیرۆکە تراژیدیانەو‬ ‫کاریگەریی بێنازیی منداڵیی خۆم هەموو هۆکارن‪.‬‬ ‫* زۆر خانمە نووسەر هەن خۆیان دەپارێزن‬

‫مێیایەتی خۆیان لە دەقدا تەوزیف بکەن‪ ،‬بەاڵم تۆ‬ ‫ئازایانە ئەمەت کردووە‪ ،‬هۆکار چییە کە بەشێک لە‬ ‫خانمەکانی تر ناتوانن ئەمە بکەن؟‬ ‫ئەگەرچی لەگەڵ جیاوازیی شیعرو ئەدەب نیم‬‫لە نێوان نێر و مێدا‪ ،‬بەاڵم هەندێ رەهەند و ئامرازو‬ ‫وشە هەن‪ ،‬دەبێ جودامان بکاتەوە لە یەکدی بۆ‬ ‫ناسینەوەی رەگەزی نووسەر و ناسنامەکەی‪،‬‬ ‫جۆری پەروەردەو کارەکانمان وای کردووە‬ ‫رەنگدانەوەی لەسەر دەقەکانیشمان هەبێ‪ ،‬بۆیە‬ ‫من پێمخۆشە خوێنەر هەست بکات رەگەزی‬ ‫نووسەرەکە چییە‪ ،‬دواتر ئەو شتانە ئەگەر من‬ ‫وەکو ژنێک نەینوسمەوە و وێنای نەکەم کێ‬ ‫بیکات‪.‬‬ ‫* ئایا راستە پاش هاوسەرگیری‬ ‫خۆشەوسیتی نێوان ژن و پیاو کاڵ دەبێتەوە؟‬ ‫کاڵبونەوە بەو شێوەیە نا کە ئاماژەی پێدەکەن‪،‬‬‫بەاڵم وەکو ئەرک و بەرپرسیارێتی و کۆمەڵێک شتی‬ ‫دیکە‪ ،‬کاتمان بۆ خۆشەویستی یەکتر کەم دەبێتەوە‪.‬‬ ‫* بە گشتی خانمانی کورد هێندەی گرنگیی‬ ‫بە رووخسار دەدەن گرنگی بە فکر و خۆپێگەیاندن‬ ‫نادەن‪ ...‬ئەمە بۆچی وایە؟‬ ‫پرسیارێکی گشتگیرە‪ ...‬شمولی هەموو کەس‬‫ناکات‪ ،‬ئێستاش یەکەمەکانی پۆلی شەش و زانکۆکان‬ ‫و پێشبڕکێکان لە رەگەزی مێن‪ ،‬دواتر دەالکی پیاوان‬ ‫قەرەباڵغترە تا ساڵۆنی ژنان‪ ،‬پیاوانیش هێندەی‬ ‫ژنان گرنگیی بە رووخسار دەدەن‪ ،‬بەاڵم پێیانەوە‬ ‫دیار نییە‪ ،‬بەداخەوە لە کۆمەڵگەی ئێمەدا پیاوان بە‬ ‫دوای ژنی رۆشنبیردا ناگەڕێن‪ ،‬بە دوای ژنی جواندا‬ ‫دەگەڕێن‪ ،‬هاوکات دەرفەت بۆ گەشەی هزریی ئافرەت‬ ‫زۆر کەمەو لە ماڵەوە وەک کابانێک رۆڵ دەبینن و‬ ‫هەوڵ دەدەن زیاتر پەرە بە الیەنە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫بدەن‪ ،‬بۆ ئەوەی جێیان بێتەوە لە کۆمەڵگەدا‪ ،‬بە‬ ‫گشتی ئەوەندەی دەرفەت بۆ پیاو رەخساوە کەمتر‬ ‫بۆ ژن رەخساوە‪.‬‬

‫دەیەوێت جیهان رەنگ بکات‬ ‫زەمەن‬ ‫کچە دەستڕەنگینێکی بواری شێوەکاری‬ ‫لە شاری دەربەندیخان‪ ،‬باس لەوە دەکات‬ ‫کە چەندین رێگای سەخت و ناڕەحەتی‬ ‫بڕیوە تا گەیشتووە بەو ئاستەی ئێستا کە‬ ‫دڵی مندااڵن و گەنجان خۆش بکات و بە‬ ‫کارە خۆبەخشییەکانی شوێندەستی بەسەر‬ ‫خوێندنگە و پارک و شوێنە گشتییەکانەوە‬ ‫دیار بێت‪.‬‬ ‫ئەوین حەیدەر لەدایکبووی شاری‬ ‫دەربەندیخانە و جگە لە خوێندن سەرقاڵی‬ ‫کاری نووسین و وێنەکێشانە‪ ،‬هاوکات‬

‫وەک چاالکوانێکیش کاری رێکخراوەیی و‬ ‫خێرخوازی دەکات‪ ،‬ئەوین بۆ “زەمەن”‬ ‫دەڵێت‪ :‬لە تەمەنی منداڵیمەوە حەز و‬ ‫خولیام بۆ هونەری شێوەکاری هەبووە و‬ ‫هەر لەو کاتەوە تاکو ئێستا هونەر سەرتاپا‬ ‫ژیانمی داگیر کردووە‪ ،‬من هەرگیز لە کاری‬ ‫هونەری بێزار نابم و ئەو کاتە هەست بە‬ ‫ئاسوودەیی دەکەم کە وێنە دەکێشم‪.‬‬ ‫ئەوین بەو کارە خۆبەخشانەی لەگەڵ‬ ‫هاوڕێکانی ئەنجامی دەدات دڵی خۆشە و‬ ‫دەڵێت‪ :‬خۆشحاڵم کە لەگەڵ هاوڕێکانمدا‬ ‫شوێندەستمان بە خوێندنگە و پارک و‬ ‫شوێنە گشتییەکانەوە دیارە و دەبینە مایەی‬ ‫دڵخۆشیی خەڵکی شارەکەم‪.‬‬

‫ئەم خانمە دەستڕەنگینە نایشارێتەوە کە‬ ‫زۆرجار بەهۆی رەخنەی روخێنەرەوە توشی‬ ‫نائومێدی بووە و ویستوویەتی واز لە کاری‬ ‫هونەری بێنێت‪ ،‬بەاڵم خۆی گوتەنی بەشێک‬ ‫لە هاوڕێکانی و مامۆستا دڵسۆزەکانی‬ ‫دەستیان گرتووە و هیوایان داوەتێ بۆ‬ ‫دووبارە دەستکردنەوە بە کارکردن‪.‬‬ ‫ئەوین لە پەنا کاری هونەریی و‬ ‫خۆبەخشیدا‪ ،‬بەهرەی شیعرنووسینیشی‬ ‫هەیە و لەمبارەوە دەڵێت‪ :‬دوو شت منیان‬ ‫کرد بە شاعیر‪ ،‬یەکەم خۆشەویستی زۆرم‬ ‫بۆ هونەر‪ ،‬دووەم زۆر خوێندنەوەم لە بواری‬ ‫رۆمان و کتێبی دەروونیدا‪.‬‬ ‫بەالی ئەوینەوە هونەر مانای ژیانو‬ ‫جوانییە‪ ،‬ئەو لە تابلۆکانیدا جوانیی‬ ‫سروشتو دەریاکان و دڵۆپەکانی باران و‬ ‫هەستە جوانەکانی ژیانی خۆی دەنەخشێنێت‬ ‫و دەشڵێت‪ :‬ئەو کاتانەی دەستەکانم بۆیاوی‬ ‫دەبێت ئاسوودەترین مرۆڤم و هەست بەوە‬ ‫دەکەم کە چەند خۆشە مرۆڤ بگات بەو‬ ‫ئامانجەی کە دەیەوێت‪ ،‬حەز دەکەم هەموو‬ ‫جیهان بە رەنگ بڕازێنمەوە‪.‬‬ ‫ئەوین لەم دیدارە تایبەتەی “زەمەن”دا‬ ‫باس لەوەش دەکات کە بەشیکی زۆر لە‬ ‫تابلۆکانی تەرخانکردووە بۆ ئازارەکانی‬ ‫گەلەکەی و کێشەی ئافرەت و دەڵێت‪:‬‬ ‫چونکە خۆم ئافرەتم تێدەگەم ئافرەت‬ ‫حەز و خولیا و بەهرەیان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی خێزان و کۆمەڵگەوە بەهرەکانیان‬ ‫دەشارنەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو گلەیی لەوەش دەکات کە خەڵک‬ ‫بە شێوەیەکی گشتی ئاستی رۆشنبیرییان‬ ‫نزمە و گرنگی بە هونەر نادەن و دەڵێت‪:‬‬ ‫سەدان پێشانگا بکەرەوە جگە لە‬ ‫هونەردۆستان‪ ،‬هیچ خێزانێک ئامادە نییە‬ ‫بێت و تابلۆ بکڕێت‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫بە قژی چووە گینسەوە‬ ‫ئەبریل لورنزاتی‪ ،‬ژمارەیەكی تازەی پێوانەیی‬ ‫تۆماركرد لە كتێبی گینس بۆ ژمارە پێوانەییەكان بەهۆی‬ ‫قژیەوە‪.‬‬ ‫درێژیی قژی ئەبریل لە پێستی سەریەوە هەتا بنەپێی ‪1.5٢‬‬ ‫مەترە‪ ،‬ئەم خانمە ئەرجەنتینیە تەمەن ‪ 17‬ساڵە‪ ،‬لە تەمەنی ‪7‬‬ ‫ساڵییەوە قژی نەبڕیوە‪.‬‬ ‫ئەم خانمە لە تەمەنی منداڵیدا جارێك قژی بڕیوە و شێوەی لە‬ ‫كەسایەتی مارا ویسلون چووە لە فیلمی ‪ Matilda‬و دوای ئەوەی‬ ‫رقی لە شێوەی خۆی هەستاوە‪.‬‬

‫خانمە شاعیری کەرکوک (ئاوێزان نوری) دەنگێکی مێینانەی‬ ‫شیعریی کوردییەو یەکێکە لە چاالکوانە دیارەکان کە زیاد لە بوارێکدا‬ ‫دەنووسێت و کار دەکات‪ ،‬لەم دیدارە تایبەتەی “زەمەن”دا‪ ،‬ئاوێزان‬ ‫باس لەو هۆکارانە دەکات کە پەنای بردووەتە بەر نووسین و وەاڵمی‬ ‫هەندێک پرسی دیکەی تایبەت بە ژیانی خۆی دەداتەوە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫لە بانگبێژییەوە بۆ گۆرانی وتن‬ ‫زەمەن‬ ‫گۆرانیبێژێکی الوی شاری سلێمانی‬ ‫کە فەرمانبەریشە لە لیوای بەرگریی و‬ ‫فریاکەوتن‪ ،‬بە سەرەتایەکی باش دەستی‬ ‫بە گۆرانی وتن کردووەو بە گوتەی بەشێک‬ ‫لە موزیکزانەکان چاوەڕێی ئەوەی لێ‬ ‫دەکرێت لە داهاتوودا ببێت بە یەکێک لە‬ ‫دەنگە دیارو ناسراوەکان‪.‬‬ ‫ئامانج ئەحمەد ناسراو بە ئەلیاس جۆاڵ‪،‬‬ ‫گەنجێکی دەنگخۆشی شاری سلێمانییەو‬ ‫وەک خۆی دەڵێت ئەلیاس ناوێکە خۆی‬ ‫حەزی لێ بووەو وەک نازناو هەڵیبژاردووە‪،‬‬ ‫جۆاڵش نازناوی بنەماڵەكەیانەو بەهۆی‬ ‫باوکییەوە بۆیان ماوەتەوە کە ‪ ٢٠‬ساڵ‬ ‫کاری جۆاڵیی کردووە لەبەر بەلەدێکەی‬ ‫سلێمانی‪.‬‬ ‫ئەلیاس کە ئێستا فەرمانبەرە لە لیوای‬ ‫‪3‬ی بەرگریی و فریاکەوتن‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫دەستپێکی گۆرانی وتنی بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬لە تەمەنێکی زۆر منداڵییەوە‬ ‫توانیومە گۆرانی بڵێم‪ ،‬بەاڵم دەرکەوتنم‬ ‫دواکەوت تا ساڵی ‪ ٢٠16‬بەشێوەیەکی‬ ‫پرۆفیشناڵ دەستم بە کاری هونەری کرد‪،‬‬ ‫زۆر بۆنە هەبوو گۆرانیم لێ دەوت لەگەڵ‬ ‫برادەرەکانمدا‪ ،‬دواتر کە وتیان دەنگت باشە‬ ‫ئیتر بیرم لێکردەوە دەنگم ئاشکرا بکەم”‪.‬‬ ‫پێشتریش ئەلیاس بانگبێژ بووەو بە‬ ‫وتەی خۆی داوایان لێکردووە هەمیشە‬ ‫ئەم بانگ بدات‪ ،‬چونکە دەنگەکەیان بە‬ ‫دڵ بووەو دەشڵێت‪ :‬دواتر پرسی چەند‬ ‫کەسێکی مۆسیقیم کردو لەگەڵ هەندێک‬ ‫هونەرمەند تاقییان کردمەوە‪ ،‬هەموویان‬ ‫هاوڕا بوون لەسەر ئەوەی من ئەو توانایەم‬ ‫هەیە کە وەکو گۆرانیبێژێک دەرکەوم و‬ ‫بەردەوام بم‪ ،‬هەموان بۆچوونیان وا بوو‬

‫بەرزترین هۆتێلی جیهان‬ ‫ریكۆردی بەرزترین هۆتێلی جیهان لە كتێبی ریكۆردەكانی‬ ‫گینس بەخشرایە هۆتێلی “جی دەبلیو ماریۆت ماركۆیس” لە‬ ‫شاری دوبەی ئیمارات‪.‬‬ ‫ئەو هۆتێلە لە ‪ 77‬نهۆم پێكهاتووە كە هەر نهۆمەی زیاتر ‪ 8٠٠‬ژووری‬ ‫لەخۆگرتووە‪ ،‬بە ‪ 355‬مەتر بەرزایی ئەو ریكۆردەی بۆ خۆی دەستەبەر كردووە‪.‬‬ ‫جگە لەژوورەكان‪ ،‬هۆتێلەكە كۆمەڵگەیەكی سەرنجراكێشی پێكهێناوە كە ‪14‬‬ ‫ریستورانتو كافتریاو هۆڵی كۆبوونەوەو كۆنفرانسی رەسمیی تێدایە كە هەركام‬ ‫لە نهۆمەكانی دەتوانێت جێگەی حەسانەوەو كۆبوونەوەی كار بۆ زیاتر لە هەزار‬ ‫كەس بێت‪.‬‬

‫کە دەنگێکی تایبەت و گڕو تازەو رەسەنی‬ ‫تایبەت بە شاری سلێمانیم هەیە‪.‬‬ ‫ئەلیاس ئەوە رەت دەکاتەوە کە السایی‬ ‫هیچ گۆرانیبێژێکی پێش خۆی بکاتەوەو‬ ‫دەیەوێت رێچکەو شێوازی تایبەت بە‬ ‫خۆی هەبێت و دەڵێت‪ :‬من بە گۆرانی و‬ ‫مقامەکانی مامۆستا دیالن فێری گۆرانی‬ ‫وتن بووم و دەنگیشم هاوشێوەی دەنگە‬ ‫رەسەنەکانە‪ ،‬زۆربەی گوێگرەکانیشم داوای‬ ‫گۆرانی ئەوم لێ دەکەن‪.‬‬

‫سلێمانی خۆشەویستترین شوێنە‬ ‫لەالی ئەم گەنجە گۆرانیبێژە‪ ،‬ئەو‬ ‫خۆشەویستییەش وای لێکردووە گۆرانییەکی‬ ‫تایبەت بڵێت بۆ شاری سلێمانی‪ ،‬ئەلیاس‬ ‫رەخنەی لەو گۆرانیبێژانەش هەیە کە‬ ‫لە گەعدەکاندا دەردەکەون و دەڵێت‪:‬‬ ‫گەعدەکردن پێی ناڵێن هونەر‪ ،‬بە بۆچوونی‬ ‫من هیچ هەستێک لە گۆرانی گەعدەدا نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئیتر بووە بە شێوازێک و زۆر کەس‬ ‫پێیان خۆشە بە شان و باڵیاندا هەڵبدرێت‪.‬‬

‫بایرن میونشن لە گینسدا‬ ‫بایرن میونشن بهڵگهنامهی فهرمی كتێبی گینسی بۆ‬ ‫ژماره پێوانهییهكان پێدرا‪ ،‬دوای ئهوهی ریكۆردیان له ژمارهی‬ ‫سهركهوتنه لهسهریهكهكانی چامپیۆنزلیگ له یاریگهی خۆیان‬ ‫تۆمار كرد‪.‬‬ ‫تۆماس مۆلهر و فیلیپ الم‪ ،‬له كاتی وهرگرتنی بهڵگهنامهكهی گینس‬ ‫ئامادهبوون‪ ،‬كه یانهكهیان له وەرزی ‪ ٢٠17‬دا شازده سهركهوتنی لهسهر‬ ‫یهكیان له بهردهم هاندهرانیان بهدهستهێنا‪.‬‬ ‫بایرن میونشن لهو وەرزەی چامپیۆنزلیگ لهسهر دهستی ریاڵ مهدرید‬ ‫ماڵئاوایی كرد‪ ،‬بهاڵم توانی ناسناوی بۆندزلیگا له بهرژهوهندی خۆی یهكال‬ ‫بكاتهوه‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪9‬‬

‫ئایا سەرەتای کۆتاییە؟‬

‫یەکێتی ئەوروپا لەبەردەم ئاڵنگارییە سەختەکاندا‬ ‫جیاوازەکانی سااڵنی رابردوو لە ئەوروپا‬ ‫دەرخەری سەرکەوتنی گروپ و پارتە‬ ‫راستڕەوەکان بوون‪ ،‬کە دواهەمینیان‬ ‫هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی یەکێتی‬ ‫ئەوروپا بوو لە ئایاری ‪٢٠١٩‬دا کە تیایدا‬ ‫پارتە راستڕەوەکانی وەکو “بریگزت”ی‬ ‫بەریتانی و پارتی “کۆمەڵەی نیشتمانی”‬ ‫راستڕەو لە فەرەنساو چەندین پارت‬ ‫و گروپی سیاسی دیکەی راستڕەو لە‬ ‫ئیتاڵیاو هەنگاریا و ئەڵمانیا‪.‬‬ ‫ئەوانەش‪،‬‬ ‫هەموو‬ ‫سەرباری‬ ‫جیابوونەوەی بەریتانیا لە یەکێتی‬ ‫ئەوروپا و گەشەکردنی چاالکی‬ ‫بزووتنەوە جوداخوازییەکان لەنێو واڵتانی‬ ‫کیشوەرەکەدا ئاڵنگارییەکی دیکەیە‬ ‫لەبەردەم یەکێتی ئەوروپادا‪ ،‬دەتوانین‬ ‫لێرەدا نمونەی هەرێمی کەتەلۆنیا‬ ‫بهێنینەوە کە داوای جیابوونەوە دەکەن‬ ‫لە ئیسپانیاو هێشتا خۆپیشاندانەکانیان‬ ‫بۆ ئەو مەبەستە بەردەوامی هەیە‪،‬‬ ‫سەرکەوتنی ئەو هەواڵنەش هێمایەکە بۆ‬ ‫فراوانبوونی رووبەرەکانی جیابوونەوەو‬ ‫سەربەخۆبوون لە رۆژئاوای کیشوەرەکەوە‬ ‫بۆ رۆژهەاڵتی‪ ،‬دەکرێت لێرەدا چەند‬ ‫نمونەیەک بهێنینەوە لەوانە هەرێمی باسک‬ ‫لە ئیسپانیاو هەرێمی فالندێرز لە بەلجیکاو‬ ‫هەرێمی کۆرسیکا لە فەرەنساو هەرێمی‬ ‫بادانیاو باشوری تیرۆل لە ئیتاڵیاو‬ ‫هەرێمی باڤاریا لە ئەڵمانیا‪ .‬سەرکەوتنی‬ ‫رەوتی جوداخوازی لە هەر یەکێک لەو‬ ‫هەرێمانە بە ئەندازەی پاتایەکی درم لە‬ ‫کۆی واڵتانی ئەوروپادا باڵو دەبێتەوە‪ ،‬بێ‬ ‫گومان ئەوەش کاریگەری کوشندە دەخاتە‬ ‫سەر شیوەی یەکێتی ئەوروپا لە ئایندەدا‪.‬‬

‫زه‌مه‌ن‬ ‫رۆژنامەوانییەکەی‬ ‫چاوپێکەوتنە‬ ‫سەرۆکی فەرەنسا ئیمانوێل ماکرۆن‪ ،‬کە‬ ‫لەگەڵ گۆڤاری “ئیکۆنۆمیست”دا ئەنجامی‬ ‫دابوو چەبدین نیشانەی پرسیاری دروست‬ ‫دروستکرد لەسەر سیستمی سیاسی و‬ ‫ئابوری جیهان بەگشتی و یەکێتی ئەوروپا‬ ‫بەشێوەیەکی تایبەتی‪.‬‬ ‫لەو چاوپێکەوتنەیدا ماکرۆن رایگەیاند‬ ‫“سیستمی جیهانی کە لە دوای جەنگی‬ ‫سەرکەوتووانە‬ ‫جیهانیەوە‬ ‫دووەمی‬ ‫نێودەوڵەتییەکان‬ ‫کێشە‬ ‫رووبەڕووی‬ ‫بوەوە‪ ،‬ئێستا لە قەیرانێکی گەورەی‬ ‫بێ پێشینەدایە‪ ،‬هەروەها ئەو داکشانە‬ ‫هەنوکەییەی باڵی بەسەر یەکێتی ئەوروپادا‬ ‫کێشاوە دەرەنجامی چەندین قەیرانی‬ ‫سیاسی و ئابوری و کۆمەاڵیەتی گەورەیە‬ ‫کە رووبەڕووی واڵتانی کیشوەرە پیرەکە‬ ‫بوەتەوەو پەیمانی ناتۆش لە سەر پێخەفی‬ ‫مەرگێکی هێواشدایە”‪.‬‬

‫تارمایی هەرەسی ئابوری‬

‫بە دەر لەو قسانەی سەرۆکی فەرەنسا‪،‬‬ ‫ژمارەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە سیستمی‬ ‫ئابوری جیهانی بە خودی ناوچەی‬ ‫“یۆرۆ”شەوە لە دۆخێکی ئابوری خراپدایە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری سندوقی دراوی نێودەوڵەتی‬ ‫کریستالینا گیۆرگییفا ئاماژە بەوە دەکات‬ ‫کە رێژەی قەرزی جیهانی گەیشتووەتە‬ ‫‪ ١٨٨‬ترلیۆن دۆالر‪ ،‬ئەوەش رێژەیەکە کە‬ ‫پێشینەی نەبووە لە مێژوودا‪ ،‬بەشێوەیەک‬ ‫‪ ٢٣٠‬لە سەدی ئەو قەرزە دەکەوێتە داهاتی‬ ‫گشتی جیهانیەوە‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئەو رێژە زۆرەی قەرزە جیهانیە‬ ‫بەشێکی لێکەوت و کاردانەوەی لەسەر‬ ‫ناوچەی یۆرۆش جێهێشتووە بەشێوەیەک‬ ‫کۆی گشتی قەرزە حکومییەکانی واڵتانی‬ ‫ئەوروپا لە ساڵی ‪٢٠١٩‬دا ‪ ١٠‬ترلیۆن یۆرۆی‬ ‫تێپەڕاندووە‪ ،‬هاوکات هەندێ لە واڵتانی‬ ‫یەکێتی ئەوروپا لە ریزبەندی هەرە واڵتە‬ ‫قەرزارەکانی جیهان هەژمار دەکرێن‪ ،‬لەوانە‬ ‫یۆنان کە قەرزە گشتییەکەی نزیک دەبێتەوە‬ ‫لە ‪ ١٨٢‬لە سەدی داهاتی گشتی واڵتەکە‪،‬‬ ‫ئیتاڵیاش قەرزە گشتییەکەی نزیک دەبێتەوە‬ ‫لە ‪ ١٣٤‬لە سەدی داهاتی گشتی واڵتەکە‪،‬‬ ‫هەروەها پورتوگال قەرزە گشتییەکەی نزیک‬ ‫دەبێتەوە لە ‪ ١٢٣‬لە سەدی داهاتی گشتی‬

‫واڵتەکەو بەلجیکاو قوبروسیش بە رێژەی‬ ‫‪ ١٠٥‬لە سەدی داهاتی گشتی واڵتەکەیان‬ ‫قەرزارن‪ .‬گرفتی قەرزاری هاوکاتە لەگەڵ‬ ‫باڵکێشانی تارمایی هەرەسی ئابوری‬ ‫بەسەر هەندێ واڵتی دیکەوە کە هەڕەشە‬ ‫لە واڵتانی یەکێتی ئەوروپا دەکات لە‬ ‫سەروو هەمووشیانەوە ئەڵمانیا کە خاوەنی‬ ‫گەورەترین ئابوریە لە ناوچەی یۆرۆدا‪.‬‬ ‫سەرباری هەموو ئەوانەش رێژەی گەشەی‬ ‫ئابوری تۆمارێکی زۆر الواز بەخۆیەوە‬ ‫دەبینێ لە زۆربەی واڵتانی یەکێتیەکەدا‪،‬‬ ‫ئەوەش ئەگەری بەرجەستەبوون یاخود‬ ‫روودانی هەرەسە ئابوریەکە لە نێو کیشوەرە‬

‫پیرەکەدا بەهێزتر دەکات‪ .‬بۆ نمونە ئیتاڵیا‬ ‫خاوەنی سێهەم گەورەترین ئابورییە لە نێو‬ ‫واڵتانی یەکێتیەکەدا‪ ،‬بەاڵم قەرزی گشتی‬ ‫ئەو واڵتە گەیشتووەتە ‪ ٢‬ملیارو ‪ ٨٠٠‬ملیۆن‬ ‫یۆرۆ‪ ،‬هاوکات کورتهێنانی بودجەی گشتی‬ ‫‪ ٢،٨‬لە سەدی تێپەڕاندووە‪ ،‬ئەوانە لە‬ ‫کاتێکدان کە گەشەی ئابوری ئەو واڵتە ‪٠،١‬‬ ‫لە سەدی تێنەپەڕاند لە ‪٢٠١٩‬دا‪ .‬بێ گومان‬ ‫هەر هەوڵێکی ئیتاڵیا بۆ دانەوەی قەرزەکانی‬ ‫ئەگەری ئەوەی هەیە کە قەیرانێکی نوێ‬ ‫دروست بکات کە کاردانەوەکانی زۆر‬ ‫رووخێنەر دەبن لەسەر ئابوری گشتی‬ ‫کیشوەرە پیرەکە‪.‬‬

‫لەنێوان کەڵبەی راستڕەوەکانو‬ ‫جوداخوازەکاندا‬

‫رەنگە سەرکەوتنی ئەستێرەکانی‬ ‫رەوتی راستڕەوە توندئاژۆکان لەم سااڵنەی‬ ‫دواییدا لە ئەوروپا لە تاقیکردنەوە‬ ‫هەڵبژاردنەکانی ئەو کیشوەرەدا هێمایەکی‬ ‫گرنگ بێت بۆ ئەوەی کە رەشەبای رەوتە‬ ‫نەتەوەییە توندڕەوەکان سەرلەنوێ‬ ‫بەرۆکی کیشوەری ئەوروپای گرتبێتەوە‪،‬‬ ‫کە رەنگە راتەکانی گەورە لەسەر دیمەنی‬ ‫سیاسی کیشوەرە پیرەکە دروست بکات‬ ‫و خودی پرۆژەی یەکێتیەکە بخاتە ژێر‬ ‫مەترسیی هەڵوەشانەوەوە‪ .‬هەڵبژاردنە‬

‫جەنگی گاز و ملمالنێی‬ ‫ئەمریکاو روسیا‬

‫واڵتانی ناوچەی یۆرۆ هێنانی گازی‬ ‫روسیا لە رێگەی ئۆکرانیاوە بە بەشێک‬ ‫لە سیاسەتی ئاسایشی نەتەوەیی‬ ‫کیشوەرەکەیان دەزانن‪ ،‬ئەمە جگە لەو دوو‬ ‫پرۆژەیەی دیکە لە هەمان چوارچێوەدا‪،‬‬ ‫کە یەکێکیان لە رێگەی تورکیاو ئەوی‬ ‫دیکەیان لە رێگەی دانیمارکەوە دەبێت‬ ‫و ساڵی داهاتوو دەکەوێتە بواری‬ ‫کارپێکردنەوە‪ .‬ئەمە ئەگەر بزانین کە‬ ‫رێککەوتننامەی هێنانی گازی روسی لە‬ ‫رێگەی ئۆکرانیاوە ساڵی داهاتوو کۆتایی‬ ‫دێت‪.‬‬

