lohđuttiđ

movsháá historjá – uási 1

Čällee: Movsháá Haanu Joovnâ Ulpu ađai Ulpu Mattus-Kumpunen

Muu peerâ tieđij Movsháá puáris tuuvijn motomijd aašijd, moh iä lamaškin almolávt tiäđust. Tot huámmášume tuálvui muu tutkâđ jieččân suuvâ historjá kieŋâlubbooht, já siämmást kavnim aaibâs uđđâ tiäđuid tain tuuvijn, moh jo paijeel 60 ihheed láá ciäggám sämimuseo vááimust. Taan vuossâmuu uásist mun kieđâvušâm Movsháá uđâstáálu historjá 1800-lovvoost.

Sämimuseo Siida olgomuseost Anarist láá ive 1960 rääjist lamaš kyehti aassâmrakânâs já nelji ääiti, moh lijjii ton räi Movsháást Fáškujuuvâ riddoost Pááđáár siijdâst. Movsháást lii aanoost meiddei sämikielâg nommâ Moshâš, suomâkielân Tirro; noomâ mun lam kuullâm já uáinám maaŋgâlágán häämist jiemge lah ollágin vises, ete maht tom tuođâi kalga čäälliđ. Taan čallust kiävtám tondiet Movshâš-nomâttâs, vâik siämmáá pyereest puávtáččim čäälliđ Mosháá teikâ Tiro táálust.

Muu mätki äijih suuvâ historján aalgij 1990-lovo aalgâst. Enni lâi sämimuseo taaiđâkuursâst hárjuttâlmin perspektiiv sárgum, já mun lijjim fáárust sierâdmin museokuávlust Movsháá tuuvij pirrâsist. Ko muoi peesáim pááikán, te enni čaaitij valmâš koovees iäčán. Eeči talle koijâdij eenist: “Tiettih-uv, ete muu eeči lii šoddâm tuon tuuveest?” Ton rääjist mun lam tiättám, ete Inneehvääri tupe sämimuseost lâi muu äijih pärnivuođâ päikki.

Muu äijih ulmuuh kočodii-uv Movsháá Hannun teikâ Tiro Hannun, veikâ sun ij lamaš aassâm Movsháást ive 1920 maŋa. Huolhijn mun kuullim, ete äijih vaanhimeh láin talle jáámmám espanjataavdân, já äijih sehe suu viljâ Juhánâš (Juuso) já uábbi Kááijáš (Kaisa) lijjii viättám jieijâs nuorâvuođâ Rivdulist párnáipääihist. Kihheen muu perrust ij kuittâg tiättám, ete mondiet sij iä kuássin innig peessâm maccâđ pááikán já karttii iälustiđ eres soojijn. Mii sii táálun tábáhtui? Motomijn huolhijn oroi lemin taggaar uáinu, ete puoh ij talle tovle moonnâm aaibâs olmânáál.

Muu äijih pärnivuođâ päikki, Inneehvääri tupe, mast láá kulmâ viste. Kove lii máálám iännám Marjo-Riitta Mattus. Saammâl já Káijá Kitti aasáin Inneehvääri tuuveest 1940–50-lovoin, já ton tááláá vistekáálvuid láá valjim ton mield, maid Kitti-Káijá lii jieijâs pääihist muštâlâm.