boektokkers slaan brug tussen leuk en literatuur

Jongeren

EMILE HOLLMAN zich af. En waarom lezen jongeren in het Engels? 'In het Nederlands klinkt het zo dom.’

'Zle hebben ons helemaal niet nodig’ lZe komen in groepjes naar binnen met een telefoon in de hand en filmen de boeken die ze kopen in de afdeling young adults. Het is voor hen echt een uitje, ze praten vooral over boeken en weten precies wat ze willen.'

Aanvankelijk dacht Marlous Mutsaers van boekhandel Gianotten Mutsaers in Tilburg nog: ze zijn met zijn vieren, die kopen samen één boek uit een serie en lenen ze daarna onderling uit. 'Maar nee, ze willen ze allemaal, liefst in een luxe uitgave met een mooie boekenlegger en bijpassende boekensteunen.’

Er is nóg iets dat opvalt aan deze generatie jonge, gretige lezers: ze lezen vooral Engelstalige boeken. ‘Als we een heel eerlijke boekentoptien zouden samenstellen, dan zijn acht van de tien titels Engelstalig.’

Het beeld dat Mutsaers schetst, is ook terug te vinden in de cijfers. Door corona zijn jongeren meer gaan lezen. Volgens recente cijfers van KVB Boekwerk, het kennis- en innovatiecentrum voor de boekensector, is het aandeel jongeren (15-24 jaar) dat in de vrije tijd leest in de jaren 2020 en 2021 gestegen van 37 naar 53 procent. Bij onderzoek van Stichting Lezen groeide dat aandeel bij dezelfde groep van 47 naar 63 procent. En hoewel vaak met een beschuldigende vinger naar sociale media wordt gewezen als het gaat om ontlezing, spelen díe nu juist een opmerkelijk positieve rol. Meer bepaald TikTok, de vermaledijde Chinese sociale media-app, waar vooral filmpjes worden gedeeld. De boekenafdeling heet er BoekTok.

Cedric Stalpers, docent ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit van Tilburg, onderzocht leesgedrag bij jongeren. In 2020 maakte hij nog onderscheid tussen boekenwurmen (28 %), boektwijfelaars (39 %) en boekmijders (33 %). Recente cijfers laten een kentering zien, maar over een langere periode, van enkele decennia, blijkt nog steeds dat jongeren minder boeken lezen dan voorheen.

Even voor de helderheid: is dat erg? Stalpers: ‘Ja, daar mogen we ons zorgen over maken. Want lezen wordt steeds belangrijker. De generatie van mijn grootvader, lasser bij het spoor, kon volstaan met een beperkte leesvaardigheid; er was nog veel handwerk, daarvoor hoefde men niet per se goed te kunnen lezen. De huidige arbeidsmarkt vereist een hogere leesvaardigheid en je ziet dat die bij jongeren juist daalt. Om te kunnen functioneren in een democratische samenleving moet je belangrijke informatie tot je kunnen nemen, en zin en onzin van elkaar kunnen onderscheiden. De opkomst van allerlei complotdenkers geeft aan hoe groot dat belang is.’ In het algemeen constateert Stalpers een negatieve relatie tussen lezen en het gebruik van sociale media. ‘De tijd die je op je telefoon zit of bezig bent met sociale media, kun je niet spenderen aan een boek.’

En toch helpt TikTok jongeren aan een boek. ‘We zijn blij met iedereen die leest’, zegt Rozemarijn Visser van de stichting Collectieve

Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB). ‘Dat jongeren steeds vaker Engelstalige boeken lezen, daar gaan we niet moeilijk over doen. Er gaan hier wel alarmbellen af hoor want het leesniveau gaat omlaag. Maar jongeren zoeken via TikTok boeken die aansluiten op hun belevingswereld.’

̒Het geeft gewoon een heel goed gevoel als je een boek in twee dagen helemaal uit hebt’

‘Ik lees young adult boeken omdat ze een goed verhaal hebben en weinig moeilijke woorden bevatten. Andere boeken zijn vaak zo langdradig. Het geeft gewoon een heel goed gevoel als je een boek in twee dagen helemaal uit hebt’, zegt Sanne Heijnen, studente grafische vormgeving aan Zuyd Hogeschool in Maastricht. Online zijn BoekTok en Goodreads plekken waar ze graag rondhangt en titels scoort. Kranten leest ze niet, dus ze moet het van de online reviews hebben. Ze noemt een titel en laat het aantal reviews op haar smartphone zien: 172.848. Sanne leest geen Nederlandse boeken. Met de Engelse taal heeft ze geen enkele moeite. Maar waarom? ‘In het Nederlands klinkt het zo dom.’

Joyce van Vliet (30) van uitgeverij Zomer & Keuning (Z&K) windt er geen doekjes om: de boeken van de razend populaire Amerikaanse schrijfster Colleen Hoover zijn niet aan te slepen. Op haar eigen website afficheert Hoover zichzelf overigens niet als schrijfster maar als ‘professional make believer’. Z&K doet het met ‘Queen of Romance’. Hoover staat met twee titels hoog in de rankings van bestverkochte boeken; de Nederlandse vertalingen halen het qua verkoopcijfers niet bij de Engelstalige uitgaven, die zijn zo’n vier keer hoger.

