Isaac-aardrijkskunde 3 - D - M2

Ruimte op aarde

Bekijk de onderstaande afbeeldingen en bespreek.

Welk graszaad wordt hier geteeld? Zou jij in zo’n wolkenkrabber willen wonen?

Hoe kan een schip in het Suezkanaal hinder veroorzaken in Limburg?

Hier komt één van de grondstoffen voor je smartphone vandaan!

In de eerste graad leerde je al hoe menselijke activiteiten het landschap kunnen vervormen. Denk maar aan sport- en recreatiegebieden, landbouwgebieden, huisvesting … In de vorige module, ‘De aarde biedt kansen’, maakte je een lijstje van noodzakelijke items om op een onbewoond eiland te overleven. Om in deze noden te voorzien, zoals voedsel of huisvesting, is er plaats/ruimte nodig. In deze module leer je hoe de noden van de mens zich verhouden tot het ruimtegebruik op aarde.

Dit jaar maakte je al ook kennis met het systeemdenken: alles is een proces en vaststellingen die op het eerste gezicht los van elkaar staan, hangen uiteindelijk toch aan elkaar vast. Ook op dit gegeven bouwen we verder in deze module.

Bekijk deze afbeelding en bespreek wat je ziet.

In bijna elk adventure of role playing game moet je slimme keuzes maken bij het omvormen van een natuurlijk landschap naar een productieve omgeving. Vaak moet je zelf afwegen of je voor productie of ontspanning gaat. Hetzelfde geldt in het echte leven: voor voedsel moet je het land bewerken, voor bouwmaterialen moet je grondstoffen ontginnen, voor ontspanning (zoals sport) heb je de natuur of infrastructuur nodig. In deze module staat de aarde voor ‘het eiland’ waarop ieder van ons de ruimte tracht te vinden om aan zijn/haar noden te voldoen.

Bekijk de Dollarstreet en vergelijk de zoektermen ‘Things I dream of having’ of ‘Next big things I plan to buy’ met je eigen wensen. Lijken ze op die van jou? Bespreek.

© Goodgame Studios –CC SA-4.0

1 Acht miljard bordjes?

Met acht miljard zijn we nog niet, maar hoelang zal het nog duren vooraleer we die kaap bereiken?

Ga naar de website en noteer hieronder de datum van vandaag en de tellerstand van de wereldbevolking op dit moment.

1.1 Ons Belgisch bordje

1.1.1 Schatje van een patatje

Van oudsher, zelfs in de pre-transitie (zie module ‘De aarde biedt kansen’), was dit knolgewas al een basisproduct. De Nederlandse schilder Vincent van Gogh portretteerde dit treffend in een schilderij, zoals je hiernaast kunt zien.

In welke eeuw schilderde van Gogh deze ‘aan tafel’-scène, denk je? Kruis aan.

vijftiende eeuw

zeventiende eeuw

negentiende eeuw

twintigste eeuw

In welke fase van het transitiemodel bevonden we ons toen? Kruis aan.

pre-transitie

fase 1

fase 2

post-transitie

De Aardappeleters, Vincent van Gogh

Ook in Vlaanderen dragen we de aardappel heel hoog in het vaandel. Denk bijvoorbeeld maar aan de bekende, Vlaamse biefstuk met friet. Daar vormen de frietjes natuurlijk de kroon op het gerecht. Maar ook heel veel andere gerechten hebben dit knolgewas met Peruviaanse roots als belangrijk ingrediënt. Hieronder vind je een aantal voorbeelden.

Bekijk de onderstaande kaart. Waar in België vinden we de grootste oppervlakte voor aardappelteelt? Noteer.

Pootgoedteelt in Vlaanderen – oppervlakte percelen per gemeente (2017)

hectare

bron: Vlaanderen, Departement landbouw en visserij

Hoe komt het dat net in deze specifieke regio’s aan aardappelteelt wordt gedaan? Kruis het correcte antwoord aan.

De velden liggen aan de kust omdat dit voor de export gemakkelijk is.

Aan de kust schommelt de temperatuur niet zo fel en dat bevordert de groei van het gewas.

De zware kleigronden zijn zeer geschikt voor het telen van aardappelen.

Het telen van aardappelen laat indrukken na op het landschap. Bekijk op de miniwebsite het luchtbeeld van de onderstaande foto. Aviko is een aardappelverwerkend bedrijf in Poperinge.

Bekijk het landschap van deze locatie via het luchtbeeld en beschrijf de aanwezigheid van een aardappelveld in al zijn facetten.

• Wat kun je zeggen over het veldlandschap? Noteer.

• Wat kun je zeggen over de verwerking van de aardappelen? Noteer.

• Wat kun je zeggen over het transport van de aardappelproducten? Noteer.

Bestudeer de drie bronnen op deze pagina. Beantwoord daarna de vragen op de volgende pagina.

