WYŻSZA BRAMA
„Siedemdziesiąt mieć lat to nie grzech...” Ja
cek
Cwet
ler
70 rocznica nadania praw miejskich Czechowicom
przedwojenny „podręczny słownik geograficzny” autorstwa maliszewicza i olszewskiego zawiera krótkie notki na temat Czechowic i dziedzic”: Czechowice – wieś w powiecie bielskim (śląskie), stacja kolejowa 7 km od Bielska, 8907 mieszkańców, rafineria nafty, fabryki aparatów i materiałów elektrotechnicznych oraz zapałek. Dziedzice – wieś w powiecie bielskim (śląskie), węzłowa stacja kolejowa 86 km od Krakowa, 11 km od Bielska, 2921 mieszkańców, kopalnia węgla, rafineria nafty, fabryka skrzyń i beczek.
Można powiedzieć, że tyle i aż tyle, bo przecież były to w okresie międzywojennym jedne z najbardziej uprzemysłowionych wsi w II Rzeczpospolitej. Dzięki stacji kolejowej, która należała do Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda, od grudnia 1855 roku, wsie mogły się rozwijać. Jako pierwsza w latch 70 XIX wieku powstaje fabryka podkładów kolejowych, później fabryka brykietów, cynkownia i walcownia, rafineria „Schodnica”, kopalnia „Silesia”, rafi neria Vacuum Oil Company, fabryka gwoździ i drutu (późniejsze zakłady rowerowe), zakład sprzętu elektrycznego „Kontakt”, kablownia, fabryka materiałów opatrunkowych „Polfa”, przetwórnia ryb morskich tzw. „Śledziownia”, zapałkownia i wiele pomniejszych. W Czechowicach i Dziedzicach świetnie prosperowały hotele, gospody i restauracje (Gebauer, Langsam, Gospoda u Stryczka, „Barbeka” na Żebraczy, Stara Winiarnia, restauracja Felixa, etc.), które przyciągały przemysłowców, robotników i pracowników najemnych z niemal całej Europy. Industrializacja przyczyniła się do szybkiego wzrostu poziomu życia mieszkańcow obu wsi, rozwijało się budownictwo mieszkaniowe (kolonia na Żebraczy, kamienice przy ul. Kolejowej i ul. Słowackiego, osiedle dla pracowników Kolei Północnej, przy dzisiejszej ul. Niepodległości, Lesisko, etc). W Czechowicach i Dziedzicach działały kluby sportowe – RKS przy Walcowni Metali „Dziedzice” (w tym roku obchodzi 100-ą rocznicę działalności) oraz „Górnik” przy kopalni „Silesia”; sceny teatralne - na Żebraczy - restauracja u Barbera, Dom Robotniczy na Lesisku, gospoda Stryczków (przy ul. Legionów), restauracja Machaliców (na skrzyżowaniu ul. Piasta i ul. Legionów) oraz 14
TRAMWAJ CIESZYŃSKI • IV 2021
ZZK przy dziedzickim targowisku. W Domu Robotniczym na Lesisku działało jedyne w tej okolicy kino, „Świt” (nazwa nie zmieniona od 1925 r.). Po zakończeniu działań wojenych w 1939 roku, Czechowice i Dziedzice zostały włączone do Rzeszy jako samodzielne jednostki administracyjne. W 1940 połączono obie wsie w jedną gminę o nazwie Czechowice (Tschechowitz). Nazwa ta przetrwała do lutego 1945, do wyzwolenia przez wojska sowieckie, kiedy to ponownie zaczęły funkcjonować dwie samodzielne wsie (gminy). Od początku okupacji na terenie wsi szerzył się terror i represje. Pierwsi mieszkańcy Czechowic i Dziedzic zostali rozstrzelani już w listopadzie 1939 roku w Bielsku. Potem już było tylko gorzej – łapanki, deportacje, wywózki do obozów koncentacyjnych i na roboty do Niemiec. Na terenie Tschechowitz funkcjonowaly dwa podobozy KL Auschwitz – w restauracji Felixa i przy Vacuum Oil Company, Polenlager Tschechowitz w Klasztorze OO. Jezuitów oraz obóz dla jeńców sowieckich przy kopalni „Silesia” (dziś ul. Boczna). 20 sierpnia 1944 zakłady znajdujące się na terenie gminy Czechowice zostały zbombardowane – najbardziej ucierpiała rafineria Vacuum Oil Co. Część bomb spadła także na terenie Lesiska – dzisejszy pl. Jana Pawła II, ulicę Barabasza i park „Lasek”, dziedzickie targowisko, na zakłady - Kontakt, Zapałkownia, etc. 1 stycznia 1951 roku gminę Dziedzice przyłączono do Czechowic, którym nadano prawa miejskie. Nazwa miasta – Czechowice (data przyznania praw miejskich Czechowicom – 14.XII 1950). Mieszkańcy Dziedzic, włączonych w strukturę miejską Czechowic, rozpoczęli „walkę” o przywrócenie nazwy Dziedzice. 22 listopada 1958 przyjęto ustawę
