Bermeo Jaiak 2022

‘Azkenean’

Luis Sendino Pinar

‘Aranatarrak, organo-jotzaile familia’

Jesus Urkidi Garcia

‘Santa Elgezabal Uribarri. Bermeoko andrazkoa’

Andoni Anasagasti Goikolea

‘Santa Mariako Kanpandorrea II’

Asier Romero Andonegi eta Unai Bilbao Bilbao Akurio: Munduari bira eman zion bermeotarra’

Iñaki Garro Jimenez – Lamera Gane txokoa ontzien hornitzaileak’

Miren Karmele Gabantxo Uriagereka

‘Bermeo, Ortube eta arrantzari lotuta laneko kultura’

Luis Sendino Pinar y la villa de Bermeo’

BERMEOKO JAIAK 2022. EGITARAUA.....................................................

ALKATEAREN AGURRA

Urte luze bi itxaron behar izan doguz, baina azkenean, aurten, bermeotarrok geuk dakigun erara ospatu ahal izango doguz Andra Mari eta Santa Eufemia jaiak. Zoritxarreko osasun-krisiak gu guztion bizimoduak goitik behera astindu dauz eta ondorioz, asko eta asko izan dira egokitu edota bertan behera itxi behar izan doguzan ohitura zein zereginak. Hori gitxi balitz, legez geure guztion arteko hartu-emonetan be astindu ederra emon deusku pandemiak. Hain gustoko eta ohiko doguzan familiarte edota lagunarte gozoenak be eten edota murriztu egin behar izan COVID-akdoguz.

bere aurretiko eta osteko sasoiak markatu dauz. Seguru asko ordura arte izan doguzan zenbait ohitura ez doguz berreskuratuko; zoritxarrez maitatzen doguzan zenbait pertsona ez doguz barriz gure artean izango, eta lanjardunetan sartu diran aldaketa asko betirako geratuko jakuz.

Hau guztia holan bada be, badira sekula ezerk aldatu ezingo dauzan gauzak be. Bermeotarron “dxaza” eta “alegrentzidxe” ez dauz ezerk desagerraraziko. Momenturik latzenetan bat egin eta alkar laguntzeko dotea daukagula erakutsi dogu bermeotarrok geure historian zehar bizi izan doguzan zorigaiztoko uneetan, eta orain, pandemia osteko sasoian, girorik onena berreskuratu eta familiarteko zein lagunarteko unerik ederrenak berreskuratzeko gaitasuna eta gogoa daukagula erakutsiko dogu.

Irailaren 7tik 16ra bitartean geure jaiez disfrutatzea jagoku bermeotarroi gehien maite doguzan pertsonakaz inguraturik, eta beti egin dogun eran, bisitan jatorkuzanak besoak zabalik hartuz. Aukera aprobetxatu gurako neuke, zelan ez, jai honeek antolatzea posible egiten daben eragile guztiei eskerrik beroenak emoteko. Itzelezko ahalegina egin dozue urte bi honeetan zuon ekintzak egoeraren esanetara eta beharretara egokitzeko, sarri askotan bertan behera itxi beharra be eukirik. Baina orain, aukera sortu jakunean, barriro ehuneko ehunean izan zaituegu

hortxe; lanerako gogotsu eta herriari eta herritarrei jairik onenak eskaintzeko konpromisoa berretsiz.

Alkarrenganako errespetua oinarritzat hartuz, desbardinon arteko topagune izango dira hamar jaiegunok. Ozen aldarrikatuko dogu ez dogula ezelako intolerantziarik onartuko; erasorik gabeko jaiak gura doguz eta guztion eginbeharra da honelako gertakariren bat ikusi edo somatuko bagendu unean bertan gogor salatzea eta guztion gaitzespena agertzea.

Era berean ez ahaztu jaietan be, Bermeo zeurie be badala. Herria txukun eta garbi mantentzeko ikaragarrizko esfortzua egingo dogu horretarako behar diran baliabide guztiak jarriz, baina geu guztion kolaborazinoa eta kontzientziazinoa ezinbestekoak izango dira geure Bermeo eder eukiten jarraitzeko.