‫ئەم بابەتە خەرەندێکی قوڵی لە نێو ماڵی‬ ‫یەکێتییەکەدا دروستکردووە‪ ،‬بەشێوەیەک‬ ‫پرۆژەی رێڕەوی گازی روسی بە خاکی‬ ‫تورکیادا لەالیەن ئۆکرانیاو پۆڵەنداو واڵتانی‬ ‫بەڵتیکەوە رەت دەکرێتەوەو پێیانوایە‬ ‫دواتر دەبێتە کارتێکی فشاری سیاسی‬ ‫لەالیەن روسیاوە بۆ سەر یەکێتی ئەوروپاو‬ ‫خودی یەکێتیەکەش دەکاتە پاشکۆی‬ ‫سیاسەتەکانی روسیا‪ ،‬لە بەرامبەردا‬ ‫فەرەنساو ئەڵمانیا دەربارەی ئەو پرۆژەیە‬ ‫رای جیاوازیان هەیە‪ .‬لەوبارەیەوە سەرۆکی‬ ‫پۆڵەندا لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رەخنەی‬ ‫توندی لە سەرۆکی فەرەنسا گرت کاتێک‬ ‫پشتیوانی کرد لە پرۆژەی هێڵی “نۆرد‬ ‫ستریم ‪ ،”٢‬سەرۆکی پۆڵەندا رایگەیاند‬ ‫“فەرەنسیەکان وەکو پۆڵەندییەکان هەست‬ ‫بە بوونی ورچی روسی ناکەن لەسەر‬ ‫قوڕگیان”‪.‬‬

‫پرسی پەنابەران‬

‫نزیکەی چەند دەیەیەکە‪ ،‬واڵتانی‬ ‫ئەوروپا بووەتە رووگەی سەرەکی ئاڕاستەی‬ ‫کۆچی ناشەرعی و نایاسایی‪ ،‬ئەوەش لە‬ ‫‪٢٠١٥‬دا گەیشتە ترۆپکی خۆی کاتێک بە‬ ‫سەدان هەزار پەنابەری جیاوازی والتانی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوین و باکوری ئەفریقیا‬ ‫بەرەو ئەو کیشوەرە هاتن‪ .‬ئێستا دووبارە‬ ‫دابەشکردنەوەی پەنابەران و پشکی‬ ‫هەر واڵتێک لە وەرگرتنی ئەو پەنابەرانە‬ ‫بووەتە بابەتێکی جێگەی مشتومڕی نێوان‬ ‫واڵتانی یەکێتییەکەو تا ئەم چرکەساتەش‬ ‫نەتوانراوە چارەسەرێکی گونجاوی بۆ‬ ‫بدۆزرێتەوە‪ ،‬ئەوە لە کاتێکدایە کە شەپۆلی‬ ‫کۆچی نایاسایی بەردەوامی هەیەو هەموو‬ ‫پالن و سیاسەت و ئەو رێوشوێنانەی‬ ‫لەالیەن یەکێتی ئەوروپاوە گیراونەتە بەر‬ ‫بۆ بەرگرتن لە کۆچی نایاسایی شکستی‬ ‫هێناوە‪ ،‬سەرباری خەرجکردنی ملیۆنان‬ ‫یۆرۆ بۆ ئەو مەبەستە‪ .‬زۆرجار بابەتی‬ ‫کۆچی نایاسایی لە الیەن واڵتانی دیکەوە‬ ‫دەقۆزرێتەوە بۆ فشار خستنە سەر‬ ‫یەکێتی ئەوروپا‪ ،‬وەکو ئەوەی کە بەم‬ ‫دواییانە لەالیەن تورکیاوە ئەنجام درا‬ ‫دوای ئەوەی ئەو واڵتە هەڕەشەی کرد بە‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی تاکالیەنەی رێککەوتننامە‬ ‫ئازاری ‪٢٠١٦‬ی نێوان تورکیاو یەکێتی‬ ‫ئەوروپا بۆ بەرگرتن لە شەپۆلی کۆچبەرانی‬ ‫نایاسایی‪ ،‬کە بەشێکی زۆریان لەو واڵتەوە‬ ‫دێنە دەروازەکانی یەکێتی ئەوروپا‪.‬‬

‫هاوشێوەکەی دۆناڵد ترەمپ‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫رۆژنامەی نیویۆرک تایمز وتارێکی‬ ‫درێژی نوسەری ئەمریکی بە رەگەز‬ ‫هیندی مانیشا سینهای باڵوکردەوە‪ ،‬کە‬ ‫تیایدا ئاماژەی کردووە بە خاڵە هاوبەشە‬ ‫گەورەکانی نێوان هەردوو سەرۆک‪ ،‬دۆناڵد‬ ‫ترەمپ و سەرۆکی حەڤدەهەمینی واڵتە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا ئەندرۆ جۆنسن‪.‬‬ ‫مانیشا لەو نوسینەیدا ئەوەی‬ ‫خستۆتەڕوو کە لە نێوان هەردوو‬ ‫سەرۆکدا خاڵی هاوبەش و لێکچونێکی‬ ‫گەورە دەبینرێت‪ ،‬لە دیارترینیان‬ ‫ئەوەیە کە هەردوو سەرۆک رووبەڕووی‬ ‫رێوشوێنەکانی لەکارخستن کراونەتەوە‬ ‫لەالیەن کۆنگرێسەوە‪ ،‬بەوپێیەی شایستەی‬ ‫بنەماکانی سەرۆکایەتیکردن نەبوون‪.‬‬ ‫هەروەک هەردووکیان لە ئاستی ئەو‬ ‫پێشبینیانەدا نەبوون کە بتوانن بچنە نێو‬ ‫کۆشکی سپییەوە‪.‬‬ ‫هەر یەک لە جۆنسۆن و ترەمپ بە‬ ‫چەند قۆناغێکی بارگاوی بە پرسی‬ ‫نایاسایی بون و الوازی کەسێتیانەوە بۆ‬ ‫سەرۆکایەتیکردن‪ ،‬چوونە نێو کۆشکی‬ ‫سپیەوە‪ .‬لەوبارەیەوە مانیشا دەڵێت‬ ‫“جۆنسۆن دوای تیرۆرکردنی ئابراهام‬ ‫لینکۆڵن بوو بە سەرۆک‪ ،‬بەوپێیەی لەو‬ ‫کاتەدا جێگری سەرۆک ئەبراهام لینکۆڵن‬ ‫بووە‪ ،‬ترەمپیش لە هەڵبژاردنەکاندا‬ ‫ئەگەرچی ‪ ٣‬ملیۆن دەنگی کەمتر هێنابوو‬ ‫لە هیالری کلینتۆنی رکابەری‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫بە زۆرینەی دەنگ لە کۆمەڵەی هەڵبژاردندا‬ ‫بوو بە سەرۆکی ئەمریکا”‪ .‬بە بڕوای‬ ‫مانیشا ئەو رووداوە گەورەترین پەراوێزی‬ ‫شکستهێنانی کاندیدێکی سەرۆکایەتی‬ ‫بوو لە مێژووی دوورو درێژی دیموکراسی‬ ‫ئەمریکادا‪ .‬هەروەک بە جۆرێکیش لە‬

‫ناتەواوی و کەموکورتی لە دیموکراسییەتی‬ ‫ئەمریکا ناویدەبات‪.‬‬ ‫نوسەرەکەی نیویۆرک تایمز دەڵیت “بە‬ ‫دەگمەن روودەدات لێکچونێکی مێژوویی لە‬ ‫نێوان دوو سەرۆکدا بەرجەستە بێت‪ ،‬وەک‬ ‫لەم شێوە ئاسانییەی جۆنسۆن و ترەمپدا‬ ‫بەرجەستەبووە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی بە بڕوای ئەو نوسەرە‪،‬‬ ‫لە مێژووی ئەمریکادا زۆرێک لە پیاوانی‬ ‫نابەرپرس هاتونەتە پۆستی سەرۆکایەتی‬ ‫لەو واڵتەدا‪ ،‬بەاڵم کەم کەس هەبووە بنەما‬ ‫یاسایی و دەستورییەکانی سەرۆکایەتی‬ ‫پێشێل بکەن و کۆنگرێس ناچار بکەن‬ ‫دژیان‬ ‫لەکارخستن‬ ‫رێوشوێنەکانی‬ ‫بگرێتەبەر‪.‬‬ ‫نوسەری‬ ‫کە‬ ‫سینها‬ ‫مانیشا‬ ‫کتێبی “پرسی کۆیلە و مێژووی‬ ‫هەڵوەشاندنەوە”یە‪ ،‬ئاماژە بەوەش دەکات‬ ‫یەکەم سەرۆکی ئەمریکا کە رێوشوێنی‬ ‫لەکارخستن لە دژی گیراوەتە بەر‪ ،‬جۆن‬ ‫تایلەرە کە دوای کۆچی لە ناکاوی سەرۆک‬ ‫ویلیام هینری سەرۆکایەتی ئەمریکای‬ ‫وەردەگرت‪ ،‬واتە هاتنەکەی ئەمیش زۆر‬ ‫لەناکاو بوو‪ ،‬هاوشێوەی ئەندرۆ جۆنسۆن‪.‬‬ ‫جۆن تایلەر کە دەهەمین سەرۆکی‬ ‫واڵتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بوو‪،‬‬ ‫الیەنگری بەندایەتی و سیستمی کۆیالیەتی‬ ‫بوو‪ ،‬هەروەک یەکەم سەرۆکیش بوو‬ ‫کە خیانەتی لە نیشتمانەکەی کردووە‪،‬‬ ‫بەوپێیەی دەنگیدا لە پێناو جیابونەوەی‬ ‫ویالیەتی ڤێرجینیا‪.‬‬ ‫نووسەرەکەی نیویۆرک تایمز ئەوەش‬ ‫دەخاتەڕوو کە پێچەوانەی تایلەرەوە‪،‬‬ ‫جۆنسۆن تاکە ئەندام بوو لە ئەنجومەنی‬ ‫پیرانی ویالیەتە کۆنفیدڕاڵیەکان کە‬ ‫دەستی لەکار نەکێشایەوە دوای ئەوەی‬ ‫زانی بە بابەتی جیابوەوەی ویالیەتەکەی‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە سەرۆک لینکۆڵن کردی بە‬

‫حاکمی سەربازی لە تێنیسی دوای‬ ‫ئەوەی ویالیەتە جوداخوازەکانی هێنایەوە‬ ‫نێو چوارچێوە فیدڕاڵیەکە‪ ،‬دواتر هەر‬ ‫بەو هۆیەوە سەرۆک لینکۆڵن‪ ،‬ئەندرۆ‬ ‫جۆنسۆنی کرد بە جێگری خۆی‪.‬‬ ‫لە ‪١٤‬ی نیسانی ‪ ١٨٦٥‬سەرۆک‬ ‫لینکۆڵن تیرۆرکراو ئەندرۆ جۆنسۆن لە‬ ‫جێگەی ئەو دەستبەکاربوو وەکو سەرۆک‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەندەی نەبرد لەالیەن کۆنگرێسەوە‬ ‫رووبەڕووی رێوشوێنەکانی لەکارخستن‬ ‫کرایەوەو دواتر لە ئەنجومەنی پیران‬ ‫بە یەک دەنگ پێشنیازی لەکارالبردنی‬ ‫شکستی هێناو بەو هۆیەشەوە لە‬ ‫پۆستەکەی بەردەوام بوو‪..‬‬

‫بەاڵم لە حاڵەتی ترەمپدا دانیشتنەکانی‬ ‫گوێگرتن لە چوارچێوەی پرۆسەی‬ ‫لەکارخستن‪ ،‬دەریدەخەن کە ترەمپ بە‬ ‫هەموو پێوەرە دەستورییەکان شایستەی‬ ‫لەکارخستنە لە هەر سەرۆکێکی دیکەی‬ ‫ئەمریکا‪.‬‬ ‫ریچارد‬ ‫هاوشێوەی‬ ‫تەنانەت‬ ‫نیکسۆنیش ترەمپ دەخالەتی لە بابەتی‬ ‫هەڵبژاردنەکاندا کردووەو تۆمەتباریش‬ ‫کراوە‪ ،‬لەگەڵ ئەندرۆ جۆنسۆنیشدا لەو‬ ‫خاڵەدا هاوبەشن کە هەردووکیان بەوە‬ ‫دەنسرێنەوە کە هەژارن لە روانگەی رێزو‬ ‫ئەدەبەوە‪.‬‬ ‫مانیشا سینها لە درێژەی وتارەکەیدا‬

‫دەڵێت ترەمپ و جۆنسۆن هەر لە سەرەتاوە‬ ‫دیاربوون کە لە رووی ئادابەکانی رەفتاری‬ ‫سەرۆکایەتیەوە‪ ،‬زۆر هەژار بوون‪ ،‬ئەمە‬ ‫سەرباری ئەوەی کە سی ڤی هەردوو‬ ‫سەرۆک‪ ،‬ترەمپ و جۆنسۆن تا ڕادەیەکی‬ ‫زۆر وەکو یەکن‪.‬‬ ‫ئەو نووسەرە ئاماژە بەوەش دەکات‬ ‫کە جۆنسۆن و ترەمپ تەنانەت دوای‬ ‫وەرگرتنی پۆستی سەرۆکایەتیش‪ ،‬رەفتارو‬ ‫مامەڵە ناتەندروستەکانیان هێما بوون بۆ‬ ‫ئەوەی کە شایستەی سەرۆکایەتی نەبوون‬ ‫ئەگەرچی لە نێو کۆشکی سپیشدا بن‪.‬‬ ‫مانیشا نمونەی ئەوە دەهێنێتەوە کە‬ ‫ئەندرۆ جۆنسۆن ئالودەی خواردنەوە‬

‫کحولیەکان بووە‪ ،‬تەنانەت لە کاتی سوێند‬ ‫خواردنیشیدا وەکو سەرۆک‪ ،‬ناوبراو‬ ‫سەرخۆش بووەو قسەکانی بوونەتە‬ ‫جێگای پێکەنین و شۆخی پێکردنی‬ ‫ئامادەبووان‪.‬‬ ‫هەرچی ترەمپیشە ئەگەرچی نێوانی‬ ‫لەگەڵ خواردنەوەدا نییە‪ ،‬بەاڵم بە بڕوای‬ ‫ئەو نوسەرە‪ ،‬هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانی‬ ‫بە قسەی بێ ناوەڕۆک و گاڵتەئامێزو‬ ‫سوکایەتی کردن و درۆو قسەی ناشرین‬ ‫بەڕێوەبرد‪ .‬ئەو شێوە قسە نا الیقانەی کە‬ ‫لە ئاستی سەرۆکی ئەمریکادا نییە‪ ،‬دوای‬ ‫وەرگرتنی پۆستەکەشی هەر بەردەوامییان‬ ‫هەیەو تویتەکانی باشترین گوارشتن‬ ‫لەوبارەیەوە‪.‬‬ ‫لە هەموو ئەوانە گرنگتر هەردوو‬ ‫سەرۆک‪ ،‬باوەڕیان بە سەرکەوتووی‬ ‫“پیاوی سپی” هەبووە‪ ،‬وەکو فەنتازیایەکی‬ ‫“رەگەزپەرستانە”‪ ،‬لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫رەهەندە‬ ‫هونەرمەندانە‬ ‫لێزانانەو‬ ‫جیاوازەکانی پەیوەست بەو بابەتەیان لە‬ ‫چەندین بۆنەو رووداوی جیاوازدا ئاماژە‬ ‫پێداوە‪.‬‬ ‫بە کورتی مانیشا سینها پێیوایە‬ ‫ئەندرۆ جۆنسۆن و دۆناڵد ترەمپ دوو‬ ‫سەرۆکن کە لە ئەدەبیاتی سیاسیدا‬ ‫دەچنە چوارچێوەی ئەوەی پێی دەوترێت‬ ‫“سەرۆکە گەمژەکان”‪ .‬هەروەها بە دوو‬ ‫سەرۆکیش ناویان دەبات کە هەڕەشەی‬ ‫جدیان لەسەر سیستمی دیموکراتی‬ ‫ئەمریکا دروست کردووە‪.‬‬ ‫مانیشا سینها ئامۆژگاری دیموکراتەکان‬ ‫دەکات تەنها جەخت لەسەر تاوانەکانی‬ ‫ترەمپ نەکەنەوە‪ ،‬بەڵکو بە بۆچوونی ئەو‬ ‫پێویستە بڕوا بە گەلی ئەمریکی بهێنرێت‬ ‫کە بەردەوام بونی دۆناڵد ترەمپ وەکو‬ ‫سەرۆک‪ ،‬چەند مەترسییەکی گەورەو‬ ‫فیعلییە لەسەر دیموکراسیەتی ئەمریکی‪.‬‬

‫�ۆ��سە�ڵا ت�سی �ساوەڕا�س‬ ‫�‬ ‫ژ‬ ‫ت‬ ‫ن‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫ئــاو وەك چەكێكی دیكەی توركیا لە دژی كورد‬ ‫ئەلیكساندەر مارڤار‬ ‫لە سەرەتای سااڵنی (‪)2000‬‬ ‫ەكانەوە‪ ،‬پڕۆژەیەكی زەبەالحی وێستگەی‬ ‫بەرهەمهێنانی وزە لەڕێی بەندوی ئاوییەوە‬ ‫لە باشوری رۆژهەاڵتی توركیا مشتومڕی‬ ‫زۆری بەدوای خۆیدا هێنا و ناوبەناو دەستی‬ ‫پێدەكردو لەسەرخۆ بەرەوپێش دەچوو‪.‬‬ ‫بەاڵم لە مانگی تەموزی رابردوو پڕۆسەی‬ ‫بنیاتنانی پڕۆژەكە بەكۆتا گەیشت‪ .‬لەو‬ ‫كاتەدا كە بەنداوەكەو عەمباری ئاوەكەی‬ ‫بە تەواوەتی ئامادە بو بۆ كاركردن‪ ،‬ئەوا‬ ‫هیچ جیاوازییەك نامێنێت لەنێوان هێزی‬ ‫دەوڵەتی توركیا و هێزی وزەی ئاو كە‬ ‫بەدەستیەوەیەتی‪ .‬لەم وەرزی پایزەدا‬ ‫ئەو توندوتیژییانەی كە بەهۆی كشانەوەی‬ ‫لەناكاوی ئەمریكا لە باشوری سوریا هاتنە‬ ‫كایەوە‪ ،‬سەرنجی جیهانیان بەالی خۆیاندا‬ ‫راكێشا و دواجار ئەو كشانەوەیەی ئەمریكا‬ ‫رێگەی لەبەردەم سوپای توركیا خۆشكرد‬ ‫بۆ زاڵبون بەسەر ئۆپۆزسیۆنی كوردیدا‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬بەرزبوونەوەی ئاستی ئاو لە‬ ‫بەنداوی ئیلیسۆ كە بەرزییەكەی (‪)442‬‬ ‫پێیە و پانییەكەشی زیاتر لە یەك میلە‬ ‫لەسەر روباری دیجلە‪ ،‬ئاماژەیەكی كەمتر‬ ‫ئاشكرایە بۆ هەمان مەبەستی توركیا لە‬ ‫دژایەتیكردنی كورد‪.‬‬ ‫ئولریخ ئایخڵمان شارەزای ئەڵمانی‬ ‫لە بواری ژینگە و هەروەها بەرگریكاری‬ ‫ژینگە و سەرۆكی رێكخراوی (ریڤەر وۆچ)‬ ‫ی نەمسایی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪“ :‬ئەم بەنداوە‬ ‫چەكێكە دژبە زەوییە نزمەكانی ناوچەكە‪،‬‬ ‫پێشتر پالنی بۆ داڕێژراوە و لەئێستاشدا‬ ‫بنیاتنراوە بەشێوازێك كە بتوانن بۆ‬ ‫ماوەیەكی درێژ ئاوی روباری دیجلە گل‬ ‫بدەنەوە‪ .‬ئەگەر تۆ وەك چەكێك سەیری‬ ‫ئاو بكەیت‪ ،‬ئەوا بەنداوەكان بریتین لە‬ ‫چەكە تۆپهاوێژەكان‪ .‬عێراق نەوتی هەیە‪،‬‬ ‫توركیاش ئاوی هەیە كە هەندێك جار زۆر‬ ‫باشترە خاوەنی ئاو بیت‪”.‬‬ ‫هەردوو روباری دیجلە و فورات كە‬ ‫دوو لە گەورەترین روبارەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستن لەدوای روباری نیلەوە‪،‬‬ ‫لە توركیاوە هەڵدەقوڵێن‪ .‬فورات بە‬ ‫توركیادا تێدەپەڕێت و لە باشوریشەوە بە‬ ‫ناوجەرگەی سوریادا و پاشان بۆ عێراق‪.‬‬ ‫ئێستا‪ ،‬ئەو دوو روبارە زنجیرەیی و پیرۆزو‬ ‫كۆنە لە وشكبونەوەدان و ناوچەی (مانگی‬ ‫بەپیت) بەرەو ئەوە دەڕوات كە وشك بێت‬ ‫و ببێتە خاكێكی شەقبردوو‪.‬‬ ‫(مانگی بەپیت‪ ،‬هالل الخصب‪،‬‬ ‫‪ Fertile Crescent‬دەستەواژەیەكی‬ ‫جوگرافییەو لەالیەن زانای شوێنەوارناسی‬ ‫ئەمریكی جەیمس هێنری برستد داهێنراوە‬ ‫وەك ئاماژەیەك بۆ ناوی حەوزی روباری‬ ‫دیجلە و فورات و بەشی كەناراوەكانی شام‪،‬‬ ‫ئەم ناوچەیە شارستانێتی جیهانیی زۆری‬ ‫بەخۆوە بینیوە)‬ ‫تاڕادەیەك‪ ،‬دەكرێ بوترێت كە بەشێكی‬ ‫دۆخەكە پەیوەندیی بە گۆڕانكارییەكانی‬ ‫كەشوهەواوە هەیە لەسەر ئاستی جیهان‪.‬‬ ‫بەاڵم لەوەش زیاتر چارەنوسی ئەم دوو‬ ‫روبارەو هەوڵی قۆرخكردنیان دەكەوێتە‬ ‫سەر بەرەوپێشچوونی پڕۆژە گەورەكانی‬ ‫توركیا لە بەرهەمهێنانی وزە لەڕێی بەنداوی‬ ‫ئاوییەوە كە بریتین لە (‪ )41‬پڕۆژە و‬ ‫بەنداوی ئیلیسۆش تەنیا یەكێكە لەو‬ ‫پڕۆژانە‪ :‬بەنداوەكانی سەر روباری فورات‬ ‫بەدرێژایی ماوەی (‪ )40‬ساڵی رابردو‬ ‫بونەتە هۆی كەمبونەوەی ئاوی رۆیشتو‬ ‫بەرەو سوریا بەڕێژەی نزیكەی (‪ ،)%40‬دوو‬ ‫هێندەی ئەو رێژەیەش لە هەمان ماوەدا بۆ‬ ‫عێراق كەمی كردوە‪ .‬هەروەها دروستكردنی‬ ‫بەنداو لەسەر روباری دیجلە وا دەكات‬ ‫كە دوایین پەتی رزگاربون لە ناوچەكەدا‬ ‫بكەوێتە دەست توركیاوە‪.‬‬ ‫كاریگەرییەكانی ئەو بەرەوپێشچونانە‬ ‫بەهەمان شێوە لە كەمی بڕی ئاودا بەدەر‬ ‫دەكەون‪ .‬رەنگە هۆڕەكانی میزۆپۆتامیا لە‬ ‫عێراق ببن بە بیایان‪ .‬ئەم ناوچەیە كە‬ ‫بەپێی هەڵسەنگاندنەكانی یونسكۆ ناوچەی‬ ‫شوێنەوارییە‪ ،‬لەماوەی شەڕی نێوان‬ ‫عێراق – ئێراندا پیسبون و وشك بون و‬ ‫هەروەها جارێكی دیكەش لەسەر دەستی‬ ‫سەدام حسێن بەهەمان شێوە وشك كران‬ ‫وەك تاكتیكێك بۆ سەرکوتكردنی نەیار و‬ ‫دوژمنەكانی‪ .‬پاش روخانی سەدام‪ ،‬ئەو‬ ‫بەربەستە ئاوییانەی كە لەسەر هۆڕەكان‬ ‫دروستكرابون‪ ،‬روخێنران و البران و بەشێكی‬ ‫زۆر لە خاكی هۆڕەكان و ژینگەكانیان‬ ‫گەڕانەوە بۆ دۆخی پێشتر و سەوز بونەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ بەنداوی ئیلیسۆدا‪ ،‬بەردانەوەی ئاو‬ ‫تەنیا نابێتە هۆی گۆڕانكاریی ژینگەیی‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبێتە ئامرازێكی تاكتیكی دژ بە‬ ‫دوژمنانی ناوچەكە‪.‬‬ ‫كێشەكە تەنیا ئەوە نیە كە بڕە ئاوێكی‬ ‫زۆر كەم بەر دەدرێتەوە لە توركیاوە‪،‬‬

‫حەسەنكێف‬ ‫كە ناوچەیەكی‬ ‫شوێنەواریی كوردییەو‬ ‫بەهایەكی شوێنەواریی‬ ‫بێوێنەی هەیە‪،‬‬ ‫بەم نزیكانە بەهۆی‬ ‫بەنداوی ئیلیسۆ و‬ ‫دەریاچەی دروستكراوی‬ ‫بەردەم بەنداوەكەوە‬ ‫نوقمی ژێر ئاو دەبێت‬ ‫بەڵكو كێشەكە بریتییە لە نغرۆبون‪ .‬لەكاتی‬ ‫بنیاتنانی هەر عەمبارێك یاخود بەنداوێكی‬ ‫ئاویدا‪ ،‬باڵندە و ماسییەكان رێڕەویان‬ ‫لێ تێك دەچێت و ژینگەی ناوچەیی‬ ‫گۆڕانكاری بەسەردا دێت‪ .‬سیستمی ژینگە‪،‬‬ ‫ناوچەی دانیشتوان و هەروەها ناوچە‬ ‫شوێنەوارییەكان نوقمی ئاو دەبن‪.‬‬ ‫بەدرێژایی ماوەی چەند ساڵی كەمی‬ ‫رابردو‪ ،‬خەسارەتێكی گەورە بە تایبەت‬ ‫لە شوێنەوارەكانی ناوچەكە كەوتوە‪:‬‬ ‫شاری مێژویی حەسەنكێف كە ناوچەیەكی‬ ‫بەهایەكی‬ ‫كوردییەو‬ ‫شوێنەواریی‬ ‫شوێنەواریی بێوێنەی هەیە‪ ،‬بەم نزیكانە‬ ‫بەهۆی بەنداوی ئیلیسۆ و دەریاچەی‬ ‫دروستكراوی بەردەم بەنداوەكەوە نوقمی‬ ‫ژێر ئاو دەبێت‪.‬‬ ‫لەچوارچێوەی مێژوی داگیركاریی توركیا‬ ‫دژبە كورد‪ ،‬كاریگەرییەكانی بنیاتنانی ئەم‬ ‫بەنداوە پەل دەهاوێت بۆ ئەودیو كوردانی‬ ‫توركیا و بەرەو تەواوی سوریا و عێراق‬ ‫درێژە دەكێشێت‪ .‬لەو واڵتانەش لێكەوتە‬ ‫جیۆپۆلەتیكییەكان بەرەو دەرەوە شەپۆل‬ ‫دەدەن‪ .‬بەنداوی ئیلیسۆ زیاتر گەمەیەكە‬ ‫بۆ دەسەاڵت و هەژمون‪.‬‬ ‫دوای جەنگی جیهانیی یەكەم‪،‬‬ ‫ئیمپراتۆریەتی عوسمانی روخاو پارچە‬ ‫پارچە بوو‪ .‬یەكێك لەو پارچانە بوە‬ ‫واڵتی توركیای سەربەخۆو ئەوانی دیكەش‬ ‫لەنێوان واڵتە ئەوروپییە زلهێزەكاندا دابەش‬ ‫كران كە بەڵێنی هێنانەكایەی دەوڵەتێكی‬ ‫سەربەخۆیان دا بە كورد (لەكاتێكدا كورد‬ ‫خەڵكانی رەسەنی میزۆپۆتامیا بون كە‬ ‫بەدرێژایی بەشەكانی توركیا و سوریا و‬ ‫عێراق و ئێران و ئەرمینیا باڵوبوبونەوە)‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێك سنورەكانی توركیای ئێستا‬ ‫كێشران‪ ،‬بە ماوەیەكی كورت و لە ساڵی‬

