25

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫خوێندنەوەیەک بۆ رەخنەی ئەدەبی‬

‫خالق یەعقووبی‬ ‫عەبدول‬

‫“بۆچی” وەک ئامرازی پرسیار لە زمانی‬ ‫کوردیدا هەڵگری دوو واتایە‪ :‬یەکەم‪ ،‬بە مانای‬ ‫(‪)why‬ی ئینگلیزی‪ ،‬واتە “لە بەر چی؟” و‬ ‫دووهەم بە مانای (‪ ،)for what‬واتە “لە‬ ‫پێناوی چیدا؟” هەر بۆیە دەبێت یەکەمجار‬ ‫باسی ئەوە بکرێت هۆی نووسینی رەخنە‬ ‫چییە و پاشان بگوترێت بۆ چ مەبەستێک و‬ ‫بۆ گەیشتن بە کام ئامانج رەخنە دەنووسرێت‪.‬‬ ‫پرسیاری یەکەم لە هۆکاری نووسینی رەخنە‬ ‫دەپرسێت‪ ،‬پرسیاری دووهەم لە ئاکامی؛‬ ‫پرسیاری یەکەم رووی لە رەگوڕیشەکانی‬ ‫نووسینی رەخنەیە‪ ،‬پرسیاری دووهەم لە‬ ‫ئەنجام و ئامانجەکانی نووسینی رەخنە‬ ‫دەکۆڵێتەوە‪ .‬بەاڵم باشتر وایە بەرلەوەی باس‬ ‫لە “بۆچییەتی” نووسینی رەخنە بکرێت‪،‬‬ ‫“رەخنە” خۆی وەک چەمکێکی تیۆریک و‬ ‫پراکتیک‪ ،‬بە سەر بکرێتەوە‪ .‬کەواتە شوێنی‬ ‫خۆیەتی پرسیار بکرێت “رەخنە چییە؟” رەخنە‬ ‫لە یەکەم هەنگاودا “دەقێکە لە سەر دەق” ئەم‬ ‫پێناسە خێرایە چەند خاڵێکمان دەخاتە بەر‬ ‫دەست‪ :‬یەکەم‪ ،‬رەخنە بە حوکمی ئەوەی خۆی‬ ‫دەقە‪ ،‬کەواتە مەوجودییەتێکی زمانیی هەیە‪،‬‬ ‫واتە لە نێو سیستەمی زماندا‪ ،‬کار دەکات و‬ ‫دەجوولێتەوە‪ .‬دووهەم‪ ،‬رەخنە دەقێکە کە‬ ‫دوابەدوای ئەو دەقەی لێی دەدوێت دێت‪ ،‬واتە‬ ‫بوونی دەقی رەخنە پابەندی بوونی ئەو دەقەیە‬ ‫کە لەسەری دەنووسێت‪ .‬بە دەربڕینێکی تر‪،‬‬ ‫رەخنە لەو سەرەوە کە خۆی دەقە‪ ،‬کیانێکی‬ ‫زمانی و جیهانێکی مانایی سەربەخۆیە (‪in‬‬ ‫‪ )dependent‬بەاڵم لەو سەرەشەوە کە‬ ‫دەربارەی دەقێکە کە لێی دەدوێت و بە بۆنە‬

‫و بیانووی ئەو دەقەی کە دەگەڕێتەوە سەری‬ ‫دێتە ئاراوە مەوجودییەتێکی وابەستەی (�‪de‬‬ ‫‪ )pendent‬هەیە‪ .‬کە واتە‪ ،‬رەخنە دەقێکە‬ ‫دەربارەی دەق (‪ )metatext‬زمانێکە‬ ‫دەربارەی زمان (‪.)metalanguage‬‬ ‫لێرەوە پارادۆکسێکی سەرنجڕاکێش خوویا‬ ‫دەبێت‪ :‬دەقی رەخنەیی (‪)critical text‬‬ ‫بوونێکی سەربەخۆی وابەستەیە‪ ،‬سەربەخۆ‬ ‫لەوەی کە خۆی دەقە و لە نێو سیستەمی‬ ‫زمانیی خۆی دایە و لە مانا و مانەوەیدا‬ ‫خۆبژیوە و وابەستە لەوەی کە دەقێکە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی دەقێکی داهێنەرانە ناگەڕێتەوە‬ ‫بۆ سەر خۆی‪ ،‬بەڵکو ئاراستە و ئاماژەی بۆ‬ ‫دەرەوەی خۆیەتی‪ ،‬بۆ ئەو دەقەی لێی دەدوێت‬ ‫و بۆ ئەو سیستەمە زمانییەی کە سیستەمی‬ ‫زمانیی دەرەوەی خۆیەتی‪ .‬لەم سۆنگەیەوە‪،‬‬ ‫مەنتیقی ئاخافتنی رەخنە مۆنۆلۆگ نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو دیالۆگە‪ .‬دەقی رەخنەیی لە دەنگی‬ ‫خۆیەوە دەگات بە دەنگی دەقی داهێنەرانە و‬ ‫لە دەنگی دەقی داهێنەرانەوە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫سەر دەنگی خۆی‪ .‬رەخنە‪ ،‬بەو مانایە و بە‬ ‫زمانی خوازەیی‪ ،‬بریتییە لە گەمەی تۆپتۆپێنی‬ ‫نێوان دەنگی دنیای دەق و دەنگی جیهانی‬ ‫رەخنە‪ .‬رەخنە تاکبێژی نییە لە سەر دەق‪،‬‬ ‫بەڵکو دانوستانە لە گەڵ دەق؛ گرتنی شتێک‬ ‫نییە لە دەق (ئەو واتا الوەکییەی کە لە‬ ‫دەستەواژەی “رەخنە گرتن”دا خۆی مەاڵس‬ ‫داوە‪ ،‬و من هەر بۆیە پێم وایە “رەخنەکاری” لە‬ ‫“رەخنە گرتن” و “رەخنەکار” لە “رەخنەگر”‬ ‫دروستتر و پڕبە پێستترن لە هەمبەر واتای‬ ‫گشتیی رەخنەدا‪ .‬هەڵبەت شایانی سەرنجە‬ ‫دەوری پتر لە سەد ساڵ لە مەو پێش‪ ،‬حاجی‬ ‫قادری کۆیی‪-‬ش بەم شێوەیە ئاماژە بە واژە‬ ‫و واتای”رەخنەگر”دەکات‪ :‬ئەوی حەسوود و‬ ‫جەهوولن‪ ،‬لەئیم و رەخنەگرن‪/‬لە عەیب و‬ ‫رەخنەیی عالیم بەری دەبن ئودەبا)‪ ،‬بەڵکو‬ ‫گۆڕینەوەی شتەکانە لە گەڵ دەق‪ .‬پێوەندیی‬ ‫رەخنە بەو دەقەی لێی دەدوێت پێوەندییەکی‬ ‫دوو الیەنەی هاوکارانەیە‪ :‬رەخنە لە شتێک‬ ‫دەدوێت کە دەق لە خۆیدا هەڵی گرتووە‪ .‬رەخنە‬ ‫دەق دەهێنێتە دووان‪ ،‬لە هەمان کاتدا کە دەق‬ ‫رەخنە بۆ دووان دەورووژێنێت‪ .‬رەخنە دەنگێک‬ ‫دەستێنێت و دەنگێک دەداتەوە‪ .‬بەم مانایە‪،‬‬ ‫رەخنە دەنگدانەوە و رەنگدانەوەی دەقە‪ ،‬واتە‬ ‫جۆرێک پەرچەکردار؛ بەاڵم ئەم پرۆسەیە خۆی‬ ‫پاژێکە لە دەنگ و رەنگی خودی رەخنە‪،‬‬ ‫یانی چەشنێک کردار‪ .‬بۆیە رەخنە کردارە‬ ‫لە سەر کۆڵەکەی بوونی رەخنەییی خۆی و‬ ‫پەرچەکردارە لە سەر بنەمای وابەستە بوونی‬

‫بەو دەقەی لێی دەدوێت و لە گەڵی دەدوێت‪.‬‬ ‫ئاکامی وێککەوتنی ئەم کردار (‪)action‬‬ ‫و پەرچەکردارە (‪ )reaction‬کارلێکێکە‬ ‫(‪ )interaction‬کە پێی دەگوترێت‬ ‫“خوێندنەوەی رەخنەکارانە” (‪critical‬‬ ‫‪ :)reading‬باسکردنی ئەو شتانەی دەق‬ ‫دەیانڵێت‪ ،‬یان نایانڵێت؛ ئەو شتانەی دەق‬ ‫دەخوازێت بیانڵێت و نایانڵێت‪ ،‬یان ئەو‬ ‫شتانەی ناخوازێت بیانڵێت و دەیانڵێت‪.‬‬ ‫رەخنە لەو بەرگ و بارەدا‪ ،‬راستەخۆ‬ ‫دەقێکە و دێت وەک بوونێکی دەرەوەی‬ ‫دەقی داهێنەرانە لە سەر ئەو دەقە دێتە‬ ‫دەنگ کە لێی دەدوێت و لە گەڵی دەدوێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم دەنگ و دووانە ئەو کاتە ئامانجی‬ ‫خوێندنەوەیەکی رەخنەکارانە دەپێکێت کە لە‬ ‫ئەنجامی تێکەاڵویی ئاسۆی دەقی داهێنەرانە‬ ‫و ئاسۆی خودی دەقی رەخنەییەوە هاتبێتە‬ ‫ئاراوە‪ .‬ئەو رەخنەیەی مەرامی خۆی لە‬ ‫پەیامی دەق پێ گرینگتر بێت‪ ،‬یان پەیامی‬ ‫خۆی بخاتە سەرووی مەرامی دەقەوە‪ ،‬بە‬ ‫سەر هەڵەی کوشندەی “هەڵەکاریی نییەتدا‬ ‫کەوتووە‪ :‬ئەو خوێندنەوەیەی کە تێیدا‬ ‫نییەتی رەخنەکار دەبێتە تاکە دەنگی دەقی‬ ‫رەخنەیی و هەر دەستبەجێ دڵی دیالۆگ‪،‬‬ ‫کە گوترا مەنتیقی کاری دەقێکی رەخنەییە‪،‬‬ ‫لە کار و کەڵکی لێدان دەکەوێت‪ .‬بەاڵم گەر‬ ‫بێت و رەخنە ئایدیای خۆی بە سەر دەقدا‬ ‫بسەپێنێت و نییەت و نیگای تایبەت و مەرام‬ ‫و مەبەستی تاکڕەوانەی خۆی وەک بارێک لە‬ ‫شانی دەق شەتەک بدات‪ ،‬ئەو کات رەخنە لە‬ ‫بری گەیشتن بە چوارڕێیانی “بەسەر کردنەوەی‬ ‫ئایدیاکانی دەق” بە سەر جادەی تاک سایدی‬ ‫“داسەپاندنی ئایدیای خۆی بە سەر دەقدا”‬ ‫دەکەوێت‪ .‬ئەگەر قەرزکردنی دەستەواژەکانی‬ ‫گوتاری سیاسی بۆ گوتاری رەخنەی ئەدەبی‬ ‫بە نائاسایی لە قەڵەم نەدرێت‪ ،‬تەعبیری تری‬

‫ئەم حاڵەتە بریتیین لە “دیکتاتۆرییەتی دەنگی‬ ‫رەخنەکاری” یان “تۆتالیتاریزمی رەخنەیی”‪.‬‬ ‫کە واتە‪ ،‬رەخنە دەنگێک نییە لە سەر‬ ‫دەق‪ ،‬دەنگێک نییە بۆ دەق‪ ،‬دەنگێکیش‬ ‫نییە دژ بە دەق؛ رەخنە دەنگێکە لە پێناوی‬ ‫وەدەنگهێنانی دەق‪ :‬دەنگێک کە دەنگێکی تر‬ ‫وە دەنگ دەهێنێت‪ .‬رەخنە لە دەق دەدوێت و‬ ‫دەقیش دەخاتە دووان‪ .‬رەخنە بە قسەی خۆی‬ ‫دەق وەقسان دەهێنێت‪ .‬رەخنە قسە ناخاتە‬ ‫زاری دەقەوە‪ ،‬بەڵکو بە قسە کردنی خۆی قسە‬ ‫لە زاری دەق دەقۆزێتەوە‪ .‬رەخنە هەڵوێست‬ ‫بەسەر دەقدا فەرز ناکات‪ ،‬بەڵکو لە هەڵوێستی‬ ‫دەقەوە هەڵویست بۆ خۆی وەردەگرێت و لەم‬ ‫دانوستانەی هەڵوێستەوە هەڵوێستێکی نوێ‬ ‫دەخوڵقێت‪ :‬هەڵوێستی رەخنەکارانە‪.‬‬ ‫رەخنە سریشتی خۆی لە خۆی دایە‪،‬‬ ‫ژێدەری‬ ‫لەوەی سەرچاوەی دەنگە‪،‬‬ ‫هەڵوێستە‪ ،‬بەاڵم ئەو سریشتە سەربەخۆیە‬ ‫ریشەی لە وابەستەبوونی دایە بە دەنگ و‬ ‫هەڵوێستی دەقەوە؛ دیسان هەمان پارادۆکسی‬ ‫گۆرین‪ :‬خۆبژیوی ناسەربەخۆ یان سەربەخۆی‬ ‫ناخۆبژیو‪ .‬لەم تەعبیرەدا‪ ،‬ناسەربەخۆیی یان‬ ‫ناخۆبژیوی هەڵگری دەاللەتێکی نەرێنی نییە‬ ‫بۆ رەخنە‪ .‬رەخنە لەوەی پاش دەق دێت و‬ ‫بە دوای دەنگی دەقدا دەگەڕێت نابێتە هۆی‬ ‫ئەوەی لەپێوەندی نێوان (دەق‪/‬رەخنە)‬ ‫دا پێگەی پاشکۆیەتی و پلە دوویی پێ‬ ‫ببڕێت‪ .‬هەر لە بنجوبناوانەوە رەخنە بۆ‬ ‫ئەوەیە دەق بخوێنێتەوە‪ ،‬بێ ئەوەی ئەم‬ ‫دەوری خوێندنەوەیە بۆ رەخنە ببێتە دەلیلی‬ ‫ئەوەی دەق یەکەمین و دواهەمین سەرچاوەی‬ ‫سەرهەڵدان و ئاخێزگەی ئافراندنی رەخنەیە‪.‬‬ ‫کەواتە‪ ،‬رەخنە دوای دەق دەکەوێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای دەق نییە‪ ،‬لە گەڵ دەقە؛ پاش دەق‬ ‫دێت‪ ،‬بەاڵم پاشکۆی دەق نییە؛ هاوپێچی‬ ‫دەق نییە‪ ،‬هاوڕێی دەقە؛ دەنگی دەق نییە‪،‬‬

‫هاودەنگی دەقە‪ .‬رەخنە شوێنپێی دەق‬ ‫هەڵدەگرێت‪ ،‬بەاڵم شوێنکەوتووی دەق نییە‪.‬‬ ‫ئەو رەخنەیەی هەموو شتێکی خۆی لە‬ ‫دەق وەربگرێت سەربەخۆیی خۆی دەدۆڕێنێت؛‬ ‫ئەگەر بێت و هیچ شتێکیش لە دەق نەکات‬ ‫بە پاڵپشتی را و روانینی خۆی‪ ،‬تووشی‬ ‫تای تۆتالیتاریزمی رەخنەکارانە یان دەردی‬ ‫دیکتاتۆرییەتی رەخنەیی دەبێت‪ .‬کەواتە‪ ،‬رەخنە‬ ‫لە دوو سەرچاوەوە پاراو دەبێت‪ :‬ئەو ئاسۆی‬ ‫روانینەی دەق هەیەتیو ئەو ئاسۆی روانینەی‬ ‫خۆی هەیەتی‪ .‬دەق ئۆبژەیەکە لە بەردەستی‬ ‫سووژەی رەخنە‪ .‬عەینییەتێک دەکەوێتە بەر‬ ‫چاوی زەینییەتێک‪ .‬لە ئاوێتەبوونی ئۆبژەی‬ ‫دەق و سووژەی رەخنە ئەو شتە بەرهەم دێت‬ ‫کە ناوی نرا “خوێندنەوەی رەخنەکارانە”‪.‬‬ ‫سووژە ناتوانێت جیهانی بەتاڵ‪ ،‬دنیای بێ‬ ‫عەینییەت‪ ،‬شیبکاتەوە؛ جیهانی ئۆبژەش بە‬ ‫بێ سۆبژێکتیڤیتی قابیلی شیکردنەوە نییە‪.‬‬ ‫لە رەخنەدا‪ ،‬عەینییەت و زەینییەت‪ ،‬ئۆبژە و‬ ‫سووژە‪ ،‬دەکەونە نێو پرۆسەی “ئاوێتەبوونی‬ ‫ئاسۆکانەوەو لەئەنجامدا “تێگەیشتنی جوانی‬ ‫ناسانە”ی لێ دەکەوێتەوە‪ .‬هاوسەنگیی ئەم‬ ‫تێگەیشتنە ئەو کاتە دەستەبەر دەبێت کە‬ ‫دەق و رەخنە لە دانوستانێکی تەندروست‬ ‫یان دیالۆگێکی مەنتیقیدا بن‪ :‬رەخنە مونیزمی‬ ‫(تاک الیەنێتی) ئایدیالیی خۆی بە سەر دەقدا‬ ‫فەرز نەکات و دەقیش تەنگ بە بیرۆکەی‬ ‫رەخنەیی هەڵنەچنێت‪ .‬لە نێوان دەق و‬ ‫رەخنەدا دەبێت ملمالنێیەکی بەرامبەر و بێ‬ ‫بەرامبەر بێتە ئاراوە لە بیستن و گوتن‪ ،‬لە‬ ‫دانوستان‪ .‬بەم پێیە‪ ،‬رەخنە بە تەنیا هەر‬ ‫چاوێک نییە بۆ بینینی رەهەندە دیار و‬ ‫نادیارەکانی دەق و هەر زمانێک نییە بۆ قسە‬ ‫کردن لەگەڵ کۆدە حازر و بزرەکانی دەق‪،‬‬ ‫بەڵکو گوێیەکیشە بۆ ژنەفتنی دەنگ و‬ ‫دیعایە و داوا ئاشکرا و شاراوەکانی‬

‫سەرپەرشتیاری‬ ‫کولتووری زەمەن‬ ‫کامەران سوبحان‬

‫دەق‪ .‬رەخنە تەنیا لە بینین و گوتندا کورت‬ ‫نابێتەوە‪ ،‬بەڵکو لە بیستنیشدا چڕ دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لەم سۆنگەیەوە رەخنە جووڵەیەکی ئۆرگانیکە‪،‬‬ ‫نەک دینامیکی‪ ،‬بزووتنێکی زیندەوەرئاسا‪،‬‬ ‫نەک هەر بە مەبەستی مانەوە و نەمردن‪،‬‬ ‫بەڵکو لەپێناوی ژیان و بووژانەوەشدا‪ .‬رەخنە‬ ‫لە رێی خوێندنەوەی دەقەوە تەنیا بوونی دەق‬ ‫ناسەلمێنێت‪ ،‬بەڵکو ژیان و ژیانەوەی خۆیشی‬ ‫مسۆگەر و سەقامگیر دەکات‪ .‬رەخنە لە دەق‬ ‫و لە گەڵ دەق دەدوێت بە مەبەستی ئەوەی‬ ‫بڵێت‪ ،‬ئەوە دەدوێم‪ ،‬کە واتە هەم‪.‬‬ ‫رەخنە دەستوەردان لە دەق نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەستتێکەڵکردنە لەگەڵ دەق بە مەبەستی‬ ‫تەتەڵە کردن و تاوتوێکردنی ئەو پاژ و‬ ‫پێگانە لە دەق کە مانا و چێژی دەقیان تێدا‬ ‫تواوەتەوە‪ .‬مانا و چێژ لە دەقدا پێویستیان‬ ‫بە رەخنە نییە بۆ ئەوەی مەوجوود بن‪،‬‬ ‫پێویستیان بە رەخنەیە بۆ ئەوەی بدۆزرێنەوەو‬ ‫بگوازرێنەوە‪ .‬مانا و چێژ لە بوونی خۆیاندا‬ ‫سەر بە دەقن و لە ناسنامەکانی خۆیاندا سەر‬ ‫بە رەخنە‪ .‬رەخنە پێناسەکەری ناسنامەکانی‬ ‫فۆرم و ماناگەلی دەقە‪ .‬کەواتە‪ ،‬رەخنە نواندنی‬ ‫بوونی دەقە بەو چەشنەی کە هەیە‪ ،‬بەاڵم نەک‬ ‫لە بەرگی ئەو جۆرەی کە لە زاتی خۆیدا هەیە‪،‬‬ ‫بەڵکو لە شێوەی ئەو خوێندنەوەیەی کە بۆ‬ ‫دەقی دەهێنێتەوە ئاراوە‪ .‬رەخنە دەق (‪)text‬‬ ‫لە ئاستی دەقێتیی رووت و ئەبستراکت‬ ‫دەترازێنێت و دەیگەیەنێتە ئاستی دەقێکی‬ ‫خوێندراوە و لێکدراوە‪ ،‬یان هەمان بەرهەم‬ ‫(‪ .)product‬رەخنە دەق ناگێڕێتەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەیخوێنێتەوە‪ .‬رەخنە دەق بە زمانی خۆی‬ ‫داناڕێژێتەوە (‪ ،)paraphrase‬بەڵکو دەق‬ ‫شیدەکاتەوە (‪ .)interpret‬رەخنە قسەیەک‬ ‫نییە لە سەر دەق‪ ،‬بەڵکو قسەیەکە لە گەڵ‬ ‫دەق‪ .‬رەخنە دووبارەکردنەوەی دەق نییە بە‬ ‫زمانی خۆی‪ ،‬بەڵکو ناساندنەوەی دەقە لە‬ ‫زمانی خۆیدا‪ .‬هەر بۆیە‪ ،‬رەخنە بڕیاردەر نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو روونکەرەوەیە‪ ،‬روونکردنەوەی ئەوەی لە‬ ‫دەقدا هەیە‪ ،‬یان لە دەقدا دەقەومێت‪ .‬بڕیار‪،‬‬ ‫کەواتە‪ ،‬خوێنەرەوەی دەق دەریدەکات‪ ،‬لەژێر‬ ‫رۆشنایی ئەو گڵۆپانەی رەخنە بۆ بینین و‬ ‫خوێندنەوەی دەق هەڵیاندەکات‪ .‬رەخنە بڕیار‬ ‫نییە لە بری خوێنەرەوە بڕیار بدات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە قسەی خۆی و لە رێگای دەنگی خۆیەوە‬ ‫چوارچێوەیەکی بڕیاردانیش بە نیسبەت دەق‬ ‫بۆ خوێنەرەوە پێکدەهێنێت‪ .‬ئەوەی رەخنە لە‬ ‫زەینی خوێنەرەوەدا دروستی دەکات بیرۆکەی‬ ‫بڕیارە نەک خودی بڕیار‪.‬‬

‫خالید فاتیحیی‪-‬وەرگێڕ‪:‬‬

‫بۆ وەرگێڕان‪ ،‬زۆر پێویستە زماىن ستانداردمان ههبێ‬ ‫نووسەرو وەرگێڕ (خالید‬ ‫فاتیحیی) سهرهتاى خوێندنی‬ ‫الى باوكی به خوێندنى‬ ‫گوڵستانى‬ ‫و‬ ‫قورئان‬ ‫دەستیپێکردووە‪،‬‬ ‫سهعدى‬ ‫ساڵى ‪ 1995‬يهكهم كارى‬ ‫وهرگێڕانى بریتیبوو لەرۆمانى‬ ‫(دارههنارىسهرگردهكه)ى يهشار‬ ‫كهمال و تا ئێستا “ههژده“ کتێبی‬ ‫وەرگێڕانی باڵوكردووەتەوە و‬ ‫زیاتر کاری وەرگێڕانی لەسەر ئەم‬ ‫نوسەرانە کردووە‪(:‬يهشاركهمال‪،‬‬ ‫مهحمودى دهوڵهت ئابادیی‪،‬‬ ‫ئيڤان تۆرگنێڤ‪ ،‬غوالم حسێنى‬ ‫ساعدى‪ ،‬عهلى ئهشرهفى‬ ‫دهرويشيان و چەندینی تر‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬بارین عەلی‬

‫* مهرج و پێوهرهكانى وهرگێڕى‬ ‫سهركهوتوو چين؟‬ ‫وهرگێڕان ههر لهدێرزهمانهوه گرنگى و‬‫تايبهتمهندى خۆى ههبووه‪ .‬وهرگێڕان پردى‬ ‫پهڕينهوهى كولتورهكانه‪ ،‬ئهگهر وهرگێڕان‬ ‫نهبوايه‪ ،‬گهالن هيچ شارهزايى و ئاشنايهتيان‬ ‫به زمان و كولتورو زانستى يهكترى نهدهبوو‪.‬‬ ‫ئهو زمانهى زۆرترين وهرگێڕانى بابهتى‬ ‫زانستى و ئهدهبى و فكریی بۆ وهردهگێڕدرێ‪،‬‬ ‫له زمانهكانى ديكه دهوڵهمهندتره‪ .‬دهكرێ‬ ‫بهخۆشحاڵييهوه بڵێين ئێستا كتێبخانهى‬ ‫كوردیی لهو شاكاره ئهدهبى و زانستى و‬ ‫فكريانه دانهبڕاوه كه لهو چهند ساڵهى‬ ‫دواييدا دهيان شاكار كراونهته كوردیى‪.‬‬ ‫وهرگێڕى سهركهوتوو‪ ،‬ئهو وهرگێڕهيه كه‬ ‫بتوانێ ئهو بابهتهى وهریدهگێڕێ بهتهواوى‬ ‫بهناخيدا شۆڕبووبێتهوهو بهزمانێكى رهوان‬ ‫وهريبگێڕێ‪ ،‬بهمهرجێك له تهكنيك و‬ ‫شێوازى نووسهر النهدات‪ .‬وهرگێڕ‪ ،‬دهبێ‬ ‫شارهزاى كوولتورى ئهو گهلهش بێت‪ ،‬دهنا‬ ‫توشى كێشهو گرفت دهبت‪ .‬چهند شێوازێكى‬ ‫وهرگێڕانمان ههن‪ ،‬ههيه وشهبهوشه‬ ‫وهريدهگێڕێ‪ ،‬ههيه دهقهكه دهخوێنێتهوهو‬ ‫به ئارهزووى خۆى دايدهڕێژێتهوه‪ ،‬ههشه‬ ‫به رسته دايدهڕێژێتهوه‪ .‬بهڕاى من دهبێ‬ ‫رستهكه بخوێنيتهوهو دايبڕێژيتهوه‪.‬‬ ‫* ئايا تهنيا زمانزانين پێويسته بۆ‬ ‫وهرگێڕان‪ ،‬ياخود كهسێتى وهرگێڕ دهبێت‬ ‫خاوهنى باگراوندى رۆشنبيریى و ئاستێكى‬ ‫بهرزى مهعريفى بێ؟‬ ‫ نهخێر تهنيا زمانزانين بهس نييه‬‫بۆ وهرگێڕان‪ .‬تۆ سهيربكه بۆ نموونه له‬ ‫شارێكى وهكو سلێمانى‪ ،‬رهنگه دوو ههزار‬ ‫فارسیزان و عهرهبیزانى لێبن‪ ،‬بهاڵم ئهوانهى‬ ‫كارى وهرگێڕان دهكهن‪ ،‬لهو دوو زمانهدا‬

‫کتێبە وەرگێڕدراوەکانی‬ ‫رهنگه نهگهنه ههشتا كهس‪ .‬دهبێ چهنده‬ ‫شارهزايت له زمانى بهرامبهر ههبێ‪ ،‬زۆر‬ ‫زياتر شارهزايت له زمانهكهى خۆتدا ههبێ‪.‬‬ ‫ئهوجار شارهزاى هونهریی وهرگێڕانيش بىو‬ ‫بتوانى به ئهمانهتهوه بابهتهكه وهربگێڕى‪.‬‬ ‫كارى وهرگێڕ زۆر لهكارى نووسين دژوارتره‪.‬‬ ‫نووسهر ئازاده چۆن دهنووسێ‪ ،‬بهاڵم‬ ‫وهرگێڕ ئازاد نييه و نابێ لهچوارچێوهى‬ ‫نووسهر بچێتهدهر‪ !.‬خاڵى دووهم‪ :‬وهرگێڕ‬ ‫دهبێ شارهزاى كولتوورى ئهو زمانهش بێ‬ ‫كه بابهتهكهى لێوهردهگێڕێ‪ .‬بۆ نموونه‬ ‫برادهرێك (قهمهرى بهنى هاشم) ى‬ ‫كردبووه (مانگى بهنى هاشم) له كاتێكدا‬ ‫ئهوه نازناوى عهبباسى كوڕى ئيمامى‬ ‫عهلييه و ناو بههيچ شێوهيهك ناگۆڕدرێ‪.‬‬ ‫خاڵێكى ديكه كه دهبێ ههڵوهستهى‬ ‫لهسهربكهين ئهوهيه زۆر له وهرگێڕهكان‬ ‫پهندو ئيديۆم وهردهگێڕن‪ ،‬له كاتێكدا ئهوه‬ ‫دهچيته خانهى ئهدهبى بهراوردكاریى و‬ ‫بههيچ شێوهيهك وهرناگێڕدرێن‪ .‬برادهرێك‬

‫(مرد حسابى) كردبووه پياوى ژمێريارى؟‬ ‫رێك وشه بهوشه وهريگێڕابوو‪ ،‬له كاتێكدا‬ ‫ئهوه ئيديۆمه واتا پياوى باش‪ ،‬كوڕى باش‪.‬‬ ‫يهكێكى ديكه (دماغت چاقه) كردبوويه‬ ‫لوتت قهڵهوه؟ ئهوهش ئيديۆمه واتا كهيفت‬ ‫سازه‪ .‬حاڵت باشه‪.‬‬ ‫* ئايا كاتى ئهوه نههاتووه‪ ،‬ئێمەش‬ ‫دهزگايهكى تايبهتمهندمان ههبێت بۆ‬ ‫وهرگێڕان و کار لەسەر زمانی ستانداردیش‬ ‫بکەین؟‬ ‫ يهكهم‪ :‬بهڵێ پێويسته دهزگايهك‬‫ههبێ بۆ چاودێرى كردنى وهرگێڕان‪ .‬يانى‬ ‫ههركتێبێ وهردهگێڕدرێ پێويسته بهو‬ ‫دهزگايهدا تێپهڕبێت‪ .‬لهوێدا كۆمهڵێك‬ ‫كهسى پسپۆڕو زمانزان بهوكتێبهدا بچنهوهو‬ ‫ههڵيسهنگێنن ئهگهر كتێبهكه شايانى‬ ‫باڵوكردنهوه نهبوو باڵونهكرێتهوه‪ ،‬با كتێبى‬ ‫خراپ نهكهوێته بازاڕ‪ .‬ئێستا كهس بهكهسه‪.‬‬ ‫بهداخهوه وهزارهتى رۆشنبيرى هيچ‬ ‫دهورێكى نييه‪ ،‬دهچى مۆڵهت بۆ كتێبێك‬

‫وهردهگرى ئهو كهسهى مۆڵهكهت دهداتێ‬ ‫نهچاوى لێدهكات بزانێ چييه و دڵنيام‬ ‫بۆخۆشى رهنگه دوو كتێبى نهخوێندبنهوه‪.‬‬ ‫دهزگا ئههليهكانيش‪ ،‬تهنيا لهبيرى گيرفانى‬ ‫خۆياندان‪ ،‬گرنگ بازاڕى خۆيانه‪ ،‬خۆ‬ ‫نايهن كتێبهكه بخوێننهوه‪ ،‬بزانن وهرگێڕ‬ ‫باشى وهرگێڕاوه يان نا‪ .‬دووهم‪ :‬بهڵێ زۆر‬ ‫پێویستە زمانى ستانداردمان ههبێ‪ .‬ئهويش‬ ‫كارى حكومهته ناوهندێكى ئهكاديمى زمان‬ ‫له چهند مامۆستايهكى شارهزاو زمان زان‬ ‫پێكبێنێ و ئهو ئهركهيان پێبسپێرێ و‬ ‫پشتيوانيشيان لێبكات‪.‬‬ ‫* بۆچى كهمتر گرنگى به وهرگێڕانى‬ ‫بهرههمى كوردى دهدرێت‪ ،‬بۆ زمانهكانى ترى‬

‫جيهان‪ ...‬ئايا ئهدهبى كوردیی لهو ئاستهدا‬ ‫نييه وهربگێڕدرێت بۆ زمانه جيهانييهكان؟‬ ‫ ئهوه خەوشێکی گهورهيه‪ .‬بێگومان‬‫كورد شاعير و چيرۆكنووس و رۆماننووسو‬ ‫نووسەری زۆر باشى ههن‪ ،‬كه شايانى‬ ‫ئهوهن بهرههمهكانيان بۆ سهر زمانهكانى‬ ‫دنيا وهربگێڕدرێن‪ .‬ئهوهندهى كراوه له‬ ‫ئاستى ئهو ههموو كاره جوانانهدانين‪،‬‬ ‫ئهدهبياتى كورديش لهو رهوته بهجێ‬ ‫نهماوه‪ .‬بهڕاى من‪ ،‬ئهوه كارى دهزگاكانى‬ ‫چاپ و باڵوكردنهوهيه كه دهبێ ئهو‬ ‫دهزگايانه كۆنتاكتيان لهگهڵ ناوهندهكانى‬ ‫باڵوكردنهوهى واڵتاندا ههبێ‪ ،‬چونكه ئهوه‬ ‫به تهنيا كهسێك رهنگه مهحاڵ بێ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ماڵێک تەنیا بۆ خۆم‬ ‫فاروق هۆمەر‬

‫رۆژێک لەدەم دەرگای ماڵەوە بە قوڕو‬ ‫بەرد یاریم دەکرد‪ ،‬هەموو جلوبەرگەکانمو‬ ‫بەشێکی ڕوخساریشم نابووە ناو قوڕ و‬ ‫خۆڵەوە‪ .‬تەمەنی خۆمم تەواو یاد نایەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دڵنیام هێشتا بەتەواوی پێم نەنابووە‬ ‫ناو تەمەنی دوو ساڵی خۆمەوە‪ .‬بەرد‬ ‫لەسەر بەردم دادەنان و هەوڵمدەدا بە قوڕ‬ ‫لەسەر یەکدیان بەرز بکەمەوە‪ .‬دەمویست‬ ‫لە تەنیشت ماڵی گوڵبەهارەوە کە دراوسێی‬ ‫ماڵی باپیرەم بوو‪ ،‬منیش خانوویێک بۆ‬ ‫خۆم دروست بکەم‪ .‬خانووێک هەر بە‬ ‫تەنیا ئی خۆم بێ‪ .‬لەوە دەگەڕام لە الیێک‬ ‫پەنجەرە و لە الیێکی دییەوە دەرگایێکی‬ ‫بۆ چوونە ژوورەوە تیا بەجێ بهێڵم‪.‬‬ ‫چیلەکەو چەواڵیشم بۆ دارەڕای خانووەکەم‬ ‫هێنابوون و لەوە دەگەڕام بە شێوەیێک ناو‬ ‫خانووەکە پتەو دابڕێژم کە ڕەشەبا و باران‬ ‫بۆی نەکرێ لێمی بشێوێنێ‪ .‬دەبێ زۆرباش‬ ‫هەموو شتێک دابپۆشم و لە هیچ شوێنێکەوە‬ ‫کون و کەلەبەرێک بەجێ نەمێنێ‪ .‬سەرم‬ ‫نوشتاندبۆوە بۆ خوارێ و لە دەرگاکەوە‬ ‫دەمڕوانییە ناو قوواڵیی ژورەکانی‪ ،‬لە پەنجەرە‬ ‫کراوەکانەوە تیشکی ڕۆژ هاتبووە ژوورەوە و‬ ‫ڕۆشنایێکی خۆشیش کونوقوژبنی ماڵەکەمی‬ ‫ڕوناک کردبۆوە‪ .‬دڵم بە ماڵەکەم زۆر خۆش‬ ‫بوو‪ .‬هەستام و لە دورەوە لێم ڕوانی‪.‬‬ ‫خانوویێک لە تەنیشت ماڵی گوڵبەهارەوە‪.‬‬

‫گوڵبەهار لە ڕووکاری سەرەوە دراوسێی‬ ‫ماڵی باپیرەمە‪ .‬ئەوە لێرە بەدواش دەبێ بە‬ ‫دراوسێی ماڵەکەی منیش و تەنیا دیوارێک‬ ‫لێکمان جیا دەکاتەوە‪ .‬ئەو ژنە پیرە‬ ‫بااڵی هەر هێندەی بااڵی من دەبێ‪ ،‬پشتی‬ ‫کۆماوەتەوە و بۆ خۆی بە تەنیا لە ماڵێکدا‬ ‫دەژی و زۆر نابێ مێردەکەی مردووە‪ .‬دایکم‬ ‫هەمیشە دەربارەی گوڵبەهار دەڵێ‪ ،‬ژنێکی‬ ‫بەدبەختە‪ .‬منیش هەر وای دەبینم بەدبەخت‬ ‫بێ‪ .‬باوکیشم دەڵێ نەکەی هەرگیز گاڵتە بە‬ ‫گوڵبەهار بکەیت‪ .‬ئاخر من گوڵبەهارم خۆش‬ ‫دەوێ‪ ،‬چۆن گاڵتەی پێدەکەم‪ .‬ئەگەر چی‬ ‫ئەو منی خۆش ناوێ و هەر ئەوەندەی لە‬ ‫سەربانەوە کەمێک تەماشای ماڵەکەیان بکەم‬ ‫زوو زوو توڕە دەبێ و وردە بەردم تێدەگرێ‪.‬‬ ‫ئاخر ئەو هەمیشە دەرگای دەرەوەی‬ ‫ماڵەکەیان داخراوە و تا ئیستا بۆ جارێکیش‬ ‫نەمدیووە بێتە دەرەوە‪ ،‬ئیدی من ناچار دەبم‬ ‫لە سەربانەوە تەماشای بکەم‪ .‬ئەو دەڵێی‬ ‫باڵندەیێکی دیلە و لەناو قەفەزێک دەژی‪.‬‬ ‫من نازانم ئەو چۆن دەتوانێ ئاوا لە ژورەوە‬ ‫خۆی بەند بکا و هەر هیچ نەبێ ڕۆژی جارێک‬ ‫سەرێک نەهێنێتە دەرەوە‪ .‬خۆ من لە ماڵەوە‬ ‫ئۆقرە ناگرم و ڕۆژی هەزار جار دێمە دەرەوەو‬ ‫چاوێک بە کۆاڵندا دەگێڕم‪ .‬ئەوەش لەو الوە‬ ‫بوەستێ ماڵەکەی ئێمە کە ماڵی باپیرمە‬ ‫هێند گەورەیە چوار ئەوەندەی ماڵەکەی‬ ‫ئەوان دەبێ‪ .‬کەچی دڵم ئاو ناخواتەوەو هەر‬ ‫دەبێ بڕۆمە دەرێ‪ .‬ئەو کاتانەی بەسەر‬ ‫پەیژەکەدا سەردەکەوم و دەڕۆمە سەربان‬ ‫بۆ هەڵفڕاندنی کۆترەکانی کاکە خالیدی‬ ‫ئامۆزام‪ ،‬بەدزیشەوە تەماشایێکی ماڵی‬ ‫گوڵبەهار دەکەم‪ .‬ئەو ماڵەکەی پڕ کردووە‬ ‫لە گوڵ و درەختی گەورە گەورەشی لەناو‬ ‫حەوشەکەیان ڕواندووە‪ .‬زۆرجار گوڵبەهار‬

‫لەناو حەوشێ دا دەبینم سەرقاڵی ئاودانی‬ ‫گوڵەکانێتی‪ .‬یەکێک لەو گواڵنەی کە‬ ‫من زۆر پێی سەرسامم‪ ،‬گوڵە الوالوە کە‬ ‫هەموو ماڵەکەی داپۆشیوە و خەریکە لە‬ ‫دیوارەکانەوە بەتەواوی دێنە دەرەوە و‬ ‫هەر بەرەو ئاسمان هەڵدەکشێن‪ .‬منیش‬ ‫دەمەوێ گوڵێکی ئاوا لەناو ماڵەکەی خۆم‬ ‫دا بڕوێنم‪ .‬هەر کات چاوەکانم دەنوقێنم‬ ‫ماڵەکەی خۆشم دەبینم چۆن گوڵە الوالو‬ ‫سەر و خواری داپۆشیووە‪ .‬من ماڵەکەی‬

‫خۆمم لە خوار پێپلیکانەی یەکەمی ماڵی‬ ‫باپیرەمەوە دروست کردووە‪ .‬هەرچییەک‬ ‫لێرەوە سەرکەوێتە سەرەوە ماڵەکەی منیش‬ ‫دەبینێ‪ .‬من ئیدی لێرە بەدواوە خانوویێکی‬ ‫خۆمم هەیە و بە هیوام بەمزوانە بگوازمەوە‬ ‫ناوی‪ ،‬ئیدی وەکو دایک و باوکم کرێچی ماڵی‬ ‫باپیرەم نابم‪ .‬بەخێرایی گەڕامەوە بۆ الی‬ ‫ماڵە خنجیالنەکەم و لەگەڵ خۆم چنگێک‬ ‫بەردی بچکۆلە بچکۆلەشم هێنابوون‪.‬‬ ‫بەردێکم لەسەر خانووەکە دانا و بەخۆمم‬

‫سەرهەڵدانی دیکتاتۆری‬ ‫لە دیدی «دۆستۆیڤسكی»یەوە‬

‫نەجات نوری‬

‫دۆستۆیفسكی لەگەڵ هەر دەقێكی دا‬ ‫بە دەیان پرسیارو تێڕامانی قووڵەوە دێتە‬ ‫گۆو خوێنەرانو بیرمەندان لە ناو رۆحی‬ ‫مرۆڤدا دەخاتە بەرەم گومانی گەورەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫رۆمانووسە مەزنە ئەوەندە قووڵ لە مرۆڤ‬ ‫و كێشەكانی گەیشتبوو كە تاكو ئێستاش‬ ‫كەم كەس ئاوا دەتەوانن بەو بیرە گەورەیەوە‬ ‫خوێندنەوە بۆ مرۆڤ و كردارەكانی بكەنو‬ ‫لە بوونی مرۆڤ بدوێن‪ .‬پێدەچێت مرۆڤی‬ ‫وەها خوێندبێتەوە كە مرۆڤ بوون بۆ ئەو‬ ‫دەكاتە گومانو دڕندەیی‪ ،‬بۆ دۆستۆیفسكی‬ ‫مرۆڤ ئەو بوونەوەرەیە كە لە ویستو‬ ‫ئیرادەی خوداو چاكە یاخی بووە‪ ،‬لە بوونی‬ ‫خۆی رایكردووەو بۆتە هێنانەدی ئەو گەمە‬ ‫ترسناكانەی كە خۆی پێ كۆتایی دێنێت‪،‬‬ ‫لەناو سەرگەردانی خۆیو بێ ویژدانیدا مرۆڤ‬ ‫بوونی خۆی ون كردووە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمجارە لەم دەقەدا (بێگانە)‬ ‫دۆستۆیفسكی بە جۆرێكی هێجگار‬ ‫قووڵو گران دەمانخاتەوە بەردەم ئەو‬ ‫پرسیارەی كە بۆ دەبێت مرۆڤ خۆی ببێتە‬ ‫هۆكاری هێنانەدی دەسەاڵتە كوشندەو‬ ‫مەرگهێنەرەكان‪ .‬لە ناو ئەم دەقەدا مرۆڤ‬ ‫دەخاتە بەردەم ئەو پرسیارەی كە گرانە هیچ‬ ‫كەسێك بە ئاسانی بۆی وەاڵم بدرێتەوە‪،‬‬ ‫پرسیاری هێز‪ ،‬ئەو هێزە نادیارو بچووكانەی‬ ‫كە ئەگەر گەمژەییو نەزانیو بێ ئیرادەیی‬ ‫مرۆڤ خۆی نەبێت‪ ،‬هیچ كەسێك نایانكاتە‬ ‫هێزی گەورەو ستەمكارو بەدەسەاڵت‪ ...‬لەم‬ ‫دەقەدا دۆستۆیفسكی لە مرۆڤ رادەمێنێت‪،‬‬ ‫رامانێك كە دەمانخاتە ناو بێ ئاگایی گەلێك‬ ‫مرۆڤەوە‪ ،‬ئەو مرۆڤانەی كە خۆیان هەمیشە‬ ‫لە گەلێك الی جیهاندا هەنو خۆیان هۆكارنو‬

‫بەرگی رۆمانەکە‬ ‫دەبنە پەلكێشی ئەو هێزە الوازو بچووكانەی‬ ‫كە بەسەر مێژوو بیرو ئەخالقی خۆیاندا‬ ‫وەكو ستەمكار دەیان سەپێنن‪.‬‬ ‫رۆمانی (بێگانە) یان رۆمانی (گوندی‬ ‫ستێپانچیكۆڤۆو خەڵكەكەی) ئەو دەقە بوو‬ ‫كە لەم ماوەیەدا خوێندمەوە‪ ،‬رۆمانێكی‬ ‫دۆستۆیڤسكی‪ ،‬رۆمانێك كە گرانە زۆركەس‬ ‫بتوانێت بیخوێنێتەوە‪ ،‬یان لە كۆتایدا لێی‬ ‫تێبگات‪ ،‬دەقێك كە دەبێ خوێنەری زیرەكو‬ ‫ئازا لەگەڵیدا هەڵبكات‪ ،‬بۆ من لەناو ئەو‬ ‫كتێبانەی كە لەم ماوەیەدا خوێندمنەوە‬ ‫ئەم رۆمانە بوو‪ ،‬كە تا بڵێیت بێزارترینو‬ ‫گرانترین دەقێك بوو كە زۆركات وای‬ ‫لێدەكردم واز لە خوێندنەوەی بهێنمو لە‬ ‫زۆرشوێندا دەبوو بگەمە ئەو باوەڕەی كە‬ ‫ناتوانم هیچی لێ تێبگەمو بزانم چی دەڵێتو‬ ‫لە كۆێدا شتێكم پێ دەڵێت‪ ،‬بەاڵم چونكە‬ ‫خۆم عاشقی ئەو دەقانەم كە ماندوكەرو‬ ‫گرانن بۆ خوێندنەوە‪ ،‬وازم لێ نەهێناو‬ ‫لەگەڵیدا گەیشتمە كۆتایی‪ ،‬بەاڵم تا تەواوم‬ ‫كرد لەگەڵ شەڕی دۆستۆیڤسكیو ویست و‬ ‫هێزی مرۆڤ دا‪ ،‬منیش لەپەلوپۆ كەوتم‪.‬‬ ‫پێیشم سەیربوو كە كەس لە رۆشنبیرو‬ ‫خوێنەرەكانی ئێمە تاكو ئێستا لەم دەقە‬ ‫نەدواونو قسەیان لەبارەوە نەكردووە‪،‬‬

‫چونكە ئەم دەقە پڕ لە مانای رۆشنگەریی و‬ ‫هەڵێنجانی بیری ستەمكاریو لێوردبوونەوە‬ ‫بۆ رۆحی ئەو مرۆڤانەی كە سەیر خۆیان‬ ‫رادەستی كەسە بچوكو الوازەكان دەكەن‪،‬‬ ‫دەقێكە كە دەكاتە گرنگیدان بە هۆشو‬ ‫بیری مرۆڤ لە ئاستە جیاجیاكاندا‪ .‬ئەم‬ ‫دەقە خودی دۆستۆیڤسكی دەكاتە یەكێك‬ ‫لەو رۆماننووسانەی كە ناكرێت وا زوو لەبیر‬ ‫بكرێت‪ ،‬بە تایبەت بۆ نووسینی ئەم رۆمانە‪،‬‬ ‫دەقەكە دەتخاتە بەردەم هەستو بیری ئەو‬ ‫مرۆڤانەی دواجار بە بچووكی دێنو دەبنە‬ ‫ناو و دەسەاڵتدارێك كە جیهان و كۆمەڵگە‬ ‫و تاكەكان دەشێوێن‪ ،‬دۆستۆیڤسكی هێجگار‬ ‫قووڵ لە هێزی مرۆڤ راماوە لەم دەقەدا‪،‬‬ ‫بەاڵم لەژێر گێڕانەوەیەكی بێزارو وشكدا‪،‬‬ ‫لێرەدا دەقەکە دەبێتە وەاڵمێكی قووڵ بۆ‬ ‫وەاڵمدانەوەی ئەو پرسیارانەی كە دەبێت‬ ‫ئێمەی مرۆڤ چۆنچۆنی بەرگەی ئەو هێزە‬ ‫بچووكو الوازەنەی دەرەوەی خۆمان بگرین‬ ‫كە وردە وردە دێنە ناو كایەكانی ژیانمانەوەو‬ ‫ئیتر بە هەموو گەمژەی خۆیانەوە دەبنە‬ ‫هێزێكی كوشندەو لەکۆتاییدا دەست بە‬ ‫سەر هەستو ئیمانو باوەڕو پارەو خێزانو‬ ‫بووناماندا دەگرنو دەمانكەنە كۆیلەی‬ ‫خۆیانو لە هێزێكی بچووكەوە دەبنە‬

‫دەسەاڵتدارێكی ستەمكارو چەوسێنەر لە‬ ‫ژیانماندا‪ .‬ئاخر سەیر دۆستۆیڤسكی لێرەدا‬ ‫لەبەردەم بوونی مرۆڤێكی وەكو (فوما‬ ‫فۆمیچ) رامان دەگرێت‪ ،‬مرۆڤێكی كوێلە‬ ‫ئاساو الوازو بێ كەسو بێالنە‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫دەبێتە هێزێكی كوشندەو مەرگهێنەر‪ ،‬چەند‬ ‫قووڵ لەم دەقەدا دۆستۆیڤسكی ئاماژە بە‬ ‫ویستی هێز دەكات‪ ،‬هێزێكی بچووك كە‬ ‫ئیتر هەموو دەسەاڵتدار و خاوەن پیشەو‬ ‫خێزانەكان كۆنترۆڵ دەكات‪ .‬ئەو هێزەی كە‬ ‫لە دەرەوەی ئێمەوە دێتو لە نەزانیو بێ‬ ‫ئیرادەیی كەسانی ترەوە دەبێتە ئەو هێزە‬ ‫شەڕخوازەی كە ئیتر هەموومان دەهاڕێتو‬ ‫دەمانكاتە كۆیلەو ملكەچی خۆی‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەوەی ئێمە بتوانین بە گژیدا بچینەوە‪،‬‬ ‫دەقەكە لە سەر ویستی هێز كار دەكات‪ ،‬ئەو‬ ‫ویستە پوچو بێ ناوەی كە دۆستۆیڤسكی لێی‬ ‫هەموومان بە ئاگا دێنێتو پێمان دەڵێت‪:‬‬ ‫ئێوە لە هەچ پلەو پۆستێكدابن‪ ،‬سەر بە هەر‬ ‫خێزانو بنەماڵەیەك بن‪ ،‬چەند دەوڵەمەندو‬ ‫خاوەن پارەبن‪ ،‬بەاڵم دەبێت لەوە بەئاگابن‬ ‫كە لە دەرەوەی ئێوە هێزی تر هەیە‪ ،‬چەند‬ ‫بە بچووكی بزان دواجار داتان دەڕمێنێتو‬ ‫دەبێتە سەرگەورەو هێزی ستەمكار بۆ‬ ‫تەمەنتان‪ ...‬لەم دەقەدا دۆستۆیڤسكی‬ ‫پێمان دەڵێت ئێمەی مرۆڤ لە زۆر الی‬ ‫جیهاندا سەیر لە گەلێک هێزی شاراوە لە‬ ‫دەرەوەی خۆمان بێ ئاگاینو نازانین بۆچی‬ ‫ئێمە لەوپەڕی هێزی خۆماندا تەسلیم بەم‬ ‫جۆرە هێزە نادیارە كوشندانە دەبین؟ ئەم‬ ‫پرسیارە لەم دەقەدا دەبێتە كوشندەترین‬ ‫پرسیار كە دۆستۆیڤسكی لێمان دەكاتو بێ‬ ‫وەاڵمین لە ئاستیدا تاكو ئێستا‪.‬‬ ‫كە لە خوێندنەوەی ئەم رۆمانە بوومەوە‪،‬‬ ‫بە خۆم وت‪ :‬دەبێ چەند (فوما فۆمیچ)‬ ‫ی بچووك لەناو ئێمەدا هەبنو بێنو بە‬ ‫الوازی خۆیانەوە ببنە بوونەوەری ستەمكارو‬ ‫چەوسێنەر‪ ،‬دەبێ بە دۆستۆیڤسكی بڵێم‬ ‫گەورەم بڕوا بەوە بهێنە كە زۆر كەسی‬ ‫وەكو (فوما فۆمیچ)ەكەی ناو دەقەكەی‬ ‫تۆ لەناو ئێمەدا هەنو بە هەموو الوازی‬ ‫خۆیانەوە هاتنو بە هێزە فشۆڵو بچوكەكەی‬ ‫خۆیانەوە دەستیان گرت بە سەر هەموو‬ ‫ئیرادەو بوونو تەمەنمانداو تا مردن دەبێت‬ ‫ژێردەستەی ئەو ویستە كوشندانەبین كە‬ ‫لە بێ ئاگایی خۆماندا لێمان پەیدابوونو‬ ‫بوونە هێزی برینو ئازار لە ژیانماندا‪ .‬پێت‬ ‫دەڵێم دۆستۆیڤسكی رێك تۆ ئەم دەقەت بۆ‬ ‫كۆمەڵگای ئێمە نووسیووە‪ ...‬دەبینیت چەند‬ ‫هێزی فشۆڵی وەكو (فوما فۆمیچ) گەمە بە‬ ‫رۆحمان دەكەن کە خۆمان دروستمان کردن‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫گووت ئەوە باگردێنە‪ ،‬دەبێ هەر باران باری‬ ‫زوو زوو بێمە سەربان و خانووەکە بگێڕم‪.‬‬ ‫هەر بەردێکم لە شوێنێک دادەنا و بەخۆم‬ ‫دەگووت ئەوە قەرەوێڵەیە‪ ،‬ئەوە بەرمیلی‬ ‫ئاوە‪ ،‬ئەوانەش ئاودەستو گەرماون‪ .‬هەموو‬ ‫شتێکم بە ڕێکوپێکی دانابوون و تەواو‬ ‫دڵم پێیان خۆش بوو‪ .‬هێواش هێواش‬ ‫دونیا خەریک بوو تاریکی دەکرد‪ ،‬خۆر بە‬ ‫تەواوی لەناو ماڵەکەم دا نەمابوو و پڕی‬ ‫بوو لە تاریکی‪ .‬تەماشام کرد مێلورەیێک لە‬ ‫دەرگاکەوە خۆی کرد بە ژوورا‪ .‬بۆم نەکرا‬ ‫ڕێگەی لێبگرم‪ ،‬بەاڵم بەخۆشم دەگووت‬ ‫بۆ نەڕوات‪ .‬ماڵەکەی من دەرگەی بۆ هەر‬ ‫کەس کراوەیە‪ .‬کوا میوان دەرکراوە‪ .‬من‬ ‫تەواو سەرقاڵی ڕوانینی مێلوورەکە بووم‪،‬‬ ‫لەپڕ کەسێک قۆڵی گرتم و لە شوێنی خۆم‬ ‫بەرزی کردمەوە‪ .‬کاتێک ڕوانیم دایکمە‪.‬‬ ‫دایکم گووتی‪ ‘ :‬هەمدیسان هەموو گیانی‬ ‫خۆتت پیس کردووە‪.‬‬ ‫‘’ئاخر خانوویێکم بۆ خۆم دروست کرد’’‬ ‫‘’دەباشە با خانووەکە لە دەرەوە بێ’’‬ ‫‘’من نامەوێ بێمە ژوورەوە‪ ،‬دەمەوێ‬ ‫بچمەوە بۆ ناو خانووەکەی خۆم’’‬ ‫‘’ دەبێ بێیتە ژوورەوە’’‬ ‫‘’ ئاخر من ڕقم لە ماڵی ئێوەیە‪ .‬من‬ ‫دەمەوێ لە ماڵی خۆم بم’’‬ ‫دایکم دەکەوێتە پێکەنین‪ .‬من نازانم‬ ‫ئەو بە چی پێدەکەنێ‪ .‬ئەو کچی ئاسمانە‬ ‫ئەوەندە زلە‪ ،‬هەر کاتێک بیەوێ وەکو‬ ‫جووجێک لەگەڵ خۆیم هەڵدەگرێ و بۆ‬ ‫کوێی بوێ دەمبا‪ .‬جلەکانم لەبەر دادەکەنێو‬ ‫ڕووتوقووتم دەکاتەوە و لەناو تەشتێکی‬ ‫بەتاڵی گەورەم دادەنێ و دەست دەکات بە‬ ‫شۆردنم‪ .‬خێرا خێرا ئاوی گەرمم بەسەرا‬ ‫دەڕژێنێ و بە سابوونیش هەموو چاوم کوێر‬

‫دەکات‪ .‬من هەر خەریکم چاوم هەڵدەگڵۆفمو‬ ‫بۆم ناکرێ هیچ ببینم‪ ،‬دایکم دەیەوێت بە‬ ‫پێکەنین وام لێ بکات کە ژیر ببمەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم من هەر ژیر نابمەوە و لەژێر دەستو‬ ‫باڵە گەورەکانیا دەمەوێ ڕا بکەم‪ .‬چەند‬ ‫جارێک لەناو تەشتەکە ڕادەکەمە دەرەوە و‬ ‫ئەو خێرا دەمگرێتەوە و ئەوەندەی تر ئاوی‬ ‫گەرمم بەسەرا دەڕژێنێ کە من بە ئاستەم‬ ‫بۆم دەکرێ هەناسە بدەم‪ .‬دڵم پڕ دەبێ‬ ‫لە گریان و زوو زووش دەستێک دەکێشم‬ ‫بە مەچەکیا‪ .‬دواتر دایکم لە شوێنی خۆمم‬ ‫بەرز دەکاتەوە و بە خاولییەک وشک وشکم‬ ‫دەکاتەوە و لەناو جێگەوبانەکەم دادەنێ‪.‬‬ ‫من دڵم هەر الی ماڵەکەمە‪ .‬دەزانم ئیستا‬ ‫پڕی مێلورە بووە‪ .‬من ڕقم لە مێلورەکان‬ ‫نییە‪ .‬لە باوەشی دایکما پاڵکەوتووم و‬ ‫دایکم جارجارێک بە هێواشی دەکێشێت‬ ‫بەسەر پشتما و چاوم بەتەواوی گەرم دەبن‬ ‫بۆ خەو‪ .‬بە دایکم دەڵێم‪ ،‬با هەردوکمان‬ ‫پێکەوە بچین چنگێک گەنم بەرین بۆ‬ ‫مێلورەکان‪ ،‬ئەوان گوناهن لەناو خانووە‬ ‫تازەکەم برسییان دەبێ‪ .‬دایکم دەڵی‪،‬‬ ‫مێرولەکان بە شەوان نان ناخۆن‪ .‬ئەو‬ ‫دەڵێ‪ ،‬تۆ ئیستا بخەوە و هەر کاتێک لە‬ ‫خەو هەستایت ئەودەم پێکەوە دەچین‬ ‫گەنم بۆ مێرولەکانیش دەبەین‪ .‬منیش بە‬ ‫قسەی دایکم دەکەم‪ ،‬بڕواش دەکەم هەر‬ ‫ئەوە بێ کە هەموو گیانم گەرم بووە بۆ‬ ‫خەو و هەست بە تەمەڵی دەکەم‪ ،‬پێمخۆشە‬ ‫بنوومو لە شوێنی خۆم هەڵنەسم‪ .‬من ئیدی‬ ‫ئاگام لە خۆم نامێنێ و دەبینم هەر خۆم‬ ‫بە تەنیام و بەرەو الی ماڵەکەم ڕادەکەم‪.‬‬ ‫ماڵەکەم چەندێک گەورە بووە‪ .‬بە پەلە‬ ‫دەچمە ژوورێ و دەبینم ماڵەکەم ئەوەی‬ ‫مێلورە بێ‪ ،‬تیای نییە‪.‬‬

‫بەستە و مەقام‬

‫سەاڵح ڕەئوف‬ ‫بەستە ومەقام‪ ،‬دوو وشەی پڕمانای زمانی ساز و ئاوازی مۆسیقای کوردین؛‬ ‫جا بەژەنینی ئامێرە مۆسیقاییەکان بێت یان بێژانی دەنگی‪ ،‬هەردووکیان خاوەنی‬ ‫پەیژەی مۆسیقای خۆیانن‪ ،‬واتا پەیژەی مۆسیقا بناغەی ئەم دوو فۆرمە مۆسیقایەن‪،‬‬ ‫بۆیە ئەشێ بڵێین هەموو جۆرێک لە فۆرمەکانی مۆسیقا( بەستەو مەقام) خاوەنی‬ ‫پەیژەی مۆسیقای تایبەتی خۆیانن‪ .‬لێرەدا بە کورتی باسێک لەو دوجۆرە فۆرمەی‬ ‫مۆسیقای کوردی دەکەین‪ .‬هەرچەندە نابێ ئەوە فەرامۆش بکرێت کە ئەم دوو فۆرمە‬ ‫مۆسیقایە بەستە(گۆرانی) و (مەقام) چۆن خاوەنی پەیژەی مۆسیقای خۆیانن و‬ ‫هەروەها هەریەکەیان خاوەنی هۆنراوەی تایبەتی خۆیانن‪ .‬بەاڵم گرنگترین شت کە‬ ‫لەیەکیان جیا ئەکاتەوە ڕیتمی مۆسیقایە و پاشان بە وردی باسی لێ ئەکەین‪:‬‬ ‫‪ -١‬بەستە (ستران ‪ -‬گۆرانی) ‪:‬‬ ‫واتا ئەو ئاوازانەی کە خاوەنی ڕیتمێکی مۆسیقان و خانەی نووسینەوەی نۆتەی‬ ‫مۆسیقایەکانیان ئەشێ بەپێی ئەو ڕیتمەی کە لەسەری بنیاتنراوە لە باڕەکانی‬ ‫نۆتەی مۆسیقادا بنووسرێتەوە‪ .‬ئەوەی شایەنی زانین و باسکردنە ئەم فۆرمە‬ ‫(شێوازە) مۆسیقاییە لە زۆر شوێن پێی ئەوترێ (گۆرانی) لەسەر بنەمای ئەو‬ ‫نەریتەی کە گۆرانەکان لەسەردەمی کۆندا ستران (بەستە) یان وتووە یان ژەندووە‬ ‫بۆیە ئیتر بەسەر ئەواندا سەپێنراوە کە گوایا وەکو گۆرانیەکان ستران ببێژن‪،‬‬ ‫یان ئاواز بژەنن‪ ،‬بۆیە بۆتە هەردوو ڕستەی گۆرانی بڵێن‪ ،‬یان گۆرانیەک بژەنن‪،‬‬ ‫هەرچەندە باشتر وابوو کە بڵێین ئاوازێک یان سترانێک بڵێن یان بژەنن‪.‬‬ ‫‪ -٢‬مەقام ( موغام) (‪ – Improvisation‬آرتجال) ‪:‬‬ ‫وشەیەکی ئازەربایجانییە بۆ پێناسەکردنی فۆرمێکی مۆسیقای (شێوازێکی‬ ‫مۆسیقا) ڕیتم سەربەست بەکار دێت‪ ،‬جا بە دەنگی مرۆڤ بێت یان بە ئامێری‬ ‫مۆسیقا‪ ،‬ئەم جۆرە ئاوازە بریتییە لە فۆرمێکی سەربەخۆی ڕیتم سەربەست‪،‬‬ ‫هەرجۆرێک لەم فۆرمە (شێوازە) ئاوازانە خاوەنی پەیژەی مۆسیقای خۆیانن‪ .‬ئەوەی‬ ‫شایانی باسە لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستانی گەورە‪ ،‬دەیان جۆری لەم شێوازە‬ ‫ئاوازە هەیە بۆ نموونە‪ :‬ناوچەی گەرمیان بە دەوڵەمەندترین ناوچە بەناوبانگە لەم‬ ‫شێوازە (فۆرم) ئاوازانە لەوانە فۆرمی ‪ ( :‬قەتار ‪ -‬خاوکەر ( بەرزە قەتار ) –‬ ‫خورشیدی – (ئەاڵوەیسی) کە بوونەتە ناسنامەیەکی بەرزی کوردستان بەگشتی و‬ ‫ناوچەی گەرمیانیش بەتایبەتی‪ .‬هەروەها لە دەشتی هەولێر خاوەنی حەیرانین‪ ،‬کە‬ ‫پێناسەیەکی جوانی دەشتی هەولێرە بەتایبەتی و هەموو کوردستان بەگشتی‪ ،‬بۆ‬ ‫زمانی سازو ئاوازی کوردی‪ .‬الوک بە هەموو جۆرەکانیەوە پێناسەیەکی شکۆداری‬ ‫باکورو خۆرئاوای کوردستانە و خاوەنی مۆرکێکی رەسەنی زمانی سازو ئاوازی‬ ‫مۆسیقای کوردییە‪ .‬بەاڵم ئەوەی جێی نیگەرانییە‪ ،‬الی هەندێ کەس وایە کە بێژانی‬ ‫ئەم جۆرە فۆرمانە پەیوەستن بە بێژانی یەکەم جاریانەوەو مافی هیچ گۆڕانکارییەکی‬ ‫تر نییە‪ ،‬بۆیە بۆتە هۆکاری فراوان نەبوونی ئاستی ئەم جۆرە ئاوازانە‪ .‬بەڕای من‬ ‫لە ساتی ژەنینی ئەم فۆرمە ڕیتم سەربەستانە ئەشێ ژەنیار یان سترانچڕ پەیوەست‬ ‫بێت بە پەیژە مۆسیقاکەیەوە لە ئاستێکی بااڵدا هەوڵ بۆ فراوانبوون و بە جیهانی‬ ‫ناساندنی بدرێت‪ ،‬نەک پەیوەستبوون بە فۆرمی یەکەم جاری ژەنین و بێژانی ئەو‬ ‫فۆرمە ئاوازانە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫كاتێك (سەرۆك) دەبێت بە مەخسەرەی سەگ‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫ئاغای مەخمەڵباف‪ ،‬باس لە چارەنووسی دیكتاتۆرەكان دەكات‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫“شار و شیعر”‬ ‫(‪)11‬‬

‫هیچ گومانێکم نییە کە هۆکار زۆرن تاکو‬ ‫شیعری نوێی پێ رەت کرێتەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫واقیع لە شیعری نوێدا خزە‪ ،‬ناگیرێ یا بە‬ ‫ئەستەم هەوداکانی لە نێوان دەق و واقیعدا‬ ‫دەدۆزرێنەوە‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬مێتافۆری “سووتان”‪،‬‬ ‫کە لە رووبەری شیعری ئێمەدا‪ ،‬گوزارشتی لە‬ ‫عیشقێکی فەرهادییانە کردووە‪ ،‬بە هۆی هەند‬ ‫دووبارە بوونەوەی لە نێو شیعردا‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هێزی مێتافۆری خۆشی لەدەستداوە‪ ،‬کەس وەک‬ ‫مێتافۆر نایناسێتەوە‪ ،‬ئەم موفرەدەیە لە فرە‬ ‫رەهەندەوە بووە بە موفرەدەیەکی تاکڕەهەند‪.‬‬ ‫ئەم تاکڕەهەندییەیە کە وزەی شیعرییەت لەو‬ ‫دەقگەالنە دەسەنێتەوە‪ .‬بەاڵم‪ ،‬گرفتەکە لە‬ ‫خودی موفرەدەی “سووتان”دا نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەشێ ئەم موفرەدەیە‪ ،‬بە شێوەیەکی زیندووتر‬ ‫و ئاماژەبەخشترە لە نێو دەقی نوێدا جێی‬ ‫خۆی بکاتەوە‪ ،‬دەبێ لە زەمینە کۆمەاڵیەتیی‬ ‫باوەکەی هەڵکەندرێ‪ ،‬واتە نوێبکرێتەوە و‬ ‫بە ئاماژەی دیکە ئاوسکرێ‪ ،‬ئەمەش هەم لە‬ ‫رێگەی جیهانبینییەکی نوێوە مەیسەر دەبێ‪،‬‬ ‫هەم دواتر لە نێو تەونە دەالالییەکاندا رەنگ‬ ‫دەداتەوە‪ .‬وەک ئەو رەنگە “زەرد”ەی کە لە‬ ‫بەشی پێشوودا‪ ،‬سەبارەت بە پەیوەندیی نێوان‬ ‫شیعر و هونەری پالستیکییدا ئاماژەم پێیدا‪،‬‬ ‫ناشێ رەنگی “زەرد” ئاماژەیەکی چەقبەستووی‬ ‫هەبێ بۆ زەردێکی دیکە لە واقیعدا بوونێکی‬ ‫دیکەی هەبێ‪ ،‬بەڵکو دەبێ “زەردێتی”خۆی لە‬ ‫نێو دەق‪ /‬تابلۆکە بسەلمێنێ‪ .‬لێرەوە شیعری‬ ‫نوێ و هونەری پالستیکی نوێ پێکدەکەن‪.‬‬ ‫کەواتە تێکشکاندنی تەونە دەاللییە‬ ‫حازربەدەستەکان ئەرکی شیعری نوێیە‬ ‫نەک تەنها تێکشکاندنی فۆرمەکان بە جیا‪.‬‬ ‫تێکشکاندنی فۆرم کارێکی ئاسانە ئەگەر بێت‬ ‫ناوەڕۆکی نوێی لەگەڵدا نەبێ‪ ،‬بۆیە زۆرجار‬ ‫هەست بە جۆرە لەنگییەیەک لە نێو دەقی‬ ‫شیعریی نوێی ئێمە دەکرێ ؛ ئەگەر سەرنجی‬ ‫فۆرمەکەی بدەین دەبینین فۆرمێکی نوێیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرجەم تەونە دەاللییەکان سەر بە دنیایەکی‬ ‫کۆن و بەسەرچوون‪ .‬من ئەمە ناودەنێم دەقی‬ ‫“شیزۆفرینی”‪ ،‬واتە لە الیەک فۆرم قسەیەک‬ ‫دەکات‪ ،‬لە الیەکی دیکەش ناوەڕۆک شتێکی‬ ‫پێچەوانەی دیکە دەڵێ‪ .‬ئەم کەرتبوونە تەنانەی‬ ‫لەو دەقانەش هەستی پێدەکرێ کە بە ناوی‬ ‫“هایکۆ”ەوە دەنووسرێن‪ ،‬چونکە هایکۆ تەنها‬ ‫شکڵ نییە‪ ،‬بەڵکو فەلسەفەیەکی تایبەتی لە‬ ‫پشتەوەیە کە پێی دەگوترێ “رامانی زەن”‪،‬‬ ‫بە بێ تێگەیشتن و هەرسکردن و مامەڵەیەکی‬ ‫تەواو لەگەڵ ئەم فەلسەفەیە‪ ،‬هەمان تێماتیکە‬ ‫کۆنەکان دێن و ئەو بۆشاییە داگیر دەکەن‬ ‫کە شوێنی سروشتی ئەوان نییە‪ .‬با رەچاوی‬ ‫شیکل و کەرتکردنی بڕگەکان و کورتیی دەقە‬ ‫شیعرییەکانیش کرابێتن‪ ،‬چونکە هایکۆ تەنها بە‬ ‫بوونی ئەم رەگەزە دەرەکییانە مەیسەر نابێ‪.‬‬ ‫بە‬ ‫پێویستیمان‬ ‫ئێمە‬ ‫کەواتە‪،‬‬ ‫پێداچوونەوەیەکی سەرلەبەری ئەو تێگەیشتنانە‬ ‫هەیە کە لە مەڕ شیعری نوێیوە نووسراون و‬ ‫گوتراون‪ .‬راستە‪ ،‬شیعر دەقە و بە زمان پێکدێت‪،‬‬ ‫بەاڵم خودی شیعر‪ ،‬دەبێ بەشدارییەکی فراونتری‬ ‫هەبێ لە ناو شاردا‪ .‬جووتە دەستەخوشکی‬ ‫“پۆیەتیکا” و “پۆلیتیکا” سەرلەنوێ ئیشیان‬ ‫لەسەر بکرێ‪ ،‬ببنەوە بە تەواوکەری یەکتری‪،‬‬ ‫ئەگەر یەکەمیان دەاللەت لە “داهێنان” بکا‪،‬‬ ‫دووەمیان رەچاوی رەگەزەکانی دامەزراندن و‬ ‫رێکخستنەوەی شار و دامودەزگا و مافەکانی‬ ‫تاک و دادوەریی دەکا‪ .‬شار ببێتە ئەو ماڵەی کە‬ ‫تاکەکان بتوانن هەناسەی تیا بدەن و رابمێنن‪،‬‬ ‫زمانیش ببێتە ئەو دەسپێشخەرییەی کە ئاسۆی‬ ‫نوێمان بۆ بنەخشێنێ‪ .‬دواجار زمانی سیاسەت‬ ‫و زمانی هونەر‪ ،‬وەکو دوو پێکهاتەی تەواوکەری‬ ‫تەماشا بکرێن‪ .‬کاتێک مرۆڤ بە ناو شاردا‬ ‫پیاسە دەکات‪ ،‬دەبێ رەهەندە شیعرییەکانی شار‬ ‫بەرەو رووی بێن‪ ،‬وەک چۆن خوێنەر کاتێک‬ ‫دەقێکی شیعری نوێ دەخوێنێتەوە‪ ،‬رەهەندە‬ ‫ئەفسوونئامێزەکانی شاری تیا رەنگبدەنەوە‪...‬‬ ‫ئەمە بابەتێکی هەستیار و نوێیە‪ ،‬چونکە‬ ‫چەمکی ژینگە وەک تێگەیشتنێکی هاوچەرخ‬ ‫لەم هاوکێشەیەدا بەشدار دەبێ‪.‬‬