Bron A: grafiek

Bron B: het economisch belang van de aardappel in Vlaanderen

Bron C: aardappelteelt in de wereld (2 kaarten)

1 Wat lees je af in de grafiek bovenaan pagina 8? Markeer het juiste antwoord. oppervlakte – oogst – opbrengst per ha – productie – export in ton

2 Markeer de Europese landen in de grafiek.

3 Welke gebieden in de wereld zijn ware ‘potato-areas’? Noteer.

4 Is België hét aardappelland bij uitstek? Verklaar je antwoord.

Tabellen leveren inzicht: wat zie ik?

Kaarten voegen er een ruimtelijke dimensie aan toe: waar zie ik dat?

Via het systeemdenken proberen we tenslotte te verklaren: waarom zie ik dat daar?

We zoeken dus naar interacties tussen de onderdelen van het systeem. In dit voorbeeld vertrokken we van de fysische omstandigheden (bodemsoort) en bekeken we hoe de mens daar mee omgaat.

Schets in het onderstaande kader het proces van het systeemdenken met betrekking tot de aardappelteelt, de productie en de consumptie ervan. Gebruik kernwoorden en pijltjes om de interacties duidelijk te maken.

1.1.2 Witblauw, witrood of rood?

Nee, deze titel verwijst niet naar clubkleuren, maar naar Belgische runderrassen!

Op de miniwebsite lees je meer over ons Belgisch rundsvlees.

Sinds mensenheugenis eet de mens al vlees. Het is dan ook niet vreemd om dieren te eten. Maar is de productie van vlees zoals het nu gebeurt nog ethisch te verantwoorden? Of, anders geformuleerd: kunnen we nog voor iedereen deze rijkdom aanbieden? In dit deeltje zoek je het uit.

Flip the classroom

Bekijk op de miniwebsite het gesprek met Paul Shapiro. Daar vertelt hij over zijn boek ‘Nooit meer slachten’ (of, in het Engels: ‘Clean Meat’) en legt hij uit wat kweekvlees is. Bespreek achteraf.

Welke vleessoort komt er bij jou thuis het vaakst op tafel? Bespreek.

Voor akkerbouw is de grondsoort van groot belang. Maar hoe zit dat met de veeteelt?

Koeien staan meestal te grazen in weides. Varkens rollen zich graag in de modder. Kippen kun je zelf thuis houden in een ren. Heb je wat plaats, dan kun je konijnen of een geitje houden.

Op grotere schaal ‘stapelt’ men het vee zo efficiënt mogelijk. Misschien niet zo extreem als op de afbeelding hiernaast. Alhoewel …

In Vlaanderen worden koeien vaak op stal gehouden. In Wallonië zijn er meer open weides voor veeteelt.

Ga via Google Maps naar het volgend adres: Merenloopweg 8, Rijkevorsel. Bekijk het luchtbeeld van deze locatie.

Op het luchtbeeld zien we een: open landschap

gesloten landschap

halfopen landschap

Het landgebruik is vooral voor:

recreatief gebruik

industrieel gebruik

landbouwgebruik

Wat kun je concluderen als je naar het straatbeeld kijkt? Noteer.

© Mathew B. Reese –

CC BY-SA

4.0

Ga naar de website van het bedrijf en markeer het juiste antwoord in de onderstaande zin.

Het bedrijf dat je op de kaart ziet, is gekend voor zijn melk / vlees.

Op de miniwebsite vind je een dossier over de invasie van de zogenaamde megastallen vanuit Nederland. Lees het grondig en staaf hieronder de volgende stelling:

Koeien op stal zetten, verkleint niet de nodige oppervlakte om vee te houden.

WIST-JE-DAT

In de nacht van 16 op 17 april 2021 werden in Laiche 46 koeien gestolen. De schade voor de boer liep hoog op, aangezien het koeien waren van het Salers ras en de gemiddelde waarde per koe wel tot 1500 euro kan oplopen. Wellicht zijn de koeien naar het buitenland vervoerd en er illegaal geslacht.

Enkele cijfers

Gebruik je atlas en de bronnen die je leerkracht je aanreikt. Beantwoord vervolgens de vragen.

• Waar vinden we vooral runderen in België? Noteer.

• Welk aandeel heeft de veeteelt in België in de totale landbouwoppervlakte? Noteer.

• Welke verschillen merk je op als je de oppervlakte van de Vlaamse landbouwbedrijven vergelijkt met die van Wallonië? Noteer.

• Hoe verklaar je dat? Noteer.

1.1.3 Vitamines van bij de boer

Welke groenten kan je thuis zelf kweken? Markeer ze.

broccoli – wortelen – spruitjes – komkommers – erwtjes – boontjes –schorseneren – rode kool – prei – courgettes – champignons – artisjokken – pastinaak

Welk fruit eet je wel eens en is niet van Belgische bodem afkomstig? Markeer.

appel – peer – mango – banaan – aardbei – blauwe bessen – ananas – druiven –frambozen – meloen – kiwi’s – tomaten

Dat al dit lekkers dagelijks bij ons te verkrijgen is, doet wel wat vragen rijzen natuurlijk. Dat leerde en onderzocht je al in de 1ste graad. In deze module ligt de focus vooral op het ruimtegebruik van deze gewassen.