‫(‪)1923‬دا ئەو بەڵێنەی بە كورد درا‬ ‫جێبەجێ نەكرا‪ .‬ئێستا كورد‪ ،‬كە وەك‬ ‫كەمینە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت لەو‬ ‫واڵتانەی تێیدا دەژی‪ ،‬لەهەر كات زیاتر‬ ‫شەڕ بۆ خاكەكەیان دەكەن‪ .‬هێشتاكە‬ ‫ناكۆكیی چەكداری لەنێو كورد و توركیادا‬ ‫لەسەر ئەم پرسە بەردەوامیی هەیە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای ساڵی (‪ )1930‬دەوڵەتی‬ ‫نوێی توركیا بە رابەرایەتی مستەفا‬ ‫كەمال ئەتاتورك دەستی كرد بە گەڕان‬ ‫بەدوای چۆنێتی جڵەوكردن و بەكارهێنانی‬ ‫روبارەكانی بەتایبەت فورات بۆ بواری‬ ‫بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا‪.‬‬ ‫دەرخستەی پڕۆژی (گاپ) لە سەرەتای‬ ‫سااڵنی شەستەكانی سەدەی رابردو‬ ‫خراوەتەڕو‪ .‬ئەمڕۆكە‪ ،‬پڕۆژەی گاپ (‪)22‬‬ ‫بەنداو لەخۆ دەگرێت بە بەنداوی ئیلیسۆ و‬ ‫هەروەها بەنداوی ئەتاتورك لەسەر روباری‬ ‫فورات‪ ،‬لەگەڵ پڕژەی بەرهەمهێنانی وزەی‬ ‫كارەبا لەو بەنداوانە‪.‬‬ ‫توركیا لە ساڵی (‪ )1974‬یەكەم‬ ‫بەنداوی لەچوارچێوەی پڕۆژەی گاپدا‬ ‫لەسەر روباری فورات بنیات نا‪ ،‬كە ئەوەش‬ ‫بوەهۆی كۆنترۆڵی پێدانی ئاو بە كوردی‬ ‫سوریا و عێراق‪ .‬لە هەمان ساڵدا‪ ،‬پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) دامەزرێنرا‪.‬‬ ‫هاوكات لەگەڵ بنیاتنانی بەنداوی‬ ‫كیبان‪ ،‬سوریا بەنداوێكی خۆی كردەوە‬ ‫لەسەر روباری فورات كە بەنداوی تەیبە‬ ‫بو بە هاوبەشی لەگەڵ یەكێتیی سۆڤیەت‬ ‫لە سەرەتای سااڵنی پەنجاكانەوە پالنی بۆ‬ ‫داڕێژرابوو‪ .‬كاریگەریی ئەو دوو بەنداوە كە‬ ‫لەسەر روباری فورات دروستكران‪ ،‬وایكرد‬ ‫كە عێراق بەرەو وشكبونێكی كارەساتبار‬ ‫بەرێت و دواجار عێراق و سوریای لە لێواری‬ ‫جەنگ نزیك كردەوە‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی سەركەوتوانە ئەو دوو‬ ‫واڵتە دراوسێیەی خستە دژیەكەوە‪،‬‬ ‫توركیا لە ساڵی (‪)1984‬دا چونە نێو‬ ‫رێككەوتنێكی كاتی لەبارەی ئاو لەگەڵ‬ ‫عێراق و لە (‪)1987‬یشدا بەهەمان شێوە‬ ‫رێككەوتنێكی ئاویی لەگەڵ سوریا كرد‪ .‬لە‬ ‫دەرەوەی رێككەوتەكەش‪ ،‬سوریا بەڵێنی‬ ‫دا كە كۆتایی بە چاالكییەكانی پەكەكە‬ ‫بهێنێت لەخاكەكەیدا‪.‬‬ ‫لە سەرەتای سااڵنی نەوەدەكان‪،‬‬ ‫حكومەتی توركیا بەنداوی ئەتاتوركی تەواو‬ ‫كرد‪ ،‬كە چوارەم گەورەترین بەنداوە لە‬ ‫جیهان و بوە هۆی بەزۆر نیشتەجێكردنی‬ ‫زیاتر لە (‪ )50‬هەزار خەڵك لەو ناوچانەی‬ ‫زۆرینەی دانیشتوانەكانیان كوردن‪ .‬ئەو‬ ‫بەنداوە شاری دێرینی سەمساتی تێكدا‬ ‫كە پایتەختی هیلنستییەكان و دواتر‬ ‫رۆمانییەكان و هەروەها شوێنی لەدایكبونی‬ ‫لوقیانوسی شاعیری دێرینی یۆنانییەكان‬ ‫بو‪ ،‬هەروەها شوێنی ناوچەی نوالی‬ ‫جوری بو كە شوێنێكی نیشتەجێبونی‬ ‫چەرخی نوێی بەردینە و شوێنەوارناسان‬ ‫هەندێ لە كۆنترین پەرستگا و مۆنۆمێنتە‬ ‫بەناوبانگەكانی جیهانیان تێدا دۆزییەوە‪.‬‬ ‫لەپێناو پڕكردنەوەی عەمباری ئاوی‬ ‫بەنداوی ئەتاتۆرك بە ئاو‪ ،‬توركیا بە چەند‬ ‫هەفتەیەك زۆرینەی رێڕەوە ئاوییەكانی‬

‫فوراتی بڕی كە دەڕژانە سوریا و عێراق‬ ‫و بەشێكی زۆری كشتوكاڵی ئەو واڵتانەی‬ ‫پەكخست‪ .‬هاوكات توركت ئۆزال سەرۆكی‬ ‫ئەو كات داوای لە سوریا و عێراق كرد‬ ‫پشتیوانیی بكەن لە شەڕی دژ بە پەكەكە‪.‬‬ ‫ئەوە‪،‬‬ ‫دوای‬ ‫دەیە‬ ‫چەندین‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان كورد و توركیا‬ ‫بەردەوام لە تێكچوندایە و دیموكراسی لە‬ ‫سایەی رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی‬ ‫توركیادا بەردەوام لە پاشەكشەدایە و‬ ‫هەروەها جڵەوی داهاتوی واڵتانی دراوسێ بە‬ ‫توركیاوە تا دێت بەهێزتر دەبێت و ئەوەش‬ ‫بوەتە هۆی هێنانەكایەی وشكەساڵی لە‬ ‫كێڵگە كشتوكاڵییە بەپیتەكانی سوریا و‬ ‫عێراق و تەواوی گوندەكان وشك بون و‬ ‫خەڵكی ناچار بون كە بەرەو شارەكان بڕۆن‬ ‫و گوندەكان چۆڵ بكەن‪ .‬لە (‪)2009‬دا‪،‬‬ ‫كاردانەوەی توركیا لەبەرامبەر بردنەوەی‬ ‫پارتی كۆمەڵگەی دیموكراتی لە هەڵبژاردنە‬ ‫ناوخۆییەکاندا بریتی بو لە دەستگیركردنی‬ ‫سەدان كەس و خستنە نێو زیندانی‬ ‫ئەندامانی ئەو پارتە‪ .‬هەمان ساڵ سوریا‬ ‫لەنێو شەپۆلێكی وشكەساڵیدا بو كە ماوەی‬ ‫پێنج ساڵی خایاند و بێئومێد بوو لەوەی‬ ‫كە توركیا دەستبەرداری سەرچاوەی ئاویی‬ ‫زیاتر ببێت‪.‬‬ ‫سوریا سودێكی ئەوتۆی نەبوو لە‬ ‫هێوركردنەوەی ئۆپۆزسیۆن و ئەو کێشانەی‬ ‫پەکەکە بۆ تورکیای دروست دەکرد‬ ‫تەنانەت لە كاردانەوەشی بەرامبەر ئەو‬ ‫پارتە سودێكی ئەوتۆی نەدەبوو‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫توركیا رەتیكردەوە كە بەدەم پشتیوانیی‬ ‫سوریاوە بێت لە قەیرانی ئاو لەو واڵتە‪ .‬ئەو‬ ‫پشێوییە بەردەوامەی كە دواتر بەردەوام‬ ‫بوو‪ ،‬هەڵگەڕانەوەی كۆمەاڵیەتی و سیاسیی‬ ‫خوڵقاند كە دواجار بووە هۆی سەرهەڵدانی‬ ‫شۆڕشی بەهاری عەرەبی لە (‪ .)2010‬لە‬ ‫(‪)2018‬دا رۆژنامەی (نیویۆرك تایمز)‬ ‫ی ئەمریكی باڵویكردەوە كە فورات بە‬ ‫خاكی وشك و گوندی چۆڵكراو دەورە‬ ‫دراوە و وەك بەربەستێك وایە لەنێوان ئەو‬ ‫شەڕڤانانەی لەالیەن ئەمریكاوە پشتیوانی‬ ‫دەكرێن لەگەڵ ئەو چەكدارە عەرەبانەی كە‬ ‫لەالیەن توركیاوە پشتیوانی دەكرێن‪ .‬ئەوە‬ ‫ئەو ناوچەیە بو كە دواتر لەگەڵ بڕیارە‬ ‫كتوپڕەكەی ترەمپ بۆ كشانەوەی سەربازە‬ ‫ئەمەریكییەكان‪ ،‬چوە نێو دۆخێكی پڕلە‬ ‫ئاڵۆزییەوە‪.‬‬ ‫حكومەتی توركیا وەك ئامرازێكی‬ ‫بەرەوپێشچون لە باشوری ئەنادۆڵ لە‬ ‫بەنداوی ئیلیسۆ دەڕوانێت‪ .‬توركەكان‬ ‫دەڵێن بەهۆی ئەوەی بەنداوەكە دوو ملیار‬ ‫دۆالری تێچوەو نزیكەی (‪)%2‬ی بودجەی‬ ‫وزەی نیشتمانی بەرهەم دەهێنێت‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫راگواستنی (‪ )80‬هەزار كەس لە روبەری‬ ‫(‪ )125‬میل دوجا ئەوە ناهێنێت كە‬ ‫پالنەكەی بۆ بگۆڕدرێت كە ماوەی چەندین‬ ‫دەیەیە لە كاردایە‪ .‬توركەكان باس لەوەش‬ ‫دەكەن كە پڕۆژەكە یارمەتیدەر دەبێ بۆ‬ ‫هەنگاونان بەرەو بەرهەمهێنانی وزەیەكی‬ ‫بێ كاربۆن كە دۆستی ژینگەیە‪ ،‬دەبێتە‬ ‫هۆی خوڵقاندنی هەلی كاری نوێ و‬ ‫راكێشانی گەشتیاران‪.‬‬

‫بەاڵم شارەزایان باوەڕیان بەو بۆچونە‬ ‫نیە‪ .‬ئەركان ئەیبۆغا كە ئەندازیارێكی‬ ‫ژینگەییە و وتەبێژی رێكخراوی پاراستنی‬ ‫حەسەنكێفە كە رێكخراوێكی ناحكومیی‬ ‫كوردییە‪ ،‬دەڵێت‪ ،‬بێگومان پڕۆژەكە وزەی‬ ‫كارەبا بەرهەم دەهێنێت‪ ،‬بەاڵم ئەو پێی‬ ‫وایە بەنداوەكە ئامرازێكە بۆ تواندنەوەی‬ ‫خەڵكانی كورد لەنێو كۆمەڵگەی توركیدا‬ ‫و ناچاریان دەكات بچنە ئەو شارانەی كە‬ ‫تێیدا كلتور و كۆمەڵگاكەیان زیاتر پەرش‬ ‫و باڵو دەبێت‪.‬‬ ‫دەشڵێت‪“ :‬ئەمڕۆكە بەنداوی ئیلیسۆ‬ ‫ئامرازێكە لەدژی گەریالكانی كورد‪ ،‬بەیانی‬ ‫رەنگە لەدژی شتێكی دیكە بەكاربهێنرێت‬ ‫ لەدژی هەر شێوازێك لە ئۆپۆزسیۆن‪”.‬‬‫لەناوچوونی پێگەیەكی شوێنەواریی‬ ‫جیهانی بێوێنە لە حەسەنكێف پێشتر‬ ‫بیانویەك بوو كە بەهۆیەوە دەكرا پڕۆژەكە لە‬ ‫سەر رێڕەوەكانی خۆی رابگیرێت‪ .‬بەدرێژایی‬ ‫ماوەی (‪ )10‬هەزار ساڵ بەبەردەوامی ئەو‬ ‫شوێنە بوەتە ناوچەی نیشتەجێبون لەالیەن‬ ‫بیزەنتییەكان و رۆمانەكان و مەنگۆلەكان‬ ‫و عوسمانییەكان و هەروەها ماوەی‬ ‫چەندین سەدەش كورد تێیدا نیشتەجێ‬ ‫بوە‪ .‬كەلەپوری ئەو شارستانێتییانە و‬ ‫شوێنەوارەكانیان لەو ناوچەیە بە تەواوەتی‬ ‫ریز كراون و بەدی دەكرێن هەر لە‬ ‫ئەشكەوتەكانی شوێنی نیشتەجێبونەوە تا‬ ‫دەگاتە شانۆی رۆمانییەكان و پردی سەر‬ ‫روبارەكان و مزگەوت و شوێنەكانی وتاردان‪.‬‬ ‫حەسەنكێف دەكرا زۆر بە ئاسانی پێنج لەو‬ ‫(‪ )10‬مەرجەی یونسكۆ بەدەستبهێنێت‬ ‫بۆ ئەوەی ببێتە شوێنەوارێكی جیهانی‬ ‫بەپێی پێوەرەكانی یونسكۆ‪ .‬هەندێك‬ ‫لە شارەزایان دەڵێن‪ ،‬حەسەنكێف نۆ لە‬ ‫مەرجەكانی تێدایە‪ ،‬بەاڵم یونسكۆ ناتوانێت‬ ‫دەستوەربداتە ئەو پرسە بۆ راگرتنی‬ ‫ژێرئاوكەوتنی ئەو ناوچەیە لەبەرئەوەی‬ ‫توركیا هەرگیز داوای نەكردوە ئەو شارە‬ ‫بخرێتە نێو لیستی ناوچە شوێنەوارە‬ ‫جیهانییەكانەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر حەسەنكێف كاریگەریی نەبێت بۆ‬ ‫راگرتنی حكومەتی توركیا‪ ،‬ئەوا هۆڕەكانی‬ ‫میزۆپۆتامیا كە یونسكۆ دەیانپارێزێت و‬ ‫بەوتەی شارەزایان رەنگە بەهۆی ئیلیسۆوە‬ ‫وشك بن‪ ،‬رەنگە چانسێكی تریان پێ‬ ‫بدرێ بۆ ئەوەی بخرێنە نێو لیستی‬ ‫شوێنەوارە دێرینەكان‪ .‬بەاڵم عێراق كە‬ ‫لەڕوی سیاسەتی ئاوییەوە شوێنكەوتەی‬ ‫توركیایە‪ ،‬خوازیار نەبو بۆ پشتیوانیكردن‬ ‫لە هۆڕەكان‪.‬‬ ‫لەڕێی دوبارە نیشتەجێكردنەوەو‬ ‫هەروەها ئاڵوگۆڕی كلتورییانەی دواترەوە‬ ‫لەڕێی ئەم بەرەوپێشچونانە‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫ئاو یارمەتی حكومەتی توركیا دەدات‬ ‫كە كۆنترۆڵی راستەخۆی هەبێت بەسەر‬ ‫كوردی توركیا و هەروەها لەڕێی كۆنترۆڵی‬ ‫بەردانەوەی ئاو بۆ عێراق و سوریا‪ ،‬كۆنترۆڵی‬ ‫ناڕاستەوخۆی دەبێ بەسەر پارچەیەكی زۆر‬ ‫گەورەتر لە خاكی كوردستان‪.‬‬ ‫بەپێی داتایەكی ساڵی (‪)11( ،)2016‬‬ ‫بەنداوی پڕۆژەی گاپ لەئێستادا لەكاردان‪،‬‬ ‫هەروەها النی كەم سێ بەنداوی دیكە‬

‫بەنداوەكە ئامرازێكە‬ ‫بۆ تواندنەوەی‬ ‫خەڵكانی كورد لەنێو‬ ‫كۆمەڵگەی توركیدا‬ ‫و ناچاریان دەكات‬ ‫بچنە ئەو شارانەی‬ ‫كە تێیدا كلتور و‬ ‫كۆمەڵگاكەیان زیاتر‬ ‫پەرش و باڵو دەبێت‬ ‫لەپڕۆسەی بنیاتناندان‪ .‬پەكەكە چەند‬ ‫بەشێكی بەنداوە نوێیەكانی تەقاندوەتەوە‬ ‫و وایكردوە كە پڕۆسەی بنیاتنانەكان‬ ‫درێژتر ببنەوە بەاڵم بەرەوپێشچون و‬ ‫گۆڕانكاریەكان هەر بەردەوامن‪.‬‬ ‫لە حەسەنكێف‪ ،‬و ئەیبۆغا باس‬ ‫لەوە دەكرێت كە پڕۆسەی دوبارە‬ ‫نیشتەجێكردنەوەكان هێواش بون و‬ ‫ناڕێكخراون و بەسەدان هەزار كەس بێ‬ ‫ماڵ و حاڵ بون و نازانن بۆ كوێ بڕۆن‬ ‫لە كاتێكدا كە تا دێت ئاو لێیان نزیك‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫وەك‬ ‫ناحكومییەكانی‬ ‫رێكخراوە‬ ‫(حەسەنكێف بە زیندویی بهێڵەرەوە)‬ ‫بەڵێنیان داوە بە بەردەوامبون لە كارەكانیان‬ ‫لەپێناو راگرتنی بەنداوی ئیلیسۆ‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا چیتر ئەو پرۆژەیە لەڕێی‬ ‫داواكاری یان نەرمی نواندنەوە راناگیرێت‪،‬‬ ‫ئامانجەکە بوەتە بەتاڵكردنی عەمباری‬ ‫ئاوەی بەنداوەكە بەهەر رێگەیەك بێت‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر نەشكرایە حەسەنكێف رزگار‬ ‫بكرێت‪ ،‬دەستبەرداربونی كورد لە شەڕ دژی‬ ‫داگیركاریی توركیا‪ ،‬دەبوە دانپێدانانێك بە‬ ‫شكستێكی گەورە‪ .‬لەوبارەیەوە ئەیبۆغا‬ ‫دەڵێت‪“ :‬ئەمە پڕۆژەیەك نیە بتوانین‬ ‫قبوڵی بكەین‪”.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬توركیا بەردەوامە لە‬ ‫بەرفراوانكردنی تواناكانی بۆ گەیشتن بە‬ ‫بەرەوپێشچون كە ئەویش بەمانای ئەوە‬ ‫دێت كۆنترۆڵی زیاتری هەبێ بەسەر ئەو‬ ‫ئاوەی هەیەتی و دەسەاڵتی زیاتری هەبێت‬ ‫بەسەر نەیار و دوژمنەكانیدا‪.‬‬ ‫لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫فەالح حەسەن‬ ‫سبەی‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪7‬‬

‫خالید عەزیزى سکرتێری (حدک)‪:‬‬

‫وتووێژ لەگەڵ حکومەتی کۆماری ئیسالمی شتێکی زۆر ئاساییە‬ ‫ئەوەی گرنگە چۆن مامەڵە لەگەڵ کێشەکان دەکەیت‬ ‫زەمەن‪ :‬دەمەوێ لە ناڕەزایەتیەکانى‬ ‫ئێرانەوە دەست پێبکەم هۆکارى‬ ‫خۆپیشاندانەکانى ئێران و رۆژهەاڵتى‬ ‫کوردستان لەم کاتەدا چی بوون؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬لەماوەى چل ساڵى‬ ‫رابردوودا ناڕەزایەتیەکانى ئێران ناوە بە‬ ‫ناوە خۆپیشاندان لە ئێراندا هەبووە لە‬ ‫شارى جۆراوجۆر‪ ،‬ئەو خۆپیشاندانانە‬ ‫زۆرینەیان پەیوەندیان بە دوو شتەوە‬ ‫هەبووە یەکەم الیەنى ئابورى ژیانى خەڵک‬ ‫کە گرانى هەیەو دەوڵەت یاری دەکات بە‬ ‫ژیانى خەڵک‪ ،‬ئێران واڵتێکى بە پیت و‬ ‫بەرەکەتە‪ ،‬بەاڵم زۆربەى زۆرى داهاتەکەى‬ ‫بۆ خەرجى خزمەتگوزارییەکانى خەڵک‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو بەزۆری بۆ ئاژاوەگێڕییە‬ ‫لە ناوچەکەدا کە بەشى زۆرى بۆ ئەمە‬ ‫تەرخانکردووە‪ ،‬بەاڵم لەجیاتى دابینکردنى‬ ‫ئازادى سیاسى بە زیندان و سەرکوتکردنو‬ ‫لەسێدارەدان وەاڵمى خەڵکیان دایەوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئەم خۆپیشاندانانەى ئەم دواییە‬ ‫بێدەنگ نەبوون‪.‬‬ ‫دەبینرێت‬ ‫ئەوەى‬ ‫زەمەن‪:‬‬ ‫خۆپیشاندانەکان لە رۆژهەاڵت توندترو‬ ‫کاریگەرتر بوون رژێمیش لە رۆژهەاڵت‬ ‫توندتر بوو بۆچى؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬تا ئەو شوێنەى‬ ‫پەیوەندى بە ئێرانەوە هەیە دەتوانى‬ ‫سیناریۆى جۆراوجۆر دابنێیت‪ ،‬لەبەرئەوەى‬ ‫رۆژهەاڵت بەراورد بە ناوچەکانى دیکەى‬ ‫ئێران حزبەکانى هەر لە گۆڕەپانەکەدا‬ ‫ماون‪ ،‬ئەگەرچى کۆمار ئیسالمى حزبەکانى‬ ‫رۆژهەاڵتى لە ئێراندا وەدەر ناوەو دوورى‬ ‫خستوونەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو لە کوردستان‬ ‫هەر سەرکەوتوو نەبووە‪ ،‬ئێمە رۆژانە‬ ‫لەناو خەڵکین لە رۆژهەاڵت ویست و‬ ‫داخوازییەکانى ئەوان لەگەڵ ئێمە ئەوە‬ ‫پیشان دەدات‪ ،‬بۆیە خۆپیشاندانەکان‬ ‫خەڵکى توڕەیە کە بەشى زۆریان گەنجە‪،‬‬ ‫ئەوانیش زۆرینەیان توڕەترن و بێکارن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتوایە بەم ترساندنە جارێکی‬ ‫دیکە خەڵک نەیەتەوە سەر شەقام و‬ ‫ناڕەزایەتى دەرببڕن؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬ئێران وەاڵمدەرەوەى‬ ‫ناڕەزایەتى و داخوازییەکانى خەڵک‬ ‫نییە‪ ،‬داخوازییە ئابورى و سیاسى و‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکانى خەڵکى بۆ جێبەجێ‬ ‫نابێت و خەمى لێ ناخوات و جێبەجێى‬ ‫ناکات لە ئەنجامدا دۆخەکە وەکو خۆى‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬بۆیە لەداهاتووشدا ئەو‬ ‫خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیانە دەست‬ ‫پێدەکەنەوە‪ ،‬ئەمە الیەنێکى دیکەشى هەیە‬ ‫کە خەڵک لە ئێران ترسیان شکاوە ئەو‬ ‫تابۆیەى رژێمى ئێران هەیبوو رۆیشت و‬ ‫نەما ئێرانیش خۆى هەر لەوە نیگەرانە کە‬ ‫تابۆى شکاوەو ترسى نەماوە الى خەڵک‪،‬‬ ‫بۆیە لە داهاتوودا ناڕەزایەتیەکان بە‬ ‫هۆکارى جیاجیا سەر هەڵدەدەنەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪:‬حزبەکانى رۆژهەاڵت لەم دۆخەدا‬ ‫کە خۆپیشاندان بە زۆر دامرکێنرایەوە‬ ‫دەتوانن چی بکەن بەرنامەى داهاتووتان‬ ‫چییە؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬ئێمە وەک حزبى‬ ‫دیموکراتى کوردستان و وەک حزبەکانى‬ ‫رۆژهەاڵت بە دوو شێوە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫رووداوەکانى ئێران دەکەین‪ ،‬یەکەمیان‬ ‫ئەوەى بەگشى لە ئێران روودەدات و خەڵک‬

‫کەس ناتوانێت‬ ‫فاکتەرى کوردو‬ ‫رۆژهەاڵتى کوردستان‬ ‫لە داهاتووى ئێران‬ ‫یان ئاڵوگۆڕەکانى‬ ‫داهاتووى ئێران‬ ‫نادیدە بگرێت‬

‫لەناو ریزەکانى‬ ‫حزبى دیموکراتدا‬ ‫ئەو داوایە‬ ‫هەبوو کە خۆم وەک‬ ‫سکرتێری حزب‬ ‫هەڵبژێرمەوە‬

‫خۆپیشاندان دەکات لە دژى کۆمارى‬ ‫ئیسالمى ئێران ئێمە بەردەوام پشتیوانیمان‬ ‫کردووەو دەشیکەین‪ ،‬دووەمیان کوردستان‬ ‫بۆ ئێمە تایبەتمەندى خۆى هەیە‪ ،‬چونکە‬ ‫ئێمە حزبى کوردستانین و بۆ رۆژهەاڵتى‬ ‫کوردستان سیاسەت دەکەین‪ ،‬زۆرجار لە‬ ‫رۆژهەاڵت ناڕەزایەتى دەربڕیوە کە جار‬ ‫هەبووە ئێمە داوامان کردووەو پەیوەندى‬ ‫بە ناڕەزایەتى ناوچەکانى ئێرانەوە‬ ‫نەبووەو زۆرتر پەیوەندى بە کوردستانەوە‬ ‫هەبووە‪ ،‬سیاسەتى ئێمە بەشێکى رووى لە‬ ‫رۆژهەاڵتى کوردستانە‪ ،‬بەشێکى رووى لە‬ ‫ئێرانە بەگشتى‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دەمەوێ بێمە سەر باسى‬ ‫کۆنگرەکەى حزبەکەتان ئەم کۆنگرەیە‬ ‫چى لە دۆخى ئێوەو بڕیارو پالنەکانتان‬ ‫دەگۆڕێت؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬باسى یەکەمى‬ ‫کۆنگرەمان پرسى ئێران بوو لە ناوخۆ‬ ‫ئینجا رۆژهەاڵتى کوردستان‪ ،‬باسى ئەو‬ ‫ئەگەرانەمان کرد کە ئێران رووبەڕووى‬ ‫دەبێتەوە کە ئێمە چۆن ئامادەکارى بۆ‬ ‫بکەین‪ ،‬چۆن مامەڵە لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بکەین‪ ،‬چۆن لەگەڵ الیەنەکانى رۆژهەاڵت‬ ‫یەک و یەکگرتوو بین‪ ،‬لە هەموو ئەمانەش‬ ‫گرنگتر تەرکیزى ئێمە لەسەر خەباتى‬ ‫مەدەنى و جەماوەرى و سیاسییە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چى هۆکارێک وایکرد تۆ لە‬ ‫سکرتێرى حزب نەمێنی و دووبارە لەم‬ ‫کۆنگرەیە تۆ هەڵببژێرنەوە؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬ئەوکاتەى کە من وازم‬ ‫لە سکرتێرى حزب هێنا لەسەر داواى‬ ‫خۆم بوو ئەوکات زۆر هۆکار بوو کە ئێستا‬ ‫کاتى باسکردنى ئەو هۆکارانە نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەم کۆنگرەیە هەم خۆم ئامادەییم هەبوو‬ ‫هەمیش لەناو ریزەکانى حزبى دیموکراتدا‬ ‫ئەو داوایە هەبوو کە وەک حزبى دیموکرات‬ ‫هەڵبژێردرامەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪:‬هەندێ دەنگ لەناو حزبەکەتان‬ ‫هەبوو کە لە ئەداى مستەفاى مەولودى‬ ‫رازى نەبوون‪ ،‬کە گوایە حزبەکەى بەرەو‬ ‫الوازى بردووە‪ ،‬بۆیە پێویست بووە‬ ‫کەسێکى دیکە کە حزبەکە هەستێنێتەوەو‬ ‫تۆیان هەڵبژاردووەتەوە؟‬ ‫خالید عەزیزى‪:‬کاک مستەفاى مەولودى‬ ‫و هەم ئەندامانى دیکەى حزب و کۆمیتەى‬ ‫مەرکەزی لەو سێ ساڵەى رابردوودا هەموو‬ ‫هەوڵێکیانداوەو کارى خۆیان کردووە‪،‬‬ ‫بۆئەوەش حزبى دیموکرات بەردەوام‬ ‫چاالکى خۆی هەبووەو لەسەر پێ بووە‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو بۆچوونە راست نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رەنگە بە هەندێ هۆکار هەم سکرتێرى‬ ‫پێشوومان و ئەندامانى دەفتەرى سیاسى‬ ‫و ئەندامانى حزب بەو بڕوایە گەیشتبن‬ ‫کە دیسان من ئەو پۆستە وەربگرمەوە‪،‬‬ ‫ئێمە بەخۆشییەوە ئەزموونێکمان هەیە‬ ‫کە سکرتێریش وازبهێنێت هیچ شتێک‬ ‫روونادات‪ ،‬واتە گۆڕینى سکرتێرو‬ ‫دەسەاڵتەکانى تر بە گفتوگۆ چارەسەر‬ ‫دەکرێن و دەگۆڕدرێن ئەوەش وایکردووە‬ ‫هیچ شتێکى نائاسایی روونەدات‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دەستکەوتێکى باشە بۆ حزبمان‪.‬‬ ‫زەمەن‪:‬زۆر کەس دەڵێن تۆ یەکێکى‬ ‫لەوانەى لەگەڵ گفتوگۆکردنى لەگەڵ رژێمى‬ ‫ئیران‪ ،‬بەاڵم لە ناوخۆی حزبەکەتان زۆرینە‬ ‫دژى ئەو بۆچوونەیەو لەگەڵ رووخانى‬