Argi dago Andra Mari eta Santa Eufemia jaiak, geuk, bermeotarrok, egiten doguzala hain berezi. Abestiak dinoan legez, “ eztauela bermiolakorik”. Atara, ba, mahonak eta zapidxek dana daku preparata topera disfruteteko eta!

Gora Andra Mari eta Santa Eufemia jaiak! Gora Bermio eta bermiotarrak! Jai zoriontsuak euki daiguzala!

Aritz Abaroa Cantuariense

LANTALDEA

ARGITARATZAILEA

Bermeoko Udala

AZALA Bermeoko Jaiak 2022

Izenburua: Alkarregaz

Egilea: Martin Lasa Bengoa

KOORDINAZINOA

Bermeoko Udala- Kultura eta Hezkuntza Saila

Juan Antonio Apraiz ‘Koiote’ Asier Romero

Mª Lourdes Astiazaran Jose Andres Beitia

Bermeoko Udala: Kultura eta Hezkuntza Saila eta Udal Artxiboa Llona inprimategia

ESKER ONAK

Esker beroenak liburu hau kaleratzen lagundu daben persona, enpresa eta erakunde guztiei.

ARGAZKIAK

LEGE GORDAILUA

BI-01056-2022

Debekatuta dago liburu honetan argitaraturiko edozein eduki osorik edo partzialki errepoduzitzea, edozein dalarik baliabidea edo prozedura. Argitaratzekotan editorearen idatzizko eta berariazko baimena beharko da aldez aurretik. Baimenduta ez dagoen erabilera oro legeak ezartzen dauen moduan zigortuko da.

Queda prohibida la reproducción total o parcial de cualquiera de los contenidos publicados en este libro, por cualquier medio o procedimiento. Para ello se deberá contar con la autorización previa, expresa y por escrito del editor. Toda forma de utilización no autorizada será perseguida con lo establecido en la ley.

BERMEOKOKALIENJAIETAKOABESTIA

EGUNARO EGUNARO

Laminen puntetik zuzenien giruek berbiztu dauenien Mahoie jantzitte gonapien Lameran sartu da jente artien

Irrintzi artien hor Xixili kendu dau galbanie zapidxe ipini Jai itsosuen jai baserridxen Egunaro egunaro kalien

Gaztelugatxeko Doniene bedeinkatu gagizula lehorrien Bermiotarrabe lagun artien Egunaro egunaro kalien

Itsosue, lurre eta harridxe Bermion topa lekizu Euskal Herridxe Herri aske eta euskaldunien Egunaro egunaro kalien

Atrakaizu txo batela! Portuan dala martxie Gaur libre dozu galtzie Xixili Andramaidxetan!topakozu

Izaro zaindari maitagarri Itsotxoridxek dinotsu hamengo barri nekien zantzurik ez danien Egunaro egunaro kalien

Non ete Demiku, non Almike? Eguzkidxe Ogoñotik dabil kikuke Gaur bai Urdaibai! Gu bittartien Egunaro egunaro kalien

Atrakaizu txo batela! Portuan dala martxie Gaur libre dozu galtzie Xixili Andramaidxetan!topakozu

Alabatxi! Arrainek be etxerako Ordue dakoiela! Zer dinozu! On trankil! Xixiligaz jungo nai-eta!

Atrakaizu txo batela! Portuan dala martxie Gaur libre dozu galtzie Xixili Andramaidxetan!topakozu (bis)

LAGUNTZAK

XIX. mendea nazioarentzat zorigaiztokoa izan zen. Konbentzio- gerrarekin hasi genuen, Independentzia- gerrarekin jarraitu genuen, hiru gerra Karlistak eta tarteka San Juanen Buruen moduko gertakariak, zeinetan Riego koronelak burua galdu zuen. Koronelari bere ereserkia izateko eta ospea lortzeko balio izan zion.

