NIJMEGEN

STADSWANDELING NIJMEGEN

Stad van Romeinen, studenten en wandelaars

In het zuidoosten van Gelderland, niet ver van Brabant en Limburg en op een paar kilometer van de Duitse grens, ligt Nijmegen. ‘Nimma’ is haar koosnaam in de (studentikoze) volksmond. Hollands Glorie ging op verkenning in de oudste stad van ons land.

Tekst & fotografi e Annemique de Kroon

Lampionnen boven de Marikenstraat. De Burchtstraat, met links het oude stadhuis uit de 16de eeuw en op de achtergrond de Stevenskerk.

Zeventiende-eeuwse landschapsschilders waren dol op Nijmegen. Geen enkele andere stad in het land had zo’n dramatische ligging: aan een grote rivier, op een stuwwal, met een kasteel. ‘Gezicht op Nijmegen vanuit het noordwesten’ dat Jan van Goyen rond 1670 schilderde, laat het zien. Van Goyen en zijn collega’s geven een beeld van een imposante stad met stadsmuren, poorten, torens, een kasteel en galjoenen op de Waal.

Ergens in dit geschilderde tafereel staat anno 2021 een informatiebord dat wat onbescheiden van wal steekt: ‘Het Valkhof is historisch gezien wellicht de meest interessante plek van

Nederland.’ In de uitleg die volgt, ontvouwt zich inderdaad een interessante geschiedenis met Romeinen, een paleis van Karel de

Grote, overwinterende Vikingen en keizerlijk bezoek. Het Valkhof dankt zijn naam aan de valken van keizer Frederik I Barbarossa (1122-1190), keizer van het Heilige Roomse Rijk, die hier een burcht met donjon had. Later kwam het Valkhof in het bezit van de graven en hertogen van Gelre die de burcht uitbouwden tot een kasteel. Alleen de Barbarossa-ruïne en de 11de-eeuwse Sint

Nicolaaskapel zijn overgebleven. Ze zijn onderdeel van het

Valkhofpark, waar mensen graag komen om over de rivier uit te kijken. Naast het park op de Hofberg, aan een uitgestrekt plein, staat het huidige Valkhof. In dit strakke, langgerekte museum is het schilderij van Van Goyen te vinden. Andere hoogtepunten in de collectie van het museum zijn de Romeinse bodemvondsten.

Vier eeuwen lang was Nijmegen een Romeinse vestigingsplaats.

De vondsten laten zien hoe militairen en burgers hier toen leefden.

Van een van de topstukken – een verzilverde Romeinse gezichtshelm uit de 1ste eeuw – staat een uitvergrote interpretatie aan de

Spiegelwaal, gemaakt door kunstenaar Andreas Hetfeld.

In juli van dit jaar zijn de Neder-Germaanse limes – de grens van het Romeinse rijk in het huidige Nederland en Duitsland – opgenomen op de Werelderfgoedlijst van Unesco. De Romeinse legerkampen zoals die van het Valkhof en de naastgelegen

Hunnerberg, die in de bodem van Nijmegen bewaard zijn gebleven, zijn dus Werelderfgoed geworden. De stad wordt daarom ook wel als hoofdstad van Romeins Nederland gezien.

ZEVEN HEUVELEN

Het begin van Nijmegen is gebouwd op zeven heuvels van rond de dertig meter hoog (niet te verwarren met de zeven heuvelen van de Nijmeegse Vierdaagse en de Zevenheuvelen- of Marikenloop die buiten de stad liggen). Een van de heuvels in wat nu de benedenstad heet, is de Klokkenberg: daar stond de klokkenstoel die de belangrijkste momenten van de dag inluidde, voordat de klokken van de Stevenskerk het luiden voor het openen en sluiten van de stadspoorten overnamen. Nadat Nijmegen in 1230 stadsrechten had gekregen, begon de stad flink te groeien. Van de Valkhofburcht aan de Waalkade – het bestuurlijke centrum – breidde de stad zich uit over de heuvels. >

Vorige pagina’s: de oude waag op de Grote Markt. Onder: een van de pronkstukken in museum Het Valkhof: een verzilverde Romeinse gezichtshelm uit de 1ste eeuw.

Voor de waag staat een standbeeld van Mariken. Ook al heeft ze niet bestaan, Mariken en Nijmegen zijn al eeuwenlang verbonden

Zithoek bij Stroom in Nijmegen-Noord.