‫خالید عەزیزى‪ ،‬کەمتر لە‬ ‫مانگێکە وەک سکرتێرى حزبى‬ ‫دیموکراتى کوردستان (حدک)‬ ‫هەڵبژێردراوە لەم چاوپێکەوتنەى‬ ‫“زەمەن”دا باس لە دۆخى ئێستاى‬ ‫ئێران و رۆژهەاڵتى کوردستانو‬ ‫پرسى ئەگەرى یەکگرتنەوەى‬ ‫هەردوو دیموکرات دەکات‪.‬‬ ‫عەزیزى دەڵێت‪ :‬کۆمارى‬ ‫وەاڵمدەرەوەى‬ ‫ئیسالمى‬ ‫داخوازییەکانى خەڵک نییەو‬ ‫جێبەجێیان ناکات‪ ،‬چونکە بەشى‬ ‫هەرە زۆری داهاتى ئێران بۆ‬ ‫ئاژاوەگێڕییە لە ناوچەکەدا‪ ،‬بۆیە‬ ‫جارێکى تر ئەم خۆپیشاندانانە‬ ‫دەستپێدەکەنەوە‪.‬‬ ‫سازدانی‪:‬‬ ‫هێمن حەسەن ‪ -‬ئیبراهیم عەلى‬

‫رژێمە چۆن دەتوانى بڕوایان پێ بهێنیت‬ ‫کە پشتیوانى بۆچوونەکەى تۆ بکەن؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬ئەوەى کە دەبێت‬ ‫جمهورى ئیسالمى نەمێنێت و ئەم‬ ‫حکومەتە بڕوات یان ئەوەى کە پێویست‬ ‫بوو گفتوگۆیەکیان لەگەڵ بکەی‬ ‫دژایەتیەکیان لەگەڵ یەکتردا نییە‪ ،‬وتووێژ‬ ‫لەگەڵ حکومەتى مەرکەزى لەگەڵ حزبێکى‬ ‫سیاسی کە لە خەبات و تێکۆشاندا بێت‬ ‫شتێکى زۆر ئاساییە‪ ،‬پێویست ناکات‬ ‫ئێمە لەوە نیگەران بین‪ ،‬چونکە ئەگەر تۆ‬ ‫حزب بیت و سیاسەت بکەیت گفتوگۆش‬ ‫دەکەیت‪ ،‬بەڵکو ئەوەى گرنگە ئەوەیە چۆن‬ ‫مامەڵە لەگەڵ کێشەکە دەکەیت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫سەیر بکەیت لە مێژووى حزبەکانى باشورى‬ ‫کوردستان بەردەوام گفتوگۆیان لەگەڵ‬ ‫حکومەتى عێراق هەبووە‪ ،‬کوردستانى‬ ‫عێراق و ئێران زۆر لەیەک دەچن لە زۆر‬ ‫بابەتەوە‪ ،‬لە کوردستانى تورکیا هەر‬ ‫هەبووەو زۆرجار سەرکەوتوو نەبووەو‬ ‫دەستی پێکردووەتەوە‪ ،‬ئەوەى ئێمەش‬ ‫هەر وایە ئاساییە ئەگەر گفتوگۆمان‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەم کۆنگرەیە تۆ ئەرکى‬ ‫ئەوەت پێ سپێردراوە کار بکەیت بۆ‬ ‫یەکخستنەوەى دیموکراتەکان چیت‬ ‫پێدەکرێ بۆ ئەوەى ئەو کارە بکەیت؟‬ ‫خالید عەزیزى‪:‬ئەگەر قسە لەسەر‬ ‫تەوافوق بکرێت تەنیا الیەنێک نییە دوو‬ ‫الیەن هەیە جا ئەگەر من چەند ئامادە‬

‫ئێران وەاڵمدەرەوەى‬ ‫ناڕەزایەتى و‬ ‫داخوازییەکانى‬ ‫خەڵک نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەداهاتووشدا ئەو‬ ‫خۆپیشاندان و‬ ‫ناڕەزایەتیانە‬ ‫دەست پێدەکەنەوە‬

‫بم و حزبەکەم چەند ئامادە بێت ئەگەر‬ ‫الیەنەکەى دیکە ئەو تێگەیشتن و‬ ‫ئامادەیەى تیا نەبێت هیچ یەکگرتنەوەیەک‬ ‫روونادات‪ ،‬لە رابردوودا حزبەکەى ئێمەو‬ ‫بەتایبەت منیش زۆر تەنازولم کردو زۆر‬ ‫ئیمتیازمدا‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە الیەنەکەى‬ ‫دیکە ئامادەیی نەبوو‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫ئەوان ئەگەر کۆنگرەى خۆیان بەست‬ ‫گۆڕانکارییەکیان لە قەوارەى حزبدا کردیان‬ ‫بۆ ئەوەى کە بابەتى یەکگرتنەوەیان‬ ‫گرنگی پێنەدا نیشانیاندا کە زۆر پەیوەست‬ ‫نین بۆ چارەسەرکردنى ئەو کێشەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرئەوەى کە یەکگرتنەوەو یەکگرتوویى‬ ‫شتێکى رەوایەو ویستى زۆرینەى خەڵکە‬ ‫لە رۆژهەاڵتى کوردستان وتمان لەم‬ ‫کۆنگرەیە هەوڵدەدەین و تێدەکۆشین‬ ‫لەسەر یەکگرتنەوە قسە بکەین‪ ،‬بۆیە‬ ‫کۆنگرە کۆمیتەى مەرکەزى راسپاردووە‬ ‫کە لە یەکگرتنەوە بێخەم نەبێت و بە‬ ‫بەرپرسیارییەتیەوە بەرەو یەکگرتنەوە‬ ‫بچێتە پێشەوە‪ ،‬ئەمە دەکەویتە سەر‬ ‫کۆمیتەى مەرکەزى کە لە داهاتوودا چۆن‬ ‫کار لەسەر ئەم بابەتە دەکات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەناو حدکا زۆر دەنگ هەبوون‬ ‫کە پێیانوابوو تۆ هۆکارى یەکنەگرتنەوەى‬ ‫دیموکراتەکانى لەناو ئێوەش دەنگ هەیە‬ ‫مستەفا هیجرى بە هۆکار دەزانێت کامتان‬ ‫هۆکارن بۆ ئەو یەکنەگرتنەوەیە؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬رەنگە ئێمە بڵێین ئەوان‬ ‫هۆکارن و ئەوانیش بڵێن ئێوە هۆکارن‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ حزبێک کە یەکگرتوو بووەو‬ ‫دواتر لەت دەبێت دواتر لێک توڕەبوون و‬ ‫ناڕەحەت بوو بەرامبەر یەکتر هەبێت یان‬ ‫کۆمەڵێک توندوتیژى رووبدات‪ ،‬کە دیارە‬ ‫الى ئێمەوە زۆر کەمتر بووە دروستکردنى‬ ‫پردى پەیوەندى کاتى زۆر دەوێت یان کە‬ ‫ماوەیەکى زۆر کارى سیاسى و رێکخراوەیی‬ ‫جیاواز دەکەن یەکگرتنەوەیان زەحمەت‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەم ئاستەنگانە لە دەرەوەى من‬ ‫و ئەوانى ترن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێوەو حەدکا لە کۆنگرەکانتان‬ ‫دەستکارى کۆمەڵێک بەرنامەو هەیکەلى‬ ‫حزبتان کردووەو ئەم گۆڕانکاریانە پڕۆسەى‬ ‫یەکگرتنەوەتان قورس ناکات؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬ئەمە کاریگەرى هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە دەستکاریمان نەکردووە‪،‬‬ ‫قەوارەى حزبى ئێمە هەمان ئەو قەوارەیەیە‬ ‫کە پێش لەتبوون و جیابوونەوە بووە‪،‬‬ ‫کۆمەاڵنى خەڵک لە رۆژهەاڵتى کوردستان‬ ‫حزب بە کۆنگرەو پلنیۆم و کۆمیتەى‬ ‫ناوەندى و دەفتەرى سیاسى و سکرتێر‬ ‫دەناسن‪ ،‬ئێمە ئەوەمان راگرتووەو‬ ‫نەگۆڕیوە‪ ،‬بەاڵم ئەوان قەوارەکەیان‬ ‫هەمووی تێکداوە‪ ،‬ئەگەر باوەڕو ویست‬ ‫و کارکردن بۆ یەکگرتنەوە هەبێت نابێت‬

‫ئەمانە ئاستەنگ بن‪ ،‬بەاڵم ئەوان قەوارەى‬ ‫حزبەکەیانیان گۆڕیوەو شتێکى دیکەیان‬ ‫هێناوە ئەو باسە هەیە ئەو قەوارەیە چی‬ ‫لێدێت‪ ،‬ئەگەر قسە لەسەر یەکگرتنەوەى‬ ‫حزبی دیموکراتى کوردستانى یەکگرتوو‬ ‫هەیە ئەوا حزبى دیموکراتى کوردستان‬ ‫بەو قەوارەیە ناسراوە و الیەنى ئێمە‬ ‫ئەو قەوارەیەى هەیە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوانەشدا ئەگەر زەروورەتى یەکگرتنەوەى‬ ‫حزبى دیموکراتى یەکگرتوو هەبێت ئەو‬ ‫قەوارانەش هەمووى قابیلى باسکردنە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێشتر مستەفا هیجرى لە‬ ‫چاوپێکەوتنێکى “زەمەن”دا وتى حدک لە‬ ‫کۆنگرەکەیدا هەندێ گۆڕانکاریان کردووە‬ ‫کە لەگەڵ ئەوەى ئێمە ناگونجێت ئەمە‬ ‫بەربەست نابێ بۆ یەکگرتنەوە؟‬ ‫خالید عەزیزى‪ :‬نەخێر ئێمە هیچ‬ ‫گۆڕانکارییەکمان لە هەیکەل و قەوارەى‬ ‫حزبدا نەمان کردووە نە لە کۆنگرەى‬ ‫شانزەو نە لە کۆنگرەى حەڤدەش‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هى ئەوانە کە گۆڕانکارى بەسەردا هاتووە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتانوایە چارەنووسى ئێران‬ ‫چی دەبێت پەیوەندى کوردو ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەو گۆڕانکارییەدا چى دەبێت؟‬ ‫لەبەردەم‬ ‫عەزیزى‪:‬ئێران‬ ‫خالید‬ ‫کۆمەڵێک سیناریۆو گۆڕانکاریدا قەراری‬ ‫گرتووە‪ ،‬تێکەڵ بە کێشەیەکى بەربەرینى‬ ‫نێودەوڵەتى و ناوچەیی و ئەمنى بووە‪،‬‬ ‫کۆمەڵێک کێشەى ئابورى گەورەى‬ ‫هەیە‪ ،‬لەناو خۆشدا واڵتێکى جۆراوجۆرى‬

‫پێویست ناکات‬ ‫ئێمە لەوە نیگەران بین‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫ئێران بکەین‬ ‫چونکە ئەگەر‬ ‫سیاسەت بکەیت‬ ‫گفتوگۆش دەکەیت‬

‫فرە نەتەوەیی و ئاینیە‪ ،‬هەموو ئەمانە‬ ‫دیارى دەکەن کە ئێران چی لێدێت و‬ ‫چۆن دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئێمە وەکو حزبى‬ ‫دیموکراتى کوردستان هەم بە کۆمەڵگەى‬ ‫نێودەوڵەتیمان وتووە هەم بە ئۆپۆزسیۆنى‬ ‫ئێرانى و هەم بە خۆشمان وتووەو ئەو‬ ‫پەیامەمان بۆ هەموو الیەک ناردووە جیاواز‬ ‫لە هەر سیناریۆیەک کە دێتە پێشێ هیچ‬ ‫کەس ناتوانێت فاکتەرى کوردو رۆژهەاڵتى‬ ‫کوردستان لە دروستکردنەوەى داهاتووى‬ ‫ئێران یان ئاڵوگۆڕەکانى داهاتووى ئێران‬ ‫نادیدە بگرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دەبینیت زۆر جار الیەنە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەکان بەر لە رووخانى دەسەاڵت‬ ‫هەڵوێستیان باشە‪ ،‬بەاڵم دواى رووخانى‬ ‫دەسەاڵت کە خۆیان دەبنە دەسەاڵتدار‬ ‫هەڵوێستیان دەگۆڕێت ئێوە بۆ ئەم ئەگەرە‬ ‫چی دەکەن؟‬ ‫خالید عەزیزى‪:‬بۆ ئەوە ئێمە‬ ‫پێشبینیمان کردووەو چارەسەرمان‬ ‫هەیە‪ ،‬چارەسەرەکەشمان هەیەو ئێمە‬ ‫چی وەک حزبى دیموکراتى کوردستان‬ ‫چى وەک حزبەکانى رۆژهەاڵت بەتایبەت‬ ‫ناوەندى هاوکارى لەمەودوا جۆرێک لەگەڵ‬ ‫ئۆپۆزسیۆنى ئێرانی مامەڵە بکەین کە‬ ‫تێدەکۆشین لەسەر چۆنیەتى و شێوازى‬ ‫دەسەاڵتى سیاسى داهاتووى ئێران پێشتر‬ ‫رێککەوتنى بۆ بکەین‪ ،‬رێککەوتنەکەش‬ ‫ئەوەیە دان بەوەدا بنرێت و دیکۆمێنتى‬ ‫نوسراو هەبێت کە داهاتووى کورد لە‬ ‫ئێراندا چۆن دەبێت‪ ،‬واتە دەبێت بە‬ ‫رێکەوتنى پێشوەختە لەسەر سیستەمى‬ ‫دیموکراسى بکەین‪ ،‬نەک قەزییەى کوردى‬ ‫بسپێرین بەوەى کە لەدواى نەمانى‬ ‫رژێمى ئێران هەڵبژاردن بکرێت و دوایی‬ ‫ئەنجومەنێک دروست بکرێت و باسى ئەوە‬ ‫بکەین کورد مافى چییەو چۆن دەبێت‪،‬‬ ‫ئێمە ئەمە ناکەین‪ ،‬چونکە ئەوکاتە ئێمە‬ ‫دەبین بە کەمینە‪ ،‬لە جەوێکى ئینقیالبی‬ ‫و ئاڵوگۆڕیدا کەمینە نەتوانێت بەرامبەر‬ ‫زۆرینەیەکی بەهێزدا داواکارییەکانى جێگیر‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کەواتە ئێوە ئەمەتان بە‬ ‫الیەنەکانى ئۆپۆزسیۆن وتووە؟‬ ‫خالید عەزیزى‪:‬ئێمە وەک الیەنە‬ ‫کوردیەکان بە راشکاوى ئەوەمان بە الیەنە‬ ‫ئێرانییەکان وتووە کە دەبێت لەسەر هەموو‬ ‫ئەو بابەتانە رێکەوتنى پێشوەختەمان‬ ‫هەبێت‪ ،‬لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بە شتێکى‬ ‫مێژوویی بکەم کە ئەویش ئەوەیە ئێمە کە‬ ‫لە شورای ئەمنى میللى مقاوەمەت بەشدار‬ ‫بووین و موجاهیدینى خەلقیشی تێدابوو‪،‬‬ ‫خودموختارى بۆ کوردستان دان پێداناوەو‬ ‫پەسەند کردووە‪ ،‬ئەمە سەنەدى لەسەرەو‬ ‫ئێستاش ئەوان باوەڕیان بەوەیە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫خۆپیشاندانەکان تا دێ بە جۆشتر دەبن‬

‫عێراق لە لێواری خەرەندێکی ترسناکدا‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای دوو مانگی تەواو لە‬ ‫خۆپیشاندانە‬ ‫دەستپێکردنی‬ ‫جەماوەرییەکانی شەقامی عێراقی لە‬ ‫بەغداو پارێزگاکانی باشوری عێراق و‬ ‫دوای ئەوەی نزیکەی ‪ ١٨‬هەزار کەس بونە‬ ‫قوربانی لە کوژراوو بریندار‪ ،‬دواجار عادل‬ ‫عەبدولمەهدی سەرۆکوەزیرانی عێراق‬ ‫نامەی دەستلەکارکێشانەوەی پێشکەشی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کرد‪.‬‬ ‫هەرچەندە چاودێران ئەو هەڵوێستەی‬ ‫عەبدولمەهدی بە درەنگ دەزانن بەاڵم پێ‬ ‫دەچێت دەستلەکارکێشانەوەکەی هیچ لە‬ ‫توڕەیی و جۆشوخرۆشی شەقامی عێراقی‬ ‫کەم نەکاتەوە‪ ،‬بەوپێیەی کێشەکانی‬ ‫عێراق دەرەنجامی کەڵەکەبوونی ‪١٦‬‬ ‫ساڵ لە حوکمڕانی “شکستخواردووی”‬ ‫نوخبەیەکی سیاسیە لە دوای ‪٢٠٠٣‬وە‪،‬‬ ‫کە بارگاوی بووە بە پشکپشکێنەی‬ ‫تائیفی و مەزهەبی قوڵ تا ئاستی‬ ‫گەیشتنی بە سیستمی “کاکیستۆکراتی”‬ ‫واتە حوکمڕانی هەرە خراپەکان‪،‬‬ ‫هاوکات فەسادێکی ترسناکیش لە‬ ‫ماوەی رابردوودا شێوازی حوکمڕانی لە‬ ‫عێراقدا گۆڕی بوو تا ئاستی گەیشتن‬ ‫بە حوکمڕانی “کلیپتۆکراسی” یاخود‬ ‫“حوکمڕانی دزەکان”‪.‬‬ ‫رۆژی یەکشەممی رابردوو ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عێراق لە کۆبوونەوەی نائاسایی‬ ‫خۆیدا نامەی دەستلەکارکێشانەوەکەی‬ ‫عادل عەبدولمەهدی پەسەند کرد‪.‬‬ ‫پرسیاری سەرەکی لێرەدا ئەوەیە‬ ‫قەیرانە کەڵەکەبووەکانی عێراق بەرەو‬ ‫کوێ دەچن دوای دەسلەکارکێشانەوەی‬

‫سەرۆکوەزیران؟‬ ‫بە پێێ ماددەی ‪٧٦‬ی دەستوری‬ ‫عێراق دەبێت سەرۆکی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران داوا لە سەرۆک کۆمار بکات‬ ‫کە لە کوتلەی زۆرینەی ناو پەرلەمان‬ ‫کاندیدێک دیاری بکرێت بۆ وەرگرتنی‬ ‫پۆستی سەرۆک وەزیران و دواتر‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەران بە زۆرینەی دەنگ‬ ‫پەسەندی بکات‪.‬‬

‫بەاڵم ئەم رێوشوێنە دەستوریە‬ ‫پێناچێت هەروا بە ئاسانی تێپەڕێت‪،‬‬ ‫بە تایبەتی ئەگەر بزانرێت هێشتا‬ ‫دیاریکردنی کوتلەی زۆرینە لە‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەراندا یەکێکە لە کێشە‬ ‫دەستوری و سیاسیەکانی عێراق‪،‬‬ ‫چاودێرانی سیاسیش پێیانوایە توڕەیی‬ ‫خۆپیشاندەران لە خودی ئەم سیستمە‬ ‫سیاسیەیە کە دەخوازێت بە هەمان‬

‫رێگای پێشوودا کە عێراقی گەیاندە‬ ‫ئەمڕۆ دەرەنجامێکی جیاواز بەرجەستە‬ ‫بکاتەوە‪.‬‬ ‫خۆپیشاندەران وەک لە دروشم و‬ ‫داخوازیەکانیاندا دەردەکەوێت داوای‬ ‫نیشتمانێکی شکۆمەند دەکەن و‬ ‫دەیانەوێت ئەو سیستمە سیاسیەی‬ ‫پێشتر پەیڕەوکراوەو ئەمڕۆ شکستەکانی‬ ‫لە هەموو کایەیەکی ژیانی عێراقیەکاندا‬

‫دەبینرێت‪ ،‬کۆتایی پێ بهێنرێت‪.‬‬ ‫خۆپیشاندەران نایانەوێت هەمان نوخبەی‬ ‫سیاسی جارێکی دیکە کاروباری واڵت‬ ‫بەڕێوە بەرن چونکە وەک ئەوان دەڵێن‬ ‫گۆڕینی دەموچاوەکان ئیدی سەر بە هەر‬ ‫گروپێکی سیاسی بێت برینی عێراقیەکان‬ ‫ساڕێژ ناکات‪.‬‬ ‫هەندێ لە چاودێرانیش ئاماژە بەوە‬ ‫دەکەن ئەگەر چارەسەرێکی ستراتیژی‬

‫بۆ کێشەکانی عێراق نەدۆزرێتەوە دوور‬ ‫نییە جەنگێکی ترسناکی ئەهلی وێرانکەر‬ ‫ئەوەندەی تر جەستەی شەکەتی عێراق‬ ‫وێرانتر نەکات‪.‬‬ ‫رۆژی یەکشەممە پاپا فرەنسیس‬ ‫پاپای ڤاتیکان لە نوێژی تایبەتی‬ ‫گۆڕەپانی قەشە پوتروسدا لە ڤاتیکاندا‬ ‫لە بەردەم هەزاران نوژخوێنانی ئاینی‬ ‫مەسیحیدا رایگەیاند کە بە نیازە ساڵی‬ ‫داهاتوو سەردانی عێراق بکات‪ .‬هاوکات‬ ‫داوای لە حکومەتی عێراقی کرد بەر‬ ‫بەو توندوتیژیە بگرێت کە بەرامبەر‬ ‫خۆپیشاندەران ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫لە پێشهاتێکی چاوەڕوان نەکراویشدا‬ ‫دادگای کوت سزای لە سێدارەدان و‬ ‫حەوت ساڵ زیندانی سەپاند بە سەر دوو‬ ‫پلەداری پۆلیسدا کە تۆمەتبارکرابوون بە‬ ‫کوشتنی خۆپیشاندەران‪.‬‬ ‫بەاڵم خۆپیشاندەران دەڵێن سەرە‬ ‫گەورەکان هێشتا لە نێو بارەگای‬ ‫دەردەکەن‬ ‫فەرمان‬ ‫سیاسیەکاندا‬ ‫و دەیانەوێت بەهێز کۆتایی بە‬ ‫خۆپیشاندانەکان بهێنن‪.‬‬ ‫لە الیەکی دیکەوە ئەنتۆنیۆ‬ ‫گۆتێریش‪ ،‬سکرتێری گشتی رێکخراوی‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان لە لێدوانێکی‬ ‫رۆژنامەوانیدا رایگەیاند ئەو توندوتیژیەی‬ ‫لە عێراقدا بەرامبەر خۆپیشاندەران‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪ ،‬گەیشتووەتە ئاستێک‬ ‫جێگەی لێخۆش بوون نییە‪ .‬هاوکات‬ ‫گینین هینیس بالسخارت سەرۆکی یونامی‬ ‫لە عێراق ئەمڕۆ سێشەممە لە ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشی نێودەوڵەتی راپۆرتی تایبەت‬ ‫بە بارودۆخی عێراق پێشکەش دەکات‬ ‫و ئەگەر هەیە کە بارودۆخی عێراق‬ ‫رەهەندێکی نێودەوڵەتی وەربگرێت‪.‬‬

‫موهەنەد ئەلجەنابی‬

‫تەمارا عیماد‬

‫بڕوایەکی پتەو هەیە لە نێو‬ ‫شەقامی عێراقیدا ئەویش نەبوونی هیچ‬ ‫متمانەیەکە بەو نوخبە سیاسیەی ئێستا‬ ‫عێراق بەڕیوە دەبەن‪ ،‬ئەو بڕوایەش‬ ‫دەرەنجامی ‪ ١٦‬ساڵ حوکمڕانی ئەو‬ ‫نوخبە شکستخواردووەیە کە جگە‬ ‫لە ئازار و ناخۆشی هیچی دیکەیان‬ ‫بۆ عێراقییەکان نەهێنا‪ .‬ئەمەش‬ ‫مانای وایە کە چیدیکە ئەم نوخبەیە‬ ‫چانسی ئەوەیان نەماوە چارەسەر‬ ‫پێشکەش بکەن‪ ،‬بە مانایەکی‬ ‫دیکە چیدیکە ئەوان بەشێک نین لە‬ ‫چارەسەرو پێشکەشکردنی پێشنیاز‬ ‫بۆ دەربازکردنی عێراق لەو کێشانەی‬ ‫رووبەرووی بوەتەوە‪ ،‬بەڵکو هەنگاوی‬ ‫یەکەم دوور خستنەوەی ئەو نوخبە‬ ‫فاسیدەیە لە هاوکێشەی سیاسی‪،‬‬ ‫هەربۆیە دەبینین هەر کاتێک ئەو‬ ‫نوخبە سیاسیە بەیاننامە یان‬ ‫پێشنیازێکی سیاسی پێشکەش دەکەن‬ ‫بۆ هەڵمژینی توڕەیی ناڕەزایەتییەکانی‬ ‫خۆپیشاندەران‪ ،‬ئەوەندەی تر ئاگری‬ ‫جۆشوخرۆشی خۆپیشاندەران بەهێزتر‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫با وای دابنێین ئەم توندوتیژییەی‬ ‫هێزە ئەمنییەکانی عێراق پەیڕەوی‬ ‫دەکەن‪ ،‬کۆتایی بە خۆپیشاندانەکان‬ ‫هێنا‪ ،‬بەاڵم ئایا کۆتایی بەو کێشانە‬ ‫دەهێنێ کە ‪ ١٦‬ساڵە عێراق لە ناوەوە‬ ‫وێران دەکات‪ .‬بەاڵم نابێت ئەوەمان لە‬ ‫یاد بچێت کە سروشتی هۆزگەرایی و‬ ‫هەژمونی خێڵ لە شارەکانی باشور‬ ‫وا دەکات خۆپیشاندەران پەنای بۆ‬ ‫ببەن و ئەوەش دەرگایەکی ترسناکتر‬ ‫دەخاتە سەرپشت کە دەرگای شەڕی‬ ‫ناوخۆیە‪ ،‬شەڕێک کە عێراق بە هیچ‬ ‫شێوەیەک بەرگەی ناگرێت‪.‬‬

‫هەنگاوی داهاتوو دەبێت چی‬ ‫بێت بۆ دەربازکردنی عێراق لەم‬ ‫دۆخە ناهەموارەو باشترکردنی ژیانی‬ ‫تاکی عێراقی؟ ئایا کێشەکە بە‬ ‫دامەزراندنی دەستەیەکی دادوەری بۆ‬ ‫دادگایی کردنی گەندەڵکاران چارەسەر‬ ‫دەبێت؟ یاخود پێویستە لە روانگە‬ ‫ئابوریەکەوە کێشەکان چارەسەر‬ ‫بکرێنو کەرتە جیاوازەکانی ئابوری‬ ‫واڵت ببوژێنرێتەوە بۆ ئەوەی هەلی کار‬ ‫بۆ گەنجان دابینبکرێ؟ بەاڵم ئەی ئەمە‬ ‫کێ بیکات؟ ئایا بەم نوخبە سیاسیە‬ ‫فاسیدە ئەنجام دەدرێت؟ ئایا کێشەکە‬ ‫خودی سیستمە سیاسییەکە نییە‪،‬‬ ‫کە لە ماوەی ‪ ١٦‬ساڵدا نەیتوانیوە‬ ‫بچوکترین ماف و خۆزگەی هاواڵتی‬ ‫عێراقی فەراهەم بکات؟ هەربۆیە‬ ‫خۆپیشاندەران ناحەقیان نییە کە‬ ‫دەڵێن دیموکراسی لە عێراقدا تەنها‬ ‫فراوانکردنی مەوداو کردنەوەی دەرگا‬ ‫بوو لەبەردەم سیاسییەکاندا تا بە‬ ‫ئارەزووی خۆیان نیشتمان تااڵن‬ ‫بکەن و دەست بەسەر دامەزراوەکانی‬ ‫حکومەتدا بگرن و ئیمتیازی جۆراوجۆر‬ ‫بەسەر الیەنگرو کەسوکاری خۆیاندا‬ ‫پێشنیازکردنی‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫دابەش‬ ‫چارەسەری گریمانکراو کارێکی باشە لە‬ ‫الیەن خۆپیشاندەرانەوە‪ ،‬بەاڵم دەبێت‬ ‫ئەوەمان لە یاد بێت توانستەکانی‬ ‫جێبەجێکردنی تا چەند لە واقیعدا‬ ‫بەرجەستە دەبن‪ ،‬چونکە چارەسەر‬ ‫کردنی ئەو کێشە کۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئابوریو سیاسیانەی ‪ ١٦‬ساڵە لەسەر‬ ‫یەک کەڵەکە دەبن‪ ،‬هەروا کارێکی‬ ‫ئاسان نییە‪ .‬عادل عەبدولمەهدی‬ ‫لەوەدا راستیکرد کە “چارەسەری‬ ‫سیحراوی” لە گۆڕێ نییە‬