Lehen Errepublikaren aldarrikapena ere nabarmena da, garai hartan filantropia keinu bat behintzat aurkitu baikenuen: Bertako presidenteak, Nicolas de Salmeronek, dimisioa eman zuen heriotza-zigor bat sinatu behar ez izateko. Errepublika baino urte batzuk lehenago italiar bat inportatu genuen eta Saboiako Amadeo moduan izendatu genuen errege, Reusko konde eta Castillejosko markes zen Prim jeneralaren burugogorkeria bati esker. Hau ere Madrilgo Del Turco kalean hil zuten. Markesa hil zenean, Amadeo gizajoa etorri zen lekutik joan behar izan zen.

Gure aitona-amonek bi gerra zibil bizi izan zituzten, erregetzan zegoen

erorketa bat, hasperen bat iraun zuen Errepublika bat, Pavia jeneralaren graziaz gain, zeina harroa bera Diputatuen Kongresuan sartu baitzen zaldi gainean, eta Borboien itzulera Alfontso XII.aren irudian.

Gure arbasoak bizi gabetasun batean bizi izan ziren; izan ere, aurreko gertaerekin nahikoa izan ez bazuten, Marokoko inperioari gerra aldarrikatzeko umore bizia izan zuten, eta hortik Fortunyren koadro bat geratzen zaigu gogorarazteko, non Prim mairu “panda” bati zaldiz erasotzen ikusten den.

Sozialki, eta kontserbadoreen, liberalen eta gure karlisten arteko eztabaida ideologiko handienak Mendizabalen Desamortizazioa txarto deiturikoarekin gertatzen dira, Madozena, denboran gehiago irauteaz gain, askoz ere gogorragoa izan baitzen.

Azalpen gisa ikus genezakeen Madozek ez zuela arbaso judurik, eta Mendizabalek bai, eta gauza horiek asko markatzen dute herri Honezkero,honetan.baten

batek galdetuko dio bere buruari ea zer den introito hau, ba errazago ulertzeko da Jose Antonio de Aurmenza eliz bikario jaunak Donato Arana organojotzaileari dion ezinikusia. Euskal Herriko karkundia eta liberalen arteko borroka horiek neurriz gaineko agerpena dute, eliza protagonista duena.

Bermeon, liskar horien protagonistak bikario versus Donato Arana eta haren hiru seme dira.

Baina esandako guztia ez da nahikoa bikarioak Donato Aranari dion gorrotoa azaltzeko.

Artxibo historikoko paperen artean, 1848ko dokumentu bat dago Donato Aranak udalari San Antonioren eskultura bat San Frantzisko komentutik Santa Eufemiara eramaten ari dela ohartarazten diona.

Udalak protesta egin zuen eta bikarioa motorrak berotzen hasi zen esan zuenean: “En contestación al oficio que se ha servido dirigirme en el día de hoy manifestando su sentimiento y extrañeza causada a consecuencia de la traslación de la imagen de San Antonio desde la Yglesia de San Francisco a la Parroquial de Santa Eufemia sin previo conocimiento de la autoridad municipal y de un modo que se dice extraordinario o no visto en ésta de Bermeo, debo decir, que se hace sensible haya sido sorprendido la justificación con informes siniestros y destituidos de toda verdad.”

Ikusten denez, San Antonioren irudiaren lekuz mugitzeari buruz udalak duen jarrera ez zuen batere ondo hartu kabildoak, eta Donato Arana organo- jotzailea erdian harrapatu zuen. Donato Arana honako hauek osatzen zuten organo- jotzaile familia baten aita- lehena izan zen: Donato (1838-1864), Juan de Arana (7 hilabetez baino ez zuen lan egin, gaixotasun larri baten ondorioz hil zen- eta) eta Isidro (bi urtez bitarteko gisa lan egin zuen). Honek Nicolas Ledesmarekin ikasi zuen, musika sakratuko konpositore handia eta Jesus Guridiren birraitona. Azken aranatarra Eusebio izan zen eta honek ere Ledesmarekin ikasi zuen.