‫نێوان (دیكتاتۆری مەزن)ی چارلی‬ ‫چاپلن(‪ )1940‬و(سەرۆك)ی موحسین‬ ‫مەخمەڵباف(‪ )2015‬نزیك بە سێ‬ ‫چارەكە سەدەیەكە‪ ،‬لەو ماوەیەشدا‬ ‫سینەماكاران هەریەكەو بەجۆرێك‬ ‫باسیان لە دیكتاتۆر و لە دەسەاڵتدارە‬ ‫ستەمكارو سەرشێتەكان كردووە‪.‬‬ ‫گاڵتەكردن بەو شێوازە كۆمیدیە ئاست‬ ‫بەرز و تەنزئامێزەی چارلی چاپلن‪ ،‬بە‬ ‫جانەوەرێكی وەك ئەدۆلف هیتلەر‪،‬‬ ‫رچەشكێن بوو بۆ سینەماكارانی‬ ‫دوای خۆی‪ ،‬تا بتوانن لەڕێی هونەری‬ ‫حەوتەمەوە‪ ،‬ئەو دەسەاڵتدارە‬ ‫ستەمكار و نەخۆشانە رووتكەنەوە‪ ،‬كە‬ ‫بەاڵی گەورە بەسەر مرۆڤایەتیدا دێنن‪.‬‬ ‫بۆخۆم بینەرێكی باشی سینەمای‬ ‫ئێرانیم و کەم تا زۆری فیلمەكانی‬ ‫خانەوادەی مەخمەڵبافم بینیووە‬ ‫(سەمیرەی كچ و موحسینی باوك)‪.‬‬ ‫ئەوكات كە لەدەزگای چاپو‬ ‫پەخشی سەردەم‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫نووسینی گۆڤاری (سەردەم) بووم‪،‬‬ ‫بەر لە وازهێنانم فایلی یەكێك لە‬ ‫ژمارەكانی گۆڤارەكەمان تەرخان كرد‬ ‫بۆ سینەما‪ ،‬بە بابەتێك بەشداریم‬ ‫كرد (كولتووری خۆرهەاڵت و‬ ‫خۆرئاوا ‪ -‬گفتوگۆیەك لەنێوان‬ ‫موحسین مەخمەڵباف و فێرنەر‬ ‫هێرتسوگ) بەشداریم بەو بەباتەش‪،‬‬ ‫هەر لەبەر ئاغای مەخمەڵباف بوو‪.‬‬ ‫لەوێدا دەرهێنەریی ناسراوی ئەڵمانی‬ ‫فێرنەر هێرتسوگ‪ ،‬ستایشێكی بێحەدو‬ ‫حیسابی مەخمەڵباف دەكات و رۆڵی‬ ‫ئەو بەرز دەنرخێنێ‪ ،‬هەم وەك مرۆڤو‬ ‫هەم وەک سینەماكارێك‪ ....(:‬بەاڵم‬ ‫تۆ شێری مەخمەڵباف‪ ،‬ئومێدەواریشم‬ ‫دوا شێر نەبیت‪ ،‬لەم جەنگەڵەدا‪...‬‬

‫مرۆڤ كە سەیری فیلمەكانی تۆ‬ ‫دەكات‪ ،‬تێدەگات كە خۆت خۆت‬ ‫فێركردووەو سینەمایەكی تایبەت بە‬ ‫خۆت و زمانێكی سینەمایی دانسقەت‬ ‫داهێناوە)‪.‬‬ ‫هێرتسوگ راستدەكات‪ ،‬سینەمای‬ ‫مەخمەڵباف رەنگ و بۆنی تایبەتی‬ ‫هەیەو بەرهەمەكانی رێك و‬ ‫راست بینەر داگیر دەكەن‪ ،‬وەك‬ ‫جەعفەری پەناهی‪ ،‬لە بەرهەمەكانی‬ ‫مەخمەڵبافیشدا‪ ،‬سیاسەت بەچڕوپڕی‬ ‫ئامادەیە‪ .‬لەدوا فیلمیدا (سەرۆك‬ ‫ ‪ )2015‬كە بەرهەمی فەرەنسایەو‬‫بە زمانی جۆرجیەو لەجۆرجیا وێنە‬ ‫گیراوە‪ ،‬ئەوە بەڕوونی دەبینین‪.‬‬ ‫لەم فیلمەدا بەشێوەیەكی تراژ‬ ‫ كۆمیدی‪ ،‬باسی چارەنووسی‬‫دیكتاتۆرێکی ستەمكارمان بۆ‬ ‫دەكات كە چۆن دوای راپەڕینی‬ ‫خەڵك و لەدەستدانی دەسەاڵتەكەی‪،‬‬ ‫كوونەمشكی لێ دەبێت بەقەیسەری و‬ ‫دەبێت بە مەخسەرەی سەگ‪.‬‬ ‫سەرەتای فیلمەکە بە دیمەنێكی‬ ‫زۆر قێزەونی سەرۆك دەستپێدەكات‪،‬‬ ‫شەوە لە باڵكۆنی یەكێك لە‬ ‫كۆشكە بەرزو چەند نهۆمیەكانیدا‪،‬‬ ‫بەسەر هەموو پایتەختدا دەڕوانێ و‬ ‫كچەزاكەشی لەالیە(بەجل و بەرگی‬ ‫فەرمی سەربازییەوە) و تەمەنی شەش‬ ‫حەوت سااڵن دەبێت‪ .‬دیكتاتۆر بۆ‬ ‫نیشاندانی قودرەت و عەزەمەتی خۆی‬ ‫بە كچەزاكەی‪ ،‬تەلەفۆن هەڵدەگرێ و‬ ‫فەرمان بە بەشی كۆنترۆڵی كارەبای‬ ‫شار دەكات‪ ،‬تا كارەبا بكوژێننەوە‬ ‫(شار یەك پارچە تاریك و خامۆش‬ ‫دەبێت) بە بزەیەكەوە بە كچەزاكەی‬ ‫دەڵێت (بینیت؟) ئەویش سەرێك‬ ‫رادەوەشێنێ‪ .‬پاشان فەرمان دەدات‬ ‫كارەباكە پێ بكەنەوە (شار رووناك‬ ‫دەبێتەوە)‪.‬تەلەفۆنەكە دەداتە دەست‬ ‫كچەزاكەی و پێی دەڵێت‪ ،‬تۆش‬ ‫دەتوانیت هەمان یاری دووبارە‬ ‫بكەیتەوە‪ ،‬منداڵیش فەرمان دەداتو‬ ‫شار جارێكی دی‪ ،‬تاریك دەبێت‪،‬‬ ‫داوا دەكات پێیبكەنەوە(شار رووناك‬ ‫پێخۆشە‪،‬‬ ‫دەبێتەوە)‪.‬یاریەكەی‬ ‫جارێكی دی داوای كوژاندنەوەی كارەبا‬ ‫دەكات و شار تاریك دادێتەوە‪ ،‬داوا‬ ‫دەكات پێیبكەنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمجارە‬ ‫نەكەس وەاڵم دەداتەوەو نەشاریش‬ ‫رووناك دەبێتەوە‪ .‬دەنگی تەقوتۆق‬ ‫دەبیسترێت‪ ،‬شۆڕش بەرپا دەبێت‪،‬‬ ‫لێرەوە ئیدی بە درێژایی فیلمەكە‪،‬‬ ‫ریسوابوونی دیكتاتۆر دەبینین‪ .‬كە‬

‫موحسین مەخمەڵباف‬

‫پۆستەری فیلمەکە‬ ‫چۆن لە ترسی تۆڵەی خەڵك لەگەڵ‬ ‫كچەزاكەیدا‪ ،‬بە جۆرەها شێوە بەرگو‬ ‫رەنگ و سیماو شوناسی خۆیان‬ ‫دەگۆڕن‪.‬‬ ‫ئەم دەسەاڵتدارە كە هەموو‬

‫خەڵكی راودەنا‪ ،‬ئێستا چۆن هەموو‬ ‫خەڵك راوی دەنێن‪ .‬ئەمێك كە هەموو‬ ‫دنیای دەترسان ئێستا چۆن لە خشەی‬ ‫مارومێروو زەندەقی چووە‪.‬‬ ‫دیمەنێكی قەشەنگی دیكەی‬

‫بیشوان جەالل‬ ‫(دوو هەفتە جارێک دەینووسێت)‬

‫لە ‪ 8‬ى مایسی ساڵی ‪1945‬‬ ‫پاش جەنگى جیهانیی دووەم‪ ،‬چەند‬ ‫جولەکەیەکى رزگاربووى نێو کامپە‬ ‫مەرگهێنەرەکانى پۆڵەندا‪ ،‬نامەیەک‬ ‫ئاڕاستەى رای گشتى دەکەن و‬ ‫دەڵێن “ئێمە بەشێوەکى دڵسۆزانە‬ ‫داوادەکەین‪ ،‬کە بەهەر جۆرێک بێت‬ ‫یارمەتى بەرێوەبەر (شیندڵەر) بدەن‪،‬‬ ‫بەجۆرێک کە بتوانێت ژیانێکى نوێ بۆ‬ ‫خۆى بنیات بنێت‪ ،‬لەبەرئەوەى ئەو‬ ‫لە شارەکانى کراکۆ و برونلیتز هەموو‬ ‫سەروەت و سامانەکەى لەپێنا و ژیانى‬ ‫ئێمەدا کردە قوربانى “‪.‬‬ ‫ئۆسکار شیندڵەر‪ ،‬ئەو بزنسمانە‬ ‫ئەڵمانیەی کە هەندێک بە (نوحی‬ ‫مۆدێرن) و هەندێک بە فریادڕەسی‬ ‫ئیالهیی ناوى دەبەن‪ ،‬ئەو لە جەنگى‬ ‫ئەودەمەى‬ ‫دووەمدا‪،‬‬ ‫جیهانیی‬ ‫جولەکەکان دەکرانە سوتوو‪1200 ،‬‬ ‫جولەکەى لەخۆگرت و بە بیانوى‬ ‫کارپێکردنیان لە کارگەکانیدا ژیانى‬ ‫ئەوانى لە مەرگ رزگار کرد‪ .‬بەاڵم ئەو لە‬ ‫ساڵی ‪ 1974‬لە ئەڵمانیا و بە موفلیسی‬ ‫کۆچی دوایی کرد‪ ،‬بەر لەمەرگ وتى‪:‬‬ ‫لە ئورشەلیم بە خاکم بسپێرن‪ ،‬رێک‬ ‫الى منداڵەکانم ‪ .‬گۆڕی ئەو ئێستا لە‬ ‫ئورشەلیمەو ئەو یەکەمین کەسی سەر‬ ‫بە دەسەاڵتى نازییە کە وەها رێزێکى‬ ‫لێ نرابێت ‪.‬‬ ‫چیرۆکى بەرهەمهێنانى فیلمى‬

‫“ لیستى شیندلەر “ کە خاوەنى ‪7‬‬ ‫خەاڵتى ئۆسکارى ساڵی ‪ 1994‬ەو لە‬ ‫ریزبەندى ‪ 100‬لە باشترین فیلمەکانى‬ ‫ئەمریکادا پلەى هەشتەمى وەرگرتووە‪،‬‬ ‫چیرۆکێکى سەرنجڕاکێشەو چۆنێتى‬ ‫بەرهەمهێنانى ئەم فیلمە خۆى لە خۆیدا‬ ‫سیناریۆیەکى دیکەیە ‪“ .‬پۆڵدیک‬ ‫پیفەربێرگ” کەسایەتیەکى رزگاربووى‬ ‫نێو تاوانى هۆڵۆکۆستە و شیندڵەرى‬ ‫بزنسمان هۆکارى بەزیندوومانەوەیەتى‬ ‫‪ ،‬پاش جەنگ‪ ،‬دواى مانەوە لە چەند‬ ‫واڵتێکى ئەوروپی‪ ،‬دواجار لە ساڵی‬ ‫‪ 1950‬دا لە شارى لۆس ئەنجەلوسی‬ ‫ئەمریکا نیشتەجێ دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫بەردەوام چیرۆکى شیندلەر خەیاڵدانى‬ ‫جیناهێڵێ و دەیەوێت لەهەر‬

‫رێگەیەکەوە ئەو کەسایەتیە بە جیهان‬ ‫بناسێنێت‪.‬‬ ‫گەران بەدواى چەندین دەرهێنەرى‬ ‫سینەماییدا بۆ ئەوەى شیندلەرى‬ ‫فریادرەس لە فیلمێکى دۆکیومێنتاریدا‬ ‫بە جیهان بناسێنرێت و بەر لە‬ ‫مردنى چیرۆکى ژیانى خۆى لەسەر‬ ‫شاشەی سینەماکان ببینێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شیندلەر لە ساڵی ‪ 1974‬کۆچی دوایی‬ ‫دەکات‪ ،‬پیفەربێرگ واز لە چیرۆکەکە‬ ‫ناهێنێ و هەموو تەمەنی خۆى بۆ‬ ‫پاداشتدانەوەى شیندلەر تەرخان‬ ‫دەکات‪ ،‬تا ئەو دەمەى لە ساڵی ‪1980‬‬ ‫کە خۆى خاوەنى دوکانێکى فرۆشتنى‬ ‫کەرەستەى لەچەرم دروستکراوە‬ ‫( تۆماس کینیلی) رۆماننووسی‬

‫ئوستورالی لەو دوکانە جانتایەک‬ ‫دەکڕێت‪ ،‬لەو یەکتربینینە (کینیلی)ى‬ ‫نووسەر رازى دەبێت کە ژیانى شیندلەر‬ ‫لەدوو توێی رۆمانێکدا بنووسێت و‬ ‫ناونیشانى “ کەشتی نوحى شیندلەر”‬ ‫کتێبەکە لە ساڵی ‪ 1982‬باڵوکرایەوە‪،‬‬ ‫ئەم رۆمانە بووە خاوەنى چەندین‬ ‫خەاڵتى ئەدەبی‬ ‫پاش بەرهەمهێنانى ئەم رۆمانە‪،‬‬ ‫پیفەربێرگ بۆ ناساندنى شیندلەر‪،‬‬ ‫هێشتا نەگەیشتۆتە ئەو ئامانجەى‬ ‫کە خۆى دەیەوێت‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫رۆمانێکى لەبەر دەستدایە بۆ ئەوەى‬ ‫هەوڵبدات بیکاتە فیلمێکى سینەمایی‪،‬‬ ‫لێرەوە “ستیڤن سپیڵبێرگ” فیلمسازى‬ ‫دەناسێت‪،‬‬ ‫ئەمریکى‬ ‫بەتواناى‬

‫فیلمەكە‪ ،‬لەكەنار چەمێكدایە‪،‬‬ ‫منداڵەکە پیسایی دێت و دەیەوێت‬ ‫خۆی خاڵی بكاتەوە‪ ،‬كە تەواو دەبێت‬ ‫داوا لە باپیری دەكات پاشەڵی بۆ‬ ‫بسڕێت‪ ،‬باپیرە توڕە دەبێت و دەڵێت‬ ‫خۆت بیسڕە‪.‬‬ ‫ئەویش دەڵێت‪( :‬ئاخر نازانم‪ ،‬من‬ ‫قەت پاشەڵی خۆم پاك نەكردۆتەوەو‬ ‫هەمیشە بۆیان پاك كردومەتەوە)‪.‬‬ ‫باپیرەی دیكتاتۆریش بە خورتەو‬ ‫بۆڵەیەكەوە دەڵێت‪( :‬منیش هەر‬ ‫وابووم‪ ،‬بەاڵم ئێستا ئەوسا نییەو‬ ‫دۆخەكە گۆڕاوەو دەبێت خۆمان‬ ‫رابێنین)‪ .‬فیلمەكە رووداوگەلی‬ ‫سەیروسەمەرەی تری تێدایە‪..‬‬ ‫بەهاری عەرەبی و کوشتنی قەزافی‬ ‫لەالیەن خەڵکی داخ لەدڵی لیبیاوە‪،‬‬ ‫ئیلهامبەخشی سەرەكی و سەرچاوەی‬ ‫فیلمەكەی مەخمەڵبافە‪ ،‬وەلێ بۆ‬ ‫هەموو سستمێكی دیكتاتۆری و‬ ‫دیكتاتۆرێك كە لە هەر شوێنێكی‬ ‫دیكەی دنیادا بێت‪ ،‬دەست دەدات‪.‬‬ ‫دیكتاتۆرەكان‬ ‫چارەنووسی‬ ‫هەریەك شتە‪ ،‬ئیدی قەزافی گەورە بن‬ ‫یان گچكە‪ .‬چارەنووسی ئەوان درەنگ‬ ‫یان زوو‪ ،‬زبڵدانی مێژووە‪.‬‬ ‫تۆماری مێژوو پڕیەتی لەناوی‬ ‫ئەوانەی چنگیان لەئەستێرە دەداو‬ ‫نەك پاشاو فەرمانڕەوا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەمسیلی خواوەندیشیان دەكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواجار بوون بە مەخسەرەی سەگ و‬ ‫جێ نەفرەتی مرۆڤایەتی‪!.‬‬

‫سپیڵبێرگ سەرسامى بۆ چیرۆکەکە‬ ‫دەردەبرێت‪ ،‬بەاڵم گومان لە تواناکانى‬ ‫خۆى دەکات بۆ ئەوەى کار لەسەر‬ ‫ئەو فیلمە بکات‪ ،‬لەبەر ئەوەى ئەو‬ ‫پێشتر لە سەر فیلمەکانى خەیاڵی‬ ‫زانستی کارى کردووە‪ ،‬بۆیە داوا لە‬ ‫چەند دەرهێنەرێکى دی دەکات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەى ئەو چیرۆکە بکەنە فیلم‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوەى لەوانى دی بێهیوا دەبێت‪ ،‬ئیدی‬ ‫خۆى دەستدەکات بە بەرهەمهێنانى‬ ‫فیلمەکە ‪ .‬لە سەرەتاکانى ساڵی‬ ‫‪ 1993‬سپیڵبێرگ خۆی و ستافی فیلم‬ ‫روودەکەنە شاری کاراکۆى پۆڵەندا‬ ‫بۆ ئەو شوێنەى کە رووداوەکە تێدا‬ ‫روویداوە‪ ،‬بۆ هەموو ئەو شوێنانەى کە‬ ‫پەیوەستە بە چیرۆکى رووداوەکەوە‪،‬‬ ‫لەوێ و لە ماوەى ‪ 72‬رۆژدا کارى‬ ‫وێنەگرتنى فیلمەکە تەواو دەبێت‪،‬‬ ‫سپیڵبێرگ بۆ ئەوەى ژانرى فیلمەکە لە‬ ‫دراما و جەنگییەوە لە دۆکیومێنتارى‬ ‫نزیکبکاتەوە‪ ،‬بە شێوازى رەش و سپی‬ ‫فیلمەکە بەرهەمدێنێت ‪ .‬فیلمەکەش بۆ‬ ‫یەکەمین جار لە بەروارى ‪ 30‬تشرینى‬ ‫دووەمى ‪ 1993‬دا لە شارى واشنتن‬ ‫دیسی نمایشدەکرێت‪ .‬ئەم فیلمە‬ ‫دەبێتە شاکاری ئەو فیلمانەى لەسەر‬ ‫هۆلۆکۆست بەرهەمهێنراون و ئاستى‬ ‫بەرهەمهێنانى فیلمى هۆلیود بااڵتر‬ ‫دەکات‪ ،‬لەو ساڵەدا فیلمەکە خەاڵت‬ ‫بە فێستیڤاڵە ناودارە جیهانیەکانەوە‬ ‫ناهێڵێت و تاوانى هۆلۆکۆست و‬ ‫سینەماى ئەمریکا و تواناى سپیڵبێرگ‬ ‫دەباتە قۆناغێکى بااڵ‪.‬‬

‫(نوح) مۆدێرن‬ ‫لە تاوانى هۆلۆکۆستدا‬

‫سینەما ڤیژن‬

‫‪5‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫شوێن پێی ئەو مندااڵنەی‪ ،‬لە بیاباندا بوون بە گووڵ!‬

‫قوربانییە توندڕۆکان‬

‫پشکۆ نەجمەدین‬ ‫وەک میللەتێک بە درێژایی‬ ‫مێژووی خۆمان‪ ،‬قوربانیی فیکر و‬ ‫ڕوانین و ڕەوتاری توندئامێزی ئەوی‬ ‫دیکەین‪ ...‬ئەوی دیکە؛ نەیاران و‬ ‫دوژمنان و داگیرکارانی‪ ،‬هزر و زمان‬ ‫و ئازادیی و جەستەی خۆمانو‬ ‫نیشتمانمان!‬ ‫مێژوو‪ ،‬لە قۆناغ و سەردەمە‬ ‫جیاکانی خۆیدا‪ ،‬لە پانتاییی ژیان و‬ ‫هەناسە و مامڵەکردنماندا‪ ،‬پردێکی‬ ‫بۆ تێگەیشتن لەنێوان ئێمە و‬ ‫ئەوانی دیکەدا ڕۆنەناوە و ئەگەریش‬ ‫خوازیاری بووبین‪ ،‬دیسان ئەوان‪،‬‬ ‫بە پاچی ڕک و کینەیان‪ ،‬بنکۆڵیان‬ ‫کردووە و بەرهەمێکمان دەست‬ ‫نەکەوتووە‪ ،‬جگە لە سڕینەوە و‬ ‫کوشتوکوشتار و وێرانکردن‪.‬‬ ‫بەرکەوتنی مێژوویی ئێمەی‬ ‫قورربانییە گوناهەکان و ئەوانی‬ ‫جەلالدە چنگخوێناوییەکان‪ ،‬جگە‬ ‫لە وێرانکردنی جەستە و داغانکردنی‬ ‫ڕۆح‪ ،‬ئیدی لە زەمەنێکی درێژدا‪،‬‬ ‫ئەم درمی توندوتیژی و ئەویدی‬ ‫سڕینەوەیە‪ ،‬بۆ دنیای ڕووح و‬ ‫هزرینی ئێمەش گوێزراوەتەوە و لە‬ ‫خانەکانی کولتووری سیاسیماندا‬ ‫گەرای خستووە‪.‬‬ ‫من پێم وایە‪ ،‬ئێستا ئەگەر لە‬ ‫بواری فیزیکیدا و لە پانتاییەکی‬ ‫سنوورداردا‪ ،‬زەبری ئەوی دی‪،‬‬ ‫ڕاستەوخۆ لەسەر جەستەی گەلو‬ ‫نیشتمانی ئێمە‪ ،‬فەنا بووبێت‪،‬‬ ‫دیسان ئێمە لەژێر کاریگەریی‬ ‫زەبری زەینی و ڕووحی خۆمان‪،‬‬ ‫نەک هەر ڕزگار نەبووینە‪ ،‬بگرە‬ ‫خەسڵەتێکی بنەڕەتیی هزرین و‬ ‫ڕەوتار و هەڵسوکەوتمانە دەرهەق‬ ‫بەیەک‪.‬‬ ‫ئەم دیاردەیە‪ ،‬تەنیا لە‬ ‫پەیوەندییە سیاسییەکانی نێوان‬ ‫حیزبە کوردییەکاندا نابینیرێت‪،‬‬ ‫بگرە لە نووسین و دەربڕینی نێو‬ ‫تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان و میدیای‬ ‫نووسراوی کوردیدا‪ ،‬زەق و‬ ‫بەرچاوە‪.‬‬ ‫من ناچارم بڵێم‪:‬‬ ‫تۆ هەر کەسێک بیت‪ ،‬سەر‬ ‫بە هەر نەتەوە‪ ،‬ڕەگەز‪ ،‬حیزب‪،‬‬ ‫ئایین و مەزهەبێک بیت یاخود‬ ‫نەبیت‪ ،‬ساتێ لە هەوڵی ئەوەدا‬ ‫بیت؛ بیرکردنەوە‪ ،‬ڕەوتار و‬ ‫هەڵسووکەوتی کەسێک‪ ،‬ژیان و‬ ‫هەڵبژاردنی کەسێک‪ ،‬لەژێر هەر‬ ‫هەنجەت و پاساوێکدا‪ ،‬بۆ هەر‬ ‫مەرام و مەبەستێک‪ ،‬سنوردار‬ ‫بکەیت و لەسەر هەر هەڵویستێک‬ ‫کە دڵخواز و فیکرخوازی تۆ نییە‪،‬‬ ‫لە مەنگەنە بدەیت و زیاتریش پێی‬ ‫لێ هەڵبڕیت و سووکایەتیی پێ‬ ‫بکەیت‪ ...‬تۆ جگە لە فاشیستێک‪،‬‬ ‫شتێکی دیکە نیت!‬ ‫ئەم بۆچونە‪ ،‬سەروکارێکی‬ ‫لەگەڵ گلەیی و گازندە و ڕەخنە و‬ ‫ڕەخنەگرتندا نییە!‬

‫شوێن پێی ئەو مندااڵنەی لە بیاباندا بوون بە گووڵ‪ ،‬ناوی نوێترین پڕۆژەی‬ ‫هونەریی هونەرمەندی کورد‪“ ،‬بەهادین”ە‪ ،‬کە بەهاوبەشی هونەرمەندیی مەغریبی‬ ‫“عادل عەوێتە” سەرقاڵی ئامادەسازین‪ ،‬بۆ نمایشکردنیی‪.‬‬ ‫لەبارەی بە ناونیشانی پڕۆژە هونەرییەکەی‪ ،‬بەهادین‪ ،‬بۆ کولتووری زەمەن‬ ‫وتی” بیرۆکەکەی لە وێنەیەکی منداڵێکی ئەنفالکراو‪ ،‬درووست بوو‪ .‬کە یەک مانگی‬ ‫رێک لەگەڵ وێنەی ئەو منداڵ ژیام‪ ،‬ئەو مانگە ‪ ٣١‬ڕۆژ بوو‪ ،‬هەر بۆیە بۆ پڕۆژە‬ ‫هونەرییەکەشم ‪ ٣١‬تابلۆی گەورەم درووست کردووەو ناوم ناوە (شوێن پێی ئەو‬ ‫مندااڵنەی لە بیاباندا بوون بە گووڵ!) بۆ کاری ئەو هونەرمەندە مەغریبیەش‪،‬‬ ‫ئەویش کار لەسەر سنوور دەکات‪ ،‬لە چیرۆکی واڵتەکەی خۆیدا‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پەیوەندی نێوان هونەرمەند و مێژووی نەتەوەکەی‪ ،‬بەهادین وتی‬ ‫“مێژووی هەموو هونەرمەندێک‪ ،‬پەیوەستە بە مێژووی میللەتەکەی‪ ،‬چەندێ لێشی‬ ‫دروور بێ‪ ،‬بەاڵم دواجار ناتوانێ لێی هەڵبێ و جارێکی تر‪ ،‬بە وێنە و چیرۆکەکانی‬ ‫دێتەوە بۆ ناو یادەوەریی و بەرهەمی هونەرمەندەکە‪ .‬ئەم کارەی من‪ ،‬جۆرێکە لەو‬ ‫کارکردنە لەناو تراژیدیا و چیرۆکی نەتەوەکەمدا‪.‬‬ ‫(لە ژمارەکانی داهاتووی کولتووری زەمەن‪ ،‬چاوپێکەوتنێکی بەهادین لەسەر‬ ‫پڕۆژەی “شوێن پێی ئەو مندااڵنەی لە بیاباندا بوون بە گووڵ!” باڵو دەکەینەوە‪).‬‬

‫مۆرگان فریامن‪ :‬خەریکی‬ ‫نووسینەوەی سەفەرنامەیە!‬

‫شوان کەریم بۆ “ئەم شارە”‬ ‫دەگەڕێتەوە‬

‫شوان کەریمی دەرهێنەر‪ ،‬لە ئەڵمانیاوە بە‬ ‫سیناریۆیەکی نوێووە دەگەڕێتەوە سلێمانی و لە‬ ‫ئێستادا سەرقاڵی ئامادەکارییە بۆ نمایشێکی شانۆیی‪.‬‬ ‫شوان کەریم‪ ،‬لە بارەی بەرهەمە نوێکەی‪ ،‬بە‬ ‫کولتووری زەمەنی وت‪ ،‬ئەم کارە نوێیەم بە ناوی‬ ‫“ئەم شارە”یە و لە ئێستادا سەرقاڵی دروستکردنی‬ ‫ستافدام‪ ،‬بۆ کارەکە و هاوشێوەی بەشێک لە کارەکانی‬ ‫پێشووشم‪ ،‬نووسینی خۆمە و ستایلی ئەم کارە‬ ‫جیاوازترە لە سەرجەم نمایشەکانی پێشترم‪ ،‬هەوڵ‬ ‫دەدەین لە ناوەڕاستی مانگی “ئاب”دا نمایشی بکەین‪”.‬‬ ‫شوان کەریم‪ ،‬لە شاری هانۆڤەر لە ئەڵمانیدا‪ ،‬لە‬ ‫گرووپی ستێچ کاردەکات و سااڵنە‪ ،‬وەک دەرهێنەر و‬ ‫ئەکتەر لە چەندین کاری شانۆیدا بەشدار دەبێت و‬ ‫سیناریۆی بۆ چەندین دەقی شانۆیی نووسیووە‪ .‬وەک‬ ‫دەرهێنەر و نووسەر‪ ،‬تا ئێستا خاوەنی کۆمەڵێک‬ ‫بەرهەمی شانۆییە‪ .‬ئەمساڵ خەاڵتی غەزەلنووسی وەک‬ ‫باشترین دەرهێنەر پێبەخشرا‪.‬‬

‫بەفری گەرم‬ ‫بەفری گەرم‪ ،‬نوێترین بەرهەمی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫سینەمای هەولێرە‪ ،‬نووسین و دەرهێنانی عەدنان‬

‫ڕاسپاردە بە “با”دا‬

‫کتێبی ڕاسپاردە بە “با”دا‪ ،‬نووسینی محەمەد‬ ‫ئەحمەد تاهیر‪ ،‬ئەم کتێبە خوێندنەوەیەکی تر و‬ ‫جیاوازە‪ ،‬بۆ شیعرنامەکەی نالی و وەاڵمەکەی سالم‪،‬‬ ‫لە دوو توێی ‪ ٢٤٠‬الپەڕەدا‪ ،‬لەم ڕۆژانەدا باڵوبوویەوە‪.‬‬ ‫لە ناونیشان و پێڕستی بابەتەکانی کتێبەکەوە‪،‬‬ ‫خوێنەر‪ ،‬هەست دەکات دەکەوێت بەسەر دنیایەکی‬ ‫جیاواز لە خوێندنەوەی شیعری کالسیکیی کوردیی‬ ‫بە گشتیی و دنیای تایبەتیی (نالی و سالم) ‪.‬‬ ‫ڕاسپاردە بە “با”دا‪ ،‬لە دوو بەش پێكهاتووە‪،‬‬ ‫كە هەردوو بەشەکە تەواوكەری یەكترن‪.‬‬ ‫لە بەشی یەکەمدا‪( :‬نالی و سلێمانیی و خوێندنو‬ ‫سەرچاوەی فەرهەنگیی‪ ،‬ڕۆڵی نالی لە گەشەپێدانی‬ ‫دیالێکتی کرمانجی خواروو‪ ،‬قوتابخانەی شیعری‬ ‫بابان‪ ،‬ڕۆڵی نالی لە بونیادنانی ئەو قوتابخانەیە‪.‬‬

‫عوسمان شاناز‪ ،‬نواندنی نیگار عوسمان‪ ،‬بیالل‬ ‫زەنگەنە‪ ،‬پەنار ئیبراهیم ‪ ،‬ماوەی فیلمەکە ‪٣٠‬‬ ‫خولەکە‪ .‬سەبارەت بە چیرۆکی فیلمەکە‪ ،‬عەدنان‬ ‫شاناز‪ ،‬بۆ کولتووری زەمەن وتی “ چیرۆکی‬ ‫بەفری گەرم‪ ،‬باس لە هونەرمەندێکی شێوەکار‬ ‫دەکات‪ ،‬کە چۆن بۆ رزگار کردنی خۆی و‬ ‫خانەوادە و تابلۆ گرنگەکانی رێگایەکی سەخت و‬ ‫پڕ ئازار هەڵدەبژێرێ‪ .‬دوای ئەوەی کە بۆی روون‬

‫ئەکتەر و دەرهێنەری بەناوبانگی‬ ‫ئەمەریکی مۆرگان فریمان‪ ،‬پاش‬ ‫وەرگرتنی خەاڵتی ئۆسکار لە ساڵی ‪٢٠٠٥‬‬ ‫بۆفیلمی(‪ .)Million Dollar Baby‬لە‬ ‫ئێستادا سەرقاڵی نووسینی سەفەرنامەی‬ ‫بیرەوەرییەکانییەتی‪ .‬لە لێدوانێکدا‪،‬‬ ‫‪١٩٦٤‬‬ ‫دەڵێت‪(:‬لەساڵی‬ ‫مۆرگان‬ ‫بۆیەکەمیجار وەک ئەکتەر لەسەر شاشەی‬ ‫سینەما دەرکەوتووم‪ .‬لەو ڕۆژگارەوە بۆ‬ ‫ئێستا کە تەمەنم لە ‪ ٨٠‬ساڵ زیاترە و‬ ‫لە نزیکەی ‪ ١٠٠‬بەرهەمی سینەمایدا‬ ‫بەشداربووم‪ ،‬بۆیە دوو ساڵە‪ ،‬سەرقاڵی‬ ‫یاداشتی سەفەرنامە و گەشتەکانمم‪،‬‬ ‫چ بۆ کاری هونەریی‪ ،‬یان بۆ گەڕان و‬ ‫بیرکردنەوەو پشوودان‪.‬‬ ‫ئاماژەش بەوە دەدات‪ ،‬ڕەنگە لە‬ ‫داهاتوودا‪ ،‬سیناریۆی بۆ بنووسێت و‬ ‫بیکاتە فیلمێکی سینەمایی‪.‬‬ ‫دەبێتەوە لە ناو شار و لەژێر حوکمڕانی داعش‬ ‫هونەر هیچ بایەخێکی نییە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کاتی نمایش و تەواوبوونی‬ ‫فیلمەکە‪ ،‬ئەو دەرهێنەرە سینەماییە دەڵێت”‬ ‫بەفری گەرم لە دوا قۆناغەکانی پۆست‬ ‫پڕۆداکشنە‪ ،‬لەماوەیەکی کورت هەموو کارەکانی‬ ‫تەواو دەبێتو بەسەر فیسیڤاڵە جیهانی و‬ ‫عەرەبیو عێراقی و کوردییەکاندا دابەش دەکرێت‪.‬‬

‫نالی و نەیارەکانی و چەند بەشێکی تریش‪).‬‬ ‫لە بەشی دووەمی ئەم کتێبەدا‪ :‬نووسەر بە‬ ‫وردی دیدگایە خۆیەوە بە پشت بەستن بە تێڕوانینی‬ ‫جیاواز‪ ،‬شیکاریی بۆ شیعرنامەكەی نالیو وەاڵمەكەی‬ ‫سالم کردووە‪ .‬پاشتر شیعرنامەکەی شیکاریی‬ ‫کردووە‪ ،‬پاشان لە چەند ناونیشانێکی جیاوازدا کۆی‬ ‫دید و بۆچوونی خۆی دەخاتە روو‪ ،‬لە ناونیشانی‬ ‫بابەتە سەرەکییەکانی بەشی دووەم‪( :‬ستایشی با‪،‬‬ ‫نیشتمان لە دیدی نالییەوە‪ ،‬سلێمانی لە شیعرەکانی‬ ‫نالی‪ ،‬خانەقای مەوالنا‪ ...‬هتد)‬ ‫بەدەر لە شیکاریی ئەدەبیی چامەکەی “نالیو‬ ‫سالم” نووسەر کۆمەڵێ مانای نوێی لەو نامەیە و‬ ‫لە پەیوەندیی نێوان ئەم دوو شاعیرە بەرهەم‬ ‫هێناوە‪ ،‬بە تایبەتیش لە پرسی نەگەڕانەوەی نالی و‬ ‫سەرهەڵگرتنیی و هەندێ پرسیی گرنگیی سیاسیی و‬

‫کۆمەاڵیەتیی ئەو سەردەمەی نالیی تێدا ژیاوە‪.‬‬ ‫ڕاسپاردە بە “با”دا‪ ،‬لەالیەن كتێبخانەی گەشە‬ ‫بۆ چاپ و باڵوكردنەوە‪ ،‬چاپ و باڵوكراوەتەوە‪.‬‬

‫شاکر فەتاح ژیان و بەرهەمە کانی‬

‫ئەمە ناونیشانی کتێبێکی ‪ ١٦٠‬الپەڕەییە‪ .‬لە‬ ‫الیەن د‪ .‬بەهادین ئەحمەد نووسراوە و کتێبخانەی‬ ‫چوارچرا چاپ و باڵوی کردووەتەوە‪ .‬کتێبەکە‬ ‫لە پێنج بەشی سەرەکی پێکهاتووە‪ ،‬بەدەر لەو‬ ‫شیعرەی کە لەسەرەتای کتێبەکەدا نووسەر دایناوە‪،‬‬ ‫کە بەناوی شاکر فەتاح‪ .‬نووسەر نووسیوویەتیی‪،‬‬ ‫شاکر فەتاح لە دیدی شێرکۆ بێكەسەوە‪ .‬پاشتر لەو‬ ‫پێنج بەشە سەرەکییەی کتێبەکەدا‪ ،‬کە بریتین لە‬ ‫(ژیانو ژیانی ڕۆژنامەنووسیی شاکر فەتاح) نووسەر‪،‬‬ ‫باسی “ڕۆژنامەی خورماڵ و ڕۆژنامەی باسەڕە و‬

‫ڕۆژنامەی چەمچەماڵ و ڕۆژنامەی ئاکرێ”ی کردووە‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لە پێگەی ڕۆژنامەنووسیی شاکر فەتاح‬ ‫لە دنیای ڕۆژنامەنووسی کوردیدا‪ .‬لەگەڵ ئەنجام و‬ ‫بەرهەمهێنانیی دیددگای خودی نووسەری ئەم کتێبە‪،‬‬ ‫لەسەر ئەو تایبەتمەندییانەی شاکر فەتاح‪ .‬لە کۆتایی‬ ‫کتێبەکەشدا‪ ،‬نووسەر پاشکۆیەکی دیکۆمێنتییو‬ ‫بەرگی ڕۆژنامە و ئەرشیفە ڕۆژنامەوانییەکان و‬ ‫کۆمەڵێ وێنەی سەردەمی جیاوازی شاکر فەتاحی‬ ‫خستووەتە ڕوو‪.‬‬ ‫شاکر فەتاح ژیان و بەرهەمە ڕۆژنامە‬ ‫نووسیییەکانیی‪ ،‬کتێبێکی پڕ زانیارییە‪ ،‬لەسەر ئەو‬ ‫نووسەر و ڕۆژنامەنووس و سیاسەتمەدارە کوردە‪،‬‬ ‫کە بەداخەوە لە دنیایی نووسین و ڕۆژنامەوانیی‬ ‫کوردیدا‪ ،‬کەمترین بایەخ بە ناو و کارە ئەدەبیی و‬ ‫ڕۆژنامەوانییەکانی دراوە‪.‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫کۆنگرەی ناودارانی کورد‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬ ‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫گۆڤاری پەیسەر‬

‫شێنێ‪ :‬پەیامنێرێکی عەجول و پێشکەشکارێکی باشم‬ ‫زەمەن‬

‫ئەگەر کاری ڕاگەیاندنی نەکردایە‪ ،‬هەوڵی‬ ‫دەدا ببێ بە پارێزەر‪ .‬شێنێ عوسمان خانمە‬ ‫بێژەری کەناڵی ‪ KNN‬دەڵێت زوو توڕە دەبێ‬ ‫و جارێ بەنیازی هاوسەرگیریش نییە‪.‬‬ ‫شێنێی تەمەن ‪ ٢٤‬سااڵن‪ ،‬لە دایکبووی‬ ‫شاری سلێمانییە و دەرچووی بەشی ڕاگەیاندنی‬ ‫پەیمانگای تەکنیکی سلێمانییە‪ .‬سەبارەت بە‬ ‫کارەکەی کە بێژەرییە بۆ “زەمەن” دەڵێت‪:‬‬ ‫نامەوێ کاری تر بکەم دەمەوێ تواناو‬ ‫وزەم بۆ‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫الم‬

‫دکتۆر ئەردەشیر پەشەنگ *‬

‫ئەو کۆمەڵگایانەی کە بە ڕۆژهەاڵتی یا خود شەرقی ناودێر ئەکرێنو‬ ‫بە تایبەت ڕۆژهەاڵتی ناوین و لە نێوانیشیاندا کوردەکان بە شێوەی‬ ‫ئاسایی ژیانێکی سیاسی ‪ -‬کۆمەاڵیەتی تێکەاڵو بە نۆستالۆژی و زەق‬ ‫بوونی هەستەکان و بە هۆی ئەوەشەوە دەمارگرژی‪ ،‬ڕەنگە زیاتر لە هەر‬ ‫شوێنێکی دیکەی جیهان هەبێت‪ .‬بندەست بوونیان لە چەند سەدەی‬ ‫ڕابردوو بۆتە هۆی زیاتر بوونی ڕێژەی نۆستالۆژی گەرایی لە نێوانیاندا‪.‬‬ ‫هەر ئەمەش هەندێ جار دەرکەوتەی ناکۆک و نابەجێ و لە هەندێ‬ ‫حاڵەتیشدا هەڵەی لێ دەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫وەکوو ئەوەی کە میلەتێک خۆی بە ئازاترین ئەزانێ‪ ،‬میلەتێکی دیکە‬ ‫خۆی بە زیرەکترین ناودێر دەکا‪ ،‬یەکی دیکە نوخبەکانی خۆی بەالوە‬ ‫باشترینکانە و بە ئەستێرەی درەوشاوەی جیهان پێناسەیان دەکات و‪..‬‬ ‫لەحاڵێکدا کە گەر ئەمانە ڕاستی بوونایە‪ ،‬ڕۆژهەاڵتییەکان ژیانێکی باشتر‬ ‫لەوەی ئەمڕۆیان دەبوو‪.‬‬ ‫ئەگەر لە ڕوانگەی خۆهەڵسەنگاندن و بە لەبەرچاو گرتنی ئەو پێش‬ ‫گریمانەی سەروو لە کۆنگرەی ناودارانی کورد بڕوانین‪ ،‬ئەتوانین بڵێین‬ ‫ئەو کۆنگرەیە بەلەبەرچاوگرتنی ڕەخنەکان و کەم و کورتییەکان‪ ،‬لە‬ ‫الیێکەوە هەلێک بوو بۆ ڕێزلێنان لە ناودارانی بەردەوام ئەکتیڤی کورد‬ ‫و هەروەها ئاشنا بوون و زیاتر لێک نزیک بوونەوەی نوخبەکانی کورد‬ ‫لەگەڵ یەکدی و لەگەڵ خەڵک و جەماوەر و لە الیێکی دیکەوە هەلێک‬ ‫بوو یا باشترە بڵێم هەلێکە بۆ ئەوەی بزانین کوردەکان لە کوێی ئەم‬ ‫جیهانە پان و بەرینەدا وەستاون!‬ ‫ناوداران و کەسانی سەرکەوتووی کورد لە بەراوەرد کردنیان لەگەڵ‬ ‫ناودارانی میلەتانی دیکە لە هەر سێ ئاستی سەروودا‪ ،‬تێئەگەین کە‬ ‫کوردەکان بە تایبەتی لە چ شوێنێکی جیهاندا وەستاون و لە کوێ‬ ‫تایبەتمەندی و کارتێکردنیان لە ئاستێکی جیهانیدایە؟ لە کوێ لە ئاستی‬ ‫ناوچەکەدا (ڕۆژهەاڵتی ناوین) ئەتوانن بدرەوشێنەوە؟ لە چ بەشێکدا لە‬ ‫ئاستی ناوخۆ (هەر کام لە ناوداران لە یەکێ لە واڵتەکانی ئێران‪ ،‬تورکیا‪،‬‬ ‫عێراق و سوریا) لە ئاستی سەرەوە وەستاون‪ ،‬لە کامیەک لە بەشەکاندا‬ ‫کەم و کووڕیان هەیە و ئایا ئێستاش ئاستی هەرێمیمان هەیە؟‬ ‫لە کۆچەر بیرکار خاوەنی مەدالیای فیلدزی جیهانی و نادیا موراد‬ ‫کچە کوردی ئیزدی خاوەنی مەدالیای ئاشتی نۆبێلەوە بگرە تا بەهمەن‬ ‫قوبادی دەرهێنەر و کەڵە هونەرمەندانی مۆسیقای کوردی وەک شارام‬ ‫نازری و کەیهان کەڵهوڕ و مەزهەری خالقی و ‪ ..‬ئەگەر هەر کام لەمانە لە‬ ‫بوار و تایبەتمەندی خۆی لەگەڵ کەسانی یەکەم لە سێ ئاستی جیهانی‪،‬‬ ‫ناوچەیی و نێوخۆیی دا بەراوەرد بکەین و بیان سەنگێنین‪ ،‬ئەو کات‬ ‫تێئەگەین ناوداران و نوخبەکانی کورد یان بە واتایێکی دیکە “ئێمە“ لە‬ ‫کوێدا وەستاوین و جێگە و پێگەمان کوێیە؟‬ ‫ئەم جۆرە ڕوانینە گەر لەگەڵ تێکەڵەیێک لە ڕوانینی ڕەخنەگرانەو‬ ‫دروستکەر و مێتۆدی زانستی بێ‪ ،‬ئەتوانێ یەک لە باشترین‬ ‫دەرئەنجامەکانی کۆنگرەی ناودارانی کورد و کۆنگرەکان و پالنە‬ ‫هاوشێوەکان لە شوێنەکانی دیکە بێت‪ ،‬لەبەر ئەوەی کە لە الیێکەوە‬ ‫بینینی سەرکەوتنی کەسانی دیکە ئەبێتە هۆی زیاد بوونی هەستی باوەڕ‬ ‫بە خۆ بوون و کەم بوونەوەی هەستی خۆ بە کەم زانین و لە الیەکی‬ ‫دیکەوە ئەبێتە بەربەستێکی جدی بۆ پێشگرتن لە وەهمی خۆ بە زل‬ ‫زانین لە ئاستی جیهانی‪ ،‬ناوچەیی و نێوخۆییدا‪.‬‬ ‫* لێکۆڵەری بااڵی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ستراتژیی ڕۆژهەاڵتی ناوینو‬ ‫سەرنووسەری فەراتاب‬

‫‪07740881458‬‬

‫یک‬ ‫ر‬

‫لە ڕوانگەیێکی دیکەوە‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫شاشەی ‪KNN‬بێ و خزمەت بکەم‪ .‬کاتێک‬ ‫لە راگەیاندن دەبی‪ ،‬ناتوانی لە شوێنێکدا‬ ‫بووەستی‪ ،‬بەتایبەت من کە بەردەوام حەزم‬ ‫بە گۆڕانکاری هەیە و لە داهاتوودا هەموو‬ ‫قۆناغەکانی راگەیاندن ببڕم”‬ ‫شێنێ سەرەتا بە پەیامنێریی دەستیپێکرد‪،‬‬ ‫ئێستا بێژەری هەواڵە سیاسییەکانە‬ ‫لە کەناڵی ئاسمانیی ‪ KNN‬بۆ‬ ‫دەسپێکی کارەکەی دەڵێت‪:‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی کەسێکی بزێو و‬ ‫لێهاتووبووم‪ ،‬سەرەتا وەک‬ ‫پەیامنێر لە ‪KNN‬‬

‫دەستبەکاربووم‪ .‬پاشان بووم بە بێژەرو‬ ‫پێشکەشکار‪ ،‬بەبیرم دێت یەکەمجار مایکم‬ ‫گرت بەدەستمەوەو چوومە ناو بازاڕ‪ ،‬پێیان‬ ‫وتم تۆ دەبیتە پەیامنێرێکی سەرکەوتوو‪.‬‬ ‫شێنێ دەڵێت بە زۆر شت توڕە دەبێ‬ ‫لەوانە “ئەگەر قسەیەک یاخود شتێکم پێ‬ ‫دووبارە بکەنەوە‪ ،‬بەمە زۆر توڕە دەبم‪ .‬کچی‬ ‫هاوڕێم هەبووە کە زۆر زویری کردووم و قەت‬ ‫نایبوورم”‬ ‫ئەگەرچی هەموو جۆرە جلوبەرگێک‬ ‫دەپۆشێ‪ ،‬بەاڵم بە دیاریکراوی حەزی بە‬ ‫پۆشاکی فەرمییە و تەنیا کاتێکیش لەماڵەوە‬ ‫کاری ناوماڵ دەکات کە‬ ‫دایکی لەماڵ نەبێ‪.‬‬ ‫دەشڵێت ئێستا بە دوو‬ ‫هەفتە دەتوانێ کتێبێک‬ ‫بخوێنێتەوە و دەنگی‬ ‫پەسەندیش الی ئەو‪،‬‬ ‫حەسەن زیرەکە‪.‬‬

‫یورسا مەحنوش‬ ‫بۆ زەمەن دەدوێت‬

‫زەمەن‬

‫نمە‬ ‫خا‬ ‫هونەرمەندی تونسی‬ ‫یوسرا مەحنوش کە‬ ‫یەکێکە لە خوێندکارەکانی‬ ‫هونەرمەندی بەناوبانگ کازم‬ ‫ساهیر‪ ،‬لەڕێی زەمەنەوە بۆ‬ ‫یەکەمجار نوێترین بەرهەمی‬ ‫ئاشکرا دەکات‪.‬‬ ‫یوسرا مەحنوش لە‬ ‫لێدوانێکی تایبەتدا بۆ “زەمەن”‬ ‫ئاشکرایکرد‪ ،‬سوپرایزێکی بۆ‬ ‫عێراقییەکان دەبێ کە ئەویش‬ ‫کلپێکی نوێیە و بەمنزیکانە باڵودەبێتەوە‪.‬‬ ‫گۆرانیی ناو کلیپەکەی مەحنوش‪ ،‬ئاوازێکی‬ ‫فۆلکلۆری عێراقییە کە لەناو گۆرانیی عەرەبیدا بە‬ ‫شێوازی عێراقیی ناو دەبرێ‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پەیوەندی خۆی لەگەڵ هونەرمەند‬ ‫کازم ساهیر‪ ،‬مەحنوش بۆ زەمەن وتی‪“ :‬پەیوەندی‬ ‫نێوانمان سنووری مامۆستا و خوێندکاری تێپەڕاندووە‬ ‫و کازم ساهیر ئێستا بەشێکە لە خێزانەکەم‪”.‬‬ ‫یوسرا تەمەنی ‪ ٣١‬سااڵنە و دوای بەشداریکردنی‬ ‫لە بەرنامەی “زە ڤۆیسی”ی کەناڵی ‪MBC‬‬ ‫ناوبانگی پەیدا کرد و لە چەندین‬ ‫کۆنسێرتیشدا لەگەڵ کازم ساهیردا‬ ‫گۆرانیی وتووە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫شەرعیەت‬

‫موسلیح هەمزە نوری‬

‫شەرعیەت گرنگترین پایەی سیستەمی‬ ‫سیاسیە‪ ،‬بەاڵم لەوە گرنگتر سەرچاوەی‬ ‫وەرگرتنی شەرعیەتە‪ ،‬چونكە سەرچاوەی‬ ‫شەرعیەتەكە‪ ،‬هێز ئەدات بە سیستەمو‬ ‫كاریگەری دائەنێت لەسەر چۆنیەتی‬ ‫هەڵسوكەوت و تێڕوانینی بۆ شێوازی‬ ‫حوكمڕانی‪ ،‬هەرئەوەش دونیابینییەكی بۆ‬ ‫دروست ئەكات كە لە وێوە‪ ،‬خەڵك و خاك و‬ ‫گرفتی كۆمەڵگاو چارەسەریەكان ئەبینێت‪ ،‬و‬ ‫ئەو تێڕوانینەیە كە دەسەاڵت ئاراستە ئەكات‬ ‫چۆن بەرگری لە مانەوەی خۆی بكات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دەسەاڵتێك شەرعیەتی ڕاستەقینەی هەبێت و‬ ‫لە دەنگی زۆرینە سەرچاوەی گرتبێت‪ ،‬هەوڵ‬ ‫ئەدات بە شێوەیەكی ڕاست و دروست حوكم‬ ‫بكات و هەوڵ ئەدات زۆرترین خزمەت بە‬ ‫كۆمەڵگا بكات‪ ،‬لە پێناو بە دەستهێنانەوەی‬ ‫متمانەی خەڵك و دواجار مانەوەی خۆی‪.‬‬ ‫بەاڵم دەسەاڵتێك گەر سەرچاوەی‬ ‫شەرعیەتی هێزو داگیركاری بێت بە هەموو‬ ‫شێویەكی پارێزگاری لە هێزەكەی ئەكات لە‬ ‫پێناو مانەوەی خۆیدا‪ ،‬وە ئەگەر سەرچاوەی‬ ‫دەسەاڵت میلیشیاو پارە بێت‪ ،‬بە هەمان‬ ‫شێوە پارێزگاری لە خاڵی بەهێزی خۆی‬ ‫ئەكات و هەموو بەهایەكی بۆ ئەكات بە‬ ‫قوربانی ‪.‬‬ ‫هەر لەبەر ئەوەیە زۆربەی سیستەمە‬ ‫حوكمڕانەكانی ڕۆژهەاڵت و ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬لە نەبوونی شەرعیەتی ڕاستەقینە‬ ‫كە لە ئیرادەی زۆرینەوە سەرچاوەی‬ ‫گرتبێ‪ ،‬پەنا بۆ شەرعیتیە تەقلیدیەكان‬ ‫ئەبەن‪ ،‬هەریەكەو بە پێی ئاستی گەشەی‬ ‫كۆمەڵگاكانو گونجاو لەگەڵ ئەو ژینگەی تێدا‬ ‫حوكمڕانی ئەكەن*‪.‬‬ ‫شەرعیەتی تەقلیدی (نەریتی) وەك‬ ‫شەرعیەتی دینی و ئاینزاو مەزهەب‪،‬‬ ‫شەرعیەتی شۆڕشگێڕی نەتەوەو سەربەخۆیی‪،‬‬ ‫شەرعیەتی خێڵ و عەشیرەت وە لە هەندێ‬ ‫كۆمەڵگای زۆر داخراو و دواكەوتوو شەرعیەتی‬ ‫باوكایەتی‪,‬‬ ‫حوكمڕان بە شێوەیەك هەڵسوكەوت‬ ‫ئەكات وەكو باوكی خێزان و خۆی بانگەشەی‬ ‫باوكایەتی بەسەر كۆمەڵگادا ئەكات و‬ ‫هەركەسێكیش پایەند نەبێت بە سەركەش و‬ ‫لە ڕێ دەرچوو‪ ،‬دژە بەرژەوەندی خاك و واڵت‬ ‫لە قەڵەم ئەدرێت‪ ،‬كە هەر ئەمەشە سەرچاوەی‬ ‫فەشەل و لە بن نەهاتنی كێشەو گرفتەكانی‬ ‫ئەم كۆمەڵگایانەو كەڵەكەبوونی ڕۆژ بە ڕۆژی‬ ‫كێشەی زیاتر‪ ،‬وە ئەم گرفتەیە كۆمەڵگا‬ ‫دابەش ئەكات بۆ هاوبەندی جۆراوجۆر‪ ،‬وە‬ ‫دەسەاڵتیش تووشی ڕێكەوتنی دەرەكی‬ ‫نابەرامبەرو زیان ئاوەر ئەكات و دەرگای‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بۆ خاوەن مافی بەكارهێنانی پارچە زەوی ژمارە(‪ )٢٠٣‬لە كەرتی ‪ /٢‬قڕگە هەریەک لە‬ ‫(فاطمة احمد فقي كريم) و (حمه امني حمة الحاج كدرون) و ( حمه سور حمه الحاج كدرون) و (بهيه حمه‬ ‫الحاج كدرون) و ( حمه كريم مصطفي) و ( حمه امني كريم مصطفي) و ( بهيه مال نجم الدين مال احمد)‬ ‫و ( سعيد و طالب و ابوبكر و زبيده و عبدالرحمن منااڵنی احمد الحاج كدرون) و (فاطمة سعيد احمد)‬ ‫و محمد و عبدالله و احمد و ابوبكر و عصمت و رحمه و بهية و خديجة و مينا و عطية و خانم و حبيبة‬ ‫و سلطانة و هيبت منااڵنی صالح الحاج كدرون)ەوە بۆ هەرکەس و الیەنێکی تر کە پەیوەندارە بە‬ ‫پارچە زەوی سەرەوە‪.‬‬ ‫بە پێی ئەو لێکۆڵینەوەیەی کە لیژنەکەمان لیژنەی دەست بەسەراگرتن لە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتی کشتوکاڵی سلێمانی رۆژی(‪ )٢٠١٩/٧/١‬ئەنجامی دا لەسەر داواکاری هاواڵتی‬ ‫(کارمەند کامەران حمە صدیق) وەرەسەی خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی سەرەوە‬ ‫(محمد كريم مصطفي) کە لە ڕێگەی بریکارە گشتیەکەیەوە هاواڵتی (شۆڕش حمە غریب) داوای‬ ‫راستکردنەوەی ناوی خاوەن زەوی سەرەوەی کردووە لە بڕیاری تەسویەی پارچە زەویەکەدا‬ ‫لەبەرئەوەی زەویەکە لە جیاتی (محمد كريم مصطفي) بەهەڵە بە (حمە كريم مصطفي) هاتووە‬ ‫لیژنەکەمان لەسەر بنەمای لێکۆڵینەوەکە و بەڵگەنامە رەسمیەکانی خاوەن زەویەکە و پاڵپشت‬ ‫بە بڕیاری ( ‪ ٦١١‬ساڵی ‪ )١٩٧٧‬پێشنیاری کرد بەراستکردنەوەی ناوەکە لە (حمە كريم مصطفي)‬ ‫بۆ (محمد كريم مصطفي) جا هەرکەس و الیەنێک رەخنەی هەیە لەسەر پێشنیاری راستکردنەوەی‬ ‫ناوەکە با لە ماوەی (‪ )١٥‬رۆژدا لە دوای باڵوبوونەوەی ئەم ئاگاداریە لەم رۆژنامەیەدا رەخنەکیان‬ ‫پێشکەش بە لیژنەکەمان بکەن بە پێچەوانەوە دوای ئەو ماوەیە مافی رەخنەتان نامینێت‪.‬‬

‫فريا خرض صالح‬ ‫یاسایی‬ ‫سەرۆکی لیژنە‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی‬

‫وو�‬ ‫د ی��د و �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫دەستوەردانی دەرەكی ئەكاتەوەو دەسەاڵت‬ ‫دەستەوسان ئەبێت لە بەرامبەر یەكخستنی‬ ‫كۆمەڵگاو گەشەكردنی مرۆیی و چارەسەری‬ ‫داخوازی و داواكاری كۆمەڵگا‪ ،‬لەم جۆرە‬ ‫سیستمانە نوێنەرایەتییەكی الوازی توێژە‬ ‫چاالك و ڕاستەقینەكانی كۆمەڵگا بەدی‬ ‫ئەكرێت‪ ،‬وە ئەم جۆرە نوێنەرایەتیە وای‬ ‫لێ ئەكات بەردەوام لە ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫كۆمەڵگادا بێت‪ ،‬چونكە خۆی خستۆتە‬ ‫نێو قەیرانی شەرعیەت و نوێنەرایەتی‬ ‫ڕاستەقینە‪ ،‬ئەم قەیرانی شەرعیەتە وا‬ ‫لە دەسەاڵت ئەكات هەمیشە ئاراستەی‬ ‫وتارەكانی چڕ بكاتەوە‪ ،‬لە شەرعیەتی‬ ‫دەستكەوت (انجاز) یان داكۆكی كردن لە‬ ‫چەند بوارێك وەكو ئابوری و ئارامی و‬ ‫بەستنەوەی ئاشتی و سەالمەتی خەڵك‬ ‫بە بوون و مانەوەی خۆیان لە دەسەاڵت‪،‬‬ ‫بەستنەوەی بەوەی نەبوونی ئەوان لە‬ ‫دەسەاڵت واتە شەڕو تێكچوونی كۆمەڵگە‬ ‫یاخود خۆیان بە پارێزەری ڕەوشت و كلتور‬ ‫ئەزانن‪ ،‬وە هەندێ جار پاراستنی حكومەت‬ ‫لە بەرامبەر مەترسیە دەرەكیەكان ئەكەن‬ ‫بە گەورەترین دەستكەوت بۆ خەڵك و‬ ‫شەرعیەتی خۆیانی پێ تۆكمە ئەكەن‪.‬‬ ‫وە هەندێ لە ڕژێمەكان شەرعیەتی‬ ‫مانەوە بە شێوەیەكی سادەو كاریگەر‬ ‫پاساو ئەدەن كە ئەڵێن بوونی ئێمە زیانر‬ ‫كەمترە (اهون الشرین) لە بەرامبەرەكانمان‬ ‫هەروەكو ( زۆرێك لە الیەنگرانی دەسەاڵت‬ ‫لەكوردستان ئەڵێن بەڵێ دەسەاڵت هەڵەی‬ ‫هەیە بەاڵم هەموومان هەڵەمان هەیەو و‬ ‫ئەوان نەبن كوردستان تێك ئەچێت)‪.‬‬ ‫خۆیان وەكو هێڵی یەكەمی بەرگری‬ ‫بەرامبەر توندڕەوی و شەڕ پیشان ئەدەن‬ ‫وە ئەڵێن لە غیابی ئێمە ئەوەی چاوەڕێتان‬ ‫ئەكات خراپترە‪.‬‬ ‫بەدیلی ئێمە پاشا گەردانی و داڕووخانی‬ ‫حكومەتە كە هەندێ بەم جۆرە لە پاساوە‬ ‫شەرعیەتی‬ ‫ئەڵین(شرعیە االبتزاز)‬ ‫هەراسان (هەمیشە دوژمنێك دائەتاشێ بۆ‬ ‫مانەوەی خۆیان)‪.‬‬ ‫شەرعیەتی‬ ‫بەسەرچوونی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫هەراسان‪ ،‬بە هۆی وریابوونەوەی كۆمەڵگا‪،‬‬ ‫دەرك كردنی ئەوەی كە نەبوونی بەدیلی‬ ‫گونجاو و چاك خۆی لە خۆیدا یەكێك لە‬ ‫بەرهەمەكانی سیاسەتی ڕژێمە تاكڕەوەكانە‬ ‫‪ ,‬كە هەموو دەرگایەكیان بە ڕووی كارو‬ ‫سیاسەتی مەدەنی و گۆڕانكاری ئاشتیانەدا‬ ‫داخستووە‪ ،‬كە ئەوەش بۆتە بەربەستی‬ ‫دەركەوتنی بەدیل‪ ،‬بۆ بەردەوامی ئەم‬ ‫دەسەاڵتە بە شێوەیەكی سەرەكی پشت‬ ‫ئەبەستێ بە كۆنترۆڵ كردنی هەموو‬ ‫شتێك وە پشت ئەبەستێ بە پڕوپاگەندەو‬ ‫بانگەشە‪.‬‬ ‫لە پاڵ ئەوەشدا دوورخستنەوەو بێ الیەن‬ ‫كردنی دەستەبژێرەكانی كۆمەڵگا (النخب)‬ ‫بە هەردوو ئامرازی ترس و تەماح‪ ،‬لە پاڵ‬ ‫ئەمەشدا پێشبڕكێ بۆ گرێبەستنی ڕێكەوتن‬ ‫لەگەڵ هێزی دەرەكی و بەخشینی سەروەتو‬ ‫سامانی واڵت لە پێناو پشتگیری كردن و‬ ‫پاراستنی دەسەاڵتیان لە بەرامبەر هێزی‬ ‫سەرهەڵداوی ناوخۆی كۆمەڵگا و ناوچەیی‬ ‫یان هاوبەندی لە نێوان خۆیاندا دەسەاڵتە‬ ‫ناوچەییەكان لە پێناو ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫كۆمەڵگای بێزارو بێداربووەوە‪.‬‬ ‫هەندێ لە دەسەاڵتە ناوچەییەكان‬ ‫مەرجی مانەوەی خۆیان لەوەدا ئەبینن‬ ‫ڕێگە بە هیچ دەنگێكی ناڕازی نەدەن یان‬ ‫كیان و ڕێكخستنێكی حزبی و وە هەندێكیان‬ ‫ڕێگە ئەدەن بە دروست بوونی حزب بە‬ ‫مەرج‪ ،‬بەهێزترین هێزی ئۆپۆزسیۆن بە‬ ‫ئامانج ئەگیرێت و دام و دەزگاكانی دەوڵەت‬ ‫ئەخرێتە خزمەتی ئەو حزبەی كە دەسەاڵت‬ ‫لێوەی سەرچاوەی گرتووەو كە پێی ئەڵێن‬ ‫(حزب الحاكم) یان حزبی دەسەاڵتدار‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی ڕێگە ئەدەن بە بوونی‬ ‫ڕێكخراوو حزبی تر‪ ،‬بەاڵم هەموو توانای‬ ‫دەوڵەت بۆ دروستكردنی‬ ‫ئاستەنگ بەكار ئەهێنن لە بەردەم هێزە‬ ‫ناڕازییەكاندا هەوڵ ئەدەن بێ بەشیان‬ ‫بكەن لە هەموو سەرچاوەكانی داهات كە‬

‫‪19‬‬

‫لە بەردەستی دەوڵەتن و بێ بەش كردنیان‬ ‫لە سودوەرگرتن لە دەزگاكانی ڕاگەیاندنی‬ ‫گشتی و هەوڵدان لە ڕێگەی خۆتێسمینو‬ ‫ناردنی سیخوڕ كاریگەری دابنێن لەسەر‬ ‫كاندیدەكان و شێوەی هەڵبژاردن سەرەڕای‬ ‫بەكارهێنانی دادگاو هێزی سەربازی دەزگا‬ ‫ئەمنیەكان بۆ سنورداركردنیان‪ ،‬وگۆڕانكاری‬ ‫لە ئەنجامی هەڵبژاردن‪.‬‬ ‫هێزە بەرهەڵستكارەكانی دەسەاڵتی‬ ‫تاكڕەوی سەرەڕای بە ئامانج گرتن و‬ ‫سەركوتكردن‪ ،‬بەاڵم لە الیەكی ترەوە‬ ‫گرفتو مەترسی و كێشە ناوخۆییەكانیان‬ ‫هیچی كەمتر نیە لە كێشەنیان لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵت‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی ئەم هێزانە بە شێوەی‬ ‫نەزەری و زارەكی خۆیان ئەدەنە پاڵ‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬بەاڵم لە مومارەسەو كرداردا‬ ‫دەرئەكەوێ كە دەستەبژێرێكی سیاسی‬ ‫دەست ڕۆیشتوو دەیانەوێ دەست بەسەر‬ ‫هەموو شتێكدا بگرن و ئاراستەی بكەن‬ ‫كە ئەمەش لە ئەنجامدا ئەبێتە هۆی‬ ‫لەدایكبوونی سەركردەی ئەبەدی و نایانەوێ‬ ‫ڕۆڵیان كۆتایی بێت مەگەر بە مردن نەبێت‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لە چەند ڕیزپەڕێكی كەم زۆربەیان‬ ‫بەم ئاراستەیە ئەڕوات وە كێشەیەكی تر‬ ‫ئەم كۆمەڵگایانە لەت بوونو دابەش بوونی‬ ‫سیاسی لە نێوان پارت و هێزە ئیسالمیەكان‬ ‫لە الیەك و هێزە عەلمانیەكان لیبرالیە‬ ‫نەتەوەیی (قەومی) لە الیەكی ترەوە‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە پەرتەوازەییە لە نێوان‬ ‫هێزەكاندا وای كردووە هەندێ حزب و الیەنی‬ ‫تری سیاسی هاوكاری دەسەاڵتی حكومەتی‬ ‫تاكڕەوی و نادیموكراتی بە باشتر بزانن لە‬ ‫هاوكاری ئەم هەموو هێزە پەرتەوازەیە لە‬ ‫پێناو چەسپاندنی بنەماكانی دیموكراسی‪.‬‬ ‫دانانی ئەم هەموو ئاستەنگانە‬ ‫بوونەتە بەربەست لە بەردەم بەشداری‬ ‫حزبە ئۆپۆزسیۆنەكان لە دەسەاڵت و‬ ‫پشتگوێخستنی هەندێكیان و پووكانەوەیان‬ ‫وە لە هەمان كاتدا بێ متمانەییەكی زۆری‬ ‫هێناوەتەوە كایەوە لە پرۆسەی سیاسی بە‬ ‫گشتی‪ ،‬هەر ئەمەشە وا لە هەندێ هێز بكات‬ ‫بە شێوەی نهێنی درێژە بە كاری سیاسی‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫وە بیر لە شێوازی توندوتیژی و‬ ‫تۆقاندن بكەنەوە‪ ،‬ناوئومێدبوونی بەشێكی‬ ‫ڕێكخراوەكان و چاالكوانان و لێكۆڵەرەوانو‬ ‫دروستبوونی ئەو باوەڕە كە پێویستە لە‬ ‫جیاتی حزبی سیاسی‪ ،‬پێویستە پشت بە‬ ‫ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی ببەستن‬ ‫بە تایبەتی سەندیكاو ڕێكخراوە پیشەییەكان‬ ‫بەو ئیعتیبارەی كە ئەوان گونجاوترن لە‬ ‫پارتی سیاسی بۆ پێشەنگی كۆمەڵگا بەرەو‬ ‫بووژانەوەو دیموكراسی‪.‬‬ ‫بەاڵم تەجروبە دەری خستووە كۆمەڵگای‬ ‫مەدەنی بە شێوەیەك ڕووبەڕووی توندو تیژی‬ ‫دەسەاڵت ئەبێتەوە كە هیچی كەمتر نیە لە‬ ‫توندوتیژی بەرامبەر پارتە سیاسییەكان‪.‬‬ ‫بەشێوەیەك دەسەاڵت هەوڵ ئەدات كە‬ ‫هەژموونی خۆی بسەپینێ بەسەر هەموو‬ ‫دامەزراوەكانی كومەڵگای مەدەنی بە‬ ‫راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ ‪ ,‬لەڕێگەی‬ ‫ستراتیجی دوالیە ‪,‬‬ ‫لەخوگرتن ‪ -‬تەماح ‪ -‬دەست بەسەرداهێنان‬ ‫یان سەركوتكردن‪ ,‬وە لەالكەی تریشەوە‬ ‫دەبینین هەندێ لە رێكخراوەكانی كومەڵگەی‬ ‫مەدەنی گیرۆدەی پاشكۆیەتی پارتە‬ ‫سیاسیەكاننو كردویانن بە ڕووكاری خۆیان‬ ‫بۆ چونە ناو خەڵكو فراوان كردنی كاریگەری‬ ‫لەناو چین و تویژەكانی خەڵك ‪ ,‬ئەمەش‬ ‫توانای دەست پێشخەری و جوڵەو چاالكی‬ ‫خۆ ویستی لێبڕیون‪ ,‬لە ئەنجامی هەموو‬ ‫ئەمانەدا ریكخراوەكانی كومەڵگەی مەدەنی‬ ‫نەیانتوانیوە ئەو ئومێدە بهێنەدی كە لێیان‬ ‫چاوەڕێ دەكرێت بو تێپەراندنی قەیرانی‬ ‫سیاسی بەڵكو خۆیان بوون بە بەشیك لە‬ ‫قەیران‪ ،‬بەالم بەڕواڵەتێكی جیاواز‪.‬‬ ‫* كتیبی حتمیە التغیر‬ ‫نوسەر ئەحمەد تەحان‬

