ervan alleen fotograferen’

Twee jaar geleden ging Hrair Sarkissian op zoek naar het geboortedorp van zijn grootvader in de regio Sason, in het oosten van Turkije. Het dorp heet Khantsorig, wat zoveel betekent als kleine appel. Zo klein dat zelfs Google Maps het antwoord schuldig blijft.

Sason ligt in wat ooit het historische Armenië was, een klassiek koninkrijk, vele malen groter dan het Armenië van nu. Later raakte het land vermalen onder de wielen van de geschiedenis. Tijdens en na de Eerste Wereldoorlog zorgde een systematische genocide, door historici beschouwd als voorloper van de holocaust, voor dood en verderf onder de Ameniërs.

Op de vlucht voor het Turkse geweld vluchtte Sarkissians grootvader in 1915 naar Syrië. Meer dan honderd jaar later ging Hrair Sarkissian, met een foto van het toenmalige Sason als herinnering, op zoek naar de wortels van zijn familie. Hij vond een plek waar de sporen van de Armeense bewoners zijn uitgewist, en kwam terug met foto’s en filmbeelden. Op een van de foto’s zit hij zelf, met de rug naar de camera, uitkijkend over het uitgestrekte berglandschap in Oost-Turkije.

Hij maakte een video van zijn tocht, en nam die met Kerstmis mee bij zijn bezoek aan zijn ouders in Damascus; door de burgeroorlog had hij ze tien jaar niet meer gezien. Terwijl zijn vader het in Sason gemaakte beeldmateriaal bekeek, richtte Sarkissian een camera op zijn gezicht. In de zo ontstane film is de ademhaling van zijn vader het enige geluid. Zijn ogen registreren de beelden, zijn mimiek is minimaal.

Hrair Sarkissian (Damascus, 1973), van Armeense afkomst dus, is fotograaf. Net als zijn vader, die in 1979 het eerste kleurenfotolab in Syrië opende. In 2010 ging die studio, waar de kleine Hrair zich het vak had eigen gemaakt, dicht. Als eerbetoon aan zijn vader maakte hij een reeks foto’s van klassieke fotostudio’s in het Midden-Oosten met hun geschilderde achtergronden en theatrale decors. Klanten poseerden om te ontsnappen naar geïdealiseerde tijden en oorden. Het was goede business.

In de jaren 2018-21 bezocht Hrair Sarkissian kinderen, echtgenoten, ouders, zonen en dochters van om politieke redenen verdwenen familieleden. In hun woning fotografeerde hij een in afwachting van de vermiste bewoner leeg gebleven ruimte – voor de achterblijvers een plek vol herinneringen. In de foto’s drukte Sarkissian de naam van de vermiste en het jaar van verdwijning.

De Armeense genocide is een terugkerend thema bij Sarkissian. In een reeks vervreemde foto’s doemen handen, voeten en schaduwen: schimmen van afstammelingen van overlevenden van de volkenmoord. Ze konden alleen in hun huizen blijven wonen als ze zich bekeerden tot de Islam en opgingen in de Turkse samenleving. Toen die overgang veel onrust bracht, keerden ze in het geheim terug naar het christelijke geloof. Officieel gedragen ze zich als moslims, uit angst om verstoten te worden. De duisternis waarin ze leven is er een van dubbele ballingschap. Nergens kunnen ze zichzelf zijn, in harmonie met hun herkomst.

Ooit, als kind, onderweg naar school, zag Hriar Sarkissian op een plein in Damascus drie dode lichamen hangen. Ze waren in het openbaar geëxecuteerd. In 2008, nog voor de burgeroorlog dus, ging hij tegen zonsopgang naar het plein en andere, vergelijkbare plekken in Damascus, Latakia en Aleppo om er te fotograferen. In het licht van de ontluikende zon zien we de gebouwen die door de machthebbers opzettelijk als decor van de executies gebruikten. Anders dan in de fotostudio van zijn vader zijn dit de decors van een bestaande werkelijkheid.

In een video bij zijn overzichtstentoonstelling The Other Side of Silence in het Bonnefanten in Maastricht bij zijn werk zegt Hrair Sarkissian: ‘Soms droom ik ervan alleen bloemen te fotograferen.’ Z

Wido Smeets

Bron: Omar Kholief, The Other Side of Silence. Catalogus bij de expositie.

Hrair Sarkissian: The Other Side of Silence. Van 29.11 t/m 14.05 in het Bonnefanten in Maastricht. bonnefanten.nl