8
Dominik Owczarek
Rozwój społeczny a rozwój gospodarczy
o niskiej jakości znacznej części miejsc pracy w Polsce (przekłada się to także na ograniczone dbanie o środowisko) oraz prekaryzacji8 niemałej części pracowników i ich gospodarstw domowych. Niskie zatrudnienie, niskie wynagrodzenia, a także niesta-
Rozwój społeczny bardzo silnie przeplata się z rozwojem gospodarczym i gospodarowaniem środowiskiem w duchu zrównoważonego rozwoju. Obecnie można wskazać kilka głównych wyzwań, z którymi należałoby się zmierzyć. Polska jest krajem, w którym niska jakość części miejsc pracy silnie ogranicza możliwości rozwoju społecznego. Mamy stosunkowo niski poziom zatrudnienia, co dotyczy przede wszystkim osób niepełnosprawnych, osób 50+, osób 30oraz kobiet. W kraju liczącym ponad 38 mln obywateli, jedynie ok. 16 mln pracuje zarobkowo3. Polska jest krajem o najwyższym w Unii Europejskiej odsetku umów terminowych, tzn. umów o pracę na czas określony oraz umów cywilnoprawnych4. Dodać do tej liczby należy także osoby samozatrudnione – część z nich w sposób wymuszony przez warunki na rynku pracy5. Aż kilkanaście procent pracowników otrzymuje wynagrodzenie minimalne lub niższe – to tzw. grupa pracujących biednych, co także pozycjonuje Polskę wysoko w niechlubnym rankingu państw w Unii Europejskiej6. Wynagrodzenie poniżej średniego otrzymuje ok. 2/3 pracujących, natomiast mediana zarobków netto wynosi niewiele ponad 2 tys. zł7. Należy jednak zwrócić uwagę, że w ostatnich latach nastąpił wyraźny wzrost płacy minimal-
bilność
oraz
ryzykowność
form
zatrudnienia
ok. 1/3 pracujących stanowią wysoką barierę rozwoju społecznego i możliwości planowania przyszłości życia rodzinnego, ścieżki edukacyjnej (szczególnie w life-long learning), miejsca zamieszkania czy ścieżki zawodowej9.
Między innymi z tych właśnie powodów Polacy
znajdują się w czołówce najdłużej pracujących społeczeństw w Unii Europejskiej (średni tygodniowy czas pracy ok. 42 godziny)10. Niejednokrotnie łamane są także w Polsce przepisy dotyczące wypłacania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Tendencja do pracy ponad 40 godziny tygodniowo utrzymuje się już od wielu lat, mimo że w krajach OECD można zauważyć trend przeciwny. Między 2000 i 2016 rokiem w krajach OECD odsetek pracujących poniżej 40 godzin tygodniowo wzrósł z 30 do 35%, a pracujących poniżej 35 godzin z 16 do 23%11. W sąsiadujących z Polską Niemczech związki zawodowe IG Metal wywalczyły nawet prawo do 28-godzinnego tygodnia pracy przez zdefiniowany okres w sektorze metalurgicznym12. W naszym kraju dyskusja nad skróceniem kodeksowego czasu pracy dopiero się rozpoczyna, m.in. z inspiracji obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej proponującej wpro-
nej oraz wprowadzona została minimalna stawka godzinowa dla umowy-zlecenia, co wpłynęło jednocześnie na wzrost wynagrodzeń w najniższym segmencie rynku pracy, ale i zwiększenie odsetka osób otrzymujących wynagrodzenie najniższe. Wymienione cechy rynku pracy naprowadzają na wniosek 3
Baza danych Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/data/ database, dostęp 1.10.2018.
4
Baza danych Eurostat oraz Główny Urząd Statystyczny, Wybrane zagadnienia rynku pracy, Warszawa 2014 oraz 2018. 5
Główny Urząd Statystyczny, Pracujący na własny rachunek w 2017 roku, Warszawa 2018. 6
Baza danych Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/data/ database, dostęp 1.10.2018. 7
Główny Urząd Statystyczny, Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w pierwszym półroczu 2018 r., Warszawa 2018.
8 Osoby bez stałej i pewnej pracy zawodowej, pozostawione w niepewności co do przyszłości, czasem bez pełnych ubezpieczeń. 9 R. Szarfenberg, Prekarność, prekaryjność, prekariat – krót-
kie wprowadzenie, Instytut Polityki Społecznej, Uniwersytet Warszawski, 2016; G. Standing, Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa, Dom Wydawniczy PWN, 2015; P. Poławski, Prekariat: stabilizacja w gorszym segmencie rynku pracy, w: Zatrudnienie na czas określony w polskiej gospodarce. Społeczne i ekonomiczne konsekwencje zjawiska, red. M. Bednarski, K. W. Frieske, IPiSS, Warszawa 2012. 10 Baza danych Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/data/
database, dostęp 1.10.2018. 11
Baza danych OECD, https://stats.oecd.org/Index.aspx? DataSetCode=ANHRS#, dostęp 1.10.2018.
12
Germany: Latest working life developments – Q4 2017, Eurofound, 29.01.2018, https://www.eurofound.europa.eu/ publications/article/2018/germany-latest-working-life-developments-q4-2017, dostęp 1.10.2018.