De Stevenskerk boven op een van die heuvels werd het religieuze centrum. De lange ontstaansgeschiedenis van de kerk is te zien in de romaanse stijl van het onderste deel van de toren en de gotische stijl van de rest van het bouwwerk. De kerk wordt omringd door kanunnikenhuizen – de laatmiddeleeuwse huizen van de kanunniken (katholieke kerkfunctionarissen) – en de Latijnse school uit de vroege Renaissance. De Kerkboog, eeuwen geleden onderdeel van de lakenhal, verbindt de Stevenskerk met de Grote Markt, die sinds de Middeleeuwen wordt gedomineerd door een waag. De oude waag was bedoeld voor het wegen van boter. Het huidige gebouw uit begin 17de eeuw fungeerde als stadswaag: van producten die niet per stuk maar per gewicht op de markt werden verhandeld, werd hier het gewicht vastgesteld. Over de gewogen goederen moest waaggeld worden afgedragen. Het opvallende gebouw, versierd met dakkapelletjes, glas-in-loodramen, zwartrode luiken, reliëfs van leeuwen die het stadswapen dragen en een bordestrap, biedt tegenwoordig onderdak aan café-restaurant De Waagh.

MARIKEN EN MOENEN

Voor de waag staat een standbeeld van Mariken. Ook al heeft ze niet bestaan, Mariken en Nijmegen zijn al eeuwenlang verbonden. Mariken van Nieumeghen of Nimwegen is de hoofdrolspeelster in een mirakelspel dat omstreeks 1500 in Antwerpen is geschreven door een onbekende auteur. De oorspronkelijke titel geeft al het een en ander weg: ‘Die waerachtige ende seer wonderlycke historie van Mariken van Nieumeghen die meer dan seven jaren met den duvel woonde ende verkeerde.’ Het verhaal in het kort: het weesmeisje Mariken woont in bij haar oom, priester Ghijsbrecht, in een dorp buiten Nijmegen en doet voor hem het huishouden. Op een dag stuurt hij haar naar de stad voor boodschappen. Aan het eind van de dag klopt ze aan bij haar Nijmeegse tante, bij wie ze wil overnachten, maar deze stuurt haar weg. Mariken doolt over straat totdat ze wordt aangesproken door Moenen, met wie ze Nijmegen verlaat. Moenen blijkt niemand minder dan de duivel te zijn en samen leiden ze een zondig en losbandig leven. Na zeven jaar keert ze terug naar Nijmegen. Als ze op de Grote Markt een stichtelijk toneelstuk ziet, komt ze tot inkeer en met hulp van haar oom de priester onttrekt ze zich aan Moenens invloed. Om vergeving voor haar zonden te krijgen moet Mariken naar de aartsbisschop van Keulen en de paus in Rome. Daarna treedt ze in Maastricht in een klooster, waar ze later overlijdt. Mariken is niet meer uit Nijmegen weg te denken. Naast het beeld op de Grote Markt (Moenen heeft in de vorm van een beeld op een sokkel een plekje gekregen bij de Stevenkerk) is er een Marikenloop (een hardloopwedstrijd voor vrouwen op de derde zondag van mei), Marikenbrood (krenten- en rozijnenbrood gevuld met amandelspijs, banketbakkersroom, mandarijnen en kaneelsuiker) en een Marikenstraat (een winkelstraat met twee verdiepingen). In de Nijmeegse binnenstad wisselen historisch en modern >

Laatbloeiende zonnehoed in de Hortus van Nijmegen. De kanunnikenhuisjes rondom de Stevenskerk.

Theedrinken bij Philipse.

Vraag Nijmegenaren waarom ze van hun stad houden en ze roemen niet alleen de historie en gezelligheid, maar ook de nabijheid van water en bossen

Gladiool in de Hortus.