Noteer onder elk doosje aardbeien in welke maanden het in je winkelkarretje zou kunnen belanden.

Aardbeien kun je in open lucht oogsten van juni tot september, maar in Hoogstraten pakken ze het iets anders aan.

Op welke manier heeft men in Hoogstraten het aarbeienseizoen uitgerekt? Noteer onder de afbeeldingen.

In de module Smakelijk! van de eerste graad leerde je al een verband te leggen tussen het klimaat en het telen van gewassen.

De schrijver van deze blog wijst op het kunstmatig verlengen van het oogstseizoen, zoals men in Hoogstraten doet. Hoe gaat dat precies in zijn werk? Noteer.

Op de miniwebsite kom je nog meer te weten over de aardbeien van de grootste aardbeiencoöperatie te Hoogstraten.

WIST-JE-DAT

Wépion heeft een aardbeienmuseum! Daar kom je alles te weten over de geschiedenis en de teelt van de aardbeien. Je kunt er ook de tuin bezoeken waar je onder andere met niet minder dan 15 aardbeivariëteiten kennis kunt maken. In het bijhorende winkeltje kun je confituur, bier, zeep, thee, gin en zelfs popcorn verkrijgen, allemaal op basis van aardbei.

het aardbeienmuseum van Wépion

© Aurélien Huysentruyt – CC BY-SA 4.0

Inheemse groenten en fruit vragen niet alleen veel ruimte, maar ook veel knowhow. Door het gebruik van serres en technieken kunnen boeren ons het hele jaar door voorzien van deze verse producten (bv. aardbeien, tomaten …), maar dat heeft dan weer gevolgen voor de prijs. Toch worden deze investeringen gedaan.

Conclusie: dit Belgisch bordje vraagt héél wat ruimte.

Welke specialiteit in landbouwactiviteit speelt zich af in jouw gemeente? Noteer.

1.2 Het werelds bordje

1.2.1 Voer voor de halve wereld

Heb je je al eens afgevraagd wat het meest gegeten voedingsproduct op aarde is?

Welke teelt overheerst in de omcirkelde regio? Raadpleeg je atlas en noteer.

Is de titel van hoofdstuk 1.2.1 goed gekozen? Leg uit.

Zoek bewijsmateriaal in je atlas voor je redenering uit de vorige vraag.

Bekijk de onderstaande afbeeldingen van pakjes rijst. Is dit een typisch Aziatisch gerecht? Waarom wel/niet? Noteer.

Misschien stond je er nog nooit bij stil, maar het telen van rijst gaat niet zonder slag of stoot. Volg de stappen en ga aan de slag met het stellingenspel.

• Markeer elk van de drie onderstaande termen in een ander kleur. land grabbing teeltvoorwaarden rijst onvoorziene nadelen

• Link elke stelling in de tabel met één van de bovenstaande termen door ze in hetzelfde kleur te markeren.

Minstens twee maanden met Tm >20°C en meer dan 1000 mm neerslag per jaar.

Het is een zoektocht naar landbouwgrond buiten de eigen landsgrenzen.

Mozambique ruilt landbouwgrond in voor de modernisering van de steden.

De bodem is het liefst ondoorlatend, bij voorkeur kleigrond.

Niet enkel China doet het. De velden liggen bij voorkeur in riviervalleien.

In bergachtige gebieden vormen boeren de hellingen om tot terrassen.

Het WWF verkoos de panda als symbool voor hun logo.

Deze teelt is de grootste menselijke bron van methaangas.

1.2.2 Steeds meer vlees

Flip the classroom

Bekijk als inleiding dit filmpje over de vleesindustrie en de massaconsumptie.

In het filmpje zag je rund, kip en varken als voornaamste vleesproducten, maar wereldwijd worden er heel wat meer dieren geslacht voor consumptie, zoals je hieronder kunt zien. Ga ook eens via de miniwebsite naar de link van The Vegan Calculator. Daar geeft een teller aan hoeveel dieren er geslacht worden om als voedsel te eindigen.

Met de grafiek hieronder verschuiven we de focus naar het landgebruik. Hier wordt telkens weergegeven hoeveel grond er nodig is om 1 kg vleessoort/voedingsmiddel te produceren.

Op beide onderstaande foto’s zie je runderteelt. Waar zitten de verschillen? Bespreek.

Wat is de reden voor deze verschillen? Noteer.

Bekijk het filmpje waar een verantwoordelijke van de Amerikaanse fastfoodketen McDonald’s aan het woord is. Beantwoord daarna de onderstaande vragen.

• Wat zijn ‘patties’? Noteer.

• Omschrijf in je eigen woorden wat een feedlot is. Noteer.

• Onder welk staafje van het diagram op pagina 17 valt deze manier van veeteelt? Noteer.

Volgend jaar gaan we dieper in op de vraag of het kweken van dieren voor hun vlees nog wel draaglijk is voor onze planeet.

1.2.3 Altijd Alles Overal Onmiddellijk

Vind je het normaal dat altijd alles overal onmiddellijk (AAOO) beschikbaar is?

