Italië Magazine 06 2022

KLAAR VOOR HET KOUDE WEER

De dagen worden korter, de temperatuur daalt. Ga voor stijlvol én warm dit seizoen met de collectie lange broeken van MR MARVIS, waaronder de stretchy Easies, veelzijdige Coolerdays, geribde Cords en stijlvolle Flannels. Van casual tot gekleed: kies de stijl die bij jou past en bereid je voor op het koude weer met MR MARVIS.

ANDGEMAAKT

PORTUGA

ELASTISCHE BROEKBAND BROEKZAK METRITS GRATIS VERZENDING

IN

Zou je Italiaans willen leren?

Hij is al sinds tien jaar de juryvoorzitter van onze restaurantwedstrijd, is voorzitter van de Italiaanse Kamer van Koophandel, hij gaf zijn naam aan het Italiaanse restaurant van Hilton Amsterdam, was general manager van datzelfde hotel en zette in Amsterdam het zeer exclusieve Waldorf Astoria op: Roberto Payer. Geboren en getogen in het NoordItaliaanse Pordenone, maar al vijftig jaar woonachtig in Amsterdam. Om bij te komen van zijn hectische leven, dat sinds zijn afscheid als hotelmanager niet veel rustiger is geworden, hebben hij en zijn vriend Otto al vele jaren een fraai vakantiehuis in de heuvels van Lucca. Journalist Paola van Dam zocht Roberto op op deze prachtige plek met uitzicht op de stad Lucca; Matteo Rossi maakte de foto’s. Hun verslag is te lezen vanaf pagina 30. Deze zelfde Matteo is een fanatiek bergbeklimmer. Als ik met hem mail is hij vaak net terug van een weekend klimmen of heeft hij plannen voor het volgende weekend. Ik zag met regelmaat foto’s van zijn klimpartijen op Instagram voorbijkomen en zo ontstond het idee om daar een reportage over te maken. Een beetje een vreemde

eend in de bijt, maar ik vind de foto’s erg mooi en ook voor niet-klimmers zijn de begeleidende stukjes over plekken op korte afstand van Rome leuk om te lezen.

Voor deze editie ging Susan van Deth naar Milaan om haar ‘geheime’ culinaire adresjes met ons te delen. Na Venetië, Florence en Rome zou het de laatste stad zijn, maar Susan had gelukkig toch nog zin in meer. Dus in volgende edities komen ook nog Bologna en Verona aan bod. Maar nu dus eerst de fijnste plekken om te eten en te drinken in de stad van mode en design.

Begin jaren negentig wilde Claudia van Zon uit Nieuwegein (zie foto) naar het buitenland; ze kreeg een baan aangeboden op een camping in Toscane. Dat ging 28 jaar goed maar het management veranderde en Claudia had het niet meer naar haar zin. Ze zegde op en wat wil het toeval: twee dagen later belde een assistent van Sting, die vlakbij een landgoed heeft, of ze wilde komen praten. Het klikte en nu runt Claudia een pizzeria op het landgoed van de wereldster. Wij gingen er kijken. • Buon divertimento!

Paul van Eijndhoven, hoofdredacteur p.vaneijndhoven@creditsmedia.nl

studenten per jaar Opgericht in Gevestigd in

1992 Florence

18

9 GRANTURISSIMO

Tips voor een heerlijk verblijf in Italië.

18 VAL CAMONICA

Deze vallei tussen het Lago d’Iseo en de Alpen in Lombardije is een geheimtip. Hier geniet je van natuur, oude ambachten en authentieke gastronomie.

30 OP BEZOEK BIJ ROBERTO PAYER

De oud-hotelier, bekend van het Hilton en het Waldorf Astoria in Amsterdam, probeert van de rust te genieten in zijn Toscaanse paradijs.

66 HET PARK UIT LA GRANDE BELLEZZA

Het Parco regionale dell’Appia Antica is het grootste park van Rome – en toch nauwelijks bekend bij toeristen.

74 HOOGTEPUNTEN ROND ROME

Acht adembenemende klimplekken op korte afstand van de Eeuwige Stad.

C linai

44 DE BESTE CULI-ADRESSEN VAN MILAAN

Onze kenner Susan van Deth verklapt haar gastronomische tips voor de hoofdstad van mode en design.

54 OP VERZOEK VAN STING

Claudia van Zon uit Nieuwegein runt de pizzeria op het Toscaanse landgoed van de wereldster en zijn vrouw.

60 ITALIAANS STREETFOOD

Recepten uit het nieuwe kookboek van Annet Daems, Italia con gusto e amore

98 KOKEN MET SUSAN

Hoe bereid je de perfecte pesce al forno?

100 MANGIARE

Van truffels tot ‘Italiaanse champagne’.

inhoud

C ltuu & D g

42 NUOVO

Mode, design en accessoires in warme kleuren.

84 DE ERFENIS VAN ENNIO

Op 2 december is er een herdenkingsconcert in Ahoy voor de filmcomponist Ennio Morricone. We spraken de dirigent: zijn zoon Andrea.

89 ARTE E CULTURA

Culturele nieuwtjes in en uit Italië.

92 VERSACE

Gianni Versace’s werd 25 jaar geleden vermoord. Het Groninger Museum wijdt een retrospectief aan hem.

104 STROMBOLI

De nieuwe film van regisseur Michiel van Erp.

107 LIBRI E MUSICA

Nieuwe muziek en literatuur uit Italië.

73 ROELAND SCHOLTALBERS

Met de familie naar het heerlijke Sicilië.

EWOUT KIECKENS

Italië schuift op naar rechts, behalve op de Autostrada.

109 LAURA

Laura de Rooy-Dekker van ItaliaCasa over Italiaans onroerend goed.

FJP ADVOCATEN ADVISEERT

Een onmisbaar nummer: de codice fiscale

29 ROSITA STEENBEEK

Een ode aan haar moeder die ook zo van Rome hield.

LA LINGUA ITALIANA

Italiaanse zegswijzen en uitdrukkingen.

HUIZEN TE KOOP & TE HUUR

Actueel aanbod van onroerend goed in Italië.

VOLGEND NUMMER & COLOFON

Ontdek de mooiste dekbedovertrekken, fijnste spreien en meer Vandyck bed- en badmode in de Vandyck Experience Stores en Shops, linnenwinkels, beddenspeciaalzaken en geselecteerde warenhuizen. Verkoopadressen in de buurt en het volledige assortiment vind je op www.vandyckshop.nl

Levend schilderij

Recent heropende het prachtig gerenoveerde Hotel Windsor, waar comfort en design hand in hand gaan, zijn deuren. De ligging aan het strand is adembenemend en geeft je het gevoel alsof je uitkijkt op een bewegend schilderij. De kamers laten veel daglicht binnen en bieden het ontspannende uitzicht op de zee. Er is ook een restaurant, waar de smakelijke gerechten fraai worden opgediend. Het vissersdorp Laigueglia is beeldig, met eeuwenoude gekleurde Ligurische gebouwen die de grens markeren tussen de blauwe Middellandse Zee en het groen van de heuvels op de achtergrond. In deze heuvels kun je ook nog eens spectaculair wandelen en mountainbiken. Voor stadsliefhebbers zijn Genua, Sanremo en Monaco binnen handbereik.

Vanaf € 200 per kamer per nacht. Hotel Windsor, Piazza 25 Aprile 8, Laigueglia (Ligurië). thewindsor.it

GRANTURISSIMO

Alpen in zicht

Een fijne verrassing staat je te wachten in Biella, aan de voet van de Alpen. Omringd door veel groen én met een fijn zwembad ligt daar Relais Santo Stefano. ’s Avonds geniet je van de voortreffelijke keuken met een indrukwekkende lijst van lokale wijnen en sluit je je ogen in een van de 75 comfortabele kamers. Je kunt ook kiezen voor een suite of je laten vertroetelen in de spa. De hoffelijkheid

en vriendelijkheid van de medewerkers zijn opvallend.

De receptioniste is zeer behulpzaam, de badmeester is altijd aanwezig met een glimlach en een groet. En de obers staan klaar om je te voorzien van het beste advies en de barman maakt de heerlijkste drankjes.

Vanaf € 80 per kamer per nacht. Relais Santo Stefano, Via Garibaldi 5, Sandigliano (Piemonte). relaissantostefano.com

THUIS IN TRAPANI

Giardini Mon Plaisir is een charmante residentie in het centrum van Trapani. Het gebouw dateert uit de 19de eeuw, maar is zorgvuldig gerestaureerd. Met vier elegante kamers en twee suites voelt dit oude Siciliaanse huis direct als thuis. Het ontbijt is een feest , en nog duurzaam ook, want de producten komen van heel dichtbij. Het fruit komt zelfs uit de eigen tuin.

En niet zomaar een tuin: de villatuin strekt zich uit over ongeveer vierduizend vierkante meter, met afwisselend eeuwenoude bomen, bloembedden, aromatische en geneeskrachtige planten.

Vanaf € 102 per kamer per nacht. Giardini Mon Plaisir, Via Giacomo Mistretta 13 Trapani (Sicilië). giardinimonplaisir.it

W nte ta

Deze grote tas biedt niet alleen lekker veel ruimte voor al je spullen als je op pad gaat, hij matcht ook perfect met een gewatteerde winterjas. Furla, Opportunity Tote L Grenadine, € 295. furla.com

Flintstones-de-luxe

De uit steen gehouwen stad Matera maakt bezoekers sprakeloos en met een verblijf ín de rotsen wordt je bezoek helemaal onvergetelijk. In de tufstenen muren zijn 35 kamers en suites ontworpen volgens de lokale architectuur. Bang voor Flintstones-achtige taferelen hoef je niet te zijn: het in 2018 geopende hotel heeft alle moderne comfort en voorzieningen van een luxe hotel. Een belevenis is de grot-spa, mis die niet! Vanaf € 200 per kamer per nacht. Aquatio Cave Luxury Hotel & Spa, Via Conche 12, Matera (Basilicata). aquatiohotel.com

W r a

Ga je op wintersport, wandel je graag in de sneeuw of heb je snel koude voeten? Snowboots zijn je beste vriend!

Moschino, Snow boots peace & love, € 106. moschino.com

Rome anders

Het is moeilijk om na een bezoek aan Rome niet betoverd te zijn door de stad. Voor wie terugverlangt maar niet in de gelegenheid is om er daadwerkelijk heen te gaan, is er de Live Virtual Guide, voor een virtuele tour door Rome. De rondleidingen nemen je mee buiten de gebaande paden

Bl ?

Van sjaals kun je er nooit genoeg hebben… Leuk detail van dit fraaie exemplaar: de bloembroches zijn afneembaar.

Twinset, Striped scarf with brooches, € 114. twinset.com

en geven je door het interactieve karakter écht het gevoel in de stad te zijn.

Geen saaie feiten en cijfers, alleen maar wowmomenten. Kijk voor een tipje van de sluier op de Instagrampagina: @livevirtualguide.

Live Virtual Guide, vanaf € 16 per tour. livevirtualguide.com

Slaapgondel

Een oude gondel van de Albino-Selvino-kabelbaan is omgetoverd tot een hotelkamer. Je verblijft midden in de natuur met een waanzinnig uitzicht op het Selvino Aviatico-plateau. Deze bijzondere logeerplek bestaat uit twee verdiepingen met vloerverwarming. Je komt binnen in de keuken, voorzien van alle comfort en leuke details. Zo ontbijt je op schommels die als stoelen dienen. Via een kleine trap ga je naar de bovenverdieping. Hier bevindt zich de panoramische slaapkamer met glazen wanden en een zonnedak om de sterren en de zonsondergang te kunnen zien. Je slaapt op een watermatras dat zich helemaal vormt naar jouw lichaam. Vanaf € 320 per kamer per nacht. Cableway Room, Via Aviatico, Selvino (Lombardije). cablewayroom.it

GRANTURISSIMO

LA THUILE, DE RUIGE KANT VAN DE MONT BLANC

Kom en verken je verticale horizon. Waar skiën niet meer alleen een sport is, maar de vereniging van lichaam en geest in een nieuwe harmonie.

In het uitgestrekte internationale skigebied Espace San Bernardo dat La Thuile verbindt met La Rosière in Savoie (FR) kunt u non-stop skiën, zonder grenzen, zonder wachtrijen. Een skigebied dat behoort tot de meest complexe en adrenaline-verhogende Alpengebieden, met een langer skiseizoen en omgeven door ongerepte bergtoppen. 152 pistekilometers voor zowel beginners als gevorderden. Het hoogste punt in het gebied is de Mont Wallisan (2800 meter), waar het zinderende 360°-uitzicht op de toppen u hernieuwde energie zal geven Vooral één helling maakt La Thuile uniek, de beroemde ‘3 Franco Berthod’, een van de moeilijkste en steilste in de Alpen

(76% helling, wereldbekerwedstrijdlocatie).

Een uitgestrekt skigebied, in een klimaatzone die het hele seizoen natuurlijke sneeuw garandeert. Ondanks dat zijn er meer dan 400 sneeuwkanonnen om de 82 hellingen perfect te houden en kunt u gebruikmaken van 38 snelle skiliften met een unieke internationale skipas.

De ESPACE SAN BERNARDO-app is gratis beschikbaar (voor IOS en Android), hierin kunt u met slechts één klik realtime informa tie zien over hellingen, liften en webcams én ook direct de skipas kopen.

Maar daar houdt het niet op. Om de ruigere kant van de bergen in de winter te ervaren, is ‘freeriden’ in La Thuile alleen al de vakan

tie waard. Ook wekt ‘snowkiten’ in La Thuile gevoelens op die minstens zo krachtig zijn als de wind. De Colle del Piccolo San Bernardo, op 2.188 meter hoogte, is de geschikte plek om in de sneeuw te surfen; het grenspunt tussen Italië en Frankrijk is bereikbaar met skiliften en bovendien zal er vanaf het sei zoen 2022/2023 een ski-bergsport tracé beschikbaar zijn die La Thuile zal verbinden met La Rosière, in Frankrijk. Dit alles verge zeld door de Italiaanse eet- en wijntraditie, een garantie voor tevredenheid zelfs voor de meest kritische fijnproevers.

design in historisch palazzo

Uit de ontmoeting tussen innovatie en traditie werd een toevluchtsoord voor moderne reizigers en authentieke avonturiers geboren. Het hotel is gevestigd in een van de oudste gebouwen in het centrum van Trieste. Alle kamers zijn onlangs gerenoveerd tot sfeervolle designkamers en ze zijn ook nog eens zeer ruim. Er is aandacht voor elk detail van het interieur. De welbekende ‘Do not disturb’-kaart is hier bijvoorbeeld magnetisch. ’s Ochtends geniet je van een rijk en gevarieerd ontbijt, om er vervolgens op uit te trekken naar al het moois dat Trieste te bieden heeft.

Vanaf € 96 per kamer per nacht. The Modernist Hotel, Corso Italia 12, Trieste (Friuli-Venezia Giulia). themodernisthotel.it

GRANTURISSIMO

GRANTURISSIMO

Adembenemend Amalfi

Andrea Bonadies opende in 1880 de deuren van Locanda Bonadies, tegenwoordig Hotel Bonadies. Het is een van de oudste gebouwen aan de Amalfikust. Het ligt aan een doodlopende straat waardoor verkeer nauwelijks hoorbaar is. Heerlijk stille kamers dus die ook nog eens heel gezellig zijn. Vanuit zowel het restaurant

als het zwembad is het genieten van het onovertroffen uitzicht. Een korte wandeling brengt je in het idyllische Ravello, vanwaaruit je de rest van de Amalfikust kunt verkennen. Vanaf € 162 per kamer per nacht. Hotel Bonadies, Piazza Fontana Moresca 5, Ravello (Campania). hotelbonadies.com

R s j

Met de auto kun je Italië beter verkennen (en op de terugweg je favoriete pasta, kaas en wijn meenemen). Het bijna 500 pagina’s tellende Autoboek Italië vormt een onuitputtelijke bron van reisinspiratie voor Italiëgangers met een auto. Twaalf fantastische routes laten je kennismaken met al het moois onderweg. Je leest ook over de vele toeristische highlights onderweg, met een beoordeling van één, twee of drie sterren. Hoewel veel mensen tegenwoordig gebruikmaken van digitale kaarten en navigatie, is het boek ook voorzien van (stads)plattegronden, routekaarten en een atlas. Handig! Lannoo’s Autoboek Italië, Uitgeverij Lannoo, € 39,99

gebruikmaken

Terug in de tijd

Beleef het verleden in dit middeleeuwse berghuis. De jongste generatie van de familie Bessone heeft het oude familiehuis na zeven jaar zorgvuldige restauratie weer tot leven gebracht en alle originele details in ere hersteld. De chambres d’hôtes bestaat uit zes tweepersoonskamers, een receptie, een eetkamer, wijnkelder, een

speelkamer, bibliotheek, een groot bubbelbad en een massageruimte.

De naamgeving en de decoratie van de kamers zijn geïnspireerd op personages, legendes en historische gebeurtenissen uit de streek.

Vanaf € 140 per kamer per nacht. Confrérie du Moyen Âge, Frazione Villa Grand 7, Verrayes (Aosta). confreriedumoyenage.com

Take your time

feel the emotion of art

Piero della Francesca La Leggenda della Vera Croce / Il sogno di Costantino Basilica di San Francesco / Arezzo

Een van de vele bruggen in Ponte di Legno.

Op Monte Isola is er altijd een reden om je op je best aan te kleden.

Val Camonica

Luxe aan het water & sportief in bergen

Meren, daar zijn er veel van in Lombardije. De meeste zijn adembenemend en het is er goed toeven. Maar wie een heel andere kant van de regio wil zien gaat naar Val Camonica. We reizen vanaf de noordkant van het Lago d’Iseo door Val Camonica naar Ponte di Legno in de Alpen.

TIPS

SLAPEN

• Residence Oldofredi

Slapen in een kasteel op een eiland.

Peschiera Maraglio, Monte Isola oldofrediresidence.it

• Raggio di Luce

Hotel net buiten Ponte di Legno.

Alle kamers hebben de naam van een bloem en de eigenaresse probeert met zorg de bloem met de persoonlijkheid van de gasten te matchen.

Via Valeriana 46 - Loc. Plazza Ponte di Legno - Temù hotelraggiodiluce.it

H

et is donker en fris in de kelder van wijnhuis

Bersi Serlini.

Onder bakstenen gewelven staan tientallen meters wijnrekken uitgeklapt. De flessen Francia corta zijn met hun hals in de rekken gestoken. Sara, die onze groep rondleidt, legt net uit wat deze wijn zo bijzonder maakt als ik op de achtergrond wat geschuifel en gerinkel hoor. In het donker zie ik iemand heen en weer bewegen. “Dat is Francesco. Hij draait alle flessen om, dat hoort bij het tweede fermentatieproces”, legt Sara uit. Hij is er duidelijk bedreven in en in een mum van tijd heeft hij alle flessen op de eerste rij omgedraaid. Franciacorta-wijn is vergelijkbaar met champagne en wordt op dezelfde manier geproduceerd, volgens de zogenaamde

‘klassieke methode of méthode champenoise’. Het belangrijkste verschil met de gewone wijnproductie is dat de wijn tweemaal gefermenteerd wordt. Hierbij ontstaan de bubbels die zowel champagne als Francia corta kenmerken. Uiteraard neem ik een fles mee, want een zwoele Italiaanse avond en de aardse smaken van de Franciacorta Brut Cuvée Rosé gaan goed samen.

Historie en plezierboten

Het kan in Lombardije drukkend warm worden, maar op de boot op het Lago d’Iseo is het goed uit te houden. Ik sta op het veer naar Monte Isola en verheug me al op de zonsondergang. Het voordeel van een verblijf op zo’n klein eiland is dat je altijd de juiste plek kunt vinden om die te bewonderen. Als ik later langs het water loop merk ik dat ik niet de enige ben met dit idee. Op de weg die niet veel breder is dan een Nederlands fietspad word ik

Uiteraard neem ik een fles mee, want een zwoele Italiaanse avond en de aardse smaken van de Franciacorta Brut Cuvée Rosé gaan goed samen

Linkerpagina: de originele Riva-fabriek bevindt zich aan het Lago d’Iseo; kleurrijke gevels versieren Bienno; in het Lago d’Iseo zijn vele eilandjes met privé kasteeltjes te vinden. Deze pagina: zo ga je op z’n Italiaans naar het strand, op een Vespa.

Monte Isola vanaf het water gezien. Rechterpagina:

Davis poseert trots met z’n zelfgemaakte speer; de gevels van Bienno hangen vol met ijzerwaar.

constant ingehaald door scooters, of ze komen me tegemoet als ze terugkomen van het zwemmen. Maar er is genoeg plek dus ik kies een bankje en strijk neer. De fles plopt en de zonsondergang kan beginnen. Ik overnacht in Castello Oldofredi. De ruime kamer bevindt zich in het middel eeuwse gedeelte van het kasteel. Beneden zijn een ruime eettafel en een compleet keukenblok. Boven op de vide vind je het bed en de badkamer. Er is uitzicht op het meer. De muren zijn ruw en onbewerkt.