Restaurant De Meesterproef, op een voormalig fabrieksterrein aan de Waal.

elkaar af. Dit is vooral te wijten aan wat wel de zwartste dag uit de Tweede Wereldoorlog in Nederland wordt genoemd: het ‘vergissingsbombardement’ van de geallieerden op 22 februari 1944. Hun bommen legden de stad, van de Waalbrug tot voorbij het treinstation, in puin en er vielen bijna achthonderd doden. De gebeurtenis was zo pijnlijk dat ze lang werd verzwegen en pas sinds 1984 jaarlijks wordt herdacht. Zeven maanden na het bombardement werd Operation Market Garden uitgevoerd, een (mislukte) poging om de bruggen over de Rijn, Maas en Waal op de Duitsers te heroveren. Op 20 september 1944 staken Amerikanen op bootjes de Waal over, waarbij 48 soldaten om het leven kwamen. Bij de Waalbrug staat een gedenkteken, maar ook op De Oversteek, de stadsbrug uit 2013, is er een eerbetoon in de vorm van een kunstwerk met de titel ‘Lights Crossing’. De Oversteek verbindt de oevers van de rivier de Waal op de plek waar de soldaten overstaken. Elke dag bij zonsondergang gaan op de brug één voor één, in wandelpas, 48 paar straatlantaarns aan.

STADSEILAND EN UITERWAARDEN

De mengelmoes van bouwstijlen in de binnenstad mist hier en daar misschien charme, maar de ongedwongen, gemoedelijke sfeer in de universiteitsstad maakt veel goed. Bovendien zijn er nieuwe ontwikkelingen. Aan de Waalkade staat moderne kunst, zoals het ‘Labyrinth’ en de ‘Waterwolf’, en een paar schaaktafels. En zoals in zo veel steden worden ook in Nijmegen de randen van de stad interessanter. Op de oever van de Waal zijn leuke strandtenten verschenen: het Opoe Sientje Zomerterras onder de Waalbrug en strandbar Stek bij brug De Oversteek. Door het verleggen van een dijk en het graven van een geul is in de Waal het langgerekte eiland Veur-Lent ontstaan. Het stadseiland – dat de Waal scheidt van de Spiegelwaal – is verbonden met Nijmegen-Noord, dat onder andere het dorp Lent omvat. Op het eiland wordt gewandeld, gefietst en gezwommen. Er huppelen konijntjes, er grazen Schotse hooglanders en ook ‘Het gezicht van Nijmegen’ staat hier, geïnspireerd op de Romeinse helm uit het Valkhof-museum. Vraag Nijmegenaren waarom ze van hun stad houden en ze zullen niet alleen de historie en gezelligheid roemen, maar ook de nabijheid van water, bossen, rust en ruimte. Via wandelbrug Ooypoort, polder en uiterwaarden wandel je bijvoorbeeld naar hotel-café Oortjeshekken en de Bizonbaai in de Ooijpolder. Daarnaast heb je het Rijk van Nijmegen: een verzameling natuurgebieden met heidevelden, bos en landgoederen vlakbij Nijmegen waar het goed wandelen en (elektrisch) fietsen is. Over wandelen gesproken: de 104de editie van de Nijmeegse Vierdaagse wordt volgend jaar gelopen van 19 tot en met 22 juli. Op de laatste dag zal de Sint Annastraat traditiegetrouw weer tot Via Gladiola worden omgedoopt: de straat in het centrum waar de wandelaars met gladiolen en andere bloemen worden ingehaald. Bij het treinstation staat een bord waarop de dagen en uren tot de volgende Vierdaagse worden afgeteld. � >

Tips & adressen

� Doen

• Museum Het Valkhof Naast de vaste collectie is tot en met 5 december de tentoonstelling ‘Red het bos’ te zien. Deze borduurt voort op de oproep “Rettet den Wald!” van de Duitse kunstenaar en antroposoof Joseph Beuys in 1971, ‘een van de eerste eco-kunstenaars’. ‘Rettet den Wald! Save the forest! Red het bos!’ laat zien hoe hedendaagse kunstenaars zich inzetten voor de bedreigde natuur. Kelfkensbos 59.

museumhetvalkhof.nl

• Stadskruidentuin De Stadskruidentuin organiseert workshops en andere activiteiten en heeft twee ‘vestigingen’. Die in de Javastraat is op afspraak te bezoeken. De tuin op landgoed Bergzicht, ten zuiden van Nijmegen (met ook nog een park, historische kas, koetshuis, orangerie en bistro) is op woensdag open. Javastraat 44 & Rijksweg 232 in Heumen.

stadskruidentuinnijmegen.nl

• Romeinse kookworkshop Tijdens de Romeinse kookworkshop van culinair historica Manon Henzen krijg je een goed beeld van de Romeinse eetcultuur en maak je gerechten uit de oudheid. Kijk op de website voor data.

eetverleden.nl

• Ommetje Op de website van Into Nijmegen staan maar liefst 33 ommetjes en wandelroutes in de binnenstad en buitenwijken.

