7 minute read
Wymiana doświadczeń
Lilianna Janeczek, Irena Zalewska
Advertisement
Ogólnopolskie Forum Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych od pierwszej edycji, która odbyła się w 2000 roku we Wrocławiu, pozwala nauczycielom przedmiotów przyrodniczych wszystkich szczebli na spotkanie, wymianę doświadczeń i dyskusję. Konferencja to także bardzo dobra okazja do nawiązania kontaktów pomiędzy nauczycielami szkół z różnych poziomów edukacyjnych.
Organizatorem XXI Ogólnopolskiego Forum Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych było województwo podkarpackie. Uczestnicy przyjechali z województw: pomorskiego, zachodniopomorskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, małopolskiego, śląskiego, dolnośląskiego, opolskiego, mazowieckiego. Wydarzenie, pod hasłem przewodnim „Na styku przyrody i kultury”, przygotowały dwie instytucje: Uniwersytet Rzeszowski i Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli. Jak co roku dla osób uczestniczących w Forum zorganizowany został cykl wykładów i warsztatów oraz zajęć prezentujących aktualności z dziedziny nauk przyrodniczych.
82 OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 2/2022
Wyjątkowa przyroda
Podobnie jak w latach poprzednich, konferencja i w tym roku trwała dwa dni. Pierwszego dnia odbyły się warsztaty terenowe w Beskidzie Niskim. Nauczyciele uczestniczyli w zajęciach na terenie Muzeum Przemysłu Naftowego i Górniczego w Bóbrce, w Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej, w Krempnej odwiedzili cerkiew i cmentarz z okresu I wojny światowej, uczestniczyli w zajęciach w Ośrodku Edukacyjno-Muzealnym Magurskiego Parku Narodowego oraz zostali zapoznani z miejscem planowanej budowy zbiornika wodnego Kąty-Myscowa. Podczas przejazdów prowadzone były wykłady przybliżające walory ziemi podkarpackiej. Niezwykle bogaty program pozwolił organizatorom na pokazanie bogactwa kulturowego, walorów przyrodniczych, historycznych oraz geograficznych Podkarpacia. Mieliśmy okazję dostrzec piękno, zróżnicowanie i wyjątkowość przyrody regionu.
Na wykładach i zajęciach terenowych wielokrotnie wskazywano na nazwy ważnych przyrodniczo miejsc: powiat jasielski, gorlicki, gminy: Krempna, Dębowiec, Osiek Jasielski i Nowy Żmigród.
Bogactwo naturalne i kulturowe
Podczas spotkania w Magurskim Parku Narodowym zwracano uwagę między innymi na Wisłokę, która jest ważnym elementem przyrody i krajobrazu parku. Wisłoka, prawy dopływ Wisły, wypływa spod głównego grzbietu Karpat na stokach Dębiego Wierchu oraz Beskidu i przecina Magurski Park Narodowy na dwie części – północną i południową. Bogactwo roślinności piętra pogórza i piętra regla dolnego cechuje przejściowy charakter pomiędzy Karpatami Zachodnimi a Wschodnimi.
W czasie wyjazdu edukacyjnego nawiązywano do mijanych miejsc i nie tylko: wspomniano o Masywie Cergowej – bogato zalesionym grzbiecie Beskidu Niskiego, o widokach, które w słoneczną pogodę pozwalają dostrzec Góry Słonne, Pogórze Jasielskie, Cergową, a nawet Tatry.
Wskazano na duże bogactwo kulturowe – zawdzięczane mieszkającej na tych terenach od stuleci ludności Rusińskiej, od XIX wieku zwanej Łemkami. Wytworzyli oni oryginalną kulturę ludową, która powstała w efekcie przenikania się tradycji Wschodu i Zachodu. Ich język oparty jest na bazie dialektu języka ukraińskiego, na który wpływ miały również języki węgierski, polski i słowacki. Najbardziej charakterystycznym elementem krajobrazu Łemkowszczyzny są cerkwie. Łemkowie stworzyli własny styl budownictwa cerkiewnego, którego nie spotka się poza tym obszarem. Klasyczna cerkiew składała się z wieży oraz podłużnego korpusu, przykrytego łamanymi zwieńczeniami, wzbogaconymi o barokowe ośmioboczne hełmy. Szacuje się, że w okresie międzywojennym w Polsce mieszkało około 100 tys. Łemków, z czego znaczna część zamieszkiwała tereny Beskidu Niskiego1. Kultura łemkowska nadała tym ziemiom własny, niepowtarzalny charakter. Wydarzenia, które rozegrały się w XX wieku – II wojna światowa, przesiedlenia w latach 1940, 1944–46 oraz Akcja „Wisła” z 1947 roku – położyły kres dalszemu rozwojowi tej unikalnej kultury, co więcej – prawie doprowadziły do jej zupełnego zaniku. Beskid Niski opustoszał, w miejsce Łemków przyszli polscy osadnicy. Po wielu wsiach łemkowskich pozostały tylko nazwy na mapie: Radocyna, Nieznajowa, Lipna, Czarne.
Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej
Zyndranowa to niewielka wieś położona niedaleko Barwinka i Przełęczy Dukielskiej. Inicjatorem powstania znajdującego się tu muzeum był Teodor (Fedor) Gocz, który już w latach 50. XX wieku wraz z pradziadkiem, Teodorem Kukiełą, podjął wysiłki na rzecz ochrony dziedzictwa Łemków, wysiedlonych po wojnie z Zyndranowej. Obecnie zespół muzealny tworzą: chałupa mieszkalno-gospodarcza, koniusznia, chlewik, dom – świetlica, spichlerzyk, wiatrak, kaplica, kuźnia cygańska, konstrukcja traka (piły), żuraw studzienny oraz elementy współczesne: pomniki ku
OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 2/2022 83
czci ofiar Tallerhofu i obozu w Jaworznie, walk o Przełęcz Dukielską. Zabytkowe obiekty pochodzą z końca XIX i początków XX wieku. W budynku koniuszni urządzona jest wystawa historyczna. Są tu pamiątki z I i II wojny światowej, głównie broń, mundury, sprzęty wojskowe. W świetlicy prezentowana jest sztuka łemkowska, a wokół zagrody – rzeźby będące efektem organizowanych w skansenie plenerów. Wystawa narzędzi i wyrobów kowalskich znajduje się w kuźni. Poza skansenem stoi stara chata żydowska, jedyna ocalała w tym regionie Polski. Tam również urządzono ekspozycję judaików. Co roku, w czerwcu, Towarzystwo na Rzecz rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej organizuje na terenie skansenu święto kultury i tradycji „Od Rusal do Jana”, wspierane finansowo przez Ministerstwo Kultury i Sztuki.
Cerkiew w Krempnej – pamiątka po Łemkach
Nosi imię świętych Kosmy i Damiana. Stoi w centrum wsi i jest najcenniejszym zabytkiem tej małej miejscowości u podnóża Beskidu Niskiego. W przeszłości należała do Łemków, którzy licznie zamieszkiwali okoliczne tereny. Powstała w latach 1778–1782 w miejscu innej – jeszcze starszej o około 250 lat. Po części też z tej, której już nie ma – przydał się budulec. W dziewiętnastym stuleciu dwukrotnie odbyły się tu generalne remonty. Jeden w 1830, a drugi w 1893 roku. Cudem ocalała w czasie wielkiego pożaru wsi podczas II wojny światowej. W 1924 roku przybyły do cerkwi 3 dzwony kupione w Samborze. W XX i XXI wieku ponownie była remontowana. Po wysiedleniu Łemków przez pewien czas należała do skarbu państwa. Od roku 1956 używali jej równocześnie grekokatolicy i wierni Kościoła katolickiego. Niebawem, 6 lat później, została zamknięta. Ponownie kult religijny, już tylko katolicki, wrócił tutaj w roku 1972, kiedy zabytek stał się świątynią tutejszej parafii św. Maksymiliana Kolbego. Niestety ze względu na fatalny stan techniczny budynku podjęto decyzję o budowie nowego murowanego kościoła. Podczas kolejnych prac remontowych w 2007 roku runęły do wnętrza dach i kopuła.
Świątynia o konstrukcji zrębowej
Podobnie jak inne cerkwie łemkowskie ma bardzo charakterystyczny wyraźny podział na trzy części – prezbiterium, nawę główną i babiniec. Wszystkie stoją na planie nieco zbliżonym do kwadratu. Nad babińcem wyrasta słupowa wieża z pozorną izbicą. Wewnątrz na ścianach uwagę zwraca polichromia i oczywiście ikonostas, a w nim piękne ażurowe carskie wrota. Autorem ikon z roku 1835 był artysta z Przemyśla o nazwisku Krasucki (imienia w dostępnych źródłach nie znaleziono). Ozdobą wnętrza w innym miejscu są fragmenty starszego ikonostasu, a także dwie ikony datowane na XVI wiek (św. Mikołaja i Opieki Bogurodzicy). Cenny jest feretron z figurą Matki Bożej. Kościół jest jednym z obiektów podkarpackiego „Szlaku Architektury Drewnianej”2 .
W siedzibie Magurskiego Parku Narodowego, obok jego dyrekcji, działa Ośrodek Edukacyjno-Muzealny w Krempnej, noszący imię pierwszego dyrektora Parku, Jana Szafrańskiego. W czerwcu 2019 roku placówka wzbogaciła się o nową ekspozycję, która umożliwia poznawanie przyrody poprzez odkrywanie jej za pomocą wszystkich zmysłów.
