2 . Ś W. A N D R Z E J Ś W I E R A D
21
Jako pierwsi misjonarze na ziemi śląskiej pojawili się benedyktyni, których działalność oparta była przede wszystkim na Regule św. Benedykta z Nursji. Obok mnichów, żyjących w klasztorach, istnieli też eremici, którzy nie byli związani z jedną pustelnią, lecz wędrowali, docierając przede wszystkim do ludności wiejskiej. Wyglądali jak pustelnicy: mieli bose stopy, nagie kolana, tuniki z niefarbowanej wełny lub skóry i długie brody. Modlili się, udzielali porad, głosili nauki, wzywali do pokuty i troski o zbawienie. Lud otaczał eremitów wielką czcią, a w miejscach ich działalności wznosił kaplice i kościoły. Z późnośredniowiecznego przekazu źródłowego11 dowiadujemy się, że ok. 1000 r. na Śląsku działał św. Andrzej Świerad, zwany też Żurawkiem, pierwszy kanonizowany Polak. Kim był ten zakonnik-eremita, co pozostawił po sobie i jakie były jego powiązania z ziemią śląską? Według spisanej ok. 1064 r. relacji bł. Maura12, biskupa Pięciu kościołów, Świerad miał pochodzić z wieśniaczej rodziny, osiadłej w Małopolsce. Przyszedł na świat ok. 980 r. Przypuszcza się, że odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej, gdzie poznał bliżej ideały ascetów wschodnich. Prawdopodobnie wiódł żywot pustelniczy w okolicy Oławy, następnie udał się do Tropia nad Dunajcem, a stamtąd ok. 1008 r. przybył do klasztoru benedyktyńskiego św. Hipolita na górze Zabor k. Nitry w Słowacji. Tam złożył profesję zakonną na ręce opata klasztoru Filipa i przyjął imię zakonne Andrzej. W klasztorze nie pozostał długo, lecz udał się do leśnej pustelni nad Wagiem. Tam oddawał się modlitwie i pracy fizycznej, m.in. karczując las, do którego dojeżdżał zaprzęgiem konnym. Ciało umartwiał postem, nie przyjmując posiłków przez trzy dni w tygodniu. W Wielkim Poście spożywał jedynie 40 orzeszków włoskich. W soboty i niedziele uczestniczył w posiłkach klasztornych. Dla umartwienia ciała noc spędzał w postawie siedzącej na pieńku otoczonym z góry i z boków kolcami, by ciało nie przychyliło się do wygodniejszej pozycji. Ponadto opasał się ciasnym łańcuchem, który wgryzł się w ciało, powodując gangrenę, a w jej efekcie śmierć. Zmarł ok. 1034 r. w klasztorze zuberskim. Jego grób stał się miejscem pielgrzymek, szczególnie nawróconych na drogę cnoty zbójców i złoczyńców13. Do postaci świętego eremity nawiązywali węgierscy i polscy paulini, nakładając mu w ikonografii biały habit i czcząc go we własnej liturgii14. Uczniem św. Świerada był św. Benedykt, który poniósł śmierć męczeńską w pustelni nad Wagiem, trzy lata po śmierci mistrza. Obu pochowano we wspólnym grobie w klasztorze na górze Zabor. Ich kult rozszerzył się bardzo szybko, gdyż już w 1064 r. zostali zaliczeni przez synod Kościoła węgierskiego w poczet świętych, na równi ze św. Stefanem, królem Madziarów. W tym czasie powstał pierwszy Żywot, napisa Dokument biskupa Rudolfa z 20 X 1468, AAW, sygn. II b 3, k. 54 v.
11
M a u r u s, Vita Sanctorum Andreae seu Zoeradi confessoris et Benedicti martiris, eremitarum, w: Scriptores rerum Hungaricarum tempore ducum regumque stirpis Arpadianae gestarum, red. E. S z e n t p é t e r y, t. 2, Budapestini 1938, s. 357–358. 12
J. M a n d z i u k, Postacie Kościoła katolickiego na Śląsku, Warszawa 2016, s. 10–12.
13
J. Z b u d n i e w e k, Duchowość eremityzmu polskiego w dobie średniowiecza, „Saeculum Christianum” 1996, r. 3, nr 1, s. 94. 14