Je wordt hier omringd door het verleden. Na een uitgebreid ontbijt op het zonnige terras stap ik de volgende ochtend weer op een boot. Geen veerboot, maar een Invictus SX280 van Nautica Bertelli, om precies te zijn. Een snelle, luxe boot die past bij de status van dit meer. Niet voor niks is dit de thuisbasis van de originele fabriek van het vlaggenschip van de Itali aanse plezierboten: Riva. Tijdens de rond vaart varen we erlangs. Een splinternieuwe boot wordt net te water gelaten voor een

“Bienno is echt een stad van ijzersmeden. De mensen waren trots op hun ambacht en daarom zie je ook nog zo veel ijzerwaar aan de huizen hangen”

testvaart. We passeren ook luxe optrekjes, meestal gelegen op privé-eilandjes, zoals het kleine kasteel van de familie Beretta, de wapenfabrikant, op het Isola di San Paolo. Gisteren werd dit eiland nog prachtig opgelicht door de ondergaande zon terwijl ik genoot van mijn Franciacorta, nu zie ik het in een wat ander licht.

Water en vuur

Op weg naar het noorden houden we de rivier de Oglio aan onze linkerhand. Stroomopwaarts richting de Italiaanse Alpen komen we aan in in Borgo Bienno. Met zijn plek op de lijst van ‘Borghi più belli d’Italia’ een stop waard. Deze vesting stad heeft een mooi historisch centrum, waar al snel opvalt dat er veel ijzerwaar aan de muren hangt. Het doet soms denken aan een middeleeuwse bouwmarkt. Dat dit geen toeval is, vertelt Davis, een ijzer smid die ook opleidingen aanbiedt en een klein museum draaiende houdt:

“Bienno is echt een stad van ijzersmeden. De mensen waren trots op hun ambacht en daarom zie je ook nog zo veel ijzerwaar aan de huizen hangen.” Op de achter grond gloeit de oven en in zijn werkplaats hangt nóg meer gereedschap dan in de rest van het stadje. Vol enthousiasme laat hij zien hoe je ijzer smeedt en bijvoorbeeld een schep of een goed zwaard maakt. Ook verklapt hij de juiste tactiek voor een zwaardgevecht. Ik vraag de omstanders om een stapje achteruit te zetten en doe een poging. Het geheim? Het zwaard het werk laten doen. We lopen verder de werkplaats in, waar een enorme hamer hangt. Deze wordt aan gedreven door het water dat buiten langs de raderen loopt. Deze slaat automatisch neer en tilt zichzelf weer op. Vroeger werd deze door twee personen bediend. Een die het ijzerwaar onder de hamer hield en de ander die keek of het goed ging en eventueel aan de noodstop kon trekken.

ETEN & DRINKEN

• La Foresta Monte Isola

Op Monte Isola kun je hier terecht voor lokale vis en andere specialiteiten.

Via Peschiera Maraglio 174 Monte Isola forestamontisola.it

• Trattoria del Sole

Via Sensole 17, Monte Isola

030 988 6101

• La Caldera de Noscent

Via Fontana 3, Bienno

De vrijetijdsbesteding van de Italiaan, zittend op bankjes kijken naar wie en wat er voorbij komt. Rechterpagina: uiteraard kan een grote zonnebril en zonnehoed niet ontbreken wanneer je met de boot Lago d’Iseo op gaat.

“We gebruiken het water uit de bergen voor alles. Het loopt van boven in het dorp via allerlei kanaaltjes, gootjes en pijpen naar de plekken waar het nodig is. De molenaar gebruikt het om graan tot meel te malen, wij gebruiken het om deze hamer aan te drijven en zo werd en wordt het water op vele manieren gebruikt. In het oude Bienno waren twee dingen belangrijk: water en vuur.”

Bergop

Ponte di Legno ligt aan de grens van Lom bardije met Trentino, waar een aangename

sfeer hangt, wat relaxter dan beneden in de vallei. De hitte drukt hier niet zo op je. Ik maak een rondje door het centrum dat gespleten wordt door twee stroompjes. De Torrente Frigidolfo en Torrente Narcanello voegen zich samen onder aan het dorp. Er zijn dan ook vele charmante bruggetjes te vinden in het dorp. Veelal van hout maar toch is dat niet waar de naam Ponte di Legno (houten brug) vandaan komt. Die komt van een familie met de naam Di Legno. Er is in het plaatsje een aantal charmante restaurants en hippe bars. Mensen kletsen bij op de terrassen en

Ik maak een rondje door het centrum dat gespleten wordt door twee stroompjes. De Torrente Frigidolfo en Torrente Narcanello voegen zich samen onder aan het dorp

TIPS

DRINKEN

• Bersi Serlini Franciacorta

Het is een klein uitstapje, maar zeker de moeite waard als je een wijnliefhebber bent: rij door naar de Franciacorta-regio, daar vind je onder andere wijnhuis Bersi Serlini.

Via Cereto 7, Provaglio d’Iseo bersiserlini.it

DOEN

• Een fiets huren in Ponte di Legno

Bij Bike Park Ponte di Legno hebben ze mountainbikes, e-bikes en zelfs voor kinderen zijn er mogelijkheden. Ze zitten onder aan de liften in Ponte di Legno. bikeparkpontedilegno.it

Ik zie de lichtjes van de liften de bergen op kruipen en kom tot de conclusie dat ik liever stroomopwaarts zit dan beneden aan het Lago d’Iseo

pleintjes en genieten van hun aperitief. Vanuit het dorp kun je een aantal liften nemen de bergen in om van daaruit een bergwandeling te maken. Je kunt ook extremere sporten beoefenen, zoals downhill mountainbiken, maar een ‘gewoon’ stukje fietsen op een e-bike kan natuurlijk ook. En, helemaal van nu, er staan op verschillende plekken laadpalen voor elektrische fietsen. De Ciclovia dell’Oglio biedt zelfs de mogelijkheid om vanaf de Passo del Tonale helemaal naar het Lago d’Iseo te fietsen en zelfs nog verder. Terug kun je de Bicibus nemen die je met je fiets weer mee terug neemt naar je vertrekpunt. Ook voor de golfbaan moet je omhoog: met de zitlift Valbione kom je bij de ingang van golfclub Ponte di Legno. Ik besluit een bescheiden hike te doen rond de golfclub. Er zijn genoeg mogelijkheden voor langere wandelingen, maar gezien de donkere wolken die zich samen-

pakken kies ik een kort rondje. Voordat ik de lift naar beneden neem lunch ik bij berghut Capanna Valbione. Nu heb ik me niet uitgesloofd vandaag, maar stel dat je wel een flink stuk gefietst of gewandeld hebt, dan bestel je hier de streekspecialiteit pizzoccheri, een pastasoort gemaakt van boekweit en traditioneel geserveerd met aardappels en kaas. Dan weet je zeker dat je voldaan bent aan het eind van de maaltijd. Ook al ben ik niet zo heel actief geweest, ik laat me de pizzoccheri goed smaken. Ik loop daarna wel naar beneden in plaats van de lift te nemen, zodat deze zware lunch verteerd kan worden.

’s Avonds op het balkon van mijn hotelkamer kijk ik uit over Ponte di Legno. Ik zie de lichtjes van de liften de bergen op kruipen en kom tot de conclusie dat ik liever stroomopwaarts zit dan beneden aan het Lago d’Iseo. Gelukkig hoef je in Val Camonica niet te kiezen. •

Een opvallende verschijning in de heuvels bij Bienno.

Een waterval die in Lago d’Iseo uitkomt.

De kleurrijke gevel van de kerk in Ponte di Legno.

Mastieri Piemonte

De meest populaire Wijnbeurs wijnen uit het Italiaanse Piemonte komen van het merk Mastieri. Door hun bijzonder smaakvolle karakter welverdiend met goud bekroond door Gilbert & Gaillard. Wij laten u graag kennismaken met de drie meest succesvolle, met goud bekroonde wijnen.

Exclusief verkrijgbaar bij de Wijnbeurs. Geniet van dit pakket met:

2x ‘Baby Barolo’ in elegante Barolo stijl van 100% Nebbiolo, maar dan wat soepeler 2x soepelzachte dinerwijn met de tru elspecerijen van Barolo 2x topwijn (8 druivensoorten) die doet denken aan de beroemde Châteauneuf-du-Pape

Nu van €59,99 voor €48,99 met actiecode PP1TM.

8 wijnexperts, met samen 170 jaar

Al onze wijnen worden blindgeproefd door een deskundig proefpanel van 8 wijnexperts, met samen 170 jaar proefervaring. De beste en meest koopwaardige wijnen worden door hen geselecteerd.

Geen 18, geen alcohol

via

SCHRIJFSTER

DAGELIJKSE

Troostende stad

“Rome is een troostende stad”, zei ik tegen mijn moeder. Mijn vader was kort daarvoor overleden, op 18 november 2002 en mijn moeder zag erg op tegen Sinterklaas, een favoriet feest van mijn vader. Naar Rome gaan bleek een goed besluit. We gingen uit eten met mijn huisbaas, een Vlaamse monseigneur die het uitstekend met mijn vader kon vinden. Ze hadden elkaar leren kennen bij de huwelijksvoltrekking van mijn broer met zijn Siciliaanse bruid in het kerkje waar ik tegenaan woon. Mijn moeder en ik zaten weer in datzelfde kerkje, liepen vele andere kerken in en uit, bezochten het oeroude klooster Santi Quattro Coronati waar we een tijd in de stille binnenhof naar het ruisen van de fontein luisterden. Toen ik gastenzuster Angela vertelde dat we heel bedroefd waren omdat mijn vader was overleden, sloeg ze haar armen om ons heen en zong een lied voor ons. We kochten Italiaanse delicatessen voor Kerstmis om daar, terug in Nederland, van te genieten samen met mijn zussen en broer. Maar vlak voor kerst kregen mijn moeder en ik een zwaar auto-ongeluk na afloop van een ‘troostetentje’, waarbij de bestuurder, een neef van mijn vader, overleed. Mijn moeder en ik lagen maanden naast elkaar in het ziekenhuis. Na ons herstel nam ik mijn moeder opnieuw mee naar Rome en dat werd een jaarlijkse traditie. Aanvankelijk kwam ze een maand in de zomer, maar nadat we daar achtereenvolgens vijf hittegolven hadden meegemaakt met fraaie namen als Nerone, Caligola, Lucifero, verplaatsten we haar logeerpartij naar de winter als Rome is versierd met eindeloos veel lichtjes, kerstbomen en pittoreske stalletjes. Mijn moeder raakte er thuis en zei: “Dit is jouw plek, hier hoor je.” Al mijn vrienden, buren, winkeliers en marktkooplui vroegen: Come va con la mamma? Wanneer komt ze weer? Saluti, baci per la mamma.

Als je in Italië zegt wanneer je wordt uitgenodigd: “Mijn moeder is er ook”, betekent dat een extra attractie. Mijn moeder was zeer geliefd bij mijn Romeinse vrienden en kennissen. Op de Campo de’ fiori gaf de groente- en fruitverkoper uit Velletri waar keizer Augustus ook vandaan kwam, mijn moeder altijd een zoen nadat we aan kopen bij hem hadden gedaan. We beleefden veel avonturen samen en zo

belandde ze in menige van mijn columns, bijvoorbeeld toen we samen onverwacht een film van Woody Allen binnenliepen op de Piazza Navona, of toen een Napolitaan zich aanbood als onze butler. “Vrijgezelle vrouwen zijn altijd vrolijk.” Samen bezochten we tentoonstellingen, slenterden door de straten, streken neer op terrassen, lunchten in het Chiostro del Bramante. Als ik ging schrijven ging zij tekenen of schilderen. Ze maakte een prachtige aquarel van het Kattenforum, van mijn bloeiende terras, van ons tweeën zingend in de Romeinse regen. Mijn moeder was altijd de eerste die mijn manuscripten las en ging vaak mee op onderzoek. Samen bezochten we het huis van keizer Augustus waar zijn dochter Julia werd geboren. In de werkkamer van de keizer zei mijn moeder: “Dit is dus de kamer waarin Augustus het bevel gaf tot de volkstelling in Palestina?” Daarover hoorde ze haar vader vertellen in de kerk toen ze kind was. Inmiddels alweer jaren geleden raakte ze een keer onwel in een restaurant en werd ze in vliegende vaart in een ambulance getild. Toen ik haar zei: “Mamma we gaan naar het ziekenhuis op het Tiber eiland”, stak ze, alweer bijgekomen, vrolijk haar duim omhoog. Een buitenkans, een ziekenhuis op zo’n locatie. Daarna zijn er gelukkig nog veel Romebezoeken gevolgd. Eind maart overleed mijn moeder. Ik mis haar erg maar ik ben dankbaar dat ik haar meer dan twintig jaar heb kunnen laten delen in het Romeinse leven en dat we er samen zoveel moois hebben meegemaakt. Nu ervaar ik Rome nog sterker als de Eeuwige Stad en mijn moeder hoort daar voor eeuwig bij. •

ROSITA

A casa in Lucca Het Grote Genieten van Roberto Payer

In de glooiende heuvels van Lucca, met vergezichten die niet zouden misstaan in een reclame voor olijfolie, ligt het buitenverblijf van Roberto Payer en zijn partner Otto. Een boerenhuis dat dertig jaar geleden nog op instorten stond en nu de basis vormt voor hun rust en het Grote Genieten.

‘D

e hotelier die geen introductie nodig heeft’, zo zou je Roberto Payer kunnen omschrijven. In Nederland is de exdirecteur van het Hilton en Waldorf Astoria een ware beroemdheid, gevierd om zijn onbeschroomde opinie waar het hospitality en de kwaliteit van service en eten betreft. Een carrière die leest als een succesverhaal, niet in de laatste plaats

dankzij Roberto’s charisma van de Authentieke Italiaanse Man. Want dat kwaliteitslabel helpt, in een land met bewoners die zelf – zoals hij het ooit omschreef – niet per se de aangewezen personen zijn om te oordelen over kwaliteit. Het culinaire gedeelte, de kledij, maar ook “het vakmanschap van service verlenen” laat volgens Roberto nog weleens te wensen over in ons kikkerlandje. En dat lijken we zelf ook te vinden, want geen kans blijft onbenut om Roberto om zijn mening te vragen. Over het hotelwezen. Over het massatoerisme. Over interieurdesign. Over kunst. Zelfs over de eerste nieuwe haring wordt de NoordItaliaan aan de tand gevoeld. En als Roberto zegt dat ze lekker zijn, dan zíj́n ze ook lekker. Geen verrassing dus dat hij graag in Nederland woont. En dat al vijftig jaar, een halve eeuw, wat langer is dan de tijd die hij doorbracht in zijn geboortestad, het in het noorden van Italië gelegen Pordenone. Maar je kunt een Italiaan weghalen uit Italië, Italië uit de Italiaan verwijderen lukt niet. Zelfs niet als die Italiaan al jaren op de gracht woont, zich het Nederlands heeft eigengemaakt en dol is op bitterballen.

Contant betalen

Maar verknocht aan Nederland of niet, bijkomen van zijn hectische leven, dat na zijn afscheid bij Hilton dankzij tal van functies niet heel veel rustiger geworden is, doet hij bij uitstek in zijn geboorteland. In Toscane om precies te zijn, en, aldus de hotelier, in een wat minder gelikt stukje van deze schitterende provincie dan bijvoorbeeld de omgeving van Siena. Daar, tijdens een vakantie bij vrienden die in de heuvels rond Siena een kasteel bewoonden, besloot Roberto dat hij ook iets in Toscane wilde. Een andere vriend, de toenmalige conservator van het Stedelijk Museum, kwam uit de provincie Lucca en attendeerde hem op het wat ruigere platteland aldaar. Payer ging er eens neuzen en was al snel verkocht. Niet alleen door de schoonheid van het landschap, maar

ook door het vriendelijke karakter van de Lucchesi die hem vanaf de eerste dag met open armen ontvingen. De eigenaresse van het huis dat Otto en hij er vervolgens een tijd lang huurden –en graag wilden kopen – liet weten niet in verkoop geïnteresseerd te zijn maar wél een architect te kennen die bijkluste als makelaar. Of andersom. Roberto: “De man toonde ons precies drie huizen: het eerste was reeds bewoond door een paard – een stal dus; het tweede was op z’n Italiaans gerenoveerd – veel te modern en zonder enig karakter. Het derde huis, dit

huis, stond er verschrikkelijk bij en werd slechts overeind gehouden door palen. Ik wilde al zeggen dat ik het een bouwval vond maar toen liep ik het terrein op en zag het uitzicht. En dat was genoeg. Ik zei tegen Otto: ‘Otto, dit wordt het’. En Otto zei: ‘Roberto, dit wordt het helemaal niet’.” Lachend: “Die had geen zin in een tien-jaren-project.”

Het werd een vijf-jaren-project. Want natuurlijk werd het huis gekocht, net als de tot gastenkamer omgebouwde veestal die op slechts een paar meter van het huis ligt. Dat er contant betaald moest worden

“Ik wilde al zeggen dat ik het een bouwval vond maar toen liep ik het terrein op en zag het uitzicht. En dat was genoeg”

was geen reden voor de heren om niet tot de aankoop over te gaan. “In Nederland gaat alles officieel en via de notaris, maar dat was hier bepaald niet het geval. De notaris kwam pas later in beeld. Enfin, we hebben cash betaald en de rest is geschiedenis.” Of beter: de rest is ook, of vooral, het heden. Want vaker dan ooit vliegen Roberto en Otto, die met kinderen noch huisdieren (“Ik wil geen hond, want ik wil helemaal vrij zijn”) rekening hoeven te houden, naar Pisa. Vanaf Schiphol een vlucht van een kleine twee uur en daarna nog een half uurtje in de auto. Boeken mee, eten inslaan, stekker eruit en rust... Al zijn we vandaag die rust komen verstoren.

“Welnee,” roept Roberto terwijl hij ons vanaf de parkeerplaats voorgaat richting een indrukwekkend terras, “ik vind het alleen maar leuk om voor vrienden en bekenden te koken. En mijn telefoon staat altijd aan. Ik had net nog een call. Wil je een glas prosecco?” Dat is een goeie vraag. De weg naar het vakantiestulpje van Payer & Co bleek namelijk nog wel een dingetje. Het laatste stuk pad – van een geasfalteer de straat is de laatste minuten geen sprake meer – vergt een zekere… terreincapaciteit. Niet voor niets, realiseren we ons achteraf, is de bolide met Italiaans nummerbord van de heren uitgerust met een geavanceerd fourwheeldrive-systeem. En oefening baart ongetwijfeld kunst, ook op een dalend, onverhard voetpad. Zelf lijken ze in ieder geval weinig onder de indruk te zijn van de netelige landweg. “We zitten om de haverklap in de auto. Overmorgen vetrekken we naar Venetië, om de Biennale te zien. En gisteren waren we nog dineren in Viareggio.”

Dramatisch mooi uitzicht

Als we een paar minuten later toch met een koel glas prosecco in de schaduw van een gigantische cipres zitten beaamt Roberto echter dat het huis “best wel afgelegen ligt”. “Maar dat is precies wat we wilden, al kunnen we ons soms wel zorgen maken over vrienden, leeftijdgenoten, die na een etentje en met een

drankje op van ons huis wegrijden.” Om daar mompelend aan toe te voegen: “Maar tot nu toe is het altijd goed gegaan.” En eerlijk is eerlijk: eenmaal gezeten op een van de regisseursstoeltjes met een

“Overmorgen vertrekken we naar Venetië, om de Biennale te zien. En gisteren waren we nog dineren in Viareggio”

Boven: Fabrica di San Martino

• La Fabbrica di San Martino

“De Fabbrica is van vrienden, maar dat is niet de reden dat ik deze plek aanraad. De reden is dat deze historische villa, al sinds generaties lang van de familie van Giovanna Tronci, schitterend is om te zien en tevens het bezoeken waard is omdat de wijn en olijfolie die zij en Giuseppe Ferrua er produceren van extreem goede kwaliteit is. Een echte aanrader!” Fabbrica di San Martino, Via Pieve Santo Stefano 2511, Lucca fabbricadisanmartino.it

dramatisch mooi uitzicht over de vallei rond Lucca, is het goed voor te stellen hoe het een mens worst zal wezen hoe hij later weer thuiskomt. De krekels tsjilpen, de prosecco vloeit rijkelijk en Roberto is begonnen hapjes te brengen die hij in de keuken met kleine intermezzo’s bereidt. Dit is een plek die je moet kennen en waar je niet zomaar tegenaan rijdt, iets wat het gevoel van privacy en exclusiviteit alleen maar vergroot. Roberto: “We doen één keer in de week boodschappen bij de Esselunga (een grote supermarktketen, red.) en komen dan soms dagen de deur niet meer uit. Maar als we wel zin hebben in wat actie is er genoeg te doen in de buurt.” Een eigen moestuin? “Geen denken aan! Dan moeten we ons daar weer mee bezighouden. Ik wil vrij zijn en nergens voor hoeven zorgen, ook niet voor groenten.” We zijn in de typisch Toscaanse woon-

keuken. Zo bezien, in deze ruimte met houten plafondbalken, cotto vloeren, een antieke houtoven en een natuurstenen wasbak, lijkt het huis volledig authentiek, maar dat blijkt niet te kloppen. Roberto: “De architect annex makelaar heeft deze keuken er voor ons ingebouwd. We hebben hem carte blanche gegeven en het resultaat is mooi in lijn met de rest van het huis.” De simpel gemetselde trap met opvallend hoge treden (Roberto: “Ik snap dat niet, Italianen zijn klein, dus waarom die treden zo hoog?”) is wel origineel en leidt naar een tweede woonkamer en ver schillende slaapkamers, waar regelmatig gasten verblijven. “Maar ook vaak niet, dan zijn we lekker met z’n tweetjes.”