Milkshakes en McDonald’s

Of het nu aardbeien uit Spanje of België zijn, lamsvlees uit de Balkan of boontjes uit Kenia, voedsel is een bederfbaar product en is best zo snel mogelijk ter plaatse.

Op lokale schaal verstoorde een staking in een distributiecentrum van de Carrefour in Nijvel de bevoorrading van de warenhuizen. Dit had gevolgen voor heel België.

Lees het artikel op de miniwebsite en beantwoord de volgende vragen.

• Wat was de aanleiding voor het bevoorradingsprobleem? Noteer.

• Waarom zou het verhuizen van zo’n enorm magazijn naar Vlaanderen meer rendabel zijn? Noteer.

Op grotere schaal veroorzaakt de Brexit soms rare gevolgen.

Lees het artikel over McDonald’s in het Verenigd Koninkrijk. Hoe verklaar je wat daar gebeurde? Noteer.

Op globale schaal was 23 maart 2021 een grote wake-up call, maar daar hebben we het later in dit werkboek nog uitgebreid over.

Groe(n)ten uit Almeria

Zoom via de link op de miniwebsite in op deze locatie.

• Wat merk je op als je het luchtbeeld bekijkt? Noteer.

• Welke menselijke activiteit neem je hier waar? Noteer.

Onze boeren voeren een haast ongelijke strijd tegen deze kwekers! Belgische tomaten zijn dan ook vaak duurder dan deze Spaanse.

Lees het artikel over Almeria op de miniwebsite en leg uit waarom deze Spaanse tomaten goedkoper zijn dan de onze. Noteer.

1.3 Is ieders bordje goed gevuld?

Deze vraag is een prima aanleiding om de derde stap in het systeemdenken te zetten. We herhalen even de twee vorige stappen:

• stap 1: het herkennen van interacties in een systeem

• stap 2: de relatie begrijpen tussen terugkoppelingsmechanismen en het gedrag van een systeem

Systeemdenken

We zetten onze derde stap in het systeemdenken. = Een systeem voorstellen en verklaren aan de hand van een model.

De wereld, energieconsumptie en HDI

1 Voer de volgende opdrachten uit op de bovenstaande kaart.

• Kleur de regio’s met de hoogste energieconsumptie rood.

• Kleur de regio’s met de laagste energieconsumptie geel.

• Omcirkel de regio’s met de snelst groeiende bevolking.

• Arceer de regio’s met de hoogste HDI verticaal.

• Arceer de regio’s met de laagste HDI horizontaal.

2 Bestudeer de kaart hieronder.

3 Wat stel je vast als je beide kaarten bekijkt? Noteer.

Door het alsmaar stijgende bevolkingsaantal neemt de druk op de open ruimte toe. Boeren worden vaak met de vinger gewezen, wanneer het gaat om natuur- en milieubeleid, maar onze buitensporige keuzevrijheid zorgt voor een systematische toename van de productie van voedsel!

Om iedereen van voedsel te voorzien, leerde je al dat daarvoor heel wat oppervlakte/ruimte nodig is. Volgend jaar gaan we nog een stapje verder. Dan gaan we ook in op het gebruik van water en het produceren van CO2

Ondertussen hebben we de tweede laag van onze wedding cake aangesneden en verzamelden we nog een aantal puzzelstukjes.

2

Beëindig honger, bereik voedselzekerheid en verbeterde voeding. Promoot duurzame landbouw.

naam actie:

waar:

Waarom past het onder 2?

Beëindig armoede overal en in al haar vormen.

Verzeker een goede gezondheid en promoot welzijn voor alle leeftijden.

naam actie:

waar:

Waarom past het onder 1?

naam actie:

waar:

Waarom past het onder 3?

GEEN HONGER GEEN ARMOEDE GOEDE GEZONDHEID EN WELZIJN

2 Een dak boven ieders hoofd

Na voedsel is het zich beschermen tegen de natuurelementen één van de basisbehoeften van de mens. Als vluchtelingen zich in kampen organiseren, is een dak boven het hoofd vaak een eerste bekommernis. In warme streken verschuilen mensen zich voor de brandende zon, in andere regionen biedt een onderkomen dan weer bescherming tegen regen en wind. De bouwstoffen voor een woonst vinden we in de geo- en biosfeer. Dat leerde je in de eerste module. Denk maar aan stro, leem, stenen (in allerlei vormen en formaten) …

Ga nog eens naar de Dollarstreet. Via het tabblad ‘Homes’ krijg je een overzicht van hoe er wereldwijd gebouwd wordt. Bespreek.

2.1 De Belg en de baksteen

Men zegt wel eens dat de Belg met een baksteen in de maag geboren is.

Wat betekent deze uitspraak, denk je? Kruis aan.

Belgen willen graag een eigen, zelfgebouwd huis. Veel Belgen hebben de ambitie om een eigen bouwbedrijf te starten. Door de aanwezigheid van klei in onze bodem, zijn bakstenen een exportproduct geworden.

Belgen verdragen het niet goed dat een ander een huis bouwt naast dat van hen.