‘Van de jongeren die in onze winkel komen, koopt 90 procent Engelstalig’, zegt boekhandelaar Marlous Mutsaers. Niet voor niets houden de laatste Nederlandse vertalingen van Hoovers bestsellers hun Engelse titels: It Starts with Us en It Ends with Us ‘Ik moest het vroeger doen met boeken die ik van school moest lezen’, zegt Joyce Van Vliet. ‘Verplicht Het gouden ei lezen, nou daar werd ik niet vrolijk van. Nu kijken jongeren een filmpje op TikTok en meteen loopt hun tijdlijn vol met leuke titels die door leeftijdgenoten worden aangeraden.’

En anders worden die titels wel aangedragen door booktokkers, boekbloggers en boekinfluencers. Zoals Paula Heeger (27), die zelf de site bookbreak.nl onderhoudt. Ze noemt zichzelf een ‘micro influencer’ omdat ze zich specifiek richt op Nederlandstalige boeken. ‘En daar is nog niet zo veel over te doen op BoekTok. Wat dat betreft zit ik een beetje in een niche.’

De Nederlandse taal als niche, daar moet ze zelf ook wel om lachen. ‘Maar jonge mensen zijn gewend om filmpjes en series te kijken in het Engels. Engelstalige boeken zijn bovendien goedkoper, er is meer aanbod en ze komen vaker voorbij op TikTok; de meeste boektokkers zijn Engelstalig.’

Maar waarom zijn young adult boeken zo populair? Omdat ze niet al te ingewikkeld zijn en aansluiten bij de belevingswereld van tieners die de kinderboeken ontgroeid zijn maar voor wie de thema's van romans voor volwassenen nog te hoog gegrepen zijn, denkt onderzoeker Cedric Stalpers. Hij juicht het toe winkels en bibliotheken een afdeling Young Adults hebben.

Mlaken we het jonge lezers zo niet te lgemakkelijk? Stalpers, resoluut: ‘We lmoeten ons eisenpakket niet opleggen aan jongeren van 14,15, 16 jaar. In Spijt van Carry Slee bijvoorbeeld worden onderwerpen behandeld als suïcide en pesten. Dat zijn heel belangrijke volwassen onderwerpen. Het is niet allemaal suikerspinliteratuur.’

Rozemarijn Visser van het CPNB: ‘Iedereen mag kiezen wat hij leest, je kunt het prima bij jongeren zelf laten wanneer ze klaar zijn voor literatuur. Ons gaat het om leesplezier; we moeten uitkijken dat wij als volwassenen dat voor jongeren gaan bepalen.’

Boektokker Paula Heeger leest en bespreekt behalve young adult romans ook literatuur. En ze is niet de enige. ‘Je ziet ook op TikTok dat klassiekers heel populair zijn.’

Marlous Mutsaers bevestigt dat. ‘Ook die sparen ze, en liefst in een hele mooie uitgave, zoals The Secret History van Donna Tartt. Maar ze komen ook voor Wuthering Heights van Emily Brontë, Inferno van Dante en War & Peace van Tolstoi - ja, wel allemaal in het Engels.’

De boeken van Colleen Hoover beschouwt Paula Heeger niet als literatuur. 'Ze lezen veel te gemakkelijk weg, vol drama en emoties en zijn plotgedreven, in plaats van dat het om de stijl gaat.’ Toch zijn er young adult boeken die wat haar betreft het predicaat literatuur mogen hebben, zoals The Hate u Give van Angie Thomas. ‘Heel actueel, het gaat over de Black Lives Matter-beweging.’

Onderzoeker Cedric Stalpers neemt soms een paar YA-boeken mee in de trein. ‘Voor mij is het nostalgie, en een voyeuristisch genoegen om in de hoofden van jonge mensen van vandaag te kijken. Ik merk ook wel dat deze boeken qua complexiteit net niet genoeg weerstand bieden die je in een boek wil aantreffen.’

Toch is hij ‘een groot voorstander’ om deze boeken op de leeslijst van de middelbare school toe te laten. ‘Ze mogen geen vluchtroute bieden aan 18-jarige vwo’ers, maar voor 15- en 16-jarigen kunnen deze boeken een manier zijn om ze voor het lezen te behouden. Ga die alsjeblieft niet W.F. Hermans geven. Met excuses aan W.F. Hermans; ik ben die afschuwelijke herinnering aan Nooit meer slapen, dat ik verplicht moest lezen, nooit vergeten.’

Opmerkelijk genoeg vindt hij in Paula Heeger geen medestander. ‘Het niveau mag best een stapje hoger zijn. Wat mij betreft moet die lijst vooral bestaan uit boeken van Nederlandse schrijvers van de afgelopen tien, twintig jaar. Ik lees nu De avonden van Gerard Reve, die staat nog steeds op de boekenlijst; het gaat over een adolescente jongen die worstelt met zijn identiteit. Veel jongeren kennen alleen recente boeken, ze ontberen dat historisch besef - dat snap ik als je 14 bent. In de boeken van nu communiceren hoofdpersonen bijvoorbeeld via social media en dat sluit beter aan bij de belevingswereld van jongeren. Het is belangrijk dat je beide leest; dat je onderscheid kan maken tussen wat leuk is en wat literatuur is.’ Z