‫كۆمپانیای بالڤ پەیک ئامادەیە ڕۆژنامەی زەمەن‬ ‫بگەیەنێتە ماڵ و فەرمانگەو شوێنە گشتیەکانتان‬ ‫‪07701563047‬‬

‫د‪.‬فەرەيدون نورى‬

‫كۆنگرەی‬ ‫ناودارانی کورد‬ ‫در دفرت زمانه فتد نامش زقلم‬ ‫هر ملتي كه مردم صاحب قلم نداشت‬ ‫فرخی يزدی‬ ‫كۆنگرەی ناودارانی كورد له سنه‪ ،‬كه له رؤژانی سێشەمهو‬ ‫چوارشەمەی حەوتوی رابردوو بۆ رێزگرتن له كارنامەی كار و‬ ‫بەرهەمەكاني دەيان كەسايەتی ناوداری كورد‪ ،‬له بواری جۆاروجۆر‬ ‫له ئەدەب و هونەر‪ ،‬تا زانست و كيميا و مێژوونووسی بەرێوەچوو‪،‬‬ ‫مشتومڕی جياوازی لێكەتەوه و هەركەس و اليەنێك بەگوێرەی‬ ‫بۆچوون و لەگوشەنيگاي خۆيەوه لێكدانەوەی بۆ دەكات‪.‬‬ ‫كۆنگرەی زانايانی كورد‪ ،‬وەك هەنگاوێك بۆ رێزگرتن و‬ ‫ناساندنی زياتری ئەو كەسايەتيیه بليمەت و تێكوشەرانەی خۆیان‬ ‫بۆ دەوڵەمەندکردنی سامانی مەعنەوی و خەرمانی زانستیی و‬ ‫رۆشنبیریی نەتەوەکەیان تەرخان کردووە و بە کار و بەرهەمەکانیان‬ ‫دەیان نەقش و نیگاری جوانیان لەسەر مافوری هەزارڕەنگی‬ ‫کولتوری کورد وێنا کردووە و جێگەدەستيان له پاراستن و‬ ‫ناساندنو روايەتی راستەقينەی شوناسی كورد دا دياره‪ ،‬خۆی‬ ‫له خوێدا جێگای پێزانين و بايەخه و لەم رۆژگارەدا كه رۆژگاری‬ ‫پڕ له تەنگوچەڵەمەیە‪ ،‬دەکرێت وەک رووداوێکی باش و بایەخدار‬ ‫سەیری بکرێت‪.‬‬ ‫هەڵبەته ئەم كۆنگرەیە وەک هەموو کارێکی تر‪ ،‬دەکرێت‬ ‫لێکدانەوەی جیاوازی بۆ بکرێت و دەستکەوت ولێکەوتە ئەرێنی و‬ ‫نەرێنییەکانی پۆلین و دەستنیشان بکرێن و لێرەدا بە رەچاوکردنی‬ ‫چۆنییەتی بەڕێوەچوونی کۆنگرەکە ئاماژە بە چەند خاڵێک دەکەین‪.‬‬ ‫ رێزگرتن له چەندين كەسايەتیی ناوداری كورد و ناساندنی‬‫زياتری ئه وان و بەرهەكانيان به كۆمەڵگای كوردی و نەوەی نوێو‬ ‫خوێندكاران و چاالكانی گەنج و دروستکردنی زەمينەی پێوەندی‬ ‫زياتر به هزر و بيری ئەم ئليته داهينەرانەوه و كۆكردنەوەيان له‬ ‫كەش و فەزايەكی دۆستانەدا‪ ،‬تازەگەريیەکی باش و بەرچاو و‬ ‫جێگای پێزانينه‪.‬‬ ‫هەوڵ و تەقەالی دياری بەڕێوەبەرانی کۆنگرە بۆ بانگهێشتکردنی‬‫کەسایەتییە ناودارەکانی کورد لە هەموو دونیا و بەتایبەت لە‬ ‫پارچەکانی تری کوردستان و تێکەڵبوونی کورد و زاراوەکانی لە‬ ‫کرمانجی خوراسان تا زازا و سۆران و کەلهوڕ و گۆران و‪ ...‬هەروەها‬ ‫هەڵبژاردنی ناودارانی بواری زانست‪ ،‬پزیشک‪ ،‬هونەر‪ ،‬مێژوو و‪...‬‬ ‫جۆرێک لە فرە رەهەندی و دەوڵەمەندی سامانی کولتوری و‬ ‫مەعنەوی کوردی وێنا دەکرد و دەتوانرێت رێگەخۆشکەر بێت بۆ‬ ‫ئەوەی شوناسی ئێمە بەشێوەیەکی سەردەمیانە و بە ئاوڕدانەوە لە‬ ‫سامانی خۆماڵی‪ ،‬سەرلەنوێ پێناسە بکرێت‪.‬‬ ‫ گەشەکردنی بەرچاوی زمان و ئەدەبی کوردی وەک یەکێک‬‫لە گرنگترین کۆڵەکە سەرەکییەکانی پێناسەی گەالن و ئامڕازێک‬ ‫بۆ ناسینەوەی خۆت و رێگەنەدان بە توانەوە و لەپەراوێز هاوێشتن‬ ‫لەالیەن فەرهەنگە زاڵەکانەوە و گرنگی زمان وەک ماڵی بوون‪ ،‬یەکێک‬ ‫لەو خاڵە گرنگ و دڵخۆشکەرانەی کە نوخبە و رۆشنبیری کورد‬ ‫تێیدا وشیارانە هەنگاوی ناوە و دەستکەوتی باشی لە چوارچێوەی‬ ‫شیعر‪ ،‬رۆمان‪ ،‬پەخشان‪ ،‬وەرگێڕان و ‪ ....‬دەستەبەر کردووە و‬ ‫لەم کۆنگرەدا بەڕێوەچوونی ئاهەنگی سوێندخواردنی یەکەم‬ ‫خولی خوێندکارانی زمان و ئەدەبی کوردی زانستگەی سنە‪ ،‬وەک‬ ‫هێمایەک بۆ بەردەوامی ئەو رەوتە‪ ،‬مایەی بایەخ و دەستخۆشییە و‬ ‫هەر لێرەوە دەبێت دیسان پیرۆزبایی لە مامۆستایان و خوێندکارانی‬ ‫ئازیزی ئەم بەشە بکەین و هیوای سەرکەوتن و بەردەوامییان بۆ‬ ‫بخوازین‪.‬‬ ‫ پێشوازی بەرچاوی خوێندکاران و شارومەندانی ئاسایی‬‫لە ناودارانی خۆیان و هەروەها حزوری چڕوپڕیان لە پانێلە‬ ‫زانستییەکانی کۆنگرەدا و دیدار و چاوپێکەوتن دووبارە بینینەوەی‬ ‫بەشداربوان لە پەراوێزی کۆنگرە و لە دەرەوەی باس و بابەتە‬ ‫فەرمییەکان و بیروڕا گۆڕینەوە و ئاگاداربوون لە دۆخی ناوچە‬ ‫جۆراوجۆرەکانی کوردستان و‪ ...‬یەکێکی تر لە خاڵە باش و جێ‬ ‫سەرنجەکانی ئەم کۆنگرەیە بوو‪ ،‬کە دەکرێت هەڵوێستەی لەسەر‬ ‫بکرێت‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەو خاڵە باش و دەرئەنجامە باشانەدا‪ ،‬دەکرێت بڕێک لە‬ ‫کەموکوڕی و خاڵە الواز و جێ رەخنەکانی ئەم کۆنگرەیەش بەم‬ ‫جۆرە پۆلێن بکەین‪:‬‬ ‫ زاڵبوونی گوتاری سیاسی بەسەر کەشوهەوای کردنەوەی‬‫کۆنگەرەدا و لێدوانی وتار و بابەتی بەدەر لە ناوەرۆکی کۆنگرە‪.‬‬ ‫ زاڵ نەبوونی بەڕێوەبەران و کۆڕگێڕان بەسەر کاری خۆیانداو‬‫ناشارەزابوونیان لە قوواڵیی فەرهەنگ و ئەدەبی کوردی و‬ ‫سەرکەوتوونەبوونیان لە چۆنییەتی بەڕێوەبردنی بەرنامەکاندا‪.‬‬ ‫ غیابی بەشێکی بەرچاو لە کەسایەتییە دیار و چاالکەکانی‬‫بواری فەرهەنگ و زانست لە کۆنگرەدا‪ ،‬خاڵێکی الوازی رووداوەکە‬ ‫بوو‪ ،‬دەبێت هەڵوێستەی لەسەر بکرێت و بەهەر هۆکارێک بێت‬ ‫دەبێت هەوڵ بدرێت بۆ ئەوەی زەمینە بۆ بەشداری بەرفراوانی‬ ‫کەسایەتییە دیار و چاالکەکانی ئەم جۆرە کۆبوونەوانە بکرێت و‬ ‫ڕێگە نەدرێت گۆشەگیری‪ ،‬یا بە پەراوێز کردنی دەنگە سەربەخۆو‬ ‫ئازا و بوێرەکان‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا دەبێت بڵێم‪ ،‬دەکرێت ئەم کۆنگرەیە وەک هەنگاوێک‬ ‫بێت لە چوارچێوەی گوتار و دیسکورسی کوردیدا‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫سیستمی‌المەرکەزی‌و‌تواناسازی‪‌:‬پتەوکردنی‌ژێرخانی‌کۆمەڵگە‬

‫الوک سەاڵح‬ ‫گەڕانەوە بۆ نووسین لەسەر ئەم بابەتە‬ ‫بۆ دۆزینەوەی بەهای نوێ و بۆ ئاشنابوونی‬ ‫زیاتری ئەزموونەکانی ئەم بوارەن و‬ ‫بۆ بەراوردکردنی ئەم چەمکەیە لەگەڵ‬ ‫تێگەیشتنە لۆکەڵییەکان کە دەخوازێت‬ ‫چەمکەکە بە توولەرێیەکی تاریکدا ببات‬ ‫یان بۆ تێگەیشتنێک بۆ مەرامێکی سیاسی‬ ‫تایبەت‪ ،‬هەر بۆیە پێویست دەکات‪ ،‬جار‬ ‫جار‪ ،‬بگەرێینەوە سەر مەسەلەی المەرکەزی‬ ‫و رۆشنای نوێ بخەینە سەرالیەنێک لە الیەنە‬ ‫گرنگەکانی‪ .‬ئەم جارە باسی پەیوەندی نێوان‬ ‫المەرکەزیەت و تواناسازی دەکەین کە لە‬ ‫کۆڵەکە سەرەکییەکانی هەر حکومڕانییەکی‬

‫پیشەیین‪ .‬بێگومان ئەم پرۆژیە‪ ،‬نە لە رۆژانی‬ ‫جەنگ و نە لە دۆخی نەبوونی مووچە‪ ،‬و‬ ‫لە هەموویان گرنگتر‪ ،‬نە لە نەبوونی ئیرادەی‬ ‫سیاسی نایەتە دی‪ ،‬ئەگەر زەمینەی بۆ‬ ‫نەرەخسێت تا ببێتە کۆڵەکەیەکی سەرەکی‬ ‫ئیدارەدانی هەرێم‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ‪ ،‬هیوادارم ئەم بیرۆکەیە‬ ‫ببێتە سەرەتای گەشەسەندنی ئەم چەمکە‪.‬‬ ‫راستە‪ ،‬کاری لەسەر کراوە بەاڵم پەرش‬ ‫و باڵو بووە و بێ خاوەن بووە و مەودای‬ ‫کارکردنی کورت بووە و لە زۆر جاردا هیچ‬ ‫جۆرە هەماهەنگییەکی بەردەوام و رێک وپێک‬ ‫بۆ هێنانەدی یەک پرۆگرام لە ئارادا نەبووە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە چەندان رێکخراوی بیانی کاریان لەم‬ ‫بوارەدا کردووە بەاڵم هەریەکەیان لە دۆڵی‬ ‫خۆیان و سەربەخۆیانە کاریان کردووە‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە کارکردن بۆ پتەوکردنی ئەم بوارە‪ ،‬هەم‬ ‫ئەو حکومڕانییە کە خەوەی پێوە دەبینین‪،‬‬ ‫هەم ئەو چاکسازییە کە کە داخوازییەکی‬ ‫هەنووکەییە‪ ،‬هەم فۆرمێکە لە المەرکەزیەتێکی‬ ‫خۆماڵی‪ ،‬هەم سەرەتایی پتەوکردنی ژێرخانی‬ ‫کۆمەڵگەیە کە وردە وردە کار لەسەر‬ ‫بەستنەوەی جومگەکانی کۆمەڵگە وحکومەت‬ ‫وەی یەک یەکە دەکات‪.‬‬ ‫بەداخەوە‪ ،‬زۆر گوێمان لە دوو ئیدارەیی‬ ‫دەبێت‪ ،‬لە بری هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی‬ ‫کارەساتە سیاسییەکان لە ناوخۆدا‪ ،‬هانا‬ ‫بۆ هێزەکانی دەرەوەی کۆمەڵگە دەبەین بۆ‬ ‫ئەوەی کۆمەڵگەمان بۆ رێکبخەنەوە‪ ،‬لەراستیدا‬ ‫ئەمە هیچی کەمتر نییە لە هەموو ئەو‬ ‫کارەساتە سیاسیانەی کە روویانداوە و رەنگە‬ ‫زۆر مەترسیدارتر بێت بەوەی کە کۆمەڵگە‬

‫بە تەواوی بترازێنێت و بچووکت بکاتەوە بۆ‬ ‫سێ پارێزگا و هیچ ناوچەیەک بە ناوی هەرێم‬ ‫نەمێنێت‪ .‬بەداخەوە‪ ،‬ئەم داواکارییە لە کرۆکدا‬ ‫بەرجەستەکردنی نەگەیشتنە بە چارەسەری‬ ‫سیاسی لە ناوخۆدا‪ ،‬هەروەها نەگەیشتنە‬ ‫بە فۆرمێک لە پەرەسەندی سیاسی‪ .‬ئەگەر‬ ‫پێداگری لەسەر بکرێت بە تەواوی هەموو‬ ‫سەرچاوە دارایی و ئەو دەستەاڵتە الواز و‬ ‫پەرش وباڵوەی کە ئێستا هەیە دەپووکێتەوە‬ ‫و نامێنێت‪ .‬ئیدارەدانی ئەم هەرێمە ئەرکی‬ ‫سەرشانی هەموو الیەکە‪ ،‬بە یەک الیەن‬ ‫ناکرێت و ئەم چەمکە نابێت لە رەهەندە‬ ‫مەدەنی و پیشەییەکەی بەتاڵ بکرێتەوە‬ ‫و بۆ ملمالنێی سیاسی بەکار بهێنرێت‪.‬‬ ‫با لەیادمان بێت بەغدا هەمیشە لەبەردەم‬ ‫گۆرانکاری خێرادایە و مەرج نییە ئەو فۆرمی‬ ‫حکومڕانییەی کە ئێستا باوە تا سەر بێت‪ .‬لە‬ ‫هەر ساتێکدا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەست‬ ‫بکات دۆخەکە دژی بەرژەوەندی ئەوە و لە‬ ‫کۆنترۆڵ دەردەچێت‪ ،‬وەک ئەوەی لە میسر‬ ‫روویدا‪ ،‬هەرچەندە دۆخی هەردوو واڵتەکە‬ ‫جیاوازە‪ ،‬ناچار دەبێت چارەسەری دیکە‬ ‫بدۆزێتەوە بە رەچاوگرتنی هەموو ئەگەرەکان‪.‬‬ ‫دواجار خەتاکە دەکەوێتە ملی هەموو الیەک‪.‬‬ ‫لە ئاڵەنگارییە هەرە سەرەکییەکانی‬ ‫مەسەلەی المەرکەزی رێکخستنەوەی یاسایی و‬ ‫ئابووریی و ئیداریی و سیاسیی پەیوەندییەکانە‬ ‫لە نێوان هەرێم و بەغدا لە الیەک و لە نێوان‬ ‫هەولێر و سلێمانی لەالیەکی دیکەوە‪ ،‬بە هەردوو‬ ‫باردا ئەم پەیوەندییە رووبەرووی دەستەاڵتی‬ ‫پارتی سیاسی و دەستەاڵتی ناوچەیی و‬ ‫پارسەنگی هێز لە ناوچەکان دەبێتەوە‪،‬‬

‫هەروەها رووبەرووی بەرژوەندی تاکە کەسی‬ ‫دەبێتەوە بۆ بەکارهێنان و بە لۆکاڵیکردنی‬ ‫سیستمەکە‪ ،‬واتە مەسەلەکە هەر ئەوەندە‬ ‫نییە کە سیستمێک بە فیکرێکی رۆژئاوایی‬ ‫بێنیت و لە ژینگەیەکی رۆژهەاڵتیدا هەوڵی‬ ‫چاندنی بدەیت بەڵکو دەبێت تێگەیشتنێکی‬ ‫جەمعی و بەرژوەندییەکی جەمعی کۆمەڵگە لە‬ ‫پیادەکردنی سیستمەکە لە ئارادا بێت‪ .‬پێشتر‬ ‫لە چەندان بۆنەدا وتومانە کە ئەم زاراوەیە‬ ‫و سیستمە لە الیەن رێکخراوە بیانییەکانەوە‬ ‫کاری لەسەر کراوە و بەداخەوە نەکراوەتە‬ ‫بەرنامە و پرسێکی نیشتمانی‪.‬‬ ‫بۆ مەسەلەی پیادەکردنی تواناسازی‬ ‫و توندکردنی کاری هاوبەش لەگەڵ دەزگا‬ ‫نێودەوڵەتییەکان و دامەزراوە نیشتمانییەکان‬ ‫بۆ چاالک کردنی رۆڵی حکومەت لە‬ ‫رێگەی دەستەی چاکسازییەوە تا رادەیەک‬ ‫هەلومەرجێکی گونجاو هەیە کاری لەسەر‬ ‫بکرێت و لە بەرژوەندی هەموو الیەکدایە بە‬ ‫مەرجێ ئیرادەی سیاسی لەم پێناوەدا باج‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫بە کورتی‪ ،‬بەرجەستەکردنی تواناسازی‬ ‫و پتەوکردنی هەیکەلی حکومەت هەمیشە‬ ‫دەبێت لە کارە ئەولەویەتەکانی ئەم حکومەتە‬ ‫و هەموو حکومەتەکانی دیکەی هەرێم بێت‪،‬‬ ‫واڵتێک بە چەندان جەنگدا تێپەر بووبێت‬ ‫چۆن پێویستی بە دونیایەک کەرەستەی‬ ‫بیناکردنەوە هەیە بەو جۆرە و بە ئەندازەیەکی‬ ‫فراوانتر پێویستی بە خوڵقاندنی هۆشمەندی‬ ‫و کارامەیی پیشەیی و سیاسی و ئابووری‬ ‫و کۆمەاڵیەتی کارمەندەکانی هەیە‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە یەکێک لە کۆڵەکەکانی هێنانەکایەی‬

‫المەرکەزی تواناسازییە کە یارمەتی‬ ‫رێکخستنەوەی پەیوەندی سیاسی و ئیداری‬ ‫ناوچەکان دەدات‪ ،‬دەکرێت ئەم پرۆژەیە ببێتە‬ ‫کرۆکی کاری دەستەی چاکسازی لە رێگەی‬ ‫هێنانەکایەی دیدێکی هاوبەشی فەرمی کە‬ ‫دواجار لە مەودایەکی دووردا گوزارشت لە‬ ‫شوناسی هەرێم بکات‪.‬‬ ‫مەبەستمان لە تواناسازی زیادکردنی‬ ‫کاریگەری دامەزراوەکانە لە رووی دارایی‬ ‫و خزمەتگوزاری و کارامەیی کە یارمەتی‬ ‫پیادەکردنی ئامانجێکی ستراتیژی دەدات‬ ‫واتە بەرزکردنەوەی ئاستی کارکردنی پرۆگرام‬ ‫و پتەوکردنی کاروباری رێکخراوەییە‪ .‬ئەمە‬ ‫پرۆسەیەک نییە یەک جار ئەنجام بدرێت و‬ ‫تەواو بەڵکو ئەمە پرۆسەیەکی بەردەوامە‪.‬‬ ‫کارێکی دەستبەجێی دەستەی چاکسازی‬ ‫ئەوەیە کە میکانیزمێک بێنێتەکایەوە بۆ‬ ‫پێداجوونەوەیەکی ریشەی بەو بوارانەی‬ ‫کە پێویستیان بە بایەخدانی زیاتر هەیە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە ئەگەر بواری پێشکەشکردنی‬ ‫خزمەتگوزاری بگرین دەبێت دەستنیشانی‬ ‫بکەین کامیان گرنگترە؟ پاشان چ بەشێکی‬ ‫تری گرنگترە؟ بودجە چەند دەخوازێت؟ لە‬ ‫ماوەی چەندا ئەو کارە دەکرێت؟‬ ‫دیارە المەرکەزییەت یارمەتی هێنانەکایەی‬ ‫گۆرانکاری لە بواری ئابووری و کۆمەاڵیەتیدا‬ ‫دەدات هەر وەک ئەوەی لە واڵتەکانی دیکە‬ ‫ئەنجامدراوە‪ ،‬ئەمە بەشێکە لە چەمک و‬ ‫پرۆسەی نوێی حکومڕانی‪ .‬وەک بەشێک لە‬ ‫پرۆژەی المەرکەزییەت‪ ،‬بەرنامەی تواناسازی‬ ‫دەبێت بەشێک بێت لە پێداچوونەوەیەکی‬ ‫سەرانسەری دەستە‪ .‬ئەگەر حکومەتێکی‬

‫“رەشید” و ‘تەرشیق” مان دەوێت ئەوا‬ ‫دەبێت کار لەسەر بچووکردنەوەی هەیکەلی‬ ‫حکومەت بکەین‪ ،‬بەاڵم دەبێت پتەوکردن‬ ‫و کاریگەرکردنی ئامانجە ستراتیژیەکەی‬ ‫باشترکردنی ئاستی ئادای وەزارەتەکان لە خۆ‬ ‫بگرێت بە پیادەکردنی پرۆگرامێکی نیشتمانی‬ ‫تواناسازی و بە هەماهەنگی رێکخراوە نێو‬ ‫دەوڵەتییەکانی وەک بانگی نێودەوڵەتی بە‬ ‫مەرجێ پێشوەخت پرۆگرامێکی ئامادەکراوت‬ ‫بۆ نەهێنن کە ئەنجامی نەبێت و حکومەت‬ ‫بەشدار و هاوبەشی کاریگەر نەبێت و بێتە‬ ‫سەر حازری‪.‬‬ ‫وەک بەشێک لە کاری تواناسازی‪،‬‬ ‫دەستەی چاکسازی بەرپرسیارە لە دارشتنی‬ ‫دیدێکی ستراتیژی بۆ پێداچوونەوە‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫پەروردە‪ ،‬وەک نموونە وەربگرە‪ ،‬پرۆگرامەکانی‬ ‫خوێندن و ئەزموونی کار و بەستنەوەی‬ ‫موچەی مامۆستایان و فەرمانبەران بەئادا و‬ ‫کاری و راهێنانەوە وەک یەک پاکێچ کاری بۆ‬ ‫بکرێت‪ ،‬یاخود کار لەسەر هەندێ تەوەرەی‬ ‫دیاریکراو بکرێت کە بۆ هەموو وەزارەتەکان‬ ‫بشێت وەک مەرجەکانی بەرزکردنەوەی ئادای‬ ‫کارکردن و پتەوکردنی ژینگەی یاسایی و‬ ‫ئیداری و رێکارەکان و هێنانەکایەی سیستمێک‬ ‫بۆ دامەزراندنی سەرمایەی مرۆیی و دارایی‬ ‫گونجاو کە وردە وردە گۆرانکاری چەندایەتی‬ ‫دەهێنێتە کایەوە‪ .‬دواجار ئەم هەنگاوانە‬ ‫پێکەوە پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری باشتر‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫بێگومان رێگایەکی دوورو درێژ و خەونێکی‬ ‫دوورە‪ ،‬بەاڵم کاری نەکردە نییە‪ ،‬گرنگە لەسەر‬ ‫راستە رێگە بین‪.‬‬

‫سەرۆكایەتی هەرێم و كێشەكانی ناسیونالیزمـی كوردی‬

‫بەرەی‌كوردستانی‌و‌هەناسەیەكی‌نوێ‌‬

‫ئەبوبەكر عەلی‬

‫بەشی هەشتەم‬ ‫دۆخی حەفتاكان و سەرەتای هەشتاكان‬ ‫بە دامەزراندنی بەرەی كوردستانی لە ساڵی‬ ‫(‪)1986‬دا سنورێكی بۆ دانرا‪ ،‬دوای بەفیڕۆدانی‬ ‫وزەو توانایەكی زۆرو لەدەستدانی دەرفەتی زۆرو‬ ‫كەوتنە ناو هەڵەی ستراتیژیەوە‪ ،‬لە پەیوەندی‬ ‫بە جەنگی ئێران عێراقو ملمالنێ لەگەڵ بەغدا‪،‬‬ ‫بەرەی كوردستانی جگە لە هەوڵی دڵسۆزانەی‬ ‫نێوخۆیی‪ ،‬ئێرانیەكان لە سۆنگەی بەرژەوەندی‬ ‫خۆیانو دروستكردنی فشاری زیاتر بۆسەر‬ ‫رژێمی عێراقو هێزە سەربازیەكانی‪ ،‬رۆڵیان لە‬ ‫دامەزراندنیدا هەبوو‪.‬‬ ‫بەرەكە دوای چەندین ساڵ شەڕی ناوخۆ بۆ‬ ‫یەكەمجار بوو بەو چوارچێوەی‪ ،‬النی كەم هێزە‬ ‫كوردییەكان لە نزیكەوە لەگەڵ یەكتر دابنیشن و‬ ‫گفتوگۆ بكەنو بیری هاوبەش بكەنەوەو پێكەوە‬ ‫پرسەكان تاوتوێ بكەن و تارادەیەك كێشەی‬ ‫نوێنەرایەتی چارەسەر بكەن‪ .‬ئەم بەرەیە گەرچی‬ ‫لەبەردەم زەبری قورسی رووداوو گۆڕانكاریەكان‪،‬‬ ‫نەیتوانی لەناوخۆدا زۆر بەرگری بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرەڕای هەموو الوازییەكانی‪ ،‬بوو بەژێرخانی‬ ‫راپەڕینەكەی (‪ ،)1991‬هێزەكان توانیان النی‬ ‫كەمی هەماهەنگی لەگەڵ یەكدا بكەنو جەماوەر‬ ‫هانبدەن و بە هاوبەشی خەڵك بەشێ لە خاكی‬ ‫كوردستانی باشوور رزگار بكەن‪ ،‬كە دواتر‬ ‫ناوچەی ئارامو ئەزموونی حوكمڕانی هەرێمی‬ ‫كوردستانی لێ سەوز بوو‪.‬‬ ‫سەرهەڵدانەوەی ناكۆكی و كێشەی نوێنەرایەتی‬ ‫بەاڵم بەداخەوە ئەم دۆخەش زۆری نەخایاند‪،‬‬ ‫فرە دەسەاڵتی و لەشكری چەكداری حیزبیی‪.‬‬ ‫دوای حوكمی بەرەی كوردستانیو بڕیاردانی‬ ‫ئەنجامدانی هەڵبژاردن بە مەبەستی بناغە دانان‬ ‫بۆ مۆدێلێكی حوكمڕانی نوی و گواستنەوە لە‬ ‫رەوایەتی شاخو شۆڕشگێڕیەوە بۆ رەوایەتی‬

‫جەماوەری و دیموكراسی‪ .‬دەرفەتێكی مێژوویی‬ ‫بۆ چارەسەركردنی كێشەی ناكۆكیە مێژووییەكان‬ ‫و فرە نوێنەری هاتبووە كایەوە‪ .‬ئومێد دەكرا‬ ‫لە چوارچێوەی دۆخە نوێكە دا فرە دەسەاڵتی‬ ‫بگۆڕێت بە فرە حیزبیی‪ ،‬هاواڵتیان و جەماوەریش‬ ‫لەڕێی سندوقەكانی دەنگدان و بەشداری‬ ‫سیاسیانەوە بەشداربن لە نێوبژیكردنی نێوان‬ ‫هێزەكان و چارەسەركردنی كێشەی دەسەاڵت‪.‬‬ ‫پەرلەمان و حكومەت و فەزای گشتیش دەیانتوانی‬ ‫چوارچێوەیەك بۆ (توافق) بخەنە بەردەستو لە‬ ‫هەستیاریەكان كەم بكەنەوە‪ ،‬بە حوكمی ئەوەی‬ ‫حوكومەت یاخود پەرلەمان نوێنەرایەتی ئیرادەی‬ ‫خەڵكو ناسیونالیزم دەكەن نەك حیزبێكی‬ ‫دیاریكراو‪ ،‬لەو چوارچێوەشدا دیموكراسی‬ ‫تەوافوقیش ئەو دەرەتانە دەڕەخسێنێ هێزە‬ ‫جیاوازەكان بەگوێرەی میكانیزمە هاوچەرخەكان‬ ‫بەشداری دروستكردنی بڕیاری سیاسی‬ ‫وداڕشتنی سیاسەت وهەڵوێستەكان بكەنو‬ ‫نوێنەری فەرمیش ببێتە نوێنەری هەمووان و‬ ‫هەردوو حیزب بە خاوەن پێگە جەماوەری و‬ ‫دەسەاڵتدارەكە‪ .‬بەاڵم بەداخەوە ئەم خەونە‬ ‫نەهاتە دی‪ ،‬یەكێ لە هۆكارەكانی نەهاتنە دیشی‪،‬‬ ‫جگە لە هۆكارە مێژووییەكان‪ ،‬پاشخانی بریندارو‬ ‫بێ متمانەیی و تەماحی سیاسیو ئابوری‪،‬‬ ‫ئەوەبوو‪ ،‬كەسە یەكەمەكانی دووحیزبەكە‪ ،‬واتە‬ ‫(كاك مەسعود و مام جەالل) نەچوونە ناو‬ ‫پەرلەمان و حكومەتەوە‪ .‬كە هەنگاوێكی لەو‬ ‫جۆرە لێی چاوەڕوان دەكرا خزمەتێكی گەورە‬ ‫بكاتو كێشەی جیاوازی نوێنەرایەتی حیزبو‬ ‫حكومەت و هەژموونی حیزب بەسەر حكومەتەوە‬ ‫چارەسەر بكات‪ .‬لەپاڵ نەبوونی ئەم پێویستیە‬ ‫راستەقینەی سەقامگیربوون و گەشەكردنی‬ ‫ئەزموونی سیاسی هەرێم‪ ،‬هەوڵێكی تر درا بە‬ ‫ئاقاری یەكالكردنەوەی كێشەی فرە رابەری وەك‬ ‫میكانیزمێك بۆ چارەسەركردنی فرە نوێنەری‪،‬‬ ‫ئەویش هەڵبژاردنی (رابەری بزوتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی گەلی كوردستان) بوو‪ .‬كە بە بڕوای‬ ‫ئێمە بیرۆكەیەكی لەو چەشنە هەر لە بنەڕەتەوە‬ ‫هەڵە بوو چونكە‪:‬‬ ‫‪ .1‬رابەر مێژوو هەڵیدەخات و دەریدەخاتو‬ ‫رەوایەتی مێژووییو تێكۆشانی هەیەو بە گشتیش‬ ‫هەڵنابژێردرێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬لە دۆخی كوردستاندا كێشەی فرە‬ ‫رابەری و یەكخستنەوەی ئیرادەو بڕیاری كوردی‬ ‫چارەسەر نەدەكرد‪ ،‬چونكە یەكێ لە كێشەكانی‬ ‫كوردستانی باشوورو رەنگە زۆرێ لە پارچەكانی‬ ‫تریش بە ئاستی جیاواز فرە رابەریە بوونی زیاد‬ ‫لەڕابەرێكو خۆبەڕابەر زانە‪ .‬كە كێشەیەكی‬ ‫راستەقینە بۆ ناسیونالیزمو یەكخستنەوەی‬ ‫هەوڵەكان و خەماڵندنی رەمزی هاوبەشو زۆر‬ ‫شتی تر دروست دەكات‪.‬‬ ‫‪ .3‬هەڵبژاردنی رابەر بۆ بزوتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی گەلی كورد لە دەرەوەی حكومەت‬ ‫و پەرلەمانەوە وەك دوو دەزگای مۆدێرن‪ ،‬كە‬

‫دەبوا دەسەاڵتەكان لەوان و دەسەاڵتی دادوەریدا‬ ‫كەڵەكە بوایەو لە دەرەوەی ئەوانەوە دەسەاڵتێ‬ ‫نەمێنێ ئاماژە بێت بە قۆناغی شۆڕشو ساخو‬ ‫شەرعیەتی مێژووییو شۆڕشگێڕی‪.‬‬ ‫‪ .4‬چارەسەری كێشەی بەالواز مانەوەی‬ ‫حكومەتو پەرلەمان و بوونی سەرچاوەی‬ ‫راستەقینەی بڕیاری سیاسی لە دەرەوەی‬ ‫ئەوانەوەی چارەسەر نەدەكرد‪.‬‬ ‫بە دەرنەچوونی كەسیش لە هەڵبژاردنەكانو‬ ‫ئەو كێشانەی دواتر هاتنە سەر رێگە‪ ،‬ئەم‬ ‫هەنگاوەش كۆتایی پێ هات‪.‬‬ ‫هەڵبەت گرنگ بوو كورد شایەكی دەستوری‬ ‫هەبووایە‪ ،‬كە رەمزی یەكیەتی و خەڵك بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە دەوڵەتو سەربەخۆیی دەوێت‪.‬‬ ‫بە كورتی هەوڵی ناسیونالیستە كوردەكان‬ ‫بۆ یەكخستنی نوێنەرایەتیكردن بەڕووی ناوخۆو‬ ‫دەرەوەدا‪ ،‬وە بوونی رێبەرایەتیەكی هاوبەشو‬ ‫یەكگرتوو بۆ گوزارشتدانەوە لە خواستەكان‬ ‫بەڕووی دەرەوەو بیناكردنەوەی یەكێتی نێوخۆیی‬ ‫شكستیان خوارد‪.‬‬ ‫بە پاڵنەری كۆنە قینەكان و كێبڕكێ لەسەر‬ ‫دەسەاڵت لە ناو دامودەزگا پێكهێنراوەكاندا‪،‬‬ ‫كە كەس بە فەرمی دانی پێدا نەنابوون‪،‬‬ ‫سەرلەنوێ دۆخی فرە نوێنەری واتە ناكۆكی و‬ ‫دابەشبوونی كوردستان وئیرادە سیاسیەكەی‬ ‫دەستی پێكردەوە‪ ،‬ئەگەر ناكۆكی سەرەتای‬ ‫شەستەكانیش سەرەتا حیزبی كەرتكردو دواتر‬ ‫شۆڕش‪ ،‬ئەوا ئەمجارە حكومەت و نیشتمانو‬ ‫جوگرافیای حوكمڕانی و كۆمەڵ شتی تری‬ ‫كەرتكرد كە لەمە دەكەونەوە لەوانەش‬ ‫سەرچاوەی ئابوری و پەیوەندییە دەرەكیەكان‪.‬‬ ‫ئەوەش بووبوو بە (احراج)ییەكی گەورە بۆ‬ ‫دۆستەكانی كوردی باشوور لە دنیادا‪ ،‬چونكە هیچ‬ ‫پاساوێك نەبوو میللەتێ لە دۆخی كوردستانی‬ ‫باشووردا‪ ،‬دەرفەتێكی هەڵكەوتوو پەراوێزێ لە‬ ‫خۆبەڕێوەبەری نیشتمانی بەو دەردە بەرێ و بەو‬ ‫جۆرە مامەڵەی لەگەڵدا بكاتو دەرگا وااڵ بكات‬ ‫بەڕووی دەستێوەردانی دەرەكی و نائومێدكردنی‬ ‫نەوەی نوێو لەبەریەك هەڵوەشاندنەوەی تەونی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و یەكێتی نێوخۆییو توانای بەرگری‬ ‫لەخۆكردن بەرامبەر دەرەوەو شێواندنی وێنای‬ ‫ئەزموونێكی سیاسی تازە دەستپێكردوو لە‬ ‫ناوچەیەكی پڕ لە دوژمنایەتی مێژووییو پیالنو‬ ‫بارگاوی بە جۆرەها قەیرانو جەنگو هەڵكشان‬ ‫و داكشان!!‬ ‫گەرچی رێككەوتننامەی واشنتۆن لە‬ ‫ساڵی (‪ )1998‬سنورێكی بۆ شەڕی نێوخۆ‬ ‫دانا‪ .‬بەاڵم نەیتوانی بەسەر دۆخی دابەشبووی‬ ‫هەرێمدا زاڵ بێتو حكومەتی یەكگرتوو بێنێتە‬ ‫كایەوە‪ .‬ئەنجامدانی ئەم ئەركە بە نیوەناچڵیو‬ ‫ناتەواوی دواكەوت بۆ ساتەوەختی روخانی رژێمو‬ ‫پێكهێنانی كابینەی پێنجەم‪ .‬ئەم سەرەتایەش‬ ‫نەك هەر نەیتوانی گەشەیەكی چۆنایەتی بە‬ ‫ئاراستەی كۆتایی هێنان بە دۆخی دابەشبوونی‬

‫جوگرافی و هێزەكاندا بكات‪ ،‬بەڵكو دۆخەكە لە‬ ‫هەندێ روەوە بە شێوەیەكی مەترسیدار بەرەو‬ ‫دواوە گەڕایەوە‪ ،‬تا سەرەنجام بە رووداوە‬ ‫ویژدانهەژێنەكانی (‪)16‬ی ئۆكتۆبەر كۆتاییان پێ‬ ‫هاتو هێشتاش زووە باس لە كۆتایی كۆتاییەكان‬ ‫بكەین‪ .‬هاوكاری یەكخستنی نوێنەرایەتی لەو‬ ‫قۆناغەدا تەنها توانی هەندێ لە مافەكانی‬ ‫گەلی كوردستانی باشوور لە دەستوری عێراقدا‬ ‫بچەسپێنی‪ ،‬كە ئەگەر بێت و دۆخمان بەو‬ ‫جۆرە نەبوایەو لەسەر حاڵیتربوینایە‪ ،‬النی‬ ‫كەم كێشەی كەركوكو ناوچە كوردستانیەكەی‬ ‫دەرەوەی هەرێم چارەسەربكەینو نەكەوینە‬ ‫هەڵەی مێژوویی ناولێنانیان بەسەر زەمینە‬ ‫كێشە لەسەرەكان‪.‬‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫لەنێوان گێژاوی واقیعی دابەشبووی فرە‬ ‫نوێنەرایەتیدا‬ ‫دەستوری عێراقی دوای رووخانی رژێم‬ ‫دەرفەتی ئەوەی بە كورد دابوو‪ ،‬سەرۆكێكی‬ ‫هەرێمی هەبێت‪ ،‬كە ئەركی هەماهەنگی هەرێمو‬ ‫بەغدا بگرێتە ئەستۆو بە جۆرێ لە جۆرەكان‬ ‫نوێنەرایەتی ئیرادە و خواستو سیاسەتی گەلی‬ ‫هەرێمەكەو دامو دەزگا نیشتمانیەكانی بكات‪.‬‬ ‫بە دەستوری كردنی پێگەی سەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫بەڵكو پێش ئەوە خودی هەرێم لە چوارچێوەی‬ ‫عێراقدا‪ ،‬بیرۆكەی رابەری سەرەتای نەوەدەكانی‬ ‫تێپەڕاندوو بەرگێكی هاوچەرخی بەبەردا بڕی‪.‬‬ ‫سەرۆكی هەرێم النی كەم بە واتا یاساییەكەی‬ ‫چی دی رابەری بزوتنەوەی رزگاریخوازی كورد‬ ‫لە باشووری كوردستاندا نەبوو‪ ،‬بۆ رێكخستنی‬ ‫مەسەلەكانی پەیوەندیدار بە سەرۆكو‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬پەرلەمانی كوردستان لە‬ ‫نەبوونی دەستووردا یاسایەكی دەركرد‪ .‬كە‬ ‫تاكو ئێستاش بە هەندێ هەموارەوە بەركارە‪.‬‬ ‫بەاڵم وەك چاوەڕوانی لێدەكرا ئەم پێگە‬ ‫نەیتوانی كێشەی فرە رابەریو فرە جەمسەریو‬ ‫نوێنەرایەتی چارەسەر بكات‪ .‬بەحوكمی‬ ‫ئەوەی پاشماوەكانی شەڕی ناوخۆ لەوانەش‬ ‫دابەشبوونی كوردستانو زۆنو لەشكری‬ ‫حیزبیی وەك خۆیان مانەوە‪ .‬گواستنەوە لە‬ ‫چەمكی رابەرەوە بۆ چەمكی سەرۆك‪ ،‬لە بزاڤی‬ ‫رزگاریخوازی گەلی كوردستانەوە بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان وەك قەوارەیەكی دەستووریی‪،‬‬ ‫گۆڕانكارییەكی قوڵو جەوهەری بەسەر دیدگاو‬ ‫روانینە بااڵدەستەكانو واقیعدا نەهێنا‪.‬‬ ‫دامەزراندنی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫وەك ئەوەی چاوەڕوانی لێ دەكرا‪ ،‬نەبوو بە‬ ‫یەكخستنەوەیەكی كردەیی ئیرادەو نوێنەرایەتی‬ ‫گەلی كوردستان‪ .‬چونكە چارەسەرێكی لەو جۆرە‬ ‫قبوڵكردنی بەرەنجامی كاركردن بە بەرەنجامی‬ ‫هەڵبژاردن وەك میكانیزمێكی دیموكراسیو‬ ‫بەها دیموكراسیەكانی ترو سەروەری یاسای‬ ‫دەخواست‪ .‬ئەوەش لە هەرێمدا بوونی نەبوو‪،‬‬ ‫یاخود بەو ئەندازە نەبوو توانای گواستنەوەیەكی‬

‫لەوجۆرەی هەبێت‪ .‬كێشەی فرە رابەریو‬ ‫نوێنەریو دابەشبوونی هەرێم‪ ،‬بەڕواڵەت لەڕێی‬ ‫فۆرمێ لە دیموكراسی تەوافوقیەوە چارەسەر كرا‪.‬‬ ‫چونكە دوو حیزبەكە و دۆخی كوردستان بەرگەی‬ ‫دیموكراسی زۆرینەوە رێزگرتن لە زۆرینەی‬ ‫پەرلەمانی نەدەگرت بەاڵم دەبێت لە سایەی‪:‬‬ ‫ نەبوونی دەستوور‪.‬‬‫ دابەشبوونی هەرێم‪.‬‬‫ چەكی حیزبیی‪.‬‬‫ ناسەربەخۆیی و بێالیەنی دادگا‪.‬‬‫ تێكەڵبوونی حیزب و حكومەت لە فۆرمێكی‬‫نادیموكراسیدا‪.‬‬ ‫بەسەر لێكردنەوەوە باس لە (دیموكراسی‬ ‫تەوافقی)ش بكەین‪ ،‬خۆ ئەگەر واز لە سەقامگیری‬ ‫و بوونی سیستمێكی جێگیریش بێنین‪ ،‬وەك‬ ‫دوو پێشمەرجی سەركەوتنی ئاستێكی ماقوڵ‬ ‫لە دیموكراسی لە هەر واڵتێكدا‪ ،‬وە مەسەلەی‬ ‫دیموكراسی تەوافقی وەك پێویستیەكی‬ ‫بەڕێوەبردنی قۆناغی راگوزەری‪ ،‬واتە قۆناغی‬ ‫دوای شەڕی ناوخۆ یاخود شۆڕش وەربگرین‪،‬‬ ‫دیسانەوە ئەوەی الی ئێمە گوزەرا هەندێ‬ ‫سیماشی بەڵگە بێت لەسەر هۆشیاربوون بەو‬ ‫قۆناغە‪ ،‬هەندێ سیماو دەركەوتە و پاڵنەری‬ ‫تری ئاماژە بوون بەوەی‪ ،‬دۆخەكە بە كردەوە‬ ‫وەك قۆناغێكی راگوزەری دیاریكراوی سەروبندار‪،‬‬ ‫كە واڵت دوای ئەوە پێ بنێتە قۆناغێكی‬ ‫ترەوە‪ ،‬لـێی نەڕوانراوەو مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫نەكراوە‪ ،‬جگە لەوەش كە بە فەرمی قۆناغەكە‬ ‫بەڕاگوزەری ناونەنرا‪ ،‬گەرچی دواتر رێككەوتنی‬ ‫ستراتیژی نێوان پارتی و یەكێتی هەندێ ئاماژەی‬ ‫شاراوەی رانەگەیەنراوی بۆ ئەو تێدابوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەگوێرەی پێویست قوڵ و ستراتیژی نەبوو‪،‬‬ ‫هێندەی ئیدارەی كێشەكان دەكراو هەندێ‬ ‫لەوانیش بە داهاتوو دەسپێردرا‪ ،‬چارەسەری‬ ‫ریشەیی نەدەكران‪ .‬ئەوەش وایكردووە نە بە‬ ‫كردەوە قۆناغی راگوزەریمان هەبێتو نە دوای‬ ‫ئەویش‪ .‬واتە پرسەكان بەسەر یەكدا تێكەڵبوون‪،‬‬ ‫كەڵەكەبوونی مێژوویی رووی نەدا‪ .‬مێژوو لەسەر‬ ‫هێڵێكی رێكی زیندوو بەرەو پێشەوە گەشە ناكات‪.‬‬ ‫بەڵكو لە هەڵكشان و داكشان و پێشكەوتنی‬ ‫كاتی و دووبارە گەڕانەوەدایە بۆ دواوە‪.‬‬ ‫هەر لەم چوارچێوەشدا هەڵبژاردنی سەرۆكی‬ ‫هەرێمو هاتنە كایەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم نەبوو بە سەرەتای قۆناغێكی نوێ‪،‬‬ ‫واقیعە دابەشبووەكە كێشەیەكی راستەقینەبوو‬ ‫لەبەردەمیدا‪ ،‬هەرێمێكی دابەشبوو‪ ،‬زۆنی حیزبیی‬ ‫نیمچە پاوانكراو النی كەم لەڕووی دەسەاڵتەوە‪،‬‬ ‫ بەحوكمی ئەوەی پەراوێزێك بۆ ئازادی كاری‬‫سیاسی و ئازادی رادەربڕین هەبوو‪ -‬لە سایەی‬ ‫ئەم دۆخەدا‪ ،‬رێككەوتننامەی ستراتیژی بوو‬ ‫بە جێگرەوەی دەستوور! چونكە كوردستان و‬ ‫كێشەكانی هێندەی لەڕوانگەی ملمالنێكانی پارتی‬ ‫و یەكێتییەوە تێیان دەڕوانرا‪ ،‬لە ئاسۆیەكی‬ ‫بەرینی نیشتمانیەوە بۆ رێكخستنی سیاسی‬

‫كۆمەڵگەو گواستنەوەی بۆ قۆناغێكی پێشكەوتوو‬ ‫تر هەڵنەدەسەنگێنران‪ .‬كێشەی فرە رابەریش‬ ‫یاخود وردتر دوو رابەری بە دابەشكردنی‬ ‫پۆستەكانی بەغداو هەرێم چارەسەر كرا (مام‬ ‫جەالل) بۆ سەرۆكایەتی عێراق وەك پشكی كورد‬ ‫بە پشتیوانی پارتی و (كاك مەسعود)یش بۆ‬ ‫سەرۆكی هەرێم بە پشتیوانی یەكێتی‪ .‬ئەم بابەتەش‬ ‫وایلێهاتبوو‪ ،‬ئەو ئاستەشی لە یاسای رێكخەرەكان‬ ‫تێدەپەڕاند‪ ،‬كە وادەی پۆستەكانی رێكدەخست‪.‬‬ ‫وەك دواتر بە كردەوە سەلما‪ .‬ئەم رێككەوتن‬ ‫و سازانە هێندەی بۆ بەڕێوەبردنی ناكۆكیەكان‬ ‫و دابەشكردنی (امتیازات)ەكان بوو‪ ،‬بۆ دووبارە‬ ‫بیناكردنەوەی سیستمو پەیوەندیو واقیع نەبوو‪،‬‬ ‫هەر بۆیە دۆخەكە بەم جۆرە درێژەی كێشاو دوای‬ ‫چەندین ساڵ نەتوانرا هەرێمێكی یەكگرتوو بە‬ ‫دامەزراوەیكراو بهێنرێتە كایەوە‪ .‬سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمیش وەك بەشی پارتێك‪ ،‬واتە پارتی لە‬ ‫چوارچێوەی دابەشكردنی پۆستەكاندا سەیر‬ ‫دەكرا‪ ،‬نەك دامەزراوەیەكی نیشتمانی گرنگ‪.‬‬ ‫كە دەتوانێ لە زیاد لە رووێكەوە خزمەت بكات‬ ‫و ببێتە رەمزی نیمچە سەروەریەكی كوردستانی‬ ‫باشوورو ئیرادەی یەكگرتووی گەلەكەی‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئەو دۆخەی لەمەش زیاتر بردە دواوە ئەو‬ ‫كێشمە كێشە بوو كە لەدوای تەواوبوونی ماوەی‬ ‫یاسای ویالیەتی سەرۆكی هەرێمو رێگریكردن‬ ‫لە سەرۆكی پەرلەمان لە گەڕانەوە بۆ هەولێرو‬ ‫وەدەرنانی تیمی وزاری گۆڕان لە حكومەتدا‬ ‫هاتە كایەوە‪ .‬ئەم دۆخە لە جەوهەردا زەبری‬ ‫لە پێگەی سەرۆكی هەرێمو سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫دا بەدەر لەوەی كێ سەرۆكە‪ .‬هۆكارێكی‬ ‫گرنگی ئەو لەبەریەكهەڵوەشانەوەی ناوخۆش‬ ‫بوو كە دواتر لە ریفراندۆمدا زەبری گورچكبڕی‬ ‫لە گەلی كوردستانو كورد لەسەر ئاستی‬ ‫پارچەكانی كوردستان دا‪ .‬ئێمە لێرەدا بەدوای‬ ‫ئەوەوە نین كێ لێپرسراوە‪ ،‬كە بە دڵنیاییەوە‬ ‫لێپرسراوێتییەكە بە شێوەیەكی نایەكسان بەسەر‬ ‫زیاد لە كاراكتەرو هێزو پارتێكدا دابەش دەبێت‪،‬‬ ‫چونكە ئەمە بابەتی ئێمە نیەو لەكاتی خۆشیدا‬ ‫قسەی خۆمان كردووە‪ ،‬ئەوەی بەالی ئێمەوە‬ ‫لەم بابەتەدا گرنگە بەرەنجامەكانە‪ ،‬رەنگدانەوەی‬ ‫ملمالنێ سیاسیەكانە بەسەر رەمزییەتی سەرۆكو‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمو كاریگەریان بەسەر ئەم‬ ‫دامەزراوە سیاسیە گرنگە نەگیرساوەوە‪.‬‬ ‫رووداوەكانی سااڵنی دوای (‪-2015‬‬ ‫‪ )2018‬كە بە بڕوای ئێمە كارەساتی (‪)16‬‬ ‫ی ئۆكتۆبەری (‪)2017‬ەش هەر دەچێتە ئەو‬ ‫چوارچێوەوە‪ ،‬كاریگەری نەرێنی گەورەیان‬ ‫كردە سەر دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم‪ .‬لە‬ ‫سەنتەرێكیشەوە بۆ كۆكردنەوەی ناكۆكەكانو‬ ‫زەمینە سازكردن بۆ گفتوگۆی نێوانیان‪ ،‬خۆی‬ ‫بوو بە بابەتی ناكۆكیو كێشمەكێش‪ .‬تا حاڵ‬ ‫گەیشت بەوەی خەڵكێكی بەرچاو باس لەوە بكات‬ ‫كوردستان پێویستی بەم دامەزراوە نیە‪ ،‬چونكە‬ ‫بۆتە سەرچاوەی كێشەو ناكۆكی زۆرتر!! ‪.‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫‪17‬‬

‫نەخۆشخانەی ئەهلیی کێبەرکێی دەکات‬

‫منداڵبوون لە نەخۆشخانە حکومییەکاندا کەمی کردووە‬

‫د‪.‬هه‌ڤین‌كه‌مال‬

‫کولتوورو‬ ‫تهندروستی تاك‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫دوایین رۆژی ساڵی ‪ ٢٠١٦‬هەواڵی کۆچی‬ ‫دوایی بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵبوونی‬ ‫هەولێر‪ ،‬بووە مانشێتی میدیاکان و لە تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان بەخێرایی باڵوبوویەوە‪.‬‬ ‫هۆکاری ئەم بایەخدانە بە کۆچی دوایی‬ ‫بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵبوونی هەولێر‬ ‫ئەوەبوو‪ ،‬کە خۆی لە نەخۆشخانەیەکی ئەهلییدا‬ ‫منداڵی دەبوو بەاڵم بەسەر منداڵبوونەکەیەوە‬ ‫گیانی لە دەستدا‪.‬‬ ‫ئەم هەواڵە لێکدانەوەی زۆری بۆ کرا و‬ ‫خەڵک دەیانپرسی‪ :‬چۆن دەبێ بەڕێوەبەری‬ ‫نەخۆشخانەیەکی حکومیی بۆ خۆی لە‬ ‫نەخۆشخانەیەکی ئەهلییدا منداڵی ببێ؟‬ ‫دوای دوو ساڵ لە گیانلەدەستدانی‬ ‫بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵبوونی هەولێر‬ ‫لە نەخۆشخانەیەکی ئەهلییدا‪ ،‬دەستەی ئاماری‬ ‫هەرێمی کوردستان بە سەرنج و سەرسوڕمانەوە‬ ‫ئاماری منداڵبوونی لە نەخۆشخانە حکومیی و‬ ‫ئەهلییەکاندا باڵوکردووەتەوە‪.‬‬ ‫بهپێى ئامارهكانى وهزارهتى پالندانان و‬ ‫دەستەی ئامار‪ ،‬له سااڵنى ‪ ٢٠١١‬بۆ ‪ ٢٠١8‬ڕێژهى‬ ‫منداڵبوون له دامهزراوهى حكومیى لە ‪%75.8‬‬ ‫دابهزیوه بۆ‪ %٦7.7‬کەچی لهبهرامبهردا‪،‬‬ ‫منداڵبوون له نهخۆشخانه ئەهلییەکاندا له ‪%9‬‬ ‫بۆ ‪ %33.3‬یە‬ ‫منداڵبوون‬ ‫رێژەی‬ ‫زیادبوونی‬ ‫بۆ‬ ‫لەنەخۆشخانەی ئەهلیی‪ ،‬هەولێر لە پێشەوەی‬ ‫پارێزگاکانی سلێمانی و دهۆکەوەیە کە لە ماوەی‬ ‫حەوت ساڵدا لە ‪%٦‬ــەوە بەرزبووەتەوە بۆ ‪%٢8‬‬ ‫دەستەی ئامار لەژێر ئەم ئامارەدا‬ ‫نووسیویەتی‪“ :‬ئەوەى جێگاى ئاماژەیە‪،‬‬ ‫منداڵبوون لە دامەزراوەى تەندروستى حكومیى‬

‫لە هەرێمى كوردستان‪ ،‬رێژەكەی دابەزیوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەمەش پێویستە وەزارەتى تەندروستى‬ ‫بەدواداچوون بۆ ئەم بابەتە بكات لەبەر ئەوەى‬ ‫داتاكان وا دەردەخەن كە ئافرەتان زیاتر روو‬ ‫دەكەنە دامەزراوەى تەندروستى كەرتى تایبەت‪”.‬‬ ‫ڕووكردنه نهخۆشخانه ئههلییهكان لهالیهن‬ ‫ژنانى دووگیانهوه بهمهبهستى منداڵبوون‪ ،‬له‬ ‫كاتێكدایه نرخى نهشتهرگهریى لهو نهخۆشخانانه‬ ‫چهند هێندهى نهخۆشخانه حكومییهكانه‪،‬‬ ‫بهشێوهیهك بهیانیان نهشتهرگهریى له‬ ‫نهخۆشخانه حكومییهكان ‪ ١5‬ههزار دینار و‬ ‫ئێواران ‪ 3٠٠‬ههزار دیناره‪ .‬بهاڵم له نهخۆشخانه‬ ‫ئههلییهكاندا ‪ 7٠٠‬هەزار تا ملیۆنێك دیناره‪.‬‬

‫خزمەتگوزاریی زۆر و الواندنەوەی کەم‬

‫سەبارەت بە پاشەکشەی ژمارەی منداڵبوون‬ ‫لە نەخۆشخانە حکومییەکان‪ ،‬بەرپرسانی ئەو‬ ‫نەخۆشخانانە دەڵێن‪ ،‬هێشتا بۆ پێشکەشکردنی‬ ‫خزمەتگوزاریی بە دایکان و مندااڵن‪ ،‬ئەمان لە‬ ‫پێشترن تا نەخۆشخانە ئەهلییەکان‪.‬‬ ‫شلێر فایهق بهڕێوهبهرى نهخۆشخانهى‬ ‫منداڵبوونە لە سلێمانى دەڵێت‪“ :‬ئهو‬ ‫خزمهتگوزارییانهى پێشكهش دهكرێن لە‬ ‫نهخۆشخانه حكومییهكاندا‪ ،‬بۆ حاڵهته قورسهكانه‪.‬‬ ‫نهخۆشخانه حكومییهكان لهبهرئهوهى زۆر‬ ‫قهرهباڵغن‪ ،‬لهوانهیه نهتوانن خهڵك بالوێننەوە‪،‬‬ ‫بهاڵم باشترین جۆرى خزمهتگوزاریى پێشكهش‬ ‫دهكهن”‪.‬‬

‫سهبارهت به زیادبوونى ئامارهكانى منداڵبوون‬ ‫له نهخۆشخانه ئههلییهكانو كهمبوونهوهى‬ ‫له نهخۆشخانه حكومییهكاندا‪ ،‬شلێر وتى‪”:‬‬ ‫لهبهرئهوهى له نهخۆشخانه ئههلییهكان خهڵك‬ ‫چی بوێ بۆى دهكرێ جا ئهگهر داواکارییەکە‬ ‫زانستییش نهبێ‪ ،‬چونکە پارهى پێیه ئەوا بۆی‬ ‫دەکرێت “‪.‬‬ ‫فههد عهبدولواحید بهڕێوهبهرى كارگێرى‬ ‫نهخۆشخانهى ژنان و مندااڵنى ههولێر‪،‬‬ ‫بۆچوونەکانی نزیکن لە بەڕێوەبەری نەخۆشخانی‬ ‫منداڵبوونی سلێمانی و دەڵێت‪ ”:‬ئێمه ‪ ٢4‬سەعات‬ ‫دهرگامان كراوهیه و پشكنینى زانستى چی‬ ‫بخوازێت ئهوه بۆ ئەو ژنانە دەکەین منداڵیان‬ ‫دەبێ‪ .‬ههیه داواى عهمهلیات دهكات بهاڵم‬ ‫پیویست ناكات‪ ،‬بۆیه هەیە دهچێته نهخۆشخانهى‬ ‫ئههلیی”‬

‫جیاوازییەکە تەنیا پارە نییە‬

‫لە دەرەوەی قسەی بەرپرسانی نەخۆشخانە‬ ‫حکومییەکان‪ ،‬پزیشکانی ژنان و مندااڵن دەڵێن‪،‬‬ ‫لە نەخۆشخانە حکومییەکان وەکو پێویست رێز‬ ‫لە نەخۆش ناگیرێ یان ناچن بەدەمیانەوە‪ .‬بە‬ ‫مانای ئەوەی جیاوازییەکە تەنیا لەوەدا نییە‬ ‫نەخۆش پارە دەدات بۆیە دەچێتە نەخۆشخانەی‬ ‫ئەهلیی بۆ مندااڵن‪.‬‬ ‫د‪ .‬عهتیه ساڵح پسپۆڕى نهخۆشییهكانى ژنانو‬ ‫منداڵبوون لەمبارەیەوە بۆ “زهمهن” دەڵێت‪”:‬‬ ‫ژنانی دووگیان له نهخۆشخانه حكومییهكان‬

‫سوكایهتیان پێدهكرێو قسهى نهشیاویان بهڕوودا‬ ‫دهدرێت‪ .‬بەڕاستی نهخۆش ئهو هۆشیارییهى‬ ‫نییه سكااڵ تۆماربكات‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا زۆرجار‬ ‫كارمهندانو دكتۆرەکان خزمهتى نهخۆش ناكهن‬ ‫و ناچن بهالیانهوه‪ ،‬بۆیه نهخۆش ناچاردهبێ ڕوو‬ ‫بكاته نهخۆشخانه ئههلییهكان”‪.‬‬ ‫ئەم دکتۆرە لە کاتێکدا ئەم قسانە دەکات کە‬ ‫بۆ خۆیشی پێیوایە “ تواناو پسپۆڕىو مهرجى‬ ‫سهالمهتى گیانى نهخۆش‪ ،‬له نهخۆشخانه‬ ‫حكومییەکاندا کەم نییە‪ .‬تەنیا ئهوهیه له‬ ‫نهخۆشخانهى ئههلیى دا لهبهرامبهر بڕێک پارهدا‬ ‫خزمهتێكى زیاترى نهخۆش دهكرێت”‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری‬ ‫نەخۆشخانەی‬ ‫منداڵبوونی سلێمانی‪:‬‬ ‫الی ئێمە خزمەتی‬ ‫زۆر و الواندنەوەی‬ ‫کەم هەیە‬

‫ئهو ههڵە باوانهى دهبنه هۆى دروستبوونی ئازار‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫* لهپێكردنی نهعلو پێاڵوی نهگونجاو وهكو‬ ‫سهندهلو نهعلی الستیكو پێاڵوی نووك تیژ‬ ‫دهبنه هۆی ئازاری پێیهكان‪ ،‬قوله پێ‪ ،‬ئهژنۆ‪.‬‬ ‫* بهكارهێنانی زۆری مۆبایل‪.‬‬ ‫* نووسینی تێكستو نامه به بهردهوامی‬ ‫دهبێته هۆی ئازاری پهنجهكانی دهستتو ههروهها‬ ‫شانو ملت‪.‬‬ ‫* دانانی جزدانی پارهكهت لهبهشی پشتهوهی‬ ‫پانتۆڵهكهت‪ ،‬لهوانهیه هۆكارێكبێ بۆ دروستبوونی‬ ‫ئازار له پشت‪ ،‬سمت‪ ،‬ههروهها ئازارێكیش كه‬ ‫بگات بهبهشی خوارهوهی قاچ‪.‬‬ ‫* دانیشتنی ههڵه لهكاتی لێخوڕینی‬ ‫ئوتۆمبێلدا ‪ ،‬دانانی كورسی ئۆتۆمبێلهكهت به‬ ‫گۆشهیهكی ههڵه وادهكات كه بێته پێشێ بۆ‬ ‫گرتنی سووكان‪ ،‬بۆیه ئازاری شانو ملت بۆ‬ ‫دروست دهكات‪.‬‬ ‫* گهمهكردن به یارییه ئهلكترۆنییهكان‪،‬‬ ‫ههندێ یاری ئهلیكترۆنیی كه جووڵهكانی وهك‬ ‫جوڵهی ههندێ وهرزش وایه لهوانهیه ببنه هۆی‬ ‫برینداری بهستهر و تهقینی كركڕاگه ههندێك‬ ‫جاریش شكاوی‪.‬‬ ‫* خواردنی زۆری پهنیر‪ ،‬ئهو كهسانهی‬ ‫حهزێكی زۆریان لهپهنیرە‪ ،‬لهوانهیه ئەمە‬ ‫هۆكاری سهرئێشهكهتانبێ‪ ،‬بهتایبهتی پهنیره‬ ‫خۆشهكراوهكانی وهكو شیدهر‪ ،‬پارمیزان‪،‬‬ ‫سویسرییهكان‪.‬‬ ‫لهكاتی‬ ‫* پاڵكهوتن لهسهر قهنهفه‪،‬‬ ‫سهیركردنی تیڤی یان پشوودان بهشێوهی ههڵه‪،‬‬

‫لهوانهیه ئازاری پشتت بۆ دروست بكات‪.‬‬ ‫* ههڵگرتنی منداڵهكهت‪ ،‬ڕۆژانه ههڵگرتنی‬ ‫منداڵهكهت بهههردوو دهستت دهبێته هۆی‬ ‫ههوكردنی بهستهرهكانی پهنجه گهورهو مهچهك‪.‬‬ ‫* الپتۆپهكهت‪ ،‬شێوازی ههڵگرتنی الپتۆپ‬ ‫به یهك شان یان به دهست‪ ،‬ئازارت بۆ دروست‬ ‫دهكات بۆیه باشتره كه جانتایهك بهكاربێنی به‬ ‫ههردووشان ههڵبگیرێ یان زوو زوو جێگۆركێ‬ ‫بكهیت بهجانتاكه له شانهكانتدا ‪.‬‬ ‫* بهستنی توندی قژ لهئافرهتاندا‪ ،‬لهوانهیه‬ ‫سهرئێشه دروست بكات یان ئهوانهی شهقیقهیان‬ ‫لهگهڵدایه ههستیارترن بهرامبهر الستیكی قژ‪،‬‬ ‫كاڵوی تهسكو توند‪ ،‬بۆیه لهو كهسانهدا باشتره‬ ‫قژیان نهبهستن و بهرهاڵی كهن ‪.‬‬ ‫* پزیشكهكان ههتا ئێستا نازانن بۆچی‪،‬‬ ‫بهاڵم بۆنی عەتری بههێز یهكێكه له هۆكارهكانی‬ ‫دروستبوونی ئازاری شهقیقه‪ ،‬وهكو عهتری تیژ‪،‬‬

‫بۆنی دووكهڵو جگهره یان بۆنی بۆیاخ‪.‬‬ ‫* شێوازی نووستنی ناڕێك‪ ،‬ئهوانهی به‬ ‫دهمدا دهخهون لهسهر گهدهیان یان بهالیهكو‬ ‫لهسهر باڵێكیان دەخەون‪ ،‬ههمیشه ئازاریان بۆ‬ ‫دروست دهبێ‪ .‬باشترین ڕێگا بۆ نووستن بهپشتا‬ ‫یان بهالدا بهشێوهی منداڵ لهسكی دایكیدا‪.‬‬ ‫* مەیخواردنهوه به تایبهتی شهرابی سوور‪،‬‬ ‫وێسكی‪ ،‬بیره‪ ،‬شهمپانیا بۆیه باشتره تهرك‬ ‫بكرێن یان كهم بكرێنهوه ‪.‬‬ ‫* نهخواردنی ژهمێك‪ ،‬دهبێته هۆی دابهزینی‬ ‫ئاستی شهكری لهش له ههندێ كهسدا‪ ،‬كه دهبێته‬ ‫هۆی سهرئێشهیهكی زۆر بێ ئهوهی بزانی كه‬ ‫هۆكارهكهی برسیبوونه‪ .‬بۆیه باشتره ژهمهكانت‬ ‫ڕێكخهیتو خواردنی بهسوود بخۆی‪.‬‬ ‫* كێشهكانی چاو و كزی بینین ههندێجار‬ ‫دهبنه هۆكاری سهرئێشه بۆیه باشتره ههمیشه‬ ‫پشكنین بۆ بینینت بكهی‪.‬‬

‫* ههڵگرتنی شتی قورس بهڕێگهی ههڵه‬ ‫خراپترین شێوازیش چهمانهوه بۆ پێشهوهیه‬ ‫بۆ ههڵگرتن ئینجا ڕێككردنهوهی پشت لهكاتی‬ ‫ههڵگرتندا‪ ،‬باشترین شێواز چهمانهوهی ئهژنۆ و‬ ‫حهوزه بۆ ههڵگرتنهوهی شت‪.‬‬ ‫* سترێسو بیركردنهوهی زۆر ههمیشه ئازار‬ ‫زیاد دهكات‪.‬‬ ‫* سێكسكردنی زۆر‪ ،‬لهوانهیه فشاری خوێن‬ ‫بهرز بكاتهوهو ههروهها كاریگهری ههیه لهسهر‬ ‫گرژبوونی ماسولكهكانی شانو مل‪ ،‬ئهمیش له‬ ‫پیاواندا زیاتره وهك له ژنان‪.‬‬ ‫* ههڵگرتنی منداڵ بهشان یان وهكو‬ ‫پێی دهوترێت قهاڵدۆشكانی منداڵ هۆكاره بۆ‬ ‫دروستبوونی ئازاری شانو مل ‪.‬‬ ‫* ههندێ كێشهی ددانو شهویلگه بهتایبهتی‬ ‫ئهوانهی له كاتی خهودا دانەجیڕەیان هەیە‪.‬‬ ‫ئازاری شهویلگهو شهرئێشهیان بۆ دروست دهبێ‪.‬‬