1848tik (San Antonioren irudiarekin arazoa izan zenetik) 1862ra arte, arazoak leuntzeko denbora nahikoa egon zen, baina

ez, bikarioak ez zuen ahaztu ezta barkatu eta udalari egindako idatzi baten honako hau dio: “Distraer a los oyentes que dirigen sus Preces al Altísimo, y producen un efecto, que la pluma se resiste a describir… .”Las sonatas irrisorias ajenas al templo del Señor, que acostumbra el indicado organista durante el sacrificio de la Misa y aparato estrepitoso, que usa con todo estruendo, que impide oír en confesión”. Bikarioaren idazki zorrotzek jarraitzen dute eta horietariko batean dio: “Cuando no haya un alto desprecio, en vista de la respuesta rutinaria que ha tenido el mismo organista reducida a que no depende nada del HorCabildo.”dagokoska!

Donato udalaren langilea da, bere lana fabrikaren aldekoa baita (elizaren egitura fisikoa) eta fabrika udalaren menpe baitago. Aldi berean, bere lana elizkizunetan egiten du, eta komunikazioa eta adiskidetasuna egon behar ziren lekuan, belaunaldiz belaunaldi pasatzen diren eztabaida, diatriba eta irain bihurtzen da.

1864ko idatzi baten udalak zera esaten dio gobernadoreari: “De D. Donato es su suficiencia, y buen celo en el desempeño de su cargo. “Eta hortik ondorioztatzen da bikarioak organo- jotzailearen atzetik jarraitu zuela hil zen egunera arte.

Udalak gobernadoreari bidaltzen dion oroitidazki baten, kasuaren lehen planteamendua egiten da, gauzak argi gera daitezen:

“El Ayuntamiento de esta Villa de Bermeo enterado del precedente

memorial y cumpliendo con lo ordenado por V. S. en su oficio de 5 de agosto próximo pasado dice que: Extraña sobre manera su contenido basado en fundamentos inciertos cuando atendido el carácter Sacerdotal de que están revestidos sus autores solo debía resplandecer la verdad pura y sencilla y entera sin “atabios” ni disfraces que la hagan oscurecer y dar a las cosas distinto colorido del que realmente tienen para pretender un derecho que nunca ha tenido este Venerable Cabildo Eclesiástico despojando al Ayuntamiento de las atribuciones que siempre le han correspondido”.

Azken batean, udalak argi utzi nahi du organo-jotzailea langilea dela, nahiz eta garairen batean organo-jotzaile izatea sakristau izaterekin bat zetorren eta hori elizgizonen nominakoa zen.

Oroitidazki berean irakur daiteke Donato hiltzean bere seme Juan de Aranak ordezkatu zuela, Nicolas Ledesmaren ikasleak. Eliz- kabildoak elizkizun pribatuetan jotzea debekatu zion eta udalak honela erantzun zuen:

“Si el Cabildo no hubiera privado al organista de estos emolumentos el sueldo de D. Juan de Arana hubiera sido menor pero con esta privación no hubo más remedio que hacer esta asignación atendidos sus antecedentes y grandes conocimientos musicales que al fin no ha podido negarlos enteramente el Cabildo a pesar de la odiosidad que por todas partes respira la

precedente exposición contra el finado D. Donato Arana y a toda su desgraciada familia.”

Hitz hauen aurrean Aurmenza apaizak zezen baten moduan erantzun zuen: “Hoy me limito a participarle que no conozco de ordinario, que un chico de tierna “Hedad” que por afición toca el órgano de la Yglesia Parroquial de mi cargo (apaizak ez zuen esan nire kortijoan, mirariaz) y que soy un digno ejecutor del Prelado quien me tiene encargado no permita en los días de precepto se toque el órgano en las misas matutinas por cuanto en sus horas es sabido que los sacerdotes están en sus confesionarios a oír en confesión a los fieles que se presentan a sus pies, cuyos actos se han visto varias veces a suspender con motivo que no se oyen el confesor y el penitente por el ruido y bullicio del órgano, de aquí experimenten sus consecuencias los ancianos achacosos penitentes que esperan horas en las misas privadas intempestivas para su confesión y comunión…. y cuan estrechísimo mi deber, de que el Culto Divino no se sienta lastimado ni directa ni indirectamente por causa ni motivo alguno, y menos por influencias de intereses temporales.”