Dankzij uitgebreide kleilagen heeft ons land zijn eigen bouwmateriaal kunnen maken. Daarom zijn huizen met bakstenen en dakpannen typisch iets van bij ons. Naast deze grondsoort zijn er in ons land nog enkele mijnen, vaak in open lucht (ook wel ‘dagbouw’ genoemd), waar men steen kapt voor de aanleg van pleinen, terrassen en woningen. Dit ontginnen gebeurt niet zonder slag of stoot en laat vaak zeer herkenbare sporen na in het landschap. Hierna leer je er meer over.

aanleg van de nieuwe zeewering in Westende, zomer 2021

Stellingenspel: Camping Tomorrowland bedreigd door de baksteen!

Ga via Google Maps naar de site van Tomorrowland en lees de artikels op de miniwebsite.

Beantwoord de volgende vragen.

• Beschrijf kort het probleem. Noteer.

• Waarvoor dient de klei? Noteer.

Kun je aan de hand van de onderstaande stellingen enkele bedenkingen bij dit probleem maken? Bespreek.

• Wienerberger is een Oostenrijks bedrijf.

• Wienerberger bezit 18 kleiputten in Vlaanderen.

• Tomorrowland heeft slechts één week in het jaar die plaats nodig.

Plaats je even in de schoenen van de onderstaande instanties en verdedig jouw standpunt.

CEO van Tomorrowland

CEO van Wienerberger

gezin dat in de Nachtegaalstraat woont

eigenaar van de sportclub

Om een woning te bouwen, is er heel wat ruimte nodig.

3.0

steengroeve in Zinnik (Belgische blauwe steen - vorm van kalksteen)

Zilverstrand in Mol (zand als grondstof voor glas)

kleiputten in Boom (grondstof voor bakstenen en dakpannen)

kalksteengroeve in Maastricht (grondstof voor cement)

2.2 Huizen wereldwijd

Of het nu een hut van stro of een stenen huis is, een veilig onderkomen staat hoog op onze lijst van prioriteiten. De bouwstijlen en -materialen die de mens daarvoor gebruikt, verschillen wereldwijd sterk. Ook hier biedt de Dollarstreet ons een unieke inkijk in de variatie aan woningen.

Welke bouwmaterialen gebruikte men in de onderstaande woningen? Noteer onder de afbeeldingen.

marmergroeve, Italië

Ook aan het begin van het Chinese Keizerrijk werd een immens bouwwerk in het leven geroepen: de Chinese of Grote Muur. In feite is dit een gordel van meerdere, parallelle muren. Deze structuur maakte het bouwen ervan eenvoudiger. De Chinese Muur in zijn geheel is ruim 21 000 kilometer lang.

Van oudsher gebruikt de mens materialen om er constructies mee te maken. Eerst waren dat vooral houten constructies of opgestapelde stenen, al dan niet in combinatie met leem of klei. Dit had geen drastische landschappelijke gevolgen. Er valt natuurlijk wel iets te zeggen over het kappen van bossen voor het bouwen met hout. Het is één van de redenen waarom in de middeleeuwen het loofwoud in West-Europa aan een hoog tempo verdween.

In de oudheid werden met man en macht stenen gewonnen in open mijnen. Daarmee bouwde men bruggen, tempels, wegen … Dat was een zeer tijdrovende en intensieve bezigheid waarvoor men van overal slaven liet aanvoeren. De Romeinen combineerden deze werkkrachten bovendien met de kracht van last- of trekdieren en ingenieuze technieken. Nu nog wordt het exclusieve marmer van de mijnen in Carrara (Italië) wereldwijd verscheept.

schuur van leem en stro, Mali huizen van steen, Schotland

de Grote Muur, China

2.3 Conclusie

Om iedereen van onderdak te voorzien, is er heel wat ontginning van materialen nodig. Alleen al in ons land zijn er verschillende groeves actief voor onze woningen. Naast de ruimte die de ontginning inneemt, is er natuurlijk ook ruimte nodig om de woningen te plaatsen.

Ons land raakt alsmaar meer volgebouwd (ca. 380 inwoners/km2). Veel erger is het nog gesteld in regio’s zoals Hong Kong (ca. 6 800 inwoners/km2) of Macau (ca. 21 700 inwoners/km2).

In de eerste graad formuleerde je jouw woondroom. Maar is die droom ook haalbaar voor iedereen? De eenvoudige economische wet van vraag en aanbod geldt hier. Dat het echter geen eenduidig verhaal is, leer je hierna.

Ga naar de miniwebsite en lees de artikels over woningen. Wat leer je hieruit? Noteer.

3 De wereld levert 24/7

3.1 De wereld! Mijn stad?

Uit de lessen demografie leerde je dat het leven in steden zo zijn voordelen heeft.

Kruis de passende uitspraken hierover aan.

Het leven in steden biedt meer medische voorzieningen dan het leven op het platteland.

In een stad worden meer openbare diensten aangeboden.

Het is meer ontspannend leven met mensen om je heen.