Kletsen, eten en drinken

Toch is het zeker niet alleen ontspannen wat Roberto tijdens zijn verblijf in Lucca doet. “Helemaal niet. Ik zit veel aan de

Roberto’s TIPS

Toch is het niet alleen ontspannen wat Roberto tijdens zijn verblijf in Lucca doet. “Helemaal niet. Ik zit veel aan de telefoon”

telefoon (‘héél veel’, roept Otto vanaf de veranda), ben nog hartstikke druk als consultant voor het Hilton en het Waldorf Astoria én als voorzitter van de Italiaanse Kamer van Koophandel…” Hij stopt een stukje tomaat in zijn mond en strooit vervolgens wat zout over de schaal, “…én als voorzitter van het Choco lade Festival en het Tulp Festival…” Een pluk basilicum wordt met een luchtig gebaar over de schaal verdeeld. “En ik word geraadpleegd als advisor van EVNXS Global Services…” De mozzarella gaat er in stukken overheen. “Bovendien is er een exclusieve samenwerking met de D&B Facility Group en ben ik voorzitter van de PAN…” De lijst blijkt lang en door spekt met veel hoofdletters en Engelse titels, dus vragen we hem abrupt wie hem

eigenlijk heeft leren koken. “Mijn moeder en zus. Die kookten bij ons thuis.” Hij laat het erbij en loopt met twee schalen naar buiten.

Eenmaal aan tafel, onder de schaduwrijke pergola en met uitzicht over Lucca, neemt hij het woord weer en houdt een fles omhoog: “Deze olijfolie komt van de familie Tornei Barattini, inmiddels al dertig jaar goede vrienden. Zij zijn de eigenaren van de Antica Locanda di Sesto, hier in Lucca, en maken niet alleen de meest verrukkelijke gerechten, maar produceren tevens zelf olie en azijn. Bovendien verbouwen ze groenten op hun eigen boerderij niet ver hiervandaan, La Fattoria della Maolina. De oma, die nu helaas niet meer leeft, maakte ooit de beste verse pasta van Lucca…” Hij schenkt

• Antica Locanda di Sesto

“Dit is zo’n plek waar Otto en ik al jaren komen en die ons nog nooit teleurgesteld heeft. Het eten is er traditioneel en casarecci, zoals je oma thuis kookte, en door de extreem verse producten van buitengewoon goede kwaliteit. De atmosfeer is er ook ouderwets gezellig, precies zoals je van een antica locanda verwacht.”

Antica Locanda di Sesto, Via Ludovico 1660, Lucca anticalocandadisesto.it

Roberto’s TIPS

Antica Locanda di Sesto

• Villa Reale di Marlia

“Veel mensen die naar Lucca komen hebben er geen idee van dat je er de meest schitterende Ville Lucchesi kunt bezoeken. Een van mijn favorieten is de Villa Reale di Marlia, met zijn prachtige Giardino dei Limoni en het kleine openluchttheater. De zus van Napoleon, Elisa Bonaparte Baciocchi, woonde er jarenlang en wie door de immense tuin loopt, met zijn vijvers en uit planten gebeeld houwde figuren, waant zich echt in de 18de eeuw. Een prachtige plek waar je op een van de weidse gazons kunt picknicken, een espresso kunt drinken in de gezellige bar en waar je hond welkom is.”

Villa Reale di Marlia, Via Fraga Alta 2, Marlia, Capannori villarealedimarlia.it

zijn glas bij en denkt een paar tellen na. “Ik heb Aurelio, haar zoon, nog naar Harry Mens’ Business Class laten komen om in de uitzending typisch Lucchese gerechten te bereiden.”

Pasta met een romige tomatensaus, affet tati misti (dungesneden salami, prosciutto en mortadella), knapperige focaccia en lekker brood volgen elkaar op en al kletsend, etend en drinkend ontstaat het gevoel dat we hier al jaren komen. En zoals bijna altijd als je bij Italianen aan de eettafel zit, blijft het gesprek, al kauwende op de aanwezige gerechten, over andere lekkernijen gaan. Roberto: “Een plek waar ik ook graag kom is de historische villa La Fabbrica di San Martino, van Giovanna Tronci en Giuseppe Ferrua. Hij was ooit eigenaar van een van de beste res taurants van Lucca, La Locanda Buatino. Een creatieve familie waarmee we door de jaren heen goed bevriend zijn geraakt en die op hun landgoed biologische wijn en

olijfolie van buitengewoon goede kwali teit produceren.” We vegen onze borden schoon met een stukje brood, la scarpetta, en tafelen na met een zoete dessertwijn en wat schimmelkaasjes. Als we ons een uur later in de auto hijsen en enthousiast door de heren worden uitgezwaaid lukt het ons wonderwel om zonder slippende banden het pad op te komen en, geconcentreerd sturend en schakelend, terug te komen op de geasfalteerde weg. Een uur later zijn er vijf nieuwe Whatsapp-berichten van Roberto: een foto van een zilveren bord waarop de Staat Lucca Roberto Payer tot ‘Ambassadeur van het geliefde Lucchese territorium in Amsterdam’ uitroept en vervolgens vier foto’s van mooie pleinen en fonteinen in Pordenone. Alsof hij zich toch een heel klein beetje schuldig voelt dat hij uitsluitend hoog over Lucca heeft opgegeven. Want je kunt een Pordenoon uit Pordenone halen, maar Pordenone niet uit de Pordenoon. Zo blijkt. •

Zoals bijna altijd als je bij Italianen aan de eettafel zit, blijft het gesprek, al kauwende op de gerechten, over andere lekkernijen gaan

Villa Reale di Marlia

Roberto’s TIPS

Met fijne franje

Met deze shawl van wol en zijde geef je elke eentonige outfit een stevige boost.

Dat komt door de kleuren, de franjes en de batikachtige print. En dan is hij ook nog heerlijk warm en royaal van afmeting. Marc Cain, shawl van wol en zijde, € 179,90, marc-cain.com

H f o

Loafers hebben het comfort van de slof maar je kunt er wel mee naar buiten. En modieus ook, zie dit leren paar van Barca, dat opvalt door de lage hak, amandelvormige neus en klassieke centband. En het allerbelangrijkste: ze zijn makkelijk aan te trekken. Barca, loafers heel 1 cm Black Leather, € 119, barcastores.com

Luxe luiertas

Een doorgestikte tas van zacht leer die je als handtas of als schoudertas kunt gebruiken. Niet alleen een parel voor het oog maar ook praktisch en multifunctioneel. Door het A4-formaat kan hij zo mee naar kantoor, maar is hij ook te gebruiken als luiertas. Berdino, doorgestikte handtas van zacht leer, € 134,99, berdino.nl

P mp p ar

De palazzobroek, met zijn hoge taille en wijde, net iets te lange pijpen een gewild kledingstuk in de zomer, doet het ook goed in de herfst. Flatterend, stijlvol en comfortabel en in het paars een echte blikvanger – helemaal als je hem combineert met een blazer in dezelfde kleur. Patrizia Pepe, palazzobroek, € 198, patriziapepe.com

NUOVO

Rozige haren

Een hand door je haar strijken, een lok achter je oor doen of gewoon even met je hoofd schudden: door het subtiele haarparfum van Rosa Nobile blijft je aanwezigheid zeker niet onopgemerkt. De bloemige en houtachtige geur zorgt ook voor een zachte en glanzende haardos. Acqua di Parma, Rosa Nobile, € 50, douglas.nl

Koffie proeven zonder een rode lipafdruk achter te laten. De lippenstift van Espressoh blijft niet alleen goed zitten, hij smaakt ook naar koffie. De stick bevat arabica coffee seed oil die bekendstaat om zijn hydraterende en helende werking. Espressoh, Aroma lipstick 09, € 19, espressoh.shop

Zonbestemming

De frisse geur van ceder en een extract van citroenfruit gecombineerd met kokosen amandelolie. Dat alleen al klinkt naar de zon. De – minimale – gele verpakking voegt daar nog een zonnig effect aan toe. Reinigend en verzorgend tegelijk en door het lichte gewicht makkelijk mee te nemen naar de sportschool of op zonvakantie. Erbolario, Shampoo Doccia Solido Cedro di Calabria, € 6,90, erbolario.com

milaan

STAD VAN maritozzo en ossobuco

Van de fijnste traiteurs en klassieke restaurants tot de hippe adresjes waar de modescene luncht. Susan van Deth deelt haar culinaire tips voor de populairste steden van Italië: Venetië, Florence, Rome en – ditmaal – Milaan.

TEKST SUSAN VAN DETH FOTOGRAFIE SUSAN VAN DETH & STEFANO PIASERICO

Openingspagina’s: terras van Il Salumaio di Montenapoleone; maritozzo bij Gelsomina. Boven: iconisch café Marchesi. Rechts: Italiaans foodconcept Eataly.

‘M

ilano, Milano’ – als Frank Sinatra nog had geleefd, dan had hij wellicht over het Italiaanse zusje van New York ook een lied kunnen zingen. Deze bijna on-Italiaanse, moeilijk te door gronden stad is het epicentrum van de Italiaanse mode. Maar misschien is dit ook juist het aspect dat Milaan ‘mooi’ maakt. Zijn de steden die ik eerder besprak in mijn artikelen ware openluchtmusea, Milaan is vooral industrieel. De mooie gebouwen zijn beperkt tot een paar specifieke straten en wijken, en dan voor namelijk verscholen achter grote poorten.

Na talloze bezoeken aan Milaan, veel proberen, een aardige hoeveelheid teleur stellingen en waardevolle tips van lokale Milanesi kan ik zeggen dat ik ben gaan houden van deze stad. Als ik de kans heb pak ik de trein – het kost mij slechts 2,5 uur van deur tot deur – en dompel mezelf onder in deze multiculturele metropool.

Ik neem je mee op een culinaire stadstour, van traditioneel Milanees eten tot de beste traiteurs en dé plekken om van een aperitivo te genieten. En die zijn niet alleen beperkt tot de binnenstad. Er valt zo veel te ontdekken in Milaan, en dankzij het handige metronetwerk ben je in een mum van tijd in een ander stadsdeel.

Shop till you drop

Waar andere steden voornamelijk tijdens modeweken overspoeld worden door mannelijk en vrouwelijk schoon, is Milaan

altijd een van de standplaatsen voor bloedmooie jongvolwassenen. Dat komt doordat alle grote Italiaanse modehuizen hun hoofdkantoor in de belangrijkste stad van Noord-Italië hebben gevestigd. Voor het serieuze shoppen is er één wereldberoemde straat in Milaan: de Via Montenapoleone. Gucci, Prada en Dolce & Gabbana… alle Italiaanse modehuizen zijn hier te vinden, al moet de creditcard limiet wellicht worden verhoogd voor een middag hier. Maar gelukkig is het ook heerlijk om er gewoon te wandelen, de fashionista’s van Milaan te bewonderen en je even onderdeel van de Milanese (mode-) scene te voelen. Niet iedereen komt hier

voor een nieuwe aanwinst voor de garde robe, je vindt hier ook twee iconische cafés: Marchesi en Cova. Voor wat betreft historische betekenis doen ze niet veel voor elkaar onder. Laatstgenoemde opende zijn deuren in 1817 en Marchesi serveert inmiddels bijna tweehonderd jaar koffie aan zijn clientèle. Marchesi is een snoepwinkel als het gaat om interieur en kleur. Waar juwelier Tiffany’s bekendstaat om zijn azuurblauwe doosjes, is bij Marchesi smaragd groen het handelsmerk. Vooral de pasticceria-items, zoals de gele torta aurora, zijn een must-try hier. Cova is een meer traditionele Italiaanse koffiebar, maar heeft wel een verscholen terras op de binnenplaats. Een heerlijke plek om even bij te komen van de drukte van de stad. Is het tijd voor de lunch, dan

schuif je aan in de alom geliefde Salumaio di Montenapoleone. Ook dit restaurant heeft een renaissance-binnenplaats met witgedekte tafels en obers in vol ornaat. Met een speciale vermelding voor de prachtig ingelegde mozaïekvloer. Het is de plek waar modehuizen hun klanten uitnodigen voor de lunch en het is de moeite waard om ook de traiteur even te bezoeken. Mocht je de volgende dag naar huis gaan, dan is het een idee om hier wat handgemaakte tortellini in te slaan.

Te voet

Het is altijd een goed idee om een stad te voet te verkennen. Begin dan met een bezoek aan Eataly, een Italiaans foodconcept dat niet alleen in Italië maar ook in het buitenland aanslaat. Ze hebben onder andere vestigingen in Sao Paolo en

TIPS

• Marchesi

Via Montenapoleone 9 pasticceriamarchesi.com

• Cova

Via Montenapoleone 8 pasticceriacova.com

• Salumaio di Montenapoleone

Via Santo Spirito 10 - Via Gesù 5 ilsalumaiodimontenapoleone.it

• Eataly

Piazza Venticinque Aprile 10 eataly.net/eu_en/stores

Ik neem je mee op een culinaire stadstour, van traditioneel Milanees eten tot de beste traiteurs en dé plekken om van een aperitivo te genieten

Boven: Rossi & Grassi voor lunch buiten; rosticceria Giacomo. Rechts: restaurant La Gioia.

New York en het concept is het best te omschrijven als een kruising tussen een grote luxe supermarkt gecombineerd met verschillende restaurants. Dit klinkt wellicht niet zo spannend, maar het is de moeite van een bezoek waard. De produc ten zijn van hoge kwaliteit en zorgvuldig geselecteerd, en de restaurants serveren verschillende menu’s, van pizza tot verse vis en serieuze stukken dry aged vlees. Wandel van Eataly richting het Breradistrict via Via Solferino, een straat met boetieks. Hier vind je ook de flagshipstore van Bisazza. Als je geïnspireerd raakte door de mozaïekvloer bij Il Salumaio di Montenapoleone, dan moet je hier zeker even langs. Zij zijn de expert op dit gebied, en bij een bezoek aan deze winkel krijg je

meteen zin om al je vloeren en badkamers te vernieuwen.

Een stukje verderop vind je Ginori 1735: mocht je nog niet in Florence zijn geweest of spijt hebben dat je je droomservies daar niet hebt gekocht, dan kun je hier alsnog je slag slaan.

Duik de Brera in door rechtsaf te slaan naar Via Fiori Oscuri. Dit gedeelte van Milaan is prachtig en wordt gekenmerkt door oude gebouwen, vaak met klimop bekleed. Vanwege de karakteristieke uitstraling is deze buurt zeer geliefd bij toeristen en zijn veel restaurants en bars duur en niet zo goed. Een uitzondering en nieuwkomer in de buurt is Coraje, een moderne bar perfect voor een cappuccino. Loop verder door Brera maar laat de

restaurants hier links liggen en schuif aan voor de lunch bij Rossi & Grassi. Het concept is simpel: dit is een traiteur waar ze, als het weer het toelaat, een klein terras hebben om ter plekke van de lunch te genieten. Kies een of meerdere gerechten uit de vitrine en verover een tafeltje buiten. Vooral erg geliefd bij mensen die in de buurt werken.

De klassiekers

Bij La Gioia waan je je even aan de Amalfikust: de rotan stoelen, het sfeervolle plafond, de wand met gekleurde flessen en de open keuken. Zelfs als je midden in de winter dit restaurant bezoekt, voelt het alsof je een zonnig terras in Portofino betreedt. Ik raad je aan het ongezellige

terras dat zich aan de voorzijde van dit restaurant bevindt, te laten voor wat het is. De vitello tonnato is overheerlijk, net als de verse handgemaakte pasta met padden stoelen. Maar de echte showstopper is de pasta cacio e pepe, die aan tafel voor je wordt bereid in een gigantisch Parmigiano Reggiano-wiel. Een spektakel, en om je vingers bij af te likken. La Gioia is erg geliefd onder Milanesi. Reserveer wel een paar dagen van tevoren. Een andere klassieker waar het altijd vol is, is Giacomo. In de Via Pasquale Sottocorno kun je kiezen tussen het traditionele restaurant Al Giacomo, de Bistro of de Rosticceria. Het restaurant en de bistro zijn perfect voor diner, en de Rosticceria heeft een heerlijk terras waar je geniet

TIPS

• Ginori 1735

Piazza San Marco 3 ginori1735.com

• Coraje

Via Marco Formentini corajerestaurant.com

• Rossi & Grassi

Via Solferino 12 rossiegrassi.it

• La Gioia

Via San Marco 38 lagioiasanmarco.com

• Al Giacomo / Bistro / Rosticceria

Via Pasquale Sottocorno 6 giacomomilano.com

Zelfs als je midden in de winter dit restaurant bezoekt, voelt het alsof je een zonnig terras in Portofino betreedt

Boven: restaurant El Mercante; zoetigheid bij Terroir.

Rechts: Peck is een instituut.

van een gegrild kippetje onder de groene pergola. Voor de zoetekauw is op nummer 5, naast de bistro, de pasticceria gevestigd. Piepklein, maar prachtig.

Kijk voordat je aanschuift bij een van de lokalen van Giacomo even rond en neem een aperitivo bij Terroir. Een kruising tussen een minimalistische traiteur met Japanse invloeden, een kleine supermarkt en een bar. Van de rijk gevulde toonbank met verschillende soorten cakes en andere zoete lekkernijen en hun koffie – als je een connaisseur bent moet je hier zeker even langs – tot een fijne selectie (voornamelijk natuur)wijnen om van te genieten in de avondzon voor de winkel.

Iets geliefder bij toeristen maar zeker een aanrader om een van dé klassieke Milanese gerechten te proeven – risotto Milanese met ossobuco – is Antica Trattoria della

Pesa. De traditionele Milanese risotto is diepgoud van kleur door de saffraan en de ossobuco is goddelijk. Geserveerd in een klassieke trattoria-setting sinds 1880 zijn er weinig ingezetenen van de stad die hier niet een keer hebben gegeten.

In het centrum

In het centrum vind je zoals gewoonlijk veel typisch toeristische plekken – met bijbehorende prijzen en kwaliteit – maar er zijn een paar plekken die Milanesi bezoeken als ze in hartje Milaan zijn.

Om te beginnen Gelsomina voor een goed ontbijt. Dit sympathieke ontbijttentje ligt op de weg van het Centraal Station richting de Duomo, en vooral de maritozzo verdient een speciale vermelding. Dit van oorsprong Romeinse ontbijt wordt hier perfect bereid en na dit luchtige, zoete

broodje met verse slagroom houdt niets je meer tegen om Milaan te ontdekken. Een fijn alternatief voor alle traditionele trattoria’s is ristorante Al Mercante Alles straalt eenvoud en stijl uit, van het interieur tot de gerechten die meer naar fine dining gaan. Ze hebben een heerlijk terras waar het goed toeven is. Zie en hoor de drukte van Milaan aan je voorbij trekken met een koele martini in de hand. Een ander instituut in de binnenstad is Peck: meterslange vitrines met elke kaas, gerookte zalm en handgemaakte pasta die je maar kunt bedenken. Het is hier altijd druk, maar rond de feestdagen – vooral kerst – zijn hier meer Milanesi te vinden

dan op het Centraal Station. Als je niet ruim van tevoren je bestelling hebt geplaatst, kun je het wel schudden en moet je familie het met kerst stellen zonder de huisgerookte zalm van Peck. De rekening van de goedgevulde tassen waarmee je hier de deur uitloopt, is gepeperd. Maar ga er zeker even langs, al is het alleen maar om een rondje door de gigantische winkel te lopen. Vind je het leuk om te proeven wat de Milanesi met kerst op tafel zetten: in de winkel op de begane grond en op de eerste verdieping hebben ze een restaurant waar ze een selectie van gerechten uit de winkel serveren.

TIPS

• Terroir

Via Macedonio Melloni 33 terroirmilano.it

• Antica Trattoria della Pesa

Viale Pasubio 10 anticatrattoriadellapesa.com

• Gelsomina

Via Carlo Tenca 5 pasticceriagelsomina.it

• Ristorante Al Mercante

Via Cesare Cantù 7 ristorantealmercante.it

• Peck

Via Spadari 9 peck.it

Ze hebben een heerlijk terras waar het goed toeven is. Zie en hoor de drukte van Milaan aan je voorbijtrekken met een koele martini in de hand

Het is ongewoon voor mij om een hotelketen in deze lijst op te nemen, maar het nieuwe Radisson Collection Palazzo Touring Club verdient toch een plekje. In het bijzonder vanwege zijn verscholen terras op de binnenplaats, het sympathieke lunchmenu (20 euro voor twee gangen en 24 euro inclusief een dessert) en de fijne bar.

Een van de meest iconische drankjes én een van de meest bijzondere plekken in Milaan worden verenigd in het historische Camparino in Galleria. De bar in Galleria Vittorio Emanuele II is een instituut in de stad sinds Davide Campari hem hier opende in 1915. Hij grenst aan het plein van de Duomo en is een perfecte plek om van een aperitivo te genieten.

Mocht je nog niet genoeg koffie hebben gedronken, dan vind je ook nog een ander filiaal van Marchesi in de Galleria. 10 Corso Como is de naam en tevens het adres van een hotspot, niet alleen geliefd voor een kop koffie op het fijne terras, maar ook wereldwijd bekend vanwege het winkelgedeelte waar alle limited edition-collecties van de meest

hippe en hotte designers te krijgen zijn. ’s Avonds verandert de binnentuin van dit etablissement in een met honderden lichtjes versierde oase waar je na een lange dag heerlijk kunt zitten met een welverdiende cocktail. Het is al jaren een geliefde plek, dus het is zeer aan te raden een tafeltje te reserveren om teleurstelling te voorkomen.