‫نووسەر‬

‫مامۆستای زانکۆ‬

‫ژمارەی کوژراوەکان ‪ 420‬کەسن‬ ‫ژمارەی برینداران ‪ 17‬هەزارو ‪ 750‬کەسن‬ ‫ژمارەی دەستگیرکراوان ‪ 2‬هەزارو ‪ 500‬کەسن‬

‫غەسان شەربل‬ ‫نووسەر‬

‫خۆپیشاندانەکانی عێراق پێمان دەڵێ‬ ‫کە هۆکاری سەرەکی سەرهەڵدانیان‬ ‫تەنها رۆڵی هەژمونخوازی ئێران نەبوو‬ ‫بەسەر کۆی دیمەنە جیاوازەکانی‬ ‫ژیانی عێراقیەکانەوە لە دوای ‪٢٠٠٣‬وە‪،‬‬ ‫بەڵکو هۆکاری خۆپیشاندانەکان‬

‫بریتی لە بوونی ئەو فەسادو‬ ‫تااڵنییە رێکخراوەی لەالیەن نوخبەی‬ ‫حوکمڕانەوە لە سااڵنی رابردوودا‬ ‫ئەنجام دراوەو شکستی دامەزراوەکانی‬ ‫دەوڵەت و نەبونی دادپەروەری و‬ ‫خزمەتگوزاری و هەلی کار‪ .‬بەاڵم‬ ‫خۆپیشاندەران ئەوە باش دەزانن کە‬ ‫هەموو ئەوانە بەهۆی هەژمونی ئێران‬ ‫و پاشکۆیەتی نوخبەی حوکمڕانەوە بۆ‬ ‫ئێران بەرجەستەبوون‪.‬‬ ‫سوتاندنی قونسوڵخانەی ئێران لە‬ ‫هەردوو شارە پیرۆزەکەی شیعەکان‬ ‫لە کەربەالو نەجەف‪ ،‬ئاماژەیەکی‬ ‫نوێن بۆ دەرکەوتنی هۆشیارییەکی‬ ‫سیاسی لە سەروو هۆشیارییە ئاینیو‬ ‫مەزهەبییەکەوە‪ .‬خەڵکی ئەو ناوچەیە‬ ‫دەزانن کە عێراقی ئێستا باجی‬ ‫هەژموونی ئێرانی دەدات‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بایکۆتکردنی کااڵی ئێرانی کە‬ ‫خۆپیشاندەران داوای دەکەن‪ ،‬هەوڵێکە‬ ‫بۆ رزگارکردنی بەرهەمی نیشتیمانی‬ ‫لە دەستی ئەو هەژمونگەراییەی ئێران‬ ‫کە نایەوێت بەرهەمی عێراقی گەشە‬ ‫بکات‪.‬‬

‫ئەمڕۆ عێراق چیدیکە دەوڵەت نەماوە‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی هەموو پێوەرو ستانداردە‬ ‫نێودەوڵەتییەکانی دەوڵەت بوونی لە‬ ‫دەستداو هەموو دامەزراوەو ستراکچەرەکانی‬ ‫وێران و داڕووخاون‪ ،‬هیچ شتێک لە عێراقدا‬ ‫ئاماژە بۆ بوونی دەوڵەت ناکات بە هەموو‬ ‫ئەو مانایانەی کە چەمکی دەوڵەت لە‬ ‫خۆیدا هەڵیگرتوون‪ .‬هەموو ساڵیک ئەم‬ ‫واڵتە لە کۆی ‪ ١٨٠‬دەوڵەت لە ریزبەندی‬ ‫‪١٦٨‬ەمین و ‪١٧٠‬ەمینی ئەو واڵتانەیە کە‬ ‫زۆرترین فەسادو گەندەڵیان تێدا بەرباڵوە‪،‬‬ ‫لە رووی گەندەڵییەوە تەنها ئەو واڵتانە‬ ‫کێبرکێی عێراق دەکەن کە دەچنە خانەی‬ ‫دەوڵەتانی پێش مۆدێرنەوە وەکو سۆماڵو‬ ‫ئەفگانستان‪ .‬بە پێی زانیاری رێکخراوە‬ ‫نێودەوڵەتییەکان لە ساڵی ‪٢٠٠٣‬ەوە هەتا‬ ‫ئەمڕۆ نزیکەی ‪ ١٠٠٠‬ملیار دۆالر لە عێراقدا‬ ‫بەهۆی گەندەڵییەوە بە هەدەر دراوە‪ ،‬کە‬ ‫بەو پارەیە دەتوانرا جوانترین نیشتمان‬ ‫بونیاد بنرێت‪ .‬حوکمڕانی لە عێراقدا بووەتە‬ ‫بابەتێکی خێزانی و بنەماڵەیی‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫دامەزراوەکانی دەوڵەت لەالیەن بازرگانە‬ ‫سیاسییەکانەوە بەڕێوە دەبرێن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫دانانی پۆستی وەزارەتە هەستیارەکانی‬

‫وەقاز ئەلقازی‬ ‫نووسەر‬

‫وەکو ناوخۆو بەرگریش لە روانگەی‬ ‫ئەوانەوە تەنها شێوەیەکی دیکەیە لە‬ ‫بازرگانی کردن‪ ،‬هەربۆیە سەیر نییە کە‬ ‫دەیلی تەلەگرافی بەریتانی ئاماژە بەوە‬ ‫بکات کە عێراق وەکو دەوڵەت تەنها‬ ‫ناوەکەی ماوەتەوە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪5‬‬

‫بەهار مەحمود‪:‬‬

‫بەرپرسانی هەرێم دەخرێنە بەر لێپرسینەوەی‬ ‫دەستەی نەزاهەی عێراقەوە‬ ‫دەستپێکردنی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫زەمەن‪:‬‬ ‫خۆپیشاندانەکان لە پەرلەمان سێ بڕیار‬ ‫دەرکران وەک وەاڵمدانەوەی داواکارییەکانیان‪،‬‬ ‫کە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاکان‬ ‫و هەڵوەشاندنەوەی ئیمتیازاتی دارایی‬ ‫بەرپرسان و دەسەاڵتدارانی عێراق‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئەوانە بوون بە یاسای بەرکار؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بەڵێ دەنگیان لەسەر‬ ‫دراوە‪ ،‬لەبەرئەوەی ئیمتیازاتی کاربەدەستانی‬ ‫دەوڵەت بە یاسا رێکخراوە‪ ،‬بۆیە دەبێت بە‬ ‫یاسا هەڵبوەشێنرێنەوە‪ ،‬بەاڵم لە یەکەم‬ ‫دانیشتنی پەرلەمان نەتوانرا هەموو ئەو‬ ‫رێکارانە بگیرێتەبەر‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ویستمان بە شەقام بڵێین ئێمە بڕیارمانداوە‬ ‫کە ئەو کارانە دەکەین‪ ،‬لە کۆبونەوەکانی‬ ‫دواتر رێکارە یاسایی و ئسوڵییەکان کران و‬ ‫کران بە یاسا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬یاسای هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ئیمتیازاتی گەورە بەرپرسانی دەوڵەت‬ ‫پەسەندکراوە‪ ،‬بەاڵم کەی بە رەسمی‬ ‫دەکەوێتە بواری جێبەجێکردنەوە؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬هەموو یاسایەک‬ ‫دوای باڵوکردنەوەی لە رۆژنامەی وەقائیع‬ ‫دەکەوێتە بواری جێبەجێکردنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەتوانرێت ئیستیسنا بکرێت بۆ ئەوەی‬ ‫زووتر بکەوێتە بواری جێبەجێکردنەوە‪،‬‬ ‫ئێمە وتوومانە لە رۆژی دەنگدان لەسەری لە‬ ‫پەرلەمان دەکەوێتە بواری جێبەجێکردنەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کەواتە ئێستا یاساکە بەرکارەو‬ ‫ئیشی پێدەکرێت؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بەڵێ نافیزەو دەبێت لەم‬ ‫مانگەوە کاری پێبکرێت‪.‬‬ ‫دیکە‬ ‫یاسایەکی‬ ‫زەمەن‪:‬‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاکانە‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارانی سنوری ئەو پارێزگایە ئەرکی‬ ‫چاودێرییکردنی دەسەاڵتی جێبەجێکردن و‬ ‫خۆجێیی پارێزگاکانیش دەکەن‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ئەوەی خۆیان رۆڵی یاسادانان و چاودێریی‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێکردنیان لەسەرە‪ ،‬ئەم‬ ‫ئەرکە قورس نییە هەردووکی پێکەوە‬ ‫دەکرێت؟ کێشە لەمەدا دروست نابێت؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بەڵێ بەدڵنیاییەوە‬ ‫کێشەیەک دروست دەبێت‪ ،‬پێش‬ ‫خۆپیشاندانەکانیش ژمارەیەک پەرلەمانتارو‬ ‫الیەنی سیاسی هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکانیان دەدا بە‬ ‫بیانووی ئەوەی ئەوانە سەرچاوەی‬ ‫سەرەکیی گەندەڵیین‪ ،‬بەاڵم من یەکێک‬ ‫بووم لەو کەسانەی بە توندی دژی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاکان‬ ‫بووم‪ ،‬هەموو قسەو موداخەلەکانیشم لەناو‬ ‫هۆڵی پەرلەمان و لیژنەیی یاسایی ماوە‪،‬‬ ‫ناکرێت بە بیانووی ئەوەی ئەنجومەنەکان‬ ‫کانگای گەندەڵیین ببێتە مایەی ئەوەی‬ ‫ببێتە هۆکارێک بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو‬ ‫دامەزراوە دەستوورییانە‪ ،‬چونکە ئەگەر‬ ‫باسی گەندەڵیی بکەین‪ ،‬چووەتە هەموو‬ ‫جومگەکانی حکومەتی عێراقییەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت چاکسازییان تێدا بکرێت‪ .‬من لەگەڵ‬ ‫ئەوەبووم هەڵبژاردنی دیکەیان بۆ بکرێت‪،‬‬ ‫سیستمی هەڵبژاردن بگۆڕدرێت‪ ،‬کارەکانیان‬ ‫بگۆڕین‪ ،‬چاودێریی و لێپرسینەوەی زیاتریان‬ ‫بخرێتەسەر‪ ،‬نابێت هەڵبوەشێنەوە‪.‬‬ ‫وەک بزووتنەوەی گۆڕان و وەک‬ ‫رای خۆیشم باوەڕم بە المەرکەزییەت‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەنجومەنی پارێزگاکان بنەمای‬ ‫سەرەکیی المەرکەزیەتن‪ ،‬لەو روانگەیەوەو‬ ‫بەپێی بەڵگەی دەستووری بەرگریم لە‬ ‫مانەوەیان کرد‪ ،‬ئەگەر بڵێم لەسەر بنەمای‬ ‫موداخەلەیەکی من لە پەرلەمان پرسی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی یەکجاریی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان شکستی هێنا زیادەڕەویی نییە‪،‬‬ ‫چونکە ئەوان دەیانویست هەڵیبوەشێننەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم من بەپێی دەستور بە سەرۆکی‬ ‫پەرلەمانم وت بوونی ئەوان دەستوورییە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەکرێت ئەم خولە هەڵبوەشێنرێتەوە‬ ‫تا هەڵبژاردنێکی دیکە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬من پرسیارم کرد لەبارەی ئەوەی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەیان ئەرکی پەرلەمانتار زیاتر‬ ‫ناکات؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بەڵێ ئەرکی پەرلەمان‬ ‫زیاتر دەکات‪ ،‬بەاڵم باشترین کەس ئەرکی‬ ‫چاودێرییان پێ بسپێردرێت‪ ،‬پەرلەمانتارانن‪.‬‬ ‫ئەمە باشترین هەڵبژاردن بوو لەناو ئەوانی‬ ‫تردا‪ ،‬ئەرکێکیشە لەسەروو ئەرکەکانمانەوە‪،‬‬ ‫ئێمە رۆڵێکی چاودێریی حکومەتمان هەیە‪،‬‬ ‫دەتوانین ئەرکی چاودێریی لە سنوری‬ ‫پارێزگاکانیش بەجێبهێنین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەگەڵ ئەو هەموو بێنەوبەردەیەو‬ ‫دەرکردنی یاساو وەاڵمدانەوەی داواکاریی‬ ‫خۆپیشاندەران‪ ،‬عادل عەبدولمەهدی سەرۆک‬

‫بەهار مەحمود‪ ،‬ئەندامی لیژنەی یاسایی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عێراق‪ ،‬وردەکاریی ئەو پڕۆژەیاسایانە دەخاتەڕوو‪،‬‬ ‫کە ئێستا وەک وەاڵمدانەوەی خۆپیشاندەران گفتوگۆی‬ ‫لەسەر دەکرێت‪ ،‬بەتایبەتی یاسای هەڵبژاردن و کۆمیسیۆنو‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی ئیمتیازاتی کاربەدەستانی دەوڵەت و‬ ‫هەروەها پرسی هەڵبژاردنی پێشوەختە‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارە کوردە كە دكتۆرای لە یاسادا هەیە‪،‬‬ ‫لە چاوپێکەوتنێکی “زەمەن”دا نایشارێتەوە‪ ،‬کە کورد‬ ‫یەکهەڵوێست نییە بەرامبەر رووداو و پێشهاتەکانی عێراقو‬ ‫دەڵێت‪ :‬پێکهێنانی هاوپەیمانیی کوردستانیی قورسە‪،‬‬ ‫هەرچەندە تائێستا هەنگاوی بۆ نەنراوە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬بەهادین یوسف‬

‫ئەگەر ئێستا‬ ‫پەرلەمان‬ ‫هەڵبوەشێتەوە‬ ‫واڵت دەبێت بە‬ ‫پاشاگەردانی‬

‫وەزیران دەستلەکاردەکێشێتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫کاریگەریی ناکاتە سەر رەوتی تەشریعیی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬ئاڕاستەی کارەکان ناگۆڕێت؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬باوەڕناکەم کاریگەریی‬ ‫ئەوەندە بێت‪ ،‬بەاڵم دەستلەکارکێشانەوەی‬ ‫عەبدولمەهدی ئەرکێکی دیکە بۆ پەرلەمان‬ ‫زیاد دەکات ئەویش دروستکردنەوەی‬ ‫حکومەتێکی تازەیە‪ ،‬چونکە بە پەسەندکردنی‬ ‫دەستلەکارکێشانەوەی سەرۆک وەزیران‪،‬‬ ‫هەموو کابینەکە بە دەستلەکارکێشاوە‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬دەبێ سەرۆک کۆمار لەماوەی ‪15‬‬ ‫رۆژدا کەسێکی دیکە بۆ پێکهێنانی حکومەت‬ ‫راسپێرێت‪ ،‬ئەوە بەرنامەی کاری پەرلەمان‬ ‫پەکناخات‪ ،‬چونکە دەتوانرێت لە یەک‬ ‫کاتدا کار لەسەر چەند بەرنامەیەک بکرێت‪،‬‬ ‫دەتوانین پڕۆسەی یاسادانان هاوتەریب‬ ‫لەگەڵ پێکهێنانی حکومەت ببەینە پێشەوە‪،‬‬ ‫چونکە پڕۆژەیاسا گرنگەکان لە حکومەتەوە‬ ‫گەیشتووەتە پەرلەمان و رێچکەی خۆی‬ ‫گرتووە‪ ،‬بەشێکیان خوێندنەوەی یەکەم‬ ‫و دووەمیشی بۆ کراوەو ماوەتەوە تەنها‬ ‫دەنگیان لەسەر بدرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەموو ئەوانە پێکەوە ئەرکی‬ ‫پەرلەمان ئاڵۆزو قورستر ناکەن؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬دەبێت پەرلەمان لە‬ ‫حاڵەتی ئاسایی خۆی زیاتر کاربکات‪ ،‬چونکە‬ ‫دۆخێکی نائاساییە‪ ،‬عێراق لە دۆخێکی‬ ‫ناسروشتییە‪ ،‬بۆیە دەبێت پەرلەمان بە‬ ‫ناسروشتی کاربکات‪ ،‬ئەگەر پێویست بکات‬ ‫دەبێت بە شەوانیش دانیشتنی پەرلەمان‬ ‫ئەنجامبدرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەمە لە رووی سیاسییەوە‪،‬‬ ‫دۆخەکە ئاڵۆز ناکات‪ ،‬دۆخەکە ناباتەوە‬ ‫سەرەتا‪ ،‬جارێکی دیکە کاندیدی سەرۆک‬ ‫وەزیران دیاری بکرێت‪ ،‬رێککەوتنی سیاسی‬ ‫بکرێتەوە بۆ پێکهاتەی حکومەت و‬ ‫پێکبهێنرێتەوە؟‬ ‫نامەی‬ ‫مەحمود‪:‬‬ ‫بەهار‬ ‫دەستلەکارکێشانەوەی عادل عەبدولمەهدیم‬ ‫بینی بەدەستوخەتی خۆی نووسیویەتی‪،‬‬ ‫لە سەرەتاوە ئەو ئایەتەی نووسیوە کە‬ ‫باس لە سەرگوزشتەی حەزرەتی ئیبراهیم و‬ ‫ئیسماعیل دەکات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەی کەواتە کێ دەبێتە بەرانەکە‬ ‫وەک فریادڕەسی عەبدولمەهدی؟‬

‫بەهار مەحمود‪ :‬من ئەوەیان نازانم‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر عەبدولمەهدی خۆی ئیسماعیل‬ ‫بێت‪ ،‬ئایا جارێکی دیکە دێتە ناو پڕۆسەی‬ ‫سیاسییەوە‪ ،‬هێنانەوەی ئەو ئایەتەی‬ ‫قورئان لە هیچەوە لەسەرەتای نامەکەیدا‬ ‫نووسرابێت‪.‬‬ ‫دەستلەکارکێشانەوەکەی‬ ‫زەمەن‪:‬‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫و‬ ‫عەبدولمەهدی‬ ‫حکومەت‪ ،‬عێراق بەرەو هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختە نابات؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بەڵێ بەرەو هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختە دەبات‪ ،‬بەاڵم دەبێت ئێمە خۆمان‬ ‫پەرلەمان هەڵبوەشێنینەوە بە دەنگی‬ ‫زۆرینەی رەها‪ ،‬رای من ئەوەیە دەبێت‬ ‫ئەو پەرلەمانە هەڵبوەشێتەوەو دەنگیش‬ ‫دەدەم بە هەڵوەشاندنەوەکەی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵئەوەشدا نابێت ئەم واڵتە رادەستی‬ ‫بێسەروبەرەیی بکەین‪ .‬چونکە ئێستا‬ ‫نە یاسای هەڵبژاردن پەسەندکراوە‪ ،‬نە‬ ‫کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکە ئەو کۆمیسیۆنەیە‬ ‫متمانەی هەبێت هەڵبژاردنی پاک و بێگەرد‬ ‫بکات‪ ،‬حکومەت دەستی لەکارکێشاوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئێستا پەرلەمان هەڵبوەشێتەوە‬ ‫واڵت دەبێت بە پاشاگەردانی‪ ،‬تا پەرلەمان‬ ‫بمێنێت ئەتوانێت هەموو دامەزراوەکانی‬ ‫دیکە دروست بکاتەوە‪ ،‬بۆیە بوونی‬ ‫پەرلەمان پێویستەو دامەزراوەکانی دیکە‬ ‫بونیات دەنێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی تا دەرکردنی‬ ‫هەردوو یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی‬ ‫عێراق و یاسای کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکان‬ ‫و دروستکردنی پەیکەرەی کۆمیسیۆنێکی‬ ‫نوێ‪.‬‬ ‫ئێمە لەبەردەم بەرپرسیارێتیداین‪،‬‬ ‫نابێت واڵت تەسلیمی بێسەروبەرەیی‬ ‫بکەین‪ ،‬دەبێت ئەنجومەنی نوێنەران‬ ‫بمێنێت تا ئەوکاتەی دڵنیابینەوە لەوەی بە‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی واڵت ناکەوێتە بۆشایی‬ ‫یاسایی و تەشریعییەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬روونکردنەوەیەکمان بۆ بدەیت‪،‬‬ ‫لەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختە‪ ،‬رێکارەکان‬ ‫و پێویستییەکانی و بڕیاردان لەسەری‬ ‫چۆنە؟ کێ دەسەاڵتی بڕیاردانی هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختەی هەیە؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بەپێی یاسای کۆنی‬

‫ئەو دۆخەی ئێستاو‬ ‫ئەو کۆمیسیۆنەی‬ ‫ئێستا لە‬ ‫بەرژەوەندیی یەکێتی‬ ‫و پارتییە‬

‫کۆمیسیۆن‪ ،‬سەرۆک وەزیران وادەی‬ ‫هەڵبژاردن دیاری دەکات‪ ،‬بە رێککەوتن‬ ‫لەگەڵ کۆمیسیۆن‪ ،‬راستە دەسەاڵت الی‬ ‫سەرۆک وەزیرانە‪ ،‬بەاڵم هەڵبژاردن بریتی‬ ‫نییە لە پڕۆسەیەکی یاسایی تەواو‪ ،‬بەڵکو‬ ‫کۆمەڵێک الیەنی هونەریی هەیە کۆمیسیۆن‬ ‫زیاتر لەوە تێدەگات‪ ،‬بۆیە پێویستە‬ ‫پەیکەری نوێی کۆمیسیۆن دروست بکرێت‬ ‫و راوێژی تەواو لەگەڵ کۆمیسیارانی نوێ‬ ‫بۆ ئەنجامدانی ئەو هەڵبژاردنەی کە شەقام‬ ‫و خۆپیشاندەران داوای دەکەن‪ ،‬نەک‬ ‫هەڵبژاردنێکی ئاسایی‪ ،‬ئەوکاتە سەرۆک‬ ‫وەزیران دەتوانێت بڕیاری هەڵبژاردن بدات‪.‬‬ ‫بەپێی ئەزموونی خۆم لە بواری یاساو‬ ‫هەڵبژاردنەکان‪ ،‬ئەنجامدانی هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختە الیەنی کەم شەش مانگی‬ ‫دیکەی دەوێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کەواتە دەسەاڵتی بڕیاری‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەختە تەنیا الی سەرۆک‬ ‫وەزیرانە؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بەڵێ‪ ،‬بە هەماهەنگی‬ ‫و راوێژ لەگەڵ کۆمیسیۆن دەیکات‪ ،‬ئەمە‬ ‫لە یاسای کۆندا هاتووە‪ ،‬ئەگەر لەم یاسا‬ ‫تازەیەدا نەیگۆڕین‪ ،‬لەوەدەچێت رەزامەندیی‬ ‫پەرلەمانیشی بۆ زیاد بکەین‪ ،‬بەپێی‬ ‫یاسای کۆنی کۆمیسیۆن ئەگەر پەرلەمان‬ ‫هەڵوەشایەوە‪ ،‬یان خولەکەی کۆتایی هات‬ ‫بە الیەنی کەمەوە ئەوان ‪ 60‬رۆژیان ئەوێت‬ ‫بۆ ئامادەکاریی هەڵبژاردنی نوێ‪ ،‬ئەوە لە‬ ‫حاڵەتێکدایە ئەگەر کۆمیسیۆنەکە حازربێت‪،‬‬ ‫ئێستا سەرلەنوێ کۆمیسیۆنەکە دروست‬ ‫دەکرێتەوە‪ ،‬پەیکەرەی بۆ دابنرێتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەڵێم الیەنی کەم شەش مانگی دەوێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەگەر بڕیاری هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختە بدرێت‪ ،‬سودو زیانی‪ ،‬الیەنی‬ ‫باش و خراپی بۆ هەرێمی کوردستان چییە؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬ئەوە دەکەوێتە سەر‬ ‫یاسا تازەکەی هەڵبژاردن‪ ،‬کە سیستمەکەو‬ ‫دابەشکردنی کورسییەکان چۆنە‪ ،‬من ئێستا‬ ‫ناتوانم بڵێم کامە باشەو کامە خراپە‪ ،‬چونکە‬ ‫هەموو سیستمەکان هەردوو الیەنەکەی هەیە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو پڕۆژەیەی کە لە حکومەتەوە‬ ‫هاتووە‪ ،‬بڕوام وایە لە قازانجی یەک حیزبە‬ ‫لە هەرێمی کوردستان و بەهێزتری دەکات‪،‬‬ ‫چونکە ‪%50‬ی دەنگەکان بۆ ئەو کاندیدەیە‬ ‫کە زۆرترین دەنگی بەدەستهێناوە ‪%50‬ی‬ ‫دیکەی بۆ لیستەکانە بە رێژەیی‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬وردەکارییەکەی چۆنە ئەگەر‬ ‫روونتری بکەیتەوە؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بەپێی ئەم پڕۆژە تازەیە‬ ‫ژمارەی کورسییەکانی پەرلەمان لە ‪329‬‬ ‫کورسییەوە کراوەتە ‪ 251‬کورسی‪ ،‬ئەوە‬ ‫مانای وایە ژمارەی کورسی پارێزگاکانیش‬ ‫کەمدەبێتەوە‪ ،‬بە نموونە کورسییەکانی‬ ‫پارێزگای سلێمانی لە ‪ 18‬کورسییەوە‬ ‫کراوەتە ‪ ،14‬بەپێی ئەم پڕۆژە تازەیە‬ ‫حەوت کورسی بۆ ئەو کەسانە دەبێت‬ ‫زۆرترین دەنگی بەدەستهێناوە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫کاندیدێک ‪ 150‬هەزار دەنگی هێناوەو نرخی‬ ‫کورسییەک ‪ 50‬هەزار دەنگە‪ ،‬ئەو کەسە بۆ‬ ‫یەک کورسیی سەرجەم دەنگەکانی دەڕوات‬ ‫و هیچ دەنگێکی ناگەڕێتەوە بۆ لیستەکەی‪،‬‬ ‫دەبێت حیزبەکان دەنگەکانیان بەشێوەیەک‬ ‫رێکبخەن یەکێک دەنگێکی زۆر نەبات و‬

‫پارتی دەیەوێت‬ ‫لە ئەرکدا‬ ‫یەکڕیزیی کورد‬ ‫بپارێزین‬ ‫نەک لە مافدا‬

‫یەکێکی تر کەمترین دەنگ‪ ،‬چونکە هەر‬ ‫چەنێک بهێنێت زیادەکەی ناگەڕێتەوە بۆ‬ ‫لیستەکەی‪.‬‬ ‫بەپێی ئەم سیستمە حەوت کورسیی‬ ‫بەوشێوەیە دەڕوات‪ ،‬رەنگە ئەو کەسانەی‬ ‫زۆرترین دەنگیان بەدەستهێناوە لە یەک‬ ‫لیستدا پێنج کورسیی لەو حەوت کورسییە‬ ‫ببات‪ ،‬ئەم سیستمەی ئێستا زۆرتر چانسە‬ ‫نەک دادپەوەری‪ .‬بۆیە باشی و خراپیی‬ ‫دەکەوێتە سەر ئەو سیستمەی دەچەسپێت‪.‬‬ ‫لەگەڵئەوەشدا بۆچوونم وایە‪ ،‬سیستمەکە‬ ‫هەرچۆنێک بێت‪ ،‬ئەگەر هەڵبژاردنەکە پاک و‬ ‫بێگەرد بێت باشترە هەڵبژاردنی پێشوەختە‬ ‫بکرێت‪ ،‬چونکە دەبێتە هۆی ئەوەی متمانەی‬ ‫خەڵک بۆ هەڵبژاردن بگەڕێتەوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫خەڵک لە عێراق و هەرێمی کوردستان‬ ‫باوەڕی بە هەڵبژاردن نەماوە‪ ،‬ئەگەر ئەم‬ ‫هەڵبژاردنە بە شێوەیەکی جیاواز لەوانەی‬ ‫پێشوو بکرێت‪ ،‬دەبێتە هاندەرێک بۆ‬ ‫خەڵکی کوردستان بۆ ئەوەی بەشداریی‬ ‫هەڵبژاردنەکان بکەن و بچنەوە بۆ دەنگدان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەو دۆخەی ئێستا لە عێراق‬ ‫هەیە هەست دەکەیت سەرکردایەتی سیاسی‬ ‫کوردستان زۆر بەالیەوە گرنگ نییە‪ ،‬یان‬ ‫هەڵوێستێکی روون و یەکگرتووی نییە؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬رووداوەکان کتوپڕ بوون‪،‬‬ ‫ئێمە وەک فراکسیۆنە کوردستانییەکان‬ ‫دەزانین ئەو سیستمەی بۆ هەڵبژاردن و‬ ‫دابەشکردنی کورسییەکان باش نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا نەگەیشتووینەتە رایەکی هاوبەش‪،‬‬ ‫ئەوە باش نییە بەاڵم بەدیلی باشتر چییە‪،‬‬ ‫تائێستا نەگەیشتووینەتە ئەوەی بگەینە‬ ‫ئەنجامێک کە چی لە بەرژەوەندیی کوردو‬ ‫هەرێمی کوردستانە‪.‬‬ ‫قورسیشە بگەینە ئەو رایە‪ ،‬چونکە‬ ‫سیستمەکانی هەڵبژاردن و دابەشکردنی‬ ‫کورسیی بەوشێوەیە نییە بڵێین ئەمەیان‬ ‫بۆ سەرجەم الیەن و حیزبەکان باشەو‬ ‫ئەمەیان خراپە‪ ،‬هەر حیزبەو لە روانگەی‬ ‫خۆیەوە سەیر دەکات‪ ،‬بۆیە قورسە بگەینە‬ ‫هەڵوێستێکی هاوبەش لەوبارەیەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کەواتە تائێستا کورد‬ ‫هەڵوێستێکی هاوبەشی نییە لە بەغدا لەسەر‬ ‫پرسی یاسای نوێی هەڵبژاردنەکان؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬نەخێر نییە‪ ،‬بەاڵم‬