intonijmegen.com

• Landgoed met sterrenbos Park Brakkestein is Nijmegens enige goed bewaard gebleven landgoed van enige omvang. Het landgoed uit 1654 omvat een landhuis (1865), poortgebouw en koetshuis in een park met een 18de-eeuws sterrenbos (een bos met lanen die vanuit een middelpunt lopen en zo een ster vormen) en eeuwenoude beuken. Het is nu een evenementenlocatie, maar je kunt er fijn wandelen en theedrinken in de theetuin van de Hortus Nijmegen. Bij Driehuizerweg en d’Almarasweg, tussen spoorlijn en universiteitscampus.

hortusnijmegen.nl

� Eten en drinken

• Downtown & Bairro Alto Verscholen achter de Waag en de Grote Markt ligt Downtown, in een oud wit pand waar je terecht kunt voor ontbijt, brunch en lunch. Bairro Alto, een paar deuren verderop en van dezelfde mensen, is geliefd vanwege de goede koffie en versgebakken taart (appeltaart!). Er is ook nog Bairro Alto’s kantine, aan de Gorterplaats in Nijmegen-Midden. Kannenmarkt 16 (Downtown) en 6 (Bairro Alto).

downtownnmgn.nl & bairroalto.nl

• Philipse High tea of huisgemaakte soep, een houtkachel, bordspelletjes en achtergrondmuziek van een zelfgekozen langspeelplaat, alle ingrediënten voor een genoeglijke herfstmiddag zijn aanwezig in dit voormalige kanunnikenhuisje achter de Stevenskerk. St. Stevenskerkhof 44.

philipsekoffieenbrocante.nl

• De Plak Collectief café De Plak is een instituut: een collectief dat al 45 jaar bestaat, gestoeld op democratische principes en activisme. Je kunt er terecht voor eerlijk (en desgewenst vegetarisch of veganistisch) eten. De winst die op je maaltijd wordt gemaakt, wordt aan goede doelen gegeven. Elke dag open vanaf 12 uur. Bloemerstraat 90. cafedeplak.nl

• Meesterproef Het oude fabrieksterrein van Honig is nu een bedrijventerrein voor creatieve ondernemers, van bakkerij tot boksacademie. Meesterproef vestigde zich hier als eerste: in een grote industriële ruimte serveren ze ambachtelijk eten en drinken met een voorkeur voor lokale producten en klassieke technieken als pekelen, wecken en roken. Waalbandijk 14.

demeesterproefnijmegen.nl

• Stroom Lent Hip restaurant in een oud waterpompstation voor koffie, lunch, borrel en diner. Ook leuk: het Ommetje van Stroo, een wandeling van vijf kilometer in Noord-Nijmegen. De routekaart staat op de site. Vossenpelssestraat 16.

stroomlent.nl

• Grut Witte muren, houten meubilair en bossen bloemen op tafel vormen de sfeervolle achtergrond voor de dagelijks wisselende gerechten, van oosters en mediterraan tot Nederlands. Van wijn hebben ze ook verstand. Berg en Dalseweg 236.

grutetenendrinken.com

� Overnachten

• BOX5 Stadshotelletje met vier kamers in een oud herenhuis midden in Nijmegen. Van Welderenstraat 120. sleepinnbox5.nl

• Blue Hotel Comfortabel en stijlvol hotel met dertig kamers aan de statige Oranjesingel. Of ga naar Manna, van dezelfde eigenaren, in dezelfde straat (op nummer 2C). Oranjesingel 14-20. blue-nijmegen.nl &

manna-nijmegen.nl

• Oortjeshekken Ten oosten van Nijmegen ligt dit hotel-restaurant-huiskamercafé, inmiddels een klassieker onder de kenners. Het pand uit 1600 heeft dertien knusse, eenvoudige hotelkamers en is een geliefd rust- en startpunt voor wandelaars en fietsers. Erlecomsedam 4, Ooij. oortjeshekken.nl

• Bed of Flowers Op zo’n zeven kilometer ten westen van de stad ligt Bed of Flowers, de B&B met bloemenidylle binnen en buiten. Twee tweepersoonskamers inclusief verrukkelijk ontbijt, C 110 per nacht. Dijk 45, Beuningen. bedofflowers.nl

Superaardige bediening bij Bairro Alto. Detail van het Arsenaal (rijksmonument en nu grand café) aan het Mariënburg.