‫بهشێوهیهكی گشتی ههموو مرۆڤهكان‪ ،‬پێویسته‬ ‫خزمهتگوزاری تهندروستیو چارهسهری پزیشكیی‬ ‫وهربگرن‪ ،‬ههرچهنده جیاوازیش بن لهڕووی ڕهگهزو نهژادو‬ ‫باوهڕو کولتووریشهوه ‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهوهی تێبینی كراوه ههندێكجار لهوانهیه دانانی‬ ‫چارهسهری پزیشكی گونجاو لهالیهن پزیشكهوه بۆ نهخۆش‬ ‫به تهنیا ئهنجامی تهواو نهبهخشێ ‪.‬‬ ‫ئهمهش له كاتێكدا دهبێ كه پزیشكهكه ئهو باكگراونده‬ ‫خێزانییهی نهخۆشهكهی لێوه هاتووه فهرامۆش بكاتو‬ ‫بایهخ نهدات بهنهریتو باوهڕو کولتووری نهخۆشهكهی‪.‬‬ ‫وهك ههموو دهزانین خزمهتگوزاری تهندروستیو‬ ‫چارهسهربهخشین كارێكی دووالیهنهیه‪ ،‬كه ههم نهخۆشو‬ ‫ههم ستافی تهندروستی به پزیشكو كارمهندی تهندروستی‬ ‫ڕۆڵی تیا دهبینین‪ ،‬بۆیه گرنگه پێش ههموو شت لهیهك‬ ‫تێگهشتن تیایدا ‪.‬‬ ‫زانینی نهژادو نهریتو کولتووری نهخۆش یارمهتیدهرێكی‬ ‫باشه بۆ تێگهشتنی زیاتر له باری تهندروستی تاكو‬ ‫بۆ وهرگرتنی چارهسهری گونجاو‪ ..‬دهبێت ههمیشه‬ ‫له یادمانبێ باوهڕو نهریتو کولتوور كاریگهرییهكی‬ ‫ڕاستهوخۆیان ههیه لهسهر چۆنیهتی تێگهشتنی تاك بۆ‬ ‫نهخۆشیو لێكدانهوهیان بۆی‪ ،‬چۆنیهتی مامهڵهكردن لهگهڵ‬ ‫نهخۆشیو چۆنێتی وهرگرتنی چارهسهرو چۆن ئاسودهو‬ ‫ئارام دهبن پێیو ههروهها بهپێی باوهڕییان لێكدانهوهیان‬ ‫بۆ هۆكارهكانی مردنو ژیانو نهخۆشی دهگۆڕێت‪.‬‬ ‫بۆ ئهوهی زیاتر لهم باسه تێبگهین‪ ،‬نموونهیهك‬ ‫دههێنمهوه‪ ،‬نهخۆشێك كه لهباكگراوندێكی ئیسالمیو‬ ‫ئاینییهوه هاتبێ‪ ،‬منی پزیشك بۆ ئهوهی باشترین ئهنجامم‬ ‫ههبێ‪ ،‬دهبێ ڕهچاوی نهریتو کولتوورو باوهڕهی ئهو بكهم‪،‬‬ ‫نابێ وهكو ڕۆژئاواییهك یاخود ئاتێستێك مامهڵهی لهگهڵدا‬ ‫كهم ‪.‬‬ ‫بۆ نموونه دهبێ ڕهچاوی ئهوه بكهم‪ ،‬كه ئهو نهخۆشه‬ ‫ههندێكجار دهیهوێت بهڕۆژووبێ‪ ،‬وهكو پزیشكێك ههرگیز‬ ‫من ناتوانم ڕێگری لێبكهم‪ ،‬بۆیه ئهگهر بهڕۆژووبوون زیانی‬ ‫ههبوو بۆ تهندروستی ئهو جۆره نهخۆشانه‪ ،‬پێویسته به‬ ‫هێمنی تێبگهیهنرێنو زیانهكانی ڕوون بكرێتهوه بۆیان‪،‬‬ ‫ئهگهر زیانی نهبوو ئهوا چارهسهرێك دابنرێت كه تیایدا‬ ‫ڕهچاوی ژیانو نهریتو کولتووری نهخۆشهكه بكرێت‬ ‫تیایدا‪.‬‬ ‫خاڵێكی گرنگ ئهوهیه‪ ،‬ههمیشه ئاگاداری ئهوهبی ئهو‬ ‫چارهسهرو سهپلیمێنتانهی كه مادهی چهوری بهرازیان‬ ‫تیادایە بهشێوهی جیلی بوون ههن‪ ،‬نابێ بۆ ئهو جۆره‬ ‫نهخۆشانه بنووسرێ‪ .‬بهتایبهت ئهوانهی له باگراوندیی‬ ‫ئاینی ئیسالمیهوه هاتوو‪..‬‬ ‫مامهڵهكردنو ههڵسوكهوت لهگهڵ نهخۆشدا دهبێ‬ ‫بهپێى كلتورو نهریتو باوهڕی نهخۆشهكهبێ‪ ،‬نابێ به‬ ‫هیچ جۆرێك باوهڕی خۆت یان نهریتی خۆت بسهپێنیت‬ ‫بهسهر نهخۆشدا‪.‬‬ ‫بۆ نموونه من وهك پزیشكێك ههمیشه حهز دهكهم‬ ‫لهگهڵ نهخۆشهكانمدا تهوقه بكهم‪ ،‬بۆ زیادكردنی‬ ‫پهیوهندیو ههستو متمانه له نێوانماندا‪ ،‬بهاڵم ئهگهر‬ ‫زانیم نهخۆشهكهم باكگراوندێكی ئاینیو ئیسالمی ههیهو‬ ‫كولتوورو نهریتی تایبهت بهخۆی ههیه كه تهوقه نهكات‬ ‫لهگهڵ ڕهگهزی بهرامبهر‪.‬‬ ‫پێویست ناكات لهو كاتهدا دهست درێژ بكهم بۆ تهوقه‬ ‫كردنو ناچاری بكهم شتێك بكات دژ به باوهڕهكانی‬ ‫ههمیشه دهبێ ڕێز له بیروبۆچونی بهرامبهرهكهت بگریتو‬ ‫بهپێی ئهوه مامهڵه بكهیت‪.‬‬ ‫بۆ پزیشك زۆر گرنگه زانینی نهژادی نهخۆشیش‬ ‫چونكه ههندێك لهنهخۆشی ههیه لهههندێك نهژادو‬ ‫رەگەزی مرۆڤایهتی زیاتره لهوانهی تر بۆ نموونه‪:‬‬ ‫بهرزی فشاری خوێن زۆر زیاتره لهئهمریكییه‬ ‫ئهفریقیهكاندا به بهراورد به نهژادهكانی تر‪ ،‬ههروهها‬ ‫نهخۆشی جگهر زۆر زیاتره له خهڵكی ئاسیادا به بهراوورد‬ ‫به خهڵكانی ترو شێرپهنچهی كۆڵۆن له ژاپۆنییهكاندا‪.‬‬ ‫نزیكیی پزیشك لهنهخۆشهكانیو تێگهیشتنی تهواو‬ ‫له باكگراوندو نهریتو کولتووری نهخۆش‪ ،‬بهبێ هیچ‬ ‫جیاوازییهك لهنێوانیاندا‪ ،‬بنهوانێكی زۆر زۆر گرنگه بۆ‬ ‫دروستبوونی متمانه‪ ،‬ڕێزو خۆشهویستی لهنێوان پزیشكو‬ ‫نهخۆشدا‪.‬‬ ‫لهبیرتبێ بۆ چارهسهرێكی دروستو ئهنجامێكی باش‬ ‫ئهگهر له ‪ ٪٥٠‬بههۆی دهرمانو چارهسهری پزیشكییهوهبێ‪،‬‬ ‫ئهوا له ‪ ٪٥٠‬كهی تری دهكهوێته سهر ئهو متمانهو نزیكیو‬ ‫سۆزهی له نێوان پزیشكو نهخۆشدا دروست دهبێ‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫کوردستان پێویستی بە چەند بینای نوێی‬ ‫خوێندنگەیە؟‬ ‫زەمەن ئامار و داتاکان دەخاتەوە بەرچاوی وەزارەتی پەروەردە‬ ‫زەمەن‬

‫مهریوان سهالح حیلمی‬

‫بۆچی شار و ناوچەی‬ ‫یەکەمەکان ئاشکرا نەکران؟‬ ‫بۆ ئهمساڵی خوێندنی ‪ 2019 -2018‬كاتێك ئهنجامی‬ ‫تاقیكردنهوهكانی خولی یهكهم بۆ پۆلهكانی ‪ 9‬و ‪12‬‬ ‫له پهخشی راستهوخۆدا باڵو كرایهوه و خوێندكاره‬ ‫یهكهم و دووهم و سێیهمەکان لهسهر شانۆ نمایش‬ ‫كران‪ ،‬بردنه دواوهی كچێ بااڵپۆش بۆ ئهوهی بهو جله‬ ‫نامۆیه دهرنهكهوێت‪ ،‬ههرایهكی گهورهی له راگهیاندن و‬ ‫تۆڕهكۆمهاڵیهتییهكان و رای گشتی نایەوە‪ ،‬كاری من‬ ‫لێرهدا ئهوه نییه بهرگری لهو كچه بااڵپۆشه بكهم یان‬ ‫دژی بم‪ ،‬چونكه ئهو بهڕێزه به نمرهكانی خۆی و ههوڵ‬ ‫و ماندوبوونی مامۆستاكانی و خێزانهكهی و لهسهروو‬ ‫ههمووشیانهوه تواناو هیالكی خودی خۆی‪ ،‬توانی‬ ‫سهركهوتنی گهوره لهسهر ئاستی ههرێمی كوردستان‬ ‫بهدهستبهێنێ‪.‬‬ ‫بهكورتی گرنگ نییە چی لهبهر دهكهیت‪ ،‬بهڵكو گرنگه‬ ‫ئهوهیه ناوهڕۆكت چی تێدایه؟ چونكه بهدهستهێنانی‬ ‫ئاوات و ئارهزوو به هیالكی و ماندووبوون دێته دی نهك‬ ‫جل لهبهر كردن‪ .‬نایشارمهوه من خوێندكارێكی كوڕ یان‬ ‫كچێك زۆر سهرنجم رادهكێشێ كاتێك به زستان دێت‬ ‫بۆ خوێندنگه نهچهتری پێیه و نهماڵی باوكی تاكسی‬ ‫یان پاسیان بۆ گرتووه‪ ،‬نه جلوبهرگێكی واشی لهبهردایه‬ ‫سهرمای نهبێت‪.‬‬ ‫خۆشهویستی من بۆ ئهمجۆره خوێندكارانه له‬ ‫خۆشهویستی سۆفییهك بۆ خودای مهزن زیاتره‪ ،‬هۆكهشی‬ ‫بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه‪ ،‬ئهم جۆره خوێندكارانه له ئێستاو‬ ‫داهاتوودا‪ ،‬پشت به خۆیان دهبهستن‪ ،‬دهزانن چۆن‬ ‫پێدهگهن‪.‬‬ ‫له داهاتوودا دهزانن ڕێز له ئیشهكهی خۆیان بگرن‪،‬‬ ‫ئەو كێشه بچووكەی كێشه گهورەکەی كرد به ژێرهوه‬ ‫ئهوه بوو‪ ،‬ئهمساڵ وهزارهتی پهروهرده بۆ خوێندكاره‬ ‫سهركهوتووهكان تهنیا ناوی سیانیی خوێندكارهكهی‬ ‫باڵو كردهوهو هیچی تر‪ ،‬كهسێ نهیپرسی بۆچی ناوی‬ ‫خوێندنگه و شاری باڵو نهكردهوه؟‬ ‫ئایا بۆ ئهوهی خوێندنگهو شارهكانی تر ههست به‬ ‫كهموكوڕی و نهقس نهكهن؟ یان هۆی چی بوو كه ئهمساڵ‬ ‫وهك سااڵنی تر شارو خوێندنگه زهق نهكرایهوه؟ ههندێ‬ ‫له شارهزایانی بواری پهروهرده رایان وایه ئهم جۆره‬ ‫نمایشه له جیهاندا باوی نهماوهو شتێكی عهیبهیه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ههندێ له كاربهدهستانی حكومهتی ههرێم دهڵێن ئهم‬ ‫نمایشه بۆ هاندانی نهوهكانی تره بۆ ئهوهی زیاتر كۆشش‬ ‫بكهن‪.‬‬ ‫بهههرحاڵ ئێمه رامان وایهو بهپێی ئهو بهدواداچوونانهی‬ ‫كه بهنهێنی کردوومانە‪ ،‬زۆرینهی خوێندكاره‬ ‫سهركهوتووهكانی قۆناغی ‪ 9‬و ‪ 12‬لهو خوێندنگایانهن كه‬ ‫پێیان دهوترێ ناحكومی‪ ،‬یان ئههلیی‪ ،‬هاوشێوهی شههید‬ ‫جهبارو بههرهداران‪ ..‬و‪ ...‬جا با حكومیش بن‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ههر دهچنه خانهی ئههلییهكانهوه‪ ،‬چونكه دهوامی درێژو‬ ‫پرۆگرامیان و سیستمی خوێندنیان لهیهكهوه نزیكه‪ ،‬نهك‬ ‫پاره له یهكیان جیابكاتهوه‪.‬‬ ‫به كورتی ئههلییهكان و هاوشێوهكانیان له‬ ‫حكومییهكان‪ ،‬لهسهركهوتووهكان بوون‪ .‬با لێرەدا‬ ‫نهێنییهكهی وهزارهتی پهروهرده ئاشكرا بكهین‪ ،‬ئهویش‬ ‫ئهوهیه كه سااڵن خوێندكارێك له ههڵهبجه یان چهمچهماڵ‬ ‫یان له فاڵن خوێندنگهو شار‪ ،‬یان منداڵی پێشمهرگهیهك‬ ‫یهكهمی سەر ئاستی ههرێمی كوردستان دهبوو‪ ،‬یهكسهر‬ ‫دەهاتن و گهورهیان دهكرد و دەیانوت ئهها منداڵی ههژار‬ ‫یهكهمی ههرێمه!‬ ‫له راستیدا ئهمه گهورهترین چهواشهكردنه‪ ،‬چونكه‬ ‫ههموو منداڵێكی ههژار‪ ،‬یان پێشمهرگه‪ ،‬نهك بهو شێوهیه‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو پرسیار دروست دەکات کە ئایا بهدهرچوونیش‬ ‫دهرچووه؟ ئایا ئهو له سهدا پهنجایهی كه لهههردوو‬ ‫خولهكهدا دهرناچن‪ ،‬هی خێزانه ههژارهكان نین؟‬ ‫كاتێك منداڵی خێزانێكی ههژار یهكهم دهبێ‪ ،‬بۆ نموونه‬ ‫لهم چهند ساڵهی پێشوو كچێكی ههژار له ههڵهبجه یهكهم‬ ‫بوو‪ ،‬ئایا به ههموو ههڵهبجه به قهد چهند خوێندنگهیهكی‬ ‫ئههلیی له سلێمانی یان له ههولێر خوێندكار دهنێرنه وهك‬ ‫كورد ئهڵێ كۆلێژه بهرزهكان؟‬ ‫ئهگهر گومانیشتان لهو راستیانه ههیه‪ ،‬ئایا دهزانن‬ ‫بههۆی زانكۆ ئههلییهكانهوه ئاستهكان تێكهڵ دهبن و بۆ‬ ‫نموونه یهكهمی ههرێمی ماڵه ههژارێك لهگهڵ هیچهمی‬ ‫خێزانێكی دهوڵهمهند‪ ،‬به یهكهوه دهبن به دكتۆر؟‬ ‫ئایا دهزانن ژیان و دامهزراندن و ئیمتیازات له پێشدا‬ ‫بۆ هیچەمهكهیه؟ چونكه پشتی ههیه‪ ،‬پشتهكهش‬ ‫پارهو دهسهاڵته‪ .‬ئایا دهزانن هیچهمهكه به نمرهیهكی‬ ‫كهمهوه دهخرێته باشترین زانكۆ له ئهوروپاو ئهمریكا؟‬ ‫لهوسهریشهوه دێتهوهو دهبێ به قارهمان لێمان و بهشی‬ ‫ههژارهكانیش دهخوات؟‬

‫ئێستا کە پشووی خوێندنە‪ ،‬دەرفەتێکی‬ ‫باشە بۆ حکومەت و وەزارەتی پەروەردە‬ ‫تا پێداویستییەکانی ساڵی نوێی خوێندن‬ ‫دابین بکەن و کەلێن و کەموکوڕییەکان پڕ‬ ‫بکەنەوە‪ .‬دیسکی پەروەردەی زەمەن بەم داتا‬ ‫و ژمارانە بەپێویستی دەزانێ دیسان الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەکان ئاگادار بکاتەوە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی داتاکانی دەستەی ئاماری هەرێم‪،‬‬ ‫رێژەی چوونی منداڵ بۆ قۆناغی سەرەتایی‬ ‫خوێندن‪ ،‬ساڵ بەساڵ زیاد دەکات بە جۆرێک‬ ‫ساڵی ‪ 2011‬مندااڵنی تەمەن شەش سااڵن کە‬ ‫بۆ یەکەمجار خراونەتە بەر خوێندن ‪ ٪92‬بووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ساڵی ‪ 2018‬ئەم رێژەیە بەرزبووەتەوه‬ ‫زیاتر لە ‪٪9٤‬‬

‫ئاماژەی ژمارەکان‬

‫ههرێمى كوردستان تا خوێندنی ئەمساڵ‬ ‫زیاتر له ملیۆنێكو ‪ ٧٣1‬ههزارو ‪ ٦29‬قوتابى‬ ‫ههبووە‪ .‬لەم ژمارەیە‪ ٥9‬ههزارو ‪ 99٥‬قوتابى له‬ ‫قوتابخانهى ناحكومیى خوێنندوویانە و ئەوانی‬ ‫تری‪ ،‬هەمووی لە قوتابخانەی حکومیدان‪.‬‬ ‫بە قوتابخانەی حکومیی و ناحکومییەوە‬ ‫تێکڕا شهش ههزارو ‪ ٧8٧‬قوتابخانه ههن‪.‬‬ ‫لەم ژمارەیەش زیاتر له سێ ههزار ‪ 129‬بینای‬ ‫قوتابخانه کە نیوەی هەموو بیناکان دەکات‪،‬‬ ‫پێویستیان به نۆژهنكردنهوه ههیه‪ .‬هەندێکیان‬ ‫بەڕادەیەک خراپبوون کە ترسی داڕوخانیان‬ ‫لێدەکرێ کە ژمارەی ئەمانە‪ 2٦8‬بینایە!‬ ‫مامۆستایان و شارەزایانی پەروەردە دەڵێن‪:‬‬ ‫ئهم داتایانە لەسەر خراپی بینای خوێندنگەکان‬ ‫نیشانی دەدات‪ ،‬حكومهت و وەزارەتی‬ ‫پەروەردە كهمتهرخهمی زۆری هەبووە بهرامبهر‬ ‫بە پرۆسهى پهروهردهو فێركردن‪.‬‬ ‫ئەو بینایانەشی کە ئێستا هەن‪ ،‬دوو ههزارو‬ ‫‪ ٧٧٧‬قوتابخانهیان‪ ،‬پێویستیان بهوەیە پۆلى‬ ‫تریان تێدا بکرێتەوە چونکە ژمارەی قوتابییان‬

‫شارەزایان دەڵێن بینا و شوێن رۆڵێکی گەورەی هەیە لە پرۆسەی پەروەردە و فێرکردندا‬ ‫زۆرە و لە هەندێ پۆلدا تا ئاستی ترنجاندنیان‬ ‫بەسەر یەکدا‪ ،‬قوتابیان تێدایە‪.‬‬ ‫بەهۆی کەمیی بینای خوێندنگەوە‪1٣٤ ،‬‬ ‫قوتابخانه سێ دهوامییان تێدا دەکرێ‪ .‬هەروەها‬ ‫ههزارو ‪ ٧8٥‬قوتابخانەی تر دوو دهوامییان تێدا‬ ‫دەکرێ‪ .‬ستانداردی نێودەوڵەتی دەڵێت دەبێ‬ ‫پۆلێک ‪ 2٥‬قوتابى تێدابێ‪ ،‬کەچی لە تەواوی‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬زۆربهى پۆلهكان ‪ ٤0‬بۆ ‪٥0‬‬ ‫قوتابییان تێدایە کە ئەمەش پاڵەپەستۆیەکی‬ ‫زۆر بۆ قوتابی و مامۆستا له یەک کاتدا دروست‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫وەزارەتی پەروەردە دەڵێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫کێشەی کەمیی بینای قوتابخانەی نەمێنێ‪،‬‬ ‫پێویستی بە ‪ ٦00‬بینای نوێ هەیه تاوەكو‬ ‫دەوامی قوتابخانەكان ببن بە یەك دەوامیی‪ .‬بۆ‬

‫کردنەوەی ئەو شەش سەد بینایەش وەزارەتی‬ ‫پەروەردە پێویستی بە ملیارێك و ‪٥00‬ملیۆن‬ ‫دۆالر هەیە‪.‬‬ ‫سەرباری بینای نوێ‪ ،‬هەروەها بۆ‬ ‫نۆژەنەکردنەوەی بینا کۆنەکانیش‪ ،‬وەزارەت‬ ‫سااڵنە پێویستی بە ‪ 10‬ملیۆن دۆالر هەیە‪.‬‬ ‫چونکە بەشێکی زۆر لەو بینایانە بیست تا‬ ‫بیست و پێنج ساڵ لەمەوبەر دروستکراون‪.‬‬

‫بەردەوام کەمبوونەوە‬

‫بەگوێرەی ئەو ئامارەی لە یەکێتی‬ ‫مامۆستایانەوە دراوەتە “زەمەن” تائێستا‬ ‫‪ 12٦‬ههزارو ‪ ٥٦0‬مامۆستا ههن‪ ،‬لە وەزارەتی‬ ‫پەروەردەدا چوار جۆر مامۆستا ههیه ئەوانیش‪:‬‬ ‫ههمیشهیىو گرێبهستو وانهبێژ لهگهڵ‬

‫خۆبهخش‪ .‬سااڵنه لەهەرێمی کوردستان ‪٥00‬‬ ‫مامۆستا خانهنشین دهبن‪ .‬لەبەرامبەر ئەمەدا‬ ‫هیچ مامۆستایەك دانانرێت بەڵکو جێگەیان بە‬ ‫وانەبێژ پڕدەكرێتەوە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ستاندارد کە رێکخراوی یونیسێف‬ ‫دیاریکردووە‪ ،‬بۆ هەر ‪ 10‬قوتابییەک پێویستە‬ ‫مامۆستایەک هەبێ‪ ،‬بەاڵم لە هەرێمی كوردستان‬ ‫بۆ ‪ 1٥‬تا ‪ 20‬قوتابی‪ ،‬یەک مامۆستا هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە وەزارەت و الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەکان‪ ،‬هەر لە ئێستاوە کار بکەن‬ ‫بۆ پڕکردنەوەی کەڵێنەکان و چارەسەرکردنی‬ ‫کێشەکان و نۆژەنکردنەوەی بینا کۆنەکان‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەی لەسەروەختی دەسپێکی ساڵی نوێی‬ ‫خوێندن‪ ،‬ئەم ژمارەو ئامارە جێی نیگەرانییانە‬ ‫ئەگەر تەواویش نەبن‪ ،‬ئەوا کەم ببنەوە‪.‬‬

‫حەوت هەڵە لە پەروەردەکردنی منداڵدا‬ ‫زەمەن‬

‫یەکەم ساڵی تەمەنی منداڵ‪ ،‬گرنگیی‬ ‫تایبەتی زۆری هەیە بۆ کەسایەتی ئەو لە سااڵنی‬ ‫داهاتوویدا‪ .‬هەر شتێک کە لەو ساڵەدا بینیبنێ‪،‬‬ ‫ئەزموونی دەکات و کاریگەری لەسەر دادەنێ‪.‬‬ ‫بۆیە شارەزایانی بواری پەروەردە هۆشداریی‬ ‫دەدەنە دایکان و باوکان یان ئەوانەی منداڵ‬ ‫بەخێو دەکەن کە لەو ساڵەدا‪ ،‬زۆر وریا و بە‬ ‫ئاگابن لە رەفتاری خۆیان‪.‬‬ ‫ئەمە بەمانای ئەوە نییە سااڵنی دواتر‬ ‫پەروەردەکردن فەرامۆش بکرێ‪ ،‬نەخێر چونکە‬ ‫دواتر راستەوخۆ قسە و رەفتارەکان وەردەگرێ‬ ‫و ئەو دووبارەیان دەکاتەوە‪ .‬بۆیە ئەرکی داهاتوو‬ ‫قورسترە بۆ دایکان و باوکان‪.‬‬ ‫پوختەی حەوت هەڵە دەخەینەڕوو کە‬ ‫دەبێ بێ دایکان و باوکان زۆر ئاگاداری بن لە‬ ‫گەورەکردن و پێگەیاندنی منداڵەکەیاندا‪.‬‬

‫هەڵەکان‬

‫‪ -1‬هەرگیز منداڵەکەت ناچار مەکە لەبەر‬ ‫تۆ درۆ بکات یان ناچاری بکەی درۆ بکات‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە کە میوانێک دێت و ناتەوێ بیبینی‪ ،‬بە‬ ‫منداڵەکە مەڵێ بڵێی دایکم یان باوکم لە ماڵ‬ ‫نییە!‬ ‫منداڵ بۆ خۆی زۆر حەزی لە راستگۆییەو‬ ‫هەمیشە پێیخۆشە دایکوباوکی راستگۆیانە بدوێن‬ ‫لەگەڵیدا‪ .‬بەاڵم کە بۆ خۆت فێری درۆت کرد‬ ‫وەکو ئەوەی لە دەرگادان یان لە کاتی تەلەفۆن‬ ‫کردندا راستەوخۆ درۆ بکەی لەبەرچاویاندا‪ .‬ئەمە‬ ‫کاریگەری خراپی لەسەر منداڵەکەت دەبێ‪.‬‬ ‫دواتر هەرچی پێ بڵێی لەسەر خراپی درۆکردن‪،‬‬ ‫سوودی نابێ‪.‬‬ ‫‪ -2‬هەرگیز نەکەن منداڵەکەت بەراورد بکەی‬ ‫بە منداڵێکی تر بۆ نموونە” ئەوە بۆچی ناتوانی‬ ‫یان نازانی لە فاڵنە منداڵ بچی!؟‬ ‫ئەمە یەکێکە لە هەڵە گەورەکانی دایکان‬ ‫و باوکان کە منداڵی خۆیان بەراورد بکەن‬ ‫بە مندااڵنی تر‪ .‬ئەمە وادەکات منداڵەکەت‬

‫بە جۆرێکی تر هەڵسوکەوت بکات و هەست‬ ‫بەجیاوازی گەورە بکات‪ .‬تۆ دەبێ بزانی منداڵی‬ ‫تۆ هیچ شتێکی لە مندااڵنی تر ناچێ و ئەمە هیچ‬ ‫عەیبەیەکی تێدا نییە‪ .‬ئەگەر بتەوێ بەم رێگایە‬ ‫منداڵەکەت رابهێنی کە لە مندااڵنی تر بچێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫سەرکەوتوو نابێ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬رێگا نەدەی منداڵەکەت هەست بە گوناهـ‬ ‫و تاوان بکات‪ ..‬بۆ نموونە‪ :‬پێی بڵێی پێش‬ ‫ئەوەی تۆمان ببێ‪ ،‬ژیانمان زۆر خۆشتربوو یان‬ ‫باشتربوو! خۆ رەنگە قسەکەت راستبێ چونکە‬ ‫هەر منداڵێک کە دێتە دنیاوە‪ ،‬زەحمەت و‬ ‫کێشەی بەدوادادێت بۆ خێزانەکەی‪ .‬بەاڵم بەهیچ‬ ‫جۆرێک ئەمە راستەوخۆ بە منداڵەکەت نەڵێی‬ ‫نەکات هەست بکات ئەو زیادەیەو هاتنیشی بووە‬ ‫بە نەگبەتی بۆ خێزانەکەی‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ئەوە هەڵەیە بە منداڵەکەت بڵێی‬ ‫تۆ زۆر خۆپەرستی‪ .‬دەبێ بزانی منداڵ‬ ‫هەر لە یەکەم رۆژەکانی هەستکردنییەوە‪،‬‬ ‫لە هەموو هەڵسوکەوتەکانی تۆ تێدەگات و‬ ‫لەالی دەمێنێتەوە‪ .‬ئەگەر کارێکی منداڵەکەت‬

‫پێخۆشبوو خۆیشی بەمەی زانی‪ ،‬ئەوا دەبێتە‬ ‫بەشێک لە خووڕەوشتی ئەگەر زوو زوو بیری‬ ‫بخەیتەوە‪.‬‬ ‫رێگەی بدە چاوی بە هەڵسوکەتی مندااڵنی تر‬ ‫بکەوێ چونکە رەنگە لەالساییکردنەوەی ئەواندا‪،‬‬ ‫کاری باش و قسەی شیاو فێر ببێ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬نەهێڵی فێری شتێک ببێ کە راست‬ ‫نەبێ بەاڵم خۆی لەسەر حەق بزانێ‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫کەسێک لە نۆرەگرتندا وەستاوەو کەمێک وەڕس‬ ‫و ماندووە‪ ،‬بەاڵم منداڵەکەی تۆ بچێتە پێشییەوە‪.‬‬ ‫شارەزایان دەڵێن‪ ،‬سەرەتای خۆ بەحەقزانین‬ ‫لە سەرەتای منداڵییەوە دەستپێدەکات‪ ،‬بۆیە ئەو‬ ‫مندااڵنەی هەمیشە خۆیان لەسەر حەق دەبینن‪،‬‬ ‫توڕە و بێئەدەب دەردەکەون لەوکاتانەی کە‬ ‫هەست دەکەن مافیان پێشێلکراوە لەکاتێکدا‬ ‫شتەکە وا نییە کە ئەو هەستی پێدەکات‪.‬‬ ‫منداڵەکەت فێر بکە‪ ،‬لە ریزدا بە نۆرە‬ ‫بووەستێ و رێزی ئەوانی تر بگرێ‪ .‬وا فێری‬ ‫مەکە مادام منداڵی تۆیە‪ ،‬هەمیشە حەق بەوە‪.‬‬ ‫‪ -٦‬بە هەڵسوکەوتی ناشیرینی منداڵەکەت‬ ‫پێنەکەنی و هانی بدەی بەردەوامبێ لەسەر ئەو‬ ‫رەفتارەی‪ .‬بۆ نموونە کاتێ رەفتارێکی ناشیرین‬ ‫دەکات تۆ بڵێی‪ :‬ئەی بە قوربانی بم چەند جوانە!‬ ‫پێکەنین و هاندان لەسەر ئەو رەفتارە‬ ‫ناشیرینانە وادەکات منداڵەکەت بێشەرم و‬ ‫چەقاوەسوو دەرچێ‪ .‬ئەو مندااڵنە لە الوێتیشدا‬ ‫توڕەو الگیر دەبن و لە گەورەیشدا تاقەتی‬ ‫تێکەڵبوونیان نابێ لەگەڵ خەڵکی تردا‪.‬‬ ‫ئەگەر لە شوێنێکدا منداڵەکەت رەفتارێکی‬ ‫ناشیرینی نواند‪ ،‬تۆ داوای لێبوردن بکە و دواتر‬ ‫بە منداڵەکەت بڵێ کە چ ئیشێکی خراپت کردووە‬ ‫و نابێ دووبارە ببێتەوە‪.‬‬ ‫‪ -٧‬کاتێک تەلەفۆن دەکەی یان نامە‬ ‫دەنووسی بە مۆبایل‪ ،‬لەو کاتەدا منداڵەکەت‬ ‫قسە دەکات و شتێکی لێت دەوێ‪ ،‬توڕە مەبەو‬ ‫مەڵێ نایبینی تەلەفۆن دەکەم! ئەمە وادەکات‬ ‫منداڵەکەت هەست بە پەراوێزخستن و بە‬ ‫کەمگرتن دەکات کە بایی تەلەفۆنێک نرخی نییە‬ ‫الی دایکوباوکی‪.‬‬ ‫بە قسەی خۆش منداڵەکە والێبکە چاوەڕێ‬ ‫بکات تا تەلەفۆنەکەت تەواو دەکەیت‪ ،‬ئەوسا‬ ‫گوێی بۆ بگرەو نەرم نەرم دڵی بێنەرەوە جێی‬ ‫خۆی نەکات نیگەران بووبێ‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫‪15‬‬

‫کەسوکارەکەی دەڵێن تۆمەتی بۆ دروستکراوە‬

‫دەستگیرکردنی ئەفسەرێکی پۆلیس ناڕەزایی‬

‫دەروون نیگا‬ ‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫لێکەوتووەتەوە‬

‫مێهڤان مەجید‬ ‫زەمەن – زاخۆ‬ ‫ئێوارەی رۆژی ‪٢٤‬ی مانگی رابردوو‪ ،‬ئاسایش‬ ‫لەناو بنکەی پۆلیسی زاخۆ ئەفسەرێکی ئەو‬ ‫بنکەیە بەناوی هارون سلیڤانەیی دەستگیر دەکەن‬ ‫و دەیخەنە زیندانەوە‪.‬‬ ‫دەستگیرکردنی ئەو ئەفسەرە نارەزایی‬ ‫لێکەوتووەتەوە و پارێزەرانی کەیسەکەی دەڵێن‪:‬‬ ‫ئەو تۆمەتەی دراوتە پاڵی‪ ،‬هی ئەوەیە الی‬ ‫پۆلیسبێ نەک ئاسایش‪.‬‬ ‫دوای ناڕەزایی پارێزەرەکانی‪ ،‬ئەفسەرەکە لە‬ ‫گرتووخانەی ئاسایشەوە گوازراوەتەوە بۆ پۆلیسی‬ ‫نەهێشتنی تاوان لە دهۆک‪ .‬پۆلیس دەڵێت بەهۆی‬ ‫سوکایەتیکردن و ناوزڕاندنی ئەفسەرانی پۆلیس و‬ ‫بەرپرسانی حکومیی‪ ،‬هارون دەستگیرکراوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫کەسوکارەکەی و هاوڕێکانی ئەم تۆمەتە رەت‬ ‫دەکەنەوە و دەڵێن هارون رەخنەی لە دەسەاڵت‬ ‫گرتووە بۆیە تۆمەتیان بۆ دروستکردووە‪.‬‬ ‫پرسی دەستگیرکردنی هارون لەناو پارێزەران‬ ‫و چاالکانی کۆمەڵی مەدەنی لە زاخۆ بووەتە‬ ‫جێی باس و دەڵێن “هەرگیز لە رەوشتی هارون‬ ‫ناوەشێتەوە کاری وا بکات‪ .‬ئەمە بەهانەیەکە تا‬ ‫تۆڵەی رەخنەگرتنەکانی لێ بکەنەوە‪”.‬‬

‫درۆی بەدەستهێنانی‬ ‫خواست لەالی منداڵ‬

‫هارون سلیڤانەیی ئەفسەرە دەستگیرکراوەکە‬

‫پۆلیس و بەڵگە‬

‫لە روونکردنەوەیەکدا پۆلیسی پارێزگای دهۆک‬ ‫رایگەیاند‪ :‬ماوەیەکبوو لەڕێی پەیج و ئەکاونتی‬ ‫تۆڕی کۆمەاڵیەتی فەیسبووکەوە‪ ،‬سوکایەتی‬ ‫بە ئەفسەرانی پۆلیس و بەرپرسانی ئاسایش‬ ‫و حکومیی لە زاخۆ دەکرا‪ ،‬دوای لێکۆڵینەوەو‬ ‫بەدواداچوون و دەستەبەسەرکردنی چەند‬ ‫گومانلێکراوێک‪ ،‬یەکێک لەو کەسانەی گومانی‬ ‫لێدەکرا هارون بوو کە بۆ خۆی ئەفسەری‬ ‫پۆلیسە‪ .‬بۆیە دەستگیرکردنەکەی پەیوەندی‬ ‫هەیە بەم مەسەلەیەوە‬ ‫پۆلیسی پارێزگای دهۆک هەروەها دەڵێت‪:‬‬ ‫چەندین سکااڵ لەسەر هارون هەیە لەالیەن‬ ‫ئەو کەسانەوە تۆمار کراوە کە لە تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان ناویان زڕێنراوە و سوکایەتییان‬ ‫پێکراوە‪.‬‬

‫“هارون رەخنەی لە‬ ‫دەسەاڵت و حکومەت‬ ‫دەگرت بۆیە تۆڵەی‬ ‫لێدەکەنەوە”‬

‫لەراگەیەنراوەکەدا پۆلیسی پارێزگای دهۆک‬ ‫روونیکردووەتەوە‪ ،‬هارون بەگوێرەی یاسای‬ ‫خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن‬ ‫دەستگیرکراوە و لێکۆڵینەوەی لەگەڵدا دەکرێ‪.‬‬

‫“باجی هەڵوێستەکانی دەدات”‬

‫محەمەد کەریم هاوڕێی هارونە و لە زاخۆ دەژی‪،‬‬ ‫پێیوایە ئەوە تۆمەتە بۆ هارون دروستکراوە تا‬ ‫تۆڵەی ئەو پۆست و نووسینانەی لێ بکەنەوە کە‬ ‫لە فەیسبووک رەخنەی لە سیستم و حکومڕانی‬ ‫ناوچەکەی خۆی دەگرت‪.‬‬ ‫محەمەد بۆ زەمەن وتی‪ ”:‬هارون کەسێکی زۆر‬ ‫بە هەڵوێست و رەوشتبەرزە‪ .‬هەرگیز بڕاوناکەم‬ ‫ئەو تۆمەتەی دراوەتە پاڵی راستبێ چونکە لە‬ ‫هارون ناوەشێتەوە تۆمەت بۆ خەڵک هەڵببەستێ‬ ‫و سوکایەتیان پێ بکات‪ .‬ئەو رخنەی دەگرت لە‬ ‫حزب و دەسەاڵت بەاڵم سوکایەتی نەدەکرد‪ .‬من‬ ‫پێموایە ئەمە بیانووە تا تۆڵەی لێ بکەنەوە”‬ ‫برایەکی ئەفسەرە دەستگیرکراوەکەی زاخۆ کە‬

‫نەیویست ناوی بنووسرێ‪ ،‬قسەی بۆ “زەمەن”‬ ‫کرد و وتی‪ ”:‬ئێمە دڵنیاین لە رەوشت و رەفتاری‬ ‫کوڕەکەمان کە شتی وای لێناوەشێتەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫داواکارین لە پۆلیس و دادگا ئازادی بکەن چونکە‬ ‫بێتاوان گیراوە”‬ ‫گروپی پارێزەرانی سەربەخۆ لە دهۆک‪،‬‬ ‫ئامادەیی خۆیان نیشانداوە تا لە دادگا بەرگریی‬ ‫لە هارون سلیڤانەیی بکەن و تائێستا دووجار‬ ‫چوونەتە الی لە زیندان‪.‬‬ ‫خەتاب عومەر یەکێک لە پارێزەرانی‬ ‫هارون بۆ “زەمەن” وتی‪ ”:‬ئێمە پێمانوایە‬ ‫جۆری دەستگیرکردن و هێشتنەوەی هارون لە‬ ‫گرتووخانەی ئاسایش‪ ،‬کارێکی نایاسایی بووە‪.‬‬ ‫ئێمە دوو جار چووینەتە الی هارون لە زیندان‪ ،‬ئەو‬ ‫‪ ١١‬کەیسی لەسەر تۆمارکراوە کە خۆی هەموویان‬ ‫رەت دەکاتەوە کە پێی تۆمەتبار کراوەو دەڵێت‬ ‫بە زۆر دەیانەوێ بمگلێنن لە شتێکەوە کە دەستی‬ ‫منی تێدا نییە‪”.‬‬

‫قوتابخانە تەواوبوو نۆرەی پاسکیلە‬

‫کڕیاری ئەمساڵ جێی سەرسوڕمانە‬

‫سهرچین ساڵح‬ ‫ئهو كهسانهى بهردهم دوكانهكهیان قهرهباڵغ‬ ‫كردبوو بهشێكیان سهرقاڵى چاوگێڕانبوون بۆ‬ ‫ههڵبژاردنى پاسكیل‪ ،‬بهشێكى تریان سهرقاڵى‬ ‫مامهڵهى نرخهكهى بوون‪ .‬چهند خاوهن دوكانێكیش‬ ‫له قهزاو ناحیهكانهوه بۆ كرینى پاسكیل به جومله‬ ‫له دوكانهكهدا چاوهڕێى فرسهتێكیان دهكرد بۆ‬ ‫كڕینو باركردنى پاسكیلەکان‪.‬‬ ‫سلێمان عهبدوڵاڵ‪ ،‬له دوكانهكهیدا لە شاری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بهخۆىو چوار شاگردهوه سهرقاڵى‬ ‫بهجێهێنانى داواى مشتهرییهكانیان بوون‪ .‬ئەمساڵ‬ ‫زیادبوونى خواست لهسهر پاسكیل‪ ،‬الى ئهوان‬ ‫جێى سهرسوڕمانه‪ ،‬بهشێوهیهك هەندێ رۆژ وەکو‬

‫پێویست فریاى وهاڵمدانهوهى كڕیارهكانیان ناکەون‪.‬‬ ‫دوكانێكى گهوره له زهوییهوه تاوهكو‬ ‫بنمیچهكهى به پاسكیل تهنرابوو‪ ،‬كڕیارهكان‬ ‫بهشێكى زۆریان ئهو مێردمندااڵنه بوون كه تازه‬ ‫كهوتبوونه پشووى هاوینهوه‪ ،‬بهشێكى تریان‬ ‫گهنجان بوون‪ .‬بهوتهى خاوهنى پاسكیلخانهكان‬ ‫ئەمساڵ كڕیارانى كچ بهرهو زیادبوون ڕۆشتووه‬ ‫لهكاتێكدا پێشتر پاسكیلى كچانه بهكارنههاتووه‪.‬‬ ‫سلێمان عهبدوڵاڵ‪ ،‬له تهمهنى ههشت‬ ‫ساڵییهوه چوهته پاسكیلخانهى براكهى و دواى‬ ‫كۆچی دوایى براكهى‪ ،‬ئهم سهروكارى دوكانهكهى‬ ‫گرتووەته دهست‪ ،‬به“زهمهن”ى وت‪”:‬لهساڵى‬ ‫‪ 1957‬پاسكیلخانهمان ههبوو لهوكاتهوه به جومله‬ ‫پاسكیلمان هێناوه تائێستا‪ ،‬جاران له بهریتانیاوه‬ ‫پاسكیلمان بۆ دههات‪ ،‬بهاڵم ئێستا له ئێرانو چینو‬

‫هندستانهوه دهیهێنین”‪.‬‬ ‫بهوتهى ئهو خاوهن پاسكیلخانهیه‪ ،‬زۆرترین‬ ‫ئهوانهى پاسكیل دهكڕن مندااڵنن بهتایبهت‬ ‫ئهوانهى تهمهنیان لهنێوان حهوت بۆ ‪11‬‬ ‫سااڵندایه‪ ،‬بهشێكى تریان كچانن لهكاتێكدا پێشتر‬ ‫پاسكیلى كچانه خواستى لهسهر نهبوو‪ ،‬بهشێكى‬ ‫ترى ئهوانهن بۆ وهرزش دهیكڕن تهمهنیان‬ ‫لهسهرو ههرزهكارییهوهیه‪ ،‬بهاڵم بههۆى ئهوهى‬ ‫سلێمانى بەرزی و نزمی زۆرە كهمتر پاسكیل‬ ‫بهكاردههێنرێت‪ ،‬وهكو ههولێرو كهركوك نییه كه‬ ‫لەوێ زیاتر بهكاردههێنرێ‪.‬‬ ‫وتیشى‪”:‬ڕۆژانه نزیكهى ‪ 50‬پاسكیل‬ ‫دهفرۆشین زۆرترین خواست لهو كاتهدایه كه‬ ‫خوێندن تهواو دهبێ خوێندكاران ئهنجامى‬ ‫تاقیكردنهوهكان وهردهگرنهوه‪ ،‬بێجگهلهوهى لهناو‬

‫سلێمانیدا مشتهریهكى زۆرم ههیه سهرچاوهى‬ ‫دابینكردنى پاسكیلم بۆ قهزاو ناحیهكانى سنوورى‬ ‫سلێمانىیش”‪.‬‬ ‫قهبارهى گهورهى پاسکیل قیاسی ژماره ‪28‬‬ ‫ە بهاڵم له داهێنانێكى نوێدا واڵتى چین قیاسێكى‬‫گهورهترى دروستكردووه پێى دهڵێن ‪،29‬‬ ‫بچوكترینیان ژماره ‪ 10‬یە كه بۆ تهمهنى دووساڵ‬ ‫دهبێ‪ .‬گرانترین پاسكیل سیباقی پێدهڵێن و‬ ‫هەمووی ئهلهمنیۆمه نرخهكهى ‪ 175‬ههزار دیناره‪.‬‬ ‫زۆرترین پاسكیلى هاوردهكراو بۆ ههرێمى‬ ‫كوردستان بهرههمهێنراوى واڵتى چینه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫بههۆى ئهوهى لهگهڵ كهلوپهلى تردا هاوردهدهكرێت‬ ‫ژمارهى پاسكیلى هاوردهكراو قهبارهى ئهو پارهى‬ ‫پێى دهدرێت نهزانراوه‪.‬‬ ‫شێخ مستهفا عهبدولڕحمان‪ ،‬سهرۆكى یهكێتى‬ ‫هاوردهو ههناردهكارانى ههرێم به“زهمهن”ى‬ ‫وت‪”:‬خواست لهسهر هاوردهكردنى پاسكیل زیادى‬ ‫كردووه‪ ،‬ئهوانهى فرۆشگاى گهورهى پاسكیلیان‬ ‫ههیه خۆیان له دهرهوه دهیكڕنو دهیهێننهوه‪،‬‬ ‫زۆرترین پاسكیلى هاوردهكراویش له چینهوهیه“‪.‬‬ ‫وتیشى‪”:‬لهگهڵ ئهوهى خواست لهسهر پاسكیل‬ ‫زیادى كردووه له بهرامبهردا پاسكیلێكى زۆر‬ ‫هاورده دهكرێتو پارهیهكى زۆر دهچێتهدهرهوه‪،‬‬ ‫بهاڵم بههۆى ئهوهى لهگهڵ كهلوپهلى تردا‬ ‫هاوردهدهكرێت بازرگانى تایبهت به پاسكیل نییه‬ ‫تهنیا فرۆشگاكان دهیهێنن‪ ،‬ئامارێكى دروستمان‬ ‫لەبەر دەستدا نییه “‪.‬‬ ‫بهاڵم بهپێى ئامارێكى بهڕێوهبهرایهتى گشتى‬ ‫گومركى ههرێم كه دهست”زهمهن” كهوتووه‪ ،‬ساڵى‬ ‫ڕابردوودا ‪ 46‬ههزار پاسكیل هاوردهى ههرێمى‬ ‫كوردستان كراوه‪ .‬بەاڵم بۆ ئەمساڵ‪ ،‬هێشتا چێکی‬ ‫ئامارەکان نەکراوە‪،‬‬ ‫ساماڵ عهبدولڕهحمان‪ ،‬بهڕێوهبهرى گشتى‬ ‫گومركى ههرێم به“زهمهن”ى وت‪”:‬خواست لهسهر‬ ‫هاوردهكردنى پاسكیل له زیادبووندایه ئهوهى‬ ‫تێبینیمان كردووه ڕێژهكهى هاوردهكردنى له‬ ‫زیادبوەندایه‪ ،‬ئهوهش ئهگهڕێتهوه بۆ ههڵكشانى‬ ‫خواست لهسهرهى له ناوخۆى ههرێم دا”‪.‬‬

‫جۆرێكی تری درۆ كە لەالی منداڵ بەدیدەكرێت‪،‬‬ ‫بریتییە لەدرۆی بەدەستهێنانی خواست‪.‬‬ ‫درۆی بەدەستهێنانی خواست‪ :‬منداڵ لەدوای‬ ‫ئەوەی كە لەدایك دەبێت‪ ،‬پێدەگرێت‪ ،‬زمانی دەپژێت‪،‬‬ ‫ئینجا هێواش هێواش بەپرۆسەی بەكۆمەاڵیەتیبووندا‬ ‫تێدەپەڕێتو دەبێت بە بوونەوەرێكی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫لەبەرەنجامی ئەم گۆڕانكارییانەدا‪ ،‬عەقڵی‪ ،‬حەزو‬ ‫خۆزگەو خولیاكانی‪ ،‬پێداویستییەكانی‪ ،‬پاشانیش‬ ‫داواكارییەكانی گۆڕانی گەورەو بنەڕەتییان بەسەردا‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫لەم نێوەندەدا راستییەكی زانستی هەیە كە‬ ‫پێویستە گەورەكان بەگشتیو پەروەردەكاران‬ ‫بەتایبەتی دركی پێبكەن‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە حەزی‬ ‫مرۆڤ بەگشتیو منداڵ بەتایبەتی بۆ شتەكان‬ ‫بێ سنوورە‪ ،‬بەاڵم توانای بەدیهێنانی حەزەكان‬ ‫سنووردارەو مەحاڵە هەموویان بێنەدی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سروشتی مرۆڤ وایە (بەتایبەتی منداڵ) بە ئاسانی‬ ‫دەستبەرداری حەزەكانی نابێت‪ ،‬هەر بۆیە رێگای‬ ‫باشو خراپ دەگرێتەبەر بۆ بەدەستهێنانیان‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە لە منداڵ‪ ،‬بۆ گەورەش راستە‪.‬‬ ‫لە سۆنگەی ئەم راستییەوەیە كە كاتێك حەزێك‪،‬‬ ‫یان خواستێكی منداڵ‪ ،‬لەگەڵ گەورەكاندا ناكۆك‬ ‫دەبێتو بەریەك دەكەون‪ ،‬منداڵ بۆ بەدیهێنانی‬ ‫خواستەكانی پەنا دەباتە بەر درۆكردنو هەوڵی‬ ‫خەڵەتاندنی گەورەكان دەدات‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬منداڵەكە‬ ‫حەزی لەڕەنگو شێوەی ئەو جلە نییە كە لەبەریان‬ ‫كردووە‪ ،‬بەدرۆ دەڵێت‪ :‬ئەم جلە لەبەرناكەم‪ ،‬چونكە‬ ‫گەرمامە‪ ..‬یان حەزی لەوەیە كە لەباوەش بكرێت‪،‬‬ ‫بەدرۆ بەدایكی دەڵێت‪ :‬قاچەكانم دێشێتو ناتوانم‬ ‫بەپێ بڕۆم!! ئەم نموونانەو چەندان نموونەی تر‬ ‫لەالی منداڵ بەدیدكرێت‪ .‬ئیتر بەم شێوەیەو‬ ‫لەڕێگەی درۆو خەڵەتاندنی گەورەكانەوە‪ ،‬هەوڵی‬ ‫ئەوە دەدات كە حەزو خواستەكانی بهێنێتەدی‪.‬‬ ‫گەورەكان لە ئاست ئەم درۆیەی منداڵدا دەبێت‬ ‫وریابنو جیای بكەنەوە لەدرۆی خەیاڵیو درۆی‬ ‫تێكەڵكرنو درۆی خۆهەڵكێشان‪ ،‬چونكە درۆی‬ ‫بەدەستهێنانی خواست‪ ،‬درۆیەكی مەبەستدارەو‬ ‫رێژەیەك لە پالنو نەخشەی ناڕاستو هەندێ‬ ‫جاریش ناڕەوای لەگەڵدایە‪ .‬بە مانایەكی تر؛ درۆی‬ ‫بەدەستهێنانی خواست‪ ،‬بەڕێژەیەكی دیار پرۆسە‬ ‫عەقڵییەكان ئامادەییان هەیەو تا ڕادەیەكیش‬ ‫چاالكو بزێو و سەرەڕۆن‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا‪ ،‬درۆی‬ ‫خەیاڵیو تێكەڵكردنو خۆهەڵكێشان‪ ،‬پرۆسە‬ ‫عەقڵییەكان ناكارانو لە ئاستی نەبوندان‪.‬‬ ‫دەبێت بزانین هۆكاری سەرەکی ئەم جۆر‬ ‫درۆیە‪ ،‬لە پلە دوودا لە ئەستۆی منداڵدایە‪ ،‬لە پلە‬ ‫یەكدا لە ئەستۆی گەورەكاندایە‪ ،‬چونكە وەك لە‬ ‫سەرێدا گوتمان‪ :‬منداڵ بۆ بەدەستهێنانی حەزەكانی‬ ‫پەنا دەباتە بەر درۆكرن‪ ،‬ئەگەر گەورەكان بتوانن‬ ‫حەزەكانی منداڵ بەدیبهێنن‪ ،‬هەرگیز منداڵ پەكی‬ ‫لەسەر درۆی وا ناكەوێتو حەوجێی پێنابێت‪،‬‬ ‫بۆیە پەروەردەكاران لە مامەڵەو پەروەردەكردندا‬ ‫دەبێت زۆر بە وردی حەزو ئارەزووەكانی منداڵ‬ ‫لەبەرچاو بگرن‪ ،‬ئەمە بەو مانایەی كە پێویست‬ ‫ناكات لەسەر هەندێ داخوازی كە بەدیهێنانیان‬ ‫ئاسانەو هیچ زیانێكی ئەوتۆشی بۆ منداڵەكە‬ ‫نییە‪ ،‬عینادیو كەلەڕەقی لەگەڵ منداڵدا بكرێتو‬ ‫دژی خواستەكانی هەڵوێست بنوێننو سێودوویان‬ ‫لەگەڵدا بكەن‪ ،‬بەپێچەوانەوە؛ دەبێت ئاسانكارییان‬ ‫بۆ بكەنو گەورەكانیش بەشداری خۆشییەكانی‬ ‫منداڵ بكەن‪ .‬لە دۆخێكی ئاوهادا منداڵ گوشاد‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە‪ ،‬نیگەرانو دواجاریش‬ ‫ناچار بە درۆكردن دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر زانرا كە‬ ‫خواستەكانی منداڵ ناڕەوانو زیان بە تەندروستیو‬ ‫جەستەی دەگەیەنێت‪ ،‬چەند درۆش بكات نابێت‬ ‫گەورەكان تەسلیمی خواستەكانیان ببن‪ ،‬پێویستە‬ ‫بە شێوەیەكی پەروەردەییو زانستی منداڵەكە‬ ‫تێبگەیەنرێت كە جگە لەوەی بڕوا بە قسەكەی‬ ‫ناكرێت‪ ،‬هەروەها خواستەكانیشی ناڕەوان!‬ ‫ئەگەرچی زەحمەتە منداڵ لەمە تێبگات‪..‬‬ ‫خراپی ئەم درۆیە هەر ئەوە نییە كە منداڵ پالن‬ ‫دادەنێت بۆ خەڵەتاندنی گەورەكان‪ ،‬لەمەش زیاتر‬ ‫ئەوەیە كە ئەگەر ئەمە چارەسەر نەكرێت‪ ،‬دوورنییە‬ ‫ئەم درۆیە فراوانتر بكرێتو بگۆڕێت بۆ درۆی‬ ‫بەرگریو درۆی تۆڵەسەندنەوە‪ ،‬كە لە ئەڵقەكانی‬ ‫تری گۆشەكەماندا قسەیان لەبارەوە دەكەین‪.‬‬

‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2٠19/7/9‬‬

‫ژنان بۆ ئارامی دەروونیی روو لە یۆگا دەکەن‬ ‫دیمەن ئیسماعیل‬

‫فۆتۆ‪ :‬حەمەسوور‬

‫هۆڵەکانی راهێنانی یۆگا‪ ،‬ئێستا‬ ‫زۆر قەرەباڵخترین لە جاران‪ .‬سەنتەر و‬ ‫کۆمەڵەکانی یۆگا تێبینیان کردووە لە‬ ‫زیادبوونی ژمارەکاندا‪ ،‬ژنان لە پێشەوەی‬ ‫پیاوانن و زیاتر بەشداری خول و‬ ‫راهێنانەکان دەکەن‪.‬‬ ‫ئەو کەسانەی بۆ دەروونێکی ئارام‬ ‫و لەشێکی رێک یۆگا دەکەن‪ ،‬دەڵێن‬ ‫ئامانجەکەیان بەدەستهێناوە چونکە ئەم‬ ‫وەرزشە جەستەیی و رۆحییە بەزووی‬ ‫کار لە یۆگییەکان دەکات‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2014‬هیندستان داوای لە‬ ‫رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان کرد کە‬ ‫هەموو ساڵێک (رۆژی ‪2‬ی حوزەیران)‬ ‫وەکو رۆژی جیهانیی یۆگا بناسێنێ و‬ ‫لە هەموو جیهاندا رێوڕەسمی بۆ رێک‬ ‫بخرێت‪ .‬ئەمساڵ لەو رۆژەدا لە شاری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬رێوڕەسمی جیاواز ئەنجامدرا‪.‬‬ ‫بەیان ئەحمەد ‪ 2٧‬ساڵ ژنێکی‬ ‫دانیشتووی شاری سلێمانییە و دەڵێت‪،‬‬ ‫دوو ساڵە بە بەردەوامی یۆگا دەکات‪.‬‬ ‫لەمەشەوە هەست بە ئارامی دەروونی‬ ‫دەکات لەو مەشق و راهێنانەی‬ ‫وەریگرتووە لەماوەی ئەو دوو ساڵەدا‪.‬‬ ‫هەموو ئەو کەسانەی بۆ ئەم راپۆرتە‬ ‫قسەیان کردووە‪ ،‬هەمان بۆچوونی‬ ‫بەیانیان هەیە لەسەر ئەنجامەکانی‬ ‫یۆگا‪ .‬بۆیە رێکخراو و سەنتەرەکانی‬ ‫یۆگا تادێت ژمارەی ئەندام و یۆگییان‬ ‫زۆرتر دەبێ‪ .‬بەپێی ئەو ئامارەی دەست‬ ‫زەمەن کەوتووە‪ ،‬لە شاری سلێمانی‬ ‫چوار سەنتەری یۆگا هەیە و لە شاری‬ ‫هەولێریش تەنیا سەنتەرێک هەیە بۆ‬ ‫یۆگا‪.‬‬ ‫کۆمەڵەی یۆگا لەکوردستان‪ ،‬یەکێکە‬ ‫لەو سەنتەرانەی لە ساڵی ‪1999‬‬ ‫دامەزراوە‪ 800 .‬کەس لەم کۆمەڵەیەدا‬ ‫ناوی تۆمار کراوە‪.‬‬ ‫سۆزان عوسمان تەمەن ‪ 3٧‬سااڵن‬ ‫ئێستا ڕاهێنهری یۆگایە لەم کۆمەڵەیەو‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪ ”:‬هەفتانە سێ‬ ‫رۆژ راهێنان دەکەین‪ ،‬ئەو کەسانەی‬ ‫كە بەشدار دەبن لە یۆگادا‪ ،‬الیەنی‬ ‫جەستەیی یان الیەنی دەروونیی و‬ ‫مەعنەوییان ناهاوسەنگیی هەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫خۆی راستییەکەی ئەوەیە یۆگا بۆ‬ ‫هەموو كەسێك دەشێ‪”.‬‬

‫دوو ساڵە بە بەردەوامی‬ ‫یۆگا دەکەم و لەمەشەوە‬ ‫هەست بە ئارامی‬ ‫دەروونیی دەکەم‬

‫سەبارەت بە کاریگەرییەکانی یۆگا‬ ‫سۆزان دەڵێت‪ “ :‬یۆگا كاریگهرییه‬ ‫فیزیكییهكانی گوشاری دهروونیی لهسهر‬ ‫جهسته كهم دهكاتهوه‪ .‬له یۆگادا بایهخ‬ ‫دهدرێت به دروستكردنی هزرو مێشكێكی‬ ‫تهندروست و هۆشیار”‬ ‫ئامۆژگاری‬ ‫یۆگا‬ ‫راهێنەرانی‬ ‫خەڵک دەکەن‪ ،‬گرنگ نییە كارەكەت‬ ‫هەرچیەكبێ‪ ،‬ژنیت یان پیاو‪ ،‬یۆگا‬ ‫دەتوانێ یارمەتیت بدات لە راهێنان‬ ‫لەگەڵ ناڕەحەتییەکانی ژیاندا نەک هەر‬ ‫ئەوە بەڵکو “ كاتێك تۆ یۆگا دەكەی‪،‬‬ ‫لە شوێنی كارەكەتدا رەنگدانەوەی‬

‫دەبێ‪ .‬خۆشەویستیت بۆ كارەكەت زیاتر‬ ‫دەبێ و ماندوێتیت كەمتر دەكاتەوە و‬ ‫خزمەتێكی باشتر پێشكەش دەكەی”‬ ‫سۆزان وایوت‪.‬‬ ‫بێجگە لە هەبوونی کۆمەڵە و‬ ‫سەنتەرەکانی یۆگا‪ ،‬چەندین کەس لەڕێی‬ ‫کتێب و گۆڤار و نووسراوەوە‪ ،‬بوونەتە‬ ‫یۆگی و خۆیان لەسەر مەشقەکانی یۆگا‬ ‫راهێناوە‪.‬‬ ‫توانا محەمەد تەمەن ‪ 38‬ساڵ‬ ‫لە شاری هەولێر راهێنەری یۆگایە لە‬ ‫(رێکخراوی هاوبەندی نێودەوڵەتی بۆ‬ ‫بەها مرۆییەکان) کە بنکەی سەرەکی‬

‫لە شاری جنێڤی سویسرایە بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪ ”:‬خەڵکانێکی زۆر دێن بۆ مەشق و‬ ‫راهێنانەکانمان‪ .‬لە شوێنێک جێگیرنین‬ ‫بەڵکو هەر جارەو شارێک یان شوێنێک‬ ‫دەچین بۆئەوەی پەرە بە یۆگا بدەین و‬ ‫بەخەڵکی بناسێنین”‬ ‫توانا ئاماژە بەوە دەکات لە ماوەی‬ ‫هەشت مانگی رابردوودا‪ ،‬نزیکەی ‪2600‬‬ ‫کەس بەشداری خولەکانیان کردووە‬ ‫و تێکڕا ‪ 68‬خولیان کردووەتەوە لە‬ ‫شارەکان‪ ،‬دهۆک و هەولێر و سلێمانی‪.‬‬ ‫ئەوان تێبینی ئەوەشیان کردووە کە‬ ‫زیاتر ژنان بەشداری دەکەن‪.‬‬

‫كاتێك یۆگا دەكەی‬ ‫لە شوێنی كارەكەتدا‬ ‫رەنگدانەوەی دەبێ و‬ ‫خۆشەویستیت‬ ‫بۆی زۆر دەبێ‬

‫ژنانى ههڕهشهلێكراو دەخرێنە سەر کار‬ ‫مهزههر كهریم‬ ‫نزیکەی ‪ 30‬ژن کە بەهۆی‬ ‫هەڕەشکردن لێیان لە سەنتەرێکی‬ ‫داڵدەدان دەژین لە شاری سلێمانی‪،‬‬ ‫فێری کار و پیشەیەک دەکرێن تا بتوانن‬ ‫سەرچاوەیەکی داهات بۆ خۆیان پەیدا‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫ئەو هەلیکارانەی بۆ ژنانی‬ ‫هەڕەشەلێکراو دابین دەکرێن‪ ،‬به‬ ‫هاوكارى رێكخراوێكى ئیتاڵییە کە خۆی‬ ‫لە فێرکردنی دروومان و دواتر کارکردن‬ ‫لەگەڵ کۆمپانیایەکدا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫بەر لەوەی فێری پیشەکە ببن‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی چاودێری کۆمەاڵیەتی‬ ‫سلێمانی و رێکخراوە ئیتالییەکە‪،‬‬ ‫گرەنتی دەستکەوتنی کار بۆ ئەو ژنانە‬ ‫دابین دەکەن‪.‬‬ ‫هەر ژنێک کە فێری دروومان ببێ و‬ ‫کاری بۆ بکرێت‪ ،‬مانگانە ‪ 3٥0‬دۆالری‬ ‫پیدەدرێ‪ .‬بڕیاروایە خولی فێرکردنی‬ ‫ئەو پیشەیە بەردەوامبێ‪.‬‬ ‫له خانەی داڵدهدانى ژنان له شارى‬ ‫سلێمانى کە سەر بە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتیی چاودێری و گەشەپێدانی‬ ‫کۆمەاڵیەتی سلێمانییە‪ 30 ،‬ژن کە‬ ‫لەالیەن کەسوکارو نزیکەکانیانەوە‬ ‫هەڕەشەیان لێکراوەو ناتوانن بچنەوە‬ ‫ناو خێزانی خۆیان‪ ،‬لەو سەنتەرەدا‬ ‫ژیان بهسهر دهبهن‪ .‬تێکڕا تهمهنیان‬ ‫لهنێوان ‪ 18‬تا‪ 40‬سااڵندایه‪ .‬لەگەڵ ئەو‬ ‫ژنانەدا پێنج منداڵیش هەن کە بەهۆی‬ ‫دایکیانەوە لەوێ دەمێننەوە‪.‬‬ ‫عومهرگوڵپى بهڕێوهبهری گشتیی‬ ‫چاودێرییو گهشهپێدانی كۆمهاڵیهتی‬ ‫سلێمانی بۆ زهمهن وتى‪ ”:‬بههاوكارى‬ ‫لهگهڵ ڕێكخراوی (ئون پونتی) ئیتالی‬

‫لە ماڵی داڵدەدانی‬ ‫ژنان لە سلێمانی ‪٣٠‬‬ ‫ژن پەنا دراون‬

‫خولى ڕاهێنانى دروومان بۆ ژنانى‬ ‫ههڕهشهلێكراو دهكهینهوە‪.‬دواتر هەر‬ ‫لهناو ماڵى داڵدهدانى ژنان‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫جلوبهرگ‬ ‫كۆمپانیاكانى‬ ‫خاوهن‬ ‫رێكهوتووین ههر كاتێك ئهو ژنانه‬ ‫گهڕانهوه سهر ژیانى ئاسایى خۆیان‬ ‫لهسهر ههمان كار بهردهوامبن”‪.‬‬ ‫وتیشى‪ ”:‬ئێمه كاردهكهین بۆ ئهو‬ ‫ژنانهى ههڕهشه لهسهر ژیانیان ههیه‬ ‫و بهناچارى ڕوودهكهنه ماڵى داڵدهدانى‬ ‫ژنان تا بیانپارێزین‪ .‬ئهو ماوهیهى لێرە‬

‫دهمێننهوهو تا كێشهكانیان چارهسهر‬ ‫دهبێ‪ ،‬بهدهرفهتى دهزانین سود‬ ‫وهربگرن و تواناكانیان پەره پێبدهین‬ ‫له بوارى پیشهیىو ڕۆشنیریى سهرجهم‬ ‫بوارهكانی تردا‪”.‬‬ ‫بهرێوهبهرى خانهى داڵدهدانى ژنانى‬ ‫ههڕهشهلێكراو له شارى سلێمانى‪،‬‬ ‫دەڵێت‪ ،‬بێجگە لە فێربوون و هەلیکار‪،‬‬ ‫ئەم دەرفەتە وادەکات ژنان لەژێر ئەو‬ ‫فشارە دەروونیی و رۆحییەدا بێنە‬ ‫دەرەوە کە لەسەریانە‪.‬‬

‫ئەو ژنانەی فێری‬ ‫دروومان دەکرێن‬ ‫کاریشیان بۆ دابین‬ ‫دەکرێ‬

‫ئاراس نادر بهرێوهبهرى خانهى‬ ‫داڵدهدانى ژنانى ههڕهشهلێكراو بۆ‬ ‫زهمهن وتى‪ ”:‬ئێمه سهرپهرشتى‬ ‫كارهكانى ئهو رێكخراوه دهكهین كه كار‬ ‫بۆ ژنانى ههڕهشهلێكراو دهدۆزنهوه‪،‬‬ ‫چونكه ئهو رێكخراوه تهنیا كارو‬ ‫الیهنى مادییهكهى له ئهستۆگرتووه‪.‬‬ ‫ههربۆیه لهڕووى دابینكردنى جێگهو‬ ‫رێكخستنى كاتو سهرپهرشتىكردن‬ ‫و هاندانیانەوە تا بهشێوهیهكى باش‬ ‫گرنگى بهكارهكانیان بدهن له ئهستۆى‬ ‫ئێمهدا دهبێ”‪.‬‬ ‫پار له ڕۆژى چاالكییهكانى‬ ‫توندوتیژى‬ ‫بهرهنگاربوونهوهى‬ ‫دژى ژنان‪ ،‬به ههماههنگى لهگهڵ‬ ‫كونسوڵگهرى دهوڵهتى ئیتالیا‪ .‬لە‬ ‫هەولێر رێكخراوى (ئون پونتی) ئیتاڵى‬ ‫بهڵێنیاندا كار بۆ ژنانى ههڕهشهلێكراو‬ ‫بدۆزنهوه‪ .‬لهم ساڵدا هەنگاوەکانیان‬ ‫کرد بە عەمەلیی و خولی فێركردنى‬ ‫دروومانیان بۆ ژنانى ههرهشهلێكراو له‬ ‫سلێمانى کردەوە‪.‬‬ ‫شوان عهزیز بهرێوهبهرى رێكخراوى‬ ‫(ئون پونتی) ئیتاڵى لهمبارهیهوه بۆ‬ ‫زهمهن وتى‪ ”:‬بههاوكارى حکومەتى‬ ‫ئیتالیا‪ ،‬بڕى ‪ 2٧‬ههزار دۆالر بهرهوژوور‬ ‫بۆ ئهم پرۆژەیە دابین کراوە‪ .‬لهگهڵ‬ ‫چهند كۆمپانیایهكى بهرگدروو قسهمان‬ ‫كردووه تا به دوو قۆناغ وانه بهو‬ ‫ژنانه بوترێتهوه‪ ،‬ههر ژنێك توانى‬ ‫بهسهركهوتوویى خولەكه تهواو بكات‪،‬‬ ‫ئهوا دهستبهجێ دهخرێته سهر كار”‪.‬‬ ‫بەرپرسانی چاودێری کۆمەاڵیەتی و‬ ‫رێکخراوە ئیتالییەکە جەخت دەکەنەوە‪،‬‬ ‫ئەو ژنانەی کە هەڕەشەیان لەسەر نەماو‬ ‫چوونەوە ناو خێزانی خۆیان‪ ،‬دەتوانن‬ ‫لەسەر کاری خۆیان بەردەوامبن و‬ ‫درێژە بەکارەکەیان بدەن‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫‪13‬‬