De bar in Galleria Vittorio Emanuele II is een instituut in de stad sinds Davide Campari hem hier opende in 1915

‘Sting en zijn vrouw eten hier ook een pizzaatje’ Claudia van Zon

In juli 2021 opende Claudia van Zon, samen met haar man Paolo, een pizzeria op het landgoed Il Palagio van Sting. De beroemde Britse zanger kocht het jaren geleden om daar met zijn vrouw Trudie van de Toscaanse rust en schoonheid te genieten. Daar bleef het niet bij. Inmiddels is er een luxe resort, produceren ze prachtige wijnen en maken een ‘morbide’ olijfolie.

“H

allo, ik wil graag reserveren, maar is Sting er ook? Die vraag wordt vaak gesteld, maar ik geef uiteraard geen informatie over het privéleven van mijn werkgever.” Claudia van Zon haalt haar schouders op: “Ieder voordeel heeft zijn nadeel. Ik kan niet ontkennen dat onze pizzeria meer aandacht krijgt dan een andere, maar onze zaak ligt door zijn naamsbekendheid wel onder een vergroot glas. Ik kan geen steekje laten vallen. Gast vrijheid, service en de kwaliteit van onze producten staan hoog in het vaandel. En ja, met een beetje geluk zitten Sting en Trudie hier ook een pizzaatje te eten.” We lopen over het witte grind naar de open buitenbar. Aangebouwd aan wat vroeger de hooiopslag moet zijn geweest, biedt de veranda een prachtig uitzicht over het groene heuvellandschap van de tenuta. Er waait een verkoelend briesje terwijl wij met een prosecco proosten op onze kennismaking. De staf is jong en stijlvol, zwart gekleed. In een spierwitte ‘Ibiza’-jurk oogt Claudia elegant en vrouwelijk, maar het is direct duidelijk dat zij hier de broek aan heeft.

Niemand wordt zomaar manager van de pizzeria van Sting. Hoe ben jij hier terechtgekomen?

“Wil je het hele verhaal?” schaterlacht Claudia. “Het is eigenlijk wel een goed idee dat op te schrijven. Dan hoef ik dat verhaal hier nooit meer te vertellen aan mijn Nederlandse gasten. Ik duw ze gewoon Italië Magazine onder hun neus.” Ze vervolgt: “Geboren en getogen in Nieuwegein wilde ik begin jaren negentig naar het buitenland. Tijdens een sollicitatie waar ik het enige meisje was dat géén Italiaans sprak werd ik tóch aangenomen voor seizoenswerk op een camping, hier anderhalve kilometer vandaan. In 28 jaar tijd hebben mijn man en ik…” Claudia onderbreekt haar zin: “Oja sorry, dat moet ik even uitleggen. Mijn man was mijn man nog niet toen hij mij aannam.

Waarschijnlijk koos hij mij dus om mijn good looks, als een echte Italiaan. Eenmaal op de camping sloeg de vlam over en nu wonen, werken en leven we al dertig jaar samen. We hebben een dochter van zeven tien die op dit moment in Florida studeert en daar in het eerste team van haar college volleybal speelt. Ik mis haar enorm, maar we gunnen haar alle geluk en ervaringen, waar ook ter wereld. Enfin, onder de dagelijkse leiding van Paolo en mij groeide de camping uit tot een vakantiepark voor vierduizend gasten. We runden drie restaurants, een bar, een poolbar en een takeaway. Met ruim twee honderd personeelsleden onder onze hoede werkte ik zo’n achttien uur per dag, maar ik was gelukkig. Totdat het manage ment veranderde en daarmee ook de spel regels. Op een avond besefte ik dat ik niet gelukkig meer was. De volgende dag heb

ik direct de knoop doorgehakt: weg hier.”

Claudia schenkt nog een glas prosecco in: “Het leven is er één, en alleen jij bent ver antwoordelijk voor jouw geluk, proost.”

We heffen nogmaals het glas. Dankzij haar levensmotto en sterke karak ter weet Claudia haar hoofd al dertig jaar boven water te houden in Italië. Dit was Sting en zijn vrouw, die op steenworp afstand van de familiecamping hun aardse paradijs realiseerden, ook opgevallen.

“Ik ben hier in de regio van Valdarno bekend onder de naam Claudia l’Olandese die alles en iedereen kent. Dus, voor privéfeesten op het landgoed werd ik regelmatig gevraagd om professionele catering, een artistieke act of een pizza bakker te regelen.

Het toeval wilde dat ik twee dagen na mijn ontslag een telefoontje kreeg van een van Stings assistenten die mij vroeg of ik

Linkerpagina: Claudia met haar werkgever Sting. Boven: wijn van Stings landgoed met de naam ‘Message in a bottle’.

“Ik kan niet ontkennen dat onze pizzeria meer aandacht krijgt dan veel andere, maar onze zaak ligt door zijn naamsbekendheid wel onder een vergrootglas”

langs wilde komen voor een gesprek over een nieuw op te zetten onderneming. In een mum van tijd was ik het met hem en Trudie (Styler, Engelse actrice en producer en de vrouw van Sting, red.) eens over de te verdelen verantwoordelijkheden en was ik samen met mijn man klaar voor deze fantastische uitdaging. Helaas gooide corona flink wat roet in het eten, maar in mei 2021 mochten we eindelijk onze eerste gasten ontvangen.”

Waarom serveer je een typische Napolitaanse pizza in het hart van Toscane?

“Trudie is gek van Napels én de pizza, die invulling komt dus van haar. Op het menu staan wel voorgerechten en primi naar Toscaanse traditie. Paolo en ik hebben ook een dagkaart toegevoegd, zodat ons aanbod rijker is en actueel qua seizoensgebonden producten. Het vertrouwen in ons is groot. We runnen de

zaak geheel autonoom en daar waar nodig communiceren wij meestal met Anita, de zus van Sting die een belangrijke plek heeft binnen het management van de tenuta. Soms organiseren we op haar verzoek een exclusieve avond met muziek en pizza voor Sting en zijn gasten, maar dat komt niet veel voor hoor. Vips? Ja, hoor die zijn er dan wel, maar met name heel rijke, on bekende gasten die met privé helikopters aankomen of in auto’s waarvan wij alleen maar kunnen dromen.”

Horeca is hard werken, hoe ziet een gemiddelde werkdag eruit?

“Zeker, het is altijd druk en altijd rennen, maar ik ervaar het als een luxe dat ik sinds twee jaar weer rustig thuis kan lunchen of met een vriendin in de stad kan afspreken. Dat was op de camping onmogelijk. ’s Ochtends controleer ik op de app de reserveringen en vink de ontvangen

“Vips? Ja hoor, die zijn er wel, maar met name heel rijke, onbekende gasten die met privéhelikopters aankomen of in auto’s waarvan wij alleen maar kunnen dromen”

bestellingen af. Op wat kleinigheden na geniet ik tot een uurtje of drie van metime. Eenmaal in de pizzeria ben ik ruim anderhalf uur bezig met het beantwoorden van binnenkomende telefoontjes, voornamelijk reserveringen. In de tussentijd coördineer ik de tafelindeling en houd een oogje in het zeil bij het magazijn en de keuken. Samen met de koks check ik de voorraad en doe de nodige bestellingen, waarna ik nog snel even de gedekte tafels langsloop. Stipt om vijf uur is de stafmeeting, waarin we de avond doorspreken. Welke gasten komen? Hebben we te maken met voedselallergieën? Et cetera. De kok licht variaties op het standaard menu toe en eventuele missers van de dag ervoor worden besproken, zodat die in de toekomst niet meer voorkomen. Iedereen heeft spreekrecht, want in een professio neel team is iedereen belangrijk. Vanaf half vijf is de bar open en komen de eerste gasten binnendruppelen voor een aperitivo Rond half zeven serveren we de eerste gerechten en een uur na middernacht trek ik meestal de deur achter me dicht.”

Je zegt ‘binnen’druppelen, maar dat is niet waarheidsgetrouw.

“Klopt, we hebben geen ‘binnen’. Al onze coperte zijn buiten. We zijn dan ook afhan kelijk van het weer, wat absoluut geen luxe is. Neem nou Ferragosto, de belangrijkste Italiaanse, zomerse feestdag. Tweehonderdvijftig personen hadden gereserveerd. Om zes uur was het mij duidelijk dat het zou gaan regenen, maar de gasten wilden toch bestellen. Je wil niemand teleurstellen, het is en blijft hun vakantie, dus snel alle tafels gedekt. De pizza stond nog geen drie seconden op tafel en de hel brak los. We hebben alle families met kinderen in onze eigen auto naar huis gebracht, zo’n noodweer was het.”

Na zoveel jaren in de horeca, kun je iets zeggen over hoe de klant is veranderd?

“Ik merk met name dat de hedendaagse, Nederlandse toerist die naar Toscane

komt er eentje is die de cultuur en tradi ties wil ontdekken. Het is niet, met alle respect, de Torremolinos-ganger op zoek naar zon, strand en een patatje met. Nederlanders laten ook graag hun waar dering blijken, daar doe je het toch voor. Om aan het einde van de dag van een gast te horen: ‘Dit is zo bijzonder en ik ben plaatsvervangend trots op u. Een Neder landse die gewoon deze geweldige pizzeria van Sting in Italië runt’, dat is toch het mooiste compliment.” •

Linkerpagina: het bedienend personeel is jong, stijlvol en in het zwart gekleed.

Panzanella van Franca

Smaa� & �ie���

Roadtrip naar de roots van de Italiaanse keuken

Annet Daems’ boek Italia con gusto e amore kreeg als ondertitel ‘Een roadtrip naar de roots van de Italiaanse keuken’. Annet bezocht alle twintig regio’s en sprak veel inwoners met liefde voor hun culinaire erfgoed. Ze ging op zoek naar het authentieke volkseten dat vaak eigenlijk streetfood is. In dit heerlijke boek veel achtergronden en recepten. Een voorproefje.

INGREDIËNTEN

VOOR 4 PERSONEN

•

Panzanella van Franca

g oud brood

• 2 tomaten

• 1 komkommer

• 1 ui

• 1 tak basilicum

• 2 el witte azijn

• water

• zout en peper

• extra vierge olijfolie

Snijd het oude brood in niet te dunne snee tjes en week het 20 minuten in een bak met koud water en 2 eetlepels azijn. Wring het geweekte brood goed uit en verkruimel het in een slakom. Snijd de komkommers in niet te dikke plakken en de tomaten (pitloos, dus het binnenste verwijderen) in stukjes

en de ui in zeer dunne schijfjes. Leg de gesneden groenten boven op het verkrui melde brood. Breng het geheel op smaak met olijfolie, zout, peper en grof gehakte basilicum. Bewaar de panzanella minstens 1 uur voor opdienen in de koelkast. Meng alle smaken goed.

Annet Daems

INGREDIËNTEN

PERSONEN

snijbiet, brand­

spinazie

paneermeel van

bloem

padano

ricotta kaas

boter

eieren

takje marjolein

teentje knoflook

Malfatti del selvatico

BEREIDING

Bak de netels, snijbiet of spinazie zonder water rechtstreeks in de pan. Wanneer ze gaar zijn laat je ze afkoelen en daarna mag je ze mixen. Smelt de boter in een pan, voeg de marjolein toe, voeg de puree van de netels, snijbiet of spinazie toe en laat op smaak komen. Voeg in dezelfde pan het paneermeel toe en meng tot een mooi ge heel. Giet het mengsel op de deegplank en voeg de bloem, de Parmezaanse kaas, de eieren, de ricotta en de nootmuskaat toe.

Naar smaak voeg je ook zout toe. Nu kneed je dit deeg. Verdeel het in stukken en vorm dunne rollen met de handpalmen. Strooi eventueel bloem op je handpalmen en de werkplek zodat het deeg niet blijft kleven. Verdeel de smalle rollen in stukjes van ongeveer 3 cm. Gooi de malfatti in kokend gezouten water, haal ze eruit met een schuimspaan als ze boven komen drijven. Schep de malfatti op afzonderlijke borden en bestrooi ze met gesmolten boter en grana padano-kaas.

INGREDIËNTEN

BEREIDING

Maak de sardienen schoon, verwijder de kop, de ingewanden en graten. Zorg dat de delen niet stukgaan. Spoel ze af en laat ze uitlekken. Giet de melk in een kom met het oud broodkruim en laat intrekken. Hak de knoflook en peterselie fijn en stoof deze in een pan met de ansjovisfilets en de extra vierge olijfolie. Reken je 3 stuks per persoon, dan moet je 12 sardienen overhouden, waarvan je 24 halve stukken maakt.

De overblijvende sardienen worden samen met het paneermeel fijngehakt. Pers het in melk geweekte brood goed uit. Voeg nu alle ingrediënten samen met 1 ei, de Parmezaanse kaas, de marjolein en een snufje

zout. Vermeng alles goed met elkaar en laat 10 minuten rusten om op te stijven. Het moet een stevige emulsie zijn. Neem een lepeltje vulling en vorm een laagje op elke sardien. Dek af met de andere helft van de vis. Doop de hele vis in het losgeklopte ei, vervolgens in het paneermeel en laat even rusten.

FRITUREN

Bak in hete olie. Beperk het aantal sardienen dat je tegelijk frituurt, zodat ze niet breken. Laat ze uitlekken op een vel keukenrol en serveer de gevulde sardienen met een kneepje citroen of geraspte citroenschil.

Annet Daems, ‘Italia con gusto e amore’, Uitgeverij Lannoo, € 39,99

Sardin� �ip�e�� alla � �o� �� (Gevulde verse sardienen)

€

ITALIAANSE STRAATDELICATESSEN

Italië heeft een rijke cultuur van straatdelicatessen die van regio tot regio verschillen. Wat ooit voedsel voor de armen was, is vandaag de dag gevierd cultureel erfgoed. In Italia con gusto e amore schetst Annet Daems de oorsprong van deze vele regionale straatdelicatessen. Via interviews met ‘specialisten’ en tientallen smaakmakende foto’s brengt ze al deze authentieke gerechten tot op jouw bord.

WORD ABONNEE

Dit jaarabonnement (6 nummers) op Italië Magazine kost € 45 en is inclusief verzendkosten van het kookboek. De abonneeservice is op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 17.00 uur. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. Je kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, je ontvangt dan zelf het kookboek.

Parco della Caffarella

Oase & reis naar het verleden

Hoewel het Parco Regionale Appia Antica het grootste openbare park van Rome is, is het vrijwel onbekend bij de meeste mensen van buiten de stad. Het gebied is zo groot dat het is onderverdeeld in kleinere parken. Op bezoek in een gebied waar archeologische wonderen en een overvloedige natuur samenkomen.

Een van de vele wandelpaden in het park.

TIPS

• Parco della Caffarella

Het park heeft verschillende ingangen. De belangrijkste vind je op Via della Caffarella, Via Latrina en Largo Tacchi Venturi.

• Openbaar vervoer Metrolijn A, station Colli Albani.

Als het over de populairste parken van Rome gaat, zullen de meeste buitenlandse bezoekers Villa Borghese wel kunnen noemen, het idyllische park midden in de stad. Een veel groter maar minder bekend park vind je als je vanuit het centrum van Rome in zuidelijke richting meandert. Het regionale park van Appia Antica beslaat een enorm gebied van bijna 3500 hectare. Daarom is het verdeeld in verschillende kleinere parken en gebieden, die allemaal een andere naam hebben. In dat enorme gebied vind je de beroemde Via Appia Antica, de oude militaire weg van Rome, maar ook het Parco della Caffarella, het Parco degli Acquedotti en de Torre del Fiscale. Om in die drie delen te komen, zul je de drukke verkeersader Via Tuscolana moeten volgen. Die begint in de wijk San Giovanni in het centrum

van Rome en gaat vervolgens verder in zuidelijke richting. Hij komt ook door Tuscolana, een buurt die is gebouwd in de vroege jaren twintig van de vorige eeuw en die nu een van de dichtstbevolkte delen van Rome is. In Tuscolana vind je ook de toegang tot het Parco della Caffarella.

Archeologische wonderen

Het Caffarella-park ligt als een oase tussen een wildgroei aan hoogbouw en biedt een mix van archeologische en ecologische wonderen in een lieflijk landelijk landschap. Je bent in de stad, maar het voelt eigenlijk als het platteland. Geologisch gezien dateert het gebied van tussen de 360.000 en 80.000 jaar geleden. In die tijd barstten verschillende lagen vulkanisch materiaal uit een vulkaan in de Albanoheuvels ten zuiden van Rome. Dus nu bestaat de oppervlaktelaag in het Caffarellapark uit vier verschillende lagen tufsteen

Dit is de ingang van een interessante noviteit die in mei van dit jaar officieel werd opengesteld: een complex stelsel van ondergrondse grotten en tunnels

en pozzolano (‘puzzolaan’) uit de vulkaan. Het gebied lijkt daarna in tweeën te zijn gesneden door de kleine rivier Almone. De overvloedige hoeveelheid water in het gebied is feitelijk toe te schrijven aan de verschillende doorlaatbaarheidsgraden van de vulkanische grond. Water vind je ook voor een van de interessantste oude gebouwen die zijn overgebleven, het Nymphaeum van Egeria, een kunstmatige grot die zou dateren uit de 2de eeuw na Christus. Nu is het terrein voor het Nymphaeum een populaire picknickplek voor de huidige Romeinen. Maar er zijn nog diverse andere verlaten gebouwen uit het oude

Rome te bewonderen in het park. De beste manier om het enorme Parco della Caffarella te verkennen is op de fiets, die je kunt huren bij een van de ingangen van het park. Rondfietsend zul je waarschijnlijk een verbazingwekkend aantal wilde konijnen tegenkomen.

Ondergronds museum

In een hoek van het park zie je een bord met opschrift ‘Sotterranei di Roma’ (Ondergrondse van Rome).

Dit is de ingang van een interessante noviteit die in mei van dit jaar officieel werd opengesteld: een complex stelsel van ondergrondse grotten en tunnels. Een team van speleologen

en archeologen heeft lang onderzoek gedaan en een globale plattegrond uitgewerkt van een gebied dat niet minder dan 35 kilometer aan tunnels zou bevatten.

Ongeveer honderd jaar geleden ontdekten de boeren van het gebied van Appia Antica en Caffarella bij toeval de ingang van iets wat een bunker leek te zijn. Toen ze die openmaakten, troffen ze kruiwagens aan, pikhouwelen, werkbanken, oude zakken met bakstenen en een constante temperatuur van 17 graden Celcius. Na bestudering concludeerden experts dat dit uitgestrekte grottenstelsel de bakstenen heeft geleverd waarmee veel >

Ondergronds museum met archeologische schatten.

De beste manier om het park te verkennen is per fiets.

TIPS

• Tour boeken voor Roma Sotterranei

Een tour door het ondergrondse Rome in het Parco della Caffarella. tel. +39 3473811874 sotterraneidiroma.it

• Meer info contexttour.com/rome-tours

• Eten

Ristoro Casale del Fiscale, restaurant in het groen tussen oude aquaducten. ristorodelfiscale.it

nieuwe palazzi in het centrum van Rome zijn gebouwd vanaf de jaren 1920. Na deze belangwekkende constatering begon de culturele vereniging Sotterranei di Roma het hele gebied opnieuw in te delen. Ze vroegen vergunningen aan, maakten grondig schoon, troffen veilig heidsmaatregelen en regelden water en elektriciteit. Het hele proces, dat door de coronapandemie flink vertraging opliep, heeft iets meer dan twee jaar geduurd. “Het lijkt ongelooflijk maar het is echt waar: het hele tunnelstelsel heeft een totale lengte van ongeveer 35 kilometer. Het is natuurlijk niet mogelijk alle gangen te bezoeken. Tot nu toe hebben we het mogelijk gemaakt om een tiende van het hele stelsel te bezoeken. We hebben een fietstour en een wandeltour. Beide tours duren ongeveer anderhalf uur”, vertelt Marco Placidi, voorzitter van de vereniging Sotteranei di Roma.

Als je het stelsel van grotten en tunnels

binnengaat, valt onmiddellijk de koude temperatuur op, in combinatie met een hoge vochtigheidsgraad. Een gids heb je echt nodig, want het lijkt onmogelijk om hier zelf de weg te vinden. Door de gangen en tunnels lopend zal je gids het verhaal van dit gebied vertellen. Je zult ook enkele gereedschappen zien die werden gebruikt om in de tunnels te werken in die tijd. Je waant je in Indiana Jones. Het is een ongelooflijk labyrint van tunnels dat zo uit een boek over de geschiedenis van Rome zou kunnen komen. “We noemen het een ondergronds stelsel, het is geen museum in de gebruike lijke zin van het woord. In de nabije toe komst willen we de toegankelijkheid nog verder verbeteren”, zegt Marco Placidi.

Als stille olifanten

Een ander deel van het regionale park van Appia Antica is het Parco degli Acquedotti, ‘het park van de aquaducten’,

dat vermoedelijk een van de meest fascinerende plekken is van stedelijk Rome. Op deze verbluffende plek wordt het beeld bepaald door niet minder dan zes van de elf antieke aquaducten van de stad, die gemaks halve kunnen worden omschreven als ‘oude kruispunten van water’. Als je bij deze zes aquaducten de meest recente optelt, het Acquedotto Felice, gebouwd tussen 1585 en 1590 door paus Sixtus V, heb je het gevoel dat je terug bent in het oude Rome. Tijdens de grootste bloei van de stad maakten de aquaducten van Rome een stroom van dertien kubieke meter water per seconde mogelijk. Deze voorbeelden van antieke

archeologie bieden een meeslepend visioen in dit enorme groene gebied. Hier lijken de overblijfselen van de oude aquaducten het omringende rurale landschap te overpeinzen, haast als gigantische stille olifanten. De beste bezoekdagen zijn zaterdag en zondag, als de Romeinen hierheen komen om te joggen, fietsen, voet ballen, picknicken en de romantische kunst van het hand in hand lopen te beoefenen.