Het voedselaanbod is groter in een stad.

Het is veiliger om je te groeperen in steden.

In een stad is er een grotere waaier aan transportmogelijkheden.

Al altijd hebben mensen de behoefte gevoeld om zich te groeperen. Zo ontstonden er in de oudheid al nederzettingen. Eens een gemeenschap groot genoeg was en er sprake was van een omwalling, specialisaties en een bestuur, kon je van een echte stad spreken. Deze steden werden vervolgens steeds groter.

Bekijk het filmpje over de groei van de bevolking doorheen de eeuwen. Wat valt je op aan de spreiding van de steden? Noteer.

Zoek in je atlas kaarten over verstedelijking. Wat valt je op? Noteer.

Steden trekken alsmaar aan. Dit fenomeen noemen we verstedelijking of urbanisatie

Welke voordelen zie je aan het wonen in een grote stad? Noteer.

Welke nadelen zie je aan het wonen in een grote stad? Noteer.

Mensen groeperen zich dan wel graag, maar het leven in en rond een stad is niet altijd rozengeur en maneschijn …

Flip the classroom

Bekijk de reportage van Jan Leyers in Zuid-Amerika. Gebruik daarvoor de bron die je leerkracht je aanreikt.

Reconstrueer hieronder het verhaal van Pedro, de plattelandsjongen met een droom. Zo ontdek je enkele redenen waarom jongeren vaak naar steden trekken.

Plaats de stukjes tekst in chronologische volgorde door er telkens een nummer voor te plaatsen.

Zijn punten op school zijn prima en hij droomt ervan om dokter te worden. In het dorpje is echter maar één school en iedereen gaat in de nabijgelegen mijn werken.

Samen met enkele lotgenoten bouwt hij een blikken ‘huisje’ in Rocinha, de grootste favela aan de rand van Rio.

Om meer geld bijeen te krijgen, begint hij handtassen van rijke dames in de winkelwandelstraten van Rio te stelen. Dit gaat beter dan studeren en bovendien heeft hij onmiddellijk geld.

Pedro is 17 jaar en woont in Tingua, een klein dorpje in Brazilië.

Bij een zoveelste overval wordt Pedro betrapt en neergeschoten door een bewakingsagent van een winkelcentrum. Weg zijn de dromen van Pedro.

Het leven is er echter hard. Uit de tuinen van de rijken steelt hij limoenen om zo vers limoensap te verkopen. Zo kan hij aan geld raken om toch alvast iedere dag wat eten te hebben.

Een anoniem graf aan de rand van Rocinha werd ook zijn deel. Arme Pedro. Wat had de wereld voor hem nog kunnen betekenen? En wanneer en hoe zal zijn familie dit drama te weten komen?

Eens in Rio aangekomen, vindt hij echter niet onmiddellijk onderdak. Hij is immers niet de enige die zijn geluk zoekt in deze grote stad.

Om een opleiding in de geneeskunde te kunnen volgen, beslist Pedro om naar Rio te trekken. Daar wil hij zijn droom werkelijkheid maken.

De tweede laag van de wedding cake raakt beetje bij beetje af.

naam actie:

waar:

Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang leren voor iedereen.

11

Maak steden en gemeenschappen inclusief, veerkrachtig en duurzaam.

Waarom past het onder 4?

3.2 Pakjes maken

naam actie:

waar:

Waarom past het onder 11?

Tijdens de allereerste coronalockdown in het voorjaar van 2020 werd er bijna gevochten voor … toiletpapier! Nieuwsgierig hoe dat kon? Beluister deze podcast waarin de Belgische econoom Ivan Van de Cloot er alles over uitlegt.

4

KWALITEITSONDERWIJS

DUURZAME STEDEN EN GEMEENSCHAPPEN

econoom Ivan Van de Cloot

Het hamsteren van toiletpapier toont aan hoe de mens graag zekerheid wil over bepaalde producten. In tijden van schaarste worden voeding, drank en andere spullen dan ook massaal ingeslagen.

In de eerste graad leerde je dat een bepaald materiaal aan de basis van een product ligt. Het ruwe materiaal, dat moet worden ontgonnen, ligt dan weer aan de basis van een materiaal. Het meeste toiletpapier bestaat uit cellulose, afkomstig van houtvezels. Deze houtvezels zijn afkomstig van dennenhout (voor de stevigheid) en eucalyptushout (voor de zachtheid). Als je weet dat elk individu ongeveer 27 rollen per jaar nodig heeft, kun je al raden dat er heel wat woud moet worden gekapt om ieders bips proper te houden.

Wereldwijd zijn er nog heel wat mensen die geen toegang hebben tot een toilet. Zij doen hun behoefte in velden, bossen, rivieren ... Gelukkig worden steeds meer afgelegen dorpen van sanitair voorzien waardoor ziektes en infecties (zoals cholera, difterie of tyfus) minder kans krijgen. Ook daar zal de productie van dit ‘kleinood’ dus stijgen.

huishoud- en sanitair papier

Welke informatie uit de tekst vind je terug in de grafieken? Noteer.