‫سەرەڕای لەباری ژینگە و ناوچەکانی‬

‫مانگا و مەڕ و بزنی کوردستان زیاد ناکات‬ ‫رەنجدەر عوسمان‬ ‫ئامارێکی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق تا کۆتایی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٠‬هەیە کە لە تێکڕای عێراقدا‪ ،‬زۆرترین‬ ‫ئاژەڵ و مەڕومااڵت لە هەرێمی کوردستاندا بووە‪،‬‬ ‫ئەو کاتە کە حەوت ملیۆن سەر مەڕو بزن و مانگا‬ ‫بووە‪ ،‬واتای ‪٪٤٩‬ی مەڕو بزن و مانگای عێراق لە‬ ‫هەرێمی کوردستاندا بوون‪.‬‬ ‫دوای نزیکەی پەنجا ساڵ لەو ئامارە‪ ،‬کەچی‬ ‫ئێستا مەڕو بزن و مانگا لە هەرێمی کوردستان‬ ‫بە ژمارەیەکی زۆر کەمترەوە بەخێو دەکرێن‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئامارێکی دەستەی ئاماری هەرێم کە‬ ‫مانگی رابردوو باڵویکردەوە ‪ ،‬ساڵی ‪ ٢٠١٧‬هەرسێ‬ ‫جۆر ئاژەڵەکەوە‪ ،‬ناگەنە چوار ملیۆن سهر ئاژەڵ‪.‬‬ ‫لە ئامارەکەدا هاتووە‪ :‬دوو ملیۆن و ‪ ٣٩٩‬هەزار‬ ‫و ‪ ١٧٦‬سەر مەڕ‪ ،‬ملیۆنێک و ‪ ٢٢٣‬هەزار و ‪٩٤٩‬‬ ‫سەر بزن‪ ٢٥٦ ،‬هەزار و ‪ ٩٩٩‬سەر مانگا هەن‪.‬‬ ‫بۆ زۆری ئاژەڵ و ئاژەڵداریی‪ ،‬پارێزگای سلێمانی‬ ‫ بە گەرمیان وهەڵەبجەوە‪ -‬بە دوو ملیۆن و ‪١٣٤‬‬‫هەزارو ‪ ٥٣٥‬سەر ئاژەڵەوە لە پلەی یەکەمدایە و‬ ‫دوای ئەو پارێزگای دهۆک دێت کە یەک ملیۆن و‬ ‫‪ ٩٧‬هەزار و ‪ ٤٠٩‬سەر ئاژەڵی تێدایە و پارێزگای‬ ‫هەولێریش کەمترینیانە و ‪ ٦٥١‬هەزار و ‪ ٣٠٠‬سەر‬ ‫ئاژەڵی هەیە‪.‬‬ ‫شارەزایانی کشتوکاڵ و ئاژەڵداریی دەڵێن‪،‬‬ ‫بەهۆی فەرامۆشکردنی گوندەکان و گواستنەوەی‬ ‫ژیانی زۆربەی زۆری دانیشتووانی هەرێم بۆ ناو‬ ‫سەنتەری شارەکان‪ .‬کەرتی ئاژەڵداری هاوشانی‬ ‫کەرتی کشتوکاڵ الوازبووە‪.‬‬ ‫رهمهزان محەمەد‪ ،‬بهڕێوهبهرى سامانى ئاژهڵە‬ ‫له وهزارهتى كشتوكاڵ بۆ زهمهن دەڵێت‪ :‬ئاژهڵداریی‬ ‫له ههرێمى كوردستان‪ ،‬هێشتا به شێوهى زانستى و‬ ‫ستانداردى جیهانى نییه‪ ،‬تا ئێستا هەر به شێوازە‬ ‫كۆنەکە مهڕ و مااڵتهكانیان بهخێو دهكهن‪ .‬ئهمهش‬ ‫كاریگهرى خراپى دهبێ لهسهر بهخێوكردن و بڕى‬ ‫بهرههمی ئەو ئاژەاڵنە‪.‬‬ ‫بههرۆز محەمەد مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی‬ ‫و پسپۆرى سامانى ئاژهڵ‪ ،‬لیستێک لە هۆکار ریز‬ ‫دەکات کاتێ دەیەوێ هۆکاری گەشەنەکردن و‬ ‫پاشەکشەی کەرتی ئاژەڵداری شرۆڤە بکات‪.‬‬ ‫مامۆستا بەهرۆز بۆ زهمهن وتی‪ :‬حكومهتى‬ ‫ههرێم تهنیا پشت به كهرتى وزه دهبهستێ بۆ‬ ‫سهرچاوهى داهات‪ .‬له كاتێكدا ههرێم بههۆى‬

‫هەبوونى چوار وهرزى ساڵ و دهشت و دۆڵ و چیا‬ ‫و بارانێكى زۆر‪ ،‬شوێنێكى گونجاوه بۆ ئاژهڵداریی‬ ‫و دهتوانرێت لهم ڕێگهیهشهوه بهشداربێ وهك‬ ‫سهرچاوهیهكى گرنگى داهات‪.‬‬ ‫ئەو هەروەها پێشنیاز دەکات و دەڵێت‪:‬‬ ‫گرنگیدان به گوندهكان و دابینكردنى ههلى كار‬ ‫لهسهر كێڵگەکانى بهخێوكردنى ئاژهڵ و گرتنهبهرى‬ ‫ڕێكارى زاستىی لهم سێكتهرهدا‪ ،‬دەبنە هۆكاری‬ ‫بوژانەوەی ئهم كهرته‪.‬‬ ‫به پێویستیشى دهزانێت باجى زۆر لهسهر‬ ‫هاوردهكردن و هێنانى ئاژهڵ دابنرێت‪ ،‬ڕێگه له به‬ ‫قاچاغ هێنانیش بگرێت تاوهكو ئاژهڵداران بتوانن‬ ‫سوود له بهرههمهكانیان وهربگرن‪.‬‬

‫لە کوردستان هێشتا‬ ‫بە شێوازە کۆنەکە‬

‫گۆشتی سوور و شیرەمەنی‬

‫ئاژەڵ بەخێو دەکرێ‬

‫لهگهڵ زیادبوونى ژمارهى دانیشتووان‪ ،‬خواست‬ ‫لهسهر بهرههمهكانى ئاژهڵ وەک گۆشتى سوور و‬ ‫شیرهمهنیش زیادى كردووه‪ .‬بهاڵم ههرێم ناتوانێ‬ ‫خواست و داواكاریی هاواڵتیان به بهرههمى ناوخۆ‬ ‫دابین بكات‪.‬‬ ‫بەگوێرەی داتاو ئاماری سامانى ئاژهڵ له‬ ‫وهزارهتى كشتوكاڵ‪ ،‬ههرێمى كوردستان سااڵنه‬ ‫پێویستى به زیاتر لە ‪ 8٣‬ههزار تهن گۆشتى‬ ‫سوور ههیه‪ .‬کەچی بە بەرهەمی ناوخۆ تهنیا ‪٤٥‬‬ ‫ههزار تهنی پێ دابین دەکرێ و ‪ ٣8‬ههزار تهن له‬ ‫دهرهوه هاورده دەكات‪.‬‬ ‫ههروهك پێویستى به ‪ ٤8٥‬ههزار لیتر شیر‬ ‫ههیه‪ ،‬بهاڵم ‪ ٢٧٥‬ههزارى بهرههمى ناوخۆیه و بۆ‬ ‫پڕكردنهوى خواستى هاواڵتیان پێویستى به ‪٢١٠‬‬ ‫ههزار لیترى تر ههیه كه له دهرهوه هاوردهى‬ ‫دهكات‪.‬‬

‫بۆیە بەرهەمیان کەمە‬

‫سلێمانی لە ریزبەندی‬ ‫یەکەمدایە بۆ زۆری‬

‫پاشەکشەیەکی زۆر‬

‫بهپێى پالنی كۆنگرهى كشتوكاڵ کە ساڵى‬ ‫‪ ٢٠٠٩‬لە هەولێر بەسترا بۆ پالنی ستراتیژی‬ ‫کشتوکاڵ‪ ،‬دهبوو له ماوهى چوار ساڵی داهاتوودا‬ ‫واتا ‪ ٢٠١٣‬رێژهى بهرههمهێنانى گۆشتى سوور‬ ‫لە ناوخۆ بەرز بکرێتەوە بۆ ‪ ٢٠٠‬ههزار تهن و‬ ‫بهرههمهێنانى شیر بگەیەنرێتە ‪ ٤٠٠‬ههزار لیتر له‬ ‫ساڵێكدا‪ ،‬کەچی نهك ئهو پالنه سهرى نهگرت‪،‬‬ ‫بهڵكو بهرههمهێنان دابهزینى زیاترى بهخۆوه بینى‬ ‫بە بەراورد بە پالنهكه‪ ،‬به جۆرێك ساڵى ‪٢٠٠8‬‬ ‫بڕى بهرههمهێنانى گۆشتى سوور ‪ ١٠٠‬سهد ههزار‬ ‫تهن و شیر‪ ٢٠٠‬دوو سهد ههزار لیتر بووه‪.‬‬

‫ئاژەڵ و هەولێر‬ ‫کەمترینی هەیە‬

‫لەبەر کەمی عمولە و ئاسانی مامەڵەکردن‬

‫نووسینگەکانی حەواڵە جێی بانکە ئەهلییەکانیان گرتووەتەوە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫بۆ ئاڵوگۆڕی دراو لە هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئێستا نووسینگەکانی حەواڵە‬ ‫بازاڕو جموجوڵیان لە بانکەکان زۆر‬ ‫زیاترە‪ .‬بۆیە تادێت ژمارەیان زیاتر دەبن‬ ‫و رۆژانە ملیۆنان دۆالر لەو نووسینگانەوە‬ ‫یان حەواڵە دەکرێن یان ئاڵوگۆڕیان پێوە‬ ‫دەکرێ‪.‬‬ ‫شارەزایانی ئابووری روونی دەکەنەوە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی لە بانکەکاندا هەم رۆتینات و‬ ‫لێپێچینەوە زیاترەو هەم بانکە ئەهلییەکان‬ ‫متمانەیان کەمبووەتەوە الی هاواڵتی‪،‬‬ ‫نووسینگەکانی حهواڵهكردنى دراو جێی بە‬ ‫بانکەکان لێژکردووە‪.‬‬ ‫کاتێک قهیرانى دارایی سەری هەڵدا‪،‬‬ ‫حكومەتی هەرێم دەستی بۆ هەموو ئەو پارانە‬ ‫برد کە لە بانکە ئەهلییەکاندا دانرابوون‪.‬‬ ‫کاتێکیش بانکەکان دەسەپاچەبوون لەوەی‬ ‫پارەی دانراوی خەڵک بگێڕنەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫متمانەی هاواڵتیانیان لە دەستدا‪ .‬ئەمەش‬ ‫وایکرد تائێستا کاریگەری ئەو بێ متمانەییە‬ ‫بەسەر جموجوڵی بانکە ئەهلییەکانەوە‬ ‫دیاربێ‪.‬‬ ‫زوبێرعهلى خاوهن نووسینگهیەکی‬ ‫حهواڵهكردنى دراوه له بازاڕى دۆالرهكهى‬ ‫سلێمانى بۆ “زهمهن” وتی‪ ”:‬سااڵنى‬ ‫ڕابردوو هاواڵتیان پارهیان له بانكه‬ ‫ئههلییهكان دادەنا‪ ،‬ئهو بانكانه پارهكانیان‬ ‫له پرۆژهدا خهرجكردبوو یان حكومهت‬ ‫پارهكهى بهكارهێنابوو‪ .‬كاتێ هاواڵتى‬ ‫داواى پارهكهى دهكردهوه ئهوان شوقهیان‬ ‫پێدهدان به نرخى گران یان پارهنهبوو‬ ‫پێیان بدرێتهوه‪ ،‬ئهمهش وایكرد هاواڵتیان‬ ‫مهگهر ناچاربن ئهگینا له ئێستادا بهزۆرى‬ ‫پاره له نووسینگهكانهوه حهواڵهدهكهن”‪.‬‬ ‫زوبێر ئاماژە بەوەش دەکات ‪ ٪٩٥‬ی ئەو‬ ‫کەسانەی دەچنە الی بۆ نووسینگەکەی‪،‬‬ ‫دەڵێن متمانهیان به بانكه ئههلییهكان‬

‫نییه‪ ،‬مهگهر كهسێك مامهڵهى حكومیى‬ ‫ههبێ ناچاربكرێت لهڕێى ئهو بانكانهوه‬ ‫مامهڵه داراییهكانى بكات‪ .‬ئەگەرنا هەر‬ ‫دەچن بۆ نووسینگەکانی حەواڵەی دراو‪.‬‬ ‫بهپێى ئامارێك كه دهست زهمهن‬ ‫كهوتووه‪ ،‬له ههرێمى كوردستاندا نزیكهى‬ ‫‪ ٢٠٠‬بانكى حكومیى و ئههلیى ههن‬ ‫كه لەناو ئەوانەدا ‪ ١٥‬بانكیان بیانین‪.‬‬ ‫ستانداردی جیهانیی دیاریکردووە پێویستە‬ ‫بۆ هەر ‪ ١٠‬هەزارکەسێک بانکێک هەبێ‪،‬‬ ‫کەچی لە کوردستان بۆ ‪ ٤٠‬تا ‪ ٥٠‬ههزار‬ ‫کەس‪ ،‬بانکێک هەیە‪.‬‬

‫مهریوان ڕهووف بهڕێوهبهرى بانكى‬ ‫ڕۆژههاڵتى ناوهڕاست بۆ وهبهرهێنان کە‬ ‫بانکێکی ئەهلییە بۆ “زهمهن” وتی‪ ”:‬كاتێك‬ ‫بانكه ئههلییهكان پارهى دانراوى هاواڵتیان‬ ‫بهكاردههێنن‪ ،‬لهكاتى پێویستدا پارەیان‬ ‫بەدەستەوە نییه بیدهنهوه به خاوەنی‬ ‫پارە دانراوەکان‪ ،‬ئیترئهمه نیشانهى‬ ‫پرسیار دەخاته سهر ناوبانگى بانكهكان‬ ‫و متمانەیان کەم دەکاتەوە الی هاواڵتی”‪.‬‬ ‫وتیشى‪”:‬ڕۆتیناتێك دروستكراوه كه‬ ‫پهیوهندى به بانكى مهركهزییهوهیه‪،‬‬ ‫بانكێكى ئههلیی ناتوانێ له مانگێكدا زیاتر‬

‫له پێنج ههزار دۆالر بۆ كهسێك حهواڵه‬ ‫بكات‪ .‬ئهوانهیشى كه بازرگانن دهبێ‬ ‫بهڵگهى تهواو بخەنهڕوو باڵیۆزخانهى‬ ‫عێراق لهو واڵته تهسدیقى بكات‪ ،‬ئهمەش‬ ‫لهسهر ئاستى نێودهوڵهتى خاوبوونهوهى‬ ‫بۆ كارى بانكهكان دروستكردووەو دهستو‬ ‫پێمان بهستراوه بهو ڕێنماییانهى بانكى‬ ‫مهركهزیى”‪.‬‬ ‫حكومهتى ههرێم له ساڵى ‪٢٠١٤‬‬ ‫دهستى برد بۆ نزیكهى ‪ ١٠‬ملیار دۆالرى‬ ‫پارهى دانراوى بانكهكان‪ .‬تائێستا ئهو‬ ‫پارهیه نهگهڕێنراوهتهوه بۆ بانكهكانو‬

‫ئهمهش متمانهى هاواڵتیانو بازرگانانى به‬ ‫بانکهكان لهدهستداوه‪.‬‬ ‫عهبدولڕهحمان ساڵح بهڕێوهبهرى بانكى‬ ‫ناوهندى ههرێم ـ سلێمانى به“زهمهن”ى‬ ‫وایخواستووه‬ ‫بازاڕ‬ ‫وت‪”:‬داواكارى‬ ‫ئاڵوگۆڕهكان له نووسینگهگانهوه بكرێت‪،‬‬ ‫حهواڵهكردن لهڕێى بانكهكانهوه لهژێر‬ ‫چاودێرى بانكى مهركەزیى عێراقدایە ههرێم‬ ‫دهسهاڵتى لهمهدا نییه‪ ،‬ههندێك ئیجرائاتى‬ ‫یاسایی تێدایه بۆ هاواڵتیان قورسه“‪.‬‬ ‫وتیشى‪”:‬بۆ چارهسهرى بهشێك له‬ ‫گرفتهكان وهكو نهبوونى پارەی کاش‪،‬‬

‫حكومهت له ههوڵى چارهسهركردنى دایه‪.‬‬ ‫مانگانه ئهو قهرزهى الیهتى دهیداتهوه به‬ ‫بانكى مهركهزیى بۆئهوهى دابهشی بكات‬ ‫بهسهر بانكه ئههلییهكاندا بۆ ئهوهى‬ ‫ئهوانیش بهشێك له داواكارى هاواڵتیان‬ ‫جێبهجێ بكهن‪ ،‬له بانكه حكومییهكاندا‬ ‫ههركهسێك پارهى دانراوى خۆى ههبێ‬ ‫بۆى دهگێڕینهوه“‪.‬‬ ‫هاوار شێخ ڕهووف پسپۆڕى داراییو‬ ‫بانكیى پێىوایه‪ ،‬ئهوانهى له ئهوروپا‬ ‫دهیانهوێت پارهكانیان بگاته سهر‬ ‫ترانستێرى‬ ‫لهڕێى‬ ‫ئهكاونهتهكانیان‬ ‫بانكییهوه‪ ،‬بێگومان ڕوودهكهنه بانكه‬ ‫ئههلییهكانى كوردستان‪ .‬زۆربهى بانكهكانى‬ ‫ههرێم دهتوانن ئاڵوگۆڕ لهگهڵ سهرجهم‬ ‫بانكه گهورهكانى جیهاندا بكهن‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئیجرائاتى تهحویلكردنى زۆرهو گهندهڵى‬ ‫زۆرههیه بۆیه كردارى پاره گواستنهوه زۆر‬ ‫قورسه‪.‬‬ ‫هاوار شێخ ڕهووف بۆ“زهمهن” دەڵێت‪”:‬‬ ‫پارهى كهس له تهحویلدا نهفهوتاوه له بانكه‬ ‫ئههلییهكاندا‪ ،‬بەاڵم چونکە پرۆسەکەی‬ ‫قورسەو رۆتیناتی زۆرە‪ ،‬هاواڵتیان ڕوو‬ ‫دەكهنه نووسینگهكانى ئاڵوگۆڕى دراو‪.‬‬ ‫لهوێ عهمهلیهكى ئاسانتره‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا‬ ‫ئهوانهى پارهكانیان لێره یان لهدهرهوه‬ ‫ڕهشه‪ ،‬زهحمهته لهڕێى بانكهكانهوه‬ ‫تهحویلى بكهن‪ ،‬بانكهكان داواى بهڵگهى‬ ‫تهواوى خاوهندارێتى پارهكه دهكەن”‪.‬‬ ‫ئهو پسپۆڕهى داراییو بانكیی‪ ،‬هۆكارى‬ ‫نهمانى متمانهى هاواڵتیانى به بانكهكان بۆ‬ ‫ئهوه گهڕاندهوه‪ ،‬كهسانێك ههن كێشهى‬ ‫جارى”ڕهوهن”ى یان پاشهكهوت یان‬ ‫دانراوى جێگریان ههبووه‪ ،‬لهبهرئهوهى‬ ‫بانكهكان کێشەی نەمانی پارەی کاشیان‬ ‫هەبووە‪ ،‬نهیانتوانیوه لهكاتى پێویستدا‬ ‫بۆیان بگێڕنهوه‪ ،‬ئهمهش واىكردووه خهڵك‬ ‫بترسێ‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا کرێی تەحویلکردن‬ ‫‪ -‬عمولهی بانكان له نووسینگهكان زیاتره‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫نەینەوا چارەکی گەنمی عێراق بەرهەمدەهێنێت‬

‫خاکە تێراو و سەوزەکە خەریکە لە تینوێتیدا دەخنکێ‬ ‫زەمەن‬ ‫نەینەوا کە بە “ سەبەتەی نانی عێراق”‬ ‫ناودەبرا‪ ،‬ئێستا بووە بە خاکی تەپوتۆز‪.‬‬ ‫جوتیاران کە گەڕاونەتەوە دوای ئازادکردنی‬ ‫ناوچەکەیان لە دەستی داعش‪ ،‬وا هەست‬ ‫دەکەن کە پشتگوێ خراون لە الیەن‬ ‫دەوڵەتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا شەپۆلێكی توڕەیی و ناڕەزایی‬ ‫هەیە لەسەر بنیاتنانەوەی موسڵ کە‬ ‫زۆر سست وهێواشە‪ ،‬لە سەرەتای مانگی‬ ‫حوزەیران دا گەوەرەترین پەمپ کە‬ ‫ئاوهەڵدەکێشێ لە بەنداوی موسڵ‪ ،‬جارێکی‬ ‫تر کەوتەوە کارو خۆشیی خستەوە دڵی‬ ‫سەرپەرشتیارو تیمە ئەندازیارییەکەی‬ ‫وەزارەتی سەرچاوەکانی عێراق‪.‬‬ ‫پەمپەکە لە ساڵی ‪ 2014‬لەو کاتەوەی‬ ‫داعش دەستی گرت بەسەر ئەو ناوچەیەدا‪،‬‬ ‫ئیشی پێنەکراوە‪ ،‬نەینەوا ناوچەیەکی‬ ‫چڕوپڕە کە چارەکی بەرهەمی گەنمی‬ ‫عێراق بەرهەمدەهێنێ‪ .‬لەوکاتەشەوە‬ ‫هاوپەیمانان و عێراق دوای سێ ساڵ‬ ‫داعشیان دەرپەڕاند‪ ،‬پەمپەکە کاری‬ ‫نەکردووە و جۆگە و بناوانەکان هەموویان‬ ‫تێکچوون‪.‬‬ ‫تاقیکردنەوەکەی مانگی حوزەیران‬ ‫پێشانی دا کە هیوایەک هەیە بۆ پەمپەکە‪.‬‬ ‫عەبدولڕحمان بەڕێوەبەری بەنداوی موسڵ‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەگەر پێشتر ئەم ناوچەیەت‬ ‫بینیبێ‪ ،‬تاچاو بڕکات سەوزایی بوو‪ ،‬کەچی‬ ‫ئێستا وشکوبرینگ و فەرامۆشکراوە‪.‬‬ ‫عەبدولڕەحمان دەشڵێت‪ :‬خستنەوەکاری‬

‫پەمپەکە‪ ،‬تەنیا سەرەتایەکە ‪ ،‬ئەمساڵ‬ ‫بارانی زۆر باریوە و بەنداوە تازەکەی‬ ‫تورکیا‪ ،‬هەڕەشەی کەمکردنەوەی ئاوی‬ ‫دیجلە دەکات بۆ بەنداوی موسڵ‪.‬‬ ‫ئەو جوتیارانەی گەڕاونەتەوە ناوچەکە‬ ‫دوای ئازادکردنی موسڵ‪ ،‬هەست بە‬ ‫پشتگوێخراوی دەکەن‪ ،‬هانی یوحەنا‬ ‫لە ناوچەی قەرەقوش کە خاوەنی ‪125‬‬ ‫هێکتار زەوییە وتی ‪:‬هەموو پاشەکەوتەکەم‬ ‫بەکارهێنا بۆ چاندنی گەنم‪ ،‬بەاڵم بەرهەمی‬

‫ئەمساڵ کارەسات بوو‪ ،‬هیچ یارمەتییەک‬ ‫نییە تەنانەت بۆ ئاوداشتنیش‪،‬‬ ‫گلەییەکان هەموو واڵتی گرتووەتەوە‪،‬‬ ‫حکومەت دەلێت بۆ ئاوەدانکردنەوەی‬ ‫عێراق پێویستمان بە ‪ 88‬ملیار دۆالرهەیە‪،‬‬ ‫زۆربەی جادەکانی موسڵ پڕن لە زبڵ و‬ ‫پاشماوەی شەڕی دەرپەڕاندنی داعش‪.‬‬ ‫جوتیارانی نەینەوا و بازرگانانی گەنم‬ ‫دەڵێن‪ :‬کات بەسەرچوو بۆ ئێمە‪ ،‬ئەو بڕە‬ ‫گەنمەی کە دانراوە حکومەت وەریبگرێتەوە‪،‬‬

‫ترەمپ دەیەوێ‬

‫دۆالر الواز بکات‬ ‫ئەنوەر کەریم‬ ‫دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا‪،‬‬ ‫خوازیارە بەهای دۆالر دابەزێنرێ تا‬ ‫ئاستی هەناردەی واڵتەکەی بەرزبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش بە مەبەستی زیادکردنی‬ ‫هەناردە لە بەرامبەر رکابەرە سیاسی و‬ ‫ئابوورییەکانی واڵتەکەیدا‪.‬‬ ‫ترەمپ بۆ ئەم کارە‪ ،‬چاوی لەسەر‬ ‫سەرۆکی یەدەگی فیدراڵ‪ -‬زە فێدە‪ .‬بەاڵم‬ ‫جۆرمی پاوڵ سەرۆکی زە فێد دەڵێت‬ ‫“ ئەوە کاری من نییە” میدیاکان‬ ‫ئاشکرایان کردووە‪ ،‬ماوەیەکە ترەمپ‬ ‫دەیەویت جۆرمی پاوڵ لەو پۆستە البدات‬ ‫بە بیانووی ئەوەی ڕێژەی سوودی بانکیی‬ ‫بەرزە لە ئەمریکادا‪.‬‬ ‫لەگەڵ خواستی الدانی پاوڵم‪ ،‬ترەمپ‬ ‫بە ئاشکرا بە شانوباڵی سەرۆکی بانکی‬ ‫ناوەندیی یەکێتیی ئەوروپادا هەڵ دەدات‬ ‫“ لەبەر ئەوەی ڕێژەی سوودی بانکیی لە‬ ‫ئەوروپادا نزمە”‬ ‫هەفتەی ڕابردوو‪ ،‬ترەمپ یەکێتیی‬ ‫ئەوروپاو چینی تاوانبارکرد بەوەی بەهای‬ ‫دراوەکانیان دادەبەزێنن بۆ ئەوەی ئاستی‬ ‫هەناردەیان زیاد بکەن‪.‬‬

‫سیاسەتی نەختینەی ئەمریکا‬

‫واتە‬ ‫نەختینە‬ ‫سیاسەتی‬ ‫کۆنترۆڵکردنی پارە لە الیەن دەوڵەتەوە‬ ‫کە دوو جۆری سەرەکی سیاسەتی‬ ‫نەختینە هەیە و پەیڕەو دەکرێت لە‬ ‫ئابووریدا‪.‬‬ ‫یەکەم‪ :‬سیاسەتی نەختینەی‬ ‫فراوانخواز ودەستباڵو‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬سیاسەتی نەختینەی‬ ‫سکهەڵگوشین و زبر‪.‬‬ ‫لە زۆربەی واڵتەکاندا سیاسەتی‬ ‫نەختینە کاری بانکی ناوەندییە‪ ،‬لە‬ ‫ویالتە یەکگرتووەکان بەم دامەزراوەیە‬ ‫دەوترێت یەدەگی فیدراڵ ‪The Fed-‬‬ ‫کورتکراوەی‬ ‫‪eral Reserves‬‬ ‫(زەفێد)ــە کە ساڵی ‪ 1913‬دامەزراوە‪.‬‬ ‫بانکی ناوەندی بە ئاستێکی بەرز‬ ‫سەربەخۆیی هەیە‪ ،‬ئەو دەستەیەی‬ ‫بەڕێوەی دەبات‪ ،‬بۆ ماوەیەکی درێژخایەن‬ ‫هەڵدەبژێردرێن بۆ ئەوەی هێزی سیاسی‬ ‫نوێ نەتوانێ بیانگۆڕێ و دەستکاری‬ ‫سەربەخۆییەکەیان بکات‪.‬‬

‫ئەم بانکە دوو ئەرکی سەرەکی‬ ‫لەسەرشانە‪:‬‬

‫یەکەم – بریتیە لەڕێکخستنی‬ ‫بانکەکانی ترو چاودێریکردنیان‪ ،‬بانکی‬

‫کەمتر دڵخۆشکەرو هیوابەخشە بۆ ساڵی‬ ‫‪.2018‬‬ ‫هەندێ لەو جوتیارانە بیر لەوە دەکەنەوە‬ ‫زەوییەکانیان جێبهێڵن وهەندێکی تریان‬ ‫پەیوەندییان بە میلیشیاکانی ناوخۆوە‬ ‫کردووە بۆ ئەوەی بتوانن داهاتێکی‬ ‫بەردەوامیان هەبێ‪.‬‬ ‫فازیل زوبی نوێنەری عێراق لە‬ ‫رێکخراوی خۆراکی جیهانی سەر بە نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان ‪ -‬فاو دەڵێت‪ :‬ئەگەر وا لە‬

‫جوتیار بکرێت بۆ سەرچاوەیەکی تری ژیان‬ ‫بگەڕێن ئەوە کارێکی زۆر خراپە یان دەبن‬ ‫بە میلیشیا یان قاچاخچی یان توندڕەو یان‬ ‫کۆچ دەکەن‪.‬‬ ‫زەوییە وشکداگەڕاوەکان دەتوانرێت‬ ‫تێراو بکرێنەوە بە ڕاکێشانی ئاو بۆیان‪،‬‬ ‫بەاڵم رەخنەگران دەڵێن بەرپرسە‬ ‫عێراقییەکان ئەوەندە سەرقاڵی شەڕی نێوان‬ ‫خۆیانن‪ ،‬بیری ئەوەیان نییە کە جوتیارانی‬ ‫نەینەوا چیان پێویستە‪.‬‬

‫بەربەستێکی تری بەردەم زەوییە‬ ‫کشتوکاڵییەکانی نەینەوا‪ ،‬کەمیی ئاستی‬ ‫ئاوە بۆ ئاوداشتن کە پێشتر ‪ 330‬مەتر‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم ئێستا کەمیکردووە بۆ ‪30٦‬‬ ‫مەتر‪ .‬ئەمەش زۆر قووڵ نییە تا بتوانرێ‬ ‫پەمپەکە کاری پێ بکرێت‪.‬‬ ‫ئەو ئاوەی کە دەڕژێتە ناو عێراقەوە‪،‬‬ ‫‪ %70‬ی سەرچاوەکانیان لەناو واڵتانی‬ ‫دراوسێدایە‪ ،‬رووباری فورات و دیجلە‪ ،‬دوو‬ ‫سەرچاوەی گرنگن‪ ،‬رووباری فورات چەند‬ ‫بەنداوێکی لەسەر دروستکراوە لە سوریاو‬ ‫تورکیادا‪.‬‬ ‫ئەندامێکی پێشووی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران عێراق دەڵێت‪ :‬وەزارەتی کشتوکاڵ‬ ‫و سەرچاوەکانی ئاو‪ ،‬ئەوەندەیان نەکردووە‬ ‫تا بتوانن کێشەی كەمئاویی چارەسەربکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم وەزارەت وەاڵمی داوەتەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫کاردەکەین بۆ پاککردنەوەی سەرچاوەکانی‬ ‫ئاو و هەڵکەندنی بیری تر تا یارمەتی‬ ‫جوتیاران بدەین‪.‬‬ ‫رەخنەگرەکانی تر دەڵێن‪ :‬ناکاریگەریی‬ ‫و گەندەڵی وایکردووە‪ ،‬کە نەینەوا برسی‬ ‫و بێدەرامەت بێ‪ ،‬عێراق لە کۆی ‪180‬‬ ‫واڵتی ناشەفاف و گەندەڵدا‪ ،‬لە ریزی ‪1٦9‬‬ ‫هەمیندایە‪.‬‬ ‫وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو‬ ‫دەڵێن‪ ،‬ناسەقامگیریی ئاسایش و هەڕەشەی‬ ‫داعش کە تائێستاش هەر ماوە‪ ،‬لەگەڵ نە‬ ‫بوونی پارەی پێویست‪ ،‬هەوڵەکانیانی‬ ‫ئاڵۆزکردووە بۆ چارەسەرکردن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ئاژانسی ڕۆیتەرز‬ ‫وەرگێڕان‪ :‬ئەنوەر کەریم‬

‫نەوت بە خۆراک بۆ ئێران‬

‫ئەزموونی تاڵی عێراق لەئێران دووبارە دەبێتەوە‬

‫ناوەندیی هەڵدەسێ بە دابینکردنی قەرز‬ ‫هەروەها کارئاسانی تریشیان پێشکەش‬ ‫دەکات‪ ،‬بۆیە هەندێجار پێی دەڵێن‬ ‫“بانکی بانکەکان”‬ ‫ئەم بانکە دوا قەرزدەرە‪ ،‬لە‬ ‫چاودێریکردنی تەندروستی سیستمی‬ ‫بانکی ناوەندیی‪ ،‬دەشێ سنوور بۆ‬ ‫قەرزپیدان دابنێ و ئازادی تەواو بە‬ ‫بانکەکان نەدات‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬کاری بانکی ناوەندیی بریتیە‬ ‫لە کۆنترۆڵکردنی خستنەڕووی دراو لە‬ ‫ئابووریدا‪ ،‬لە بانکی ناوەندیی ویالتە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکادا کۆمیتەی‬ ‫بازاڕی کراوەی فیدڕاڵ بڕیار لەسەر‬ ‫سیاسەتی نەختینەی ئەمریکا دەدات ‪.‬‬ ‫لە واڵتانی‬ ‫بانکی ناوەندی‬ ‫پێشکەوتوو و تازەپێگەیشتوودا‪ ،‬سێ‬ ‫ئامڕاز بۆ کۆنترڕۆڵکردنی خستنەڕووی‬ ‫پارە بەکاردەهێنرێت‪ ،‬بۆ ڕزگاربوون لە‬ ‫هەاڵوسان و پووکانەوەی ئابووری‪،‬‬ ‫یان دەستکاریکردنی بەهای دراوی‬ ‫نیشتمانیی‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەم ئامڕازانەوە‪ ،‬کار‬ ‫لەسیاسەت و ڕەفتارو بڕیاری بانکەکان‬ ‫دەکات‪ ،‬نەبوونی ئەم ئامڕازانە وا دەکات‬ ‫سەقامگیری ئابووریی زەحمەتتربێ‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫ئەمریکا و ئێران بە ئاگاداری عێراق‬ ‫رێککەوتوون کە تاران بڕێکی کەم نەوت‬ ‫بفرۆشێ و لەبەرامبەریدا خۆراک و دەرمانی‬ ‫پێ بکڕێ‪ ،‬کە لە رێککەوتنەکەدا بە “کااڵی‬ ‫مرۆڤدۆستانە” ناوی هێنراوە‪.‬‬ ‫مانگی رابردوو رۆژنامەی (عەرەبنیوز)‬ ‫ناوەڕۆکی ئەم هەواڵەی ئاشکراکرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا ئیتر بەرپرسانی عێراق و ئێران‬ ‫نکوڵی لێ ناکەن‪.‬‬ ‫ئاژانسی فرانس پرێس‪ ،‬لەسەر زاری‬ ‫سێ بەرپرسی عێراقییەوە باڵویکردەوە‪ ،‬لە‬ ‫بانکێکی عێراق لە بەغدا‪ ،‬حساب بانکییەک‬ ‫بۆ ئەو نەوتە فرۆشراوەی ئێران دەکرێتەوە‬ ‫و دینار دەخرێتە حساب بانکییەکەوە‪،‬‬ ‫هەرکاتێ ئێران بیەوێ دەتوانێ لەو پارەیە‬ ‫خەرج بکات و لە دەرەوەی عێراق خۆراک‬

‫و کەلوپەلی تەندروستی بکڕێ‪ ،‬وەکو لە‬ ‫رێککەوتنەکەی ئەمریکا و ئێراندا هاتووە‪.‬‬ ‫رۆژنامەی عەرەبنیوز‪ ،‬سەرەتای‬ ‫مانگی رابردوو ئاشکرایکرد‪ ،‬ئەمریکا و‬ ‫ئێران و عێراق خەریکی هەڵسەنگاندن و‬ ‫شەنوکەوکردنی پرسێکن کە هاوشێوەی‬ ‫نەوت بە خۆراکی عێراقە لە ساڵی ‪.199٦‬‬ ‫بۆ ئەمەش دەوڵەتی عێراق دەبێتە میانگیر‬ ‫و بەغدا دەبێتە ناوەندی هەڵگرتنی پارەی‬ ‫نەوتە فرۆشراوەکەی ئێران‪.‬‬ ‫ئەمریکا بۆیە بەمە رازی بووە‪ ،‬چونکە‬ ‫هێزی دیپلۆماسی و سەربازیی لە عێراقدا‬ ‫هەیە و دەتوانێ بە باشی چاودێری حساب‬ ‫بانکییەکە بکات و ئاگاداری چۆنێتی‬ ‫خەرجکردنی پارەکەی بێت‪.‬‬ ‫بەرپرسێکی بااڵی ئێران کە ناوی‬ ‫نەهێنراوە‪ ،‬بە ئاژانسی فرانس پرێسی‬ ‫وتووە‪ :‬ئەوەی ئێستا ئاشکرابووە‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫چەند مانگ وتوێژ و راگۆڕینەوە بووە‬

‫لەنێوان بەرپرسانی ئێران و ئەمریکادا‪.‬‬ ‫هەروەها بەرپرسێکی ئەمریکی‪،‬‬ ‫راستی ئەو رێککەوتنەی بۆ ئاژانسەکە‬ ‫پشتڕاستکردووەتەوە کە واشنتۆن‪ ،‬پێی‬ ‫باشە بەغدا ببێتە ناوەندی میکانیزمی‬ ‫جێبەجێکردنی رێککەوتنەکە‪.‬‬ ‫بەرپرسە ئێرانییەکە ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫پارەو داهاتی ئەو نەوت وغازەی ئێران کە‬ ‫دەفرۆشرێ‪ ،‬لە بانکێکی عێراقدا هەڵدەگیرێ‬ ‫و ئێران دەتوانێ لێی خەرج بکات بۆ کڕینی‬ ‫خۆراک و دەرمان و کااڵی تر‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە‪ ،‬بیژەن نامدار زەنگەنه‪،‬‬ ‫وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاند‪ :‬حاڵی حازر‬ ‫عێراق بەهۆی کڕینی سوتەمەنی و کارەبا‪،‬‬ ‫دوو ملیار دۆالر قەرزداری ئێرانە‪.‬‬ ‫عێراق سااڵنە هەزارو ‪ 400‬مێگاوات‬ ‫کارەبا و ‪ 28‬ملیۆن مەتری سێ گۆشە غاز‬ ‫لە ئێران دەکڕێ‪ ،‬کە ئەمەش یەک لەسەر‬ ‫سێی پێویستییەکانی عێراق پڕ دەکاتەوە‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ەی ناهێڵێ‬ ‫هاوسەرەک‬ ‫ی بهێنێت‬ ‫ری هونەر‬ ‫واز لە کا‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫زەمەن‬ ‫ئەو زیاتر حەزی لەكاركردنە‬ ‫لە بواری هونەری فۆلكلۆردا‪ ،‬بۆ‬ ‫داهاتووش بەنیازە گۆرانی بەشێوەی‬ ‫ریتمی خێرا بڵێت‪ ،‬بەالی ئەوەوە‬ ‫ناوبانگ لەدوای هەموو شتێكەوەیە و‬ ‫هاوسەرەکەشی بە هۆكارێكی سەرەكی‬ ‫دەزانێت لە سەرکەوتنەکانیدا‪.‬‬ ‫ساڵی‬ ‫نورەدین‪،‬‬ ‫یەریڤان‬ ‫‪ 1991‬لەشاری هەڵەبجەی شەهید‬

‫کترن‬ ‫ە‬

‫تی ی‬

‫تەکێ‬ ‫ئە‬

‫اسین‬

‫یەکەم بەرکەوتن لەگەڵ هەرکەسێکدا‬ ‫بۆچوون و سەرنجێک دروست دەکات کە ڕەنگە‬ ‫دواتر بە ئاسانی نەسڕێتەوە‪ ،‬بۆیە پابەند بوون‬ ‫بە ئەتەکێتەکانی یەکترناسینەوە گرنگییەکی‬ ‫تایبەتی هەیە و وا دەکات ناوازە و شایستە‬ ‫دەربکەویت‪.‬‬ ‫نادین زاهر‪ ،‬شارەزا لە بواری هونەری‬ ‫ئەتەکێت بەگشتی چەند رێنماییەک دەدات‬ ‫لەبارەی چۆنێتی ساڵوکردن و خۆناساندنت بە‬ ‫کەسانی دەوروبەرت‪ ،‬لەوانە‪-:‬‬ ‫_ سەرەتا کاتێک کەسەکە دەناسیت‬ ‫دەبێت بە ڕوویەکی خۆشەوە بڵێیت “ رێگەم‬ ‫بدە خۆمت پێ بناسێنم” ئەگەریش ویستت‬ ‫کەسێک بە بەڕێوەبەرێک بناسێنیت‪ ،‬دەبێت‬ ‫بڵێیت “رێگەم بدە تۆ بە بەڕێوەبەرەکە‬ ‫بناسێنم” ‪.‬‬ ‫_وا جوانترە سەرەتا دەبێت کەسی‬ ‫تەمەن بچوک خۆی بە کەسی تەمەن گەورە‬ ‫بناسێنێت‪.‬‬ ‫_لەرووی رەگەزەوە‪ ،‬دەبێت سەرەتا پیاو‬ ‫خۆی بناسێنێت و ساڵو بکات‪.‬‬ ‫_ لەکاتی ساڵوکردندا لە شوێنی خۆت‬ ‫هەڵمەسە تەنها لەکاتێکدا بێت ئەگەر کەسەکە‬ ‫(دادوەر‪ ،‬باڵیۆز‪ ،‬پیاوی ئایینی‪ ،‬ئەفسەر‪،‬‬ ‫خانمێکی بەتەمەن یان کەسێک بێت لە‬ ‫خێزانی پاشا)‬ ‫_ئەگەر تۆ نازناوێکت هەبوو وەک‬ ‫(هونەرمەند‪ ،‬نووسەر‪ ،‬مامۆستا یاخود نازناوی‬ ‫پیشەکەت) دەتوانیت لەکاتی ساڵوکردندا‬ ‫نازناوەکەت بڵێیت پاشان ناوت‪.‬‬ ‫_ئەگەر تۆ بچیتە ناو کۆمەڵیک کەسەوە‬ ‫وا جوانترە تۆ دەسپێشخەربیت لە ساڵوکردن‬ ‫و ناساندنی خۆت‪.‬‬ ‫_ ئەگەر لە ئاهەنگێکدا دواکەوتیت‪،‬‬ ‫ئەتەکێتت وابێت کە خۆو بە یەکێک لە‬ ‫میوانەکان بناسێنیت و پاشان لەشوێنێک‬ ‫دابنیشت‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫بەهرەی‬ ‫خاوەنی‬ ‫لەدایكبووەو‬ ‫دەنگخۆشییە لە بواری گۆرانیدا‪،‬‬ ‫یەریڤان لە قۆناغی منداڵیدا‪ ،‬لەخولی‬ ‫هاوینەی منداڵپارێزدا فێری موزیک‬ ‫بووە و دواتر لەگەڵ هەڵکشانی‬ ‫تەمەندا خەونەکانی ئەمیش باال‬ ‫دەکەن و عەشقەکەی بۆ فێربوونی‬ ‫زیاتری موزیک دەیباتە پەیمانگەی‬ ‫هونەرەجوانەكان‪ ،‬دواتریش كۆلێجی‬ ‫هونەرەجوانەكانی زانكۆی سلێمانی‬ ‫تەواو دەکات و لە گروپی موزیكی‬ ‫لوڕ دەبێت بە یەکێک لە ژەنیارە‬ ‫چاالکەکان‪.‬‬ ‫یەریڤان بۆ زەمەن دەڵێت‪ :‬كاتێك‬ ‫لە قوتابخانە بووم لە وانەكاندا گۆرانیم‬ ‫وتووەو هاوڕێكانم هانیان داوم كە‬ ‫دەنگم خۆشە‪ ،‬بەاڵم لەبەشی سێیەمی‬ ‫زنجیرە درامای گەردەلول وەكو كچێكی‬ ‫موزیسیان بەشداریم كردوو و ئەوەش‬ ‫زیاتر هانیداوم بۆ گۆرانی وتن‪.‬‬ ‫گۆرانی (نەچوو) کە پێشتر لەالیەن‬ ‫هونەرمەندی كۆچكردوو حیشمەتی‬ ‫لوڕ نەژاد وتراوە‪ ،‬دەبێت بە یەکەم‬ ‫کاری یەریڤان بەموزیكێكی نوێ‪ ،‬ئەو‬ ‫نایشارێتەوە کە گۆرانییەكی قورسە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو هونەرمەندە ئەوەندە جوان‬ ‫وتویەتی‪ ،‬ئەمیش هەوڵیداوە هەقی‬ ‫خۆی پێبداتەوە و پێشیوایە خەڵک بە‬ ‫کارێکی جوانیان زانیوە‪.‬‬ ‫گروپی موزیكی لوڕ یەكێكە لە‬

‫گروپە موزیكییە ناسراوەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم گۆرانیبێژە ئێستا كاریان لەگەڵدا‬ ‫ناكات و دەڵێت‪ :‬لەڕاستیدا ئەو‬ ‫كاتە سەرقاڵی خوێندن بووم و تازە‬ ‫چووبوومە زانكۆ‪ ،‬ئیتر نەمدەتوانی‬ ‫لەیەک كاتدا ئیشی گۆرانی بكەم و‬ ‫ژەنیاریش بم‪ ،‬بۆیە قورس دەبوو‪،‬‬ ‫ئەگینا تائێستاش پەیوەندیمان‬ ‫بەردەوامە و خۆشم دەوێن‪.‬‬ ‫یەریڤان لە پەیمانگەو زانكۆ‪،‬‬ ‫بەشێوەی ئەكادیمی ئامێری (ساز‪-‬‬ ‫بەغلەمە)ی خوێندووە‪ ،‬پیانۆش‬ ‫بەشێوەی الوەكی دەزانێت‪ ،‬بۆ‬ ‫سەماعی خۆیشی ژەنیاری (تار و‬ ‫تەڕباس)ە و هەڵبژاردنی ئەو ئامێرە‬ ‫فۆلكلۆرییانە بە رەنگدانەوەی منداڵی‬ ‫خۆی و خێزانەكەی دەزانێت کە وایان‬ ‫لێکردووە تائێستاش حەز لە کاری‬ ‫فۆلكلۆری بکات‪.‬‬ ‫ئەم خاتوونە گۆرانیبێژە‪ ،‬حەزی‬ ‫لە شێوازی رەسەنایەتییە لە هونەردا‪،‬‬ ‫ئەگەرچی بڕوای بەخۆی هەیە کە‬ ‫دەتوانێت کاری سەردەمیانەش بکات‪،‬‬ ‫ئەو گۆرانیانەی یەریڤان دەیانچڕێت‬ ‫ڕیتمیان خاوە‪ ،‬ئەو دەشڵێت‪ :‬ئەوانەی‬ ‫لەسەرەتاوە گۆرانییەكی تەواو ریتمیی‬ ‫هەڵدەبژێرن‪ ،‬كە میلۆدییەكەی زۆر‬ ‫لەناو خەڵكدا باو بێت تەنها لەبەر‬ ‫ناوبانگەو دەیانەوێت دەسپێكی‬ ‫كاری هونەرییان بەزوویی بڕواتە‬

‫نێو خەڵكەوە‪ ،‬بەاڵم من بیرم لەوە‬ ‫نەكردووەتەوە‪ ،‬چونكە الی من ناوبانگ‬ ‫لەدوای هەموو شتێكەوەیە‪.‬‬ ‫هونەرمەندان‬ ‫سااڵنەدا‬ ‫لەم‬ ‫بەشێوەی هاوبەش واتە دوێت‪ ،‬گۆرانی‬ ‫دەڵێن‪ ،‬یەریڤان ئامادەیە بۆ گۆرانی‬ ‫لەو جۆرە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر كارێكی‬ ‫جوان بێت و لەگەڵ ستایڵی خۆیدا‬ ‫بگونجێت‪ ،‬بەهەمانشێوە ئەگەر تۆنی‬ ‫دەنگیشی لەگەڵ گۆرانیبێژەكەی دیكە‬ ‫بگونجێت‪.‬‬ ‫پێشتر‬ ‫یەریڤان‬ ‫هەرچەندە‬ ‫بەشداری زنجیرە درامای گەردەلولی‬ ‫كردووە‪ ،‬بەاڵم پێیخۆش نییە بەشداری‬ ‫دراما بكاتەوەو دەڵێت‪ :‬جارێكی دیكە‬ ‫ناتوانم بڕۆمەوە نێو كاری دراما‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حەزم لەكاری سینەماییەو ئەگەر‬ ‫كارێك هەبێت تەواو بەدڵی خۆم بێت‬ ‫ئامادەم بیكەم‪.‬‬ ‫یەریڤان لەمانگی حوزەیرانی‬ ‫ساڵی رابردووەوە چووەتە ژیانی‬ ‫هاوسەرییەوەو بە وتەی خۆی‪،‬‬ ‫هاوسەرەكەی پێش هەموو شتێك‬ ‫هونەرەكەی قبوڵكردووەو هاوكارێكی‬ ‫زۆر باشیەتی و دەڵێت‪ :‬هاوسەرەكەم‬ ‫دەڵێت ئەگەر تۆ بتەوێت واز لەهونەر‬ ‫بێنیت‪ ،‬من ناهێڵم‪.‬‬ ‫لە نوێترین كلیپی یەریڤان بەناوی‬ ‫(تاوانی بێوەفایی) هاوسەرەكەشی‬ ‫رۆڵی تێدا بینیوە‪.‬‬

‫لە هەڵەبجە رادیۆیەک هەلی باخچەیەکی سەیر‬ ‫کار بۆ گەنجان دەدۆزێتەوە‬

‫زەمەن‬ ‫لە پارێزگای هەڵەبجە‪ ،‬رێکخراوێک هەیە بە ناوی (رێکخراوی نوێ بۆ پاراستنی ژینگەو مافەکانی‬ ‫ژنان) ئەم رێکخراوە لە سێ بەشی سەرەکی پێکهاتووە‪ ،‬بەشی ژنان و ژینگە و ڕادێۆی دەنگی نوێ‪.‬‬ ‫رادیوی دەنگی نوێ وەک یەکێک لە بەشە چاالکەکانی ئەم رێکخراوە‪ ،‬جگە لەوەی لەرێی بەرنامە‬ ‫تایبەتییەکانیەوە گرنگی بە وشیارکردنەوەی تاکی ئەو دەڤەرە دەدات‪ ،‬هاوکات هەر سێ مانگ‬ ‫جارێک خولی پێگەیاندنی کادری ڕاگەیاندن دەکاتەوە‪.،‬‬ ‫رەنگین سەالم‪ ،‬یەکێکە لە راگەیاندنکارەکانی ئەو رادیۆیە و وەک مامۆستاش لە خولەکاندا‬ ‫وانە دەڵێتەوە‪ ،‬رەنگین تایبەت بۆ زەمەن وتی‪ :‬ڕادێۆی دەنگی نوێ‪ ،‬بەردەوامە لەخولەکانی و سێ‬ ‫مانگ جارێک خولێک بۆ ژنان و کچانی ئارەزوومەندی فێربوونی کاری میدیا‪ ،‬بەتایبەت کاری ڕادێۆ‪،‬‬ ‫بەهەردوو شێوەی نەزەری و عەمەلی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫رەنگین باس لەوەش دەکات لە ماوەی کردنەوەی خولەکاندا‪ ،‬چەندین خانم توانیویانە‬ ‫سوود وەربگرن و لەڕادیۆکانی ناوچەکە کار بکەن‪ ،‬یان بەشێوەی خۆبەخش لەبەشی ڕاگەیاندنی‬ ‫فەرمانگەکاندا خزمەت بکەن‪ ،‬هەشیانە کار بۆ ماڵپەڕ و سایتەکان دەکەن “ئەمەش وامان لێ دەکات‬ ‫بەردەوام بین”‪.‬‬ ‫رەنگین سەبارەت بە شێوازی وانەوتنەوەکان دەڵێت‪ :‬وانەکانی میدیا‪ ،‬لەالیەن کەسانی شارەزاوە‬ ‫دەوترێنەوە و پاشان ڕاهێنانیان پێ دەکرێت‪ ،‬ئەو بابەتانەی کە ئەوترێنەوە‪ ،‬بریتین لە شێوازی‬ ‫ڕادێۆی سەردەمیانەو نووسینی هەواڵ بەگشتی و هەواڵی ڕادێۆ بەتایبەت و بنەماکانی بێژەری‬ ‫سەرکەوتوو و نووسینی سکێچی بەرنامە و بابەتێکی تایبەت بە نوێترین جۆری کاری ڕۆژنامەوانی‬ ‫(مۆبیل جۆرنالیزم) پاشان بابەتێکی تایبەت بە ناساندنی یاسای کاری ڕۆژنامەوانی لە هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬تا لەڕووە یاساییەکەشەوە شارەزابن‪.‬‬ ‫زۆربەی ئەو کەسانەی بەشداری خولەکان دەکەن‪ ،‬خوێندکاری بەشی ڕاگەیاندن و ئەوانەی‬ ‫پەیمانگاکانن و بێ کارن دەیانەوێت لەم ڕێگەیەوە کارێک پەیدا بکەن‪.‬‬ ‫کە دەرچوی زانکۆ و‬

‫بە چاوی بەستراوەوە‬ ‫ڕێکیکردنەوە‬ ‫بۆ زۆرینەمان یاری شەش پاڵوو کە وای لێبکەیت هەر‬ ‫الیەکی یەک ڕەنگبێ‪ ،‬کارێکی سەختە‪ ،‬بەاڵم جاک کای هەمووانی‬ ‫سەرسامکرد کاتێ بە چاوی بەستراوەوە و بە خێراترین ماوە ئەو‬ ‫کارەی ئەنجامدا‪.‬‬ ‫ئەو الوە ئوستورالییە لە کاتێکدا چاوی بە تەواوی‬ ‫بەسترابوویەوە‪ ،‬توانی بە ‪1٦‬چرکە و لە سەدا ‪٢٢‬ی چرکەیەک ئەو‬ ‫یارییە شەش پاڵووییە ڕێک بکاتەوە بەوەش ناوی چووە کتێبی‬ ‫گینسەوە بە جیاوازی لەگەڵ کەسێکی پێش خۆی کە تەنیا ‪٣٣‬‬ ‫لەسەدی چرکەیەک جیاوازیان هەبووە‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫لە گەڕەکی (مەحوی) ناحیەی بەکرەجۆ‪ ،‬باخچەیەک هەیە کە‬ ‫هەر نەمامێکی‪ ،‬بە ناوی منداڵێکەوەیە‪ .‬دانیشتوانی ئەو گەڕەکە‬ ‫بۆ سەوزکردنی دەروبەری خۆیان و هێشتنەوە و خزمەتکردنیان بە‬ ‫سەوزیی‪ ،‬لەسەر هەر نەماێک ناوی منداڵە بچووکەکەیان دەنووسن‬ ‫بۆ ئەوەی منداڵەکانیش بەشداربن لە پاراستنی باخچەکەدا‪.‬‬ ‫بیرۆكەی ئەو پڕۆژەیە لەالیەن پێشكەوت عەبدوڵاڵ‪ ،‬کە‬ ‫دانیشتووی ئەو گەڕەكەیە دانراوە‪ .‬وەك خۆی بە “زەمەن”ی وت‪،‬‬ ‫سەرەتای پڕۆژەكەیان لە باخچەی گەڕەكەكەوە بووە كە بەهۆی‬ ‫قەیرانی داراییەوە حكومەتی هەرێم نەیتوانیوە پڕۆژەكە جێبەجێ‬ ‫بكات و شوێنەكەشی بۆ سەوزایی دیاریكرابوو‪ .‬بۆیە ئەمان ئەم‬ ‫بیرۆکەیان داناوە بۆ ئەوەی باخچەكە سەوز بكەن‪.‬‬ ‫خەڵکی ئەو گەڕەکە‪ ،‬سەرەتا حەوت نەمامیان هێناوە و لەگەڵ‬ ‫منداڵەکانیاندا دەستیان بە چاندنیان کردووە‪ ،‬پێشکەوت دەڵێت‪:‬‬ ‫بڕیارمانداوە وەك وەفایەك بۆ منداڵەكان و دروستكردنی هەستی‬ ‫بەرپرسیارێتی‪ ،‬هەروەها بۆ خزمەتی ژینگە‪ ،‬هەر نەمامێك بەناوی‬ ‫منداڵێكەوە ناو بنێن‪.‬‬ ‫شوێنی ئەو باخچەیە جێی ناشتنی ‪ 17‬نەمامی تێدا دەبێتەوە‬ ‫و ئەو مندااڵنەشی ناوی نەمامەكانیان بەناوەوەیە تەمەنیان لە‬ ‫شەش ساڵ زیاتر نییە‪ ،‬پێشكەوت روونیكردەوە‪ ،‬بۆ داهاتوو‬ ‫نەمامی دیكە بە ناوی مندااڵنی دیكەوە دەنێژن‪ ،‬تەنانەت ئێستا‬ ‫رۆژانە مندااڵن سەتڵی ئاوی ماڵی خۆیان دەهێنن و ئاوی‬ ‫نەمامەكانی پێدەدەن‪ ،‬داواشیكرد‪ ،‬بۆ زیاتر سەوزكردنی سەوزایی‬ ‫شاری سلێمانی‪ ،‬دەتوانرێت ئەم ئەزموونە لە گەڕەكەكانی دیكەش‬ ‫دووبارە بكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئومێد محەمەد‪ ،‬دانیشتوویەكی تری ئەو گەڕەكەیە و‬ ‫بەشداری پڕۆژەكەی كردووە‪ ،‬بۆ “زەمەن”ی روونكردەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كارەی ئەوان خزمەتكردنە بە گەڕەكەكەیان و بە ژینگە و وتیشی‬ ‫“راستە حكومەتی هەرێمی كوردستان لەهەموو خزمەتگوزارییەك‬ ‫بەرپرسە‪ ،‬بەاڵم خەڵكیش دەبێت هەندێك ئەرك و بەرپرسیارێتی‬ ‫لە ئەستۆ بگرین‪ ،‬بۆ نموونە سەوزكردنی گەڕەكەكان جگە لەئەركی‬ ‫حكومەت‪ ،‬ئەركی هانیشتمانیانیشە”‪.‬‬

‫کۆکردنەوەی ڕۆژنامە‬ ‫پیاوێکی ئیتاڵی‪ ،‬توانی بە کۆکردنەوەی هەزاران ڕۆژنامە‪،‬‬ ‫ناوی بچێتە کتێبی گینسەوە بۆ ژمارە پێوانەییەکان‪.‬‬ ‫سێرجیۆ بۆدینی ئەو پیاوە ئیتاڵییەیە کە لە ساڵی ‪19٨٠‬ەوە‬ ‫عەشقی کۆکردنەوەی ڕۆژنامەکان بووە‪ ،‬ئەویش پاش ئەوەی لە‬ ‫خوێندنگا بابەتێک لەسەر ڕۆژنامەکان ئامادە دەکات‪.‬‬ ‫ئەو پیاوە توانیویەتی ڕۆژنامەی ‪ 11٥‬واڵتی جیاواز کۆبکاتەوە‬ ‫و بەردەوام لەالی خۆی بیانپارێزێ و هەمیشە ئاگاداری ئەوە بووە‬ ‫کە ڕۆژنامەکان لە لەناوچوون بپارێزێ‪ .‬هەربۆیە سندوقی تایبەتی‬ ‫بۆ دروستکردوون‪ ،‬ئەو دەڵێت “ئەوەی کردوومە شتێکی سادەیەو‬ ‫خۆشەویستیم بووە بۆ ڕۆژنامەکان”‪.‬‬

‫رێگاى‬ ‫سهركهوتن‬ ‫نووسینی‪ :‬دۆناڵد ترەمپ‬

‫(‪)٣‬‬ ‫ستانداردە بااڵكان بكە بە پێوەر‬ ‫كاتێك بڕیارمدا دەست بە پەرەپێدانی‬ ‫موڵك و زەویوزارەكەم بکەم لە مانهاتن‬ ‫(‪ )Manhattan‬باوكم نەیدەتوانی‬ ‫پەی بە مەبەستەكەم ببات‪ .‬لە ناوچەی‬ ‫برۆكلین (‪ )Brooklyn‬بە سەركەوتوویی‬ ‫كاری كردبوو‪ ،‬وایدەزانی منیش پێویستە‬ ‫لەو شوێنە كار بكەم‪ ،‬بەاڵم ماوەیەكی زۆر‬ ‫دەمویست شوێنەكەم بۆ مانهاتن بگوازمەوە‪،‬‬ ‫چونكە ناوەندێكی بازرگانی و كولتووریی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی دنیایە و سەنتەرێكی سەرەكی‬ ‫بوو‪ .‬منیش حەزم لەوە بوو لەوێ ناو و‬ ‫پێگەیەك دەستەبەر بكەم‪.‬‬ ‫دوای سااڵنێك‪ ،‬بە سەركەوتوویی‬ ‫لە (مانهاتن) نیشتەجێ بووم و بڕیارمدا‬ ‫بورجی ترەمپ بنیات بنێم‪ .‬بیرۆكەكەی‬ ‫خۆم الی باوكم دركاند‪ ،‬باسی دیمەنی‬ ‫بەرجەستە و دڵڕفێنی شوشە و برۆنزی‬ ‫بیناكەم كرد كە دەبووەهۆی جیاكردنەوەی‬ ‫بورجی ترەمپ لە باڵەخانەكانی تر‪.‬‬ ‫ئەمجارەش باوكم نەیتوانی لێم تێبگات‪،‬‬ ‫بەالی باوكمەوە خشت هەمیشە بۆ باڵەخانە‬ ‫شیاو بوو‪ ،‬بەاڵم بۆچی الی من وانەبوو؟!‪.‬‬ ‫بۆ باوكم ڕوونكردەوە كە دەمەوێ‬ ‫ستانداردی تایبەت بەخۆمم هەبێ‪ ،‬منیش‬ ‫نەمدەویست تەنیا بااڵخانەیەك دروست‬ ‫بكەم كە بە ئاسماندا هەڵچووبێ‪ .‬من‬ ‫دەمەویست بەشكۆترین و خەیاڵیترین و‬ ‫سەرسوڕهێنەرترین بااڵخانە بۆ بینین لە‬ ‫دنیادا بنیات بنێم‪ .‬لەو شوێنەی بڕیارمدا‬ ‫بااڵخانەكە بەناوی منەوە دروست بكرێت‪،‬‬ ‫دەمویست شازترین و بەرزترین بینابێ كە‬ ‫تا ئەو ساتە دانیشتوانی نیویۆرك دیدەنیان‬ ‫كردبێ‪.‬‬ ‫كاتێك بورجی ترەمپ بەڕووی میوانە‬ ‫تامەزرۆكاندا كرایەوە‪ ،‬هەر زوو بووە‬ ‫شوێنێكی تایبەت لە نیویۆركدا‪ .‬دیارە‬ ‫ستانداردەكەی منیان الپەسەند بوو‪.‬‬ ‫راوێژكارەكانم پێشنیازی ئەوەیان‬ ‫خستەڕوو تا هۆڵی پێشوازیی بورجی‬ ‫ترەمپ بە وێنەی جوان بڕازێنمەوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە من زۆر حەز بە هونەر دەكەم‪،‬‬ ‫بەاڵم پێموایە ئەم بیرۆكەیە مۆدیلی‬ ‫بەسەرچووە و دووبارەیە‪ .‬بڕیارمدا لەبری‬ ‫تابلۆیەك‪ ،‬تاڤگەیەكی تێدا دروست بكەم‬ ‫كە پتر لە ‪ ٨٠‬پێ بەرزە و بودجەكەی‬ ‫‪ ٢‬ملیۆن دۆالری بوو‪ .‬ئەم تاڤگە ڕازاوە‬ ‫و سەرسوڕهێنەرە‪ ،‬بووە شوێنێكی‬ ‫سەرنجڕاكێش و قەشەنگ لە شاری‬ ‫نیویۆرك‪ .‬لە ڕاستیدا هۆڵی چاوەڕوانییەكە‬ ‫لەبری ئەوەی تابلۆی هونەریی تێدا‬ ‫بنەخشێنم‪ ،‬زۆر لەوە زیاتر توانی سەرنجی‬ ‫گشت الیەك بۆالی خۆی ڕابكێشێ‪ .‬من‬ ‫جارێكیتر ستانداردی خۆمم خوڵقاند و‬ ‫ستانداردێكی بااڵم لەبەرچاوگرت‪.‬‬ ‫*هەر مرۆڤێك بۆچوونی خۆی هەیە‬ ‫سەبارەت بە تۆ كە پێویستە چی بكەیت‬ ‫و چۆن كارەكانت ئەنجام بدەی‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫زۆرینەیان نیەتیان باشە و ئامۆژگاریی‬ ‫بەسودت پێشكەش دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەدڵنیایەوە نازانن كە باشترین بژاردە بۆ‬ ‫تۆ چییە؟‬ ‫یەكێك لە گەورەترین چێژەكانی بواری‬ ‫كارەكانم ئەوەیە كە دەتوانم بۆچوون‬ ‫و لێهاتوویی خۆم بخەمەگەڕ و بچمە‬ ‫مەیدانەكەوە‪ .‬من ئەم كارانەم بە پرۆژەی‬ ‫مەزنتر‪ ،‬جەسورتر و جوانتر ئەنجام دەدەم‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەو چاالكییانەی پێویستیان بە‬ ‫دەستپێشخەری و جوانكاری و بەرفراوانی‬ ‫و قوڵبوونەوە و هەڵسەنگاندن هەیە‪ .‬ئەم‬ ‫پرۆژانەش مرۆڤ دووچاری سەرسوڕمان‬ ‫دەكەن و لە ئەندازەی چاوەڕوانی‬ ‫كەسانیتریش سەركەوتووترن‪.‬‬ ‫بە كورتی و پوختی‪ ،‬لە خۆت‬ ‫بپرسە‪ ”:‬ئەو ستانداردەی كە دەمەوێ بەو‬ ‫بەهۆیەوە ناوبانگ پەیدا بکەم‪ ،‬چییە؟”‬ ‫ئەو ستانداردانە بناسە و پراكتیزەیان بكە‪،‬‬ ‫خۆت هەڵمەخەڵەتێنە و ستانداردە بااڵكان‬ ‫بكە بە پێوەری ژیانی خۆت‪.‬‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬د‪.‬كارزان محەمەد‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫ئەبوبەکر هەڵەدنی‪:‬‬

‫الیەنگری فرەژنیم و لەبەر سەرقاڵی ژنی دووەم ناهێنم‬ ‫زەمەن‬ ‫* قۆناغی گەنجێتیت چۆن گوزەرا و چ حەز و‬ ‫ئارەزوویەکت هەبوو نەهاتە دی؟‬ ‫ قۆناغی گەنجێتیم وەک هەر گەنجێکی تری‬‫سەردەمی داپڵۆسینی بەعسی عەفلەقی‪ ،‬بە خەم‬ ‫و ئازار بەڕێکردووە‪ .‬هەرگیز چێژم لە قۆناغی‬ ‫منداڵییو گەنجێتی نەبینیوە کە بەردەوام لەژێر‬ ‫تۆپ و تەیارەو کیمیایی دەماننااڵند و لە ( کونە‬ ‫تەیارە) خۆمان دەشاردەوە‪ .‬لەبەرئەوەی باوکم‬ ‫پێشمەرگە بوو دوازدە ساڵی خوێندنی سەرەتایی و‬ ‫ناوەندی و ئامادەییم لە نۆ قوتابخانە خوێندووە بۆ‬ ‫ئەوەی ئاشکرا نەببین‪ ،‬دوای راپەڕینیش ناسۆرەکان‬ ‫لەسەردەمی دەسەاڵتی کوردی بەردەوام بووە‪.‬‬ ‫شەش ساڵ دوای دەرچوونم لە زانکۆ نەیاندەهێشت‬ ‫دابمەزرێم‪ ،‬چونکە پارتیو یەکێتی‪ ،‬بەعسئاسا‬ ‫داوای تەزکییەی حزبییان دەکرد‪ ،‬رووداوی ئەنفال‬ ‫و شەهیدبوونی مامەڕیشە‪ ،‬دوو رووداوی سەردەمی‬ ‫گەنجێتین و هەرگیز بیرم ناچنەوە‪ ،‬بەاڵم هەر ئەو‬ ‫سەردەمە خۆشتربوو‪ ،‬چونکە پاکیی راستگۆیی و‬ ‫وەفا و سادەیی و بیروباوەڕ هەبوو‪.‬‬ ‫* دەڵێن لەناو کەسایەتییە ئیسالمییەکاندا تۆ‬ ‫کراوەترینیانیت؟‬ ‫ ئیسالم ئایینێکی کراوەیە‪ ،‬ئەوە ئێمەین‬‫بچووکین و درکی گەورەیی ئیسالم ناکەین و بە‬ ‫ناشرینی پیادەی دەکەین‪ .‬بەداخەوە هێشتا لە‬ ‫(رحمە للعالمین) و گەورەیی ئیسالم‬ ‫نەگەیشتووین‪ ،‬ئیسالم کۆت و بەندی سەر‬ ‫مرۆڤەکانی هەڵگرتووە‪ ،‬لەم دنیا بەهەشتمان بۆ‬ ‫درست دەکات کاتێ رێز لەیەکتری بگرین و هاوکاری‬ ‫یەکدی بین‪ .‬ئیسالم گەورەیە بەاڵم مرۆڤەکان بە‬ ‫تێگەیشتنی بچووک و کەموکورتیان وێنای نەشیاوی‬ ‫پیشان دەدەین‪.‬‬ ‫* دوو خولە ئەندامی پەرلەمانیت‪ ،‬چێژ و‬ ‫کێشەکانی ئەندام پەرلەمانی چین؟‬

‫ئە‬ ‫کەسا بوبەکر‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫ڵ‬ ‫یەت‬ ‫ەدن‬ ‫نهێنی و ی دیاری ئیی پەر‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫زەمەن ئا وردەکاری سالمی‪ ،‬ه ار و‬ ‫ئەو پر شکرا دەکا ژیانی خۆ ەندێک‬ ‫ژیانی کسانە دەداتەوت و بێپەردە ی بۆ‬ ‫خوێنەران ەسێتی خۆ ە کە تایبە وەاڵمی‬ ‫چ هەڵبژ ی ئاشکرا یەوە‪ .‬ناوبر تن بە‬ ‫سەرسام اردەیەکە و دەکات ها او بۆ‬ ‫الیەنگری ە‪ ،‬هاوکات بە چ نوو ندەری‬ ‫دەکات ک فرەژنییە و نایشارێتەوسەرێک‬ ‫ە ژنەکەی ل باس لەو گلل ە کە‬ ‫ێی دەکات‪ .‬ەییانە‬