Oude filmset

Aan een uiteinde van het Parco degli Acquedotti kun je onder een van de aquaducten door om de Torre del Fiscale binnen te gaan, het gebied

van ‘de toren van de belastingheffer’. Dé attractie in dit gedeelte van het park is het Ristoro Casale del Fiscale, een rustiek restaurant dat gebouwd zou zijn boven op ruïnes uit de 12de eeuw.

Precies deze plek koos de beroemde Italiaanse filmregisseur Paolo Sorrentino uit voor een van de scènes uit zijn met een Oscar bekroonde film La Grande Bellezza uit 2013. Slechts vijftig meter verderop loopt het Acquedotto Felice. Geen wonder dat velen die op het terras van het restaurant zitten en het aquaduct aanschouwen, het gevoel zullen hebben in een oude film te zijn beland. •

Hier lijken de overblijfselen van de oude aquaducten het omringende rurale landschap te overpeinzen, haast als gigantische stille olifanten

Restaurant Ristoro Casale del Fiscale in Torre Fiscale.

E lande ROELAND

“Wij zijn al eeuwen gewend om vreemdelingen te ontvangen”, zegt Sara alsof het vanzelfsprekend is. Gloria’s Siciliaanse meter probeert op mijn verzoek het karakter van haar mede-eilanders te duiden. Haar man Pedro, zelf een Portugees van de Azoren, knikt beamend. De kerkklok slaat middernacht en galmt na over het dakterras in Lipari. Donatella vult onze glazen nogmaals met Malvasia delle Lipari. De zoete wijn van een oorspronkelijk Griekse druif is een spoor uit een ver verleden, zoals verschillende beschavingen die in de loop der eeuwen op Sicilië achterlieten. Van Grieken tot Romeinen, van Byzantijnen tot Arabieren en van Spanjaarden tot Oostenrijkers. Daarom is de gemiddelde Siciliaan dus zo gastvrij en gemakkelijk in de omgang. Iedere Italiëganger heeft wel een anekdote over een gastvrije Italiaan, maar Sicilianen hebben grootmoedigheid tot kunst verheven.

De volgende ochtend proberen we het Siciliaanse ontbijt bij uitstek: menza cà panna, een glaasje halfbevroren koffiegranita met zelfgemaakte slagroom. Volgens traditie dip ik eerst het hoedje van de vergezellende brioche in het hemelse goedje. De kinderen smullen van granita met verse citroen en aardbei. Ik heb de rekening al betaald als iemand opmerkt dat we nog water nodig hebben. Even later staat de ober voor me met een fles water. Prego, alsjeblieft. Voor ik hem kan bedanken heeft hij bij het volgende tafeltje al twee espresso’s afgeleverd. Op de kade zoeken we een watertaxi. De kinderen staan erop dat we de piratenboot nemen. Bubu heeft een lange grijze baard en een piratenvlag die trots aan de mast wappert. De roodbruine

kapitein zet ons af op een afgelegen strandje bij een in onbruik geraakte puimsteengroeve. Deze poreuze steen blijft dankzij kleine holtes drijven, magisch natuurlijk! De kinderen proberen er zoveel mogelijk te verzamelen. Bubu verschijnt alweer aan de horizon als onze magen beginnen te rommelen. Hij vaart ons naar een strandje met een restaurant waar hij eerder alle andere toeristen heeft afgezet. De piraat laveert zijn sloep tussen rotsen door om ons nog een paar grotten te laten zien. Alleen Bubu kan dat, verzekert matroos Diego die tevens zijn neefje is. Pas na een Campari-spritz bij zonsondergang navigeert Bubu ons weer naar de haven. We krijgen korting en hij staat erop dat de kinderen te gast waren. Een edelmoedige piraat in het hoogseizoen, dat bestaat zowaar.

Bij Sara’s moeder in de heuvels van Messina ervaren we de essentie van de ongedwongen Siciliaanse gastvrijheid. Of misschien beseffen we dat dat eigenlijk niet de juiste term is. We zijn niet te gast, we zijn thuis. Met tientallen familieleden en vrienden vieren we Ferragosto alsof we elkaar al jaren kennen. We zwemmen, lachen, kletsen en eten onder het genot van de wijn des huizes, een Faro DOC die alleen op de noordoostelijke punt van Sicilië wordt gemaakt. Sara begeleidt haar moeder op de piano terwijl die een Napolitaanse klassieker vanaf het overdekte terras de wijngaard in laat schallen: T’aggio vuluto bene a te/ Tu mm’hê vuluto bene a me! Vanuit Vigna Sara, genoemd naar de oma van onze vriendin, lijkt het alsof je het vasteland kunt aanraken. En toch is Sicilië een wereld op zich. Een wereld waar we snel terug hopen te keren!

ROELAND SCHOLTALBERS

WOONT MET ZIJN ITALIAANSE VROUW DONATELLA, ZOONTJE LIBERO EN DOCHTER GLORIA IN TURIJN

klimmen rondom Rome

Een griezelige grot voor onervaren klimmers, een rots waarop je ook fijn kunt picknicken of een straatfestival waar jongeren tegen de muren van huizen omhoogklauteren. Acht plekken in het midden van Italië waar het goed klimmen is of waar je de met valmatras uitgeruste boulderaars kunt volgen.

Montagna Spaccata, Gaeta

Montagna Spaccata is uniek: voordat je gaat klimmen, moet je eerst abseilen. De berg is meer dan honderd meter hoog, met uitzicht op zee. Je bereikt de top van de berg met de auto en vervolgens een korte wandeling. Vanaf de bergtop seil je ab naar de rotsen onder de berg bij de zee. Daarna kun je een van de vele routes kiezen die je met ongeveer zeven ‘touwtrekken’ (multipitch) terug naar de top leiden. Er zijn verschillende moeilijkheidsgradaties en het zijn allemaal goed beveiligde sportklimroutes. De enige geluiden die je hier hoort, zijn die van de zee en de meeuwen. falesia.it/it/crag/12/gaeta-montagna-spaccata

Ripa Majala

Op het platteland van Lazio, in de buurt van Civitavecchia, ligt deze door groen omgeven rots. De rots is heel populair en wordt veel bezocht door Romeinen die hier komen klimmen en een dag in de natuur willen doorbrengen.

Het is een van de beste klimrotsen van Midden-Italië, maar mensen komen hier ook graag om met het gezin te picknicken en te ontspannen in een hangmat.

Er zijn sportieve routes in alle moeilijkheidsgradaties en eenmaal op de top kun je de zee zien, die niet ver weg is. Van 1 januari tot 31 juli is het gebied gesloten voor klimmers omdat er dan een zeldzame vogel (de slechtvalk) tussen de rotsen nestelt. climbingspotfactory.com/it/article/ermanno.busetti/ ripa-maiale-maiala

Sperlonga

ROME Gaeta

WOORDENLIJST

• Route: route of lijn die beklommen moet worden.

• Protecties: haken in de rots, waar een touw doorheen kan, zodat er veilig geklommen kan worden.

• Boulderen: het beklimmen van – niet al te hoge – rotsen of wanden (maximaal vier meter) met een valmatras (crashpad ).

• Boulder: kei, rots.

Ripa Majala

Villa di Santa Maria

Soriano nel Cimino

Soriano nel Cimino

Deze kleine gemeente in de buurt van Rome is beroemd om zijn enorme beukenbos met honderd jaar oude bomen én zijn enorme klimstenen. Het is de laatste jaren een van de populairste plekken in Midden-Italië om te boulderen. Verspreid door het beukenbos liggen verschillende groepen boulders, die elk een naam hebben; de meestbezochte zijn Angelicum, Shining en Dogma Paradogma. De plaatselijke klimmers hebben een vereniging opgericht met de naam Sassisti Tusciaroli (Tusciaroli-boulderaars). Zij vinden voortdurend nieuwe reusachtige klimstenen, ontdoen ze van mos, geven ze een naam en maken ze bekend bij andere boulderaars, die uit heel Midden-Italië hiernaartoe komen met hun crashpads. sassistitusciaroli.it

Sperlonga

In Sperlonga, een historische plaats in Midden-Italië, heeft het sportklimmen geschiedenis geschreven. We zijn in Lazio, op de grens met Campanië, waar je van oktober tot maart een muur kunt beklimmen met uitzicht op zee. In de zomer is dat te warm, maar in de winter klim je op zonnige dagen in een T-shirt. In totaal zijn hier honderden klimroutes die variëren in moeilijkheidsgraad, sommige zijn dichtbij en andere iets verder weg van de zee. Of je nu de Pilaar (waar de foto is genomen) of de berg Moneta als klimplek kiest, na afloop komen alle klimmers bijeen in Guido il mozzarellaro, een eetgelegenheid in de buurt van de klimroutes waar uitstekende mozzarella en tielle (een typisch streekproduct) worden geserveerd.

climbingspotfactory.com/it/climbadvisor/ sperlonga

Villa di Santa Maria

Dit gebied in Abruzzo is beroemd om de enorme rotsformaties die, als de rug van een stegosaurus, uit de aarde steken. In Villa di Santa Maria is een van de grootste en meest fascinerende rotsblokken te vinden: het lijkt het landschap in tweeën te snijden. Je vindt hier een aantal alpinistische routes met verschillende moeilijkheidsgradaties. Per route heb je vijf of zes ‘touwtrekken’ nodig om de top te bereiken. Vervolgens kun je aan de minder steile kant weer afdalen. Voor wie niet helemaal naar de top wil, zijn er in de straatjes van het dorp enkele sportklimroutes die zo’n twintig meter omhooggaan tegen dit enorme rotsblok. mountlive.com/abruzzo-parete-rocciosa-di-villa-sant-maria2-solo-al-gran-sasso

Street Boulder wedstrijd, Soriano nel Cimino

Om nieuwe sensaties uit te proberen, wordt er ook in de historische centra van kleine steden geklommen. In Italië worden street boulder- of stadsklimwedstrijden georganiseerd. Het zijn festivals die voor iedereen toegankelijk zijn. Tijdens zo’n festival wordt een stad een dag lang overspoeld door klimmers die de tientallen klimroutes willen uitproberen. Routes die zijn uitgezet tegen de bakstenen muren van huizen en op de muren van kastelen (als die er zijn). Soms eindigen de routes recht onder het balkon van een oudere dame die er plezier in heeft te zien hoe de jongeren tegen de muur van haar huis omhoogklauteren. Tijdens deze festivals komt de klimgemeenschap niet bijeen om te wedijveren, maar om samen te zijn en te feesten met een routekaart in de hand en een crashpad op de schouder. Bij elke editie is er een finale waarin de klimmers die de meeste routes in het hele land hebben geklommen het tegen elkaar opnemen. De street boulder-wedstrijd van Soriano nel Cimino was een van de eerste en meestbezochte festivals in Midden-Italië, maar nu zijn er elk seizoen tientallen evenementen. Houd het programma op de website in de gaten! circuitostreetboulderitalia.it

Vitorchiano

Vitorchiano is een leuk dorpje om te bezoeken. Het ligt in de buurt van Rome en is gebouwd op vulkanisch gesteente (piperino). Ditzelfde gesteente vind je in de kleine hazelaarbosjes op het platteland rondom het dorp. Het is duidelijk te zien dat de plaatselijke jongeren al begonnen zijn de rotsen te beklimmen. Deze plek is onlangs ontdekt, de rotsblokken zijn schoongemaakt, hebben een naam gekregen en er kunnen nu honderden routes van verschillende moeilijkheidsgradaties worden geklommen. Net als in Soriano komen hier in het weekend veel klimmers – met de crashpads op hun schouders – om de donkere rotsblokken te beklimmen. Er is nog weinig informatie over dit gebied te vinden, maar een groep jongeren die van deze plek is gaan houden en er vaak komt, heeft een Instagramaccount aangemaakt dat fungeert als gids voor het beklimmen van deze betoverende rotsblokken.

@testeindietro

Groot licht

Men zegt dat Italië is opgeschoven naar rechts. Dat mag politiek zo zijn, maar niet op de Italiaanse autostrada. Daar rijden Italianen het liefst op de middelste baan, niemand schuift op naar rechts. En dat is enorm irritant. Als je als keurige (maar gefrustreerde) Hollander zelf zoveel mogelijk op de rechterbaan blijft, moet je telkens als je die flierefluiters op de middelste baan voorbij wil, een slalom maken à la Alberto Tomba. Als ik in het voorbijgaan een blik werp in de auto naast me, valt me altijd op dat de flierefluiter aan het stuur zich van geen kwaad bewust is. De ene telefoneert aan het stuur (gebeurt geregeld), de ander gesticuleert met de bijrijder, een derde praat geanimeerd met de achterbank. De enige die zich opwindt ben ik. Dat niet opschuiven naar rechts op de autosnelweg is trouwens niet alleen voor mij een ergernis. Het leidt ertoe dan sommigen dan maar rechts gaan inhalen. De Italiaanse Rijks waterstaat heeft wegens dat gevaar nieuwe borden langs de kant van de weg gezet. ‘Rechts houden’, staat er. De VVV, dat staat voor Vereni ging van Vrienden van de Verkeerspolitie, heeft er recent een campagne aan gewijd. Hun slogan: ‘Je kunt rustig naar de rechterbaan, er is daar geen prikkeldraad.’ Ik betwijfel of deze prikkel – om maar in het thema te blijven – werkt. Wie is er nou echt bang voor prikkeldraad? Een mijnenveld, dat werkt. Links rijden is typisch Itali aans, of misschien ook wel Angolaans, maar in elk geval is het niet bekend in Frank rijk en Spanje. Dat merkte ik toen ik laatst in die landen op vakantie was.

Als je in Italië dan op de Partito Democratico-strook (linkerbaan) aan het inhalen bent, krijg je nogal eens nog snellere auto’s achter je, die je dan van grote afstand groot licht geven. “Opdon deren!” is de boodschap. Zo vertaal ik dat signaal. Ik vind dat enorm agressief. Dat groot licht werkt bij mij als

een rode lap op een stier. Heel soms blijf ik dan demonstratief op de linkerbaan rijden en laat het gaspedaal omhoogkomen om op gelijke hoogte te komen met de auto die ik aan het inhalen ben. De snelle auto achter mij kan geen kant op. Ik weet het, het is een zieke gewoonte. Ik vraag me vaak af – als de auto is geparkeerd en de Aperol Spritz op tafel staat – waarom Italiaanse autorijders bij het inhalen hun groot licht gebruiken. Ik ben er nog niet uit, maar ik weet bijna zeker dat groot licht voor hen niet betekent dat ze de tien geboden aan hun laars lappen. Het is meer iets van: “Mag ik er even langs?” Zoals je zou zeggen als je op de stoep wordt belemmerd door iemand die stilstaat. Kwestie van cultuurverschil.

Autorijden in Italië is eigenlijk een waar genoegen. Het is op de Italiaanse wegen zonder meer minder agressief dan op de A- en N-wegen in Nederland, ondanks mijn groot-lichtfobie. Men is veel coulanter. Op het laat ste moment invoegen bij een filestrook is bijvoorbeeld mogelijk zonder dat je wordt gelyncht door boze weggebruikers. Daar komt nog iets bij. Bij de tankstations op de autostrada is er goede koffie aan een heuse bar met een lange toog, waar je trouwens ook Fernet Branca en Sardijnse mir to kunt bestellen. Vanuit de bar word je volgens de regels uit de custo mer journey mapping via een parcours van de lekkerste hammen, kazen, wijnen en kilopotten Nu tella naar de kassa geleid.

Alleen al voor zo’n ervaring maak ik graag een omweg over de autosnelweg.

Dan maar verblindend groot licht in mijn achter uitkijkspiegel. •

EWOUT KIECKENS

WOONT AL VELE JAREN IN ROME. HIJ BELICHT

OPMERKELIJKE ZAKEN VAN HET LEVEN IN ITALIË.

Ennio & Andrea Morricone

Zo vader, zo zoon

In 2020, net voor zijn overlijden, kondigde de legendarische dirigent en componist maestro Ennio Morricone een concert aan ter ere van zijn carrière. Ennio Morricone – The Official Concert Celebration komt op vrijdag 2 december naar Ahoy Rotterdam. Een gesprek met zijn zonen Marco en Andrea, die in zijn voetsporen trad.

Het magnifieke schuilt misschien wel in de combinatie van het eigene, de herkenbaarheid en de eenvoud. Want zodra je de fluitmelodie uit Sergio Leone’s spaghettiwestern The Good, the Bad and the Ugly hoort, herken je meteen de stijl van componist Ennio Morricone. Ooit begon hij net als zijn vader met het spelen van de trompet, maar op het conservatorium Accademia Nazionale di Santa Cecilia werd al snel duidelijk dat hij meer in zijn mars had dan alleen trompet spelen. Zijn leermeester en mentor maestro Goffredo Petrassi was het er dus niet mee eens toen Ennio in 1961 begon met het componeren van filmmuziek. Deze grote meester vond het maar armzalig, het zou het talent van zijn pupil tenietdoen. Ook Ennio zelf vond het wat nederig werk en het was dan ook eigenlijk niet de bedoeling om er lang mee door te gaan. Maar het leverde wel inkomsten op. En zo verzorgde hij onder meer de muziek voor Per un pugno di dollari (A Fistful of Dollars, 1964) en C’era una volta il West (Once Upon a Time in the West, 1968) van regisseur Sergio Leone, die hij nog kende van de lagere school. Later volgden, onder veel meer, The Hateful Eight (2015) van Quentin Tarantino, en eerder Nuovo Cinema Paradiso (1989) van Giuseppe

Tornatore. Voor die laatste werkte hij samen met zijn zoon Andrea Morricone, aan wie hij zogezegd zijn baton overdroeg. Hem en zijn broer Marco zochten we op voor een gesprek dat plaatsvond in hun ouderlijk huis.

Barok & kubisme

Dat voormalige palazzo van de familie Morricone staat pal in het centrum van Rome, om de hoek van Piazza Venezia. Ruim een

jaar na het overlijden van il maestro heeft de familie besloten het paleisje te verkopen. Via een ruime binnentuin betreed je de marmeren trap naar de entree. Lopend over de rode loper passeer je enkele elegante stenen standbeelden op heuse sokkels. Eenmaal boven leidt een korte hal naar de voormalige woonkamer van de familie. Er staan barokke meubels. Tegen een muur is een zitbank geplaatst en de twee zithoeken

zijn voorzien van een ronde eettafel met stoelen eromheen. Aan de muren hangen schilderijen – opvallend genoeg contraste rend met de sfeer van de woonkamer – in kubistische en futuris tische stijl. De massieve deuren zijn rijkelijk versierd met bloemen en omlijst met een gouden rand. Het uitzicht toont de witte stenen van Palazzo Venezia met op de achtergrond het rumoer van het drukke Rome. Er is geen airco in het luxe palazzo, dat dan weer niet.

Muzikale gave Andrea zit op een van de diepe comforta bele banken. “Mijn vader belde me op toen ik aan het werk was in mijn studio en zei: ‘Andrea, ik heb een prachtig script gekregen (Nuovo Cinema Paradiso). Zou je een nummer willen componeren voor deze film?’

Ik ging naar hem toe, las het script en diezelfde ochtend nog schreef ik Tema

d’amore.” Andrea vertelt omzichtig over zijn vader. Je zou bijna zeggen: sierlijk, precies, zoals hij ook dirigeert. Hij kiest zowel zijn woorden als handgebaren zorgvuldig. Net zo kijkt hij af en toe bedachtzaam voor zich uit, alsof zijn vader voor hem staat. “Het is een enorm fijne herinnering aan een unieke samenwerking met papa. Ik was pas 24 jaar en nog helemaal niet zo ervaren in compo neren, maar deze melodieën kwamen als vanzelf in mij op.”

Andrea was eigenlijk niet van plan om in zijn vaders voetsporen te treden, maar op zijn elfde begon hij met pianospelen en luisterde hij veel naar de muziek die vader Morricone maakte. “Als hij er even niet was, speelde ik soms stiekem zijn melodieën na.” De

Deze pagina: Ennio Morricone in de documentaire ‘Ennio’. interview

Linkerpagina: Andrea Morricone in Rome.

“Als hij er even niet was, speelde ik soms stiekem zijn melodieën na”

muzikale gave zat de jonge Morricone dus al wel in het bloed. Hij ging muziek studeren aan de universiteit en bekwaamde zich aldus in het dirigeren van orkesten en piano. Pas veel later, op 46-jarige leeftijd, kreeg Andrea het idee om ook te gaan componeren:

“Ik had zelf al wat stukken geschreven en dirigeerde deze voor de orkesten waar ik mee samenwerkte. Ik weet nog goed dat ik in Praag een orkest aan het dirigeren was en toen besloot om te gaan componeren.”

Van zijn vader kreeg hij de kans om vooral ook zijn eigen muzikale talent te ontdekken. “Ik heb natuurlijk veel van de buitengewone poëzie van zijn orkestraties mogen leren. En hij respecteerde me als vakkundig muzikant. Hoewel we vader en zoon waren, werkten we samen als professionals.”

Toch was het niet altijd even makkelijk om il maestro als vader te hebben. “Hij was soms moeilijk te benaderen. Er waren wel momenten dat hij je dicht bij je liet komen, maar hij was meestal aan het werk.”