Zwiedzając placówkę, można nie tylko zobaczyć interesującą ekspozycję, ale także obejrzeć trzydziestominutowy spektakl przyrodniczy, obrazujący historię kształtowania się przyrody na terenie Parku. Jest on dostępny w czterech wersjach językowych: polskiej, angielskiej, słowackiej i francuskiej. Przestrzenią ekspozycyjną stały się również korytarze na wszystkich trzech poziomach. Elementem oferty jest także sala przyrodnicza, wyposażona w sprzęt przydatny zarówno do organizacji warsztatów wewnątrz obiektu (do 50 osób), jak również do zajęć edukacyjnych prowadzonych w terenie. W ośrodku znajdują się ponadto: sala konferencyjna przystosowana do obsługi grup liczących nawet 100 osób oraz czytelnia
84 OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 2/2022
z bogatym zbiorem różnorodnych materiałów o charakterze przyrodniczym, dotyczących w szczególności Beskidu Niskiego.
Cmentarz wojenny
Jednym z ciekawszych zabytków w Krempnej jest cmentarz wojenny z czasów pierwszej wojny światowej. Aby go zobaczyć, należy się udać na wzgórze Łokieć, skręcając w oznaczoną polanę drogą nieco powyżej Muzeum Magurskiego Parku Narodowego. Nekropolię zaprojektował słowacki architekt i budowniczy – Dušan Jurkovič.
W centrum cmentarza znajduje się pomnik wsparty na sześciu kamiennych filarach stojących w okręgu, podtrzymujących betonowy wieniec, który został zrekonstruowany podczas ostatnich prac remontowych – dzięki zaangażowaniu społeczników z różnych krajów. Zdobiące go miedziane liście dębu są darem polskich i austriackich żołnierzy służących w siłach pokojowych ONZ na Wzgórzach Golan. Na filarach umieszczono dwie kamienne tablice z inskrypcjami: „Choć umarliście – żyjecie w pamięci, w miłości i w błogosławieństwie pokoju” oraz „Walczyliśmy pierś w pierś, zmartwychwstaniemy ramię w ramię”3. Pochowano tu łącznie 120 żołnierzy, w tym 53 żołnierzy austro-węgierskich i 33 rosyjskich.
Podsumowanie
Na drugi dzień konferencji składały się wykłady między innymi o nowoczesnych metodach prowadzenia lekcji geografii, na przykład z wykorzystaniem questingu. Tematy wykładów: Questing jako metoda odkrywania dziedzictwa (dr Teresa Mitura, dr Małgorzata Buczek-Kowalik, dr Joanna Wład-Michalik); Geomorfologiczne skutki ekstremalnych ulew i powodzi w Polsce SE (dr hab. Piotr Gębica prof. UR); Usługi ekosystemowe (dr Agata Ćwik). Nawiązano także do zajęć zrealizowanych w pierwszym dniu Forum jako przykładu zajęć terenowych, które wpisane są w podstawę programową.
XXI Ogólnopolskie Forum Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych urzekło uczestników i uczestniczki przede wszystkim pięknem Podkarpacia, ale także doborem tematów, form i metod, gościnnością, poczuciem bezpieczeństwa uczestników, organizacją i wspaniałą atmosferą. Następne, XXII Ogólnopolskie Forum Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych odbędzie się w Gdańsku i będzie dotyczyło nauczania biologii.
Artykuł przygotowano w oparciu o notatki i materiały przekazane uczestnikom XXI Ogólnopolskiego Forum Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych oraz strony internetowe:https://histmag.org/beskid-niski-sladami-kultury-lemkowskiej-12529, https://www.zyndranowa.org/.
Przypisy 1 M. Koźmińska, Beskid Niski – śladami kultury łemkowskiej, https://histmag.org/beskid-niski-sladami-kultury-lemkowskiej-12529, data dostępu: 16.02.2022. 2 E. Słoboda, P. Draguń, D. Va luch, Góry bez granic – integracja sieci szlaków w transgraniczny produkt turystyczny: przewodnik,
Rzeszów 2021. 3 Ibidem.
Bibliografia
Słoboda E., Draguń P., Valuch D.: Góry bez granic – integracja sieci szlaków w transgraniczny produkt turystyczny, Rzeszów 2021 Springer S.: Człowiek a przyroda, Krempna 2019. Śniegórska K.: Ochrona przyrody i krajobrazu, Krempna 2019.
Lilianna Janeczek
Doradczyni metodyczna ds. przyrody i biologii w Powiatowym Ośrodku Doskonalenia w Stargardzie.
Irena Zalewska
Doradczyni metodyczna ds. bibliotek szkolnych w Powiatowym Ośrodku Doskonalenia w Stargardzie.
