1.2.2. Χρόνος και Παράδοξο | Le Carceri d’Invenzione & Vedute di Roma

from Προς μια Ουτοπική Αρχιτεκτονική | Ο Μετασχηματιστικός ρόλος των Αναπαραστατικών Μέσων

2.1.1. Η ριζοσπαστικοποίηση της ουτοπικής σκέψης | Radical Design Movement

«Πρέπει να δημιουργήσω σπουδαίες ιδέες και πιστεύω ότι αν μου ανετίθετο να σχεδιάσω ένα νέο κόσμο, θα ήμουν αρκετά τρελός για να το αναλάβω». (Piranesi, όπως αναγράφεται στο “Αigantighe ”, χ.χ.)

Ό Ιταλός καλλιτέχνης Giovanni Battista Piranesi (1720-1778) είναι γνωστός για τα εκατοντάδες χαρακτικά, συμπεριλαμβανομένων των απόψεων της Ρώμης, της Πομπηίας και της σειράς έργων, Le Carceri d’Invenzione (The Imaginary Prisons). Ό Piranesi επινοεί μια παραλλαγή στα capriccios, καθώς βασίζονται αποκλειστικά στη φαντασία του αντί στα πραγματικά μνημεία. Όι φυλακές δημοσιεύονται το 1750, αλλά ο ίδιος τις επαναδημιουργεί και τις αναδημοσιεύει περίπου μια δεκαετία αργότερα (εικ.8, 9). Αντλώντας από τη θεατρική σκηνική του εμπειρία, αυτές οι σκηνές ανέδειξαν έναν φανταστικό κόσμο απευθείας από το μυαλό του καλλιτέχνη και μπορούν να θεωρηθούν προμηνύματα σύγχρονων εννοιολογικών αποδόσεων (Baldwin, χ.χ.).

Προσδίδοντας μια αίσθηση ζοφερότητας, οι εξαιρετικά λεπτομερείς εικόνες αναπαριστούν εσωτερικές σκηνές με καμάρες (εικ. 7) και μπερδεμένες σκάλες που δείχνουν να μην οδηγούν κάπου (εικ. 10). Όι ανθρώπινες φιγούρες –ασήμαντες μέσα στο γιγάντιο περιβάλλον τους –παγιδεύονται σε έναν αναπόδραστο κόσμο απόγνωσης (Altdorfer, 2010). Παρόλο που ο Piranesi έγραφε διαρκώς, δεν θα αφήσει εξηγήσεις ως προς το γιατί επέλεξε τις φυλακές

εικόνα 6. View of the Ponte and Castel S. Angelo, 1750

ως θέμα. Ώστόσο, τόσο η ποιότητα της φαντασίας του, όσο και οι αδιανόητα εκλεπτυσμένες τεχνικές απόδοσης της αναπαράστασης, αντισταθμίζουν αυτήν την έλλειψη εξήγησης (Armstrong, όπως αναγράφεται από τον Altdorfer, 2010).

Επηρεασμένος από τον Panini, ο Piranesi δημιουργεί τη συλλογή Vedute di Roma (1747), μία σειρά όπου πρωταγωνιστούν κτίρια-ορόσημα που κατασκευάστηκαν στην αρχαία Ρώμη (εικ. 6). Η σειρά αυτή χαρακτηρίζεται από τις δραματικές συνθέσεις του κάθε έργου, καθώς και από την έντονη αντίθεση μεταξύ φωτός και σκιάς. Το ενδιαφέρον του δημιουργού για τα ερείπια τον οδηγεί στην επιθυμία να τα διατηρήσει και να τα καταγράψει (εικ. 13). Παράλληλα, η εμμονή του με την αρχιτεκτονική, το παρελθόν και το παρόν θεμελιώνει τη φιλοσοφία του έργου. Τα χαρακτικά αυτού σημειώνουν σημαντικές πτυχές της διάστασης του φανταστικού, αλλά και πρακτικές κατανόησης της αρχαίας τεχνολογίας. Ό Piranesi –ενθουσιώδης για τα αρχαία κτίρια της Ρώμης– δεν αναπαριστά απλά τα μνημεία, αλλά φαντάζεται και προσθέτει τα κατεστραμμένα από τη φθορά του χρόνου τμήματα, καθώς και διάφορα άλλα στοιχεία τα οποία δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα (“Wessely College”, χ.χ.).

Παρόλο πού οι εκτυπώσεις είναι ασπρόμαυρες, μέσω του ιδιαίτερου τρόπου με τον οποίο διαχειρίζεται το φως και την υφή του κάθε σχεδίου, κατορθώνει να δώσει μεγάλο βάθος στο τελικό αποτέλεσμα. Ακόμη, τα χαρακτικά του δε λειτουργούν απλώς ως ένα μέσο αναπαράστασης, αλλά ξεπερνούν αυτά τα όρια. Με αυτόν τον τρόπο εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο –μεταξύ αρχιτεκτονικής και τέχνης– όπου προκύπτει και ένα πιο διευρυμένο φάσμα προβληματισμών από το έργο, χωρίς όμως το ίδιο να γίνεται αφηρημένο. Το έργο του Piranesi συνολικά χαρακτηρίζεται από το παράδοξο, κάτι που φαίνεται να περνάει από την ιδέα και στην αναπαράσταση. Έτσι, παρόλο που τα σχέδια είναι εξαιρετικά λεπτομερή, υπάρχουν σημεία που δεν βγάζουν νόημα.

εικόνα 7. The Pier with a Lamp, 1761, δέκατη πέμπτη πινακίδα στη δεύτερη έκδοση του Le Carceri d’Invenzione

εικόνα 8. Title Plate, πρώτη πινακίδα στη πρώτη έκδοση του Le Carceri d’Invenzione. εικόνα 9. Title Plate, πρώτη πινακίδα στη δεύτερη έκδοση του Le Carceri d’Invenzione.

εικόνα 10. The Drawbridge, 7η πινακίδα στη δεύτερη έκδοση του Le Carceri d’Invenzione. Οι πρώτες εκτυπώσεις δημοσιεύτηκαν το 1750 και αποτελούνταν από 14 χαρακτικά, χωρίς τίτλο και αρίθμηση, με σκιτσογραφική εμφάνιση. Οι αρχικές εκτυπώσεις είχαν διαστάσεις 40 x 53 cm . Ο Piranesi επεξεργάστηκε εκ νέου τα σχέδια μια δεκαετία αργότερα.

εικόνα 11. Χαρακτικό: The Arch of Trajan στο Benevento, 1549