Maria Travia, de vrouw en grote liefde van Morricone, speelde een belangrijke rol in zijn carrière. Ze moest thuis hard werken om vier kinderen groot te brengen.

“Mama stelde mijn vader in de gelegenheid

om zijn dromen na te jagen en zo een uitzonderlijke carrière te hebben”, stelt Andrea.

Bevrijden van melodieën

De oudste van de vier kinderen is Marco Morricone. De geur van zijn vaders werk kamer maakt hem emotioneel. Zo imposant als de entree met de rode loper was, zo intiem is de rommelige werkkamer van de grote componist. Verspreid door de kamer liggen muziekstukken, brieven en stapels boeken. Uit respect voor de grote man en zijn werk hebben ze na zijn overlijden alles laten liggen zoals het was. “Ik weet het, het ziet er hier enorm chaotisch uit, maar in het hoofd van mijn vader was het geordend en had alles een logische plek”, vertelt Marco. Hij oogt geëmotioneerd als hij over zijn vader praat. “Ik mis hem nog dagelijks, en dan bedoel ik echt mijn vader, niet de

beroemde componist. Hij heeft mij geleerd waar het leven om draait en dat is passie hebben voor wat je doet, niet roem en faam.” In een bescheiden houten bruine boekenkast staat een verzameling van prestigieuze prijzen: Grammy’s, BAFTA Awards, Golden Globes. De twee Oscars die hij pas op latere leeftijd won staan iets verder, op een aparte plank. “De onder scheidingen deden hem niet zoveel, hij had geen bevestiging nodig van anderen. Het ging hem om het maken van muziek, het bevrijden van melodieën, vanuit het hoofd op papier.”

Niet alleen muziek was belangrijk in het leven van de Morricones, stiltes waren al net zo essentieel. Alsof hij zijn kinderen wilde meegeven dat om muziek beter te begrijpen je eerst de stilte moet leren waarderen. Pas als je dat eenmaal onder de knie hebt, ben je klaar voor het maken van muziek. Maar ook

“Hij heeft mij geleerd waar het leven om draait en dat is passie hebben voor wat je doet, niet roem en faam”

©MORRICONE

ARCHIVE

dan is het zaak om te luisteren naar degene met wie je samenwerkt, vertelt Andrea. “Door de samenwerkingen met mijn vader heb ik geleerd dat je altijd moet streven naar een betere oplossing, neem niet te snel genoegen met die van jezelf.”

Al snel rakelt Andrea een andere wijze les van zijn vader op: “Als een componist een crescendo wil toevoegen, moet deze altijd in de muziekpartituur geschreven worden. Een componist moet altijd alert zijn op de details”, zegt Andrea beslist. Hij kijkt er bedachtzaam bij, alsof er tijdens het gesprek een zojuist gecomponeerd muziekstuk in zijn hoofd klinkt.

Eerbetoon

Het idee voor Ennio Morricone – The Official Concert Celebration werd drie jaar geleden geboren. Andrea en zijn vader hadden er al samen aan gewerkt. De bedoeling was dat de meester de concerten

zelf zou organiseren en dirigeren, maar vanwege diens overlijden heeft Andrea deze taken op zich genomen. Het Philharmonic Orchestra Flanders speelt mee met fragmenten uit de films. De melodieën van het orkest maken meteen duidelijk hoe belangrijk muziek is in een film. Het publiek wordt meegenomen door de muziek en zo dieper in de film gezogen. Zo had Ennio Morricone dat ook gewild.

“Ik zal ervoor zorgen dat de muzikanten zich zo mooi en goed mogelijk laten horen voor mijn vader. Ennio Morricone heeft werkelijk zijn sporen nagelaten in de muzikale wereld en die sporen zullen altijd navolging blijven vinden.” •

Linkerpagina: Marco en Ennio Morricone; familiefoto, v.l.n.r.: Maria, Ennio, Marco, Alessandra, Andrea en Giovanni. Deze pagina: registratie in Rome van de dvd met muziek van Ennio, gedirigeerd door Andrea (2020).

Ennio Morricone - The Official Concert Celebration. Op 2 december in Ahoy Arena, Rotterdam. Kaarten via ahoy.nl.

De mooiste glamping vakanties!

In het hoofdvan Andy Warhol

Eindelijk is het werk van Andy Warhol weer te zien in Milaan, in de Fabbrica del Vapore, een voormalige trein-tramfabriek. De exposi tie, met zo’n 200 werken, is samengesteld door Achille Bonito Oliva en Edoardo

Falcioni. Ze schetsen een beeld van het artistieke en persoonlijke leven van de popartkunstenaar. En omdat hij zich op allerlei gebieden waagde, zoals mode, muziek en reclame, zijn er uiteenlopende objecten te zien, zoals polaroids, foto’s, schilderijen en tekeningen. Van de iconische portretten van Marilyn Monroe tot een jurk met afbeeldingen van Campbell’s soup.

Andy Warhol: La Pubblicità Della Forma, Fabbrica del Vapore, Milano, t/m 26 maart 2023, fabbricadelvapore.org

Puccini ' s laatste

De laatste opera van Puccini, Turandot, keert terug naar Amsterdam in een nieuwe regie van Barrie Kosky. On danks het ronduit wrede verhaal, is het uitgegroeid tot een publiekslieveling. De Chinese prinses Turandot legt iedere huwelijkskandi daat drie onmogelijke raad sels voor. Is het antwoord onjuist, dan volgt executie. Dit weerhoudt prins Calaf er niet van de uitdaging aan te gaan. Zal het hem lukken? Puccini overleed in 1924 voordat hij de opera kon

afronden. Enkele jaren na zijn dood componeerde Franco Alfano een einde aan de opera op basis van Puccini’s aantekeningen. In 2002 deed de beroemde componist Luciano Berio hetzelfde.

Voor welk van de twee eindes zal worden gekozen?

Dat is nu nog niet bekend. Na het bejubelde Tosca, is dit de tweede samenwerking voor een Puccini-opera van Kosky en dirigent Lorenzo Viotti.

Turandot, Giacomo Puccini, Na tionale Opera & Ballet, 2 t/m 30 december 2022, operaballet.nl

Golden oldies

The Golden Age of Rally is een reis door de historie van de autosport. Iconische exemplaren worden getoond, afkomstig van de Gino Macaluso Foundation. Die wordt gezien als één van de belangrijkste collecties ter wereld. De auto’s die worden tentoongesteld zijn de win nende modellen van rally’s tussen 1960 en 1990, van

Monte Carlo tot Sanremo. Stuk voor stuk auto’s die de geschiedenis van autodesign en motorsport hebben ge schreven, zoals de Audi Quattro. Ook aandacht voor de racers en hun team, de techniek en de ontwikkeling.

The Golden Age of Rally, Museo Nazionale Dell’Automobile, Turijn, t/m 2 mei 2023, museoauto.com

De Romeinse wereld voor de uitbarsting

Veelkleurige fresco’s en mozaïeken, marmeren beelden, bronzen portretten en fonteinen en gouden sieraden. Als bezoeker van de archeologische ten toonstelling Sterven in schoonheid sta je oog in oog met de kunst waar mee de inwoners van de twee Romeinse steden Pompeï en Herculaneum zich omringden vóór de verwoestende vulkaanuitbarsting in het jaar 79. Het gaat om meer dan honderd kunst schatten die komen uit het Museo Archeologico Nazio nale in Napels en het Parco Archeologico Ercolane in Herculaneum. De expositie in het Drents Museum is niet alleen een wandeling door het rijke verleden, maar geeft ook een beeld van de leefwereld van de inwoners omdat er ook persoonlijke voorwerpen als serviezen te zien zijn.

Sterven in schoonheid, Drents Museum, Assen. 20 novem ber 2022 t/m 26 maart 2023, drentsmuseum.nl

arte e cultura

E CULTURA

ARTE

Aristocratie van Genua

Op de expositie Rubens a Genova in Palazzo Ducale zijn meer dan twintig schilderijen van Rubens te zien, afkomstig uit Euro pese en Italiaanse musea. De relatie die de schilder had met Genua staat centraal. Rubens verbleef tussen 1600 en 1607 verscheidene keren in de stad, een roerige periode op artistiek en cultureel vlak. Die context komt ook aan bod in verschil lende voorwerpen en schilderijen. Rubens ver

keerde in aristocratische kringen en maakte wer ken voor de machtigste en rijkste families van Genua. Voor het eerst in Italië te zien zijn de Heilige Sebastiaan, uit een Europese privécollectie, en een klein Zelfportret van Rubens op ongeveer 27-jarige leeftijd uit het Rubenshuis in Antwerpen. Rubens a Genova, Pallazo Ducale, Genua t/m 22 januari 2023, palazzoducale.genova.it

Alleskunstenaar

Hij wordt wel de intelligente schepper van de futuristische esthetiek genoemd: Fortunato Depero (1892-1960). In het Palazzo della Ragione in Mantova is voor het eerst een tentoonstelling aan deze alleskunstenaar gewijd. Hij was schrijver, beeldhouwer, illustrator, schilder en grafisch ontwerper, maakte theaterkostuums en werkte als scenograaf bij het Ballets Russes van Diaghilev. Ook ontwierp hij covers voor het tijdschrift Vogue en werkte op de reclame-afdeling van Campari waar hij een kegelvormig flesje voor ontwierp. De expositie is gericht op de drie woonplaatsen van Depero: Capri, Parijs en New York, plekken die een grote invloed op zijn werk hadden. Depero. Automatico, acrobatico, Palazzo della Ragione, Mantova, t/m 26 februari 2023, stilearte.it

Oude glorie in Rimini

Cremona staat in de tweede week van november in het teken van zoetigheid. Nougat welteverstaan, in Italië torrone genoemd. Het programma van de jaarlijkse

editie bevat traditionele elementen als de inhuldiging en de parade door de straten van het historische centrum. Maar ook noviteiten als de AperiTorrone waar profes sionele barmannen nougat met aperitieven combineren. Er is een compleet menu op basis van deze lekkernij, maar er zijn ook proeverijen met hartige ingrediënten. En verder zijn er muziek- en theatervoorstellingen, exposities en workshops. Een festival om je vingers bij af te likken. Festa del Torrone 2022, Cremona, 12 t/m 20 november 2022, festadeltorrone.com

Ooit was hij een succesvolle popster, nu kampt hij met een gokverslaving, heeft hij seks tegen betaling met fans en geeft hij concerten aan gepensioneerden in louche hotels. Kortom, Richie Bravo leidt een losbandig bestaan. Als zijn van hem vervreemde dochter zonder enige vorm van aankondiging voor zijn

deur staat, verandert er van alles. Ze vindt dat ze recht heeft op geld – wat hij niet heeft. Aan de bijzondere leefstijl van de popster komt abrupt een einde. Ulrich Seidle regisseerde dit drama, dat zich afspeelt in de bad plaats Rimini. Rimini, vanaf 17 november in de bioscoop.

12 X

€

CHEERFUL IN BLAUW OF CRÈME

Dit luxueuze dekbedovertrek Cheerful is van 100% katoensatijn met wel 200 thread count, waardoor het heerlijk zacht en soepel is. Aan beide zijden is er een zachtroze bloemendessin met subtiele schaduwen. Deze prachtige set is verkrijgbaar in cream tan of pearl blue. Neem nu een tweejaarabonnement op Italië Magazine en ontvang de dekbedovertrekset in de maat van uw keuze.

WORD ABONNEE

De abonneeservice is op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 17.00 uur. Als bijdrage in de verzendkosten van het geschenk wordt eenmalig € 7 in rekening gebracht. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. Je kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, je ontvangt dan zelf het dekbedovertrek.

Gianni Versace kijkt uit op de patio in Casa Casuarina, zijn villa in Miami Beach (1993).

GIANNI VERSACE

Van moederskindje tot mode-icoon

Het is alweer 25 jaar geleden dat de Italiaanse modeontwerper Gianni Versace werd doodgeschoten. Als eerbetoon aan zijn baanbrekende designtalent organiseert het Groninger Museum een grote overzichtstentoonstelling. Tot de dag van vandaag staat Versace’s uitbundige stijl symbool voor een leven vol vrijheid, plezier en seks. “Armani kleedt de echtgenote, Versace de maîtresse.”

n de nacht van 31 augustus 1997 rijdt een zwarte Mercedes, achtervolgd door paparazzi op motorfietsen, zich met hoge snelheid te pletter tegen een pilaar in een Parijse tunnel. Eén van de passagiers, de Britse prinses Diana, is zwaargewond en overlijdt enkele uren later. Het dodelijke ongeluk slaat niet alleen een gat in de internationale jetset, het is ook een enorme tegenslag voor modehuis Versace. Het was Gianni Versace die Diana (ze kenden elkaar via hun gezamenlijke vriend, zanger Elton John) na haar pijnlijke scheiding van prins Charles een fris, nieuw imago heeft aangemeten: klassiek, maar ook met glamour. Sindsdien is Lady Di regelmatig in het openbaar verschenen in één van haar vele Versace-outfits, als een levende reclamezuil. Tijdens

de crash in Parijs draagt Diana haar favoriete Versace-item: zwarte satijnen schoenen met opengewerkte hak. Extra dramatisch aan het dodelijke ongeluk van Diana is dat slechts zes weken eerder ook Gianni om het leven is gekomen, bij het hek van zijn villa in Miami doodgeschoten door een psychotische seriemoordenaar. Tijdens Gianni’s emotionele uitvaartdienst in de dom van Milaan was het Diana die de hevig snikkende Elton John probeerde te troosten, niet wetend dat de artiest enkele weken later tijdens haar eigen begrafenis een gevoelig lied zou zingen…

Modeshowtje spelen

Een halve eeuw eerder, eind 1946, bevalt Franca Versace van haar tweede zoon: Giovanni, die al snel het koosnaampje ‘Gianni’ krijgt.

Franca weet dat haar kinderen het niet makkelijk zullen krijgen. Hun geboorteplaats Reggio Calabria, gelegen in de teen van de Italiaanse laars, draagt de littekens van aardbevingen, bombardementen, maffiageweld en vooral armoede. Maar dankzij haar ondernemerstalent, waarmee ze een bloeiend modeatelier opbouwt met meerdere naaisters, weet moeder Franca het gezin Versace te verheffen tot de middenklasse.

Vanuit de verste uithoeken van Calabrië komen vrouwen naar Franca’s boetiek om zich een fraaie bal- of trouwjurk aan te laten meten. Santo, de oudste zoon in het gezin Versace, is de trots van zijn ouders.

Hij is atletisch, blinkt uit in meerdere sporten en behaalt op school uitmuntende resultaten. Maar over

Gianni maakt Franca zich ernstige zorgen. Sport interesseert hem niet en school zo mogelijk nog minder.

Hij dreigt zich te ontwikkelen tot een mammone (moederskindje).

Elk vrij uurtje brengt Gianni door in het atelier, zijn ‘hemel’, waar hij gefascineerd kijkt naar hoe zijn moeder een jurk ontwerpt en de naaisters deze in elkaar zetten.

Hij verzamelt stukjes stof die op de grond vallen en maakt er poppen van. Hij kleedt ze aan met zelfontworpen mini-jurkjes en speelt er ‘modeshowtje’ mee. De naaisters zijn dol op ‘hun’ Gianni en overladen hem met complimentjes en liefkozingen. Gianni: “Mijn leven was als een film van Fellini. Ik groeide op tussen vrouwen en werd enorm verwend. Ik had twintig vriendinnen en twintig moeders.”

Voor een echt vriendinnetje toont Gianni niet de minste belangstelling.

Zijn klasgenootjes merken dat hij ‘anders’ is en gaan hem mijden. Op school is Gianni vooral in de weer met zijn schetsboekje, waarin hij vrouwen à la Gina Lollobrigida tekent met grote borstpartijen en wespentailles. Een docent spreekt zijn moeder erop aan: “Mevrouw, uw zoon is een seksmaniak!” Gianni verklaart dat de dames hem volstrekt koud laten, het gaat hem alleen om hun jurken.

Van paspop tot muze Negen jaar na zijn geboorte wordt het gezin Versace uitgebreid met Donatella (‘godsgeschenk’), een zeer gewenst nakomertje dat het verlies van een oudere dochter, overleden aan tetanus, enigszins compenseert. Gianni is dol op zijn kleine zusje, dat hij al op jonge leeftijd gebruikt als levende paspop voor zijn mode creaties. Als tiener paradeert

Donatella, uitgedost als een zwaar opgemaakte Cleopatra op stiletto hakken, door Reggio Calabria: “Op mijn veertiende was ik een kleine blondine, op mijn zestiende was ik platinablond. Gianni was verrukt, mijn moeder niet.”

Donatella ontwikkelt zich steeds meer van Gianni’s paspop tot zijn muze, degene die hem inspireert en tips geeft voor accessoires en makeup. Ze wordt ook zijn hartsvriendin, de enige met wie hij openhartig over zijn liefde voor mannen kan spreken, destijds een duivelse zonde in macho land Italië. Zij is de enige die weet dat Gianni in de weekends stiekem gayclubs bezoekt.

Op zijn 25ste vertrekt Gianni uit het aartsconservatieve Calabrië. Zonder enig diploma, maar met waardevolle design-ervaring uit het atelier van zijn moeder, verhuist hij naar Milaan, het mode-Mekka van Italië,

Gianni

Tegen de achtergrond van grote politieke onrust ontwikkelt Milaan zich tot het bruisende ‘wilde westen’ van de mode. “Het was één en al feesten, drugs en gekte”

om zich als ontwerper te verhuren aan modehuizen. Het valt hem zwaar tegen. Het Milanese ‘blauwe bloed’ (de industriëlen en aristocraten) dat de traditionele clientèle van de modehuizen vormt, is wars van vernieuwing en beschouwt Calabre zen als terroni (boeren) en potentiële maffiosi. Maar in de loop van de jaren zeventig beginnen de maat schappelijke verhoudingen te ver schuiven. Tegen de achtergrond van grote politieke onrust ontwikkelt Milaan zich tot het bruisende ‘wilde

westen’ van de mode. Volgens een magazine: “Het was één en al feesten, drugs en gekte.” In deze sfeer van vrijheid, plezier en seks komt Gianni tot bloei. Zijn creatieve brein draait overuren. Zelfs tijdens het autorijden is hij zo obsessief bezig, dat hij enkele keren een aanrijding veroorzaakt.

Medusa als logo

Metaal en leer naast zijde en wol: Gianni experimenteert met wonder lijke combinaties van materialen, zonder de perfecte afwerking en de

aandacht voor details (de lessen van zijn moeder) uit het oog te verliezen. Hij is dol op drukke, gewaagde patronen, uit de popart van kunste naars als Warhol en Lichtenstein, maar ook uit de Griekse oudheid, waartoe ooit zijn geboortestreek Calabrië behoorde. Ter inspiratie koopt hij stapels boeken over kunst en geschiedenis, die uiteindelijk zullen leiden tot een privé-collectie van 20.000 boeken met een eigen bibliothecaris.

Op zoek naar totale creatieve

Gianni Versace en zijn modellen in 1991.

TIP

Versace in de spotlights

Na Gianni’s dood scheert mode huis Versace langs de rand van de afgrond. Donatella, die creatief directeur wordt, heeft niet het unieke talent van haar broer, maar wel een verwoestende cocaïneverslaving en een groot gat in haar hand. Pas nadat ze de drugs afzweert, weet het concern weer de weg naar boven te vinden.

Van 2 december 2022 tot en met 7 mei 2023 eert het Groninger Museum Gianni Versace en zijn ontwerpen met de tentoonstelling Gianni Versace Retrospective

Aan de hand van heren- en damesoutfits, interieurdesigns en filmopnames van zijn mode shows zien we hoe uitzonderlijk creatief Versace was. groningermuseum.nl

vrijheid besluit Gianni zijn eigen mode huis te beginnen. Maar hij durft dat avontuur alleen aan als hij hulp krijgt van de enigen die hij volledig vertrouwt: zijn familie. Zus Donatella, vanouds Gianni’s muze en kritisch klankbord, vertrekt na haar talenstudie in Florence direct naar Milaan. En ook oudere broer Santo, afgestudeerd als econoom, voegt zich bij hen om een degelijk businessplan op te stellen. Donatella: “Gianni en ik zeiden altijd: Santo is zo saai! Maar we wisten dat we op hem konden rekenen. Santo was een vaderfiguur, Gianni was vooral mijn vriend.”

In 1978 springt het trio in het diepe: modehuis Versace is een feit. Als logo kiest Gianni de met slangen omzoomde kop van Medusa, het mythologische wezen uit de Griekse oudheid dat iedereen die haar aankijkt in steen verandert. Beeldschoon, uitdagend en gevaarlijk, precies zoals Versace wil zijn. Santo: “De zaken liepen ongelooflijk. Het was alsof we geld aan het drukken waren.” Jaloerse ondernemers verspreiden de roddel dat Versace een dekmantel van de Calabrese maffia zou zijn – tot woede van Santo, die het succes verklaart als resultaat van talent en keihard werken. Zijn credo tijdens vergaderingen met zijn managers is: “Versace is een religie.”

Begin jaren tachtig zijn er in Italië al tientallen Versace-boetieks geopend, van de Via Condotti in Rome tot de Via Montenapoleone in Milaan. Versace begint zelfs internationaal zijn vleugels uit te slaan, in steden als New York en Parijs. In de jaren tachtig en negentig ontwikkelt Versace zich tot de uitbundige, sexy stijl van mensen die hun geld verdienen op de financiële markten, in de media en het

opkomende internet: materialistisch, vrijdenkend en zelfs niet vies van een beetje bondage en sm. Aan de andere kant van het modespectrum staat een ingetogen ontwerper als Giorgio Armani, die zijn concurrent Versace veroordeelt als ‘vulgair en ordinair’. Een populair gezegde luidt: ‘Armani kleedt de echtgenote, Versace de maîtresse.’

