Feitenreconstructie 1959-2012

de provincie heeft.518 Denk aan het bouwen van nieuwe gemalen, sluizen en stuwen en extra baggerwerk in afwateringskanalen en scheepvaartkanalen. De provincie moet ook zeedijken ophogen, net als havendammen bij de Eemshaven en dijken langs het Eemskanaal.

De overeenkomsten worden gesloten zonder dat de NAM aansprakelijkheid erkent. Aan deze overeenkomsten gaan veel jaren met discussie vooraf, voornamelijk tussen de NAM en provincie Groningen. Discussies die de revue passeren zijn onder meer welke soort kosten de NAM wel of niet gaat vergoeden (alleen kosten van schadeherstel, of ook kosten van maatregelen die schade beperken en bijbehorende onderzoekskosten). Het was oorspronkelijk de bedoeling dat er één bodemdalingsovereenkomst zou worden afgesloten, maar het Rijk kan zich niet vinden in de conceptovereenkomst die de NAM en de provincie eerder zijn overeengekomen. Minister van Verkeer en Waterstaat Henk Zeevalking toont zich voornamelijk tegenstander van de mogelijkheid dat derden ‘vrijelijk’ kunnen toetreden tot de overeenkomst.519 Het is niet duidelijk waarom de minister hier tegen is, maar mogelijk is hij dat omdat er minder geld in het fonds overblijft wanneer particulieren kunnen toetreden. Op voorstel van de NAM wordt uiteindelijk besloten tot het sluiten van een aparte overeenkomst tussen het Rijk en de NAM, die alleen betrekking heeft op rijkseigendommen. Gedeputeerde Staten van Groningen betreurt deze gang van zaken, maar legt zich erbij neer.520

In beide bodemdalingsovereenkomsten wordt de vergoeding van kosten geregeld van werkzaamheden die nodig zijn om schade als gevolg van bodemdaling door gaswinning te voorkomen, te beperken of te herstellen. Voorbeelden van zulke maatregelen zijn de bouw en aanpassing van gemalen, stuwen en sluizen en het verhogen van bruggen en dijken.521 Het grootste verschil tussen de twee overeenkomsten is wie mag toetreden en het maximale beschikbare bedrag om kosten te vergoeden. Tot de overeenkomst NAM – provincie Groningen mogen ook derden toetreden, en het maximale bedrag dat de NAM vergoedt ligt op 650 miljoen gulden. In 2015 wordt dit bedrag verhoogd naar 850 miljoen gulden op prijspeil 1980 (of 915 miljoen euro, prijspeil 2021). De overeenkomst tussen de NAM en de Staat heeft alleen betrekking op eigendommen van de rijksoverheid en haar rechtsopvolgers (zoals de waterschappen). Het maximale bedrag dat de NAM aan de rijksoverheid zal vergoeden wordt gesteld op 50 miljoen gulden in 1980 (of 54 miljoen euro, prijspeil 2021).522

Commissie Bodemdaling ontvangt meteen schadeclaims

De overeenkomst verplicht de NAM tot een voortzetting van het onderzoek naar bodemdaling. De provincie wil elke vijf jaar een nieuwe prognose, die SodM beoordeelt. Ook komt er in 1984 een Commissie Bodemdaling, die bestaat uit zes deskundigen die voor een periode van drie jaar worden benoemd.523 De NAM benoemt de helft van deze leden, en de provincie en het Rijk samen de andere drie.524 Aan deze leden de taak om vast te stellen welke maatregelen nodig zijn om schade te voorkomen of te compenseren, en hoeveel de NAM moet betalen.525

518 Provincie Groningen. Voordracht van gedeputeerde staten aan provinciale staten van Groningen inzake het treffen van een regeling met de besloten vennootschap NAM B.V. ter zake van vergoeding van kosten van bodemdaling ten gevolge van aardgaswinning, 12 juli 1983.

519 Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Brief van de minister aan de NAM inzake de overeenkomst tussen NAM en RWS, 27 september 1982.

520 Provincie Groningen. Brief van het provinciaal bestuur aan de minister van EZ inzake bodemdaling door aardgaswinning, 1 december 1982.