Bikarioak “intereses temporales” dioena, organo- jotzaileak jasotzen zituen eskupekoak ziren.

Gorago esan dugun bezala, aranatarrak honako hauek ziren:

Donato Arana, 1832tik 1864ra lan egin zuen. Juan de Arana, 7 hilabetez jo zuen 1864tik Isidoro1865era.de Arana 1865- 1867? Urte biz egon zen DonatorenEusebiobitarteko.Aranahiru

semeek Nicolas Ledesmarekin ikasi zuten. Nicolasek erlijiomusika, moteteak, mezak, Aste Santuko emanaldietarako musika eta abar ugari idatzi zituen.

Baten batek interesik badu, artxibo historikoan organo- jotzaile oposizioetako batean erabilitako partitura bat dago. Eta hau da guztia. Musika- jai ederrak izan ditzazuela!!!!

Bibliografia

Barraycoa Javier.- 2019. Hau ez zen nire historia liburuetan agertzen. Historia del Carlismo. Editorial Almuzara.

Ganuza y Gómez Carlos.- 1884. Músicos, poetas y actores. Colección de estudios críticos, biográficos. EDITOR F. Maroto.

Mark Lawrence.- 2019. Las guerras civiles españolas. Una historia comparada de la Primera Guerra Carlista y el conflicto de 1936-1939. Alianza Editorial.

Lorente Andrés.- 1672. El Porqué de la música, en que se contiene las cuatro artes de ella, canto llano, canto de órgano, contrapunto y composición. Komares.

Luis Sendino Pinar

URIBARRI:ELGEZABALBERMEOKOANDRAZKOA

XX. mendeko Bermeoko andrazko baten historia laburtua da hau, indartsua, langilea eta borrokalaria. Berak kontatutakoa da orain berrogei bat urte, bere bizitzako azken txanpan. Kontakizunak gorputz indartsu eta adore handikoa erakusten deusku, apartekoa! Lanerako behar eban ahalegin fisiko handiak egiteko zein hainbat sasoitan bere bizian euki ebazan ezustekoei aurpegi emoteko indarra.

Eta zer esanik ez bere “enpresari” lanbizitzaz (gaur egun “ekintzailea” izango zan), bere bazkideekaz euki ebazan laneko hartu- emonez. Laneko hartu- emon honeek gaur egunean laneko arlo guztietan dagozan norbere buruarengan bakarrik pentsatzetik eta nor baino nor gehiago izatetik kanpo dagozan laguntasun eta alkartasunaren adibide dira.

Holan ba, honeek dira andre horren bizitzaren zati batzuk, sasoi horretako bat gehiagorenak, gure aurretik egon ziran ehunka edo milaka andrazkorenak eta andrazko honeei zor deutsegu gure herriak oinordetzan jaso eta gaur egun oraindik mantentzen dauan indar eta adorea. Guzti honengaitik, eskerrak Santa eta gure aurretik egon diren Santa

BERE BIZITZAKO DATUAK Santa Amparo Elgezabal Uribarri 1899.11.1ean jaio zan, Bermeon. Antsermo “Etxepekue” eta Antoniren alaba. Bere aita bapore bateko armadorea zan eta bere ama, neskatilla izan eta gero, txikizkako arrainsaltzaile izatera igaro zan.

Guraso biak bigarrenez ezkondu ziran, aitak aurreko ezkontzako semea eukan eta amak alaba. Santa izan zen ezkontza honetako lehenengo alaba eta, bera eta gero, beste neba bat eta geroago ahizta bi jaio ziran.

Eskolara joan zan eta alkarrizketa hau egin genduanean irakurten baekian baina ez idazten.