Geen feestbeest

Het glamour-imago van Versace krijgt vleugels in 1986, als zanger Elton John en Gianni elkaar ontmoeten in Milaan. Het klikt direct; ze worden dikke vrienden en kletsen onophoudelijk over mode, verslaving, herenliefde en overgewicht.

Via Elton John betreedt Gianni de wereld van de grote sterren, van beroemdheden als Madonna, Sting, Bruce Springsteen en Prince. Gianni nodigt hen geregeld uit in zijn voor miljoenen verbouwde villa’s aan het Comomeer (Villa Fontanelle) en in Miami Beach (Casa Casuarina), voorzien van peperdure barokmeubels, zwembaden met ingenieuze mozaïeken, plafonds met handgeschilderde fresco’s en zuilen van het duurste marmer. Wanneer het op feesten aankomt, laat Gianni meestal verstek gaan. De workaholic houdt ervan om vroeg naar bed te gaan, zodat hij ’s ochtends weer fris aan de slag kan. Hij laat het nachtbraken met zijn beroemde gasten over aan Donatella, een onvermoeibaar feestbeest, overeind gehouden door pakjes Marlboro Red, nipjes groentepuree en wat rijst (“Kijk toch hoe dik ik ben!”, klaagt ze vaak tegenover vrienden). Om de zoveel tijd moet Donatella naar het toilet “om haar neus te poederen”, waarna ze compleet high verder feest tot het ochtendgloren.

©GRONINGER

Donatella verklaart tegenover de pers: “Gianni is vermoord als een zwerfhond, ik wil dat hij een begrafenis krijgt als een prins.” Ze houdt woord

Tussen de beroemdheden uit de muziek- en filmwereld huppelen op de Versace-feesten ook topmodellen rond onder wie Naomi Campbell (net als Donatella verzot op cocaïne), Cindy Crawford en Claudia Schiffer. Bij Versace zijn modellen geen anonieme paspoppen, maar even belangrijk als pop- en filmsterren.

Grootste mensenjacht

Op dinsdag 15 juli 1997, vroeg in de ochtend, staat Gianni Versace op het punt het hek naar zijn villa in Miami Beach te openen. Hij heeft net koffie gedronken in een café, daar de nieuwste modemagazines bekeken en verheugt zich op een nieuwe werkdag vol ideeën en projecten. Opeens voelt hij een stekende pijn in zijn nek. Hij valt ruggelings op de grond, waarna een tweede kogel hem vol in het gezicht treft. De overvaller die

Gianni met twee schoten om het leven heeft gebracht, gaat er als een haas vandoor.

De gealarmeerde politie ontdekt al snel dat de dader Andrew Cunanan is, een verslaafde gigolo die reeds vier gruwelijke moorden op zijn geweten heeft en hoog op de most wanted-lijst van de FBI staat. Een week na de start van de grootste mensenjacht uit de Amerikaanse geschiedenis, pleegt de in het nauw gedreven Cunanan zelfmoord met hetzelfde pistool als waarmee hij Gianni vermoordde. In de media regent het speculaties. Was Cunanan een boze afgewezen minnaar? Had Gianni hem wellicht besmet met aids? Misschien was het ook wel een afrekening van de maffia, gelet op de symbolische dode duif die naast Gianni is aangetroffen (deze bleek later bij toeval te zijn geraakt door een weggespat deel van

één van de kogels). Maar de politie verwijst alle speculaties naar het rijk der fabelen. Cunanan was een verwarde man, die in Gianni Versace alles zag wat hijzelf als homoseksueel nooit had bereikt – succes, roem en fortuin – en die dat ‘onrecht’ wilde wreken door Gianni te doden.

In Italië slaat het nieuws in als een bom. Donatella verklaart tegenover de pers: “Gianni is vermoord als een zwerfhond, ik wil dat hij een begrafenis krijgt als een prins.” Ze houdt woord. In de reusachtige dom van Milaan krijgt Gianni een uitvaartdienst waar zelfs overleden staatshoofden en pausen niet aan kunnen tippen. Vips en media uit de hele wereld maken hun opwachting. Als Elton John en Sting samen de psalm “De heer is mijn herder” zingen, laten veel van de genodigden hun tranen de vrije loop. •

Gianni Versace met zijn boezemvriend, zanger Elton John in 1992.

susan

Garage chic

Het restaurant bestond uit een ruimte die je het best kunt omschrijven als een veredelde garage. Gemeubileerd met enkel plastic stoelen, tafels en tafelkleden. Half op de stoep en half op straat stond een gigantische grill en verderop een provisorische koeling, voornamelijk bestaande uit heel veel ijs, met daarop uitgestald de vangst van die ochtend. Ik was net als zo velen uiteraard bekend met een mooi gefileerd en geproportioneerd stukje vis op mijn bord, vissticks toen ik nog jonger was en af en toe een scholletje in een restaurant gebakken in roomboter. Maar hele gegrilde vissen, met alles erop en eraan, had ik tot dan toe volgens mij nog nooit op mijn bord gehad.

Ik was in Palermo voor de productie van een advertentiecampagne van een groot zonnebrillenmerk. Onze lokale productieleider had mij gevraagd of ik wilde eten in een ‘typische Siciliaanse’ setting, net als de lokale bevolking, of liever in een toeristisch restaurant. De keuze was uiteraard snel gemaakt, ware het niet dat ik geen idee had wat een ‘typische Siciliaanse’ restaurantsetting precies in zou houden. We hadden overigens mazzel dat er een goede vangst was geweest die ochtend, want met een groep hongerige productiemensen namen we niet alleen het volledige restaurant over, maar was er aan het einde van de avond ook geen sardientje meer te bekennen.

Pesce al forno

Ingrediënten (voor 2 personen)

• 1 kg witvis – dit kan van alles zijn: van tarbot tot zeebaars, dorade of zeeduivel – wat je maar lekker vindt en wat maar beschikbaar is bij de visboer

• 400 g vastkokende aardappelen met schil

• 2 handen trostomaatjes

• 2 rode uien

Dit was een kleine acht jaar geleden, en een van de beste – simpele – diners ooit. Ondanks dat ik vaak gedurende de dag bedenk wat ik die avond ga koken, is ons zondag avondmaal drie van de vier keer hetzelfde. Namelijk pesce al forno, een hele vis uit de oven. Het heeft een paar jaar geduurd voordat ik na het Siciliaanse restaurant bedacht dat ik thuis ook een hele vis wilde bereiden. Ik verkeerde in de veronderstelling dat het lastig zou zijn om een hele vis in de oven te bereiden, want hoe weet je wanneer de vis klaar is? En hoe weet je zeker dat je de vis niet veel te lang hebt gegaard?

Wat blijkt, waar het stukje visfilet geen sinecure is wat betreft bereiding en een continue waakzaamheid vereist, is een hele vis de makkelijkste manier om een van de zeebewoners op tafel te krijgen. Het vereist nauwelijks kennis van koken. Enkel een goede visboer, een oven en een ovenschaal. Een kind kan de was doen. Of in dit geval, een vis koken in de oven.

Voor dit recept kun je elke soort witvis gebruiken. Tarbot is onze favoriet, gevolgd door zeebaars. Maar ga vooral langs bij een goede visboer en vraag wat ze vers aan te bieden hebben. •

Buon appetito!

Van mijn keuken naar jouw keukentafel, Suus @su.sana.superfood

• 8-10 tenen knoflook, ongepeld

• 1 citroen

• olijfolie & balsamicoazijn

• scheut witte wijn

Voorbereiding

Breng een bezoek aan je visboer en kies een geschikte witvis uit om te bereiden in de oven. De visboer kan je helpen

met je keuze, ze leggen met alle plezier de verschillen uit in structuur en smaak. Belangrijk, is dat je een hele vis koopt, dus met kop en graten. Laat de visboer de vis voor je schoonmaken. Was de aardappelen en snij ze met behulp van een mandoline in plakjes. Was de trostomaten, snij de rode ui in dikke ringen (2 centimeter), en breng ze op smaak met peper, zout, een scheut

SUSAN

balsamicoazijn en een beetje olijfolie. Verwarm de oven voor op 200˚C.

Bereiding

Sprenkel wat olijfolie over de bodem van een grote ovenschaal en leg hier vervolgens de vis in. Stop onder de kieuwen en in de buikholtes wat schijfjes citroen. Leg rondom de vis de tomaten, uien en knoflookteentjes. Verdeel vervolgens de dungesneden (ongekookte) aardappelen over de vis, en de andere groenten. Het resultaat is dat alles in de ovenschaal bedekt is met

een laagje aardappel. Giet een paar scheutjes wijn en wat olijfolie over de aardappelen, en breng verder op smaak met zout.

Zet de ovenschaal in de voorverwarmde oven en een timer op 24 minuten. Schenk jezelf een heerlijk glas wijn in en geniet van de rust. Als de timer afgaat, de oven op grill zetten en nog 6 minuten de aardappelen lekker knapperig en bruin grillen. Serveer de vis direct – uit de oven schaal – op tafel. Eventueel met een goeie olijfolie en wat zeezout.

TIP!

Dit gerecht is makkelijk aan te passen voor meerdere personen. Simpelweg de hoe veelheden vermenigvuldigen. Bijvoorbeeld een vis van 2-2,5 kilo voor 4 personen. Of 2 vissen van 1 kilo. De bereidingstijd, van in totaal 30 minuten in de oven, blijft altijd dezelfde.

mangiare

MIKE VAN DER ZALM IS EIGENAAR VAN BILDERDIJK WIJNHUYS IN AMSTERDAM. BILDERDIJKWIJNHUYS.NL

het Best bewaarde geheim van Italië

Sinds begin jaren negentig van de vorige eeuw maakt een klein gebied in Lombardije, genaamd Franciacorta, furore met de Italiaanse tegenhanger van champagne. Ook hier werkt men volgens de méthode traditionelle en met Chardonnay en Pinot Nero. Vittorio Moretti

zag hier in 1977 al de potentie van en zijn Bellavista is inmiddels één van de toonaangevende producenten. Fris, rijp en romig. Zoals een grande cuvée hoort te smaken: groots! Bellavista Franciacorta ‘Alma Grande Cuvée’, € 34,95

Mike's wijntip

Limo o at

Nieuw in het assortiment van het mooie Italiaanse merk Bonifanti: in deze panettone zijn zachte gekonfijte citroenschilletjes en stukjes witte chocolade verwerkt. Deze ingrediënten geven het soepele deeg, waar de Bonifanti-panettoni

om bekendstaan, een heerlijke lichte smaak en een verrukkelijke geur. € 26,50, via panettone-shop.nl

Sp e de w j o e

“Sla met grote bladeren is prima speelgoed”, staat er in het kookboek Kleine fijnproevers. De heldere kleur en zachte structuur zouden de aandacht trekken van kleine kinderen. Spelenderwijs laten de auteurs de kleintjes kennismaken met

smaken, geuren en vormen van meditteraan voedsel.

Onder het motto: je kunt niet vroeg genoeg beginnen met de Italiaanse keuken.

Luis Padovezzi en Ivan Svara, Kleine fijnproevers, Italiaans koken voor kinderen 0-3 jaar, Uitgeverij Brandt, € 25

Masterclass met truffel

MAIL & WIN

Wij mogen 3 panettones weggeven. Ga naar italiemagazine.nl.

Fijnproevers opgelet: ervaar sensationele smaken tijdens de Witte Truffel Beurs van Acqualagna in Le Marche. Deze plaats wordt ook wel de hoofdstad van de witte truffel genoemd omdat bijna tweederde van de nationale productie uit dit kleine stadje komt en dit jaarlijkse evene-

ment meer dan 200.000 bezoekers trekt. Woon een proeverij, kookshow of masterclass bij met beroemde chefs of geniet gewoon van een (truffel)hapje en drankje. Fiera Nazionale del Tartufo Bianco, Acqualagna, 23 oktober t/m 13 november 2022. acqualagna.com/fiera-nazionale

FEESTELIJKE ACTIVITEITEN BIJ HILTON

Deze belangrijke tijd van het jaar is werkelijk magisch in Hilton Amsterdam. Nergens sprankelt het zo als bij ons met Kerstmis en dit jaar vieren wij familie, traditie en saamhorigheid.

Geniet samen met ons van de nostalgie van een kerst met de familie en maak uw feestelijke herinneringen bij Hilton Amsterdam.

Roberto’s is de juweel in onze kroon. Ons restaurant biedt een gezellige ontmoetingsplek en is de perfecte gastheer voor een uitgebreid diner. De elegante en stijlvolle setting met de open haard in het midden en de uitgebreide wijncollectie zorgt ervoor dat elke gelegenheid bijzonder is.

la lingua

Espressioni idiomatiche in italiano Italiaanse idiomatische uitdrukkingen

Se state leggendo questa rivista vuol dire che amate l’Italia e forse parlate già un pò italiano. Gli italiani apprezzano molto quando gli stranieri si sforzano a parlare la loro lingua, perché si crea un contatto più diretto. E magari dopo una piacevole conversazione potrebbe nascere anche una bella amicizia con la gente del posto. Ma se proprio volete fare bella figura , l’ideale sarebbe poter usare anche espressioni idiomatiche tra le più conosciute in Italia.

Espressioni simili all’olandese Vergelijkbare Nederlandse uitdrukkingen

Tantissime sono le espressioni idiomatiche in italiano. A volte la loro traduzione e il loro significato sono simili all’olandese. Per esempio, se vogliamo avere una conversazione privata con un’altra persona chiediamo di parlare a quattr’occhi. Se una persona ha bisogno di aiuto possiamo dare una mano. Se ci occupiamo con successo di piante, fiori o un orto, allora significa avere il pollice verde. E infine quando il gatto non c’è i topi ballano, per fare quello che vogliamo in assenza di controllo.

Espressioni utili Nuttige uitdrukkingen

Ma moltissime espressioni idiomatiche italiane sono totalmen te diverse dall’olandese. Per capirle non è tanto importante conoscere il significato letterale, quanto capire in quale occasione usarle. Ecco alcune espressioni con i colori. Per esempio, chi apprezza la montagna d’inverno può fare una settimana bianca , magari sulle Dolomiti, così trascorrerà 7 giorni sulla neve. Naturalmente per finanziare una vacanza di questo tipo è importante non essere al verde o non avere il conto in rosso, altrimenti chi paga? Sempre in tema di vacanze e tempo libero, se vi piace ballare andate pure a fare quattro salti nella discoteca più vicina per ballare un pò o fare quattro chiacchiere tra amici per parlare un pò del più e del meno. E se vi va di fare una breve passeggiata andate a fare quattro passi nel parco più vicino. E camminando magari vi viene un certo languorino nello stomaco e decidete di mettere qualcosa sotto i denti. Vuol dire che avete fame ed è arrivato il momento di mangiare. E dopo aver mangiato un bel piatto di pasta con un sugo buonis simo a casa di amici italiani, sarebbe un’offesa lasciare il sugo nel piatto e allora, che fare? Prendete un pezzo di pane tra le

Italiaans nederlands

Fare bella figura Een goede indruk maken

Parlare a quattr’occhi Iemand onder vier ogen spreken

Dare una mano Een handje helpen

Avere il pollice verde Groene vingers hebben

Quando il gatto non Als de kat van huis is, c’è i topi ballano dansen de muizen op tafel

Fare una settimana bianca Op skivakantie gaan

Essere al verde Blut zijn

Avere il conto in rosso Rood staan

Fare quattro salti Gaan dansen

Fare quattro chiacchiere Een praatje maken

Parlare del più e del meno Over ditjes en datjes praten

Fare quattro passi Een ommetje maken

Viene un certo languorino Een beetje trek krijgen allo stomaco

Mettere qualcosa sotto Iets eten i denti

Fare la scarpetta De saus opnemen met een stukje brood

Un bicchiere tira l’altro Het ene na het andere glas drinken

Alzare il gomito Te veel alcohol drinken Sbronza Kater

Ci sono 4 gatti Er zijn weinig mensen

Pagare alla romana Ieder voor zich betalen Lasciare a bocca aperta De mond open laten vallen

In bocca al lupo Succes!

Crepi il lupo Dank je wel Evviva il lupo lett. ‘Lang leve de wolf’. Dit is de diervriendelijke variant van het originele ‘crepi il lupo’

mani e inzuppatelo nel sugo rimasto per fare la scarpetta

Originariamente la scarpetta era un tipo di pasta a forma concava che facilitava l’assorbimento dei liquidi nel piatto.

E poi è chiaro che quando si è tra amici un bicchiere di vino tira l’altro, ma attenti a non alzare troppo il gomito, perché significa che avete bevuto troppi alcolici e il giorno dopo vi potreste svegliare con una bella sbronza

Se per caso state cercando un buon ristorante, mi raccoman do non scegliete mai un ristorante dove ci sono 4 gatti, per ché vuol dire che, se ci sono poche persone, non sarà la scelta giusta. E se al momento di pagare il conto desiderate dividere il conto in parti uguali, chiedete pure di pagare alla romana

In bocca al lupo!

Succes!

Se proprio volete lasciare i vostri amici italiani a bocca aper ta , meglio imparare alcune di queste espressioni idiomatiche. E allora non mi resta che augurarvi in bocca al lupo! Per avere successo la risposta è, crepi il lupo! o meglio evviva il lupo! •

Geniet

Italië.

hele jaar van Italië

kies voor

scheurkalender

Stromboli, een magisch decor voor tragedie

Als een kolos doemt het eiland op uit het azuurblauwe water van de Tyrreense Zee. Stromboli, met Europa’s meest actieve vulkaan, heeft onder andere door zijn grilligheid een enorme aantrekkingskracht op natuurliefhebbers, maar ook op filmmakers. De Nederlandse regisseur Michel van Erp vond het er zinderend en filmisch. Dat is te zien in zijn nieuwe film: Stromboli

Wanneer je Stromboli met een boot nadert, zie je de laatste 924 meters van de vulkaan – de rest bevindt zich onder water.

De witte rookpluimen die de berg lijkt uit te puffen, steken bij mooi weer scherp af tegen de strakblauwe lucht. Zodra je dichter bij het bewoonde deel van het eiland komt, wordt het beeld bepaald door zwarte lavastranden, kleurige houten vissersbootjes en spierwitte gebouwen. Het deel dát bewoond wordt, is klein. De straatjes die tussen de gebouwen door slingeren zijn te smal voor auto’s en de Ape en Vespa bepalen het straatbeeld; een

Wereldoorlog. De veelal donkere beelden in de zwart-witfilm passen uitstekend bij de verhaallijn van deze tragische film. Karin, gespeeld door de Zweedse actrice Ingrid Bergman, dan 35 jaar oud, trouwt puur uit eigenbelang met Antonio, een visser van Stromboli. Het wordt Karin al snel duidelijk dat het eiland niet meer is dan un’isola deserta. Haar kersverse echtgenoot toont geen affectie en de weinige mensen die er wonen negeren haar. Na een aantal voorvallen besluit ze naar Ginostra te vluchten, een nederzetting op het westelijke deel van het eiland.

ware idylle. Maar de Italiaanse regisseur Roberto Rossellini en de Nederlandse filmmaker Michiel van Erp vielen meer voor de zinderende onvoorspelbaarheid van Stromboli.

Rosselini's beroemde film Stromboli, terra di Dio (1950) speelt zich grotendeels af op het eiland, in de jaren vlak na de Tweede

En hiervoor zal ze de vulkaan moeten beklimmen. Of ze het overleeft? Rossellini heeft dat opengelaten. De regisseur wond er geen doekjes om dat hij gevoelens had voor zijn hoofdrolspeelster en de twee kregen een relatie. De magie van Stromboli was groot voor Rossellini; het gaf hem liefde, een dochter (Isabella Rossellini),

een Gouden Leeuw op het Filmfestival van Venetië in 1950 en als knaller trakteerde de vulkaan hem tijdens de opnames op een flinke uitbarsting.

Opborrelende emoties

In 2022 is het eiland opnieuw het decor voor een dramafilm. Stromboli is de verfilming van het gelijknamige boek van de Neder landse auteur Saskia Noort. Zij reisde in 2014 af naar Stromboli voor een F*ck It-workshop met als doel haar levenslust terug te vinden. Het verblijf en de workshop boden haar genoeg inspiratie om na een aantal succes volle thrillers een roman te schrijven waarin feit en fictie elkaar overlappen. Het verhaal van Noort inspireerde regisseur Michiel van Erp, net als het Italiaanse eiland, dat hij als ‘zinderend en filmisch’ omschrijft. De ‘zoekende mens’ vormt veelal het uitgangspunt voor de documentaires van Van Erp. Daarom moest de zoektocht van de hoofdpersoon Sara naar zichzelf, maar ook naar de gevolgen van een gruweldaad uit haar jeugd, voor Van Erp centraal staan in de film.