521 Commissie Bodemdaling (n.d. H1c).

522 Commissie Bodemdaling (n.d. H1d).

523 Strikt genomen bestaan er twee Commissies Bodemdaling: één ter uitvoering van de overeenkomst met Rijkswaterstaat en één ter uitvoering van de overeenkomst met de lokale overheden. Feitelijk is sprake van één commissie, omdat de samenstelling van beide commissies gelijk moet zijn.

De Commissie Bodemdaling krijgt direct na de start al vragen van het Landbouwschap in Groningen, die de belangen van agrarische ondernemers behartigt. Het Landbouwschap krijgt al een aantal jaren klachten over scheuren in gebouwen en wil weten of dit door de gaswinning komt.526 De provincie Groningen dient in de eerste week na de oprichting van de commissie een claim in van 1 miljoen gulden vanwege de extra kosten die de provincie heeft gemaakt voor aanpassingen van een sluis bij Gaarkeuken. Ook de waterschappen Hunsingo en Fivelingo hebben schadeclaims van ‘tientallen miljoenen’ guldens in voorbereiding, meldt De Volkskrant op 10 maart 1984.527

Voor particulieren met scheuren in hun huis kan de commissie waarschijnlijk weinig doen, zegt gedeputeerde Johan Remkes. “De schade moet heel direct uit de bodemdaling voortkomen en bijvoorbeeld willekeurige scheuren in huizen maken wat dat betreft weinig of geen kans op claimschade als die directe relatie met bodemdaling niet aantoonbaar is”, aldus Remkes in de Volkskrant.528

1.4.4 Beving Middelstum zorgt voor eerste aardbevingsschade in Groningen

Beving Middelstum leidt tot schade aan huizen Zoals beschreven in paragraaf 1.2.8, komen vanaf 1976 de eerste signalen dat de gaswinning, naast bodemdaling, mogelijk ook aardschokken veroorzaakt. In december 1986 vindt nabij Assen de eerste beving plaats, die sommigen, waaronder Meent van der Sluis, in verband brengen met het winnen van gas. In de jaren hierna blijft de bodem in Drenthe zo nu en dan trillen. De eerste beving boven het Groningenveld dient zich vijf jaar later aan bij Middelstum, op 5 december 1991 rond half 2 ’s nachts. De beving heeft een sterkte van 2,5 op de schaal van Richter. Deze beving veroorzaakt ‘aanzienlijke schade’ aan een pand in Middelstum, verklaart onafhankelijk geoloog Peter van der Gaag. Van der Gaag, een van de oprichters van het Onafhankelijk Geologen Platform, gaat in de jaren negentig verschillende keren op bezoek bij mensen met schade (zie ook hoofdstuk 2, paragraaf 2.4). Een bewoonster kon na de beving ‘door de buitenmuur naar buiten kijken’, zegt Van der Gaag. Tegen de vrouw werd gezegd dat de schade veroorzaakt zou zijn door een overvliegende straaljager of door een vrachtauto die tegen haar huis aan was gereden. “Dat leek ons sterk, want dat zou dan precies op de tijd van de aardbeving moeten zijn geweest en dat leek ons toch statistisch ook moeilijk te bewijzen”, verklaart Van der Gaag in zijn openbaar verhoor.529

Het Onafhankelijk Geologen Platform (zie ook paragraaf 1.2.12) onderzoekt na de beving in Middelstum twee huizen met scheuren. In het jaarverslag van de Groningse

524 Commissie Bodemdaling. Schriftelijke inlichting met een overzicht van leden Commissie en College Bodemdaling, 9 april 2021.

525 NAM. Schriftelijke inlichting met een chronologisch overzicht van onderzoeken naar bodemdaling en aardbevingen in Groningen, 7 april 2021.

526 Landbouwschap Groningen. Brief aan de districtsraden in het bodemdalingsgebied inzake een bijeenkomst over bodemdaling, 22 april 1987.

527 De Volkskrant (10 maart 1984), p. 7.

528 De Volkskrant (10 maart 1984), p. 7.

529 Verslag openbaar verhoor van de heer Van der Gaag, 28 juni 2022.