‫لەبارەی یاسای هەڵبژاردن و کۆمیسیۆنی‬ ‫هەڵبژاردنەکان‪ ،‬ئەو الیەنانەی لە دەرەوەی‬ ‫فراکسیۆنی یەکێتی و پارتین لە پەرلەمانی‬ ‫عێراق‪ ،‬بۆچوونمان جیاوازە لەو دوو‬ ‫حیزبە‪ ،‬چونکە ئەو دۆخەی ئێستاو ئەو‬ ‫کۆمیسیۆنەی ئێستا لە بەرژەوەندیی ئەوانە‪،‬‬ ‫لە هەڵبژاردنی پێشوو سودمەندبوون لە‬ ‫کارەکانی کۆمیسیۆن‪ ،‬بۆیە حەزدەکەن‬ ‫وەکخۆی بمێنێتەوە‪ ،‬فراکسیۆنەکانی‬ ‫دەرەوەی یەکێتی و پارتی گروپێکمان لە‬ ‫دەرەوەی ئەوان دروست کردووە‪ ،‬ناوی‬ ‫نانێم هاوپەیمانیی‪ ،‬بەاڵم لەم بابەتە‬ ‫هەڵوێستەکانمان بەیەکەوە دەبێت‪ ،‬ئێستا‬ ‫لە گفتوگۆی ئەوەداین ئەو ‪ 15‬کەسەی‬ ‫دەرەوەی یەکێتی و پارتی‪ ،‬پێشنیازەکانمان‬ ‫یەکبخەین و بیدەین بە لیژنەی یاسایی‪،‬‬ ‫چونکە لیژنەی یاسایی داوای پێشنیازی لە‬ ‫سەرجەم فراکسیۆنەکان کردووە لەبارەی ئەو‬ ‫دوو پڕۆژە یاسایەوە‪ ،‬بڕیارمانداوە بە یەک‬ ‫پاکێچ پێشنیازەکانمان پێشکەش بکەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم لە دوا سەردانی نێچیرڤان‬ ‫بارزانی سەرۆکی هەرێم بۆ الی الیەنە‬ ‫سیاسییەکان و لە کۆبونەوەکانی پێشتر‪،‬‬ ‫گفتوگۆ لەسەر پێکهێنانی هاوپەیمانیی‬ ‫کوردستانی لە بەغدا کراوە لەنێوان سەرجەم‬ ‫فراکسیۆنەکاندا‪ ،‬ئیتر بۆ ئێوە بە جیا رای‬ ‫خۆتان لەسەر ئەو پڕۆژانە هەیە؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬ئەوە قسەی زۆر‬ ‫لەسەر کراوە‪ ،‬هیچ هەنگاوێکی کرداریی‬ ‫بۆ نەنراوەو هەر لە چوارچێوەی قسەدا‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی قورسە لەگەڵ ئەو‬ ‫حیزبانە هاوپەیمانییەک دروست بکەین‪،‬‬ ‫وەک فراکسیۆنی گۆڕان نەچووینەتە ژێر‬ ‫باری ئەو هاوپەیمانێتییەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئێمە روئیامان بۆ پرسەکان جیاوازە‪ .‬نابێت‬ ‫بۆ دروستکردنی ئەو هاوپەیمانێتییە تەنیا‬ ‫لە ئەرکداو بەناوی یەکڕیزیی کوردەوە‬ ‫هاوبەش بین‪ ،‬دەبێت لە مافیشدا هاوبەش‬ ‫و هاوهەڵوێست بین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چۆن؟ مەبەستەکەت روون‬ ‫نییە؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بۆ نموونە لەکاتی دانانی‬ ‫باڵیۆزەکانی عێراق و دابەشکردنی بەپێی‬ ‫ژمارەی کورسیی بەسەر فراکسیۆنەکاندا‪،‬‬ ‫پارتی ئامادە نەبوو دەستبەرداری نیو‬ ‫باڵیۆزی خۆی بێت بۆ الیەنە کوردییەکانی‬ ‫دیکە‪ ،‬چونکە هەر ‪ 10‬کورسی باڵیۆزێکی‬ ‫بەردەکەوت‪ ،‬پشکی ئەوان دوو باڵیۆزو‬ ‫نیو بوو‪ ،‬بەشی ‪ 15‬کورسییەکەی ئێمەش‬ ‫یەک باڵیۆزو نیو بوو‪ ،‬ئەوان ئامادە نەبوون‬ ‫دەستبەردرای ئەو نیو باڵیۆزە بن بۆ ئێمە‬ ‫تا پشکی ئێمە ببێتە دوو باڵیۆز‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫بە ئێمەو کۆمەڵ و یەکگرتوو یەک باڵیۆزمان‬ ‫بەردەکەوێت‪ ،‬باشە ئەو ئامادە نەبێت سازش‬ ‫لەسەر نیو پشکی خۆی بکات‪ ،‬بۆچی ئێمە‬ ‫ببینە پاسەوانی بەرژەوەندییەکانی پارتی لە‬ ‫بەغدا‪ ،‬بۆیە ئێمە نابینە سەپانی پووش‪،‬‬ ‫پارتی دەیەوێت لە ئەرکدا یەکڕیزیی کورد‬ ‫بپارێزین‪ ،‬بەاڵم لە مافدا ئەوەیان ناوێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەم هەڵوێستەتان بە راستەوخۆ‬ ‫گەیاندووە؟‬ ‫بەهار مەحمود‪ :‬بەڵێ‪ ،‬لەکاتی سەردانی‬ ‫نێچیرڤان بارزانی سەرۆک هەرێمی‬ ‫کوردستان بۆ بەغدا‪ ،‬من بە نوێنەرایەتی‬ ‫فراکسیۆنی گۆڕان بەشداری کۆبونەوەکە‬ ‫بووم و بە راشکاویی و رووبەڕوو بەخۆیم‬ ‫وت‪ ،‬ئەویش وتی قسەکەتان زۆر راستەو‬ ‫هەقە‪ ،‬جێبەجێی دەکەین‪ ،‬منیش پێمووت‬ ‫ئێمەش چاوەڕێین کەی جێبەجێتان کرد‬ ‫ئێمەش هاوپەیمانێتییەکە دروست دەکەین‪.‬‬

‫پارتی ئامادە نەبوو‬ ‫دەستبەرداری نیو‬ ‫باڵیۆزی خۆی‬ ‫بێت بۆ الیەنە‬ ‫کوردییەکانی دیکە‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫خوێنیان بەخشیو بە(ئازادی)ش نەگەیشتن‬ ‫دوای شەش ساڵ لە تیرۆری كاوە گەرمیانی‪ ،‬هێشتا فشارەكانی سەر رۆژنامەنووسانی گەرمیان بەردەوامن‬ ‫زەمەن‬ ‫شەش ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬رۆژنامەنووسانی‬ ‫گەرمیان تەرمی لە خوێن گەوزێنراوی‬ ‫هاوڕێیەكیان بەسەرشانەوە بوو بەدەم‬ ‫هوتاف كێشانەوە بەرەو دوا مەنزڵ دەیانبرد‪،‬‬ ‫رۆژنامەنووسەكان بە قوڕگی پڕ لە گریانو‬ ‫حەسرەتی تیرۆركردنی هاوڕێكەیانەوە داوای‬ ‫سزادانی بكوژانو ئازادییان دەكرد‪.‬‬ ‫دوای شەش ساڵ لەو رێكەوتە نە بكوژانی‬ ‫كاوە گەرمیانی ئاشكرا كران نە ژینگەی‬ ‫ئازادی كاركردنیش بۆ هاوڕێكانی فراوانتر بوو‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە كۆتوبەندەكان زیاتر بوونو بە‬ ‫بیانووی جۆراوجۆر راپێچی بەردەم دادگا‬ ‫دەكرێن‪.‬‬ ‫ئازاد عوسمان‪ ،‬بەڕێوەبەری رادیۆی‬ ‫دەنگ‪ ،‬كە میدیایەكی سەربەخۆیە لە‬ ‫گەرمیان‪ ،‬لەسەر سكااڵی بەرپرسێكی‬ ‫حكومی و لەسەر باڵوكردنەوەی هەواڵێك‬ ‫لە رادیۆكەیدا دەستبەسەر كرا‪ .‬كەیسەكە‬ ‫بۆ ساڵی ‪ 2015‬دەگەڕێتەوە بەاڵم ئازاد‬ ‫وایدەبینێت جواڵندنەكەیو دەستبەسەركردنی‬ ‫لە چوارچێوەی ئەو فشارانەدایە كە لەسەر‬ ‫رۆژنامەنووسانی ناوچەكە هەن‪.‬‬ ‫ئازاد عوسمان یەكێكە لەو رۆژنامەنووسانەی‬ ‫سااڵنە لە ساڵیادی تیرۆری كاوە گەرمیانی كە‬ ‫‪5‬ی ‪12‬یە‪ ،‬رێوڕەسم رێكدەخەن‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬جواڵندنی ئەم كەیسە پالن بۆدانراو‬ ‫بێت یان نا‪ ،‬بەاڵم بە واقعیی بوونی هەیە‬ ‫كە بەمەبەستی سزادانو تۆڵە كردنەوەیە لە‬ ‫رۆژنامەوانان بەتایبەت ئەوانەی سەربەخۆنو‬ ‫سەر بە حزبو بەرپرسان نین‪ ،‬هەوڵدەدرێت‬ ‫كێشەی یاساییان بۆ دروستبكرێت یان بە‬ ‫یاسای بەدەر لە رۆژنامەوانی مامەڵەیان لەگەڵ‬ ‫بكرێت”‪.‬‬ ‫بەپێی تێبینی رێكخراوە ناوخۆییو‬ ‫نێودەوڵەتیەكان هێشتا ژینگەی هەرێم لەبار‬ ‫نیە بۆ كاری رۆژنامەنووسیو كۆتوبەندەكان‬

‫رۆژنامەنووسان لەسەر ئارامگای کاوە گەرمیانی‬ ‫فراوانتر بوون‪ ،‬لەو چوارچێوەیەدا فشارەكان‬ ‫لەسەر رۆژنامەنووسانی گەرمیان زیاترن‪،‬‬ ‫ئەوان لە ناوچەكەی خۆیاندا رۆڵی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫دەگێڕنو بەردەوامیش لە ریزی پێشەوەی‬ ‫ناڕەزایەتیەكانی خەڵك دەبینرێن‪.‬‬ ‫ئازاد عوسمان‪ ،‬دەڵێت‪“ :‬رۆژنامەنووسیی‬ ‫ئەهلی بەبێ ئەوەی بیەوێت‪ ،‬لە هەندێك‬ ‫رووەوە لە ریزی ئۆپۆزسیۆندا بووە‪،‬‬ ‫بەڵكو خودی ئۆپۆزسیۆنیش زۆر سودی‬ ‫لە تەكنیكەكانی میدیای ئەهلی بینیوە‬ ‫لە مامەڵەی لەگەڵ میدیا‪ ،‬بەاڵم جیاوازی‬

‫هەردووالش زۆرە”‪.‬‬ ‫ئەو روونیكردەوە‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن حزبی‬ ‫سیاسینو مەرامی حوكم گرتنە دەستیان‬ ‫هەیەو رۆژنامەنووسانیش مەبەستیان‬ ‫بەرەوپێشبردنی كایەی گشتییو سیاسیە‬ ‫بە ئاقاری كرانەوەی زیاترو چەسپاندنی‬ ‫دیموكراسیو مافەكانی مرۆڤو شەفافیەتو‬ ‫دادپەروەریی‪.‬‬ ‫ئازاد خۆشحاڵە بەوەی رۆژنامەنووسانی‬ ‫گەرمیان رۆڵی زۆریان هەبووە لە فشارخستنە‬ ‫سەر دەسەاڵت لە بەرەنگاربوونەوەی‬

‫پێشێلكارییو نادادییو گەندەڵییەكان‪،‬‬ ‫“خۆشبەختانە ئەو بزاوتە لە گەرمیان هەر‬ ‫ماوەو لەناو نەچووە”‪.‬‬ ‫لەڕێی‬ ‫گەرمیان‬ ‫رۆژنامەنووسانی‬ ‫كارەكەیانو فراوانتركردنی ژینگەی كاری‬ ‫میدیایی بە خوێنیش قوربانییان داوە‪،‬‬ ‫شەوی پێنج لەسەر شەشی كانوونی دووەمی‬ ‫ساڵی ‪ ،2013‬لە گەڕەكی سەركەوتنی كەالر‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا رۆژنامەنووس كاوە گەرمیانی‬ ‫سەرنووسەری گۆڤاری رایەڵ لە ماڵی باوكی‬ ‫بوو‪ ،‬دەستڕێژی گولـلەی لێكراو بەبەرچاوی‬

‫دایكیەوە شەهیدكرا‪ .‬لەسەر ئەو تاوانەش‬ ‫كەسێك كە دانی بە تاوانەكەیدانا بە زیندانی‬ ‫هەتا هەتایی حوكم دراوە‪ ،‬بەاڵم كەسانی‬ ‫پشت تیرۆرەكە تائێستا ئاشكرانەكراون‪.‬‬ ‫لە‬ ‫یەكێكە‬ ‫ئەنوەر‪،‬‬ ‫دڵشاد‬ ‫رۆژنامەنووسەكانی گەرمیانو پەیامنێری‬ ‫دەنگی ئەمریكایە لە ناوچەی گەرمەسێر‪،‬‬ ‫بەدەنگەوەهاتنی زیاتری رۆژنامەنووسانی‬ ‫گەرمیانی لە پرسە گشتیەكاندا بۆ ئەوە‬ ‫گەڕاندەوە رۆژنامەنووسان زۆرجار ناچارن‬ ‫بەرامبەر ناعەدالەتیەكان بەدەنگ بێن‪،‬‬

‫بەوتەی دڵشاد رۆڵی حیزبەكانی دەرەوەی‬ ‫دەسەاڵت لە گەرمیان الوازەو ئازایەتی دەنگ‬ ‫هەڵبڕینیان‪ ،‬بەرامبەر داگیركاری بەرپرسانو‬ ‫دزیو موڵكو ماڵ داگیركردن نیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫رۆژنامەنووسانیش ئەمەیان پێ قبوڵ ناكرێت‬ ‫و زۆرجار توشی پێكدادان دەبن لەگەڵ‬ ‫بەرپرساندا‪.‬‬ ‫دڵشاد روونیکردەوە‪ ،‬ئەمە حاڵی‬ ‫هەموو رۆژنامەنووسان نیە‪“ ،‬بەشێك لە‬ ‫رۆژنامەنووسان وان نەك هەموویان‪ ،‬ئەگینا‬ ‫بەشێك لە رۆژنامەنووسان ماڵەكەی خۆشیان‬ ‫داگیربكرێت‪ ،‬بەرگرییان لە خۆشیان پێناكرێت‬ ‫چ جای ماڵی گشتی”‪.‬‬ ‫كێشەی رۆژنامەنووسانی گەرمیانو‬ ‫هەرێمی كوردستانیش دەستبردنە بۆ یاسای‬ ‫خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن‬ ‫و یاسای سزادان‪ ،‬لەجیاتی كاركردن بە‬ ‫یاسای رۆژنامەگەری‪ ،‬ئەمەش وایكردووە‬ ‫دەستی سەندیكاو رێكخراوەكان لە ئاست‬ ‫داكۆكیكردن لە كەیسەكان ببەسترێت‪.‬‬ ‫دلێر كەریم‪ ،‬بەڕێوەبەری نووسینگەی‬ ‫گەرمیانی سەندیكای رۆژنامەنووسان‪،‬‬ ‫دانبەوەدا دەنێت رۆژنامەنووسانی گەرمیان چ‬ ‫لە رووی مافو ئیمتیازاتەوە بێت چ لەڕووی‬ ‫ئازادی رادەربڕینەوە كێشەیان هەیە‪.‬‬ ‫دلێر وتی‪“ :‬فشارەكان توندترن لە‬ ‫ناوچەكانی تر‪ ،‬وەاڵمی دەسەاڵتیش بۆ‬ ‫رەخنەو ئیشەكان بە شێوازێك نیە وەكو‬ ‫ناوچەكانی تر بێت‪ ،‬دەسەاڵتو دادگا بە‬ ‫توندی مامەڵە دەكەن”‪.‬‬ ‫نووسینگەی گەرمیانی سەندیكای‬ ‫رۆژنامەنووسان ساڵی ‪ 2015‬بەهۆی قەیرانی‬ ‫داراییەوە داخراو مانگی رابردوو جارێكی‬ ‫تر كرایەوە‪ ،‬دلێر كەریم داخستنەكەشی‬ ‫بە هۆكارێك ناوبرد بۆ ئەوەی نەتوانن‬ ‫بەتەواوەتی بە دەم رۆژنامەنووسانەوە بچن‪،‬‬ ‫وتی‪“ :‬لیژنەی داكۆكیكمان هەبووە بەشداری‬ ‫لە حاڵەتەكان كردووەو بەردەوام لەسەر هێڵ‬ ‫بووین”‪.‬‬

‫بەشیر خەلیل حەداد‪ ،‬جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق‪:‬‬

‫كورد یەك دەنگ نەبێت‪ ،‬عێراق وەك پارێزگایەك‬ ‫مامەڵە لەگەڵ هەرێم دەكات‬ ‫زەمەن‪ :‬خەڵكی عێراق كێشەی‬ ‫خزمەتگوزاری هەیە‪ ،‬بەاڵم هێزە سیاسییەكان‬ ‫دەیانەوێت دەستوور هەموار بكەنەوە‪،‬‬ ‫پێت وایە هەمواری دەستوور ببێتە هۆی‬ ‫چارەسەری دۆخی ئێستای عێراق؟‬ ‫بەشیر حەداد‪ :‬قسەكردن لەسەر‬ ‫خۆپیشاندانەكانی عێراقو خستنەڕووی‬ ‫داواكارییەكانیانو هەڵسەنگاندنیان دەبێت‬ ‫لەچوارچێوەی تێگەیشتنێكی نیشتمانی‬ ‫بێت‪ ،‬چونكە دۆخەكە ناسكەو داواكانی‬ ‫خۆپیشاندەرانیش داوای رەوان‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫پەیوەستە بە دەستووری عێراقەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئەوە بزانین دەستووری عێراق یەكێكە لە‬ ‫دەستوورە باشەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫بەاڵم مانای وانییە دەستكاریكردنی یاخود‬ ‫هەمواركردنەوەی كوفرێكی یاسایی بێت‪.‬‬ ‫دەبێت هەر گۆڕانكارییەك كە لە دەستووردا‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لە بەرژەوەندی گەلی عێراق‬ ‫بەگشتی بێتو ببێتە هۆی چاككردنی‬ ‫ژیانی هاواڵتیان‪ .‬هەروەها نابێت بەهیچ‬ ‫شێوەیەك ئازادییەكانی خەڵكی عێراق كەم‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬دەبێت مافی پێكهاتەكان بپارێزێتو‬ ‫بگرە دەبێت مافەكانیان زیاتر دابین‬ ‫بكات بۆ ئەوەی هەست بەوە نەكەن ئەو‬ ‫هەمواركردنەوەی لە دەستووردا دەكرێت دژی‬ ‫هیچ پێكهاتەیەكە‪ .‬باشی هەر دەستوورێكیش‬ ‫پەیوەستە بە جێبەجێكردنییەوە بۆیە دەبێت‬ ‫دەستوور لە عێراق جێبەجێ بكرێتو بكرێتە‬ ‫خاڵی بەیەكگەیشتنی هەموو پێكهاتەكان‪.‬‬ ‫باشتركردنی ژیانی هاواڵتیانیش پەیوەستە‬ ‫بەو هەموارەی دەكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دەنگۆی ئەوە هەیە‬ ‫هەمواركردنەوەكە بۆ كەمكردنەوەی مافەكانی‬ ‫كورد بێت‪ ،‬بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە‬ ‫چییە؟‬ ‫بەشیر حەداد‪ :‬ئەگەر كورد یەك دەنگ‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەوا عێراق وەك پارێزگایەك مامەڵە‬ ‫لەگەڵ هەرێم دەكات نەك هەرێمێكی فیدراڵ‪،‬‬ ‫بۆیە كورد رووبەڕووی مەترسی گەورە‬ ‫دەبێـتەوە لە داهاتوودا‪ ،‬بەهەر شێوەیەك‬ ‫بێت دەبێت كورد یەك دەنگو یەك هەڵوێست‬

‫ئەگەر هەیە دوای‬ ‫دەست لەكاركێشانەوەی‬ ‫عادل عەبدولمەهدی‬ ‫كێشەكان سەر بكێشن‬ ‫بۆ شەڕی ناوخۆ‬

‫بێت‪ .‬چونكە سەركردایەتی كورد بە یەك‬ ‫دەنگیو یەك هەڵوێستی رۆڵێكی گرنگیان‬ ‫بینی لە چەسپاندنی مافەكانی كورد لە‬ ‫دەستووری عێراق‪.‬‬ ‫دەست‬ ‫وایە‬ ‫پێتان‬ ‫زەمەن‪:‬‬ ‫لەكاركێشانەوەی سەرۆك وەزیرانی عێراق‪،‬‬ ‫پشێوی زیاتر دروست بكات یاخود ببێتە‬ ‫هۆی چارەسەركردنی دۆخی ئێستای عێراق؟‬ ‫بەشیر حەداد‪ :‬بەداخەوە لەدوای دەست‬ ‫لەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی‪ ،‬ئەگەری‬ ‫دروستبوونی پشێوی زیاتر هەیەو رەنگە سەر‬ ‫بكێشێت بۆ شەڕی ناوخۆ لە عێراق‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە هیواخوازین الیەنە شیعەكان بتوانن‬ ‫لەماوەی سی رۆژدا كەسێك بۆ شوێنەكەی‬ ‫عادل عەبدولمەهدی كاندید بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهیچ شێوەیەك بە دەست لەكاركێشانەوەی‬ ‫عادل عەبدولمەهدی كێشەكان چارەسەر نابن‪،‬‬ ‫چونكە بوونی عادل عەبدولمەهدی كێشە‬ ‫نەبووە تا بە رۆیشتنیشی كێشەكان چارەسەر‬ ‫ببن‪ ،‬بەڵكو ئەو كێشانەی كە بوونیان هەیە‬ ‫كێشەی كەڵەكەبووی حكومەتەكانی پێشوون‪.‬‬ ‫بێویژدانییە ئۆباڵی هەموو كێشەكان بخرێتە‬

‫بەشیر خەلیل حەداد‪ ،‬جێگری‬ ‫سەرۆكی پەرلەمانی عێراق‪ ،‬پێیباشە‬ ‫كورد خۆی بۆ هەموو ئەگەرێك‬ ‫ئامادەبكاتو دەڵێت‪“ :‬ئەگەر كورد‬ ‫یەك دەنگ نەبێت‪ ،‬ئەوا عێراق وەك‬ ‫پارێزگایەك مامەڵە لەگەڵ هەرێم‬ ‫دەكات نەك هەرێمێكی فیدراڵ”‪.‬‬ ‫بەشیر خەلیل‪ ،‬لەم چاوپێكەوتنەی‬ ‫“زەمەن”دا رەشبینی خۆی نیشاندەدات‬ ‫لەسەر بارودۆخی عێراقو وتی‪:‬‬ ‫“لەدوای دەست لەكاركێشانەوەی عادل‬ ‫عەبدولمەهدی‪ ،‬ئەگەری دروستبوونی‬ ‫پشێوی زیاتر هەیەو رەنگە سەر‬ ‫بكێشێت بۆ شەڕی ناوخۆ”‪.‬‬ ‫لەبارەی رێككەوتنی هەرێم لەگەڵ‬ ‫بەغدا‪ ،‬حەداد پێیوانییە ئەوەی‬ ‫لە سەردەمی عادل عەبدولمەهدی‬ ‫رێككەوتنی لەسەر كراوە بگەڕێتەوە‬ ‫خاڵی سفر‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬ئیبراهیم عەلی‬ ‫ئەستۆی بەڕێز عادل عەبدولمەهدی‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم ئێستا بەهۆی دەست‬ ‫وەزیران‪،‬‬ ‫سەرۆك‬ ‫لەكاركێشانەوەی‬ ‫خۆپیشاندەران باس لە هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫پەرلەمانیش دەكەن‪ ،‬پێتانوایە دۆخی عێراق‬ ‫سەر بكێشێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی‬ ‫عێراقیش؟‬ ‫بەشیر حەداد‪ :‬لە عێراق ئاڵۆزی زۆر‬ ‫هەیەو قورسە بڵێی دۆخەكە بەتەواوی بۆچی‬ ‫سەردەكێشێتو لەكوێدا سەقامگیری سیاسی‬ ‫دروست دەبێتەوە‪ ،‬بگرە ئەگەری هەیە دوای‬ ‫دەست لەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی‬ ‫كێشەكان سەر بكێشن بۆ شەرێكی خوێناوی‬ ‫ناوخۆ‪ .‬چونكە دانانی كەسێكی دیكە لە‬ ‫شوێنی ئەو كە هەموو الیەنەكانو شەقامیش‬ ‫لێی رازی بێت كارێكی ئاسان نییە‪ .‬بۆ بابەتی‬

‫پەرلەمانیش كارەكە ئاسان نییە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بە دەست لەكاركێشانەوەی عادل‬ ‫عەبدولمەهدی چارەنووسی حكومەتەكەی‬ ‫بەچی دەگات؟‬ ‫بەشیر حەداد‪ :‬بە قبوڵكردنی‬ ‫دەستلەكاركێشانەوەی سەرۆك وەزیران‪،‬‬ ‫حكومەتی عێراق بوو بە حكومەتی‬ ‫كاربەڕێكەر‪ .‬تەنانەت هەموو وەزیرەكانیش‬ ‫دەبن بەكار بەڕێكەرو كۆی گشتی حكومەت‬ ‫بەدەست لەكاركێشاوە حیساب دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم تەواوی ستافی ئەنجومەنی وەزیران بە‬ ‫وەزیرەكانیشەوە لە شوێنی خۆیان دەمێننەوە‬ ‫تەنیا دەسەاڵتی ئەو كارانەیان دەبێت كە‬ ‫پەیوەستن بە بەڕێكردنی كاری رۆژانە‪ .‬بۆیە‬ ‫هیچ فەراغێكی یاسایی دروست نابێت لە‬ ‫عێراق‪ ،‬چونكە حكومەت بۆ ماوەی مانگێك‬

‫لە شوێنی خۆی دەمێنێتەوە‪ .‬تا ئەو كاتەی‬ ‫سەرۆك كۆمار كەسێكی دیكە رادەسپێرێت بۆ‬ ‫پێكهێنانی حكومەت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دەوترێت پێشكەشكردنی داوای‬ ‫دەست لەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی‬ ‫دەبوو ئاراستەی سەرۆك كۆمار بكرایە نەك‬ ‫پەرلەمان؟‬ ‫بەشیر حەداد‪ :‬بەڵێ‪ ،‬لەڕووی‬ ‫دەستوورییەوە دەبوو سەرۆك وەزیران عادل‬ ‫عەبدولمەهدی‪ ،‬نامەی دەست لەكاركێشانەوەی‬ ‫ئاراستەی سەرۆك كۆمار بكردبایە نەك‬ ‫پەرلەمانی عێراق‪ .‬چونكە دواجاریش هەر‬ ‫دەبێت سەرۆك كۆمار كەسێكی دیكە‬ ‫رابسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەیەكی نوێی‬ ‫حكومەت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتان وایە دەستلەكاركێشانەوەی‬