Sara, gespeeld door Elise Schaap, is een schrijfster met een complex karakter. Ze reist af naar Stromboli in de hoop daar tot rust te kunnen komen. Tijdens haar eerste nacht dwaalt ze in het gezelschap van een ezel door de straatjes van Stromboli. Ze valt in slaap op een kerkbank en zodra ze ontwaakt is daar goeroe Jens: leider van een From fear to love -retraite. Hij neemt haar onder zijn hoede. Na enig aarzelen besluit Sara deel te nemen aan zijn cursus. Het bonte gezelschap ondergaat talloze groepssessies en de emoties van de deelnemers trillen soms net zo hard als de aarde wanneer de vulkaan weer even van zich laat spreken. Langzaamaan wordt duidelijk wat een eenzame jeugd, een opgeblazen huwelijk, de dood van een kind en seksueel misbruik met de gevoelens van de cursisten heeft gedaan. De goeroe probeert hen stap voor stap terug te laten gaan naar de tijd dat alles nog puur was. Net zo puur als

de ruigheid van het eiland. De ruigheid die Stromboli tot een ideaal filmdecor maakt en dat zich bij uitstek leent voor de verfilming van een verhaal over de zonnige en de bewolkte kanten van het leven.

•

Stromboli vanaf 3 november in de bioscoop

FILM

Stromboli leent zich bij uitstek voor de verfilming van een verhaal over de zonnige en bewolkte kanten van het leven

op zoek naar de beste

producten

Sterke vrouw

Huilen of meedeinen?

‘‘Gewoon meedeinen op het langzame ritme van de Italiaan.’’ Dat klinkt heerlijk, maar kan in de praktijk flink tegenvallen. Cabaretier Bert Visscher werd verliefd op Italië en bezweek voor de

charme van een ‘bouwval met potentie’. De roze bril waar door hij het project bekeek zorgde voor iets te rooskleurige verwachtingen: een restauratie die een maand had moeten duren werd uit eindelijk twee jaar en is nog niet klaar. Hij noemt zichzelf veel te pragmatisch en stijf om dingen te nemen zoals ze komen, zoals rustig afwachten wanneer je huis wordt opgeknapt bijvoorbeeld. Zijn Italiaanse vrienden noemen hem al jaren piagnucolone, dat huilebalk of zeurpiet betekent. En Bert roept na weer een mislukt project tegen hen uit: “Gli Italiani non possono fare niente” (Italianen kunnen niks). Bert Visscher, Italianen kunnen niks, Brandt, € 17,50

Na Gomorra

In Gomorra deed bestsellerauteur Roberto Saviano in 2006 een boekje open over de Napolitaanse onderwereld. Van het verhaal dat de wereld schokte werd zowel een film als een populaire televisieserie gemaakt. Sinds het boek is uit gekomen leidt Saviano onder voortdurende politiebewaking een ondergedoken bestaan. In de autobiografische graphic novel Ik leef nog gaat hij de dialoog aan met tekenaar Asaf Hanuka. In dit persoonlijke verhaal wordt teruggekeken op zijn moeilijke jeugd, zijn onderzoek naar de maffia en zijn leven na het verschijnen van Gomorra. Door middel

van beeld en met relatief weinig tekst wordt het verhaal op unieke wijze gebracht.

“Waarom was zij niet altijd zo levendig?

Waarom barstte zij gemakkelijk in tranen uit terwijl mijn vader de aanblik daarvan niet kon verdragen en waarom verkondigde zij meningen die zo anders waren dan de zijne als zij ze al durfde te uiten?” De Italiaanse feministe Rina Faccio (1876-1960) schrijft onder het pseudoniem Sibilla Aleramo in Een vrouw over haar jeugd in Milaan en haar meisjesjaren in een Zuid-Italiaans dorp. Aan die zorgeloze kindertijd in een kustplaats in Italië komt op brute wijze een einde als ze de waarheid ontdekt over het leven van haar moeder en vrouwen om haar heen. Ontsnappen aan haar lot lijkt de enige optie. Het oorspronkelijk in 1906 verschenen verhaal is geschreven zonder schaamte en was zijn tijd ver vooruit. Een mijlpaal in de feministische literatuur. Sibilla Aleramo, Een vrouw, Orlando, € 23,99

Next generation

Met muziek een nieuwe gene ratie inspireren, dat wilden Respighi en Malipiero begin vorige eeuw bereiken. De twee artiesten worden gezien als de initiatiefnemers van een belangrijke heropleving in de muziek begin 20ste eeuw: door een commitment aan de grote meesters van de Renaissance en de Barok, de bestudering van Gregoriaanse zang en poëtische inspiratie slaagden ze er elk op hun eigen manier in om de muziekkunst een nieuwe impuls te geven. Op dit album wordt de pianomuziek uitgevoerd door Norberto Cordisco Respighi,

lid van de Respighi-familie. Norberto Cordisco Respighi (piano), Italian Piano Music 1900-1920: Respighi - Malipie ro, Evidence Classics

LIBRI

LIBRI E MUSICA

D� vruc�te� ��ukke�

Mario Giordano – niet te verwarren met Paolo Giordano – is een Duitse schrijver met Italiaanse roots. Terra di Sicilia is het meeslepende verhaal gebaseerd op zijn eigen familiegeschiedenis. Het is eind 19de eeuw als op Sicilië de jonge, in armoede opgegroeide Barnaba Carbonaro gaat werken in de productie van citrusvruchten. Hij verlangt naar avontuur

en handel en vindt dit in München, als hij daar een grote markt voor zuidvruchten en vitaminen ontdekt.

Met zijn onverzadigbare verlangen groeit hij, mede door zijn humor en moed, uit tot een gerespecteerd handelaar die een fortuin verdient maar alles verliest. Dit is het eerste deel van de familiesaga.

Mario Giordano, Terra di Sicilia, AW Bruna, € 26,99

Tussen bos, bergen en boeken

“Als je in de stad in bed ligt moet je opstaan en de gordijnen opendoen om te weten wat voor weer het is.

Maar hier weet je dat met je lichaam.” De charme van een klein dorp met maar 180 inwoners in Toscane. Het is het geboortedorp van Alba Donati, waar zij besluit een langgekoesterde droom te realiseren: een eigen boekhandel, omgeven door bos en bergen. De prijswinnende dichter heeft een halfjaar lang een dagboek bijgehouden, waarin ze wel en wee van de winkel en het dorp beschrijft. Overdag runt ze de winkel en ’s nachts leest ze allerlei prachtige boeken. “Ik was vergeten hoe mooi het is om hier ’s nachts op de bovenste

verdieping te zijn als het regent. Hier krijgt een woord waar ik zoveel van houd vorm: geborgenheid.”

Alba Donati, Boekhandel in de bergen, Cossee, € 21,99

Ode aan Ferrari

Ferrari is synoniem voor snelheid, luxe, kwaliteit en innovatie. In Het verhaal van Ferrari komt van alles aan bod over het legendarische automerk: van de fascinerende ideeën van Enzo Ferrari over techniek en de eerste auto in 1947 tot de bijzonderste modellen in de 75-jarige geschiedenis van de autofabrikant. Het is ook een verhaal van overwinningen en tegenslagen op het racecircuit van de Formule 1.

Stuart Codling, Het verhaal van Ferrari, Kosmos, € 17,50

Romeinse en andere culturen vermengden zich toen Ravenna in 402 de nieuwe hoofdstad van het WestRomeinse Rijk werd. De Noord-Italiaanse kuststad was een ontmoetingsplaats voor wetenschappers, ambachtslieden en religieuze leiders uit alle windstreken en groeide uit tot een politiek en cultureel centrum. De

Britse hoogleraar en archeologe Judith Herrin brengt met de geschiedenis van de heersers en inwoners van een stad de vroege Middeleeuwen in Europa tot leven. Judith Herrin, Ravenna, Omniboek, € 40

�di� ��e�tkr� �

Ero�’ �arts�a�

Op 16 september presenteerde Eros Ramazzotti na vier jaar radiostilte eindelijk weer een album: Battito infinito. Een betekenisvolle titel want battito is zowel te vertalen met hartslag als met beat: oneindige hartslag, oneindige beat. Toepasselijk voor een artiest die in zo’n veertig jaar meer dan 70 miljoen albums verkocht.

De live-uitvoering van het album in de arena van Sevilla betekende meteen ook het startschot voor een wereldwijde tournee (die op 16 februari 2023 ook de Ziggo Dome in Amsterdam aandoet).

De eerste rode draad van het album is, hoe kan het ook anders, de liefde. Liefde tussen en voor mensen zoals in de eerste single Ama, waarin Eros

Ramazzotti onder meer zijn dochter Aurora toezingt. Maar ook de liefde die we de natuur verschuldigd zijn komt aan bod en wel in het fraaie duet met Jovanotti: Figli della terra (Kinderen van de aarde).

De tweede rode draad is natuurlijk het onvergetelijke en onvergelijkbare stemgeluid van Eros.

Het speelt de hoofdrol in de stemmige ballade Ti dedico (Ik draag dit op aan jou) maar ook in de meer dan acht minuten durende, groots uitwaaierende titeltrack die herinneringen oproept aan de legendarische liveversie van zijn superhit Musica è. Ouderwets genieten dus met dit album! (JM) Eros Ramazzotti, Battito infinito, Universal Music Italia

LAURA

LAURA DE ROOY-DEKKER, MEDE-EIGENAAR VAN ITALIACASA, OVER HAAR ERVARINGEN MET ONROEREND GOED IN ITALIË.

Veel voor weinig, of weinig voor veel?

In de vorige column belichtte ik de mogelijkheden in het noorden van de laars. Nu zijn het midden en het zuiden aan de beurt. Wat koop je voor je geld? Inzicht in de regionale verschillen is handig zodat een mismatch tussen budget en wensen voorkomen kan worden. Eerst de bekendste regio, maar ook de meest kostbare, Toscane. In de jaren tachtig en negentig zijn daar veel gehuchtjes en boerenhoeves omgebouwd tot residenties met verschillende individuele woningen en gemeenschappelijke voorzieningen zoals een zwembad. Goede appartementen in een dergelijke borgo zijn schaars. Recent gerestaureerde projecten zijn aan de prijs, denk aan een bedrag tussen de vier en zeven ton. In de minder recent gerestaureerde borghi vind je nog lagere prijzen, maar veelal vragen die om renovatie. Vrijstaande huizen met drie of meer slaapkamers en zwembad in de meer bekende gebieden zoals Chianti, Crete Senesi en de Tireense kust zijn onder een miljoen zeer schaars en vragen ook om renovatie. Recent gebouwde of gerestaureerde villa’s zijn er vanaf circa 1,4 miljoen. Ligging en een panoramisch uitzicht drijven de prijzen verder op. Umbrië kent ook een flink prijsniveau, maar dat ligt nog wel onder dat van Toscane. Voor rond de twee tot drie ton koop je in Umbrië een dorpsappartement met twee tot drie slaapkamers met balkon of appartement in een borgo met twee slaapkamers en kleine tuin. Rond de vijf ton koop je een villa met drie slaapkamers en gestuukte muren of een natuurstenen boerenhuis op een iets meer afgelegen plek, of dat nog deels gerenoveerd moet worden. Vanaf circa acht ton zijn er huizen die aan de belangrijkste wensen voldoen, zoals vier slaapkamers, zwembad, uitzicht en een authentiek karakter. De regio Le Marche heeft voor midden-Italië het gunstigste prijsniveau. In deze groene regio tussen de Adriatische zee en de Apennijnen vind je restauratieprojecten (ruïnes), kleine dorpshuisjes en appartementjes tot en rond de twee ton, tweeslaapkamerappartementen met gedeeld zwembad vanaf twee ton. Vrijstaande huizen met twee tot drie slaapkamers vanaf 3,5 ton en met een budget vanaf vijf ton mooie villa’s met zwembad en een authentiek karakter (houten balken, stenen muren).

Dan door naar de hak van de laars, Puglia. Het prijsniveau van deze regio was tot voor kort laag, maar door de gestegen populariteit de afgelopen jaren gaan daar de prijzen ook omhoog. Tot zo'n 2,5 ton zijn het veelal appartementen, dorpswoningen en te restaureren trulli (de karakteristieke kegelvormige huisjes). Vanaf circa 2,5 tot vier ton zijn er niet al te grote vrijstaande woningen, waar al dan niet nog wat werk aan is. Vanaf vier ton vind je vrijstaande huizen met zwembad en vanaf circa zes ton kom je in Puglia in het hogere segment en vind je grotere vrijstaande woningen met goede ligging en zwembad. Masserie, fortachtige boerencomplexen die vaak tot een toeristische activiteit omgebouwd worden, zijn er vanaf circa een miljoen. Succes met de regiokeuze!

©PAULA

ROMEIN

juridisch

Een onmisbaar nummer: de codice fiscale

Reist u vaak naar Italië? Wilt u er gaan wonen of werken? Of heeft u plannen om in Italië een vakantieoptrekje te kopen? Overweegt u om een Italiaanse bankrekening te openen (altijd handig)? Blijkt uw Nederlandse databundel weer eens ontoereikend te zijn en gaat u over tot de aanschaf van een Italiaanse prepaid telefoonkaart? Wilt u uw auto laten registreren in Italië? In al deze gevallen is er iets waarover u absoluut dient te beschikken. En dan bedoelen wij niet goede kennis van de Italiaanse taal (ook heel handig), maar de Italiaanse pendant van het Nederlandse burgerservice nummer (BSN), de zogenoemde codice fiscale.

Italiaanse autoriteiten

nadere informatie

FJP Advocaten, met vestigingen in Amsterdam en Milaan, verleent juridische bijstand aan Nederlandse en buitenlandse cliënten bij het zakendoen in en met Italië. Ook staat het kantoor cliënten bij op vele andere rechts gebieden, zoals bij de aan- en verkoop van onroerende zaken, internationaal (privaat)recht, handelsrecht, contractenrecht, successierecht en familierecht.

FJP Advocaten is telefonisch bereikbaar 020 671 33 32 of schriftelijk info@fjplaw.nl www.fjplaw.nl

Het BSN bestaat uitsluitend uit cijfers, maar de codice fiscale bestaat uit (zestien) cijfers en letters. Die letters zijn ontleend aan de medeklinkers van de voor- en achternaam van de persoon en geven de maand en – samen met drie cijfers –diens geboorteplaats aan, terwijl de overige cijfers zijn geboortedatum aangeven. De samenstelling is zodanig dat iedereen in feite zijn eigen codice fiscale kan vormen, mits hij kan achterhalen welke code van twee letters en drie cijfers zijn geboorteplaats (of land buiten Italië, als hij niet in Italië is geboren) aangeeft. Op veel internetsites kan men door het invoeren van zijn per soonlijke gegevens, een codice fiscale genereren. Maar pas op: een al dan niet via zo’n site eigenhandig gecreëerde codice fiscale is niet geldig, omdat die niet officieel is afgegeven door de Italiaanse belastingdienst. Mocht u dus een codice fiscale nodig hebben, dan doet u er beter aan die formeel aan te vragen bij de Italiaanse autoriteiten.

Een bezoek (in Italië, om het even welke plaats) aan een willekeurig kantoor van de Agenzia delle Entrate, gewapend met uw identiteitsbewijs, is voldoende voor het indienen van een verzoek tot afgifte van een Italiaans BSN. U krijgt dit nummer onmiddellijk. Wie in het buitenland woont en niet persoonlijk een codice fiscale in Italië kan aanvragen, kan het verzoek eenvoudigweg indienen bij de Italiaanse diplomatieke autoriteiten van het land waar hij woont. In Nederland bijvoorbeeld kan de aanvraag voor een Italiaans BSN worden gedaan op de consulaire afdeling van de Itali aanse ambassade in Den Haag. Voor de aanvraag hoeft u alleen maar een formulier te downloaden van de website van de ambassade, dat in te vullen en te ondertekenen, waarna u het stuk – ook per e-mail – kunt retourneren aan de ambassade, vergezeld van een kopie van uw paspoort. De ambassade stuurt uw aanvraag door naar de Italiaanse belastingdienst, die een authentieke codice fiscale aanmaakt en een en ander bevestigt aan de ambassade. De ambassade stelt u daarvan vervolgens op de hoogte.

Geldig ‘voor altijd’

Net als het Nederlandse burgerservicenummer geldt de codice fiscale ‘voor altijd’: het nummer heeft gelding tot uw overlijden en zelfs daarna, in het geval uw erfgenamen het nummer nodig mochten hebben. De schriftelijke bevestiging van uw codice fiscale is het bewijs dat uw Italiaanse BSN ‘echt’ is. Bewaar die bevestiging dan ook zoals u uw schooldiploma zou bewaren, want de aanvraag van een duplicaat is beslist een stuk gecompliceerder dan de oorspronkelijke aanvraag. Tot slot nog dit. Bij de buitenlander die wordt verzocht een codice fiscale aan te vragen is vaak de eerste vraag die opkomt of hij in dat geval niet verplicht is om (ook) in Italië belasting te betalen. Wees gerust, zo zit het niet. Het beschikken over een Italiaans fiscaal identificatienummer betekent niet automatisch dat er alleen om die reden belasting moet worden betaald in Italië. De verplichting om in dat land belasting te betalen ontstaat immers uitsluitend als uw bezoek aan Italië wat verder gaat dan een paar weken luieren aan het strand.

Door La Dolce Casa als professionele, onafhankelijke aankoopbegeleider in te schakelen, maakt u gebruik van jarenlange veelzijdige expertise op de Italiaanse woningmarkt. Het bespaart u tijd, geld en minstens zo belangrijk, het behoedt u voor valkuilen.

La Dolce Casa begeleidt u van begin tot eind, of alleen met een aantal spreekwoordelijke bouwstenen. Meestal kost het u zelfs niets extra’s! Aankoopplezier zonder kopzorgen maar met een glimlach.

Professionele ondersteuning bij aankoop, (ver)bouw, hypotheken, bedrijfsmatige en praktische zaken. Met kantoor in Nederland en Italië.

Suzanne van Ravenstein

VOLGEND NUMMER (eind december)

COLOFON

Jaargang 33, nummer 6, 2022

Coverfoto Roberto Payer © Matteo Rossi

Hoofdredactie Paul van Eijndhoven

Eindredactie Jolanda van der Ploeg, Mariëtte van de Sande, Fabian Takx

Artdirection Suzy Benjamin

Vormgeving Sefanja Nods, Sander Buningh

Aan dit nummer werkten mee Maarten Albrecht, Anna Sophie Bakker, Jeroen Berends, Edith Buenen, Paola van Dam, Susan van Deth, Daniela Ditvoorst-Falsetta, Pascal Horbach, Imageselect, Ewout Kieckens, Ronald Kuipers, Malou Lammertse, Joris van der Meer, Stefano Piaserico, Lola Ribbink, Laura de Rooy-Dekker, Matteo Rossi, Roeland Scholtalbers, Rosita Steenbeek, Jesper Storgaard Jensen, Sylvia Weve, Marjolein Zuiderent

Redactie italiemagazine@creditsmedia.nl

Italië Magazine Van Slingelandtstraat 63, 1051 CG Amsterdam, italiemagazine.nl

Woest aantrekkelijk

Wanneer je binnendringt in het soms onherbergza me Calabrië zul je versteld staan van de schoonheid van de natuur en de gastvrijheid van de mensen.

Aristocratische allure

Villa Abbondanzi, een viersterrenresort met aristocratische allure, is de ideale uitvalsbasis voor een bezoek aan Faenza en Ravenna.

Meer dan 1000 rockers

Het verhaal van Rockin’1000: de grootste rockband ter wereld. Wij spraken met organisator Fabio Zaffagnini die iets wilde ‘doen dat nog nooit eerder gedaan was’.

Uitgever Eugen van de Pas Marketing Daniëlle Wiersema, 020 5302570, d.wiersema@creditsmedia.nl Sales Chiara Dragone, 020 5302570, c.dragone@creditsmedia.nl

Distributie Aldipress, Utrecht / AMP, Brussel

Abonnementen & nabestellen van oude nummers

Voor het opgeven van of vragen over abonnementen, adreswijzigingen of het nabestellen van oude nummers: MijnTijdschrift.com, Daalakkersweg 2 - 72, 5641 JA Eindhoven, 088 2266636, italiemagazine@mijntijdschrift.com

Abonnementsprijs Nederland: € 40 voor een jaarabonnement (6 nummers).* Abonnementen in andere landen hebben een speciaal tarief, op te vragen bij MijnTijdschrift.com. Het abonnement wordt automatisch verlengd tegen de dan geldende tarieven, tenzij u minimaal drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode opzegt. De cadeau-abonnementen lopen automatisch af. *Prijs bij automatische incasso. Als u per acceptgiro wilt betalen, komt er € 2,50 aan administratiekosten bij. Prijs losse verkoop € 7,50

Italië Magazine digitaal Abonnees kunnen gratis Italië Magazine lezen via Magzine.nu. U kunt inloggen met uw abonneenummer en postcode. Geen abonnee? Dan kunt u Italië Magazine digitaal tegen betaling lezen via o.a. Magzine.nu, Blendle en Readly.

KLAAR VOOR HET KOUDE WEER

© Italië Magazine is een uitgave van Italië Magazine BV dat deel uitmaakt van een groep uitgeverijen die samenwerken onder de naam Credits Media. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om rechthebbenden van beeldma teriaal te achterhalen. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u rechthebbende bent en u wordt niet genoemd, of geeft geen toestemming voor het gebruik, dan kunt u contact opnemen met de redactie.

De dagen worden korter, de temperatuur daalt. Ga voor stijlvol én warm dit seizoen met de collectie lange broeken van MR MARVIS, waaronder de stretchy Easies, veelzijdige Coolerdays, geribde Cords en stijlvolle Flannels. Van casual tot gekleed: kies de stijl die bij jou past en bereid je voor op het koude weer met MR MARVIS.

©JEROEN

Zou je Italiaans willen leren?