‫ پێنج ساڵ و نیوە پەرلەمانتارم‪ ،‬کاتێ‬‫یاسایەکی باش دەردەچێ و کارێکی باش‬ ‫دەکەین و مافی ستەملێکراوان وەردەگرینەوە‬ ‫یان بەرەوڕووی خراپە و گەندەڵی دوەستینەوە‪،‬‬ ‫ئەوانە مایەی چێژبەخشین و ئاسودەیی و ئارامییە‪.‬‬ ‫زۆربەی پەرلەمانتاران بە کاری خۆیان هەڵناسن و‬ ‫سوێندکەیان کەوتووە‪ ،‬چونکە لە بیری رازیکردنی‬ ‫حزبەکانیاندان نەک خەڵک‪ ،‬کاتێکیش کاروبارت‬ ‫لەبەر ناڕوات و لەمپەر و ئاستەنگت بۆ دروست‬ ‫دەکرێت‪ ،‬مایەی ئازار و نیگەرانییە‪ .‬بە ئەزموونی‬ ‫خۆم زۆربەی دەسەاڵتداران و بەرپرسان درۆزن و‬ ‫بێ بەڵێن و بێ پەیمانن ( لە ترسی خوا و ترسی‬ ‫خەڵک) بێباک و بێمنەتن‪.‬‬ ‫* کە تەلەفونمان بۆ کردیت وتت کوڕەکەت‬ ‫نەشتەرگەریی بۆ دەکەرێت‪ ...‬هەستی باوکایەتیت‬

‫چۆنە کاتێ جگەرگۆشەکەت دەبرێتە ژووری‬ ‫نەشتەرگەریەوە؟‬ ‫ هیچ شتێک هێندەی منداڵ شیرین نییە‪ ،‬لە‬‫خودا داواکارم ئازار و ناخۆشی منداڵەکانم بخاتە‬ ‫سەر خۆم‪ ،‬چونکە تەمەنم لە پەنجا ساڵ نزیک‬ ‫بووەتەوە و بەشی خۆمم ژیان گوزەراندووە‪.‬‬ ‫هەرچەندە باوکێکی نموونەیی نەبووم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫منداڵەکانم لەخۆم زیاتر خۆشدەوێن‪ ،‬داوای‬ ‫بەخشین و لێبوردنیان لێ دەکەم دەبوایە باشتر‬ ‫خزمەتم بکردنایە‪.‬‬ ‫* بە گشتی لە کەشی خێزانیدا بە چ شتێ‬ ‫توڕە دەبی و چ شتێک ئارامت دەکاتەوە؟‬ ‫ بە دوو شت نیگەران دەبم‪ ،‬خواردن لە‬‫کاتی خۆی ئامادە نەبێ‪ ،‬جا خواردنەکە هەرچیبێ‬ ‫کێشەم نییە‪ .‬هەروەها بەوەش تووڕە دەبم کە‬

‫دەچین بۆ سەردان خێزانم درەنگ خۆی ئامادە‬ ‫دەکات‪ ،‬بەوەش ئارام دەبم کە رێز لە میوان و‬ ‫دۆست و هاوڕێکانم بگیرێت‪ ،‬حەز دەکەم لەڕووی‬ ‫کۆمەاڵیەتییەوە هەمیشە گەرموگوڕ و زمانشیرین و‬ ‫بە لوتفبن لەگەڵ میواندا‪.‬‬ ‫* کەسانی وەک تۆ بەهۆی ئیشوکارەوە کاتتان‬ ‫کەمە بۆ هاوسەرەکانتان‪ ،‬ئایا لەمبارەیەوە تووشی‬ ‫گلەیی و سەرکۆنەی خێزانت نەبووی؟‬ ‫ بە دڵنیاییەوە گلەیی خێزانم لەسەرە‪ .‬نەک‬‫ئێستا‪ 36 ،‬ساڵە من کاری سیاسی و حزبایەتی‬ ‫دەکەم‪ ،‬دەرفەت و کاتی کەمم داوە بە خێزانەکەم و‬ ‫ستەمم لێکردوون و کەمتەرخەم بووم بەرامبەریان‪،‬‬ ‫بەردەوام گلەیی ئەوەم لێدەکەن کە هەموو کاتەکانم‬ ‫داوە بە دەرەوەی خێزان‪ ،‬کوڕەکەم لە حەوت‬ ‫ساڵییەوە هەموو شەوێک یەک جۆر پرسیارم‬ ‫لێدەکات کە ئێستا تەمەنی بیست ساڵە‪ :‬باوکە‬ ‫بەیانی بۆ کوێ دەچی؟ کۆبوونەوەت هەیە؟ پرسە‬ ‫و تەعزیە هەیە؟ چونکە بەردەوام جێمهێشتوون‪.‬‬ ‫* هەندێک لە کادر و مەال و کەسایەتییە‬ ‫ئیسالمییەکان دەڵێن ژنی دووەم و سێیەم خێرە‪،‬‬ ‫لەسەر ئەمە دەڵێی چی؟‬ ‫ هەموو پیاوێک حەز دەکات ژنی دووەم‬‫بهێنی‪ ،‬بەاڵم من ناتوانم بەهۆی سەرقاڵیمەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر راستیتان دەوێت لە تەمەنی ‪ 27‬ساڵیدا‬ ‫پەشیمان بومەوە کە ژنم هێنا‪ ،‬چونکە لە ‪23‬‬ ‫ساڵیدا ژنم هێنا‪ ،‬خۆزگە ژنم نەهێنایە چونکە‬ ‫مافی ژن ومنداڵەکانم نەداوە‪ .‬بەاڵم من الیەنگری‬ ‫فرەژنیم بەتایبەت بۆ دۆخی ئەمڕۆ‪ ،‬پشت بەخوا‬ ‫خەریکی ئامادەکردنی پڕۆژەی هەمواری یاسای‬ ‫باری کەسێتیم تا کۆت و بەند و رێگری بەردەم‬ ‫فرەژنی هەڵگیرێ‪.‬‬ ‫* لەگەڵ موزیک و گۆرانیی نێوات چۆنە و‬ ‫زیاتر گوێ لەکێ دەگریت؟‬ ‫ گوێ لە گۆرانیی و موزیک دەگرم‪ ،‬چونکە‬‫بەشێکە لە پێداویستی رۆحیی و دەروونیی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬سەرسامم بە مامۆستا مەزهەری خالقی و‬ ‫حەسەن زیرەک‪ ،‬بەگشتی حەزم لە گۆرانیی کۆن‬

‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬

‫زەمەن‬ ‫لەگەڵ ئەوەی رۆژانە گلەیی لەوە‬ ‫دەکرێت کە کەسانێک گوێ بە ژینگە‬ ‫و پاکڕاگرتنی ناوچە گەشتیاریی و‬ ‫رووبەری سەوزایی نادەن و پاشەڕۆ‬ ‫و بەرماوی خواردن فڕێدەدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پیاویکی بەتەمەن هەیە کە لە خەمی‬ ‫سرووشت و ژینگەدا‪ ،‬رۆژانە پاشەڕۆ‬ ‫و بەرماوەی خەڵک کۆدەکاتەوە‪.‬‬ ‫شێخ تەیب‪ ،‬ئەو پیاوە بەتەمەنەی‬ ‫کە هەموو ئێوارەیەک بە پاسە‬

‫مەزهەری خالقی و‬ ‫حەسەن زیرەکە‬ ‫وکالسیکە‪ .‬لەناو تازەکانیشدا گوێ لە عەدنان‬ ‫کەریم و بەهجەت یەحیا دەگرم‪ ،‬خۆیشم گۆرانیی‬ ‫بۆ خێزانم دەڵێم و جارجاریش لە بۆنەکان بۆ‬ ‫دۆستان و هاوڕێیانی دەڵێم‪ ،‬بە زۆری گۆرانییەکانی‬ ‫مەزهەری خالقی و حەسەن زیرەک و عەلی مەردان‬ ‫دەڵێمەوە‪.‬‬ ‫* ئەی لەگەڵ تۆپی پێ نێوات چۆنە و‬ ‫هاندەری کوێیت؟‬ ‫ لە منداڵیی و تەمەنی ‪ 33‬ساڵی یاریم دەکرد‬‫و زۆربەی کات گۆڵچی بووم‪ ،‬لە تیپی گەڕەک‬ ‫و قوتابخانە و زانکۆدا یاریم کردووە و هاندەری‬ ‫بەڕازیل و ریال مەدریدم‪.‬‬ ‫*زیاتر چ جۆرە کتێبێک دەخوێنیتەوە و بە چ‬ ‫نووسەرێکی کورد سەرسامیت؟‬ ‫کتێبی سیاسی و یاسایی و کۆمەاڵیەتی‬ ‫دەخوێنمەوە و کاتی تایبەتیشم داناوە بۆ شیعر‬ ‫و رۆمان‪ ،‬شەوانە سەعاتێک دەچمە خزمەتی‬ ‫شاعیرانی کالسیک‪ ،‬زۆر سەرسامم بە شاعیری‬ ‫گەورە شێرکۆ بێکەس هەروەها لە نووسینیش‬ ‫سەرسامم بە کاک نەوشیروان مستەفا و هەژار‬ ‫موکریانیی‪.‬‬

‫‪ 28‬ساڵ کۆکردنەوەی نانە رەقە بەسە‬

‫سروشت بە پیرۆز دەزانێ‬

‫تایبەتەکەی خۆی روو دەکاتە شاخی‬ ‫گۆیژە و دۆڵەمیران و غاباتەکانی‬ ‫ئەو دەوروبەرە‪ ،‬پەیتاپەیتا شووشە‬ ‫و دەبە و قنچکەجگەرە و بەرماوەی‬ ‫هاوواڵتیان کۆدەکاتەوە و دەیانخاتە‬ ‫عەالگەیەکی رەشەوە‪ .‬ئەم پیاوە‬ ‫کە سەرنجی زۆرێک لە هاوواڵتیانی‬ ‫راکێشاوە‪ ،‬تایبەت بە زەمەن وتی‪:‬‬ ‫من نزیکەی سیویەک ساڵ لە خەتی‬ ‫ئازادی شاری سلێمانی شۆفێری پاس‬ ‫بووم‪ ،‬ئێستا خەتەکەم فرۆشتووە و‬ ‫هیچ کارێکم نییە‪ .‬رۆژێک بۆ پیاسە‬ ‫هاتم بۆ ئەم ناوە‪ ،‬دڵم ژانی کرد‬

‫زۆر حەزم لە دەنگی‬

‫کە ئەو هەموو پیسیی و پاشماوەی‬ ‫مرۆڤە نابەرپرسانەم بینی‪.‬‬ ‫ئیدی لەوکاتەوە شێخ تەیب‬ ‫بڕیار دەدات رۆژانە بێت و بەرماوەی‬ ‫خەڵک کۆبکاتەوە‪ ،‬ئەم پیاوە‬ ‫بەدەم شتهەڵگرتنەوەوە دەیگوت‪:‬‬ ‫سرووشت شتێکی پیرۆزە و دەبێت‬ ‫بە هەموو الیەکمانەوە بیپارێزین “‬ ‫بڕیارم داوە حەفتانە نزیکەی پازدە‬ ‫گەنج بە پاسەکەی خۆم بهێنم و‬ ‫لەسەر حسابی خۆم دەعوەتیشیان‬ ‫دەکەم نان بخۆن و دواتر پێکەوە‬ ‫دەکەوینە پاکردنەوەی ئەم ناوە‪.‬‬

‫پیاوێكى سهروڕیش سپى‪ ،‬ماوهى ‪ ٢٨‬ساڵه‬ ‫ههموو رۆژێك بهسوارى ئهسپو عهرهبانهكهیەوە‬ ‫دهچێته گهڕەکەكانى بهختیارىو رزگارىو عهقارى‬ ‫شارى سلێمانى بۆ كۆكردنهوهى نانه ورده‪ ،‬ئەو‬ ‫دەڵێت‪“ :‬له باوكمهوه ئهو كارهم بۆ ماوهتهوه“‪.‬‬ ‫كهریم تۆفیق‪ ،‬به پیاوێكى قسهخۆشو خۆش‬ ‫مهشرهب ناسراوه لهناو شاردا‪ ،‬نایهوێت ههرگیز‬ ‫واز لهسهر پشتى ئهسپو عهرهبانهكهى بهێنێو‬ ‫دهستبهردارى كارهكهى ببێ‪ ،‬چونكه ئهوهى‬ ‫بهسهر پشتى ئهسپهكهیەوە بۆى دهكرێت ناتوانێ‬ ‫به ئۆتۆمبێل بیكات‪.‬‬ ‫كهریم تۆفیق‪ ،‬له سێبهرى یهكێك له‬ ‫دارتووهكانى گهڕهكى عهقاریدا ڕاوەستابوو‬ ‫ئهسپهكهى له سێبهرێكدا بهستبوەوەو كاڵوو‬ ‫جامانهكهى لهسهرى هێنابووه خوارهوه‪ ،‬دهستى‬ ‫به گێڕانهوهى چیرۆكى ژیانى كرد بۆ “زهمهن”‪:‬‬ ‫“من لهمنداڵیهوه بههۆى مینهوه قاچى راستم‬ ‫لهدهستداوه ههربۆیه ناتوانم ببمه شۆفێرى‬ ‫ئوتۆمبێلو ماتۆڕو ئارهزووشیان ناكهم‪ ،‬چونكه‬ ‫بهكەڵکى كارهكهى من نایهنو ژاوهژاو زۆر دروست‬ ‫دهكهن‪ .‬من پێویستم به لهسهرخۆیىو كات ههیه‬ ‫تا نانهوردهى مااڵن كۆبكهمهوه“‪.‬‬ ‫تهنیا‬ ‫كهریم‬

‫نانهورده كۆناكاتهوه‪ ،‬زۆر كاتیش بڕێك پارهى‬ ‫دهدهنێ تا كارى گواستنهوه به ئهسپو‬ ‫عهرهبانهكهى بكات لهههمان ئهو گهڕهكانهى‬ ‫نانهوردهى تێدا كۆدهكاتهوه‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا ئهو‬ ‫نانهوردهى دهستى دهكهوێت رۆژانه دهیباتهوه بۆ‬ ‫ماڵهوه تا بڕهكهى زۆر دهبێت پاشان دهیباته‬ ‫مهیدانى ئاژهاڵن بۆ فرۆشتن كه نرخى ههر‬ ‫كیلۆیهكى ‪ ٢00‬دینارە‪.‬‬ ‫كهریم تۆفیق‪ ،‬ماوهى چل ساڵه ژیانى‬ ‫هاوسهرگیری پێكهێناوه باوکی دوو كوڕو سێ‬ ‫كچه‪ ،‬سهرجهمیانى به كارى ئهسپوعهرهبانه‬ ‫گهوره كردووه‪“ ،‬لهساڵى ‪ 196٨‬ئهوكات باوكم‬ ‫ئهسپ و عهرهبانهى ههبوو‪ ،‬له سهیدسادق‬ ‫فێرى ئهو كارهى كردم منیش وهك وهفایهك بۆ‬ ‫كارهكهى باوكم‪ ،‬تامردن بهردهوام دهبم‪ ،‬ئهگهر‬ ‫رۆژێك نهچم بۆ گەڕان بە کۆاڵنەکاندا‪ ،‬بیرى‬ ‫ئهو كهسانه دهكهم رۆژانه بهركهوتنم دهبێت‬ ‫لهگهڵیان”‪.‬‬ ‫له وهاڵمى ئهوهى ئاخۆ ئهسپو عهرهبانهكهى‬ ‫لهناو قهرهباڵخى شارو ئهو ژماره زۆرهى‬ ‫ئوتۆمبێلدا چۆن رێدهكات؟ ئهو باسى ئهوه‬ ‫دهكات ماوهى چوار ساڵه یهك ئهسپى پێیه‬ ‫ماوهیهكى ویستوه تا بچێته‬

‫سهرشهقامو شان بهشانى ئوتۆمبێلدا بڕوات‪،‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬پێنج بۆ شهش ساڵ جارێك ئهسپێكى‬ ‫نوێ دەكڕم‪ ،‬لهواڵتى ئێرانهوه داوای دهكهم بڕى‬ ‫یهك ملیۆن دینارى پێدهدهم‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا‬ ‫ماوهیهكى دهوێت تا دهچێته سهرشهقامو ترسى‬ ‫دهشكێت كه دهبێت چاوهكانى بهچهرم داپۆشم‬ ‫بهس بهرپێى خۆى ببینێ ئهمهش بۆ ئهوهیه سڵ‬ ‫له ئوتۆمبێل نهكات“‪.‬‬ ‫كهریم هێنده لهگهڵ ئهسپدا ژیاوه خۆى‬ ‫هێندهى پزیشكێكى ڤێتهرنهرى له چارهسهرى‬ ‫ئهسپ شارهزایه‪ ،‬ههر بۆخۆشى كارى ناڵكردنى‬ ‫ئهسپهكهى دهكات و شارهزایهكى باشى‬ ‫لهبهخێوكردنى ئهسپدا پهیدا كردووه‪.‬‬ ‫بۆ خۆی دەڵێت‪“ :‬ئهگهر كهسێك‬ ‫ئۆتۆمبێلهكهى عاتڵ بێت دهیباته سهر وهستا‬ ‫من خۆم خهریكى دهبم‪ ،‬لهشهقامى سهرهكیش‬ ‫بهخێرایى ‪ 60‬بۆ ‪70‬ى ئۆتۆمبێل دهڕۆم‪ ،‬له‬ ‫شهقامى گڵیشدا دهتوانم پێنج سهد كیلۆ بار‬ ‫بكهم بۆ ههر جێگهیهك بمهوێت بیگوازمهوه”‪.‬‬ ‫“زۆریش ئهسپهكهمم خۆشدهوێت به‬ ‫ئوتۆمبیلێكى ‪٢019‬ى ناگۆڕمهوه جێگهى‬ ‫قاچهكانى بۆ گرتوومهتهوه”‪ .‬كهریم تۆفیق واى‬ ‫وت‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫گەورەترین کۆبوونەوەی‬ ‫بووکەکان‬

‫گەورەترین‬ ‫کوپی قاوە‬

‫لە واڵتی ئیسپانیا گەورەترین کۆبوونەوەی‬ ‫بوکەکان بەڕێوەچوو بەمەش ئەم واڵتە ژمارەیەکی‬ ‫پێوانەیی تۆمارکرد کە ‪ ١3٤7‬ژن لە سەرتاسەری‬ ‫جیهاندا‪ ،‬لە یەککاتدا جلی بووکێنییان پۆشی و لە‬ ‫شوێنێکدا کۆبوونەوە‪ .‬ئەو هەموو بووکەش بووە‬ ‫جێی سەرنجی خەڵکی ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫بە تەمەنترین بووک کە بەشداری ئەو‬ ‫ڕێوڕەسمەی کردبوو‪ ،‬تەمەنی ‪ ٩2‬سااڵن بوو‪.‬‬

‫کۆلۆمبیا‪،‬‬ ‫لە شاری کالداسی‬ ‫گەورەترین کوپی قاوە دروستکرا کە‬ ‫‪ ١55٩‬هاوبەش کاریان بۆکردووە‪.‬‬ ‫بە گوێرەی کتێبی گینس بۆ ژمارە‬ ‫پێوانەییەکان واڵتی کۆڵۆمبیا توانی‬ ‫ژمارەیەکی پێوانەیی نوێ لە خۆبگرێت‬ ‫ئەویش بە دروستکردنی کوپێکی قاوە کە‬ ‫‪ 223٩3٩‬لیتر قاوە دەگرێت‪.‬‬

‫‪ 4687‬ژن سەما‬ ‫دەکەن‬

‫ژنانی هیندستان جارێکی تر توانیان‬ ‫ژمارەیەکی پێوانەیی نوێ تۆماربکەن ئەویش‬ ‫پاش ئەوەی ‪ ٤687‬ژن لە ‪ ١30‬گوندی جیاوازەوە‬ ‫کۆبوونەوە بۆ ئەوەی بتوانن ریکۆرد بشکێنن و‬ ‫ناویان بچێتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫سەمای کۆنیاک کە سەمایەکی کولتووریی‬ ‫هندستانە‪ ،‬توانی ژمارەیەکی پێوانەیی نوێ‬ ‫تۆمار بکات‪ ،‬ئەویش بەهۆی ئەوەی ‪٤687‬‬ ‫ژن کۆبوونەوە بە جلوبەرگی کولتووری‬ ‫واڵتەکەیانەوە پێکەوە سەما بکەن‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪9‬‬

‫ژنان‌سه‌نگافوره‌به‌ڕێوه‌‌ده‌به‌ن‬

‫زەمەن‬ ‫لهپاڵ هۆنگ کۆنگ و تایوان و کۆریای‬ ‫باشووردا‪ ،‬سهنگافووره یهکێکه لهو‬ ‫واڵتانهی پێیان دهڵێن پڵنگهکانی ئاسیا‪.‬‬ ‫ئهو ناولێنانهش پهیوهندی به خێرایی‬ ‫گهشهکردنی ئهو واڵتانهوه ههیه‪ ،‬بهڕادهیهک‬ ‫وهک بازدانی بەگوڕوتینی پڵنگ بهرهو‬ ‫پێشهوه دهڕۆن‪.‬‬ ‫سهنگافووره دوورگهیهک‪ ،‬دهوڵهتشارێکی‬ ‫بچووکی ‪ ٥‬ملیۆن کهسییه‪ ،‬بهاڵم به یهکێک‬ ‫له واڵته بههێزه ئابوورییهکانی باشووری‬ ‫خۆرههاڵتی ئاسیا دادهنرێت‪ .‬له پشت ئهو‬ ‫سهرکهوتنهوه سیاسهتی ستراتیژی بههێز و‬ ‫گهلێکی ماندوونهناس و چاالک ههیه‪.‬‬ ‫ئێستا ‪ ١٠‬ژن ڕۆڵی گرنگ و بهرچاویان‬ ‫ههیه له گهشهو پێشخستنی ئهو واڵتهدا که‬ ‫ههر یهکهیان بهشدارییهکی کارا دهکهن له‬ ‫سێکتهری جیاوازدا‪ .‬دیارترینی ئهو ژنانه‪،‬‬ ‫سهرۆکی واڵته که یهکهمین ژنه سهرۆکی‬ ‫واڵتبێ له سهنگافووره‪ ،‬یهکهمین سهرۆکه‬

‫سهر به کهمینهی ماالوی موسوڵمانبێ‪.‬‬ ‫ههروهها پێشتریش یهکهمین سهرۆک‬ ‫پهرلهمانی ژنی سهنگافووره بووه‪.‬‬ ‫حهلیمه یاقووب ناوێکی دیاره‪ ،‬ژنێکی‬ ‫‪ ٦٤‬ساڵه و دایکی پێنج منداڵە‪ ،‬که به‬ ‫ههژاریی بهخێوی کردوون‪ ،‬خۆیشی‬ ‫له خێزانێکی ههژارهوه هاتووه و له‬ ‫تهمهنی ‪ ١٠‬ساڵیهوه ئیشی کردووه‪ ،‬که‬ ‫ئهو باکگراوندهی‪ ،‬کردوویهتی به ژنێکی‬ ‫کوالیتی بهرزی خاکی و سادە‪ .‬بهرادهیهک‬ ‫ئاماده نهبوو ماڵهکهی بگوازێتهوه کۆشکی‬ ‫سهرۆکایهتی‪ ،‬تا ئهو کاتهی به هۆکاری‬ ‫ئهمنی پۆلیس ناچاریان کرد ئهو کاره‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫سااڵنێک ئهندامی پهرلهمان و ئهندامی‬ ‫‘پارتی کرداری خهڵک’ی فهرمانڕهوا بووه‪.‬‬ ‫چاالکێکی دیاری بواری ژنان بووە و ڕۆڵی‬ ‫ههبووە له بایهخدان و باڵوکردنهوهی‬ ‫هۆشیاریی لهسهر نهخۆشییه دهروونیی‬ ‫و عهقڵییهکان و کێشهکانی کهسانی به‬ ‫تهمهن له واڵتدا‪.‬‬ ‫ئایڤی نیگ‪ ،‬که ئێستا بهڕێوهبهری‬

‫نهخۆشخانهی گشتیی سهنگافووره و‬ ‫بهڕێوهبهری پێنج دهزگا و نهخۆشخانهی‬ ‫تره‪ ،‬پێشتر سهرۆکی دهزگایهک بووه به‬ ‫ناوی ‘سینگهێڵس’ و ڕۆڵێکی ناوازەی‬ ‫ههبووه له پێشخستنی کهرتی تهندروستی‬ ‫له سهنگافوورەدا‪ .‬دایکی چوار منداڵه و‬ ‫هاوسهرگیری لهگهڵ وهزیری بهرگریی‬ ‫کردووه‪.‬‬ ‫سهنگافووره‪ ،‬که له بواری تهالرسازییدا‬ ‫گهشهی بهرچاوی کردووه و خانوو‬ ‫و باڵهخانهکانی به دیزاینی جوان و‬ ‫سهرنجڕاکێش دهناسرێنهوه‪ ،‬هۆکارهکهی‬ ‫بۆ ئهو پێنج سێنتهرانهی تهالرسازیی‬ ‫دهگهڕێتهوه له واڵتدا‪ ،‬یهکێک لهو‬

‫سێنتهرانه ژنێک سهرۆکایهتی دهکات‬ ‫که ئهندازیارێکی تهالرسازیی ناسراوی‬ ‫دنیایه‪ ،‬ئهویش ئهنجیلینا چانه‪ .‬بێجگه‬ ‫له پرۆژهکانی ناو واڵت‪ ،‬خاوهنی دیزاینی‬ ‫چهندان پرۆژهی تهالرسازیی نیودهوڵهتییه‬ ‫لهوانهش ‘دوبهی مۆڵ’‪.‬‬ ‫گیراس فو‪ ،‬یهکێکی ترە لهو ژنانه‪ ،‬که‬ ‫سیمای سهنگافورهی نوێ دهنهخشێنن‪،‬‬ ‫ئهو پێشتر وهزیری دهوڵهت بۆ کاروباری‬ ‫گهشهپێدانی نیشتمانیی بووه و ئێستا‬ ‫وهزیری کولتوور و الوانه‪ ،‬ڕۆڵێکی دیاری‬ ‫ههیه له برهودان به تواناکانی ژنان و‬ ‫یهکسانی جێندهری له واڵتدا‪.‬‬ ‫کێمی تان‪ ،‬ژنێکی دیارە له بواری‬

‫بزنسی خانووبهره که بههۆی زیرهکی و‬ ‫لێهاتوویی ئهوهوه کۆمپانیایهکی خانووبهره‬ ‫که ئهو عهقڵهکهیهتی‪ ،‬توانی له ماوهی سێ‬ ‫ساڵدا ‪ ٥‬ملیار دۆالر بهدهست بهێنێ‪.‬‬ ‫چوا سۆک کوونگ‪ ،‬یهکێکه له‬ ‫بههێزترین و کاریگهرترین ژنه خاوهن‬ ‫بزنسهکانی ئاسیا‪ ،‬دایکی دوو منداڵه و‬ ‫بهکالۆریۆسی له ژمێریاریدا ههیه و سهرۆکی‬ ‫یهکێک له گهورهترین کۆمپانیاکانی‬ ‫تێلیکۆمیونیکهیشنه له سهنگافووره‪.‬‬ ‫هۆ چینگ‪ ،‬ژنی سهرۆک وهزیرانه و وهک‬ ‫دهگوترێت بههیزترین ژنی سهنگافوورهیه‪.‬‬ ‫له لیستی سهد ژنه بههێزهکهی دنیادا له‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٧‬هۆ چینگ ژماره ‪ ٢٨‬بوو‪.‬‬ ‫سهرۆکی کۆمپانیای پشکهکانه بهناوی‬ ‫‘تامیسک’ که حکومهتی سهنگافووره‬ ‫خاوهنیهتی‪.‬‬ ‫جگه لهو ژنانه‪ ،‬سێ ژنی تر ههن‬ ‫که کاریگهرییان لهوانهی تر کهمتر‬ ‫نییه و له ههندێک بواردا کاریگهرییان‬ ‫زیاتره‪ ،‬یهکێکیان ئۆلیڤیا لوم‪ ،‬که له‬ ‫بنهڕهتدا له مالیزیا لهدایکبووه و له‬

‫بواری پیشهسازی هایدرۆکیمیا کرێدیتی‬ ‫نێودهوڵهتی ههیه‪ .‬ئێستا سهرۆکی‬ ‫گروپی هایفلۆکسه و کۆمپانیاکهی له‬ ‫ههموو مالیزیا و سینگافووره و ئهندۆنیزیا‬ ‫سیستمی پاککردنهوهی ئاو دهفرۆشێت‪.‬‬ ‫چیو گێک خیم‪ ،‬ژنێکی ملیاردێره و‬ ‫سهرپهرشتی بزنسی خێزانهکهیان دهکات‪،‬‬ ‫که کۆمپانیایهکی بازرگانی تهمهن ‪١٣٠‬‬ ‫ساڵهیه‪ .‬کلهیر چیانگ‪ ،‬ژنێکی تره و به‬ ‫منداڵیی دهیویست ببێته پهرستار‪ ،‬بهاڵم‬ ‫خێزانهکهیان پێیانخۆش نهبوو‪ ،‬بۆیه‬ ‫ئهویش ڕوویکرده بوارێکی تر و بوو به‬ ‫یهکێک له دامهزرێنهرانی گهورهترین براندی‬ ‫گهشتیاریی‪.‬‬ ‫سهرهڕای‬ ‫سهنگافووره‪،‬‬ ‫ئێستا‬ ‫بچوکیهکهی‪ ،‬سهالمهتترین واڵتی دنیا و‬ ‫ئامادهترین واڵتی دنیایه بۆ گهشهیهکی‬ ‫تهکنۆلۆژی زۆر خێرا‪ ،‬یهکێک لهو سێ‬ ‫واڵتهی دنیایه‪ ،‬که کهمترین گهندهڵی‬ ‫تێدایه‪ ،‬سێههمین سهنتهری دارایی دنیا و‬ ‫سێیهمین گهوره مارکێتی ئاڵوگۆڕی دراوە‬ ‫له دنیادا‪.‬‬

‫هه‌ڕه‌شه‌کانی‌ئێران‌ڕێکه‌وتننامه‌ی‌‪‌1+5‬به‌ره‌و‌کوێ‌ده‌بات؟‬ ‫زەمەن‬ ‫ههڕهشهی سهرۆککۆماری ئێران‬ ‫حهسهن رۆحانی‪ ،‬به زیادکردنی‬ ‫پیتاندنی یۆرانیۆم که ئهمهش مانای‬ ‫ههڵوهشانهوهی ڕێکهوتننامهی ئهتۆمی‬ ‫نێوان ئێران و ‪١+ ٥‬ـە نیگهرانییهکانی‬ ‫ئهوروپای گهیانده ئاستێک سهرۆکی‬ ‫فەڕهنسا پهیوهندی به ڕۆحانییهوه بکات‪.‬‬ ‫پێشتر به کشانهوهی ئهمریکا‪،‬‬ ‫کاریگهری‬ ‫گورزێکی‬ ‫ڕێکهوتنهکه‬ ‫بهرکهوت‪ ،‬بهاڵم ههم ئێران و ههم ئهوروپا‪،‬‬ ‫تائێستاش دهستیان به ڕێکهوتننامهکهوه‬ ‫گرتووه‪ ،‬بهتایبهت ئهوروپا بۆی گرنگه‬ ‫ڕێکهوتننامهکه شکست نههێنێ‪.‬‬ ‫سهرۆککۆماری فهڕهنسا ئیمانوێل‬ ‫ماکرۆن‪ ،‬له پهیوهندییهکی تهلهفونیدا‪،‬‬ ‫که سهعاتێکی خایاندووه‪ ،‬نیگهرانی‬ ‫خۆی به ڕۆحانی گهیاند و سهرنجی‬ ‫ئهوی بۆ لێکهوته مهترسیدارهکانی‬ ‫ههڵوهشانهوهی ڕێککهوتنهکهی ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٥‬ڕاکێشا‪.‬‬ ‫ئێران ڕایگهیاندووه که سزاکان و‬ ‫گهمارۆکان به سهر واڵتهکەدا‪ ،‬ئێران‬ ‫ناچار دهکات بڕی زیاتری یۆرانیۆم‬ ‫بپیتێنێ‪ ،‬ههرچهنده ئێران ئێستا بڕی‬ ‫ڕێگهپێدراو زیاتر دهپیتێنێ‪ .‬چونکه‬ ‫ناتوانێ سوتهمهنی تهواو دابین بکات‬ ‫بهبێ ئهوه‪.‬‬ ‫ئهگهر ئهوروپا دهیهوێت ئێران پهنا‬ ‫بۆ ئهو کاره نهبات‪ ،‬لهسهریانه ههوڵ‬ ‫بدهن ئهو سزا و گهمارۆیانه سووک‬ ‫بکرێن‪ .‬ئهمریکاش وای لێکدهداتهوه که‬ ‫ئێران به مهبهستی دروستکردنی چهکی‬ ‫ئهتۆمی یۆرانیۆم دهپیتێنێ‪.‬‬ ‫ڕۆحانی له ئاگادارینامهکهی بۆ‬ ‫واڵتهکانی ناو ڕێکهوتنهکه ‪ -‬بهریتانیا‪،‬‬ ‫فهڕهنسا‪ ،‬ئهڵمانیا‪ ،‬چین و روسیا‪ ،‬رۆژی‬ ‫یهکشهممهی دیاریکرد وهک دووا ڕۆژ بۆ‬ ‫دۆزینهوهی ڕێگهیهک بۆ سووککردنی‬

‫باری گهمارۆی سهر ئێران‪ -‬چونکه ‪٢‬‬ ‫مانگ پێش ئێستا مۆڵهتی ‪ ٦٠‬رۆژی‬ ‫دابووه ئهو واڵتانه بۆ دۆزینهوهی رێگه‬ ‫چارهیهک و رۆژی یهکشهممه ئهو‬ ‫مۆڵهته کۆتایی هات‪ ،‬بهاڵم ماکرۆن‬ ‫له پهیوهندییه تهلهفۆنیهکهیدا لهگهڵ‬ ‫رۆحانی‪ ،‬وای کردووه که تاکو ‪ ١٥‬ی‬ ‫ئهم مانگه ههوڵبدهن بتوانن رێگهیهک‬ ‫بۆ دروستکردنی دیالۆگ لهنێوان ئهو‬ ‫واڵتانهدا بدۆزنهوه‪.‬‬ ‫بەپێی رێکهوتننامهی ئێران و ‪١+٥‬‬ ‫که ئێستا ئهمریکا له ڕێکهوتننامهکهدا‬ ‫نهماوه‪ ،‬ئێران رێگهپێدراوه یۆرانیۆمی‬ ‫کهمپیتێنراو بهرههمبهێنێت که چڕیهکهی‬

‫له سهدا ‪ ٣‬بۆ له سهدا چوار زیاتر‬ ‫نهبێ‪ ،‬که دهتوانێ سوتهمهنی بۆ‬ ‫کێڵگهکانی وزهی ئهتۆمی بۆ کارهبا‬ ‫دابین بکات‪ ،‬بهاڵم یۆرانیۆمی پیتێنراو‬ ‫که بکرێت چهکی ئهتۆمی لێ دروست‬ ‫بکرێت‪ ،‬دهبێت چڕیهکهی بگاته له سهدا‬ ‫‪ ،٩٠‬ههروهها بۆ دروستکردنی یهک‬ ‫بۆمبی ئهتۆمی دهبێت زیاتر له ههزار‬ ‫کیلۆگرام یۆرانیۆمی پیتێنراو ههبێ‪،‬‬ ‫بهاڵم ئێران تهنیا رێگهی پێدراوه ‪٣٠٠‬‬ ‫کیلۆگرام یۆرانیۆمی کهمپیتێنراو بهرههم‬ ‫بهێنێ‪ .‬ههرچهنده روون نییه تائێستا‬ ‫ئێران دهیهوێت پیتاندنهکه دهباته چی‬ ‫ئاستێک‪ ،‬بهاڵم یهکێک له راوێژکارهکانی‬

‫ئایهتوڵاڵ خامنهیی رایگهیاند که رهنگه‬ ‫بیگهیهننه له سهدا پێنج‪.‬‬ ‫رۆحانی دهڵێت‪ :‬پالنی ئێمه‬ ‫بۆ زیادکردنی بڕی یۆرانیۆمی‬ ‫پیتێنراو کاردانهوهیهکی ناچارییه‬ ‫له بهرامبهر دهستهوهستانی واڵتانی‬ ‫ناو ڕێکهوتننامهکه له دۆزینهوهی‬ ‫رێگاچارهیهک بۆ سووککردنی گهمارۆکانی‬ ‫ئهمریکا له سهر ئێمه و ئهوان بهڵێنهکانی‬ ‫خۆیان نهبردۆته سهر و لهالی خۆیانهوه‬ ‫رێکهوتننامهکهیان پێشێلکردووه‪.‬‬ ‫ئێران نیهتی خۆی وا راڤه دهکات‪ ،‬که‬ ‫مهبهستیهتی رێکهوتننامهکه بپارێزێت‪،‬‬ ‫نهک لهناوی ببات‪ ،‬چونکه ئێران‬

‫پێیوایه الیهنهکانی رێکهوتننامهکه ئهگهر‬ ‫دهیانهوێت رێکهتننامهکه پارێزراو بێت‪،‬‬ ‫دهبێت دهرچهیهک بۆ ئێران بدۆزنهوه‬ ‫بتوانێت پێداویستییه مهدهنیهکانی خۆی‬ ‫له سوتهمهنی دابین بکات‪ .‬ئهمهش چۆن‬ ‫دابین دهبێت ئهگهر گهمارۆ و سزاکان‬ ‫بهردهوام بن؟ ترهمپ دهڵێت‪ :‬ئێران یاری‬ ‫به ئاگر دهکات‪ .‬ههروهها له تویتێکدا‬ ‫دهنووسێت‪ :‬ئێران وریای ههڕهشهکانت‬ ‫به‪ ،‬چونکه دهکرێت ئهو ههڕهشانه گاز‬ ‫له خۆت بگرێت‪ ،‬بهشێوهیهک که هیچ‬ ‫کهسێک پێشتر گازی وای لێنهگیرابێت‪.‬‬ ‫ئاژانسەکان بڕی ڕێگه وزهی ئهتۆمی‬ ‫نێونهتهوهیی‪ ،‬له چهند رۆژی ڕابردوودا‬

‫رایگهیاند‪ ،‬که ئێران بهرههمهێنانی‬ ‫یۆرانیۆمی پیتێنراوی گهیشتۆته بڕی‬ ‫رێگهپێدراوی خۆی که ‪ ٣٠٠‬کیلۆگرامه‪،‬‬ ‫بهو پێیەبێت له ئێستاوه ههر بڕێکی تر‬ ‫بهرههمبهێنێت زیادهیه و پێشێلکردنی‬ ‫داوای‬ ‫بۆیه‬ ‫رێکهوتننامهکهیه‪،‬‬ ‫کۆبونهوهیهکی تایبهتی سهبارهت به‬ ‫پرۆگرامی ناوهکیی ئێران کردووه له ‪١٠‬‬ ‫ی ئهم مانگهدا‪.‬‬ ‫ئێران له ئهمریکا نائومێد بووه‪،‬‬ ‫بۆیه ههوڵدهدات ئهوروپا بخاته بهردهم‬ ‫بڕیار و بهرپرسیارێتیهوه‪ .‬مهجید‬ ‫تهخترهوانچی‪ ،‬باڵیۆزی ئێران له‬ ‫نهتهوەیهکگرتووهکان و ئهندامی تیمی‬ ‫دانوسانکار له رێکهوتننامهی ‪ ٢٠١٥‬به‬ ‫رۆژنامهنووسانی راگهیاند‪ ،‬بڕیاری ئێران‬ ‫وهک پهیامێک وایه بۆ ئهوروپا‪ :‬ئهگهر‬ ‫ئهمریکا له رێکهوتننامهکه بچێته دهرهوه‬ ‫و ئهوروپاش له شوێنگهیهکدا نهبێت‬ ‫قهرهبووی ئهو زیانانهی ئێمه بکاتهوه‪،‬‬ ‫مانای وایه رێکهوتننامهکه به کهڵک‬ ‫نایەت‪ .‬ئێمه به هاوڕێ ئهوروپیهکانمان‬ ‫وتووه که رێکهوتننامهکه شێوێنراوه‪،‬‬ ‫دهبێت چاکی بکهنهوه‪ ،‬ئێمه ناتوانین‬ ‫ئاوا بهردهوام بین‪.‬‬ ‫دهتوانێ‬ ‫ئهوروپا‬ ‫بهاڵم‬ ‫رێکهوتننامهکه چاک بکاتهوه؟ ئێران‬ ‫دهتوانێ بهردهوامبێ؟ ئێران دهتوانێ‬ ‫رێکهوتننامهکه لەوه زیاتر پێشێل بکات؟‬ ‫ئهمریکا کاردانهوهی چۆن دهبێ؟‬ ‫ههموو ئهمانه‪ ،‬کۆمهڵێک پرسیارن‬ ‫که وابهستهی ههلومهرجی سیاسیی‬ ‫نێودهوڵهتی و ههرێمین و وهاڵمی‬ ‫ههر یهکێک لهو پرسیارانه لێکهوته و‬ ‫کاردانهوهی ئهرێنی و نهرێنی بهدوای‬ ‫خۆیدا دههێنێت‪ .‬ئیستا ئهوروپا که له‬ ‫ههوڵهکانی ماکرۆندا خۆی نمایش دهکات‬ ‫دهیهوێ رێگه له ئاڵۆزبوونی زیاتری‬ ‫رهوشهکه بگرێت و لهوهش دڵنیایه‬ ‫ناتوانێ رێکهوتننامهکه وهک جاران‬ ‫لێبکاتهوه‪.‬‬

‫ن�س�ر�سە�ڵا ت�سی �ساوەڕا�س‬ ‫�‬ ‫ڵ‬ ‫ت‬ ‫ن‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫“ئێستا‌کاتی‌ئاشتی‌نێوان‌کورد‌و‌ده‌وڵه‌تی‌تورکیایە‌با‌له‌ده‌ستی‌نه‌ده‌ین”‬ ‫دەقی وتاری جەمیل بایک لە واشنتۆن پۆست‬ ‫جهمیل بایک *‬ ‫ئهم وتارهی جهمیل بایک ڕۆژی‬ ‫‪٣‬ی تهموز له ڕۆژنامهی واشنتۆن‬ ‫پۆستی ئەمریکا باڵوبووەتهوه‪ .‬بهالی‬ ‫چاودێرانهوه باڵوکردنهوهی وتاری یهکێک‬ ‫له سهرکرده دیارهکانی پارتی کرێکارانی‬ ‫کوردستان له ڕۆژنامهیهکی گرنگی وهکو‬ ‫واشنتۆن پۆست‪ ،‬مانای سیاسی گرنگی‬ ‫ههیه‪ .‬زهمهن‬ ‫ئێمه له ساتهوهختێکی ههستیاری‬ ‫ملمالنێی نێوان دهوڵهتی تورک و کوردداین‪.‬‬ ‫دهرفهتێکمان ههیه ئهم ناکۆکییه درێژخایهنه‬ ‫وهرچەرخێنین بهرهو چارهسهرێکی جێگیر‪.‬‬ ‫ئهگهر ئهم دهرفهته لە دەست بدەین‪،‬‬ ‫ڕهنگبێ تا ماوهیهکی زۆرتر هەلی ئاوا نهیهته‬ ‫پێشەوە‪.‬‬ ‫له سهرهتای دامهزراندنی کۆماری‬ ‫تورکیاوه له ساڵی ‪ ،١٩٢٣‬کوردهکان‬ ‫خهباتیان کردووه بۆ ئهوهی وهکو هاواڵتی‬ ‫به تهواوی دانیان پێدا بنرێت‪ .‬بێژمار‬ ‫شێوازی جیاوازی ههاڵواردن و سهرکوتیان‬ ‫ڕوبهڕوکراوهتهوه‪ .‬دوای زیاتر له پێنج دهیه‬ ‫ڕهنجی بێبهر بۆ ئهوهی لهناو سیستمی‬ ‫سیاسیدا بهرهوپێش بچین‪ ،‬جگه له خهباتی‬ ‫چهکداریی هیچ ڕێگهیهکی دیکهیان لهبهر‬ ‫دهمماندا نههێشتهوه‪ .‬پارتی کرێکارانی‬ ‫کوردستان ‪ -‬پهكهکه له ساڵی ‪١٩٧٨‬‬ ‫دروست کرا و ساڵی ‪ ١٩٨٤‬شهڕی گهریالیی‬ ‫ههڵگیرساند‪ .‬لهکاتێکدا دهوڵهتی تورکیا‬ ‫ههوڵیدا ناسیونالیزم و ئیسالمی سیاسی‬ ‫بۆ هاڕینی خهباتی ئێمه بهکاربهێنێ‪،‬‬ ‫پارتهکهمان ههر له سهرهتاوه داوای ئازادی‬ ‫بۆ نهتهوهکان و باوهڕهکان دەکرد‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩٩‬تورکیا له ههڵمهتێکدا‬ ‫به هاوکاری ئەمریکا‪ ،‬عهبدوڵاڵ ئۆجهالن‪،‬‬

‫سهرۆکی پارتی کرێکارانیان له کینیا‬ ‫دهستگیرکرد‪ .‬ئهو حوکمی ههتاههتایی‬ ‫بهسهردا درا و له دورگهی ئیمڕاڵی زیندانییه‪،‬‬ ‫له جێگایهکدا که له ماوهی بیست ساڵی‬ ‫ڕابردوودا به تاقی تهنیا ههر خۆی لهو‬ ‫زیندانهدا بووه‪.‬‬ ‫دهستگیرکردنی ئۆجهالن‪ ،‬هاوکات بوو‬ ‫لهگهڵ ههڵکشانی پارتی داد و گهشهپێدان‬ ‫ئەکهپه به سهرۆکایهتی ڕهجهب تهیب‬‫ئەردۆغان بۆ دهسهاڵت‪ .‬ئەردۆغان و‬ ‫پارتهکهی له سهرهتادا پێیان لهسهر‬ ‫دیموکراسی و مافی مرۆڤ و دادپهروهری‬ ‫دادهگرت که بووه هۆی ئهوهی خهڵک‬ ‫پشتگیریان بکات‪ .‬کهچی ههر چهند ساڵێک‬ ‫دواتر‪ ،‬کاتێک دهربارهی پرسی کورد‬ ‫پرسیاریان له ئەردۆغان کرد وتی‪“ :‬ئیتر ئهو‬ ‫پرسه لە ئارادا نییه‪’.‬‬ ‫بهاڵم خۆ ههر ههبوو و دواجار ئەردۆغان‬ ‫ناچارکرا دانی پێدا بنێ‪ .‬ئێمه به نیهتێکی‬ ‫باشهوه چهندان ههوڵماندا وتوێژ لهگهڵ‬

‫ئهوهی پێشتر‬ ‫وتوومانه دووبارهی‬ ‫دهکهینهوه ئۆجهالن‬ ‫گهوره وتووێژکاری‬ ‫ئێمهیه‬

‫حکومهت دهست پێبکهین‪ ،‬لهناویشیدا‬ ‫ئاگربهست‪ .‬ههموو جارێ‪ ،‬وابهستهیی‬ ‫حکومهت به ئاشتیهوه ههر تا ئهو جێگایه‬ ‫بڕی دهکرد که سوودی سیاسی بۆ خۆی‬ ‫ههبووبێ‪.‬‬ ‫ئینجا ساڵی ‪ ٢٠١٢‬سهرهڕای ههموو‬ ‫کۆسپهکان‪ ،‬پهکهکه ئاگربهستێکی ڕاگهیاند‪.‬‬ ‫پهکهکه ههموو ئهو سهرباز و ئهفسهرانهی‬ ‫تورکیای ئازادکرد که به دیل گرتبوونی‪،‬‬ ‫ههروهها هێزهکانمان پله به پله له تورکیا‬ ‫کشاندهوه‪ .‬ئهمهش ڕێگهی بۆ وتووێژهکان‬ ‫خۆشکرد‪.‬‬ ‫له ‪ ٢٨‬ی شوباتی ‪ ٢٠١٥‬دوای دوو ساڵ‬ ‫دانوستان‪ ،‬نوێنهرانی کورد و دهوڵهتی تورکیا‬ ‫گهیشتنه ڕێکهوتنێک که گوزارشتی له هیوای‬ ‫هاوبهشمان دهکرد بۆ ئاشتی‪ .‬کهچی کاتێک‬ ‫ئەردۆغان بۆی دهرکهوت دانوستانهکان‬ ‫چیتر سودی بۆ ئایندهی حزبهکهی نییه‬ ‫له ههڵبژاردندا‪ ،‬جارێکی دیکه شهڕی‬ ‫ههڵبژاردەوە‪.‬‬ ‫یهکتربینینهکانی نێوان نوێنهرانی‬

‫دهوڵهتی تورکیاو ئۆجهالنی سهرۆکمان‬ ‫کۆتاییان پێهات‪ .‬شهڕ به گوڕێکی زۆرترهوه‬ ‫دهستیپێکردهوه‪ .‬تانک و فڕۆکهی جهنگیی‬ ‫‪ ١٠‬شاری کوردیان تهختی زهوی کرد‪.‬‬ ‫سوپای تورکی بێڕهحمانه سهدان هاواڵتی‬ ‫سڤیلی کوشت‪ ،‬لهناویشیاندا ژنان‪ ،‬مندااڵن‬ ‫و پیران‪ .‬زۆربهی جارهکان‪ ،‬هێزه ئهمنییهکان‬ ‫الشهکانیان نهدهدایهوه خێزان و کهسوکاریان‪.‬‬ ‫جارێکی دیکهش‪ ،‬دهوڵهت ههوڵیدا گورزی‬ ‫کوشنده له گهلی کورد بدات‪ .‬دهستگرتن‬ ‫به دهسهاڵتهوه لەڕێی توندڕهوی دینی و‬ ‫ڕهگهزپهرستیهوه لهسهر حیسابی دیموکراسی‬ ‫و ژیانی خهڵکی سڤیل‪ ،‬وهک ئهوهی ئێستا‬ ‫پارتی داد و گهشهپێدان حوکمی پێدهکات‪،‬‬ ‫مهترسیداره نهک ههر به تهنیا بۆ کورد‬ ‫بهڵکو مهترسیداره بۆ خۆرههالتی ناوهڕاست‬ ‫و ههموو جیهانیش‪.‬‬ ‫ئەردۆغان ئێستا شۆڕشی دیموکراتیکی‬ ‫کورد له سوریا و تێکشکانی دهوڵهتی‬ ‫ئیسالمی (مهبهستی داعشه و‪.‬ک) وهک‬ ‫مهترسی دهبینێ بۆ سهر سیاسهتی دهوڵهت‬

‫له ههمبهر کورد و مهیلی دهسهاڵتخوازانهی‬ ‫خۆی‪ .‬ڕێکخراوهکهی ئێمه دهیهوێت ڕزگاری‬ ‫خهڵکی سوریا و دیموکراتیزهبوونی ئهو واڵته‬ ‫ببینێ‪ .‬کوردهکان‪ ،‬عهرهبهکان و ئاشورییهکان‬ ‫له باکووری سوریا‪ ،‬سهرخۆبوونی دیموکراتیک‬ ‫که لهالیهن ئۆجهالنهوه له زینداندا گهشهی‬ ‫پێدراوه‪ ،‬خستوویانهته بواری کردارییهوه‪.‬‬ ‫ئێمهش له خستنهڕووی ئهو ئاڵنگارییانەدا‬ ‫هەڵهمان کردووه‪ .‬ئێمه دڵسافبووین‬ ‫پێمانوابوو کێشهی کورد به تهنیا لهڕێی‬ ‫گفتوگۆ لهگهڵ حزبهکهی ئەردۆغانەوە‬ ‫چارهسهر دهبێ‪ .‬بۆ چارهسهرکردنی ئهو‬ ‫ملمالنێیه که کێشهیهکی ئاڵۆز و پهیوهندیداره‬ ‫به چهندان پرسی ترهوه‪ ،‬دهبوایه بۆ پێککردن‬ ‫و بانگکردنی هێزه دیموکراتیهکانی تورکیا بۆ‬ ‫ناو ئهو بابهته زۆرتر کار بکهین‪ .‬به ههمان‬ ‫شێوه‪ ،‬دهبووایه هێزه دیموکراسیخوازهکانی‬ ‫خۆرههاڵتی ناوهڕاست و جیهان گردوکۆبکهین‬ ‫بۆ بهشداریکردن له دیموکراتیزهکردنی تورکیا‬ ‫و چارهسهرکردنی پرسی کورد‪.‬‬

‫ئێمه دڵساف بووین‬ ‫پێمانوابوو کێشهی کورد‬ ‫به تهنیا لهڕێی‬ ‫گفتوگۆ لهگهڵ‬ ‫حزبهکهی ئەردۆغانەوە‬ ‫چارهسهر دهبێ‬

‫بۆ ئهوهی هیچ تهمومژێک لهسهر ئهم‬ ‫بابهته نهبێ‪ :‬جارێکی دیکه رایدهگهیهنین‬ ‫ئێمه ئامادهین بۆ چارهسهرێکی سیاسی‬ ‫پرسی کورد به وتوێژ و لهناو چووارچێوهی‬ ‫سنووری تورکیادا‪.‬‬ ‫ئهوهی پێشتر وتوومانه دووبارهی‬ ‫دهکهینهوه‪ :‬ئۆجهالن گهوره وتووێژکاری‬ ‫ئێمهیه‪ .‬ئێمه لهگهڵ ئهو خااڵنه کۆکین که له‬ ‫دوا پهیامی ئۆجهالندا هاتووه و پێدادهگرین‬ ‫لهسهر ئهوهی که بۆ گرەنتی ئاگربهستێکی‬ ‫درێژخایهن‪ ،‬توانای ئۆجهالن بۆ کارکردن‬ ‫و بهشدارییهکی ئازادانه بۆ ئێمه بابهتی‬ ‫دهستبهرداربوون نییه‪ .‬به ڕوون و ڕهوان‬ ‫بیڵێین‪ ،‬ئهو دهبێ له زیندانی ئیمراڵیهوه‬ ‫بگوازرێتهوه بۆ ماڵێکی سهالمهت‪.‬‬ ‫پشتگیریکردنی ئامانجهکانی ئێمه له‬ ‫بهرژهوهندی جیهاندایه‪ .‬تهنگژهی ئهمڕۆی‬ ‫تورکیا له بنهڕهتدا تهنگژهیهکی سیاسییه‪.‬‬ ‫تهنگژهیهکه له مایهپووچبوونی سیاسهتی‬ ‫یهک سهدهی کۆماری تورکیاوه له ههمبهر‬ ‫کورد سهرچاوهی گرتووه‪ ،‬کێشهیهک که لهناو‬ ‫ئاڵنگارییه ناوخۆیی و ههرێمی و جیهانییهکانی‬ ‫تورکیادا خۆی مهاڵسداوه‪ .‬لهو بارهیهوه‪.‬‬ ‫تورکیا وهک دهرمانی چاوئێشه پێویستی‬ ‫به تێگهیشتنێکی تازه ههیه له ‘نهتهوه’‬ ‫که بوار بدات به ناسنامهی کولتووری و‬ ‫ئیتنی جیاواز‪ .‬ئهو دیدگا تازهیه دهبێت له‬ ‫سیستمێکی بهڕێوهبردندا ڕهنگبداتهوه که‬ ‫ئاوێنهی فرهیی مێژوویی ههرێمهکهمانبێ و له‬ ‫چنگی ناوهندگهرێتی ئهنکەرە ئازادبێ‪.‬‬ ‫به چارهسهرکردنی پرسی کورد‪ ،‬تورکیا‬ ‫دهکرێت ڕۆڵێکی گرنگ بگێڕێت له گهشهپێدانی‬ ‫ئاشتی‪ ،‬سهقامگیری و دیموکراسی له‬ ‫خۆرههاڵتی ناوهڕاستدا‪ .‬ئێستا تورکیا ئهوه‬ ‫ناکات‪ .‬بۆیه‪ ،‬ئێمه بهردهوامین له خهبات‬ ‫بۆ دیموکراتیزهکردنی خۆرههاڵتی ناوهڕاست‬ ‫لەڕێی دیموکراتیزهکردنی تورکیاوه‪.‬‬ ‫*یهکێکه له پێنج دامهزرێنهرهکهی پارتی‬ ‫کرێکارانی کوردستان پهکهکه‬

‫واشنتۆن‌پۆست‌تورکیا‌توڕه‌ده‌کات‬ ‫زەمەن‬ ‫باڵوکردنهوهی وتارێکی جهمیل بایک‬ ‫یهکێک له دامهزرێنهرانی پهکهکه و یهکێک له‬ ‫دیارترین فهرماندهکانی قهندیل که پهکهکه‬ ‫بهڕێوه دهبهن‪ ،‬کۆمهڵگای سیاسی فهرمی و‬ ‫حکومهتی تورکیای توڕه کردووه‪.‬‬ ‫وهزیری دهرهوهی تورکیا‪ ،‬مهولود‬ ‫چاوشئۆغڵو به ڕهخنهگرتن له واشنتۆن‬ ‫پۆست نهوهستا بهڵکو راستهوخۆ ڕهخنهی‬ ‫ئاراستهی دەوڵەتی ئەمریکا کرد و‬ ‫باڵوکردنهوهی ئهو وتارهی وهکو “دوڕوویی و‬ ‫پروپاگهنده بۆ تیرۆریزم” ناوبرد‪.‬‬ ‫پهکهکه تاکو ئێستاش له لیستی ڕێکخراوه‬ ‫تیرۆریستیهکاندایه لهالی ئەمریکا و یهکێتی‬ ‫ئهوروپا‪ ،‬لهو ڕووانگهیهوه تورکیا پێیوایه‬ ‫دژایهتیکردنی پهکهکه ئهرکی کۆمهڵگای‬ ‫نێودهوڵهتییه له سهرووی ههموویانهوه‬ ‫ئهرکی ئەمریکایه‪.‬‬ ‫له چاوپێکهوتنێکی ڕاستهوخۆی کهناڵی‬ ‫“تهرهته خهبهر” مهولود چاوشئۆغڵو‬ ‫وتی‪“:‬سهرکردهیهکی پهکهکه که له لیستی‬ ‫تیرۆری زۆر واڵتاندایه و لهناویشیاندا له‬ ‫لیستی ئەمریکادایه و چهندان خهڵکی‬ ‫بێتاوانیان کوشتووه‪ ،‬ئێستا کهوتووهته‬ ‫پروپاگهندەکردن له واشنتۆن پۆست‪”.‬‬ ‫ههروهها وتی ‪“ :‬باڵوکردنهوهی ئهو وتاره‬ ‫پێشێلکردنی وابهستهییهکی گرنگی کۆمهڵگای‬ ‫نێودهوڵهتییه له جهنگ دژی تیرۆریزم‪”.‬‬ ‫چاوشئۆغڵو زیاتر لهسهر ئهو بابهته‬ ‫پێدادهگرێت و دهڵێت‪“ :‬ئهم ئاراستهیه ‪-‬به‬

‫کاڵن‪:‬‬ ‫ئەو وتارەی‬ ‫واشنتۆن پۆست‬ ‫ناچێتە خانەی‬ ‫ئازادی رادەڕینەوە‬

‫باڵوکردنهوهی وتار بۆ پهکهکه‪ -‬ئامرازێکه به‬ ‫دهست پهکهکهی تیرۆریستەوە بۆ پڕوپاگهنده‬ ‫و هاوشان نییه لهگهڵ ئهو ههستیارییهی‬ ‫بهرامبهر ڕێکخراوه تیرۆریستییهکانی تری‬ ‫لهبابهت داعش و ئهلقاعیده ههیه‪ .‬ئهم‬ ‫ئاراستهیه تازهیه و نموونهیهکی بااڵی‬ ‫دوڕووییه له دژایهتیکردنی تیرۆریزمدا‪”.‬‬ ‫بێجگه له وهزیری دهرهوه‪ ،‬سهرۆکایهتی‬ ‫کۆماری تورکیاش ڕاگهیانراوێکی فهرمیی‬ ‫لهو بارهیهوه باڵوکردهوه و واشنتۆنی به‬ ‫باڵوکردنهوهی پروپاگهنده بۆ تیرۆریزم‬ ‫تۆمهتبار کرد‪.‬‬ ‫ئیبراهیم کالن‪ ،‬وتهبێژی سهرۆکایهتی‬ ‫کۆمار وتی‪ ”:‬ئهو وتارهی واشنتۆن پۆست‬ ‫ناچێته چوارچێوهی ئازادی رادهربڕینهوه‪.‬‬ ‫خستنهڕووی تیرۆریستێک وهک نوێنهری‬ ‫کوردهکان‪ ،‬سوکایهتییه به خودی‬ ‫کوردهکان‪”.‬‬

‫باڵیۆزی تورکیا له واشنتۆن سهردار‬ ‫کلیچ له تویتێکدا سەبارەت بهو وتاره‬ ‫نووسیویهتی‪ “ :‬پیشهی ڕۆژنامهنووسیی‬ ‫بۆ ئاستێکی نزم دابهزێنراوه بهوهی جێگه‬ ‫بۆ وتاری ئهو سهرکردانه کراوهتهوه که‬ ‫تینووی خوێنن‪ .‬ئهوه دژایهتیکردنی‬ ‫تورک نییه بهڵکو دژایهتی یادهوهری‬ ‫دهیان ههزار ژن و پیاو و منداڵی بێتاوانی‬ ‫قوربانی دهستی پهکهکهیه” سهردار کیلیچ‬ ‫بهردهوامه و دهڵێت‪ “ :‬ئهوه پێشێلکردنی‬ ‫یاسای دژهتیرۆری ئەمریکیشه‪”.‬‬ ‫نیگهرانی حکومهتی تورکیا و‬ ‫سهرکردهکانی دهوڵهت له تورکیا به تهنیا‬ ‫لهو وتاره نییه‪ ،‬بهڵکو لهو مانا سیاسیانهیه‬ ‫که باڵوکردنهوهی ئهو وتاره ههیهتی‪.‬‬ ‫راسته واشنتۆن پۆست زمانحاڵی حکومهتی‬ ‫واشنتۆن نییه‪ ،‬بهاڵم ئهوانهی کهموزۆر‬ ‫ئاگاداری سیاسهتی ئەمریکین دهزانن‬

‫چاوشئۆغڵو‪:‬‬ ‫ئەو وتارەی واشنتۆن‬ ‫پۆست کەرەستەی‬ ‫پروپاگەندەیە بۆ‬ ‫پەکەکە‬

‫که ئهو وتاره به ناو دااڵنی پێچاوپێچی‬ ‫لۆبیکردندا ڕۆیشتووه و گهیشتووەته ئهو‬ ‫ڕۆژنامهیه‪ .‬به دڵنیاییهوه ئاراستهیهکی‬ ‫سیاسی له ئەمریکا ههیه دهیهوێت زهمینهی‬ ‫ئهوه خۆشبکات که ههم پهکهکه له‬ ‫لیستی تیرۆر بهێنێته دهرهوه و ههم وهک‬ ‫گوشارێک بۆ سهر تورکیا هاوکاریان بکات‪.‬‬ ‫باڵوکردنهوهی ئهو وتاره کارێکی ههڕهمهکی‬ ‫نییه و به ڕێکهوت نییه و تورکیاش ئهوه‬ ‫دهزانێ‪.‬‬ ‫پێشتر تورکیا ههم به ههڵمهتی‬ ‫دیپلۆماسی و ههم به ههڵمهتی توندی‬ ‫سەربازیی‪ ،‬ویستی ڕێگه له گهشه و‬ ‫فراژووبوونی هێزه کوردییهکانی سوریا و‬ ‫بهدیاریکراوی یهپهگه بگرێ‪ ،‬بهاڵم نهک‬ ‫نهیتوانی بهڵکو ئێستا ئەمریکا هاوکاریان‬ ‫دهکات‪ ،‬بۆیه تورکیا نیشاندانی جهمیل‬ ‫بایک وهک سیمایهکی بانگهوازکهر بۆ ئاشتی‬ ‫لهالیهن ئەمریکاوه وهکو نیشانهیهکی بهد‬ ‫دهبینێ‪ ،‬بهتایبهت که جهمیل بایک داوای‬ ‫وتوێژ دهکات و داواکردنی وتوێژیش له ناو‬ ‫ههلومهرجی سیاسی و دهروونی خۆرئاوادا‬ ‫به پۆزهتیڤ وهردهگیرێت که ئهمهش وهک‬ ‫زهمینهسازیی وایه بۆ ئهوهی له ئایندهدا‬ ‫حکومهتی ئەمریکی بتوانێ مامهڵه لهگهل‬ ‫پهکهکهدا بکات‪.‬‬ ‫باڵوکردنهوهی وتاری جهمیل بایک‬ ‫نیشانهیهکی گرنگه له دهرکهوتنێکی‬ ‫مهیلێکی سیاسی تازه بۆ مامهڵهیهکی تازه‬ ‫لهگهڵ پهکهکه بهاڵم بێگومان ئهوه ههموو‬ ‫شتێک نییه و دهبێت زیاتر چاوهرووان بین‬ ‫بزانین چی دیکهی بهدووادا دێت‪.‬‬

‫ڤ��رۆ ڤ��ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫‪7‬‬

‫مشتومڕەکانی ناو ئەمریکا سەبارەت بە شەڕ لەگەڵ ئێران‬

‫فیله‌كه‌‌‌شه‌ڕ‌ناکات‌تا‌كه‌ره‌كه‌‌هاوشانی‌نه‌بێ‬ ‫بكات كه توانای بڕینی ‪ 3000‬كیلۆمهتر‬ ‫زیاتری ههیه‪.‬‬ ‫بهپێی پرۆژهی بهرگری مووشهكی‬ ‫له سهنتهری لێكۆڵینهوهی ستراتیژی‬ ‫ئهمریكا‪ ،‬ئیران هیچ فرۆكهیهكی‬ ‫پێشكهوتووی نییه جێگهی ترس بێ‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهو مووشهكانهی ههیهتی جێگهی‬ ‫تێبینیییه‪ ،‬بۆیه ئهمریكا بهر لهشهڕ به‬ ‫وردییهوه له بنكهكانیان دهكۆڵێتهوه‪.‬‬ ‫سهبارهت به هێزی دهریاییش د‪ .‬تۆماس‬ ‫كاراكۆ بهرێوهبهری سهنتهرهكه ئهوه‬ ‫ئاشكرا دهكات كه هێزی دهریایی ئهمریكی‬ ‫سهركهوتووتره له ههموو روویهكهوه له‬ ‫هێزی ئێرانی‪ ،‬بهاڵم هێزی دهریایی ئێرانی‬ ‫بههۆی شارهزاییانهوه توانای ئهوهیان ههیه‬ ‫و له ههر ملمالنێیهكی جهنگی دهریایی‬ ‫سهرئێشه بۆ ئهمریكا دروستدهكهن‪.‬‬ ‫دهشڵێت‪“ :‬كاری تێكدهرانهی شهش‬ ‫كهشیگهلییه نهوتییهكه بهڵگهیه بۆ ئهو‬ ‫توانایه و خۆ ونكردنی هێزهكانیان له‬ ‫رێگهی ژێردهریاییهوه“‪.‬‬ ‫ههر لهم رووهوه جۆهان ئائاله گای‪،‬‬ ‫نووسهری كتێبی (شهڕ لهگهڵ ئیران‪ :‬ئاكامه‬ ‫سیاسی و سهربازیی و ئابوورییهكانی)‪،‬‬ ‫دهڵێت‪ “ :‬تۆ دهتوانی بگهڕێی بهشوێن‬ ‫دهیان بهلهمی بچووكی بوخاری خێرای‬ ‫جهنگیی له نێوان دهیان بهلهمی بچووكی‬ ‫مهدهنی و بازرگانی‪ ،‬بۆیه بهراستی بۆ‬ ‫ئهمریكا قورسه ئهنجامێكی یهكالكهرهوهی‬ ‫خێرا له شهڕی دهریایی لهگهڵ ئێران”‪.‬‬

‫لوقمان‌غه‌فوور‬ ‫لە‌ئەمریکاوە‌تایبەت‌بە‌زەمەن‬ ‫“سهرۆك ترهمپ ئێستا شهڕ ناكات‪،‬‬ ‫چونكه شهڕ نه له قازانجی خۆیهتی‪ ،‬نه له‬ ‫قازانجی كۆی پرۆسهی ژیارییه له ئهمریكا‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهمه ئهوه ناگهیهنێ ئهو رژێمهی‬ ‫ئێستای ئێران لهسهر حوكم ئهمێنێ‪ .‬دۆخی‬ ‫ناوخۆی ئهمریكا بۆ ترهمپ گونجاو نییه‪،‬‬ ‫چونکە له ههڵمهتی ههڵبژاردنهكانی ‪2016‬‬ ‫بهڵێنی ئهوهی دایه دهنگدهرانی كه لهسهر‬ ‫دهستی ئهو له گهڵ كۆریای باكوور رێكهوتن‬ ‫دهكرێت و رێكهوتنهكهشیان لەگەڵ ئێران‬ ‫هەڵدهوهشێننهوه“‪.‬‬ ‫بهم هەڵسەنگانە قسهی نێوان من و‬ ‫د‪ .‬جێف بۆمگارنهر مامۆستای زانستە‬ ‫سیاسییەکان له زانكۆی نۆرس داكۆتا‬ ‫لهشاری فارگۆ دهستیپێكرد‪.‬‬ ‫بۆمگارنهر بۆ “زهمهن” ملمالنێی نێوان‬ ‫ئێران و ئهمریكا وهك “مهنجهلێك ئاوی‬ ‫گهرم” وهسف دهكات كه ئاگرێكی هێواشی‬ ‫لهژێردایه‪ .‬ههروهها گفتۆگۆی نێوان دوو‬ ‫كارهكتهری رۆمانی (ههروهها خۆرهكه‬ ‫ههڵدێت)ی ئهرنێست ههمەنگوای به نموونه‬ ‫دەهێنێتهوه كه یهكێكیان بهوی تریان‬ ‫دهڵێت‪ :‬چۆن مایهپووچ بووی؟ لهوهاڵمدا‬ ‫دهڵێت‪ :‬ورده ورده‪ ،‬دواتر لهناكاو كهوتم‬ ‫“بۆیه دڵنیابه ورده ورده‪ ،‬دواتر ئهو جهنگه‬ ‫لهناكاو روودهدات کە ئەمریکا و ئێران‬ ‫ئاگرەکەی خۆش دەکەن”‪.‬‬ ‫قسهكانم دهگوازمهوه بۆ ئهو گرژی‬ ‫و ئاڵۆزییهی نێوان ئهمریكاو ئێران له‬ ‫دوای سهپاندنی مهرجه ‪ 12‬خاڵییهکەی‬ ‫ئهمریكا‪ ،‬و سهپاندنی ئابلوقهی ئابووری و‬ ‫كارهتێكدهرانهكهی ئێران بۆ سهر كهشتییه‬ ‫نهوت ههڵگرهكانی ئیمارات و نهرویج له‬ ‫فوجهیرهی ئیمارات‪ ،‬بهدوای ئهوانهدا‬ ‫كاری تێكدهرانهی كهشتییه بارههڵگرهكهی‬ ‫ژاپۆن له كهنداو و دواتر خستنهخوارهوهی‬ ‫فرۆكهی بێفرۆكهوانی ئهمریكا‪ ،‬پێینایه‬ ‫ئهگهری لێدانی گورزی سهربازییەوە‪.‬‬ ‫ههر وهك جۆ سرینسیونی‪ ،‬پسپۆری‬ ‫سیاسی چهكی ئهتۆمی و راوێژكاری‬ ‫پێشووی وهزارهتی دهرهوه بۆ رۆژنامهی زه‬ ‫وۆڵ ستریت جۆرناڵ‪ ،‬نووسیویهتی‪”:‬یهك‬ ‫پریشکی تر بهسه بۆ ههڵگیرسانی شهڕ”‪.‬‬ ‫ئهمه له كاتێكدایه كه زۆر جار‬ ‫ئهكادیمیسته سیاسییهكان ئهم ملمالنێیهی‬ ‫نێوان ئێران و ئهمریكا دهشوبهێنن به‬ ‫ملمالنێی نێوان پهكین و ئهمریكا‪ .‬كه‬ ‫ئهویش كێبڕكێیهكی جیۆسیاسی دورودرێژه‬ ‫له دێر زهمانهوه بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچهی‬ ‫ئاسیا و دهریای هێمن‪.‬‬ ‫بهاڵم گراهام تیلیت جۆنیۆر‪ ،‬زانای‬ ‫سیاسی ئهمریكی و مامۆستای زانكۆی‬ ‫هارڤارد پێیوایه ملمالنێی نێوان ئێران و‬ ‫ئهمریكا وهك تهڵهیهكی “سوسهدهدیس”ی‬ ‫بچووك دهشوبهێنێ‪ ،‬كه سهرههڵدانی‬ ‫هێزێك دەبێته هۆی ترسان لهو هێزه و‬ ‫پهلكێشانی هێزی بهرامبهر بۆ شهڕ‪.‬‬ ‫جۆنیۆر له ساڵی ‪ 1976‬هوه ئهم‬ ‫تیۆرهی داڕشتووه و وایدهبینێ ‪ 11‬بۆ‬ ‫‪ 15‬ساڵ جارێك هێزێك سهرههڵ دهدات‬ ‫بهرامبهر ئهمریكا‪ ،‬ههروهها جۆنیۆر‬ ‫كاریگهری گهورهشی ههبوو لهسهر‬ ‫سیاسهتی دەرەوهی ئیدارهكهی جیمی‬ ‫كارتهر‪ .‬ئهو پێیوایه كه شهڕ ئهگهرێكی‬ ‫زۆر بههێزه و دهشڵێت‪“ :‬ماوهی پانزه‬ ‫ساڵه ئێران پرۆگرامه ئهتۆمییهكهی هێواش‬ ‫هێواش گهشه پێدهدات‪ ،‬وێرای ژمارهیهكی‬ ‫بهرچاو له دهستێوهردانی ئێران له واڵتانی‬ ‫دراوسێ وهك عیراق‪ ،‬سوریا‪ ،‬لوبنان‪،‬‬ ‫یهمهن”‪.‬‬ ‫حهقیقهتی ئهم تیۆرهی جۆنیۆر لهوهدایه‬ ‫كه لهدوای جهنگی دووهمی جیهانیی و له‬ ‫ماوهی جهنگی سارددا تا ئهمساته‪ ،‬هیچ‬ ‫دهوڵهتێك نهوهستاوه بهرامبهر ئهمریكا و‬ ‫دهستی وهردابێته چوار واڵتهوه‪.‬‬ ‫دوژمنه سهرهكییهكهی ئهمریكا كه‬ ‫روسیایه تا ئهمساته دهستی له دوو واڵتدا‬ ‫ههیه ئهویش سوریا و ڤێتنامه‪ .‬بێجگه له‬ ‫واڵتانی پرۆروسیا‪ ،‬كه كاریگهری لهسهر‬ ‫جیۆسیاسی ئهمریكا نییه‪.‬‬