Raadpleeg de bronnen op de miniwebsite en bespreek de link tussen koala’s en toiletpapier.

Wanneer we het hebben over de ecologische voetafdruk, spant het volgende ‘spulletje’ toch wel de kroon: de smartphone. Om één zo’n toestelletje te maken, zijn wel meer dan dertig grondstoffen nodig. Ook de locaties die betrokken zijn in de productie ervan, zijn talrijk.

Enkele van deze grondstoffen zijn ‘alledaags’ te noemen en worden gewonnen in grote mijnen, zoals je hieronder kunt zien.

De fotograaf Dillon Marsh brengt de mijnontginning wel heel treffend in beeld en confronteert ons met de hoeveelheid erts die de mens al ontgonnen heeft. Via de miniwebsite kun je een blik werpen op zijn werk.

Veel grondstoffen voor een smartphone behoren echter tot de groep van de zeldzame aardmetalen. Dit zijn ertsen die niet zozeer zeldzaam zijn, maar wel moeilijk te winnen of te verwerken zijn. Zo bevinden veel van deze vindplaatsen en fabrieken zich op Chinese bodem. Een ander voorbeeld is Afghanistan die veel ontoegankelijker werd toen het weer in de handen van de Taliban viel. In dat land bevinden zich echter grote hoeveelheden lithium, een erts dat gebruikt wordt in de batterijen van smartphones. Iets dat zich ver van ons bed afspeelt, heeft dus rechtstreekse gevolgen op ons (luxe)leventje.

tinontginning, Bangka Island, Indonesië

goudontginning, Kalgoorlie, Australië

kobaltontginning, Bou-Azzer, Marokko

wolfraamontginning, Rutsiro, Rwanda

3.3 Pak je pakje

Om aan de wensen van de mens tegemoet te komen, moet een enorme logistieke ‘machine’ blijven draaien.

Bekijk even de ‘made in’-labels van jouw spullen op je bank. Kan je de herkomst ervan achterhalen? Noteer hieronder drie landen.

Doe hetzelfde met de etiketjes van je kledij. Noteer hieronder drie landen.

We draaien de vraag even om. Welke producten in het buitenland zouden het label ‘made in Belgium’ dragen? Som enkele productgroepen op.

Al deze producten en pakjes moeten natuurlijk tot bij de klant raken. Daar komt heel wat logistiek bij kijken; het organiseren, plannen en transporteren van goederen neemt heel wat werk en tijd in beslag. Als er in die logistieke keten iets fout loopt, kan dat dan ook grote gevolgen hebben. Op 23 maart 2021 werd dit pijnlijk duidelijk toen een vrachtschip zich vast voer in een kanaal.

Lees de bronnen op de miniwebsite. Beantwoord vervolgens de vragen op de volgende pagina.

• Over welk schip ging het hier? Noteer.

• Over welk kanaal is er sprake? Noteer.

• Waarom is dat kanaal daar gegraven? Noteer.

• Welke gevolgen had deze gebeurtenis voor ons land? Noteer.

De economie stokte een tijd en de schokgolven deinden uit over de hele wereld. Ook de naschokken waren nog lang voelbaar.

WIST-JE-DAT

Door de blokkade moesten 11 schepen met levend vee noodgedwongen wachten. Ten einde raad, vooral door een tekort aan water en voedsel voor de dieren, en omdat de schepen nergens konden aanmeren, zijn veel dieren gestorven of overboord gegooid.

3.4 De mens verandert de aarde

Zoals je leerde, grijpt de mens de geboden kansen hier op aarde met beide handen. Zo kreeg 30% van het aardoppervlak al een andere functie!

Lees het artikel en noteer de oorzaken van onze ‘stempel’ op de planeet.

Zijn er nog andere ‘ruimteverbruikers’ waar je aan denkt? Noteer.

De kaart hieronder biedt stof tot nadenken. Het zet het één en ander in proportie. Bestudeer de kaart aandachtig en beantwoord de volgende vragen.

• Op welke manier geeft deze kaart het landgebruik weer? Noteer.

• Wat verbaast jou het meest? Noteer.

• Welke redenen kan jij aanhalen waarom de mens zich niet overal gelijkmatig heeft verspreid? Noteer.

De mens geeft al eeuwenlang de planeet door aan de volgende generatie. Maar hoelang kunnen we die nog ongeschonden doorgeven aan de volgende generaties?

4 Tijd voor ontspanning!

4.1 Sport en spel

Op dit moment zijn voor velen onder ons de basisbehoeften vervuld. Je zou dus verwachten dat er nog ruimte is voor ontspanning en luxe. Toch?

Beantwoord de volgende vragen.

• Waaruit bestaat jouw vrijetijdsbesteding? Noteer.

• Rangschik de volgende activiteiten naar ruimteverbruik van hoog naar laag. Doe dat door elk woord van een nummer te voorzien.

voetballen ijsschaatsen golfen fietsen padellen tennissen zwemmen

• Hebben jouw activiteiten impact op de ruimte? Leg uit.