‫عادل عەبدولمەهدی كاریگەری هەبێت لەسەر‬ ‫پەیوەندی نێوان هەرێم و بەغدا؟‬ ‫بەشیر حەداد‪ :‬من پێم وانییە ئەو دەست‬ ‫لەكاركێشانەوەیە كاریگەری هەبێت لەسەر‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا‪.‬‬ ‫چونكە ئەو پەیوەندییانە بەر لە بەڕێز عادل‬ ‫عەبدولمەهدیش هەبوون‪ ،‬ئەگەرچی بەرزیو‬ ‫نزمی بەخۆیەوە بینیوە‪ ،‬بەاڵم هەرچۆنێك بێت‬ ‫ئەو پەیوەندییە هەر هەبووەو هەر الیەنێكیش‬ ‫بێتە سەر دەسەاڵت پێویستی بە پشتگیریو‬ ‫هاوپەیمانی كورد هەیە‪ .‬لەهەمانكاتیشدا‬ ‫ئومێد دەكەین هیچ كاریگەرییەكی نەبێت‪،‬‬ ‫چونكە دواجار رێككەوتنی نێوان هەرێمو‬ ‫بەغدا پێویستە بۆ هەردووال‪ ،‬چونكە عێراق‬ ‫دەبێت بۆ ساڵی داهاتوو بودجەی هەبێتو‬ ‫دەبێت لەو بودجەیەش بەشی هەرێم بەڕوونی‬ ‫دیار بێت‪ .‬من پێموایە ئەو رێككەوتنە ئەنجام‬ ‫دەدرێتو بودجەش بەپێی ئەو رێككەوتنە‬ ‫دەنێردرێت بۆ پەرلەمان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم كورد لەگەڵ عادل‬ ‫عەبدولمەهدی پەیوەندییەكانی بەهێزتر بوونو‬ ‫بەبەراورد بەحكومەتەكانی دیكە ئاسانتر‬ ‫گەیشتنە رێككەوتن‪ ،‬پێتانوایە كەسێكی‬ ‫دیكەش بێتە سەر دەسەاڵت بەهەمان‬ ‫نەفەسی عادل عەبدولمەهدی مامەڵە بكات؟‬ ‫بەشیر حەداد‪ :‬پێم وانییە ئەوەی لە‬ ‫سەردەمی عادل عەبدولمەهدی رێككەوتنی‬ ‫لەسەر كراوە بگەڕێتەوە خاڵی سفر‪ .‬چونكە‬ ‫ئێستا هەولێرو بەغدا لێكتێگەیشتنی باشیان‬ ‫هەیەو لەهەموو كات زیاتر لە رێككەوتن‬ ‫نزیكن‪ ،‬بەاڵم بەڕاستی دەبێت كورد بۆ هەموو‬ ‫ئەگەرێك خۆی ئامادە بكاتو تەنیا یەكدەنگی‬ ‫كورد زەمانەتە بۆ ئەوەی هەر كەسێك‬ ‫هاتە سەر دەسەاڵت ناچاری بكات لەگەڵ‬ ‫كورد رێكبكەوێت‪ ،‬هیوادارم عێراق واڵتێكی‬ ‫دامەزراوەیی بێتو هەر كەس بێتە سەر حوكم‬ ‫لە خاڵی سفرەوە دەستپێنەكاتەوەو هەموو‬ ‫شتێكی پێش خۆی سفر بكاتەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ئەوە لە عێراق تەنیا خەیاڵێكەو دوورە لە‬ ‫واقیع‪ .‬بۆیە دەبێت كورد بۆ هەموو ئەگەرێك‬ ‫خۆی ئامادە بكات‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪3‬‬

‫کورد تێگەیشتن و پالنی بۆ دۆخى شڵەژاوی عێراق نییە‬

‫یەکێتی لە دروستکردنی ئیئتالفی فراکسیۆنە کوردستانیەکان ساردبۆتەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‬ ‫بڕیاربەدەستانی کورد تا ئێستا هیچ‬ ‫پرۆژەو پالنێکی ئامادەکراوی سیاسیان‬ ‫نییە‪ ،‬بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو دۆخە‬ ‫مەترسیدارەی عێراقی پێدا تێپەڕ دەبێت‪.‬‬ ‫نامەی‬ ‫پەسەندکردنی‬ ‫دوای‬ ‫عادل‬ ‫دەستلەکارکێشانەوەکەی‬ ‫عەبدولمەهدی‪ ،‬لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانەوە‪ ،‬ئێستا عێراق لە دۆخی ماددەی‬ ‫‪٧٦‬ی دەستوردا دەژی‪ ،‬کە دەبێت لە‬ ‫ماوەی ‪ ١٥‬رۆژی داهاتوودا ناوی کاندیدێک‬ ‫بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران لەالیەن‬ ‫کوتلەی گەورەی پەرلەمانەوە پێشکەشی‬ ‫سەرۆک کۆمار بکرێت و دوای راسپاردن‬ ‫و پەسەندکردنی لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانەوە‪ ،‬تەنیا ‪ ٣٠‬رۆژی لەبەردەمدایە‬ ‫بۆ پێکهێنانی کابینەیەکی نوێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێدەچێت ئەم رێوشوێنە دەستوریانە‬ ‫لە بارودۆخی شڵەژاوی عێراق و توڕەیی‬ ‫شەقامدا کارێکی ئاسان نەبێت‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا خۆپیشاندەران جەخت لەوە‬ ‫دەکەنەوە ئەو سەرۆک وەزیرانە نوێیەی‬ ‫دیاری دەکرێت دەبێت لە راپرسییەکی‬ ‫گشتیدا لەالیەن گەلەوە دەنگی لەسەر‬ ‫بدرێت‪ ،‬ئەمەش وەکو چاودێرانی سیاسی‬ ‫ئاماژەی بۆ دەکەن “دۆخێکی مەترسیدار”‬

‫دەخوڵقێنێت‪ ،‬بەوپێیەی بازدانە بەسەر‬ ‫هەموو ئەو رێوشوێنە یاساییانەی کە‬ ‫دەستوری عێراق بۆ ئەو پرسە دیاریکردووە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکى ئاگادار لە ناوەندى‬ ‫بڕیاردانى سیاسى هەرێم بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬سەرکردایەتى کورد کە عیبارەتە لە‬ ‫(دامەزراوە سیادیەکانى هەرێم و کەسى‬ ‫یەکەمى پارتە سیاسیەکان)‪ ،‬روئیاو‬

‫تێگەیشتنیان بۆ دۆخى ئاڵۆزى سیاسى‬ ‫عێراق “زەحمەت و قورس” بووە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەدوای وازهێنانى عادل عەبدولمەهدییەوە”‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوە ئاگادارەى “زەمەن”‬ ‫ئاماژەى بۆ ئەوەکرد‪ ،‬دۆخی عێراق خەریکە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ پێش ساڵی ‪ ٢٠٠٣‬لەکاتێکدا‬ ‫هیچ کاراکتەرێکی بەهێزی وەکو مام جەالل‬ ‫و نەوشیروان مستەفا لە ژیاندا نەماون و‬

‫مەسعود بارزانیش بە هۆکاری جیاواز جوڵەو‬ ‫هەڵوێستە سیاسیەکانی سنوردار بوون‪ ،‬لە‬ ‫بەغداش نوێنەرەکانى کورد لە سەرۆک‬ ‫کۆمارەوە بۆ پەرلەمانتاران پەرتەوازەن و‬ ‫لە هەرێمیش هێشتا هەڵوێستێکى هاوبەش‬ ‫بۆ پرسى شوێنگرەوەى عادل عەبدولمەهدى‬ ‫و هەموارى یاساى هەڵبژاردن و کۆمسیۆن‬ ‫نییە‪ ،‬کە دوو بابەتی کاریگەرو گرنگی‬

‫“بیانوو نەماوە بۆ دواخستنی كۆنفرانسی‬ ‫نیشتمانی و هەڵبژاردنی ناوخۆیی”‬ ‫زەمەن‬ ‫ئاسۆ رەحیم‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا‬ ‫لەگەڵ “زەمەن” ئاشكرایكرد كۆنفرانسی‬ ‫نیشتمانیو هەڵبژاردنی ناوخۆیی تا‬ ‫ناوەڕاستی ساڵی داهاتوو تەواو دەبن‪.‬‬ ‫رێكخەری ژووری پەیجوری‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان دەربارەی دواکەوتنی‬ ‫ئەنجامدانی كۆنفرانسی نیشتمانی‬ ‫بزوتنەوەکەیان کە پێش هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی عێراق بەڵێنی سازکردنییان‬ ‫دابوو‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬لە كاری رێكخراوەییدا‬ ‫بەتایبەتی لەم بزوتنەوەیەدا تەبیعەتی‬ ‫ئۆرگانیو رێكخستن وایە بەبەردەوامی‬ ‫دەبێت نوێبوونەوە هەبێت نەك‬ ‫بە بڕیار‪ .‬وتی‪“ :‬بەڵێنمانداوە بە‬ ‫هەڵسوڕاوو جەماوەرو ئۆرگانەكانمان‬ ‫كە كۆنفرانس بكەینو ئەوە دەستور‬ ‫دیاریكردووە‪ ،‬کاری جڤاتی نیشتمانی‬ ‫لەنێوان كۆنفرانسێك بۆ كۆنفرانسێكی‬ ‫تر كە كۆی گشتی ئەو بەرنامەیە‬ ‫جێبەجێبكات لە كۆنفرانسدا بڕیاری‬ ‫لێدراوە‪ ،‬كاری ئۆرگانی ئێمە پێش‬ ‫كۆنفرانسی نیشتمانی هەڵبژاردنی‬ ‫ناوخۆییە كە دوو ساڵ جارێكە‪،‬‬ ‫بەاڵم كۆنفرانس چوار ساڵ جارێكە‪،‬‬ ‫هۆی دواكەوتنیشی‪ ،‬ئەو واقیعەیە كە‬

‫دەیبینین بە نەمانی كاك نەوشیروان‬ ‫بڕیار لە دواخستنی درا بۆ كاتێكی‬ ‫گونجاو‪ ،‬بەاڵم ئێستا بیانوو نەماوە بۆ‬ ‫دواخستنی”‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی پرسیاری ئەوەی‬ ‫ئایا هەڵبژاردنی ناوخۆیی پێش‬ ‫كۆنفرانس دەکرێت یان بەپێچەوانەوە؟‬ ‫ئاسۆ رەحیم وتی‪“ :‬پێویستمان‬ ‫بە خۆڕێكخستنەوەیە ئەوەش لە‬ ‫بازنەو رایەڵەوە دەستپێدەكات بۆ‬ ‫ئەنجومەنی قەزاو ژوورەكان ئەوانە‬ ‫تۆكمە بكرێن‪ ،‬ئەوسا هەنگاو بۆ‬ ‫شتەكانی تر بنرێت‪ ،‬باسمان لە‬ ‫پێشو پاش خستنی كۆنفرانسو‬ ‫هەڵبژاردنە ناوخۆییەكان نەكردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم بڕیاری خۆڕێكخستنەوەمان داوەو‬ ‫دەستمانپێكردووە”‪.‬‬

‫ئاسۆ رەحیم ئاماژەی بەوەکرد لە‬ ‫سێ حاڵەتدا كۆنفرانسی نیشتمانی‬ ‫دەبەسترێت یان چوار ساڵ جارێكە‬ ‫بە ماوەیەكی كەم پێش هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی عێراقو هەرێم‪ ،‬یان دوو‬ ‫لەسەر سێی جڤات دەنگ بدات لەسەر‬ ‫بەستنی یان نیوە كۆیەكی ئەنجومەنی‬ ‫هەموو قەزاكان‪.‬‬ ‫بە بڕوای رێكخەری ژووری پەیجوری‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان “ئەم حاڵەتە نە لە‬ ‫جڤاتی نیشتمانیدا دوو لەسەر سێی‬ ‫هێناوە نە نیوەی قەزاكان داوایان‬ ‫كردووە تەنیا چوار ساڵەكە تەواو‬ ‫بووە”‪.‬‬ ‫ئاسۆ رەحیم لە چاوپێکەوتنەکەی‬ ‫“زەمەن”دا ئەوەشی خستەڕوو کە‬

‫دەستیان كردووە بە ئامادەکاری بۆ‬ ‫ئەنجامدانی کۆنفڕانسی نیشتمانی و‬ ‫لەوبارەیەوە وتی‪“ :‬هەموو قەزاكانمان‬ ‫كردۆتە دوو بەشەوە ‪ ١٥‬بە ‪ ١٣‬قەزا‬ ‫بە دوو لیژنەی جیاواز بەسەریان‬ ‫دەكەینەوە بۆ خۆڕێكخستنەوە‪ ،‬بەپەلە‬ ‫دەستمانپێكردووە كە تەواومان كرد لە‬ ‫جڤاتی نیشتمانیدا بڕیار دەدەین كە‬ ‫هەڵبژاردنی ناوخۆیی بكەین یان نوێنەر‬ ‫دیاریبكەین بۆ كۆنفرانسی نیشتمانی”‪.‬‬ ‫ئاسۆ رەحیم بە ئاسایی دەزانێت‬ ‫كۆنفرانس پێش هەڵبژاردنی ناوخۆیی‬ ‫بخرێت‪ ،‬بەوپێیەی “ئەوە جڤاتی‬ ‫نیشتمانی بڕیاری لەسەر دەدات‬ ‫زەرورەتی كامیان لەپێشەوەیە”‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی پرسیاری ئەوەی كەی‬ ‫وادەی هەڵبژاردنی ناوخۆییو كۆنفرانسی‬ ‫نیشتمانی دیاری دەکرێت‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫چوار ساڵ بەسەر وادەی ئەنجامدانی‬ ‫هەڵبژاردنی ناوخۆییو دوو ساڵ بەسەر‬ ‫كۆنفرانسی نیشتمانیدا تێپەڕیوە؟‬ ‫ئاسۆ رەحیم وتی‪“ :‬بەو بەرنامەیەی‬ ‫جڤاتی نیشتمانی دیاریكردووە بە‬ ‫خۆڕێكخستنەوەو هەڵبژاردنی ناوخۆو‬ ‫دیاریكردنی نوێنەرایەتی بۆ كۆنفرانسو‬ ‫بەستنی كۆنفرانسی نیشتمانی لە‬ ‫ناوەڕاستی ساڵی ئایندەدا هەمووی‬ ‫تەواو دەبێت‪”.‬‬

‫هاوکێشەی سیاسی عێراق پێکدەهێنن‪.‬‬ ‫بەشیر حەداد‪ ،‬جێگری سەرۆکی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەران لە چاوپێکەوتنێکی‬ ‫تایبەتی “زەمەن”دا دەڵێت‪“ :‬ئەگەر‬ ‫کورد یەک دەنگ نەبێت‪ ،‬ئەوا عێراق‬ ‫وەک پارێزگایەک مامەڵە لەگەڵ هەرێم‬ ‫دەکات نەک هەرێمێکی فیدراڵ‪ ،‬بۆیە کورد‬ ‫رووبەڕووی مەترسی گەورە دەبێتەوە لە‬ ‫داهاتوودا‪ ،‬بەهەر شێوەیەک بێت دەبێت‬ ‫کورد یەک دەنگ و یەک هەڵوێست بێت”‪.‬‬ ‫چونکە بە بڕوای ئەو‪ ،‬سەرکردایەتی‬ ‫کورد کاتی خۆی بە یەک دەنگی و یەک‬ ‫هەڵوێستی رۆڵێکی گرنگیان بینی لە‬ ‫چەسپاندنی مافەکانی کورد لە دەستووری‬ ‫عێراقدا‪.‬‬ ‫لەالیەکی دیکەوە بەهار مەحمود‪،‬‬ ‫ئەندامى لیژنەى یاسایى ئەنجومەنى‬ ‫نوێنەرانى عێراق‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬لە‬ ‫سەر یاسای هەڵبژاردن و کۆمیسیۆنی‬ ‫هەڵبژاردنەکان‪ ،‬ئەو الیەنانەی لە دەرەوەی‬ ‫فراکسیۆنی یەکێتی و پارتین لە پەرلەمانی‬ ‫عێراق‪ ،‬بۆچوونمان جیاوازەو گروپێکمان‬ ‫لە دەرەوەی ئەوان دروست کردووە‬ ‫‪ ١٥‬ئەندامین و بەجیا پێشنیازەکانمان‬ ‫پێشکەش دەکەین”‪ .‬لەهەمان کاتیشدا هیچ‬ ‫جۆرە هەماهەنگیەک لە نێوان فراکسیۆنی‬ ‫پارتی و یەکێتی نیەو تەنانەت لە پرسی‬ ‫دروست کردنی هاوپەیمانی فراکسیۆنەکانی‬

‫هەرێمدا لە بەغدا‪ ،‬یەکیتی ساردی پێشان‬ ‫داوەو پێدەچێت پرۆژەکە هەر بە مردویی‬ ‫لەدایک بووبێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی ئاگادار بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئەو دوو حزبە کە سەرجەم‬ ‫پۆستەکانی هەرێمیان لە بەغدا قۆرخ‬ ‫کردووە‪ ،‬تەنها لە خەمی ئەو دەستکەوتانەی‬ ‫خۆیاندان و هەریەکەیان بە جیا سەرقاڵی‬ ‫پەیوەندگرتنن لەگەڵ الیەنە عێراقیەکاندا‪.‬‬ ‫هەر لەو چوارچێوەیەدا فەرید‬ ‫ئەسەسەرد‪ ،‬ئەندامی سەرکردایەتی‬ ‫یەکێتی لە نووسینێکدا ئاماژەی بەوەداوە‬ ‫کە دەست لەكاركێشانەوەی عەبدولمەهدی‬ ‫بە مانای كۆتایی هاتنی قەیرانەكە‬ ‫نایەت‪ .‬بەپێچەوانەوە‪ ،‬رەنگە دەست‬ ‫لەكاركێشانەوەكە ببێ بە مایەی كردنەوەی‬ ‫دەرگا بە رووی قەیرانی ترداو رەنگە‬ ‫كێشەی گەورەتری لێ دروست بێ‪.‬‬ ‫فەرید ئەسەسەرد دەڵێت‪“ :‬هەر ئەوەندە‬ ‫عەبدولمەهدی رایگەیاند كە بڕیاریداوە‬ ‫دەست لەكاربكێشێتەوە‪ ،‬شەقام و ئەوانەی‬ ‫لەپشت شەقامەوەن بانگەشەیان بۆ ئەو‬ ‫تیۆرییە كرد كە دەبێ سەرۆك وەزیرانی‬ ‫داهاتوو لەڕێگەی راپرسییەوە هەڵبژێردرێ‪.‬‬ ‫ئەم بانگەشەیەش لە ناوەڕۆكدا ئاماژەی‬ ‫مەترسیداری تێدا دەبینرێ و لە ناوەڕۆكدا‬ ‫بە مانای تێپەڕاندنی دەستوورو ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران و سەرۆكی كۆمار دێت”‪.‬‬

‫پارتیو یەكێتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫سەندیكای پارێزەرانیان پەكخست‬ ‫زەمەن‬ ‫دروستبوونی ناكۆكی لەنێوان لیستی هاوبەشی‬ ‫یەكێتیو پارتیو ترسی ئەو دوو حزبە لە شكستهێنانیان‬ ‫بەرامبەر لیستی پیشەیی بوونی پارێزەران‪ ،‬هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكو ئەندامانی سەندیكای پارێزەران هەڵوەشێنرایەوە‪.‬‬ ‫سەرەتای مانگی رابردوو سەندیكای پارێزەران‬ ‫كۆنگرەی شەشەمی بەستو تێیدا بڕیاردرا ‪٢8‬ی مانگی‬ ‫‪ ١١‬هەڵبژاردن بكرێت بۆ سەرۆكو ئەندامانی ئەنجومەنی‬ ‫سەندیكای پارێزەران‪ ،‬بەاڵم ‪٢٧‬ی مانگ لیژنەی‬ ‫سەرپەرشتی كۆنگرەی شەشەمی سەندیكای پارێزەرانی‬ ‫كوردستان بە پاساوی ئەوەی “ئەستەمە” لەو ماوە‬ ‫كورتەدا ئامادەكارییەكان تەواوبكرێن هەڵبژاردنەكەی‬ ‫دواخست‪.‬‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی ئەندامانی كۆنگرە یەكێتیو پارتی بە‬ ‫لیستێكو بەناوی لیستی “برایەتی”یەوە بەشداریانكرد‪،‬‬ ‫پارێزەرانی دەرەوەی یەكێتیو پارتی بەهۆی رەخنەو‬ ‫تێبینیەكانیانەوە بایكۆتی هەڵبژاردنی ئەندامانی‬ ‫كۆنگرەیان كرد‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی”زەمەن” هۆكاری دواخستنی‬ ‫هەڵبژاردنی ئەنجومەنی سەندیكای پارێزەران‪،‬‬ ‫دڵنیابوونەوەی یەكێتیو پارتی بووە لەوەی ناتوانن‬ ‫هەڵبژاردنەكە ببەنەوە بەوپێیەی لیستی پیشەیی بوونی‬ ‫پارێزەران بەشداری تێدا دەكرد‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬یەكێتیو پارتی‬ ‫رێككەوتبوون لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كێشە كەوتووەتە نێوان ئەندامانی لیستی هاوبەشی‬ ‫یەكێتیو پارتییەوە لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان‪،‬‬

‫لیستێكی تر لە لیستی برایەتی جیابووەتەوە بە ناوی‬ ‫لیستی “دەروازەی راپەڕین” كە پارێزەرانی یەكێتی‬ ‫دروستیان كردبوو‪ ،‬یەكێتیو پارتی نەیانتوانیوە‬ ‫ناڕەزایی نێو پارێزەران كپبكەنەوە بۆیە هەڵبژاردنەكەیان‬ ‫دواخستووە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆكو ئەندامانی ئەنجومەنی‬ ‫سەندیكای پارێزەران لە رێگەی هەڵبژاردنێكی گشتیەوە‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەو هەڵبژاردنەدا سەرجەم ئەو پارێزەرانەی‬ ‫ئەندامی سەندیكای پارێزەرانن مافی دەنگدانیان هەیە‪.‬‬ ‫بۆ قسەكردن لەسەر دواخستنی هەڵبژاردنی‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەنی سەندیكای پارێزەران “زەمەن”‬ ‫پەیوەندی بە نەقیبی سەندیكاوە كرد‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی‬ ‫پەیوەندییەكانی نەدایەوە‪.‬‬ ‫بەپێی كۆنوسی بڕیاری لیژنەی سەرپەرشتیی‬ ‫كۆنگرەی شەشەمی پارێزەران‪ ،‬لیژنەكە سەندیكای‬ ‫پارێزەرانی راسپاردووە بۆ ئەنجامدانی كۆبونەوەیەكی‬ ‫نائاسایی ئەندامانی ئەنجومەنی سەندیكاو بڕیار بدات‬ ‫بۆ كۆبونەوەی نائاسایی ئەندامانی كۆنگرەی شەشەم‬ ‫بۆئەوەی رۆژی هەڵبژاردنی ئەندامانی سەندیكا‬ ‫دیاریبكات‪.‬‬ ‫كارزان فازڵ‪ ،‬سەرۆكی لیستی پیشەیی بوونی‬ ‫پارێزەران بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بیانووی سەندیكای‬ ‫پارێزەران بۆ دواخستنی هەڵبژاردنەكە دروست نیەو‬ ‫نایاساییە‪ ،‬ئەوەی زۆر ناواقعیی بوو ‪ ١8‬سەعات پێش‬ ‫هەڵبژاردنەكە رایانگەیاند كە ناتوانن هەڵبژاردنەكە‬ ‫بكەن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەو لیژنەیەی هەڵبژاردنەكە بەڕێوە دەبەن‬ ‫لە یەكێتیو پارتی پێكهاتوون بەداخەوە نەیانتوانی‬ ‫كارەكان بەڕێوەبەرنو هەڵبژاردنەكە بكەن”‪.‬‬

‫بۆچی ‪ 25‬چاالكوانەكەی سلێمانی رۆیشتن بۆ مەیدانی تەحریر؟‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫خۆپیشاندەرانی بەغدا دڵنیاییان داوە‬ ‫بە ژمارەیەك چاالكوانی كورد لەوەی هیچ‬ ‫داواكارییەكو دروشمێك بەرزناكەنەوە‬ ‫دژ بە خواستەكانی كوردو مەترسی بێت‬ ‫لەسەر مافو پێگەی كورد لە هەمواری‬ ‫دەستوری عێراقدا‪.‬‬ ‫رۆژی هەینی رابردوو‪ ،‬نزیكەی ‪٢٥‬‬ ‫كەس لە سلێمانیەوە بە نوێنەرایەتی‬ ‫هاواڵتیانی هەرێم گەیشتنە بەغداو بە‬ ‫بەرزكردنەوەی دروشم بە زمانی كوردی‬ ‫لەالیەن خۆپیشاندەرانەوە پێشوازییان‬ ‫لێكراو وەفدەكەی هەرێمیش بە زمانی‬ ‫كوردیو عەرەبی بە بەرزكردنەوەی دروشم‬ ‫پشتیوانیان بۆ داوای خۆپیشاندەران‬ ‫دەربڕی‪ ،‬داواكاریی كوردیان لەبەردەم‬ ‫ئامادەبووانی مەیدانی تەحریر لە وتارێكدا‬ ‫خستەڕوو‪.‬‬ ‫گمۆ محەمەد‪ ،‬چاالكوانی مەدەنیو‬

‫ئەندامی وەفدەكە‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬نزیكەی ‪ ٢٥‬دادوەرو چاالكوانی‬ ‫مەدەنیو مامۆستای زانكۆو پارێزەر‬ ‫بووین‪ ،‬لە بەرەبەیانەوە تا ئێوارە لەوێ‬ ‫ماینەوە سەردانی هەموو خێمەكانمان‬ ‫كردو پێشوازییەكی گەرممان لەالیەن‬ ‫خۆپیشاندەرانەوە لێكرا”‪.‬‬ ‫لەبارەی هۆكاری رۆیشتنیانەوە وتی‪:‬‬ ‫“پێمان وابوو لە رێگەی بەیاننامەوە‬ ‫ناتوانین كاریگەریمان هەبێ‪ ،‬بۆیە كۆمەڵێك‬ ‫لە چینو توێژەكانی هەرێم چووینە بەغداو‬ ‫مەیدانی تەحریر‪ ،‬لەوێ هوتاف بە زمانی‬ ‫كوردی دەوترایەوە”‪.‬‬ ‫چاالكوانە كوردەكان لە مەیدانی‬ ‫تەحریر وتارێكیان خوێندەوە‪ ،‬باسیان‬ ‫لەوەكردبوو كێشەی عێراقو داوای‬ ‫خۆپیشاندەران دەستوور نیە‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫پێویستە مافەكانی كورد پارێزراو بن‬ ‫نابێت لە هەمواركردنەوەی دەستووردا‬ ‫خۆپیشاندەران داوای كەمكردنەوەی‬ ‫مافەكانی كورد بكەن‪.‬‬

‫بەوتەی گمۆ محەمەد‪ ،‬خۆپیشاندەران‬ ‫رەتیانكردۆتەوە كە داوای كەمكردنەوەی‬ ‫مافی كورد بكەن لە دەستورداو هەر‬

‫داوایەكی لەوشێوەیان بە داوای خۆیان‬ ‫نەزانیوە‪.‬‬ ‫لەسەرەتای مانگی ئۆكتۆبەرەوە‬

‫خۆپیشاندان لە بەغداو شارەكانی خوارووی‬ ‫عێراق دژی نەبوونی خزمەتگوزاریو‬ ‫گەندەڵی دەستیپێكردو تائێستاش‬

‫بەردەوامە‪ .‬لەژێر فشاری خۆپیشاندەراندا‬ ‫عادل عەبدولمەهدی سەرۆكوەزیران دەستی‬ ‫لەكاركێشایەوە‪.‬‬ ‫بەختیار شێخ عوسمان‪ ،‬كەسایەتی‬ ‫سیاسیو ئەندامی وەفدەكە‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬چوونمان بۆ مەیدانی تەحریر بۆ‬ ‫پشتگیری لەو ڕیتمە نوێیە بوو كە حیزب‬ ‫و مەزهەب و بنەماڵە وەالدەنێت و وەك‬ ‫بزوتنەوەیەكی مەدەنی خۆی نمایش‬ ‫دەكات‪ ،‬گەیاندنی ئەو ڕاستیەی كە‬ ‫دەسەاڵتدارانی عێراقو هەرێم دوو ڕووی‬ ‫یەك دراون”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەگەڵ خۆپیشاندەرانی بەغدا‬ ‫هاوخەمین هەمان داواكارییو موعاناتمان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەو پەیامەمان پێگەیاندن‬ ‫ئێمەیش قوربانی دەستی نادادپەوەرییو‬ ‫سەروەرنەبوونی یاساین‪ ،‬لەسەردانەكەدا‬ ‫پەیوەندییەكی وامان لەگەڵ رێكخراوەكانو‬ ‫چاالكوانانی بەغدا دروستكردووە‪ ،‬كە‬ ‫لەسەر پرسە چارەنووسسازەكان ئاگامان‬ ‫لەیەكتری بێت”‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫لەساڵی نوێ‪-‬وە هەرێم دەبێتە خاوەنی یەك ملیارو ‪ 400‬ملیۆن دۆالری مانگانە‬ ‫بریار نامیق‬ ‫بەپێی رێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغداد‬ ‫بێت‪ ،‬هەرێمی كوردستان بەو بەشە بودجەیەی‬ ‫لەساڵی نوێوە لە حکومەتی فیدراڵییەوە‬ ‫بەدەستی دەگات‪ ،‬لەگەڵ داهاتی فرۆشی‬