‫بزانین چی روودهدات!”‪.‬‬ ‫كاتێ تشاك شومهر كه سهركردهی‬ ‫دیموكراتهكانه له ئهنجومهنی پیران‬ ‫هاتهدهرهوه له كۆبوونهوهكه به‬ ‫رۆژنامهنووسانی وت‪“ :‬دهزانین سهرۆك‬ ‫ترهمپ ئامانجی شهڕ نییه‪ ،‬بهاڵم ئێمه‬ ‫ترسمان ههیه‪ ،‬ئێمه لهكۆبوونهوهكهماندا‬ ‫وتمان پێویسته مهسهلهی كێشه لهگهڵ‬ ‫ئێران له كۆنگرێس گفتوگۆی لهبارهوه‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئهگهر ههردووال گهیشتینه قهناعهت‬ ‫كه ئێران سهركێشی دهكات‪ ،‬چونكه لهگهڵ‬ ‫ترهمپ چهند ناكۆكیش بین‪ ،‬ههرگیز‬ ‫رێگهنادهین بهرژهوهندییهكانی ئهمریكا‬ ‫بكهوێته مەترسیهوه“‪ .‬دواجار وتیشی‪:‬‬ ‫“چارهنووسی ئێران الی ئێرانییهكانه“‪.‬‬

‫بهرههمی ناوخۆیی ‪ %6‬كهمیكردووه‬

‫رۆژی ‪ 26‬ی حوزەیرانی ‪ 2019‬ههریهك‬ ‫له ئیریك لوربهر بهرێوهبهری سهنتهری‬ ‫هێزی ئابووری و دارایی له رێكخراوی‬ ‫بهرگریی له دیموكراتی ‪ FDD‬هاورێ‬ ‫لهگهڵ ماسیۆ زویكی نووسهری رێكخراوهكه‪،‬‬ ‫كۆڕبهندێكیان رێكخست لهسهر (ئهگهری‬ ‫شهڕ و زیانه ئابوورییهكانی)‬ ‫وهك یهكێك له ئامادهبووانی كۆڕهكه‪.‬‬ ‫لوربهر پێیوابوو كه ترهمپ ئێستا شهڕ‬ ‫ناكات‪ ،‬چونكه ههموو چهكی ترهمپ له‬ ‫ئێستادا بۆ بهرهنگاری دیموكراتهكان و‬ ‫باشكردنی دۆخی ئابووری ئهمریكایه‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ترهمپ توانیویهتی دۆخی‬ ‫ئابووری ئهمریكا گهشه پێبدات و رێژهی‬ ‫بێكاریی دابهزێنێت بۆ ‪ %3‬جا ئهگهر‬ ‫شهڕ ههڵگیرسێ له كهنداو‪ ،‬دهبێته هۆی‬ ‫بهرزبوونهوهی نرخی نهوت و زیانی دهبێ‬ ‫بۆ ئابووری ئهمریكا لهسهروو ئهوهشهوه‬ ‫تێچووی شهڕێكی وا گهوره به سهدان ملیار‬ ‫دۆالر له رۆژێكدا لووش ئهدات”‪.‬‬ ‫ناوچهكهو بهتایبهتی گهرووی هورمز زۆر‬ ‫گرنگه و وابهستهیه به بهرزوونزمی نرخی‬ ‫نهوتهوه‪ .‬خاتوو ئیڤا زیوریك سهرنووسهری‬ ‫ئهنجومهنی پهیوهندییه بیانییهكان‪CFR‬‬ ‫له وتارێكدا لهژێر ناونیشانی “گهرووی‬ ‫هورمز‪ :‬خاڵی دهریایی ئێران‪ -‬ئهمریكا”‬ ‫ئهوه ئاشكرا دهكات كه رۆژانه لهگهرووی‬ ‫هورمزهوه ‪ 18‬ملیۆن و ‪ 500‬ههزار بهرمیل‬ ‫نهوت دهڕواته بازارهكانی جیهانهوه‪.‬‬ ‫لهكاتێكدا بهدوای ئهودا گهرووی مهلقا دێت‬ ‫لهنێوان نیوهدورگهی مالیزیا و دوورگهی‬ ‫ئهندهنوسیا كه رۆژانه ‪ 16‬ملیۆن بهرمیل‬ ‫نهوتی خاوی لێ ههنارده دهكرێت‪.‬‬ ‫ههروهها دهگهڕێمهوه سهر كۆڕبهندهكهی‬ ‫زانكۆی ویالیهتی مینیسۆتا‪ .‬كاتێك له‬ ‫لوبهریان پرسی ئهی ئهم دۆخه تا چهند‬ ‫درێژه دهكێشێ؟ ئهو بهسهرسوڕمانهوه‬ ‫وهاڵمی دایهوە “ئهمهی ئێستا له قازانجی‬ ‫ئهمریكادایه‪ ،‬ئهمریكا چ زیانێكی كردووه‪،‬‬ ‫بههۆی سزا سهپێنراوهكان بهسهر ئێراندا؟‬ ‫ئاستی ههناردهكردنی بهپێی زانیارییهكانی‬ ‫الی ئێمهیه گهیشتۆته ‪ ،%5‬ئیتر بهبێ‬ ‫شهڕ ئیدارهكهی ترهمپ توانیویهتی ئێران‬ ‫گۆشهگیر بكات‪”.‬‬ ‫وهك رێكهوتێك لهگهڵ بۆچوونهكهی‬ ‫لوبهردا‪ ،‬نووسهر و توێژهر “رای تهكای”‬ ‫ئهندامی رێكخراوی ههسیب جهی سابیك‬ ‫به نیویۆرك له وتارێكدا له گۆڤاری‬ ‫پۆلۆتیكۆدا دهنووسێ‪ :‬بهپێی سندوقی‬ ‫دراوی نێودهوڵهتی‪ ،‬له ئهنجامی ئابڵوقهی‬ ‫ئابووری سهر ئێران تێكڕای بهرههمی‬ ‫ناوخۆیی ئهو واڵته ‪ %6‬كهمیكردووه و‬ ‫ههاڵوسانیش ‪ %50‬زیادیكردووه“‪.‬‬

‫چهكی مووشهكی بالیستی ئێران‬ ‫مهترسیداره‬

‫جارێ كاتی شهڕ نییه‬

‫رۆژی ‪ 20‬ی مانگی رابردوو لیندسی‬ ‫گراهام سهركرده له ئهنجومهنی پیران‬ ‫و سهر به حزبی كۆمارییهكان کاتێ‬ ‫لێیانپرسی‪ ،‬كهی شهڕ روودهدات؟‬ ‫لهوهاڵمدا وتی‪“ :‬جارێ كاتی شهڕ نییه‪،‬‬ ‫ئێمه جارێ زانیاری كۆدهكهینهوه‪ .‬دهزانین‬ ‫سهرۆك ترهمپ شهڕی ناوێت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهمریكا لهشهڕیش ناترسێ‪ .‬ئهوهی ئێستا‬ ‫ئێران دهیكات سهرپێچییه“‪.‬‬ ‫ئهم قسانهی گراهام لهدوای‬ ‫كۆبوونهوهیهك دێت كه نوێنهران و‬ ‫دهرهوه و ههواڵگری و پێنتاگۆن‪ ،‬لهرۆژی‬ ‫‪ 21‬جون‪ .‬سهرۆك دۆناڵد ترهمپ بڕیاری‬ ‫سرهواندنی گورزی سهربازیی دا لهئیران‪،‬‬ ‫بهاڵم ههر دوای چهند سهعاتێك و ‪30‬‬ ‫دهقیقه پێش وهشاندنی گورزی سهربازیی‬ ‫ترهمپ پهشیمان بۆوه‪ .‬سێ گریمانه بۆ‬ ‫پهشیمانبوونهوهی ترهمپ ههیه‪:‬‬ ‫یهكهم‪ ،‬وا پروپاگهنده كرا كه تاكهر‬ ‫كاڵسن رۆژنامهنووسی كهناڵی فۆكس نیوز‬ ‫ترهمپی پهشیمان كردووەتهوه له دوای‬ ‫پهیوهندییهكی تهلهفۆنی نێوانیان‪ .‬ئهم‬ ‫گریمانه نهبووه ههواڵی میدیاكانی ئهمریكا‬ ‫و ههر زوو كپ بۆوه‪.‬‬ ‫دووهم‪ ،‬ههندێكی تر له تویت و‬

‫میدیا لۆكاڵییهكانهوه وا باڵویانكردهوه كه‬ ‫ژمارهیهك پیاوانی كلێسا داوایان له ترهمپ‬ ‫كردهووه كه له بڕیارهكه پهشیمان بێتهوه‬ ‫كه لهراستیشدا ئهم ئهگهرهش ههر زوو‬ ‫كوژایهوه‪.‬‬ ‫سێهم و كۆتا‪ :‬كه ئهمه له ههموویان‬ ‫زیاتر میدیا تیشكی خستهسهر ئهویش‬ ‫ئهوهبوو لهدوای بڕیارهكهی ترهمپ‪،‬‬ ‫ژمارهیهك له ئهندامانی ئهنجومهنی پیران‬ ‫له دیموكرات و كۆمارییهكان داوایان له‬ ‫ترهمپ كردووه كه به بڕیارهكهیدا بچێتهوه‬ ‫و دوای بخات‪ .‬ئهویش لهبهرامبهردا‬ ‫وتوویهتی دهتوانن لهگهڵ ژمارهیهك‬ ‫لهبهرپرسانی سی ئای ئهی و وهزارهتی‬ ‫دهرهوه و پێنتاگۆن كۆبوونهوهیهك بكهن‬ ‫بۆ ههڵسهنگاندنی پهرپهرچدانهوهی‬ ‫ئیران‪ .‬ههر بۆیه راستهوخۆ له كهناڵی‬ ‫سی ئێن ئێن‪-‬هوه شهو لهبهردهم ژووری‬ ‫كۆبوونهوهكهدا ههریهك له لیندسی گراهام‬ ‫و تشاك شومهر بۆ میدیاكاران قسهیان‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫بۆ زیاتر ئهگهری راستی ئهم گریمانهیان‬ ‫خاتوو ماگی هابرمان رۆژنامهنووسی‬ ‫نیویۆرك تایمز له كۆشكی سپی‪ ،‬له‬ ‫تیوتێكدا نووسی‪”:‬ههر یهكه له كۆشكی‬ ‫سپی ئهمانویست له بابهتهكه بگهین و‬

‫یهكێكی تر لهو نهێنیانهی كه لهدوای‬ ‫خستنه خوارهوهی فرۆكه بێ فڕۆكهوانهكه‬ ‫ئاشكرا بوو‪ ،‬ئهوهبوو سایتی میلیتهری‪،‬‬ ‫چهند رۆژێك دواتر ئاشكرایكرد كه‬ ‫فرۆكهیهكی جۆری ‪ P8‬كه فرۆكهیهكی‬ ‫زهبهالحی شهڕكهره بۆ دیاریكردنی رێرهوی‬ ‫رۆیشنی ژێر دهریاییهكان بهكاردێت‪،‬‬ ‫چووته ناو سنووری ئاسمانی ئیرانهوه‪،‬‬ ‫بهپێچهوانهوه فرۆكهی ئار كیو ‪4‬ی بێ‬ ‫فرۆكهوان نهچۆته ناو خاكی ئیرانهوه و‬ ‫لهنزیك هێلێ تهماسی نێوان عوممان و‬ ‫ئێراندا بووه‪.‬‬ ‫میلیتهری ئهوهشی ئاشكراكردووه‬ ‫فرۆكه زهبهالحهكه به ‪ 35‬سهربازهوه‬ ‫ئهركی خۆی جێبهجێكردووه و‬ ‫گهڕاوهتهوه‪ ،‬بهاڵم ئێران فرۆكهی ئار كیو‬ ‫‪4‬ی بێ فرۆكهوانی خستۆته خوارهوه‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬فرۆكهیهكی جۆری ‪ P8‬توانای‬ ‫پارێزگاریكردنی له خۆی ههیه‪ .‬كۆمهڵێك‬ ‫راداری پێوهیهو توانای خستنه خوارهوهی‬ ‫دهگمهنه‪ ،‬ئهمه چۆته ناو خاكی ئێرانهوه بۆ‬ ‫ههندێك پرۆسهی ههواڵگری و سهربازیی‪،‬‬ ‫بهاڵم چییه تا ئێستا ئاشكرا نهكراوه‪.‬‬ ‫جا نهزانراوه ئایا ئهمریكا ویستویهتی‬ ‫لهرێگهی فرۆكه بێ فرۆكهوانهوه ئێران‬ ‫سهرقاڵ بكات بۆ ئهوهی فرۆكهی ‪P8‬‬ ‫كاری خۆی بكات!”‬ ‫ههروهها پێنتاگۆن نایشارێتهوه‬ ‫كه چهكی مووشهكی بالیستی ئێران‬ ‫مهترسیداره و ژمارهیهكی جیاواز‬ ‫مووشهكی ههیه كه دهتوانێ بگاته زۆر‬ ‫ناوچهی دهوڵهتانی هاوپهیمانهكانیان‪.‬‬ ‫دیڤێد پترایۆس بهرێوهبهری پێشووی‬ ‫ئاژانسی ههواڵگری ئهمریكا بۆ نیویۆرك‬ ‫تایمز دهڵێت‪:‬شهڕكردن لهگهڵ ئێران یان‬ ‫ههر بریكارێكی‪ ،‬پێویسته ئهمریكا به‬ ‫وریاییهوه مامهڵه لهگهڵ ئهو مووشهكانه‬

‫سێ ئهگهرهكهی شهڕ‬

‫دهگهڕێینهوه الی كۆڕبهندی ههریهك له‬ ‫ئیریك لوربهر بهرێوهبهری سهنتهری هێزی‬ ‫ئابووری و دارایی له رێكخراوی بهرگری‬ ‫له دیموكراتی (‪ )FDD‬هاورێ لهگهڵ‬ ‫ماسیۆ زویكی نووسهری رێكخراوهكه باس‬ ‫لهئهگهرهكانی شهڕ كرا‪.‬‬ ‫لوبهر تیشكی خستهسهر ئهوهی‬ ‫كه لهههموو حاڵهتێكدا ترهمپ‪ ،‬شهڕ‬ ‫له قازانجی خۆی بهكاربهێنێ‪ ،‬بۆیه له‬ ‫گفتوگۆی ئامادهبواندا ئهوه تێبینی كرا كه‬ ‫سێ كات بۆ شهڕ ههیه‪ ،‬یهكهمیان مانگی‬ ‫سێبتێمهر و ئۆكتۆبهر‪-‬ی ‪ 2019‬كه ئهم‬ ‫ئهگهره لهیهك حاڵهتدا گونجاوه‪ ،‬ئهویش‬ ‫ئهگهر ئێران به تهواوی ئهمریكا ئیزعاج‬ ‫بكات و كار و كردهوه تێكدهرهكانی واڵتانی‬ ‫كهندا و ئهمریكا نیگهران بكات‪.‬‬ ‫دووهم‪ ،‬ئهگهر نزیك مانگی ئۆگهست‪-‬ی‬ ‫‪ 2020‬كاتێك له گهرمهی ههڵمهتی‬ ‫ههڵبژاردندا‪ ،‬ترهمپ وهك چهكێك‬ ‫شهڕ بهكاربهێنێت بۆ ههڵبژاردنهوهی‪.‬‬ ‫بهشێوهیهك كۆنگرێس بڕیار بدات كه‬ ‫ههڵبژاردن نهكرێت چونكه واڵت له دۆخی‬ ‫شهڕدایه‪ ،‬ههر وهك ساڵی ‪ 1941‬لهدوای دوو‬ ‫خولی ههڵبژاردن فرانكلین رۆزڤێڵت كرایهوه‬ ‫بهسهرۆك به بڕیاری كۆنگرێس بۆ جاری‬ ‫سێیهم به بێ ههڵبژاردن‪ ،‬ههرچهنده ئهمه‬ ‫نهگونجاوه لهگهڵ دهستوری ئهمریكیدا‪.‬‬ ‫بۆبه لهكۆڕبهندهكهدا گفتوگۆ لهسهر ئهم‬ ‫ئهگهره كرا و وترا‪ ،‬كهم رێی تێدهچێت‪،‬‬ ‫چونكه ترهمپ یهك خولی ههڵبژاردن تهواو‬ ‫دهكات‪.‬‬ ‫دواتر باسیان له ئهگهری شهڕ كرد‬ ‫لهتێرمی دووهمی سهرۆكایهتی ترهمپ‪-‬دا‬ ‫و زۆرینه ئهم ئهگهرهیان به پهسهندزانی‬ ‫كه ترهمپ ههڵیبژێرێت ئهگهر ئێران‬ ‫ملكهچی بڕیار و سزا ‪ 12‬خاڵیهیهكه‬ ‫نهبێت كه گرنگترینیان ئهمانهن‪ ( :‬ئهو‬ ‫پرۆگرامه ئهتۆمییهی بۆ چهك ههیهتی‬ ‫بۆ ئاژانسی وزهی ئهتۆمی روونكاتهوه و‬ ‫دهستبهرداری ئهو بهرنامهیه ببێت‪ .‬نابێت‬ ‫هیچ رێگرییهكیش یان مهرجێكیش بخاته‬ ‫بهردهم ئاژانسهكه‪ .‬پێویسته ئێران پیتاندنی‬ ‫یۆرانیۆم راگرێت و نابێت به هیچ شێوهیهك‬ ‫زیندووی بكاتهوه‪ .‬كۆتایی به بهرههمهێنانی‬ ‫مووشهكی بالیستی بهێنێت كه ههڵگری‬ ‫كالوهی ئهتۆمییان ههیه‪ .‬پێویسته ئێران‬ ‫رێز لهسهربهخۆیی خاكی عیراق بگرێت و‬ ‫رێگه به ههڵوهشاندنهوه و چهكداماڵینی‬ ‫ئهو میلیشیایانه بدرێت‪ .‬دهستبهرداری‬ ‫بزووتنهوه چهكدارییه تیرۆریستییهكان بێت‬ ‫وهك حهماس و حزبوڵاڵ و حوسییهكانی‬ ‫یهمهن‪ .‬پێویسته ههموو ئهو هێزانهی‬ ‫هێناوێتێنییه سوریاوه بیانگێڕێتهوه و چهند‬ ‫خاڵێك تر‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫کۆنگرەی ناودارانی کورد‬

‫رووداوێکی گەورەی رۆشنبیریی لە رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫زەمەن‬ ‫رۆژانی ‪ ٢‬تا ‪٤‬ی ئەم مانگە‪ ،‬کۆنگرەى‬ ‫ناودارانى کورد‪ ,‬لە رۆژهەاڵتى کوردستان و‬ ‫لە هۆڵی مەولەوی زانکۆى سنە بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫کۆنگرەکە کە دوو رۆژى خایاند‪ ,‬تیایدا‬ ‫گفتوگۆ لەبارەى هونەر‪ ،‬زمان و ئەدەبیات‪،‬‬ ‫مێژوو و ئایین کرا‪ ،‬دواتر ‪ ٣٠‬کەس وەک‬ ‫ناودارى کورد خەاڵتیان پێدرا‪.‬‬ ‫ئەو کۆنگرەیە لەالیەن وەزارەتى رۆشنبیرى‬ ‫ئێران و بە سەرپەرشتى پارێزگارى سنە‬ ‫رێکخراوەو تیایدا کەسایەتییە ناودارەکانى‬ ‫کورد‪ ,‬لە بوارى رۆشنبیریى و کولتوورو هونەر‬ ‫بانگهێشتکرابوون‪ ,‬بەاڵم هەندێکیان چوون و‬ ‫هەندێکى دیکەشیان رەتیان کردەوە‪.‬‬ ‫هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی‬ ‫دەستپێكی كۆنگرەی ناودارنی كورد وتی”‬ ‫بەستنی ئەم كۆنگرەیە دەیسەلمێنێ كە‬ ‫كورد بۆ هەمیشە زیندووەو بە زیندوو بوونی‬ ‫كوردیشەوە مرۆڤایەتی هەست بە ئارامی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫رونیشیكردەوە راستە كورد دەوڵەتی‬ ‫خۆی نییە‪ ،‬بەاڵم دەوڵەتێك نییە كوردی تێدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەم وتەیەی پارێزگاری سلێمانیش‬ ‫بووە جێگای خۆشحاڵی ئامادەبوانی‬ ‫كۆنفرانسەكە‪.‬‬ ‫کۆنگرە‪ ،‬کاردانەوەى زۆرى لەناوەندى‬ ‫سیاسى و رۆشنبیریى و تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫لێکەوتەوە‪ ،‬بەشێک بە ئەرێنى باسى‬ ‫کۆنگرەکەیان کردو پێیانوایە ئەمە دەرفەتێکى‬ ‫گرنگە بۆ ئەوەى کورد بیقۆزێتەوە تا باشتر‬ ‫پەیامى خۆی بگەیەنێ‪ .‬بەشێکی تر بە توندی‬ ‫رەخنەیان لەو کەسانە گرت کە بەشدارییان‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫رەخنەگرانی کۆنگرەکە دەڵێن‪ :‬ئەم‬ ‫کۆنگرەیە لە کاتێکدایە کە کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێران‪ ،‬دان بە هیچ مافێکی سیاسی و‬ ‫کولتووریی کورد دا نانێ و رۆژانە ژن و پیاوی‬ ‫کورد لە سێدارە دەدا‪.‬‬ ‫بەشێک لە بەشدارانى کۆنگرە پێیانوایە‬ ‫بەستنى کۆنگرەیەکى ئاوا و بانگهێشتکردنى‬ ‫ناودارانى کورد‪ ،‬بەتایبەت بانگهێشتکردنى‬ ‫کەسانێک کە سااڵنێکى دوورو درێژە رێگەى‬ ‫گەڕانەوەیان پێ نادرێ‪ ،‬ئەمجارە لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتدارانەوە نەک بانگهێشتکراون‪ ،‬بەڵکو‬ ‫پێشوازى گەرمییان لێکراوەو خەاڵتیش کراون‪.‬‬ ‫گرنگترین رووداو لەم کۆنگرەیەدا کە‬ ‫کاردانەوەی زۆری هەبوو‪ ،‬گەڕانەوەى‬ ‫هونەرمەندی بەناوبانگ (مەزهەرى خالقى)‬

‫هەڤاڵ ئەبوبەکر‪:‬‬

‫راستە كورد دەوڵەتی‬ ‫خۆی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەوڵەتێك نییە كوردی‬ ‫تێدا نەبێت‬ ‫بوو کە دواى ‪ ٣٨‬ساڵ دابڕان و دوورکەوتنەوە‪،‬‬ ‫گەڕایەوە زێدى خۆى‪ ،‬ئەوەش زۆترین‬ ‫دەنگدانەوەى لەناو میدیاکانى کوردستان و‬ ‫ئێراندا هەبوو‪.‬‬ ‫لە وتاری دوایین رۆژی کۆنگرەدا‪،‬‬ ‫مەزهەری خالقی وتی‪ :‬ئەم ڕووداوە کارێکی‬ ‫گەورەی فەرهەنگییە‪ ،‬من شانازیی دەکەم‬ ‫کە هاتنەوەم بۆ سنە هاوکات بوو لەگەڵ‬ ‫ئەم ڕووداوە فەرهەنگییە گەورەیەدا‪ ،‬هیوادارم‬ ‫بەردەوامبێ و ئەم ڕێگەیە پێکەوە تەواو‬ ‫بکەین‪ ،‬چونکە فەرهەنگ لە سەر بنەمای‬ ‫پێکەوە ژیان دامەزراوە‪ ،‬کەواتە با بە یەکتر‬ ‫قبوڵکردن لە تەنیشت یەکترەوە بە ئاشتی‬ ‫بژین‪.‬‬

‫کۆنگرە لە داهاتوودا بەردەوام دەبێ‬

‫جەالل قەاڵشخانى‪ ،‬سەرپەرشتیارى‬ ‫کۆنگرەکە بە “زەمەن”ى وت‪ :‬ئەم کۆنگرەیە‬ ‫سەرەتایەک دەبێ بۆ کارى فراوانتر لە‬ ‫رۆژهەالتى کوردستانداو بە تەنیا بەمە کۆتایی‬ ‫نایەت‪ ،‬لە داهاتوودا کۆنگرەی ناوداران‬

‫بەردەوام دەبێ و ناودارانى دیکە بانگ دەکرێن‬ ‫و خەاڵت دەکرێن‪.‬‬ ‫قەاڵشخانى لەبارەى ئەو رەخنانەى لە‬ ‫کۆنگرەکەیان دەگیرێت‪ ،‬ئاماژە بەوە دەکات‪،‬‬ ‫رەخنەیەکى زۆریان بەدەست گەیشتووەو‬ ‫کەڵک لە هەموو ئەوانە وەردەگرن بۆ‬ ‫کۆنگرەکانى داهاتوو‪ ،‬لیژنەیەکیش پێکهاتووە‬ ‫هەموو رەخنەو پێشنیارەکان کۆدەکاتەوەو‬ ‫بۆ کۆنگرەکانى داهاتوو کەموکوڕیەکان چاک‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫الیەنێکى ترى ئەرێنى ئەو کۆنگرەیە‪،‬‬ ‫وەک بەشدارەکانى باسى دەکەن‪ ،‬گەیاندنى‬ ‫پەیامى نەتەوەیی و نیشتمانى ناودارەکانى‬ ‫کورد بوو لەرێى بەرهەم و وتارەکانیانەوە لەو‬ ‫کۆنگرەیەداو درا بە گوێی بەرپرسانى ئێراندا‪.‬‬ ‫هەروەها یەکتربینین و ناسینى ناودارانى‬ ‫کورد‪ ،‬لە بەشەکانى ترى کوردستان و‬ ‫لەناوخۆى رۆژهەاڵتیش لەو کۆنگرەیە‪ ،‬وەک‬ ‫الیەنێکى دیکەى ئەرێنى ئەو کۆنگرەیە‬ ‫لێکدەدرێتەوە‪ ،‬هاوکات دەرفەتێکیش بووە‬ ‫بۆ بەشێکیان تا هەم زێدى خۆیان و هەم‬ ‫کەسوکاریان ببیننەوە‪.‬‬ ‫بابەكر دڕەیی بەرێوەبەری رۆشنبیری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬كە بانگهێشتی كۆنگرەكە كرابوو‪،‬‬ ‫بە زەمەنی وت‪ :‬كۆنگرەیەكی باشبوو لەو‬ ‫رووەوەی كە لە ئاستێكی بااڵدا بایەخێكی زۆر‬ ‫درا بە ناودارانی هەموو پارچەكانی كوردستان‪.‬‬ ‫قسەیەكی زۆر لەسەر فەرهەنگ و هونەری‬ ‫كوردی كرا‪ ،‬كەسایەتییە دیارەكانی رۆژهەاڵت‬

‫تەقریبەن بەبێ سانسۆر قسەی خۆیان كرد ‪.‬‬ ‫دڕەیی ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬رەنگێكی‬ ‫نەتەوەیی بە كۆنگرەكەوە دیاربوو‪ ،‬كە دەبینرا‬ ‫گۆڕانكارییەك لە ئێراندا دروست بووە‪ ،‬رێگە‬ ‫بە خەڵك بدرێت قسەی خۆی بكات‪.‬‬ ‫ئامانجی ئەو كۆنگرەیە هەرچییەكی‬ ‫لەپشتەوە بێت‪ ،‬كارێكی باش بوو‪ ،‬گرنگە‬ ‫لەسەرزاری بەرپرسە بااڵكانەوە‪ ،‬دان بەوەدا‬ ‫بنرێ كە كورد خاوەنی فەرهەنگێكی كۆنە لە‬ ‫ئێراندا‪ ،‬بە بەڵگەو دیكۆمێنت برایەتی كوردو‬ ‫گەالنی دیكەی ئێران دەخرایەڕوو‪.‬‬ ‫هەروەها سدیق تەعریف‪ ،‬مامۆستای‬ ‫موزیک و بەشدار لە کۆنگرەکە‪ ،‬بۆ “زەمەن”‬ ‫دەڵێت‪ :‬نابێ ئەوجۆرە رێورەسمانە پشتگوێ‬ ‫بخرێن و بەشدارییان تێدا نەکرێت‪ ،‬چونکە لە‬ ‫هەر شوێنێکدا دەرفەتیان پێدایت باسى مێژوو‬ ‫و کولتوورو هونەرى خۆت بکەیت‪ ،‬شتێکی زۆر‬ ‫باشە‪ .‬ئەو شێوە بەرنامە و دیالۆگانە‪ ،‬خۆی‬ ‫دەتوانێ ببێتە هۆی پێشکەوتن و زیادکردنی‬ ‫باری زانستیی و فەرهەنگیی و هونەریی‬ ‫ئەو کەسانە لە ناوچەگەلی جیاواز‪ ،‬دەبینم‬ ‫کەسانێک کە بە چاوى سیاسییەوە سەیرى‬ ‫کۆنگرەکە دەکەن‪ ،‬بەاڵم باشترە بە چاوى‬ ‫جوانیى و هونەرو زانستەوە سەیرى بکەن‪.‬‬

‫بایکۆت و رەخنە‬

‫لە پاڵ ستایش و هەڵسەنگاندنی‬ ‫الیەنە باشەکانى کۆنگرەى ناودارانى کورد‪،‬‬ ‫خەڵکانێکى زۆریش لەسەر ئاستى حزبەکان و‬

‫کەسایەتى سیاسیی و ناودارەکانى رۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫لە بایەخى کۆنگرەکەیان کەمکردەوەو‬ ‫رەخنەى توندیشیان لەو کەسانە گرتووە کە‬ ‫بەشدارییان کردووە‪.‬‬ ‫ئەوانەى رەخنەیان گرتووە دەڵێن‪ :‬نەدەبوو‬ ‫ناودارانى کورد بەشدارى کۆنگرەیەک بکەن‬ ‫ئێران بۆ نمایش و داپۆشینى ناڕەزایەتییەکانى‬ ‫خەڵکى رۆژهەاڵتى کوردستان رێکیخستووە‪.‬‬ ‫بەشێک لەو کەسایەتییە ناسراوانەى‬ ‫کورد کە بانگهێشتى کۆنگرەکەیان رەتکردەوە‬ ‫بریتین لە‪ :‬عەبدواڵ پەشێو‪ ،‬بەختیار عەلى‪،‬‬ ‫جەاللى مەلەک شا‪ ،‬لەگەڵ ژمارەیەک ناودارى‬ ‫دیکەى رۆژهەاڵت و بەشەکانى ترى کوردستان‪،‬‬ ‫ئەوانەی بەشدارییان رەتکردووەتەوە دەڵێن‪:‬‬ ‫پێویستە ئێران گەلى کورد نەچەوسێنێتەوە‪،‬‬ ‫نەک کۆنگرەیەکى بێسوود رێکبخات‪.‬‬ ‫عەبدولڕەحمان ئەداک‪ ،‬کە لە شاری‬ ‫ماردینى باکوورى کوردستانەوە بەشدارى‬ ‫کۆنگرەکەى کردووە‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتى‪،‬‬ ‫پێویستە بەر لە هەر کەسێک‪ ،‬خۆمان وەک‬ ‫کورد رێز لە ناودارەکانمان بگرین و بەردەوام‬ ‫کۆنگرەو کۆنفڕانس و کۆنسێرت و هەرچیان‬ ‫ویست بۆیان بڕەخسێنین‪ ،‬چونکە بەرهەمى‬ ‫ئەو ناودارانە کوردیان هێشتووەتەوە‪.‬‬ ‫ئاداک ئاماژە بەوەش دەکات‪ ،‬هیچ‬ ‫بۆنەیەکى بچوک و گەورە لەبارەى‬ ‫نمایشکردن و گفتوگۆکردن لەسەر فەرهەنگ‬ ‫و مێژووی میللەتەکەت بێ سوود نییە و بە‬ ‫دڵنیاییەوە شوێنى خۆى دەگرێت‪ ،‬پێشیوایە‬

‫ئەوانەى بەشدارى کۆنگرەکەیان نەکردوە‪،‬‬ ‫هێندەی ئەوانەى بەشدارییان کردوە بیانوو‬ ‫وهۆکارەکانیان راستەو لە شوێنى خۆیدایە‪.‬‬ ‫بەشێک لە بەشدارانى کۆنگرەکە باس‬ ‫لەوە دەکەن‪ ،‬بەڕێوەچوونى ئەو کۆنگرەیە بۆ‬ ‫دۆخی ئێستای رۆژهەاڵتی کوردستان بایەخى‬ ‫هەیە و دەتوانرێت ببێتە سەرەتایەکى باش‬ ‫بۆ بەستنى کۆنگرەو کۆنفڕانسى فراوانتر لە‬ ‫رۆژهەاڵتى کوردستاندا‪.‬‬ ‫هاوکات لەگەڵ بەڕێوەچوونی کۆنگرەی‬ ‫ناودارانی کورد لە شارى سنە‪ ،‬بە ئامادەبوونى‬ ‫هەڤاڵ ئەبوبەکر پارێزگارى سلێمانى و‬ ‫مەزهەرى خالقى و کەسایەتییە ناودارەکانى‬ ‫دیکە‪ ،‬پارکی “ناودارانی کورد” لەسەر‬ ‫چیاى ئاویەر کرایەوە‪ ،‬کە بڕیارە پەیکەری‬ ‫کەسایەتییە ناودارەکانی کوردی تێدا دابنرێت‪.‬‬ ‫تا ئێستا لەو پارکەدا پەیکەری ‪1٠‬‬ ‫کەسایەتی وەک میرزا رەزای کەلهووڕ‪ ،‬بەرات‬ ‫عەلی نوورایی‪ ،‬عەبدولحەمین مەلیکۆلکەالمی‪،‬‬ ‫ئیبراهیم یونسی‪ ،‬شێخ رەزای تاڵەبانی‪،‬‬ ‫مەحوی‪ ،‬موزەفەر پەرتەوما‪ ،‬گۆران‪ ،‬نالی و‬ ‫ئەمانوڵاڵ ئەردەاڵن‪ ،‬دانراون‪.‬‬ ‫هەر لە کۆنگرەکەدا‪ ،‬بۆ یەکەمجارە‬ ‫لەمێژووى ئێراندا ‪ ٣٥‬خوێندکارى یەکەم‬ ‫خولى بەشى زمان و ئەدەبیاتى کوردى‬ ‫تەخەروجیانکرد‪ ،‬بە زمانى کوردى لەبەردەم‬ ‫بەشداربووانى کۆنگرەکە سوێندی پیشەییان‬ ‫خوارد‪.‬‬ ‫قوتبەدین سادقی دەرهێنەرو سینەماکارى‬ ‫ناسراوى رۆژهەاڵتى کوردستان ئەوەى‬ ‫خستەڕوو‪ ،‬بەڕێوەچوونى کۆنگرەیەکى لەم‬ ‫چەشنە‪ ،‬دەرخەرى ئەوەیە پێناس و روئیاى‬ ‫دەوڵەت بەرامبەر فەرهەنگى کوردى گۆڕاوە‪،‬‬ ‫ئەوەش هەنگاوێکى دڵخۆشکەرە‪.‬‬ ‫سادقى بۆ “زەمەن” وتى‪ :‬هێشتا‬ ‫ناودارگەلێک لە رۆژهەاڵت و تاران دوورن‪،‬‬ ‫دەبێ بەرپرسان بڕوا پێبهێنین بگەرێنەوە‬ ‫وەک ئەمانەى لەم کۆنگرەیەدا بەشدارییان‬ ‫کرد‪ ،‬چونکە ئەوان زانست و هونەرى گەورەیان‬ ‫پێیە‪ ،‬دەکرێت بە متمانەیەکی زیاتر لەگەڵ‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬لە پێناو گەشە فەرهەنگییەکانى‬ ‫خۆمان بدوێین‪.‬‬ ‫پێدەچێ ئەم کۆنگرەیە رێگەى خۆش‬ ‫کردبێ بۆ ئەنجامدانى زۆر کۆنگرەو چاالکى‬ ‫دیکە لە رۆژهەاڵتى کوردستان‪ ،‬بەو پێیەى‬ ‫بڕیارە ئەم هەفتەیە یەکەمین کۆنگرەی‬ ‫سەرتاسەریی شیعری کوردی “هانا” بە‬ ‫بەشداریی شاعیرانی ناسراوى رۆژهەاڵتى‬ ‫کوردستان بەڕێوە بچێ کەماوەى دوو رۆژ‬ ‫دەخایەنێت‪.‬‬

‫بۆ نەهێشتنی مندااڵن لەناو هێزە ئەمنییەکاندا‬

‫نەتەوەیەكگرتووەكان و رۆژئاوای کوردستان‬ ‫رێکەوتننامەیەکیان ئیمزا کرد‬ ‫هێمن حەسەن‬ ‫نێوان‬ ‫رێكەوتنامەیەكی‬ ‫بەپێی‬ ‫نەتەوەیەكگرتووەكان و هێزەكانی سوریای‬ ‫دیموكرات‪-‬هەسەدە لەمەودوا لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان نابێ هیچ كەسێك كە تەمەنی لە‬ ‫خوار ‪ 1٨‬سااڵنەوەبێ سەربازیی پێ بكرێ‪.‬‬ ‫كۆتایی مانگی رابردوو رێكەوتنەکە‬ ‫ئیمزا کراوە‪ ،‬کە قەدەغەیە مندااڵن بخرێنە‬ ‫بەر خزمەتی سەربازیی‪ .‬بەپێی رێكەوتنەكە‬ ‫هەسەدە نابێ مندااڵنی خوار ‪ 1٨‬ساڵ بە‬ ‫زۆر بكرێنە شەڕڤان جا بە ناچاری بێت یان‬ ‫لەبەرامبەر پێدانی موچەدا بێت‪.‬‬ ‫رێکەوتنەكە لە بارەگای سەرەکیی‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکان لەالیەن ڤێرجینیا‬ ‫گامبا نوێنەری تایبەت و بریکاری‬ ‫ئەمینداری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان‬ ‫و مەزڵووم كۆبانێ‪ ،‬فهرماندهی گشتی‬ ‫هێزەكانی ههسهده ئیمزا کراوە‪.‬‬ ‫لەرێكەوتنەكەدا هاتووە‪ :‬هەسەدە نابێ‬ ‫هیچ كەسێك لەناو هێزەكانیدا بهێڵیتەوە‬ ‫كە ناچارکرابن ببنە سەرباز‪ ،‬هەروەها‬ ‫پابەندیش كراوە هەموو ئەوانەی تەمەنیان‬ ‫لە خوار ‪ 1٨‬سااڵنەوەیە پێویستە رەوانەی‬ ‫ماڵەوە بكرێنەوە‪.‬‬ ‫مەزڵوم كۆبانی فەرماندەی گشتیی‬ ‫هەسەدە بۆ “زەمەن” وتی‪ :‬ئەو رێكەوتنەی‬ ‫لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكان كردوومانە‪،‬‬ ‫بەڵگەنامەیەکە کە كاریگەری گەورەی‬

‫لەسەر دۆخی سیاسیی و سەربازییمان‬ ‫دەبێ‪ .‬چونکە بەڕێوەچوونی ئەو جۆرە‬ ‫دیدارە فەرمیانە لەگەڵ نوێنەری نەتەوە‬ ‫یەكگرتووەكان و بوونی ئەو جۆرە‬ ‫بەڵگەنامانە‪ ،‬جۆرێكە لە داننان بە هێزەكانی‬ ‫سوریای دیموكراتدا‪ .‬ئێمە پێمانوایە ئەمە‬ ‫یەكەم هەنگاوی بە فەرمی ناساندنی‬ ‫هێزەكانمانە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو بەیاننامەیەی لەالیەن نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکانەوە دەرچووە‪ ،‬ههسهده‬

‫بەڵێنی ئەوەیان داوە کە مندااڵن لە ملمالنێ‬ ‫چەکدارییەکاندا بەکار نەهێنن و ئەوانەش‬ ‫ئێستا لەناو ریزەکانیاندان بهێنرینە دەرەوە‬ ‫و رێوشوێنی پێویستیش لەوبارەیەوە‬ ‫بگرنەبەر‪.‬‬ ‫هەرچەندە نەتەوە یەكگرتووەكان‪،‬‬ ‫تەنیا مامەڵە لەگەڵ هەسەدەدا دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێی رێكەوتنەكە‪ ،‬كە ماوەی سێ‬ ‫مانگە گفتوگۆی لەسەر دەكرێت‪ ،‬بڕیارەكان‬ ‫سەرجەم هێزەكانی رۆژئاوای كوردستان‬

‫دەگرێتەوە كە پێكهاتوون لە هێزەكانی‬ ‫هەسەدە‪ ،‬یەپەگە‪ ،‬یەپەژە‪ ،‬ئاسایش‪ ،‬دژە‬ ‫تیرۆر‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتێكی نەتەوە یەکگرتووەکان‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠1٦‬تەنیا ‪ ٤٦‬منداڵ لە ڕیزەکانی‬ ‫ههسهدەدا چەکدار بوون ‪ ،‬بەاڵم ساڵی ‪٢٠1٧‬‬ ‫ئەو رێژەیە بۆ ‪ ٢٢٤‬منداڵی چەکدار بەرز‬ ‫بووەتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو ئامارانەی “زەمەن” لە‬ ‫سەرچاوەیەكی بەرپرس لە ئەنجومەنی‬

‫سوریای دیموكراتەوە‪ -‬مەسەدە‪ -‬وە‬ ‫وەریگرتووە‪ ،‬ژمارەی ئەو شەڕڤانانەی‬ ‫تەمەنیان لە خوار ‪ 1٨‬سااڵنەوەیە لەناو‬ ‫هەسەدەدا‪ ،‬زیاتر لە ‪ ٨٠٠‬كەسن‪.‬‬ ‫ئەو کەسانەی لەناو هێزەكانی یەپەگەو‬ ‫یەپەژەدان و تەمەنیان لە خوار ‪1٨‬‬ ‫سااڵنەوەیە‪ ،‬نزیكەی ‪ ٤٠٠‬كەس دەبن‪ .‬بەاڵم‬ ‫تا ئێستا هیچ ئامارێك لەبارەی هێزەكانی‬ ‫ئاسایش و دژەتیرۆری رۆژئاوای كوردستانەوە‬ ‫لەبەردەستدا نییە‪.‬‬ ‫دوای ئیمزاكردنی رێكەوتنەكە‪ ،‬هێزەكانی‬ ‫پاراستنی گەل یەپەگەو یەپەژە كە هێزێكی‬ ‫جیاوازترن لە هەسەدە‪ ،‬بەیاننامەیەكیان‬ ‫باڵوكردەوەو تیایدا رایانگەیاندووە‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئەوان هیچ منداڵێك لە ریزەكانیاندا نییەو‬ ‫ئەوەشی هەبووە لە دوای كۆتاییهاتنی شەڕی‬ ‫دژی داعش رەوانەی ماڵەوە كراونەتەوە‪.‬‬ ‫ئاماژەیان‬ ‫یەپەژە‬ ‫یەپەگەو‬ ‫بەوەش كردووە‪ ،‬ئەوان وەك هەسەدە‬ ‫پەیماننامەیەكیان ئیمزا كردووەو پابەندی‬ ‫دەبن و جەختیان كردووەتەوە هیچ كەسێك‬ ‫بۆ ریزەكانیان وەرناگرن ئەگەر تەمەنی لە‬ ‫خوار ‪ 1٨‬سااڵنەوە بێت‪.‬‬ ‫نوری مەحمود‪ ،‬وتەبێژی یەپەگە بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬ئەوانیش وەك هێزێكی‬ ‫فەرمیی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬بەشداربوون لە‬ ‫گفتوگۆكانی هەسەدەو نەتەوەیەكگرتووەكاندا‬ ‫و پابەندی ئەو رێكەوتنە دەبن‪.‬‬ ‫وتەبێژی یەپەگە وتی‪ :‬لە رابردوودا‬ ‫ناچار بووین كە گەنجانی رۆژئاوای‬

‫فەرماندەی گشتی هەسەدە‪:‬‬

‫ئەم رێکەوتننامەیە‬ ‫جۆرێکە لە‬ ‫ئیعترافکردن بە‬ ‫رۆژئاوای کوردستان‬ ‫كوردستان بەشداری پێ بكەین لە پاراستنی‬ ‫هەرێمەكەماندا‪ ،‬بەاڵم ئێستا هیچ كەسێك‬ ‫لەناو هێزەكانماندا نییە كە تەمەنی لە خوار‬ ‫‪ 1٨‬سااڵنەوە بێت‪ ،‬لەدوای شەڕ هەمویان‬ ‫چوونەتەوە ناو كەسوكاری خۆیان‪.‬‬ ‫یەكێك لەو رەخنانەی بەردەوام لە‬ ‫ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان و هێزە‬ ‫ئەمنییەكان دەگیرا‪ ،‬بەكارهێنانی كەسانی‬ ‫خوار تەمەن ‪ 1٨‬سااڵن بوو لە ریزی هێزە‬ ‫ئەمنییەكاندا‪ ،‬هەر ئەوەش یەكێكە لە خاڵە‬ ‫ناكۆكەكانی نێوان تەڤدەم و ئەنەكەسە بووە‪.‬‬

‫پ��او پ�� ێ��کەو ت�� ن�‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫‪5‬‬

‫شیرین ئەمین سەرۆکی لیژنەی دەسپاکی پەرلەمان‪:‬‬

‫دۆسیەی گەندەڵی زۆر گەورەمان لەبەردەستە‪ ،‬حکومەت پێکبێت دەیجوڵێنین‬ ‫مێردەکەی شەش ساڵ لەمەوبەر لەحەوشەی خۆیاندا لە شاری‬ ‫کەالر‪ ،‬لەسەر دژایەتیکردنی گەندەڵی تیرۆرکرا‪ .‬ئێستا بۆ خۆی‬ ‫سەرۆکی لیژنەیەکی هەستیاری پەرلەمانی کوردستانە کە ئەویش‬ ‫لیژنەی دەسپاکییە‪.‬‬ ‫شیرین ئهمین ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لەسەر فراکسیۆنی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬هاوسهری رۆژنامهنووسی تیرۆرکراو كاوه گهرمیانییە و ئێستا‬ ‫سهرۆكی لیژنەی دەسپاکی و سكااڵیە له پهرلهمانی کوردستان‪ .‬لەم‬ ‫دیدارەیدا لەگەڵ “زەمەن” راشکاوانە دەڵێت‪ :‬تا ئەوپەڕی توانا دژایەتی‬ ‫گەندەڵی و گەندەڵکاران دەکات‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کاری لیژنەکەیان‪ ،‬شیرین وادیارە جارێ رازی نییە‪،‬‬ ‫چونکە یاسا دەستی بەستوون و ناتوانن لەو کەیسانەی گەندەڵی‬ ‫بپرسنەوە کە لەناو جانتاکانیاندا هەڵیانگرتوون بەهۆی ئەوەی‬ ‫حکومەتی ئێستا‪ ،‬ئەم خولە متمانەی پێنەداوە بۆیە بۆیان نییە لێی‬ ‫بپرسنەوە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬ئیبراهیم عەلی‬ ‫نرخهكان زۆر زیاتر لهنرخی خۆی‬ ‫لهسهر پهرلهمان ههژماركراون‪ .‬دوای‬ ‫ئهو کەموکوڕیانە لهالیهن پهرلهمانی‬ ‫كوردستانهوه لیژنەیهكی وردبینی‬ ‫پێكهێنرا‪ ،‬ئهو لیژنەیه تائێستا‬ ‫لهكارهكانی بهردهوامه‪.‬‬

‫* لهماوهی دهست بهكاربوونتان‬ ‫له لیژنەی دەستەی دەسپاکی‪،‬‬ ‫تائێستا كارو چاالكییهكانتان چی‬ ‫بوون؟‬

‫ ماوهیهكی زۆر نییه لیژنەكان‬‫دهست بهكاربوون‪ ،‬چونكه ئێمه وهك‬ ‫لیژنەی دەسپاکی له سهرهتای مانگی‬ ‫چوار یهكهمین دانیشتنمان ئهنجامداوهو‬ ‫كردووه‪.‬‬ ‫بهكارهكانمان‬ ‫دهستمان‬ ‫تائێستاش پێنج كۆبوونهوهی ئاساییمان‬ ‫کردووهو بهدواداچوون و لێكۆڵینهوهمان‬ ‫لهچهندین دۆسێ كردووهو بهدهم‬ ‫چهندین سكااڵی هاواڵتیانیشهوه چووین‪.‬‬ ‫زۆر سكااڵ ههیه ئێمه ئێستا ناتوانین‬ ‫كاری لهسهر بكهین بههۆی ئهوهی ئهو‬ ‫حكومهتهی ئێستا ههیه لهم خولهی‬ ‫پهرلهمان متمانهی وهرنهگرتووه‪.‬‬ ‫چهندین دۆسیهی گهورهمان لهبهر‬ ‫دهستدایە ههر كاتێك کە حكومهت‬ ‫پێكهات‪ ،‬ئهو كاتە دهتوانین كار لهسهر‬ ‫ئهو دۆسیانه بكهین‪.‬‬

‫* لهو ماوهیهدا زۆرترین سكااڵ‬ ‫بهدهستتان گهیشتبێ لهسهر چ‬ ‫دۆسێیهك بووه؟‬

‫ یهكێك لهو دۆسیانهی كه زۆرترین‬‫سكااڵی هاواڵتیانمان لهسهری بهدهست‬ ‫گهیشتووه‪ ،‬بابهتی پێوهری ئاوی مااڵنه‬ ‫كه نا یهكسانییهكی زۆری تێدایە‪ .‬له‬ ‫ئهنجامی بهدواداچوونمان‪ ،‬كهموكوڕی‬ ‫زۆرمان تێبینی كردووه‪ ،‬بۆ نموونه‬ ‫ماڵێكی ئاسایی ههبووه‪ 25 ،‬ملیۆن‬ ‫دیناری بۆ هاتووەتهوه‪ .‬ئهمهش شتێك‬ ‫نییه بهرێككهوتبێ بهڵكو پهیوهندی‬ ‫بهو سیستمهوه ههیه كه بۆ پێوهرهكه‬ ‫دیاری كراوه‪ .‬بۆ نموونه ئهگهر ماڵێك‬ ‫له ماوهی یهك مانگدا (‪ )60‬بهرمیل‬ ‫ئاو بهكاربێنێ‪ ،‬ئهوا بڕی ‪ 32‬دیناری بۆ‬ ‫دهگهڕێتهوه‪ ،‬بهاڵم ئهگهر ئهو ماڵه ئهو‬ ‫‪ 60‬بهرمیله لهماوهی یهك مانگدا بكات‬ ‫به ‪ 61‬بهرمیل ئهوه بری ‪ 122‬ههزار‬ ‫دیناری بۆ دهگهڕێتهوه واتا زیادبوونی‬ ‫ههر بهرمیلێك ئاو یهكسان كراوه لهگهڵ‬ ‫چوارهێندهی بڕی ‪ 60‬بهرمیل‪ .‬جا‬ ‫ئهم سیستمه وا دانراوه چهند بهرمیل‬

‫لهكڕینی کەلوپەل‪،‬‬ ‫ههم لهنۆژهنكردنهوهی‬ ‫شوقهو خانووی‬ ‫پهرلهمانتاران‬ ‫كهموكوڕی‬ ‫زۆر ههبووە‬

‫زیاد بكهی ئهویش ههمووجار بۆ‬ ‫بهشداربووهكه نرخهكهی جارانی چوار‬ ‫دهكات‪ .‬لهكوێی دنیا ههبووه نرخی یهك‬ ‫بهرمیل ئاو جارانی چوار بهرامبهری‬ ‫نرخی ‪ 60‬بهرمیل ئاو بكرێت؟ بۆ‬ ‫ئهم مهبهسته له لیژنەكهی خۆماندا‬ ‫لیژنەیهكی الوهكیمان بۆی پێكهێناوهو‬ ‫لهسهر ئهم بابهته ههر بهرپرسێكی‬ ‫پهیوهندیدار پێویست بكات سهردانی‬ ‫دهكهین تا ئهو كاتهی ئهو كێشهیه بۆ‬ ‫هاواڵتیان چارهسهر دهكهین‪.‬‬

‫* ئەو كهیسە گهورانەی دەڵێی‬ ‫لهبهر دهستتاندایه‪ ،‬چین؟‬

‫ دۆسیهی كهسی پله بهرزمان‬‫ههیه له حزبهكاندا رهنگه پێویست‬ ‫بكات‪ ،‬حكومهت كارابێ ئینجا بتوانین‬ ‫لێكۆڵینهوه لهو كهسانه بكهین‪.‬‬

‫* لیژنەكهی ئێوه بۆ دهستكهوتنی‬ ‫زانیاری بهچ میكانیزمێك كاردهكهن؟‬

‫ئایا ئێوه سهرچاوهی تایبهتتان ههیه‬ ‫بۆ دهستكهوتنی زانیاری یاخود تهنیا‬ ‫چاوهڕێ دهكهن كهسانێك سكااڵیان‬ ‫ههبێ و ئێوهش بهدواداچوونی بۆ بكهن؟‬ ‫ بهپێی یاسا ههموو رێوشوێنهكان‬‫دیاریكراون بۆ چۆنێتی كاركردنی‬ ‫پهرلهمانتاران و لیژنەكانی پهرلهمان‪.‬‬ ‫بهدڵنیاییهوه دهبێ كهسانێك ههبن‬ ‫زانیارییمان پێ بدهن تا ئێمهش‬ ‫بتوانین بهدواداچوونی بۆ بكهین‪.‬‬ ‫یاخود پهرلهمانتار دهتوانێ سهردانی‬ ‫ههر دامهزراوهیهك بكات كه بیهوێ و‬ ‫دهبێ مهلهفهكانی ئهو شوێنهی بخرێته‬ ‫بهردهست تا لێكۆڵینهوهیان لهبارهوه‬ ‫بكات‪.‬‬

‫* لهماوهی رابردوو دهستهی‬ ‫راپۆرتێكی‬ ‫ههرێم‬ ‫دەسپاکی‬ ‫باڵوكردهوه‪ ،‬بهاڵم ئێوه به راپۆرتێكی‬ ‫پڕ كهموكوڕیتان لهقهڵهمدا‪ ،‬دهكرێت‬ ‫بزانین ئهو كهموكوڕیانه چی بوون؟‬

‫ ئێمه رهخنهمان لهشێوازی نووسینی‬‫راپۆرتهكه و شێوازی بهدواداچوون‬ ‫بۆ كهیسهكان ههبوو‪ .‬چونكه بهپێی‬ ‫یاسا‪ ،‬پەرلەمان دهسهاڵتی داوه‬ ‫بهدهستهی دەسپاکی كه بهشێوازێكی‬ ‫وردتر بهدواداچوون بۆ كهیسهكان‬ ‫بكات نهك بهو شێوهیهی ئێستا‪ .‬ئهو‬ ‫دهستهیه دهیتوانی بهپێی یاسا رۆڵێكی‬ ‫كاراتر ببینێ نهك تهنیا كهیس بكات‬ ‫بهراپۆرت بهڵكو زۆر كهیس ههیه دهبوو‬ ‫لهدادگاكان بگهیهنرایهته ئاستی بڕیاری‬ ‫كۆتایی و یهكالیی بكرابانهوه نهك ههر‬ ‫ئاوا بهكراوهیی بمێننهوه‪.‬‬ ‫بۆیه ئهو راپۆرته نه لهئاستی‬ ‫چاوهڕوانی پهرلهماندا بووه نه لهئاستی‬ ‫چاوهڕوانی رای گشتیدا‪ .‬بۆیه ئێمه‬ ‫رهخنهمان لێی گرتووه‪.‬‬ ‫تێبینهیهكی دیكهمان لهسهر ئهو‬ ‫راپۆرته ئهوهیه كه تهنیا ناوی دوو‬ ‫وهزیر هاتووه كه كهیسی گهندهڵیان‬ ‫ههیه‪ ،‬بهاڵم بهداخهوه تائێستا ئهو‬ ‫وهزیرانه بۆ یهكجاریش نهرۆیشتوونهته‬ ‫بهردهم دادگا و ئهستۆ پاكی خۆیان‬ ‫بكهن‪ .‬چهندین كهیس ههیه ماوهی دوو‬ ‫ساڵه له دادگادان بهاڵم هیچ ههنگاوێك‬ ‫نهنراوه بۆ بهدواداچوون لهسهر ئهو‬

‫كهیسانه‪ ،‬بهاڵم پێدهچێ دهستوهردانی‬ ‫حزبیی لهو كهیسانه ههبووبێ و حزب‬ ‫رێگرن لهگرتنهبهری رێ و شوێنی توند‬ ‫لهبهرامبهر ئهو كهسانهی كه كهیسیان‬ ‫لهسهره‪.‬‬

‫* بهدیاریكراوی كێشهتان چییه‬ ‫لهگهڵ ئهو راپۆرتهی دهستهی‬ ‫دهست پاكی؟‬

‫ بۆ نموونه ئێمه لهكوردستان‬‫‪ 170‬كهیسی گهندهڵیمان ههیه بهپێی‬ ‫ئهو راپۆرته‪ ،‬چهند مانگێكی دیكه‬ ‫دهبێ ئهو دهستهیه راپۆرتێكی تر‬ ‫باڵوبكاتهوه بۆ رایگشتی بێ ئهوهی هیچ‬ ‫كام لهو كهیسانه یهكالیی كرابنهوه‪.‬‬ ‫ئێمه ئهگهر بمانهوێت رووبهروی ئهو‬ ‫دیاردهیه ببینهوه دهبێ پهله بكهین‬ ‫بهگهیشتنه ئهنجامی كۆتایی لهبارهی‬ ‫ئهو دۆسێیانهوه و تهواوی دۆسێیهكان‬ ‫لهرێی دادگاوه بڕیاری كۆتاییان‬ ‫لهبارهوه بدرێت و تۆمهتبارهكان بهسزا‬ ‫بگهیهنرێن‪.‬‬ ‫هیچ شانازی نییه راپۆرتهكهت‬ ‫تهنیا بریتیبێ لهوهی بهخهڵك بڵێی‬ ‫ئهوهنده كهیسه لهدادگا ههیه‪.‬‬ ‫لهكاتێكدا تۆ نهتوانی هیچ رۆڵێكت‬ ‫یهكالییكردنهوهی‬ ‫له‬ ‫ههبێت‬ ‫كهیسهكان و بهسزا گهیاندنی‬ ‫تاوانبارهكاندا‪.‬‬

‫رابردوو‬ ‫لهماوهی‬ ‫*‬ ‫لیژنەیهك لهپهرلهمان پێكهات‬ ‫دهربارهی ئهو لیژنهیهی ئهركی‬ ‫كڕینی كهلوپهلی ناو ماڵ بۆ‬ ‫خانووی پهرلهمانتاران پێ‬ ‫سپێردابوو‪ ،‬كارهكانی ئهو‬ ‫لیژنەیه بهكوێ گهیشتووه؟‬

‫ ههم لهكڕینی کەلوپەل‪ ،‬ههم‬‫لهنۆژهنكردنهوهی شوقهو خانووی‬ ‫پهرلهمانتاران كهموكوڕی زۆر ههبووە‪.‬‬ ‫بهتایبهت كه له میدیاكانهوه ئهو پرسه‬ ‫وروژێنرا‪ .‬پێشتریش پهرلهمانتاران‬ ‫تێبینییان لهسهر نرخی کەلوپەلهكان‬ ‫ههبوو كه نرخهكان زۆر زیاتربوون‬ ‫لهنرخی بازار‪ .‬زۆربهی پهرلهمانتاران‬ ‫سكااڵیان لهسهر ئهو بابهته ههبوو‪،‬‬

‫وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەکان و‬ ‫دارایی زۆرترین‬ ‫کەیسی گەندەڵییان‬ ‫هەیە‬

‫* كاتێ ئێوه بهڵگهتان ههیه‬ ‫لهكرینی ئهو کەلوپەالنه گهندهڵی‬ ‫ههیه‪ ،‬بۆچی ئهو كهسانه نادهنه‬ ‫دادگا؟‬ ‫‬‫ئهوهیه‬ ‫كاری ئهو‬ ‫لیژ نە یه‬ ‫ته نیا‬ ‫ئه و ه‬ ‫نه بێ‬ ‫كه ئهو‬

‫قسهی‬ ‫كه‬

‫مه بله غه ی‬

‫ئێمه ش‬

‫بهههدهر‬ ‫خهزێنهی‬ ‫كهسانهی‬ ‫دهبێتهوه‬ ‫دادگاوه‪.‬‬

‫دراوه بگهڕێنرێتهوه بۆ‬ ‫گشتی‪ .‬بهڵكو دهبێ ئهو‬ ‫ئهو كارهیان لهسهر ساغ‬ ‫توندترین سزا بدرێن لهرێی‬

‫* پێتان وایه بتوانن كارێكی لهو‬ ‫شێوهیه بكهن؟‬

‫ ئێمه بهههموو شێوهیهك لهگهڵ‬‫ئهوهداین ئهو كهسانه سزا بدرێن كه‬ ‫ئهو تۆمهتانهیان لهسهر ساغ دهبێتهوهو‬ ‫بهههموو شێوهیهكیش كار بۆ سزادانی‬ ‫ئهو كهسانه دهكهین‪ .‬ئهگهر لهههر‬ ‫ئاستێكدابن‪.‬‬

‫* بهپێی ئهو راپۆرت و‬ ‫زانیارییانهی لهبهردهستی ئێوهیه‬ ‫كام دامهزراوهی حكومهت زۆرترین‬ ‫گهندهڵی تیدایه؟‬

‫هەر وەزیرێک‬ ‫گەندەڵی هەبێ‬ ‫بەدوایدا دەچین‬ ‫جا با گۆڕان‪-‬یشبێ‬

‫ وهزارهتی سامانه سروشتییهكان‬‫و وهزارهتی دارایی زۆرترین رێژهی‬ ‫گهندهڵییان تێدایه‪.‬‬

‫* لهسهر‬ ‫دیكۆمێنتان ههیه؟‬

‫ئهوه‬

‫بهڵگهو‬

‫شیرین‪ :‬بهڵێ چهندین دۆسێیه‬ ‫لهراپۆرتی دهستهی دەسپاکی ههن‬ ‫لهسهر ئهو دوو وهزارهتهو لهمیدیاكانیش‬ ‫شتی زۆر لهسهر ئهو دوو وهزارهته‬ ‫باڵوكراونهتهوه لهرابردوودا‪.‬‬

‫* لهكۆتایی خولی رابردووی‬ ‫پهرلهمان پرۆژه یاسایهك هاته‬ ‫پهرلهمان بهناوی پرۆژه یاسای‬ ‫چاکسازیی‪ ،‬چارهنوسی ئهو پرۆژهیه‬ ‫بهكوێ گهیشت؟‬ ‫ ئێستا بۆ روبهرووبونهوهی‬‫گهندهڵی یهكێك لهئامرازه زۆر‬ ‫گرنگهكان كه دهتوانین پشتی پێ‬ ‫ببهستین‪ ،‬ئهو پرۆژه یاسایه‪ .‬ئهو‬ ‫پرۆژه یاسایه تهنیا تایبهت نییه‬ ‫بهیهك پرس بەڵکو پرۆژهیهكی ههمه‬ ‫الیهنهیهو كراوهته مهرجی بهشداری‬ ‫بزووتنهوهی گۆڕان لهكابینهی نۆیهم‬ ‫و دهبێت دوای دهست بهكاربوونی‬ ‫حكومهت بهزوترین كات ئهم‬ ‫پرۆژهیه دهنگی لهسهر بدرێت و‬ ‫بچێته بواری جێبهجێكردنهوه‪.‬‬ ‫بهبۆچوونی من نیوهی ئهوهی‬ ‫لهو یاسایهدا ههیه جێبهجێ‬ ‫بكرێت ههنگاوێكی زۆر گرنگ‬

‫و نهوعی دهبێ بۆ روبهرووبونهوهی‬ ‫گهندهڵی‪.‬‬

‫* ئێوه هیچ دۆسێیهكتان ههیه‬ ‫كه دۆسێهی گهندهڵی بێت و‬ ‫چاوهڕێی پێكهێنانی كابینه بكهن‬ ‫ئینجا كاری لهسهر بكهن؟‬ ‫ بهڵێ‪ ،‬دۆسێهی زۆر گهورهمان‬‫لهبهر دهسته بهتایبهت دۆسێهی نهوت‬ ‫و دارایی‪ .‬بهداخهوه بهشێك لهو دۆسێه‬ ‫گهورانه بووهته هۆی وێرانكردنی‬ ‫ههرێمی كوردستان‪.‬‬

‫* هیچ كهس ههیه بهرپرسبێ‬ ‫لهو گهندهڵیانهو ئێستاش كاندیدبێ‬ ‫پۆستی وهزیری وهربگرێت؟‬

‫ وهك ئهوهی لهمیدیاكانهوه‬‫دهبیستین‪ ،‬بهڵی ههیه بۆ نموونه ئاشتی‬ ‫ههورامی كه گوایه دیسان دهكرێتهوه‬ ‫بهوهزیری سامانه سروشتییهكان‪.‬‬

‫* ئهو دۆسێانه چین لهسهر‬ ‫ئاشتی ههورامی؟‬

‫ به دیاریكراوی حهز ناكهم ناوبێنم‬‫و وردهكارییهكان باس بكهین تا كاتی‬ ‫خۆی‪ .‬بهاڵم حهز دهكهم لهوه دڵنیاتان‬ ‫بكهمهوه من لههیچ دۆسێهیهكی‬ ‫گهندهڵی سڵ ناكهمهوه‪ .‬تهنانهت ئهو‬ ‫كهسه ئهگهر له حزبهكهی خۆشمدابێ‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫شێرکۆ میروەیس سەرۆکی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوە‪:‬‬

‫فراکسیۆنە کوردییەکان داوا بکەن ‪ ٧‬باڵیۆزیان بەردەکەوێ‬ ‫شێركۆ میروەیس سەرۆكی لیژنەی‬ ‫پەیوەندییەكانی دەرەوە لە پەرلەمانی‬ ‫عێراق ئاشکرایکرد‪ ،‬وەزارەتی دەرەوە‬ ‫ژمارەی باڵیۆزەکانی عێراق لە (‪)٥٥‬‬ ‫ــەوە زیاد دەکات بۆ (‪ )١٢٥‬باڵیۆزو‬ ‫لەم ژمارەیەش پشکی کورد دەگاتە‬ ‫حەوت باڵیۆز‪.‬‬ ‫لەم دیدارەدا لەگەڵ زمەن‪ ،‬میروەیس‬ ‫هۆشداریی دەدات و دەڵێت‪ :‬ئەگەر کورد‬ ‫لەسەر حسابی فراکسیۆن و کوتلە داوای‬ ‫باڵیۆز بکەن‪ ،‬ئەوا خراپە و ئەگەری‬ ‫زۆر بەشێک لەو حەوت باڵیۆزە لە‬ ‫دەست بدات‪ .‬بەاڵم ئەگەر پێکەوە وەکو‬ ‫کوتلەیەکەی کوردستانیی داوای بکەن‪،‬‬ ‫پشکی خۆی وەر دەگرێ‪.‬‬

‫شێوازی‬ ‫بەڕێوەبردنی‬ ‫کۆمەڵ و‬ ‫دەموچاوەکان‬ ‫کۆن بوون‬

‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫* حكومەتی عێراق کە باڵیۆزی نوێ‬ ‫دادەمەزرێنێ بەچی میکانیزمێك هەڵیان‬ ‫دەبژێرێ؟‬ ‫ ژمارەی ئەو باڵیۆزانەی دادەمەزرێن‬‫‪ 70‬باڵیۆزە‪ 3٥ ،‬یان بۆ كەوادری ناو‬ ‫وەزارەتی دەرەوەیە‪ ،‬ئەوانەی ئیستحقاقی‬ ‫پلە بەرزكردنەوەیان هەیە‪3٥ ،‬كەی تریان‬ ‫ئیستحقاقی كوتلە سیاسیەكانە‪ ،‬بەشێكیشی‬ ‫بۆ كەمایەتییەكان دانراوە‪.‬‬ ‫* لەو ژمارەیەی پەرلەمان دایدەنێ‪،‬‬ ‫چەندی بەر كورد دەكەوێ؟‬ ‫ هەر ‪ ١0‬كورسی پەرلەمان باڵیۆزێكی‬‫بەردەكەوێ‪ .‬ئەگەر فراكسیۆنە كوردییەكان‬ ‫بەیەكەوە داوای بەشی كورد بكەن شەش‬ ‫تا حەوت باڵیۆزمان بەردەكەوێ‪.‬‬ ‫* هەموو كوتلە كوردییەكان باڵیۆزیان‬ ‫بەردەكەوێ؟‬ ‫ نەخێر‪ ،‬ئەگەر بەجیابێ هەم‬‫كورسیمان دەسوتێ هەم ڕێژەكەیشمان‬ ‫دادەبەزێ‪ .‬ئەگەر بەیەكەوەبین قورساییمان‬ ‫دەبێ جێ پێی قایمتر بۆ میللەتەكەمان‬ ‫دەگرین‪.‬‬