• Plaats het thema sport en spel in het perspectief van de kaart op de vorige pagina. Noteer.

In de eerste graad leerde je al wat over sportinfrastructuur. Toen namen we ook de Olympische Spelen even onder de loep.

Beantwoord de volgende vragen.

Waar vonden de laatste Olympische Zomerspelen plaats? Noteer.

Waar organiseerde men de laatste Olympische Winterspelen? Noteer.

Lees de artikels op de miniwebsite en bespreek de volgende stellingen.

• Voor het bouwen van de Olympische infrastructuur gebruikt men voornamelijk bestaande gebouwen en velden.

• De meeste Olympische sportinfrastructuren worden nu nog steeds gebruikt. Soms bouwt de mens infrastructuren waar, achteraf gezien, niet goed over was nagedacht.

4.2 Vlieg eropuit!

Of het nu lekker dichtbij is of in een ver exotisch land, we hebben allemaal nood aan een beetje vakantie. In de eerste module ‘De aarde biedt kansen’, bekeek je een filmpje waarin de arts en hoogleraar Hans Rosling de bevolkingsgroei voorstelde met behulp van IKEA dozen. Ook stelde hij dat het luchtruim veroveren één van de ultieme doelstellingen van de mens was. Op deze vorm van ontspanning komt er echter steeds meer kritiek.

Beantwoord de volgende vragen.

• Waar ging jouw laatste vakantie heen? Noteer.

• Ben je al eens met het vliegtuig op reis gegaan? Kruis aan. nee, nog nooit ja, al één keer ja, al meerdere keren

• Omschrijf je ideale vakantie. Noteer.

• Wat deed je al eens? Kruis aan.

een citytrip

een all-in vakantie op een populaire bestemming

een kampeervakantie

een klein hotelletje of B&B in eigen land

een avontuurlijke tocht in een natuurgebied

een skivakantie

Is dit alles nog draagbaar voor deze aarde? Dat ontdek je volgend jaar.

Alles is lava

Wat als de speelplaats van je school de landoppervlakte van onze aarde zou zijn?

Baken de correcte oppervlaktes volgens de indeling hieronder af met stoepkrijt.

• bebouwde oppervlakte

• ijs en gletsjers

• veeteeltgebied

• akkers

• zoetwateroppervlaktes

• wouden

• graslanden en savannes

• onherbergzaam gebied

Ga naar een hogere verdieping met uitzicht op jouw speelplaats. Neem een foto. Met een drone kan het natuurlijk ook. Deze foto kan je vervolgens op social media posten, met een geschikte hashtag!

STUDIEWIJZER

Ik kan het belang van een gewas aantonen voor de lokale bevolking.

Ik kan illustreren hoe een bepaald gewas mogelijkheden biedt tot mondiale handel.

Ik kan aantonen dat het telen van gewassen heel wat ruimte in beslag neemt.

Ik kan het belang van de Belgische landbouw in een ruimer kader plaatsen.

Ik kan het belangrijkste voedingsgewas van de wereld staven aan de hand van kaart- en grafiekmateriaal.

Ik kan het mondiaal gebruik van rijst onderbouwen.

Ik kan de nadelige gevolgen van grootschalige landbouw aan de hand van een concreet voorbeeld toelichten.

Ik kan inschatten hoe het vastlopen van één schakel in de transportketen mondiale gevolgen heeft.

Ik kan aantonen dat de wereld niet gelijk bedeeld is qua voeding.

Ik kan het belang van een eigen dak boven het hoofd illustreren.

Ik kan aantonen dat de mens materialen uit de nabije omgeving gebruikt om een woonst te bouwen.

Ik kan duiden dat wereldwijd grondstoffen voor het bouwen van infrastructuur worden ontgonnen.

Ik kan aan de hand van een concreet voorbeeld uiteenzetten hoe ontginning conflicten kan veroorzaken.

Ik kan verduidelijken dat de mens zich steeds meer in steden gaat vestigen.

Ik kan verbanden leggen tussen het gebruik van een product en de impact ervan op de wijde omgeving.

Ik kan de gevolgen van de huidige pakjesmaatschappij inschatten.

Ik kan duiden hoe de mens zijn nabije en verre omgeving verandert.

Ik kan de gevolgen van onze vrije tijd op verschillende niveaus illustreren.

Ik kan de juiste SDG-doelen koppelen aan de inhouden van de aangereikte leerstof.

COLOFON

Auteurs Marc Bellinkx, Tine Simoens, Solange Goossens, Kris Verbouw Herdruk 2021/1615

Bestelnummer 90 808 0400 (module 2 van 2)

ISBN 978 90 4864 102 4

KB D/2021/0147/123

NUR 126

Thema YPJT

Verantwoordelijke uitgever die Keure, Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge

RPR 0405 108 325 - © die Keure, Brugge

Die Keure wil het milieu beschermen. Daarom kiezen wij bewust voor papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council® (FSC®) draagt. Dit product is gemaakt van materiaal afkomstig uit goed beheerde, FSC®-gecertificeerde bossen en andere gecontroleerde bronnen.