‫نەوتو داهاتی ناوخۆ‪ ،‬دەبێت بە خاوەنی‬ ‫داهاتێکی زیاتر لە یەک ملیارو ‪ 400‬ملیۆنی‬ ‫مانگانە‪.‬‬ ‫بەوتەی ئەندامێکی وەفدی دانوستانی‬ ‫هەرێم لەگەڵ بەغدا‪ ،‬لەگەڵ حکومەتی‬ ‫عێراق گەیشتونەتە رێککەوتن‪ ،‬لەبەرامبەر‬

‫رادەستکردنی ‪ 250‬هەزار بەرمیل نەوتی‬ ‫رۆژانە‪ ،‬مانگانە ‪ 900‬ملیۆن دۆالر وەک پشکی‬ ‫بودجەی هەرێم رەوانە بکرێت‪.‬‬ ‫ئەوە لەكاتێكدایە هەرێمی كوردستان‬ ‫نزیكەی ‪ 250‬هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی بۆ‬ ‫دەمێنێتەوەو بە سەربەخۆ دەیفرۆشێت‪ ،‬بەاڵم‬

‫برزۆ مەجید‪ :‬رێککەوتن لەگەڵ‬ ‫بەغدا ویست و ئامانجی گۆڕانە‬

‫حکومەتی هەرێم دەڵێت‪ :‬داهاتی ئەو بڕە‬ ‫نەوتە بۆ دانەوەی قەرزی کۆمپانیا نەوتییەکان‬ ‫دانراوە کە لە مانگێکدا نزیکەی ‪ 350‬ملیۆن‬ ‫دۆالرە‪ 165 ،‬ملیۆن دۆالری داهاتی ناوخۆیشی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەوەش كۆی گشتی داهاتی یەك مانگی‬ ‫حکومەتی هەرێم دەگاتە نزیكەی ‪ 1‬ملیارو‬

‫‪ 400‬ملیۆن دۆالری مانگانە‪ ،‬كە ‪ 700‬ملیۆن‬ ‫دۆالری بۆ مووچە دەڕوات‪ ،‬ئەوەی تری بۆ‬ ‫قەرزی كۆمپانیاو پاری پرۆژەو وەبەرهێنان‬ ‫دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫لەماوەی ‪ 10‬رۆژی رابردوودا‪ ،‬وەفدی‬ ‫هەرێمی کوردستان سێجار چوونەتە بەغدا‬

‫بۆ گفتوگۆو رێککەوتن لەسەر پرسی نەوتو‬ ‫پشکی هەرێم لە بودجەی عێراق‪ ،‬لە دوا‬ ‫سەردانیاندا وەفدەکە ماوەی سێ رۆژە لە‬ ‫بەغدا ماونەتەوە‪ ،‬بڕیارە ئەمڕۆ رێککەوتنی‬ ‫کۆتایی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی لەسەر‬ ‫بودجە ئەنجام بدەن‪.‬‬

‫چارەنووسی ملیارێكو ‪ 300‬ملیۆن دیناری‬ ‫نەفەقەی ژنانو مندااڵنی سلێمانی دیار نیە‬ ‫مەزهەر كەریم‬

‫زەمەن‬ ‫ئەندامێکی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫دەڵێت‪ :‬رێککەوتن و پەیوەندییەکی باش لەگەڵ بەغدا‪،‬‬ ‫ویست و ئامانج و داواکاریی ئەوانە‪.‬‬ ‫بەپێی رێککەوتنی سیاسی نێوان بزوتنەوەی گۆڕانو‬ ‫پارتی دیموکراتی کوردستان کە لە ‪ 2019/2/18‬بۆ‬ ‫پێکهێنانی کابینەی نوێ ئیمزا کرا‪ ،‬لەسەر ئاستی‬ ‫عێراق‪ ،‬حکومەتی هەرێم پابەند کراوە بە پێداگریی کردن‬ ‫لەسەر جێبەجێکردنی مافە دەستووریەکان‪ ،‬تایبەت بە‬ ‫پرسەکانی ماددەی ‪ ،140‬نەوت‪ ،‬غاز‪ ،‬بودجەو پێشمەرگە‪.‬‬ ‫برزۆ مەجید‪ ،‬ئەندامى خانەى راپەڕاندنى بزوتنەوەى‬ ‫گۆڕان‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لە دوای سەرهەڵدانی‬ ‫قەیرانی دارایی و بڕینی بودجەی هەرێم لەساڵی ‪2014‬‬ ‫لەالیەن بەغداوە‪ ،‬مووچەخۆران و خەڵكی كوردستان‬ ‫بەگشتی‪ ،‬تاڵی و ناڕەحەتی زۆریان چەشت‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەمیشە گۆڕان لەگەڵ ئەوە بووە كە هەرێم بگاتە‬ ‫رێككەوتنێكی هاوسەنگ لەگەڵ بەغدا لە بواری نەوت‪،‬‬ ‫بەغداش پابەندبێت بە پێدانی شایستە داراییەكانی‬ ‫هەرێمی کوردستان”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەم رێككەوتن و پەیوەندییە نوێیەش‬ ‫لەگەڵ بەغدا‪ ،‬ویست و ئامانج و داواكاریی ئێمەیە”‪.‬‬

‫ماوەی دوو ساڵە زیاتر لە ملیارێكو ‪ 300‬ملیۆن‬ ‫دیناری بەڕێوەبەرایەتی جێبەجێكردنی سلێمانی‬ ‫یەكالنەكراوەتەوە‪ ،‬كە لەسەر ئەو دۆسیەیە بەڕێوەبەرو‬ ‫‪ 10‬فەرمانبەری بەڕێوەبەرایەتیەكە دەستگیركراون‪.‬‬ ‫ئەو بڕە پارەیەی لە بەڕێوەبەرایەتیەكە دیارنەماوە‬ ‫زۆرینەی نەفەقەی ئەو منداڵو ژنانەن‪ ،‬كە بەهۆی‬ ‫كێشەی خێزانیەوە جیابوونەتەوە‪.‬‬ ‫هێشوو عەبدولقادر‪ ،‬بەڕێوەبەری نوێی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی جێبەجێكردنی سلێمانی بە “زەمەن”ی‬ ‫ڕاگەیاند‪ :‬نوسراویان كردووە بۆ وەزارەتی دارایی‪،‬‬ ‫تا ئەو بڕە پارەیەی دیار نەماوە بۆیان بگێڕنەوە‪،‬‬ ‫تا بیدەنەوە بەو هاواڵتیانەی دێنە فەرمانگەكەیانو‬ ‫داوای پارەكەیان دەكەنەوە‪.‬‬ ‫دۆسیەكە رەوانەی دادگا كراوە‪ ،‬بەاڵم لە ماوەی‬ ‫دوو ساڵدا یەكال نەكراوەتەوە‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫دەستپاكی پەرلەمانی كوردستان داوا لە دەستەی‬ ‫دەستپاكیو دیوانی چاودێری دارایی دەكات ئاشكرای‬ ‫بكەن كێ تاوانباری سەرەكیە لە دیارنەمانی ئەو بڕە‬ ‫پارەیە‪.‬‬ ‫شیرین ئەمین‪ ،‬سەرۆكی لیژنەكە‪ ،‬بە‬

‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬زیاد لە سكااڵیەكمان بەدەست‬ ‫گەیشتووە لەالیەن هاواڵتیانەوە‪ ،‬بەو هۆكارە‬ ‫بەدواداچوونمان بۆ دیارنەمانی ئەو بڕەپارەیە‬ ‫كردووە‪ ،‬بڕەكەی یەك ملیارو ‪ 373‬ملیۆنو‬ ‫‪ 666‬هەزار دینارو ‪ 182‬دینارە”‪.‬‬

‫شیرین ئەمین وتیشی‪“ :‬ئەو فەرمانبەرانەشی‬ ‫بە تۆمەتی دیارنەمانی ئەو پارەیە‬ ‫دەستگیركراون‪ ،‬تائێستا ئاشكرایان نەكردووە‬ ‫ئەو بڕەپارەیە چی لێهاتووەو بۆ كوێ چووە‪،‬‬ ‫دۆسیەكە لە دادگایە”‪.‬‬

‫راوێژكارێكی سەرۆک كۆمار بۆ “زەمەن” ‪ :‬هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەگەرێكی بەهێزە‬ ‫بڕیار نامیق‬ ‫راوێژكارێكی سەرۆك كۆماری عێراق‬ ‫ئاشکرای کرد؛ تائێستا بەرهەم ساڵح‬ ‫ناوی هیچ کاندیدێکی بۆ سەرۆک وەزیرانی‬ ‫داهاتوو دیاری نەکردووە‪ ،‬حكومەتی‬ ‫كاربەڕێكەریش دەتوانێت ماوەی شەش‬ ‫مانگ بۆ ساڵێك لەسەر کارەکانی‬ ‫بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫ساالر مەحمود‪ ،‬راوێژكاری سەرۆك‬

‫لە كۆی ‪ 29‬یاسا وەاڵمی ‪ 12‬دراوەتەوە‬

‫حكومەت پرۆژەیاساكان‬ ‫نانێرێتەوە بۆ پەرلەمان‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫پەرلەمانی كوردستان لە سێ مانگی‬ ‫رابردوودا ‪ 29‬پێشنیازی پرۆژەیاسای بۆ‬ ‫حكومەت ناردووە‪ ،‬بەاڵم حكومەت تەنیا‬ ‫دوانزەیانی ناردووەتەوەو پەرلەمانیش‬ ‫تەنیا یەك پرۆژەیانی پەسەند كردووە‪.‬‬ ‫بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان ئەو پرۆژەیاسایانەی رەهەندی‬ ‫داراییان هەیە دەبێت پێش خستنە‬ ‫بەرنامەی كاری پەرلەمانەوە بنێردرێت‬ ‫بۆ حكومەتو بۆچوونی حكومەتی‬ ‫بۆ وەربگیرێت‪ ،‬بۆئەوەی بزانرێت ئەو‬ ‫پرۆژەیاسایە کە بوو بە یاسا حكومەت‬ ‫دەتوانێت جێبەجێی بكات‪.‬‬

‫هەر بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ‪ ،‬دەبێت‬ ‫لەماوەی یەك هەفتەدا حكومەت‬ ‫پرۆژەیاساکان بۆ پەرلەمان بنێرێتەوەو‬ ‫بۆچوونی خۆی لەسەر بدات‪.‬‬ ‫رووپاك ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫یاسایی‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬تائێستا ‪29‬‬ ‫پرۆژەیاسامان بۆ حكومەت ناردووە‬ ‫تەنیا ‪ 12‬پرۆژەیان گەڕاوەتەوەو‬ ‫الی سەرۆكایەتی پەرلەمانە‪ ،‬تەنیا‬ ‫پرۆژەیاسای مافو ئیمتیازی نەخۆش‬ ‫نێردراوە بۆ لیژنەی یاسایی لەگەڵ‬ ‫دامەزراندنی فەرمانبەرانی گرێبەست كە‬ ‫خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كراوە”‪.‬‬ ‫یاسایی‪،‬‬ ‫لیژنەی‬ ‫ئەندامەكەی‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەسەرەتای ئەم خولەوە لەو‬

‫پرۆژەیاسایانەی بۆ حكومەت نێردراون‬ ‫تەنیا یاسای تاپۆكردنی زەوییە‬ ‫زیادەڕۆكان پەسەندكراوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دەریدەخات كە حكومەت درەنگ‬ ‫پرۆژەكان دەنێرێتەوە لەكاتێكدا حكومەت‬ ‫دەبێت هاوكارو هەماهەنگی پەرلەمان‬ ‫بێتو بەپەلە وەاڵم بداتەوە بۆئەوەی‬ ‫پەرلەمان بە ئەركی خۆی هەڵسێت”‪.‬‬ ‫بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە‪ ،‬لە‬ ‫وەرزی یەكەمی یاسادانانەوە پێشنیازی‬ ‫پرۆژەیاسا بۆ حكومەت نێردراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە نیوەی وەرزی دووەم رۆیشتووە‬ ‫هێشتا وەاڵمی چەند پرۆژەیاسایەك‬ ‫دراوەتەوە‪ ،‬پێشنیازی یاسا هەیە سێ‬ ‫مانگە بۆ حكومەت نێردراوە بەاڵم‬ ‫نەگەڕاوەتەوە‪.‬‬

‫كۆماری عێراق بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫پێویستە لەماوەی ‪ 15‬رۆژدا ناوێك‬ ‫لەالیەن گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی‬ ‫كە ئێستا سائیرونە (لیستەکەی موقتەدا‬ ‫سەدر) پێشكەشی سەرۆك كۆمار بکرێت‬ ‫بۆ ئەوەی بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی‬ ‫حکومەت رایبسپێرێت‪ ،‬بەاڵم سائیرون‬ ‫ئامادەنییە کاندید دیاری بکات و دەڵێت‬ ‫با شەقام خۆی كەسێك دیاری بكات‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬تائێستا هیچ ناوێك‬ ‫پێشكەش نەكراوە‪ ،‬پڕۆسەكە ئاسان‬

‫نییە‪ ،‬سەرۆك كۆماریش بە پشتبەستن‬ ‫بە سیاقی دەستوریی مامەڵە لەگەڵ‬ ‫بارودۆخەكە دەكات”‪.‬‬ ‫ساالر مەحمود جەختی کردەوە کە؛‬ ‫سەرۆك كۆمار هانی پەرلەمان دەدات‬ ‫پەلە بكرێت لە پەسەندكردنی یاسای‬ ‫هەڵبژاردنی گشتی‪ ،‬بە جۆرێک داواو‬ ‫بەدیهێنانی خواستی خۆپیشاندەران‬ ‫بێت‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا نەیشاردەوە کە‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەختە یەكێكە لە ئەگەرە‬ ‫بەهێزەكان‪.‬‬

‫حكومەت دوو لیژنەى لێکۆڵینەوەى لە باج و‬ ‫گەندەڵیی خاڵە سنورییەکان پێكهێنا‬

‫زەمەن‬

‫دوو لیژنەی تایبەتیی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران و وەزارەتی دارایی لێکۆڵینەوە‬ ‫لە دۆسیەی باج و گەندەڵیی خاڵە‬ ‫سنووریيەکان دەکەن‪.‬‬ ‫بەپێی زانیاریەکانی “زەمەن” دوای‬ ‫باڵوبوونەوەی چەندین دۆسیە لەسەر‬ ‫دۆسیەی باج و خاڵە سنوورییەکان‪،‬‬ ‫دوو لیژنەی لێكۆڵینەوە لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران و وەزارەتی دارایی دروستكراوە‬

‫بۆ بەدواداچوون لەسەر گەندەڵییەکان لە‬ ‫هەردوو دۆسیەی باج و خاڵە سنورییەكان‪.‬‬ ‫عەلی حەمەساڵح‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی‬ ‫وزەو سامانە سروشتییەکان لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬قەبارەی‬ ‫گەندەڵیی خاڵە سنورییەكان زۆر زۆرە‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین مانگانە ‪ 20‬ملیۆن دۆالر‬ ‫زیاترە‪ ،‬كۆمپانیا هەیە بە یەک ئیمزا لە‬ ‫یەک ملیۆن دۆالر بەخشراوە‪ ،‬كۆمپانیا هەیە‬ ‫باجی هەر نەداوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئێمە چاوەڕێی ئەنجامەكانی‬ ‫لیژنەکەو بڕیارەكانیانین‪ ،‬یەكێك لە گرفتە‬ ‫گەورەكان‪ ،‬نەدانی باج و خۆدزینەوەیە‬

‫لە باج و بەخشینە لە باج‪ ،‬هیچ كام لە‬ ‫كۆمپانیا گەورەكانی نەوت باج نادەن‪ ،‬بە‬ ‫تێكڕا نزیكەی ‪ 8‬هەزار كۆمپانیا هەر ناویان‬ ‫نییە لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی باج سەر بە‬ ‫وەزارەتی دارایی”‪.‬‬ ‫لەبارەی گومرگیشەوە ئاشکرایکرد‪:‬‬ ‫ئەوەی لە خاڵە سنورییەكان روودەدات‪،‬‬ ‫كارەساتێكی گەورەی ئەخالقییە‪ ،‬چەندین‬ ‫كۆمپانیا لەسەر حسابی گیرفانی خەڵك‬ ‫بەبێ ئەوەی هیچ كارێك بكەن مانگانە‬ ‫ملیۆنان دۆالریان دەستكەوێت‪ ،‬مافیاگەری‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەبێ گومرگ و پشكنینی رۆژانە‬ ‫دەیان بارهەڵگر داخڵ دەبێت‪.‬‬

‫‪ 35‬هاواڵتی هەرێم توشی نەخۆشی ئایدز بوون‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬لە یانزە مانگی رابردوودا‬ ‫لە هەرێمی كوردستان ‪ 41‬حاڵەتی نەخۆشی‬ ‫ئایدز تۆماركراون‪ ،‬كە ‪ 39‬یان بیانین و‬ ‫دوانیان هاواڵتی هەرێمنو بەوەش ژمارەی ئەو‬ ‫كوردانەی تائێستا توشبوون گەیشتۆتە ‪35‬‬ ‫كەس‪.‬‬

‫بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستی‪،‬‬ ‫ئەمساڵ لە سەرانسەری هەرێمی كوردستان‬ ‫‪ 350‬هەزار پشكنینی خوێن بۆ هاواڵتیان‬ ‫ئەنجامدراوەو ‪ 41‬حاڵەتی توشبوونی تازە بە‬ ‫ڤایرۆسی ئایدز تۆماركراون كە ‪ 39‬حاڵەتیان‬ ‫بیانی بوون و دوو كەسیشیان هاواڵتی هەرێمی‬

‫كوردستان بوون‪.‬‬ ‫د‪ .‬محەمەد قادر‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬بەكۆی گشتی لە سااڵنی‬ ‫پێشوو تائێستا ‪ 35‬هاواڵتی هەرێم تووشی‬ ‫ئایدزبوونو لە وەرگرتنی چارەسەر بەردەوامن‪،‬‬

‫بەجۆرێك‪ ،‬لە هەولێر ‪ 20‬كەسو لە سلێمانی‬ ‫‪9‬و لە دهۆكیش شەش حاڵەت بوونیان هەیە‪.‬‬ ‫ساڵی رابردوو ‪ 31‬حاڵەتی نەخۆشی ئایدز‬ ‫لە هەرێمی كوردستان تۆماركراوە‪ ،‬كە هاواڵتی‬ ‫بیانی بوون و رەوانەی واڵتەكانی خۆیان‬ ‫كراونەتەوە‪.‬‬

‫هەرێم لە چوار ئەندامى (ئۆپیک)‬ ‫زیاتر نەوت بەرهەم دەهێنێت‬

‫ل‪12‬‬

‫بەشیر حەداد بۆ “زەمەن”‪:‬‬

‫یەك دەنگ نەبین‪،‬‬

‫عێراق وەك پارێزگایەك‬

‫مامەڵەمان لەگەڵ دەكات‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )45‬سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫ل‪4‬‬ ‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا نەماون و بارزانیش جوڵەی سنوردار بووە‬

‫کورد تێگەیشتنی بۆ دۆخى شڵەژاوی عێراق نییە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬بڕیاربەدەستانی‬ ‫کورد تا ئێستا هیچ پرۆژەو پالنێکی‬ ‫ئامادەکراوی سیاسیان نییە‪ ،‬بۆ‬ ‫مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو دۆخە‬ ‫مەترسیدارەی عێراقی پێدا تێپەڕ‬ ‫دەبێت كە كوردیش بەشێكی كاریگەرە‬ ‫تێیدا‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکى ئاگادار لە ناوەندى‬ ‫بڕیاردانى سیاسى هەرێم بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬سەرکردایەتى کورد کە عیبارەتە‬ ‫لە (دامەزراوە سیادیەکانى هەرێم و‬ ‫کەسى یەکەمى پارتە سیاسیەکان)‪،‬‬ ‫روئیاو تێگەیشتنیان بۆ دۆخى ئاڵۆزى‬ ‫سیاسى عێراق “زەحمەت و قورس”‬ ‫بووە‪ ،‬بە تایبەتی لە دوای وازهێنانى‬ ‫عادل عەبدولمەهدى”‪.‬‬ ‫بەشیر حەداد‪ ،‬جێگری سەرۆکی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەران لە چاوپێکەوتنێکی‬ ‫تایبەتی “زەمەن”دا دەڵێت‪“ :‬ئەگەر‬ ‫کورد یەک دەنگ نەبێت‪ ،‬ئەوا عێراق وەک‬ ‫پارێزگایەک مامەڵە‬

‫لەگەڵ هەرێم دەکات نەک هەرێمێکی‬ ‫فیدراڵ‪ ،‬بۆیە کورد رووبەڕووی مەترسی‬ ‫گەورە دەبێتەوە لە داهاتوودا‪ ،‬بەهەر‬ ‫شێوەیەک بێت دەبێت کورد یەک‬ ‫دەنگو یەک هەڵوێست بێت”‪ .‬چونکە‬ ‫بە بڕوای ئەو‪ ،‬سەرکردایەتی کورد کاتی‬ ‫خۆی بە یەک دەنگی و یەک هەڵوێستی‬ ‫رۆڵێکی گرنگیان بینی لە چەسپاندنی‬ ‫مافەکانی کورد لە دەستووری عێراقدا‪.‬‬ ‫لەالیەکی دیکەوە بەهار مەحمود‪،‬‬ ‫ئەندامى لیژنەى یاسایى ئەنجومەنى‬ ‫نوێنەرانى عێراق‪ ،‬بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬لە سەر یاسای هەڵبژاردن و‬ ‫کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکان‪ ،‬ئەو‬ ‫الیەنانەی لە دەرەوەی فراکسیۆنی‬ ‫یەکێتی و پارتین لە پەرلەمانی عێراق‪،‬‬ ‫بۆچوونمان جیاوازەو گروپێکمان لە‬ ‫دەرەوەی ئەوان دروست کردووە ‪15‬‬ ‫ئەندامین و بەجیا پێشنیازەکانمان‬ ‫پێشکەش دەکەین”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪3‬‬

‫دادگا دۆسیەكەی رەشید تاهیرو‬ ‫‪ 11‬دۆسیەی گەندەڵی دادەخات‬ ‫زەمەن ‪ -‬دهۆک‪ :‬رەشید تاهیر‪ ،‬بریکاری‬ ‫پێشووی وەزیری دارایی‪ ،‬بە لێبوردنی گشتی‬ ‫ئازاد دەکرێت و ئەو دۆسیەی گەندەڵییانەی‬ ‫لەسەری تۆمارکراون دادەخرێن‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی تایبەت بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬رۆژی یەکشەممە دادگای دهۆک‬ ‫دۆسیەی رەشید تاهیر بریکاری پێشووی‬ ‫وەزیری دارایی داخستووەو ئازادی کردووە‪.‬‬ ‫ئاشکرای کرد‪ :‬داخستنی دۆسیەکە بەپێی‬ ‫یاسای لێبوردنی گشتی ساڵی ‪ 2012‬کراوە‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا بەپێی یاسای لێبوردنی گشتی ساڵی‬ ‫‪ 2017‬و تەفسیرەکانی ئەنجومەنی شورا‪ ،‬بەهیچ‬ ‫شێوەیەک تاوانەکانی گەندەڵییو بەهەدەردانی‬

‫ڕۆشنبیران و مۆدێرنە‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ زیگمۆند باومەن‬

‫سامانی گشتی‪ ،‬لێبوردنی گشتی نایانگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی بڕگەی چوار لە مادەی ‪9‬ی یاسای‬ ‫لێبوردنی گشتی ژمارە ‪4‬ی ساڵی ‪،2017‬‬ ‫بەرتیل و ئیختیالس و ئەو تاوانانەی بە سامانی‬ ‫گشتییەوە پەیوەستن و تاوانەکانی گەندەڵیی‬ ‫کە لە ماددەکانی یاسای دەستەی دەستپاکیدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬لێبوردنی گشتی نایانگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی سەرچاوەکە‪ ،‬رەشید تاهیر‬ ‫تۆمەتبارە بە بەدەستهێنانی دەستکەوتی‬ ‫ناڕەواو دەوڵەمەندبوونی نایاسایی و لەالیەن‬ ‫دەستەی دەستپاکییەوە سکااڵی لەسەر‬ ‫تۆمارکراوە‪.‬‬ ‫جەختی لەوەکردەوە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەک‬

‫ل‪16‬‬

‫گەندەڵیی و بەهەدەردانی سامانی گشتی‪،‬‬ ‫لێبوردنی گشتی نایگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ‪11‬‬ ‫کەیسی گەندەڵیی داخراون‪ 7 ،‬لە هەولێر ‪2‬‬ ‫لە سلێمانیو ‪ 1‬لە دهۆک کە تایبەت بوون بە‬ ‫گەندەڵیی لەالیەن دادگای تاوانەکانەوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬دوای داخستنی ئەو دۆسیانە‪،‬‬ ‫دەستەی دەستپاکی دووبارە داوای تەمیزی‬ ‫بڕیارەکانی تۆمارکردووەتەوە‪ ،‬کێشەکە ئەوەیە‬ ‫بەشێکی دۆسیە گەورەکانی گەندەڵی ناچێتە‬ ‫قۆناغی دەرچوونی بڕیاری دادگاوە‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫قۆناغی لێکۆڵینەوەدا دادەخرێن”‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکانی “زەمەن” دۆسیەیەکی‬ ‫دیکەی سەر رەشید تاهیر‪ ،‬پەیوەندیی بە‬

‫دۆسیەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی حاجی‬ ‫ئۆمەرانەوە هەیە‪ ،‬کە بڕە پارەیەكی زۆر زیاتر‬ ‫لە بەهای باڵەخانەی كۆمەڵگەکە بەهەدەر‬ ‫دراوە‪.‬‬ ‫لەسەر ئەو دۆسیانە‪ ،‬مانگی نۆی ئەمساڵ‬ ‫دوای دوو ساڵ بەندکردنی رەشید تاهیر‬ ‫لەالیەن دادگای تاوانەکانی دهۆکەوە بە‬ ‫کەفالەت ئازادکرا‪.‬‬ ‫رەشید تاهیر‪ ،‬لە کابینەی حەوتی‬ ‫حکومەتی هەرێم بریکاری وەزیری دارایی‬ ‫بوو‪ ،‬دوای پێکهێنانی کابینەی هەشت رۆژی‬ ‫‪ 2014/4/19‬راژەکەی بۆ ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫گواسترایەوە‪.‬‬

‫بەرپرسانی هەرێم دەخرێنە‬ ‫بەر لێپرسینەوەی دەستەی نەزاهەی عێراقەوە‬

‫ل‪5‬‬

‫خالید عەزیزی‪ :‬گفتوگۆ لەگەڵ كۆماری ئیسالمی ئێران شتێكی زۆر ئاساییە‬ ‫زەمەن ‪-‬هەولێر‪ :‬سكرتێری حزبی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬الیەنگری دەستپێكردنی گفتوگۆیە‬ ‫لەگەڵ كۆماری ئیسالمی ئێران‪ ،‬هاوکات‬ ‫وتووێژی حزبێكی سیاسی كە لە خەباتدایە بە‬

‫شتێكی زۆر ئاسایی ناودەبات‪.‬‬ ‫خالید عەزیزی سكرتێری حزبی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ‬ ‫“زەمەن” ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬گفتۆگۆكردن‬

‫لەگەڵ كۆماری ئیسالمی نیگەرانی ناوێتو‬ ‫ئەگەر حزب بیتو سیاسەت بكەیت گفتوگۆش‬ ‫دەكەیت‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬وتوێژ لەگەڵ حكومەتی ناوەندی‬

‫لەگەڵ حزبێكی سیاسی كە لە خەباتو‬ ‫تێكۆشاندا بێت شتێكی زۆر ئاساییە‪.‬‬ ‫سكرتێری حزبی دیموكراتی كوردستان‪،‬‬ ‫سەرنەگرتنی گفتوگۆ لەگەڵ دەسەاڵتی ئێراندا‬

‫بە شتێكی ئاسایی ناودەباتو دەڵێت‪”:‬لە‬ ‫مێژووی حزبەكانی باشوری كوردستان‬ ‫بەردەوام گفتوگۆیان لەگەڵ حكومەتی عێراق‬ ‫هەبووە‪ ،‬كوردستانی عێراقو ئێران زۆر‬

‫لەیەك دەچن‪ ،‬لە كوردستانی توركیا هەر‬ ‫هەبووەو زۆرجار سەركەوتوو نەبووەو دەستی‬ ‫پێكردووەتەوە‪ ،‬ئەوەی ئێمەش هەر وایە‬ ‫ئاساییە ئەگەر گفتوگۆمان هەبێت”‪ .‬بۆ ل‪7‬‬

‫لە ئاستی عێراقدا‬

‫‪.‬‬

‫“‬

‫”‬

‫“‬

‫”‬