‫* دانانی باڵیۆزە نوێیەكانی عێراق‪ ،‬لە‬ ‫دەسەاڵتی كێدایەو كەی دەستپێدەكات؟‬ ‫ بڕیار ئەو کاتەیە حکومەت پێویستی‬‫پێیەتی بۆ فراوانكردنی پەیوەندییەكانی‬ ‫لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی‪ .‬بێگومان‬ ‫دامەزراندنی باڵیۆز ڕێوشوێنی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫كوتلە سیاسییەكان كاندیدەكانیان دەنێرن‬ ‫بۆ وەزارەتی دەرەوەو چاوپێكەوتنیان‬ ‫لەگەڵ دەكرێ‪ ،‬دواتر ناوەكان دێتەوە‬ ‫بۆ لیژنەكەی ئێمەو ئێمەیش ئاراستەی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی دەكەین بۆ ئەوەی‬ ‫دەنگی لەسەر بدرێت‪.‬‬ ‫* تائێستا چەند كەس خۆی كاندید‬ ‫كردووە؟‬ ‫ تائێستا تەواوی ناوەكان نەهاتووە‪،‬‬‫ئێمە لە ئامادەكاریداین‪ .‬ئەو فراكسیۆنانەی‬ ‫ئیستحقاقیان هەیە بۆمان دەنێرن‪.‬‬

‫* ئەو ‪ 3٥‬باڵیۆزەی بەپێی خزمەت دەبن‬ ‫بە باڵیۆز‪ ،‬لەسەر كوتلەكان ئەژمار دەكرێن؟‬ ‫ ئەوانە هاوسەنگی پێکهاتەکانی تێدا‬‫لەبەرچاوگیراوە‪ .‬بەاڵم ناكرێ بەو دەرەجەیە‬ ‫ورد بكرێتەوە هەر حزب و نەتەوەیەك‬ ‫چەندی بەردەكەوێ‪ .‬لەسەر ئاستی نەتەوە‪،‬‬ ‫كەم تازۆر لەبەرچاوگیراوە‪ .‬هەركاتێكیش‬ ‫ناوەكانیش هات ئەو كاتە ئێمەش قسەی‬ ‫خۆمان دەبێ‪.‬‬ ‫* كوتلە كوردستانییەكان چۆن‬ ‫ئامادەكارییان كردووە بۆ ئەو مەسەلەیە؟‬ ‫ لە قسەو باسداین‪ ،‬ئومێد دەكەین‬‫بتوانین پێكەوە لیستێكی هاوبەشمان هەبێو‬ ‫ڕەچاوی مافی هەمووان بكەین‪.‬‬ ‫*حزبە كوردییەكان داوای چەند دەكەن‪،‬‬ ‫پارتی دەڵێت سیانم دەوێ وایە؟‬ ‫‪ -‬حەقی خۆیانە داوای هەرچەند بكەن‪،‬‬

‫بەاڵم لە دواییدا ڕێوشوێنێك هەیە كە‬ ‫دەستنیشانی دەكات چەندیان بەردەكەوێ‪.‬‬ ‫* یەكێتی ئەگەر بە مافی خۆی بێ‪،‬‬ ‫دووانی بەر دەكەوێ؟ دەکرێ حزبەكانی‬ ‫دەرەوەی پارتی و یەكێتیش دووان ببەن؟‬ ‫ ئێمە ئەگەر بەتەنیابین مافەكەمان‬‫چەندبێ پێی ڕازی دەبین‪ ،‬ڕامانوایە پێكەوە‬ ‫وەكو كورد یەك لیست بین‪ .‬پێشنیازی‬ ‫ئەوەم كردووە پێكەوەبینو پێداگیری‬ ‫لێدەكەم بۆئەوەی هەمووالیەنەكان لەماف دا‬ ‫بەشداریان هەبێ بۆئەوەی لە ئەركەكاندا شان‬ ‫بدەینەبەر داواو داخوازی میللەتەكەمان‪.‬‬ ‫* ئەی ئەوانەی پێشوو چۆن حساب‬ ‫دەكرێ‪ ،‬بۆ نموونە ئێستا پارتی و یەكێتی‬ ‫باڵێۆزیان هەیە‪ ،‬ئایا بێجگە لەوانەیە بۆ‬ ‫نموونە کە پارتی داوای سیانی تریش دەكات‬ ‫یان پێویستە سفر بكرێتەوە؟‬

‫ ئەوانە فەرمانبەری دەوڵەتن وەكو‬‫خۆیان دەمێننەوە‪ ،‬نوێنەرایەتی سیاسەتی‬ ‫دەوڵەتی عێراق دەكەنو بەردەوام دەبن‬ ‫لەكاری خۆیان سفر ناكرێنەوە‪ .‬سەر بەچی‬ ‫كوتلەیەكن لە كتایدا تەعبیر لە نوێنەرایەتی‬ ‫عێراق دەكەنەوە‪.‬‬ ‫*ئەی ئەو ‪ 3٥‬باڵیۆزەی وەزارەت دای‬ ‫دەنێ چۆن دابەش دەكرێت؟ بە پشك‬ ‫پشكێنەی حزبیی یان لەسەر بنەمای تر؟‬ ‫ لەسەر بنەمای ئیستحقاقی نیابیە هەر‬‫الیەنە كورسییەكانی چەندبێ داوای مافی‬ ‫خۆی دەكات‪.‬‬ ‫* بایەخی هەبوونی باڵیۆزی کورد لە‬ ‫دەرەوە لە چیدایە؟‬ ‫ بێگومان یەكێكە لە كەناڵە گرنگەكان‬‫بۆ كورد‪ ،‬دەتوانێ نوێنەرایەتی واڵتێك بكات‬ ‫كە بەشێكی گرنگە تێیدا‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫دەتوانێ دەالقەیەكی تر بۆ ناساندنی‬ ‫نەتەوەكەیو حزوری نەتەوەكەی لەكۆی‬ ‫پرۆسەی سیاسی ئەم واڵتە جێپێی قایمتر‬

‫بكرێت بۆ لۆبیكردنی داخوازییەكانی كوردو‬ ‫فراوانكردنی دۆسییەكانی كورد لەسەر‬ ‫ئاستی نێودەوڵەتی‪ .‬ئەو واڵتانەی چاودێری‬ ‫دۆخی عێراق دەكەنو بەرژەوەندییان لە‬ ‫عێراقدا هەیە بێگومان باڵیۆزەكانی ئێمە‬ ‫دەتوانن نوێنەرایەتی عێراق بكەن لەو‬ ‫واڵتانەدا‪.‬‬ ‫*ئەی لەناو باڵیۆزخانەكاندا نوێنەرایەتی‬ ‫هەرێم لە رابردوو هەبووە؟‬ ‫ بەپێی دەستوور دەبێ وابێ‪ ،‬بەاڵم‬‫بەداخەوە ئستقرار نەبووە‪ .‬دەستوور‬ ‫وەكوخۆی جێبەجێ نەكراوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫بەشێك لەو كێشانە تێپەڕیون كابینەی‬ ‫نوێ ڕۆڵی گەورەی هەیە بۆ چارەسەركردنی‬ ‫گرفتەكان‪ .‬ئێمەش دەتوانین هەم ئەركو‬ ‫هەم مافەكانمان وەكویەك ببەینە پێش‬ ‫هەرێمی كوردستان بتوانین سود لەم كەناڵە‬ ‫گەورەی دیبلۆماسیو نوێنەرایەتی كردنە‬ ‫ببینێ‪.‬‬ ‫*بێجگە لە پلەی باڵیۆز‪ ،‬چ پلەیەكی‬ ‫تری گرنگ هەیە لەناو باڵیۆزخانەكاندا؟‬ ‫ شەخسی باڵیۆز سەرپەرشتی‬‫باڵیۆزخانەكە دەكات لە هەمانكاتدا چەندین‬ ‫بەشی گرنگی سیاسیو ئەمنی و سەربازیی‬ ‫ڕۆڵی چاالكو گرنگیان هەیە لەگەڵ ئەو‬ ‫واڵتانەی پەیوەندییان لەگەڵ عێراق دا‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫* ئەی پڕكردنەوەی پۆستەكانی خوار‬ ‫باڵیۆز لەالیەن كێوەیە؟‬ ‫ وەزارەتی دەرەوە بەپێی یاسا پڕیان‬‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫* مەبەست چی بوو لە زیادكردنی‬ ‫باڵیۆزخانەكان؟‬ ‫ عێراق ‪ ٥٥‬باڵیۆزی هەیە‪ ،‬ژمارەی‬‫باڵیۆزەكانی بەم زیادكردنە دەبێت بە ‪،١٢٥‬‬ ‫ئەمەش نیشانەی بەرەوپێشچوونی پرۆسەی‬ ‫سیاسییە‪ .‬عێراق دەیەوێ پەیوەندییەكانی‬ ‫لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی فراوان بكاتو‬ ‫ڕەچاوی بەرژەوەندییەكانی خۆی بكات‪،‬‬ ‫سەرنجی واڵتان بۆ هاوكاری عێراق ڕابكێشێ‬ ‫بۆ ئەوەی قۆناغی سەختی ‪ ١٥‬ساڵی‬ ‫ڕابردوو تێبپەڕێنێ‪.‬‬

‫ئاسایش و ئەمنییەتی کەرکوک لەژێر رکێفی کێدایە؟‬ ‫لەپاڵ پۆلیسدا چەندین هێزی سەربازیی و چەکداری تر باڵوەیان پێکراوە‬

‫بەاڵم نازانرێت سەر بە چی گروپ و‬ ‫الیەنێکن‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە‪ ،‬ئەوکارەی بە “جاشایەتی‬ ‫و مەفرەزە خاسە”ی نوێ ناوبرد و رایگەیاند‪:‬‬ ‫ئەو کارە سومعەی کورد ناشرین دەکات و‬ ‫ئەوەندی تر هێزەکان پەرت دەکات‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫بەپێی بەدواداچوونەکانی “زەمەن”‬ ‫ئێستا دەسەاڵتداری یەکەم لە کەرکوک‪،‬‬ ‫فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانە و‬ ‫چەندین هێزی چەکداری جۆراوجۆری تر‬ ‫لە کەرکوک و دەوروبەری هەن‪ .‬ژمارەیەک‬ ‫گروپی کوردییش خەریکی دروستکردنی‬ ‫هێزی چەکدارن‪.‬‬ ‫لە دوای روداوەکانی ‪١6‬ی ئۆکتۆبەری‬ ‫‪ ٢0١7‬ەوە‪ ،‬دۆخێکی ئەمنی ئاڵۆز لە‬ ‫کەرکوک دروستبووە‪ ،‬تەواو دەسەاڵتە‬ ‫ئەمنی و سەربازییەکان‪ ،‬لە پارێزگار‬ ‫وەرگیراونەتەوە و دووبارە فەرماندەی‬ ‫کۆکردنەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫ئۆپەراسیۆنەکان‬ ‫سەرجەم هێزەکان پێکهێنراوە‪ .‬تورکمان‬ ‫و عەرەب‪ ،‬هێزی تایبەتیان هەیە‪ ،‬تاکە‬ ‫هێزی غایب لە سنوورەکە کوردە‪.‬‬ ‫بە فەرمانی عادل عەبدولمەهدی‬ ‫سەرۆکوەزیرانی عێراق‪ ،‬فەرماندەیی‬ ‫ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانی کەرکوک‬ ‫بە سەرۆکایەتی لیوا روکن سەعد عەلی‬ ‫حەربی‪ ،‬لە یەکەکانی سوپا و پۆلیسی‬ ‫فیدراڵی و حەشدی شەعبی پێکهاتووە‪،‬‬ ‫کە چەندین فەوج و سریە و یەکەی‬ ‫سەربازیی لە خۆدەگرێ‪ .‬تاکە دسەاڵتداری‬ ‫سەربازیی و ئەمنی لە سنووری پارێزگای‬ ‫کەرکوک ئەو پیاوەیە‪.‬‬ ‫بارەگای فەرماندەی ئۆپەراسیۆنەکان‬ ‫لە سەربازگەی (کەیوان)ـە لە کەرکوک‪،‬‬ ‫لە فەرماندەی ئۆپەراسیۆنەکان و سێ‬ ‫جێگر پێکهاتوون‪ ،‬ئەوانیش فەرماندەکانی‬ ‫لیوای ‪6١‬ی تایبەت و فەرماندەی پۆلیسی‬ ‫فیدراڵی و فەرماندەی لیوای ‪١6‬ی‬ ‫حەشدی تورکمانییە‪.‬‬

‫هێزەکان لە کەرکوک‪:‬‬ ‫لیوای ‪6١‬‬

‫لیوای ‪6١‬ی تایبەتی سەرۆکایەتیی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬کە لە سەرەتای‬

‫گۆڕانکاریی هێز‬

‫بەپێی چەند سەرچاوەیەکی ئاگادار‪،‬‬ ‫وا بڕیارە لە چەند رۆژی داهاتوودا‪،‬‬ ‫شوێنگۆڕکێ بە هەندێک لە هێزەکانی‬ ‫پۆلیسی فیدراڵی بکرێت و لە جێگەی‬ ‫ئەوان چەند لیوایەکی سوپای عێراق جێگیر‬ ‫بکرێن‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو سەرچاوانە‪ ،‬فیرقەی ‪١١‬ی‬ ‫سوپا و فیرقەی ‪ 6‬و فیرقەی ‪١٥‬ی سوپای‬ ‫عێراق‪ ،‬جێگەی فیرقەکان ‪ 3‬و ‪ 6‬و ‪ ٥‬ی‬ ‫پۆلیسی فیدراڵی بگرنەوە و زۆرینەیان‬ ‫بچنە دەرەوەی شاری کەرکوک‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا لیوای ‪6١‬ی تایبەت ئەرکی دۆسیەی‬ ‫کەرکوکی لە دەستدا دەمێنێ‪.‬‬

‫هێزی فرەرەگەز‬

‫زۆربەی دەسەاڵتەکان لە پارێزگار سەنراونەتەوەو دراونەتە هێزە ئەمنییەکان‬ ‫ئەمساڵ جێگەی یەکەی بەرپەرچدانەوەی‬ ‫تیرۆری گرتەوە و بارەگای سەرەکی لە‬ ‫کەیوەنە‪ .‬ئەرکی پاراستنی دەرەوەی‬ ‫شاری کەرکوک و بەتایبەتی کێڵگە‬ ‫نەوتییەکانی پێ سپێردراوە‪.‬‬ ‫عەمید روکن عەلی حوسێنی‪،‬‬ ‫فەرماندەی هێزەکە‪ ،‬جێگری فەرماندەی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەکانە‪.‬‬

‫پۆلیسی فیدراڵی‬

‫سێ فیرقەی پۆلیسی فیدراڵی لە‬ ‫کەرکوک جێگیرن‪ ،‬ئەوانیش فیرقەکانی‬ ‫‪ 3‬و ‪ ٥‬و ‪6‬ی پۆلیسی فیدراڵییە و‬

‫ئەرکەکەیان لەگەڵ پۆلیسی ناوخۆیی‬ ‫پاراستنی دۆسیەی ئەمنی ناوشاری‬ ‫کەرکوکە‪.‬‬

‫پۆلیسی ناوخۆیی‬

‫پۆلیس‬ ‫گشتی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫و بنکەکانی پۆلیس لە گەڕەکەکانی‬ ‫کەرکوک‪ ،‬بەشێکی زۆریان لە شوێنی‬ ‫خۆیان ماونەتەوە و ئەرکیان تایبەت کراوە‬ ‫بە هەندێک دۆسیەی تاوانی کۆمەاڵیەتی و‬ ‫دۆسیەکانی رۆژانەی پۆلیس و ئەرکێکی‬ ‫ئەوتۆیان نەماوە لە رووی پاراستن و‬ ‫ئەمنییەوە‪.‬‬

‫حەشدی شەعبی‬

‫لیوای ‪١6‬ی حەشدی شەعبی‬ ‫“تورکمانی” بەهێزترینیانە‪ ،‬ئەبو سائر‬ ‫بەشیری‪ ،‬فەرماندەی لیواکە‪ ،‬جێگری‬ ‫فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانە‬ ‫و سەرجەم یەکەکانی لە کەرکوک و‬ ‫دەوروبەری باڵوە پێکراون‪.‬‬ ‫لیوای ‪4‬ی حەشدی شەعبی و‬ ‫کەتیبەکانی عەسائیبی ئەهلی حەق‪،‬‬ ‫بەدر‪ ،‬نوجەبا‪ ،‬لیوای ‪٥6‬ی حەشدی‬ ‫کەرکوک‪ ،‬عەباسی قیتالی‪ ،‬حزبوڵاڵ‪،‬‬ ‫حەرەکەی ئیسالمی‪ ،‬حەشدی عەشایەری‪،‬‬ ‫حەشدی عەرەبی‪ ،‬لە کەرکوک‪ ،‬بنکە و‬

‫بارەگایان هەیە و لەناو گەڕەک و شوێنە‬ ‫گشتییەکان و دەوروبەری کەرکوک‬ ‫جێگیرکراون‪.‬‬

‫گروپی کوردی‬

‫بەپێی قسەی سەرچاوەیەکی تایبەت بۆ‬ ‫زەمەن‪ ،‬چەند کەس و دەستڕۆیشتوویەکی‬ ‫کورد لە کەرکوک‪ ،‬سەرقاڵی پێکهێنانی‬ ‫هێزێکن بەناوی (گروپی سەید) و رۆژانە‬ ‫ناوی خەڵک دەنووسن و ناسنامەیان بۆ‬ ‫دەردەکەن‪ .‬ئەوان هەوڵی دروستکردنی‬ ‫هێزی چەکدار دەدەن بەناوی ئەوەی‬ ‫پەیوەندییان بە مەرجەعیەتەوە هەیە‪،‬‬

‫ئازاد جەباری‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی ئەمنی‬ ‫لە ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪:‬ئەوەی روودەدات تەنیا‬ ‫جێگۆڕکێی هێزە و هێزی دیکە شوێنیان‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬سروشتی سوپا و سەرباز‬ ‫ئەوەیە بەردەوام ئەرکیان دەگۆڕێت و لە‬ ‫گۆڕاندان‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشکرد؛ ئێستا پڕۆژەیەک‬ ‫هەیە بۆ پێکهێنانی هێزێکی تایبەتی ‪٥000‬‬ ‫کەسیی لە پێکهاتەکانی شارەکە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫هاوشانی پۆلیسی ناوخۆیی ئەرکی ئاسایش‬ ‫و ئارامیی کەرکوک بگرنە دەست‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا نەبووەتە بڕیار‪.‬‬ ‫جەباری‪ ،‬نیگەرانیی خۆی نیشاندا کە‬ ‫بە هۆی کەمبوونەوەی دەسەاڵتی کورد لە‬ ‫کەرکوک‪ ،‬ئێستا نوێنەرەکانیان لە بەغدا‬ ‫نەرمیی دەنوێنن بەرامبەر هەندێک بڕیاری‬ ‫بەغدا‪ ،‬کە رەنگە بە زیانی کورد و شارەکە‬ ‫بشکێتەوە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪3‬‬

‫چەکوشەکەی خاتوونی سەرۆک‬ ‫کەرتی پهروهردهو ئاشتی و دادپهروهریی‬ ‫بدهن‪ ،‬ئەگەر ئەمانەیان کرد ئهوسا‬ ‫جێگهی ئهوان گرنگیی دهبێ”‪.‬‬ ‫بۆ سەرۆکایەتی کاتیی ئەم خولەی‬ ‫پەرلەمان فراکسیۆنی پارتی ژنێکی‬ ‫دیاریکرد‪ ،‬دواجار پۆستەکە رادەستی‬ ‫یەکێتی دەکرێت ئەویش ژنێک دەکاتە‬ ‫سەرۆکی پەرلەمان‪ .‬خانمی سەرۆک‬ ‫(رێواز فایەق)ــە کە دوو خولە بۆ خۆی‬ ‫ئەندامی پەرلەمانیشە‪.‬‬ ‫ئەو ژنانەی کە بۆ ئەم راپۆرتە‬ ‫قسەیان کردووە‪ ،‬هەریەکەیان سەر حزب‬ ‫و ئایدۆلۆژیای جیاوازن یان سەربەخۆن‪،‬‬ ‫بەاڵم هەموویان لەوەدا هاوڕا و کۆکن کە‬ ‫بەوپەڕی تواناوە پشتگیریی لە سەرۆکی‬ ‫پەرلەمان بکەن و هاوکاری بکەن بۆ‬ ‫سەلماندنی رۆڵی ژنانەی خۆی لەو‬ ‫پۆستەدا‪.‬‬ ‫ئەوان دەڵێن ئەوەی ئیستا‬ ‫پێیگەشتوون‪ ،‬بەرهەمی خەباتی ژنانی‬ ‫چاالکوان و مافە پێشێلکراوەکانی‬ ‫ژنان خۆیانە‪ .‬بۆیە نایانەوێ ئەزموونی‬ ‫خاتوونێکی سەرۆک شکست بێنێ‬ ‫یان ئاستەنگ بخرێتە بەردەم کار و‬ ‫هەنگاوەکانی‪.‬‬

‫ئیبراهیم‌عه‌لى‬ ‫لەسەروەختی مشتومڕی حزبەکان‬ ‫لەسەر سەرۆکایەتی پەرلەمان و سەرۆکی‬ ‫لیژنەکان‪ ،‬فێمینیستەکان و ژنانی‬ ‫چاالکوان تەواو دڵخۆشبوون بەوەی ژنێک‬ ‫لەسەر کورسی سەرۆکایەی خولی پێنجەم‬ ‫دانیشتووە‪ .‬ئیتر بۆ ئەوان گرنگ نییە‬ ‫سەرۆک لە کوتلەی کام حزبە بەڵکو گرنگ‬ ‫ئەوەیە ژنێکە‪.‬‬ ‫دوای حەوت مانگ لە سەرۆکایەتی‬ ‫ئەم خولەی پەرلەمان بە کاتی‪ ،‬سبەینێ‬ ‫چوارشەممە ڤاال فەرید پۆستی سەرۆکی‬ ‫پەرلەمان رادەستی رێواز فایەق سەرۆکی‬ ‫داهاتوو دەکات‪ .‬ئەم هەواڵە بۆ ژنان‬ ‫رووداوێکی جێی سەرنجە کە دوای بیست‬ ‫و حەوت ساڵ لە ئەزموونی پەرلەمانی‬ ‫و حوکمڕانی کورد‪ ،‬بۆ یەکەمجار ژنێک‬ ‫دەبێتە سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان‪.‬‬ ‫هەموو ئەو ژنانەی پێشوازی لە‬ ‫سەرۆکبوونی ژنێک دەکەن‪ ،‬چاوپۆشی لەوە‬ ‫دەکەن سەرۆک لە کامە رەنگ و حزبە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوان لە هەموو شت گرنگتر ئەوەیە ژنێک‬ ‫چەکوشی سەرۆکایەتی بە دەستەوەیەو ئەو‬ ‫کاتەی دەیەوێ دانیشتنەکان رێک بخات‪،‬‬ ‫دەیکێشی بەسەر مێزەکەی بەردەمیدا‬ ‫پێشتر هەرگیز ئەو مێزە چەکوشی دەستی‬ ‫ژنی بەرنەکەوتووە!‬ ‫بێگومان ئەمە یەکەمجارە لە هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬ژنێک پۆستێکی بااڵ لە سێ‬ ‫سەرۆکایەتییەکەی حوکمڕانی وەربگرێت‪.‬‬ ‫بۆیە الی رێکخراوەکانی ژنان و چاالکوانانی‬ ‫ئەم بوارە جێی دڵخۆشی و شادمانییە‪.‬‬ ‫سهبریه غهفار‪ ،‬ئهندامی بااڵى‬ ‫یەکگرتووی ئیسالمی کوردستانە و بۆ‬ ‫خۆی لە خولی پێشووی پهرلهمانی‬ ‫كوردستان پەرلەمانتار بووە‪ ،‬پێیوایە‬ ‫ئەمە “متمانەدانە بە ئافرەت” سەبریە ئەم‬ ‫قۆناغە بە گۆڕانکاری دەزانێ بۆ ژنان کە‬ ‫متمانەیان پێ دەکرێ تا بگەنە پۆستێکی‬ ‫وا بااڵ و گرنگ‪.‬‬ ‫سەرۆک لە رەگەزی میهرەبانەکانە‬ ‫بۆ ژنان هەڵبژاردنی ژنێک بۆ سەرۆکی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬هەڵبژاردنی میهرەبانییە‬

‫زۆر گرنگه ژنان‬ ‫گهیشتوونهته ئهو‬ ‫ئاسته لهمە گرنگتر‬ ‫ئهوهیه دهسهاڵت‬ ‫جیاوازتر له پیاوان‬ ‫بهكاربێنن‬ ‫لە بەرامبەر زبری و توندی دەسەاڵتی‬ ‫نێرینەدا‪ .‬ئەوانەی کە لەگەڵ ئەم‬

‫بۆچوونەدان دەڵێن‪ :‬ژن کاتێکیش دەبێتە‬ ‫سەرۆک ژنبوونی خۆی لە دەست نادات و‬ ‫وەکو جاران دڵنەرم و میهرەبانە لەگەڵ‬ ‫ئەندامانی گروپەکەیدا‪.‬‬ ‫ئهمهل جهالل ئهندامی ئهنجومهنی‬ ‫بااڵی كاروباری خانمان‪ ،‬رەخنە له‬ ‫حوکمڕانی کورد دەگرێ کە “هەمیشە‬ ‫لهالیهن نێرهوه قۆرخ كراوە” بۆیە ئێستا‬ ‫بەالیەوە زۆر گرنگە ژنێک دەبێە سەرۆکی‬ ‫دامەزراوەیەکی بااڵ‪.‬‬ ‫ئەمەل بۆ “ زەمەن” وتی‪ “ :‬ژن‬ ‫كاراكتهرێكی كۆمهاڵیهتییه و لە یەک‬ ‫کاتدا رۆڵی هاوسهر‪ ،‬دایك و خوشك‬ ‫دهبینێ‪ .‬ژنان میهرهبانانهتر مامهڵه‬ ‫لهگهڵ دەوروبەریاندا دەکەن بۆیە لە‬ ‫پلە و پۆستیشدا دیسان دەتوانن نەرم و‬ ‫نیان و میهرەبان بن‪ ،‬ئەمەش خواستێکی‬

‫ژنانی هەموو‬ ‫رێکخراو و حزبەکان‬ ‫دەڵێن پشگیری‬ ‫تەواوی دەکەین‬ ‫هەمیشەیی خەڵکە لە دەسەاڵت و‬ ‫حوکمڕانان‪”.‬‬

‫هەر ئەمەل نییە کە باوەڕی وایە‬ ‫ژنێک دەتوانێ میهرەبانی بگەڕێنێتەوە‬ ‫بۆ پەرلەمان‪ ،‬نووسەر و چاالکوانی مافی‬ ‫ژنان چلوره ههردی پێیوایە دهسهاڵتی‬ ‫پیاوان له رابردوودا ههرێمی كوردستانی‬ ‫بهرهو توندوتیژی بردووه‪ ،‬بۆیە خوازیاره‬ ‫خاتوونی سەرۆک لە پەرلەمان “ئارامی بۆ‬ ‫ههرێمی كوردستان بگهڕێنێتهوه و ئهو‬ ‫توندوتیژییەی هەبووە نهمێنێ”‪.‬‬ ‫مەرجە ژنبوونی خۆی بسەلمێنێ‬ ‫چلوره وتی‪“ :‬زۆر گرنگه ژنان‬ ‫گهیشتوونهته ئهو ئاسته‪ ،‬بهاڵم لهوه‬ ‫گرنگتر ئهوهیه چاوهڕوانم دهسهاڵتی‬ ‫خۆیان بهجۆرێكی جیاواز له پیاوان‬ ‫بهكاربێنن‪ .‬بزانین ژنان چۆن ئارامی‬ ‫دهگهڕێننهوه‪ .‬من چاوهڕوانم گرنگی به‬

‫پرۆفایلی خانمی سەرۆک‬ ‫رێواز فایەق حسێن تەمەن ‪ ٤2‬ساڵ‬ ‫شوێنی لە دایكبوون‪ :‬پێباز كەالر‬ ‫وپسپۆڕیی‪:‬‬ ‫خوێندن‬ ‫ئاستى‬ ‫بەكالۆریۆس لە یاسا‪ ،‬ماستەر لە یاساى‬ ‫تایبەت‪ ،‬دكتۆرا لە یاساى تایبەت‪.‬‬ ‫ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتییە‬ ‫ئەندامی خولی چوارەمی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان بووە‪.‬‬ ‫بەرلەوەی ببێتە پەرلەمانتار‪،‬‬ ‫مامۆستای زانكۆ بووە لە زانكۆی‬ ‫پۆلیتەکنیكی سلێمانی‪.‬‬ ‫لێكۆڵەری داد بووە لە دادگای‬ ‫دەربەندیخان و ماوەیەكیش بەرپرسی‬ ‫بەشی یاسایی بووە لە پەیمانگەی‬ ‫تەكنیكیی سلێمانی‪.‬‬

‫بۆچوونی حزبەكان‬ ‫لەسەر لیستەكەی نەجمەدین كەریم لە كەركوك‬ ‫مەزهەر‌كەریم‬ ‫نەجمەدین كەریم‪ ،‬پارێزگاری پێشووی‬ ‫كەركوك كە ئێستا لە هەولێر نیشتەجێیە‬ ‫ئاشكرایكرد‪ ،‬بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای كەركوك‪ ،‬بە لیستێكی سەربەخۆ‬ ‫بەشداری دەکات و نوێنەری پێکهاتە‬ ‫نەتەوەییو مەزهەبییەکانی کەرکوکی تێدا‬ ‫دەبێ‪.‬‬ ‫ناوی ئەو لیستەی نەجمەدین کەریم‬ ‫سەرۆکایەتی دەکات (لیستی سەربەخۆی‬ ‫كەركوك)ـە‪ .‬سەبارەت بەم لیستە‪ ،‬حزبو‬ ‫الیەنەکانی کەرکوک بۆچوونی جیاوازیان‬ ‫هەیە‪ .‬یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە‬ ‫زۆرترین دەنگ و کورسی لە کەرکوک هەیە‪،‬‬ ‫لەسەرزاری وەستا ڕەسوڵ‪ ،‬ئەندامی ئەو حزبە‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئاگاداری وردەکاری لیستی لەوجۆرە‬ ‫نین‪ ،‬ئەگەر شتێکی واش دروستبکرێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫هیچ کاریگەرییەکی بەسەر دەنگو نفوزی‬ ‫یەکێتییەوە نابێ‪.‬‬ ‫وەستا رەسوڵ بۆ “زەمەن” وتی‪ :‬ئاگادار‬ ‫نیم کە لیستێكی سەربەخۆ لەالیەن نەجمەدین‬ ‫كەریمەوە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای كەركوك دروستکرابێ‪ .‬وەك یەكێتی‬ ‫دەنگی سابتی خۆمان هەیە و بە كەس کەم‬ ‫ناکرێتەوە‪ .‬دەنگی ئێمە لەكەركوك پەیوەندی‬ ‫بەوەوە نییە كەسێك چی دەكات یان چی‬ ‫ناكات‪.‬‬ ‫بەرپرسی لقی پارتی لە کەرکوک دەڵێت‪،‬‬ ‫هێشتا زووە قسە لەسەر شتێک بکرێ کە‬ ‫تەنیا قسەیە‪ .‬د محەمەد خورشید‪ ،‬بەرپرسی‬ ‫لقی سێی پارتی لە كەركوك بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪ :‬د‪.‬نەجمەدین ئەو ڕای خۆی دەربڕیوە‬ ‫كە لە ئایندەدا بەشداری هەڵبژاردنەكانی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی کە بە لیستێكی سەربەخۆ یان‬ ‫لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداری‬ ‫دەکات؟ ئەوە جارێ دیار نییە‪ .‬ئێمە‬ ‫هەڵمانگرتووە بۆ كاتی خۆی‪ ،‬لەو بارەیەوە‬

‫هیچ ناڵێم ئێستا‪.‬‬ ‫لەبارەی‬ ‫گۆرانیش‬ ‫بزووتنەوەی‬ ‫بەشداریكردنی نەجمەدین كەریم‪ ،‬لە‬ ‫هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‪،‬‬ ‫بۆچونی خۆی هەیە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫بە هەموو شێوەیەك جەخت لەسەر یەك‬ ‫لیستی پێكهاتەی كورد دەكاتەوە لەكەركوك‪،‬‬ ‫تا دەنگی كورد لەو شارە نەفەوتێ‪..‬‬ ‫محەمەد نەسرەدین‪ ،‬سكرتێری مەكۆی‬ ‫گۆڕان لە كەركوك لەمبارەیەوە بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪ :‬لە هەڵبژارنی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫كەركوك نەجمەدین كەریم بەشداربێ یان‬ ‫هەر حزبێكی تر‪ ،‬ئێمە بڕوامانوایە دەبێ‬ ‫بەرژەوەندییە بااڵكانی کورد لەم شارە‬ ‫لەبەرچاو بگیرێ‪ .‬كەواتە دەبێ نەك كەسو‬ ‫دوو كەس‪ ،‬دەبێ هەموومان لە چوارچێوەی‬ ‫بەرژەوەندی گەلەكەماندا بین لە شاری‬ ‫كەركوك‪ ،‬ئەوە كێشە نابێ کە نەجمەدین‬ ‫كەریمیش لیستی هەبێ بەاڵم بەو مەرجەی‬ ‫لە خزمەتی پرسی کەرکوکدابێ”‬ ‫بڕیارە لە سەرەتای ساڵی داهاتو تا‬ ‫مانگی نیسان‪ ،‬هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬

‫دەنگی ئێمە‬ ‫نەگۆڕە و‬ ‫بە کەسێک کەم‬ ‫ناکرێتەوە‬

‫پارێزگاکانی عێراق ئەنجامبدرێت و دوای‬ ‫‪ 15‬ساڵیش ئەو هەڵبژاردنە لە کەرکوک‬ ‫ئەنجامبدرێت‪ ،‬کە لە دوای ساڵی ‪2003‬ـەوە‬ ‫تەنها یەکجار و ساڵی ‪ 2005‬بەپێی یاسای‬ ‫بریمەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫کەرکوک ئەنجامدرا‪.‬‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان بڕوای‬ ‫وایە‪ ،‬لیستەكەی نەجمەدین كەریم ئەگەر‬ ‫دروست بکرێ‪ ،‬ئەوا هەم سوود دەبێ هەم‬ ‫زیان‪ .‬بەاڵم دەرکەوتنی هەموو ئەمانە‬ ‫دەکەونە کاتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاوە‪.‬‬ ‫جوان حسێن ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای كەركوك لەسەر لیستی یەكگرتوو‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪ ”:‬ئەگەر نەجمەدین كەریم‬ ‫كاری بۆ لیستەكەی كردبێو دڵنیابێ لەوەی‬ ‫دەنگدەهێنێ‪ ،‬ئەوە ئاساییە‪ .‬بەاڵم دیار نییە‬ ‫ئاخۆ بۆ دەنگی كورد لەكەركوك باش دەبێ‬ ‫یان نا‪ ،‬ئەوەی گرنگە بۆ خەڵكی كەركوك‬ ‫ئەوەیە كورد لەو شارە یەك دەنگ بینو‬ ‫یەك لیست بین بەرامبەر دەنگی عەرەبو‬ ‫توركمانەكان‪.‬‬

‫ئەوە كێشە نابێ‬ ‫نەجمەدین كەریمیش‬ ‫لیستی هەبێ‬

‫كۆمەلی ئیسالمی لەبارەی نەجمەدین‬ ‫كەریمەوە ئاشكرای دەكات ‪،‬ئەو ئێستا‬ ‫پارێزگای كەركوك نییە‪ ،‬ئێستا وەك هەر‬ ‫كەسێكی تر ئازادە لیستی هەبێ یان خۆی‬ ‫كاندید بكات‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا هیوادارن‬

‫جارێ زووە قسە‬ ‫لەسەر لیستەکەی‬ ‫نەجمەدین کەریم‬ ‫بکەین‬

‫لیستەكەی نەبێتە كەرتبوونی ناوماڵی كورد‬ ‫لە كەركوك‪.‬‬ ‫محەمەد جەلیل بەرپرسی هەڵبژاردنی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی لەشاری كەركوك‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪ ”:‬هیوادارین كورد لە‬ ‫هەڵبژارنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوکدا‬

‫پێکەوەبوون‬ ‫باشترە دەنگی جیا‬ ‫سەرکەوتوو‬ ‫نابێ‬

‫یەك لیست بەشداربێو نەجمەدین كەریمیش‬ ‫لەناو ئەو لیستەدابێ تا زیان لە ناوماڵی‬ ‫كورد نەدرێت‪ .‬من هەمیشە وتوومە نابێ هیچ‬ ‫حزبێك ئەوەی تر بەخاین دابنێ یان بە جیا‬ ‫حزبێك بۆخۆی دروست بكات یان لیستێك‪،‬‬ ‫چونكە سەركەتوو نابێو هەڵدەوەشێتەوە‪.‬‬

‫دیار نییە لیستەکە‬ ‫سوودی بۆ کورد‬ ‫دەبێ یان نا؟‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫دیار غەریب‪...‬‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫پرۆفایلی جەنگاوەرێک‬

‫زهمهن‬ ‫رۆژی پێنجی ئەم مانگە‪ ،‬دیار غەریب‬ ‫ناسراو بە “هەڤاڵ هەڵمەت” ئەندامی کۆنسەی‬ ‫سەرۆکایەتی کەجەکە‪ ،‬لە بناری قەندیل کرایە‬ ‫ئامانجی فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا و لەگەڵ‬ ‫دوو گەریالی پەکەکەدا شەهیدبوون‪.‬‬ ‫هەڤاڵ هەڵمەت ناوی تەواوی دیار غەریب‬ ‫محەمەدەو ساڵی ‪ 1973‬لە گوندی سێوسێنانی‬ ‫ناوچەی قەرەداخ لە دایکبووە‪ .‬بەشی فیزیای‬ ‫لە کۆلێژی زانست ‪ -‬زانکۆی سەاڵحەدین‪ -‬تەواو‬ ‫کردووە‪ .‬دیار غەریب دوای راپەڕینی بەهاری‬ ‫‪ 1991‬لە تەمەنی ‪ 19‬ساڵیدا پەیوەندی دەکات‬ ‫بە ریزەکانی پارتی کرێکارانی کوردستانەوە‪.‬‬ ‫دیار وەک زۆربەی سەرکردە سیاسی‬ ‫و سەربازییەکانی پەکەکە‪ ،‬هاوسەرگیریی‬ ‫نەکردووە و زۆربەی تەمەنی لە شاخ بەسەر‬ ‫بردووە‪ .‬بەاڵم بنەماڵەکەی لە گەڕەکی‬ ‫بەختیاری شاری سلێمانی نیشتەجێبوون‪.‬‬ ‫برایەکی دیار غەریب کە پێشمەرگەبووە‪،‬‬ ‫لە کاتی ئازادکردنی گوندی چیمەنی نزیک‬ ‫کەرکوک لە ڕاپەڕینی ساڵی ‪ 1991‬شەهید‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای پەیوەندییکردنی بە پەکەکەوە‬ ‫دیار غەریب ماوەیەک لەگەڵ عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالن لە دەشتی بیقاعی لوبنان ژیاوە و‬ ‫هەندێکجار وەک وێنەگری تایبەتی ئۆجەالن‬ ‫کاری کردووە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2002‬لەگەڵ ژمارەیەک لە هاوڕێکانی‪،‬‬ ‫پارتی چارەسەری دیموکراتی کوردستان‬ ‫ پەچەدەکە ‪ -‬یان دامەزراندووە و سەرەتا‬‫ئەندامی دەستەی کارگێڕیی پارتەکەبوو تا‬ ‫ساڵی ‪ 2008‬ئەوکات لە کۆنگرەی چوارەمدا‬ ‫وەک سەرۆکی پارتی چارەسەر هەڵبژێردراوە‪،‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫تا هەڵوەشاندنەوەی پارتەکە سەرۆک بووە‪.‬‬ ‫کۆتایی ساڵی ‪ 2014‬و دوای‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی پەچەدەکە‪ ،‬دیار غەریب‬ ‫دووبارە گەڕاوەتەوە قەندیل و دوای کەمتر لە‬ ‫شەش مانگ گەڕانەوەی بۆ قەندیل‪ ،‬ساڵی ‪2015‬‬ ‫وەک یەکەم کوردی باشووری کوردستان‪ ،‬بوو‬ ‫بە ئەندامی کۆنسەی سەرۆکایەتی کەجەکە کە‬ ‫چەتری کۆکەرەوەى سەرجەم پارت و رێکخراو‬ ‫و هێزە چەکدارەکانی سەر بە پەکەکەیە‪.‬‬

‫مامۆستا محەمەد بەکر‪ ،‬هاوڕێی نزیکی‬ ‫دیار غەریب‪ ،‬سەبارەت بە کەسایەتی ئەو‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪ :‬یەکێک لە هۆکارەکانی‬ ‫پێشکەوتنی هەڤاڵ هەڵمەت ئەوە بوو‪ ،‬کە‬ ‫خاوەن کەسایەتییەکی بە ئیرادە و بەهێز‬ ‫بوو‪ .‬هەر ئەوەش هۆکاری سەرکەوتنی بو‬ ‫بۆ ئەندامێتی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە‪،‬‬ ‫چونکە لەناو پەکەکەدا کەسێتی و شێوازی‬ ‫ژیان زۆر گرنگە‪”.‬‬

‫مامۆستا محەمەد بەردەوام بوو “ پێش‬ ‫ئەو ژمارەیەکی زۆر هەڤاڵی باشوور چوونەتە‬ ‫ریزی پەکەکەوە‪ ،‬بەاڵم هەڤاڵ هەڵمەت یەکەم‬ ‫کوردی باشوورە کە بگاتە پلەی ئەندامی‬ ‫کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە‪”.‬‬ ‫کۆنسەی بەڕێوەبەری کۆما جڤاکێن‬ ‫کوردستان لە‪ 11‬ئەندام پێکدێت کە پێنجیان‬ ‫ژنن و ژمارەیەک ئەندامی یەدەگیش هەیە‪،‬‬ ‫دیار غەریب لەناو ئەو ئەندامانەدا زیاتر ئەرکی‬ ‫گشتی و هەڵوەستەکردن لەسەر خەباتی‬ ‫باشووری کوردستانی پێ سپێردرابوو‪.‬‬ ‫هەرچەندە وەزارەتی بەرگریی تورکیا‬ ‫باڵویکردەوە کە رۆژی ‪27‬ی حوزەیران دیار‬ ‫غەریب کراوەتە ئامانجی هێرشێکیان لە‬ ‫پێچەکانی کورتەکی بناری قەندیل‪ .‬بەاڵم‬ ‫کەجەکە باڵویکردەوە رۆژی پێنجی ئەم مانگە‬ ‫لە هێرشێکی ئاسمانیی فڕۆکە جەنگییەکانی‬ ‫تورکیا بۆ سەر قەندیل لەگەڵ دوو گەریالی‬ ‫تردا شەهید بوون‪.‬‬ ‫کەجەکە لە بەیاننامەی راگەیاندنی‬ ‫شەهیدبوونی دیار غەریبدا‪ ،‬بێ ئەوەی ناو‬ ‫بهێنێ دەڵێت” شەهیدکردنی هەڤاڵ هەڵمەت‬ ‫بە بەرنامە و بەشداریی سیخوڕەکان بووە و‬ ‫دەبێ ئەوانە سزا وەر بگرن”‪.‬‬ ‫لە وتار و لێدوانەکانیدا دیار غەریب‪،‬‬ ‫هەمیشە جەختی لە یەکگرتوویی کورد‬ ‫کردووەتەوە‪ .‬هەشت رۆژ پێش شەهیدبوونی‪،‬‬ ‫ژمارەیەک پێشمەرگەی دێرینی کوردستان‬ ‫سەردانی قەندیلیان کرد‪ ،‬دیار غەریب بەناوی‬ ‫کەجەکەوە پێشوازیی لێکردن و وتی “کورد‬ ‫پێویستی بە یەکگرتن و یەک ستراتیژیی‬ ‫هەیە و پێویستە نەبێتە بەشێک ملمالنێی‬ ‫زلهێزەکان‪ .‬داوایکرد سەرجەم هێزەکانی‬ ‫باشوور هەڵوێستی جددیتر نیشان بدەن‬ ‫بەرامبەر دەستدرێژییەکانی تورکیا”‪.‬‬

‫باڵیۆزی‬ ‫کورد‬ ‫بەردەکەوێ‬ ‫زهمهن ناوى كانديدەكان ئاشکرا دەکات‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫حكومهتى عێراق بڕیارى داوه ‪ 70‬باڵیۆزخانهى نوێ له واڵتانى دهرهوه‬ ‫بکاتەوەو الیهنه كوردییهكان له بهغدا ‪ 16‬كاندیدیان پێشكهش كردووه بۆ‬ ‫وهرگرتنى پشک لهو ‪ 70‬باڵیۆزخانەیەی کە دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫بەپێی یاسا‪ ،‬پهرلهمانى عێراق دەتوانێ ‪ 35‬لەو باڵیۆزانە دابنێ و ئەوانی‬ ‫تر وهزارهتى دهرهوه لهسهر بنهماى خزمهتو لهبهرچاوگرتنى مافى نهتهوهو‬ ‫كهمایهتییهكان دیاریان دهكات‪.‬‬ ‫فراكسیۆنه كوردستانییهكانی ئهنجومهنى نوێنهرانى عێراق خاوهنى ‪58‬‬ ‫كورسین‪ ،‬ههر ‪ 10‬كورسیهكى پهرلهمان باڵیۆزێکى بەر دەکەوێ‪ .‬بهو پێیەبێ‬ ‫كورد ئهگهر به یهك لیست ناوى كاندیدهكان پێشكهش بكات‪ 6 ،‬بۆ ‪ 7‬باڵیۆزى‬ ‫بهردهكهوێ‪ ،‬بهاڵم ئهگهر ههر فراكسیۆنه و به جیا كاندید پێشكهش بكات‪ ،‬ئەوا‬ ‫چوار تا پێنج باڵیۆزى بهردهكهوێ‪.‬‬ ‫پارتى دیموكراتى كوردستان كه خاوهنى ‪ 26‬كورسی پەرلەمانی عێراقە‪،‬‬ ‫چوار كاندیدى پێشكهشكردووه کە ئەوانیش بریتین لە‪ :‬خهسرهو پیرباڵ‪،‬‬ ‫ئهشواق جاف‪ ،‬پهریزان شهعبان و بههزاد نهبی ئهسعهد‪.‬‬ ‫یهكێتی نیشتمانی كوردستانیش كه خاوهنى ‪ 21‬كورسییه‪ ،‬شهش كاندیدى‬ ‫پێشكهشكردووه ئەوانیش بریتین لە‪ :‬بههرۆز یاسین مستهفا‪ ،‬ئهمین جوندی‪،‬‬ ‫لوئهی مهحمود‪ ،‬دانا سهعید سۆفی‪ ،‬زانا بێستون و چیا عهبدولكهریم‪.‬‬ ‫هەروەها بزووتنهوهی گۆڕان کە خاوهنى پێنج كورسییە‪ ،‬سێ کەسی‬ ‫کاندید کردووە بۆ وەرگرتنی پۆستی باڵیۆزی عێراق ئەوانیش بریتین له‪ :‬دیاری‬ ‫ئهحمهد‪ ،‬شایان محهمهد‪ ،‬نهوشیروان محهمهد‪.‬‬ ‫یهكگرتووی ئیسالمی كوردستان كه خاوهنى دوو كورسییه دوو کاندیدی‬ ‫هەیە ئەوانیش‪ :‬رهووف عهبدولكهریم‪ ،‬عهبدوڵاڵ كهریم‪ .‬هەروەها نهوهى نوێ كه‬ ‫کە ئێستا ناوەکەی گۆڕاوە بە فراکسیۆنی ئایندە‪ ..‬خاوهنى چوار كورسییه‪ ،‬ئارام‬ ‫ئیسماعیل سهعیدى كاندید كردووه‪ .‬بۆ وەرگرتنی پۆستی باڵیۆز‪.‬‬ ‫حكومهتى عێراق ئێستا لەسەر ئاستی جیهان ‪ 55‬باڵیۆزخانهی هەیەو بڕیارە‬ ‫ئەم ژمارەیە بەرز بکاتەوە بۆ ‪ 125‬باڵیۆزخانە‪.‬‬

‫بۆچی ئاشتی هەورامی و نەوزاد هادی بۆ وەزارەت دانەنران؟‬ ‫بڕیار نامیق‬ ‫بهپێی ئەو زانیارییانەی لە سەرچاوەیەکی‬ ‫بااڵی پارتییەوە دراونەتە “زەمەن” ناوی‬ ‫هەریەکە لە ئاشتی هەورامی و نەوزاد‬ ‫هادی‪ ،‬له لیستى وهزیرهكانى كابینهى نوێ‬ ‫دەرهێنراون و ئەوە دوایین بڕیاری مەسرور‬ ‫بارزانییە کە هیچکامیان نابنە وەزیر‪.‬‬ ‫زهمهن زانیاریی ترى دەستکەوتووە کە‬ ‫الدانی ناوی ئاشتی هەورامی نەوزاد هادی‬

‫لە لیستی وەزیرەکاندا‪ ،‬لهسهر داواى خودى‬ ‫مهسروربارزانى و به بڕیارى مهسعود بارزانى‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫بۆ جێگرتنەوە نهوزاد هادى کە بڕیاربوو‬ ‫بکرێتە وەزیری کارەبا‪ ،‬بهڕێوهبهرى گشتى‬ ‫كارهباى ههولێر دانراوهو له برى ئاشتى‬ ‫ههورامی ئهندازیارێكی شارەزای نهوت‬ ‫دادهنرێت بەاڵم هێشتا ناوهكه یهكالیى‬ ‫نهکراوەتەوە بۆیه باڵونهكراوهتهوه‪.‬‬ ‫بەگوێرەی زانیارییەکانی “زەمەن” تا ئەو‬ ‫کاتەی ناوی وەزیری سامانە سروشتییەکان‬

‫یەکالیی دەبێتەوە‪ ،‬سهرۆكى حكومهت خۆی‬ ‫کاروباری ئەو وهزارهتە رادەپەڕێنێ‪ .‬هەروەها‬ ‫تیمێكى تایبهت به ناوى (تیمى ڕاوێژكارانى‬ ‫وزه) پێكدههێنرێ تا ئهو كاتهى مهلهفى‬ ‫نهوت بهتهواوهتى دەکەوێته ژێر رکێفی‬ ‫سەرۆکی حکومەتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە چارەنووسی ئاشتى ههورامى‪،‬‬ ‫سەرچاوەکەی زەمەن ئاشکرایکرد‪ ،‬لهوتیمه‬ ‫راوێژکارییەی وزەدا‪ ،‬ئاشتی هەورامیش‬ ‫ئەندام دەبێ بهبێ ئهوهى هیچ دهسهاڵتێكى‬ ‫گرێبهست یان كڕینو فرۆشتنى ههبێ‪.‬‬

‫مانگی رابردوو هەرێم بایی ‪704‬‬ ‫ملیۆن دۆالر نەوتی فرۆشتووە‬ ‫زهمهن‬ ‫مانگی رابردو هەرێمی کوردستان ‪13‬‬ ‫ملیۆن بەرمیل نەوتی لە رێگەی بۆرییەوە‬ ‫فرۆشتووە و داهاتی ‪ 504‬ملیۆن دۆالر‬ ‫چووەتە سەر خەزێنەی هەرێم‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی دیسکی ئابووریی‬ ‫“زەمەن” هەناردەی نەوتی هەرێمی‬

‫کوردستان لە مانگی حوزەیراندا‪ ،‬لە‬ ‫رێگای بۆری کوردستان– جەیهان ‪13‬‬ ‫ملیۆن بەرمیل بووە‪ ،‬بەوپێیە رۆژانە‬ ‫‪ 433‬هەزارو ‪ 333‬بەرمیل رەوانە کراوە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەکە؛ تێكرای نرخی‬ ‫یەک بەرمیل نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی‬ ‫جیهاندا مانگی رابردوو ‪ 64.22‬دۆالر‬ ‫بووە‪ ،‬لەبەرئەوەی هەرێمی کوردستان‬ ‫نەوتەکەی بە ‪ 10‬دۆالر کەمتر لە نرخی‬

‫جیهانیی دەفرۆشێ‪ ،‬کۆی داهاتی نەوتی‬ ‫هەناردەکراو لەڕێگای بۆرییەوە ‪704‬‬ ‫ملیۆن و ‪ 860‬هەزار دۆالر بووە‪.‬‬ ‫هەروەک تێچووی حەقدەستی‬ ‫کۆمپانیا بیانییەکان‪ ،‬لە مانگی‬ ‫رابردوودا ‪ 200‬ملیۆن دۆالر بووە‪،‬‬ ‫بەوەش کۆی گشتی ئەو داهاتەی بۆ‬ ‫هەرێم دەمێنێتەوە‪ 504 ،‬ملیۆن و ‪860‬‬ ‫هەزار دۆالرە‪.‬‬

‫‪ 60‬ههڵسوراوى گۆڕان له ههولێر‬ ‫یاداشتى نارهزایى بهرز دهكهنهوه‬ ‫زهمهن‬ ‫دژی دیاریكردنی كاندیدى وهزارهتى‬ ‫بازرگانى و پیشهسازیى لەالیەن بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕانەوە‪ ،‬ههڵسوڕاوانی گۆڕان لە ههولێر‪ ،‬بە‬ ‫یاداشتێک ناڕەزایی خۆیان بەرزکردووەتەوە‬ ‫بۆ بهرپرسانی بزووتنهوهكه‪.‬‬

‫بهپێی زانیارییهكانی “زهمهن” دوای‬ ‫دیاریكردنی پشكی گۆڕان له كابینهی نوێ‪،‬‬ ‫یاداشتێكی ناڕهزایهتی به ئیمزای زیاتر له‬ ‫‪ 60‬ئەندام و هەڵسوڕاوی سنووری هەولێر‬ ‫دراوهته رێكخهرى گشتى گۆڕان وتێیدا‬ ‫داوایان كردووه‪ ،‬ئهو كاندیده بگۆڕدرێت‬ ‫كه لهسهر پشكی گۆڕان دیاری كراوه بۆ‬ ‫وهزارهتى بازرگانى و پیشهسازیى‪.‬‬

‫یهكێك لهو ناڕازییانه كه ئهندامى‬ ‫جڤاتى نیشتمانى گۆڕانه بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫“ههڵسوڕاوانی گۆڕان ههست بە ناعهدالهتی‬ ‫دەکەن له دیاریكردنی كاندیدهكاندا بهتایبهت‬ ‫دیاریكردنی كاندیدێك لهسهر پشكی ههولێر‬ ‫بۆ پۆستی وزارهتی بازرگانی و پیشهسازیی‪،‬‬ ‫ئەمە بههیچ شێوهیهك قابیلى قبوڵ نییهو‬ ‫رەتی دەکەینەوە”‬

‫ناڕەزایی‌‪‌60‬‬

‫ئەبوبەکر‌هەڵەدنی‪‌:‬الیەنگری‌فرەژنیم‌بەاڵم‌دەرفەتی‌هێنانی‌ژنی‌دووەمم‌نییە‬ ‫دەڵێت‪ :‬هەموو پیاوێک حەز دەکات‬ ‫دوو ژنی هەبێ‪ ،‬من الیەنگری فرەژنیم‬ ‫و خۆم لەبەر سەرقاڵی ناتوانم ئەوە‬ ‫بکەم‪.‬‬ ‫لە دیدارێکدا لەگەڵ “زەمەن”‬ ‫هەڵەدنی دەڵێت‪ :‬من الیەنگری‬

‫زەمەن‬ ‫ئەبوبەکر هەڵەدنی ئەندامی‬ ‫لەسەر‬ ‫کوردستان‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫فراکسیۆنی یەکگرتوو راشکاوانە‬

‫فرەژنیم بەتایبەت بۆ دۆخی ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫پشت بەخوا خەریکی ئامادەکردنی‬ ‫پڕۆژەی هەمواری یاسای باری‬ ‫کەسێتیم تا لەم خولەی پەرلەماندا‬ ‫کۆتوبەندی بەردەم فرەژنی نەهێڵین‪.‬‬ ‫هەڵەدنی کە هاوکات ئەندامی‬

‫هەڵسوڕاوی‌گۆڕان‌‬

‫سەرکردایەتی یەکگرتووی ئیسالمییە‪،‬‬ ‫سەبارەت بە هەبوونی گلەیی لەالیەن‬ ‫هاوسەرەکەیەوە دەڵێت‪ :‬دەرفەت‬ ‫و کاتی کەمم داوە بە خێزانەکەم‪،‬‬ ‫لەمبارەیەوە ستەمم لێکردوون و‬ ‫کەمتەرخەم بووم بەرامبەریان‪.‬‬

‫لە‌هەولێر‌لە‌دژی‌‬ ‫دانانی‌وەزیرێک‬

‫ل‪10‬‬

‫ل‪2‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ژمارە (‪ )25‬سێشەممە ‪2019/7/9‬‬

‫‪ 20‬الپەڕە‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌خاڵه‌‌گرنگەكانى‌كارنامه‌ى‌كابینه‌ی‌نوێ‌ئاشكرا‌ده‌كات‬

‫هه‌ر‌به‌رپرسێک‌بازرگانیی‌و‌وه‌به‌رهێنان‌بكات‌سزا‌ده‌درێت‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‬ ‫سەرچاوەیەکی‬ ‫چەند‬ ‫لەڕێی‬ ‫تایبەتەوە “زهمهن” خاڵە گرنگەکانی‬ ‫کارنامەی کابینەی نوێی دەستکەوتووە‬ ‫کە ئەگەر جێبەجێ بکرێن‪ ،‬ئەوا لە‬ ‫داهاتوودا ئەزموونی حوکمڕانی هەرێم‬ ‫بەهێز دەکەن‪.‬‬ ‫لەم کارنامەیەدا کە پوختەی‬ ‫پرۆژەکانی گۆڕان و یەکێتی و پارتییە‬ ‫بۆ حکومەت‪ ،‬هەندێ خاڵ و بڕگەی‬ ‫تێدایە کە لە کابینەکانی پێشووتردا‬ ‫نەبوون‪ .‬بەرچاوترینیان سنووردانان و‬ ‫رێگرییکردنە لە دەستوەردانی بەرپرسان‬ ‫لە کەرتی بازرگانیی و وەبەرهێناندا‪.‬‬ ‫لەو بەشەدا کە رێگریی لە بەرپرسان‬ ‫دەکات هاتووە‪ :‬نابێ بهرپرسان‬ ‫كاری بازرگانیی و بهڵێندهرایهتی‬ ‫و وهبهرهێنان بكهن‪ .‬هەر کەسێک‬ ‫لەمبارەیەوە سەرپێچی بکات‪ ،‬ئەوا‬ ‫تووشی لێپرسینهوه دەبێ‪.‬‬ ‫لە بەشێکی کارنامەکەدا‪ ،‬تیشک‬ ‫خراوەتە سەر پرسی موچەی وەزیر‬

‫و پەرلەمانتاران و پلە تایبەتەکان و‬ ‫بەرزکردنەوەی موچەی خانەنشینیی‪.‬‬ ‫تێیدا هاتووە‪ :‬یاسای چاكسازیی‬ ‫سەرلەنوێ ئاماده دهكرێتهوه به فۆرمێكى‬ ‫تازه و دهینێرینهوه بۆ پهرلهمانی‬ ‫کوردستان‪ .‬ئەمەش بهمهبهستى‬ ‫كهمكردنهوهى موچه بهرزهكان و‬ ‫البردنى بندیوارو نەهێشتنی دوو موچه‪،‬‬ ‫هەروەها دادپهروهریى له خانهنشینى پله‬ ‫تایبهتهكاندا‪.‬‬ ‫لە کارنامەکەدا بەشێکی تەرخانکراوە‬ ‫بۆ هێزه چهكدارهكان‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫رێکخستنەوەو بەهێزکردنیان هاتووە‪ :‬به‬ ‫ههماههنگی لهگهڵ سهرۆكایهتی ههرێمدا‪،‬‬ ‫له پێناو بههێزكردنی سیستمی بهرگریی‬ ‫و ڕووبهرووبوونهوهی مهترسییهكان و‬ ‫پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی ههرێم‪،‬‬ ‫پێداچوونهوه به میكانیزمی ڕێكخستن و‬ ‫یهكخستنی هێزی پێشمهرگهی كوردستان‬ ‫و هێزهكانی ئاسایشی ناوخۆدا دهكهین‪.‬‬ ‫بچوككردنهوهى پێکهاتەی حكومهت‪،‬‬ ‫بهشێكه له كارنامهى ئهم كابینهیه‬ ‫و هاتووه‪ :‬كاری جدی دهكهین بۆ‬ ‫تهرشیقی ههیكهلیهتی دامودهزگاكانی‬ ‫حكومهت له خوارهوه بۆ سهرهوه‪ .‬به‬

‫شێوهیهك‪ ،‬كه بۆ ههرێمی كوردستان‬ ‫گونجاوبێ‪ ،‬ئهمهش به پێی پالنێكی‬ ‫تۆكمه دادەڕێژرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی کارنامەکە؛ کابینەی نوێ کار‬ ‫دەکات بۆ سهرلەنوێ رێكخستنهوهى‬ ‫فهرمانگهى پهیوهندییهكانى دهرهوه‪،‬‬ ‫کە رۆڵی وەزارەتی دەرەوە دەبینێ‬ ‫و سەرپەرشتی نوێنەرایەتییەکانی‬ ‫کوردستان‬ ‫هەرێمی‬ ‫دەرەوەی‬ ‫دەکات‪ .‬لە کارنامەکەدا هاتووە‪:‬‬ ‫فهرمانگهی پهیوهندییهكانی دهرهوه‪،‬‬ ‫لهسهر بنهمایهكی یاسایی‪ ،‬دیسان‬ ‫رێكدهخرێتهوه‪.‬‬ ‫سەبارەت بەناوەڕۆکی ئەم کارنامەیە‪،‬‬ ‫عهلى حهمهساڵح سهرۆكى فراكسیۆنى‬ ‫گۆڕان‪ ،‬به زهمهنى راگهیاند‪ :‬كارهكانى‬ ‫نووسینهوهى کارنامهى حكومهت‪ ،‬تهواو‬ ‫بووهو ئهوهى بهالى گۆڕانهوه گرنگ‬ ‫بوون‪ ،‬جێگیركراون‪.‬‬ ‫سەرۆکی فراکسیۆنی گۆڕان لە‬ ‫پەرلەمانی کوردستان وتیشی‪ ”:‬لهمهودوا‬ ‫ئهوه کارنامهى ههمووان دەبێ لە‬ ‫حکومەتدا و گرنگ جێبهجێكردنیهتى‪.‬‬ ‫ئهركى ئێمهش ئەوەیە چاودێری‬ ‫جێبهجێكردنى ئهو کارنامهیه بکەین”‪.‬‬

‫تەنیا‌گۆڕان‌بە‌پێوەری‌“بنەماڵە”‌پۆستەکانی‌دەستنیشان‌نەکردووە‬

‫سەرۆكی‌تیمی‌حکومی‌یەكێتی‌و‌پارتی‌و‌سۆسیالیست‌لە‌بنەماڵەی‌حزبەکانیانن‌‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‬ ‫بڕیارە سبەینێ چوارشەممە‪ ،‬کابینەی نوێی‬ ‫حکومەتی هەرێم‪ ،‬لە بەردەم پەرلەماندا متمانە‬ ‫وەربگرن و سوێندی یاسایی بخۆن‪ ،‬بەاڵم له‬

‫چوار حزبی پێكهێنهری حكومهت (پارتی‪،‬‬ ‫یهكێتی‪ ،‬گۆڕان‪ ،‬سۆسیالیست)‪ ،‬بێجگە لە‬ ‫گۆڕان کەسی یەکەم و سەرۆکی تیمەکانیان‪،‬‬ ‫هەڵبژێراوی بنەماڵەی دەستڕۆیشووى‬ ‫حزبەكانیانن‪.‬‬ ‫مەسرور بارزانی‪ ،‬سەرۆکوەزیران لە‬

‫سەرۆکی‌لیژنەی‌دەسپاکی‌پەرلەمان‪:‬‬

‫شێرکۆ‌میروەیس‌سەرۆکی‌لیژنەی‌پەیوەندییەکانی‌دەرەوە‪:‬‬

‫کورد‌‪‌ 6‬بۆ‌‪‌7‬باڵیۆزی‌بەردەکەوێ‬

‫ل‪4‬‬

‫ناوی‌“قوباد”‌نەنێردراوە‌بۆ‌مەسرور‌بارزانی‬ ‫بنەماڵەی‌تاڵەبانی‌لیستەکەی‌کۆسرەتیان‌رەتکردووەتەوە‬ ‫زەمەن‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی لە سەرچاوەیەکی‬ ‫مەکتەبی سیاسی یەکێتی دەست “زەمەن”‬ ‫کەوتووە‪ ،‬بنەماڵەی تاڵەبانی و ئیبراهیم‬ ‫ئەحمەد‪ ،‬بەو لیستە رازی نەبوون؛ کە رۆژی‬ ‫یەکشەممەی رابردوو‪ ،‬کۆسرەت رەسوڵ‬ ‫پێشکەشی مەسرور بارزانی کردووە‪ ،‬وەکو‬ ‫کاندیدەکانی یەکێتی بۆ کابینەی نوێ‪.‬‬ ‫دوای ئاشکرابوونی ناوی کاندیدەکانی‬ ‫یەکێتی‪ ،‬دەرکەوت ناوی قوباد تاڵهبانى بۆ‬ ‫جێگرى سهرۆك وهزیرانى تێدا نییه‪ .‬لەو‬ ‫لسیتەدا تێکڕا ناوی ‪ ٩‬وەزیر و سەرۆکی دەستە‬ ‫کە‪ ،‬پشكی یەکێتین هاتبوو‪.‬‬

‫سهرچاوهکەی “زەمەن” وتی‪ ”:‬هۆكارى‬ ‫نهبوونى ناوى قوباد تاڵهبانى لهو لیستهی‬ ‫کۆسرەت رەسوڵدا‪ ،‬بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە‬ ‫بنهماڵهى تاڵەبانی و ئیبراهیم ئهحمهد‪ ،‬له‬ ‫شێوازى دانانى پشكهكانى یهكێتى رازی‬ ‫نەبوون‪ .‬بۆیە قوباد تاڵهبانى وەاڵمی بۆ‬ ‫كۆسرهت رهسوڵ ناردووه‪ ،‬كه نایەوێت‪ ،‬ناوى‬ ‫بخاته لیستهكهوه و خۆیان ناوهكهى بۆ پارتى‬ ‫دهنێرن!”‪.‬‬ ‫دوای ئاشکرابوونی ناوی کاندیدەکان‪،‬‬ ‫بە جیا هەریەکە لە شاناز ئیبراهیم ئەحمەد‬ ‫بەرپرسی پەیوەندییەکانی دەرەوەی یەکێتی و‬ ‫مەال بەختیار لێپرسراوى دهستهى كارگێڕیى‬ ‫مهكتهبى سیاسى‪ ،‬كه ماوهى ‪ 8‬مانگه لهبهر‬ ‫نیگهرانیى له ئهداى سەرکردایەتی حزبەکەی‬

‫بنەماڵەی بارزانی‪-‬یە و سەرۆكی تیمی‬ ‫پارتییە لە حكومەتدا‪ ،‬قوباد تاڵەبانی جێگری‬ ‫سەرۆکوەزیران‪ ،‬لە بنەماڵەی تاڵەبانی‪-‬یە و‬ ‫سەرۆكی تیمەكەی یەكێتییە لە حكومەت‪.‬‬ ‫هەروەها سۆسیالیستیش کە بە وەزارەتێك و‬ ‫چەند پۆستێكی خوار پلەی وەزیر بەشداری‬

‫کردووە‪ ،‬عەبدوڵاڵ حاجی مەحمود برای‬ ‫محەمەدی حاجی مەحمود سکرتێری ئەو حزبە‬ ‫کراوەتە وەزیرو سەرۆكی تیمی سۆسیالیستە‬ ‫لە حكومەتدا‪.‬‬ ‫لەناو پێکهێنەرانی کابینەی نوێدا‪ ،‬تەنیا‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان کاندیدەکانی لە بنەماڵەنین و‬

‫لەسەر بنەمای نزیکییان لە بنەماڵە نەکراونەتە‬ ‫وەزیر‪ .‬بەڵکو بە پێشکەشکردنی سیڤی و‬ ‫و‬ ‫ئەزموون‬ ‫هە ڵسە نگا ند نی‬ ‫بۆ پۆستی‬ ‫کەسایەتییان‬ ‫کراون‪.‬‬ ‫وەزیر کاندید‬

‫وەکو خۆی وتی “ماڵگێڕی خۆیەتی” رەخنەیان‬ ‫لە لیستەکە و شێوازی دانیان گرت‪.‬‬ ‫مەال بەختیار دەڵێت‪ ”:‬له مێژووی‬ ‫دوای راپهرینهوه‪ ،‬ههرگیز بهم شێوهیه‬ ‫پشكه كابینهی یهكێتی دیارینهكراوه‪.‬‬ ‫دیاره ههڵبژاردنی پشكهكان به پێوهرهكانی‬ ‫دهستهگهریی عاقیبهتی باش نابێ‪ .‬بەمەش‬ ‫كێشهیهكی ئاڵۆزتر‪ ،‬بۆ یهكێتی زیادكرا”‪.‬‬ ‫مەال بەختیار ههروهها دەڵێت‪ :‬له‬ ‫كۆنگرهشدا‪ ،‬چۆنیهتی ههڵبژاردنی سهرجهم‬ ‫پۆستهكانی عێراق و كوردستان‪ ،‬دهبێته‬ ‫بهشێكی گرنگی باس و خواسی گهرمی‬ ‫چوارهمین كۆنگره (ههروهها ئێستاش!)‪.‬‬ ‫به مهرجێ ئهگهر كۆنگرهش‪ ،‬به دهردی‬ ‫پشكپشكێنهی تهكهتول و پالنگێریی نهبرێ‪.‬‬

‫دۆسیەی‌گەندەڵی‌زۆر‌گەورەمان‌لەبەردەستە‌‬

‫ل‪٥‬‬

‫بۆچی‌ئاشتی‌هەورامی‌و‌‬ ‫نەوزاد‌هادی‬ ‫بۆ‌وەزارەت‌دانەنران؟‬

‫ل‪2‬‬

‫“ئێستا‌کاتی‌ئاشتی‌‬ ‫نێوان‌کورد‌و‬ ‫دەوڵەتی‌تورکیایە‪...‬‬ ‫ل‪8‬‬