11 urtegaz bere aitaren baporean (“Santa Eufemia”) neskatilla lanean hasi zan eta lan horretan jarraitu eban hainbat denbora. 22 urte eukazanean Fermin Anduizagaz ezkondu zan. Fermin arrantzalea zan eta eztei bidaian 3 egun egon ziran Bilbon. Ezkontza honetan 5 seme- alaba jaio ziran, mutilezko bi eta hiru neska. Lehenengo hirurak gazte hil ziran: lehenengoa zazpi hilabetegaz bekokidxen gorritxasunegaz, bigarrena portuan itota eta neskatxuetariko bat hamaika hilabetegaz meningitisak jota.

Neskatxu bigaz geratu ziran. Sasoi horretan lan bi egiten ibili zan urtebete baino apur bat gehiagoan, neskatilla lanean eta “aña fresca” lanean. “Aña fresca” Logroño, Madril eta Bilboko familia dotoreen etxeetan ibili zan. Neskatxua hil eta gero umezurztegitik jaiobarri bat ekarri eban eta bere ahizta eta koinatua hil ostean urtebete eukan bere lobea semetzat hartu eban. Neskatxo biekaz batera, biek urten eben aurrera eta bata armadorea izan zan eta bestea arrantzalea.

30ko hamarkadaren hasieran arrain freskoa saltzen hasi zan Mundakan eta gerra hasi baino urtebete lehenago, beste bazkide batzuekaz batera, Durangaldean txikizkako arrain salmentan hasi zan. 65 urtegaz alargundu egin zan eta 78 urtegaz erretiroa hartu eban Durangora erregularki 42 urtez joaten egon eta gero. Kontakizun honen unean, 81 urtegaz bakarrik bizi zan Portuzarrean eukan etxean montepiue, neskatiltasune eta alarguntasune jasota.

LANA

Lanean Mundakara egunero arraina saltzera joaten hasi bazan be, 1935 inguruan beste zazpi saltzailegaz lansozietatea eginda, lanerako ingurua aldatu eben eta Durangalderantz joan ziran, Ibaizabalen arrorantz eta baita Gipuzkoako Debabarrenarantz be.

Kofradiako bentan erosten eben zuzenean eta bertan danek bakotxak bere aulkia euki arren, baten izenean egiten zan erosketea. Andra hori taldeko burutzat hartzen zan eta zapatu guztietan ordainketa egitearen ardura eukitzen eban.

Salgaiak merkeak eta prezio ertainekoak ziran, saltzeko erabiltzen ebezan herriak baliabide mugatukoak ziran- eta. Hori dalaeta, ez eben lebatzik saltzen, beseue (sasoi horretan ez zan hain garestia), txitxarrue, antxobie, sardiñie eta atune baino. Gardak eta batzutan lixiek (aurrekoen oso antzekoak), garbi, azal barik, Durangoko

Santa Elgezabal arraina saltzen Durangon

etorkinen inguruan harrera oso ona eukienak eta han “cazón” izenez ezaguna zana.

Urte osoan egiten eben lan eta arraina arratsaldeko “bentan” erosten eben. Garda eta lixek portuan bertan garbitzen ebezan, azala kendu eta garbitu, hori zan- eta saltzeko modu bakarra. Gero Erriberan egoan Urangaren edur- fabrikara eroaten ebezan, eta bertan izotzagaz estaltzen ebezan hurrengo egunera arte. Gauez nahiko berandu heltzen ziran etxera eta bertan, gainera, etxeko beharrak eukiezan itxaroten.

Batzutan, antxoa eguneko lehenengo bentan erosten eben eta horretarako goiz altxatu behar izaten ziran. Salgaiak egurrezko kutxetan eroaten ebezan eta batzutan ez ebezan bueltatzen. Eta hau izaten zan euren arteko arazo nagusia eta ia bakarra. Arrain gitxi egoten zan sasoietan, azoketara zuzenean joaten ziran Ondarroatik eta Bilbotik etorritako kamioetan erosten eben. Lan mota hau errazagoa zan baina arraina ez zan hain ona eta ganera irabaziak nahiko txikitzen ziran.

