Feitenreconstructie 1959-2012

Deelname Onafhankelijk Geologen Platform brengt wetenschappers in een spagaat Voor wetenschapper Hans Roest van de TU Delft is het Onafhankelijk Geologen Platform een manier om ‘voeten op de grond te houden’ en uit de praktijk te horen wat de gevolgen zijn van een aardbeving door gaswinning, verklaart hij in zijn openbaar verhoor.

“We gingen gewoon rondkijken bij mensen als we hoorden dat er een aardbeving bij hen was geweest en dat ze schade hadden”, aldus Roest. “Dan gingen we kijken en dat was echt verbazingwekkend. We waren een keer in Schuilingsoord. Dan zie je of hoor je van mensen dat er een beving was en een scheur is ontstaan. ‘Ik ging mijn familie bellen en tijdens dat bellen ontstond déze scheur.’ Dan zag je in de muur een hele fijne scheur zitten. Echte aardbevingsscheuren zijn niet van die hele grote scheuren, dus dan dacht je: hé, dit is een waar verhaal. Dan gingen we naar boven en in de badkamer zag je die hele fijne haarscheur doorlopen. Dan gingen we naar beneden, naar de kelder, en zag je die scheur ook nog. Dan dacht je: dit is een heel authentiek verhaal.”

Roest moet als wetenschapper wel op ‘spitsroeden’ lopen, zeker als het gaat om schade door gaswinning. “We hebben altijd geprobeerd om heel erg netjes te zijn. Bij elke uiting naar buiten moesten we goed kijken: is dit wel waar, is dit wel correct, gaan we niet te ver?”60 Roest verklaart in zijn openbaar verhoor dat hij zich in feite een klokkenluider voelde:

Het was geen vrijblijvend onderwerp. […] In feite was ik een soort klokkenluider en je moest natuurlijk binnen de gemeenschap waar je was altijd zorgen dat je de klok niet te hard luidde, omdat je dan altijd de kans liep dat je de klepel terugkreeg.

Openbaar verhoor Hans Roest, 28 juni 2022

Ook onafhankelijk geoloog Peter van der Gaag merkt dat zijn activiteiten voor het Platform en publieke uitspraken over bijvoorbeeld de specifieke eigenschappen van de ondergrond in Groningen effect hebben op zijn carrière, verklaart hij in zijn openbaar verhoor. “Ik hielp vaak gedupeerden of mensen die iets aan de kaak wilden stellen. Ik kan me nog een uitlating van een bekend lid van het toenmalige ministerie van EZ herinneren. Die zei op een vraag van een journalist bij de Raad van State: tussen EZ en Peter komt het nooit meer goed. Dat was symptomatisch […].” Van andere kennisinstellingen, zoals TNO, KNMI of toezichthouder SodM, ervaart Van der Gaag weinig steun. “Ik denk dat ze mij nogal eigenwijs vonden […]. Het is makkelijk voor gerenommeerde instituten om eenpitters – ik had toen een paar mensen in dienst – uit te schakelen op de markt. Laat ik het maar zo zeggen.”61

Binnen de TU Delft leidt de deelname van Roest aan het Onafhankelijk Geologen Platform tot discussie, verklaart Roest. “Er was ook wel zorg over, omdat er goede contacten waren met NAM en Shell. In de faculteitsraad is er ook heel intensief gesproken over het werk dat ik deed, of dat nou aardbevingswerk was of werk van het Platform. Er is mij op een gegeven moment ook wel gezegd: als je echt gelijk hebt met die bevingen, is er geen probleem. Toen dacht ik: o ja, oké. Ik vond dat best apart.”

“Er is zelfs een discussie [geweest] dat het invloed heeft gehad op de gelden die we als Mijnbouw kregen van de NAM”, aldus Roest. Mogelijk heeft de afdeling Mijnbouwkunde van de TU Delft ‘strafkorting’ gehad, oftewel minder onderzoeksubsidie van de NAM. Roest heeft dat niet kunnen verifiëren. “Puttend uit mijn eigen geheugen weet ik dat professor Fokkema [Jacob Fokkema, destijds hoogleraar geofysica, red.] terugkwam uit Assen en zei: de onderzoeksgelden zijn weer op gang gebracht; er is weer geld voor olie-waterscheiding en voor het laboratorium van petrofysica, maar voor aardbevingen is geen geld beschikbaar. Maar ik had een reëel verwachtingsmanagement en had dat ook niet verwacht.”

Uit navraag bij een oud-collega van de TU Delft blijkt dat het woord ‘strafkorting’ destijds op een ‘cynische wijze’ is gebruikt, laat Roest in een aanvullende e-mail na zijn openbaar verhoor aan de enquêtecommissie weten. “Bij nadere verifiëring in ons gesprek blijkt géén sprake geweest van korting op onderzoeksgelden. […] Er was destijds wel heel veel emotie door de gesprekken in de faculteitsraad […]. Er zou destijds een bezorgdheid zijn geweest dat de geldstroom van NAM beïnvloed zou worden.”62

Roest stopt in 1995 met het Onafhankelijk Geologen Platform. De precieze reden weet hij niet meer, maar het spanningsveld tussen zijn werk als wetenschapper bij de universiteit en het geologenplatform heeft hier wel een rol in gespeeld.

De TU Delft schrijft aan de enquêtecommissie op basis van gesprekken met drie betrokkenen (de decaan, de coördinator onderzoek en hoogleraar Fokkema) dat er in de jaren ’90 ‘naar hun weten’ geen sprake is geweest van een dreigement van de NAM over financiering aan de Mijnbouwfaculteit. Financiële overzichten uit de debiteurenadministratie en contractuele overeenkomsten over het onderzoek naar de gevolgen van de gaswinning heeft de universiteit niet bewaard. Ook de notulen van de faculteitsraadvergaderingen uit deze periode zijn volgens de TU Delft niet meer in de archieven aanwezig.63

62 Mailbericht van de heer Roest aan de parlementaire commissie. 21 augustus 2022. Onderwerp: Correctie m.b.t. woord strafkorting – 1995.

63 TU Delft. Schriftelijke inlichting met een overzicht van publicaties en onderzoeksprogramma’s van de TU Delft over het verband tussen gaswinning, bodemdaling en/of aardbevingen, inclusief cruciale momenten en mijlpalen in die kennisontwikkeling en de rol van de TU Delft daarin, 7 december 2021.