Goizeko lehenengo orduan hozkailura joaten ziran eta bakotxak bere kutxan egoan salgaia hartzen eban. 1955. urtera arte, Bermeoraino trena heldu zanera arte, domeka eta jaiegunetan izan ezik, egunero joaten ziran alkarregaz lehenengo autobusa hartuta Sukarrietaraino eta bertan Amorebietaraino joateko trena hartzen eben. Bermeora trena heldu zanetik, Bermeoko tren geltokitik joaten ziran Amorebietanzuzenean.taldehonetako andrak banatu egiten ziran eta bakotxak bere bidea hartzen eban: Santak, gardak saltzen espezialitatea

eukanak, Fidela “Pendejo”, Genera eta Guarda “Txinita”gaz Durangoraino jarraitzen eban; Antoni “Botakarra”k Eibarreraino jarraitzen eban; Florensia “Beterre” Galdakaora joaten zan eta Tiadora eta “Mirando al sielo” gaur egungo Bidebietaraino heltzen ziran.

Hasiera baten arraina kaleetan saltzen eben, egun horretan eukena aldarrika esanda, baina osasun arrazoiengaitik udalek arraina holan saltzea galarazo ebenean, udal azoketan postu finkoa eukitzera pasatu ziran.

Diru sarrerak eta irabaziak ez ziran saltzaile bakotxarentzat. Talde osoak saltzen ebanagaz kaja bat egiten zan eta hortik ordaintzen ziran gastu guztiak. Gastuak ordaindu eta gero geratzen zan dirua danen artean banatzen zan, danentzako bardin, ez zan kontuan hartzen bakotxak zer eta zenbatean saltzen eban, danak bardin baino.

Dirua egunero banatzen zan, portuko kolarrean eta egunero gordetzen zan diru zati bat zapatuan Kofradiari ordaintzeko aste horretan erositako arraina.

Ikusi ahal danez, behin arraina kai ganean ipini eta gero, egin behar zan lan guztiez eurok andrak arduratzen ziran, erosi, garbitu, zatitu, gorde, eroan eta azken bezeroaren eskuetan ipintzen eben- eta.

Eta hau guztia idazten jakin barik…

Jesus Urkidi Garcia Santagaz alkarrizketea (1980.02.10) Egun baten egon ziran “Santa” guztiak gogoratzeko eta euren omenez

KANPANDORREAMARIAKOSANTAII

Turistak genituen garaian, arraroa zen euretariko batek kanpandorre bikiaren hasiera ikusi baina kanpandorre bakarreko elizaren berezitasunagatik galdetzen ez zuen eguna. Erantzuna egunaren araberako zen: eguna didaktikoa izanez gero, Oviedoko katedralari erreferentzia egiten nion eta hark ere bakarra zuela esaten nion. Hurbilagokoa bazen, erantzuna erraza zen: Garai horretan honelako eraikuntzetarako zegoen diru eskasia. Gai hau sakon landu dute Muñoa eta Romerok. Laburbilduz esan genezake zeuden estutasun ekonomikoengatik euren doinuekin bermeotarren egunerokotasuna zuzentzeko hain beharrezkoa zen kanpai-horma bat eraiki zela, bere kanpaiekin.

Esaten da, Santa Marian kanpandorre bakarra edukitzearen arrazoietarik bat izan zela eraikitzen zegoen garaian plazan olgetan zegoen ume bati kanpaia gainera jausi zitzaiola eta bertan hil zuela. Zoritxar honek Alfredo Acebalen diseinua zuen

kanpandorrea egiteko lanak hastea eragin zuen, kanpandorre bakarrekoa.

Aurrerago esan dudanez, Manu Muñoak 2008ko jaietako liburuan eta Asier Romerok sarean (“Itsosupeko ondarea”ko “jakintzaren pilula” baten) gai hau sakontasunean eta modu atseginean aztertu dute eta beraz ez da beharrezkoa errepikapenik. Horregatik, artikulu honetan hitz egingo dugu Talako Santa Maria elizaren aurri adierazpenetik Carlos III.a erregeak hura ordezkatuko duen eliza berria eraikitzea onartu zuen arte 1783an eta lanak amaitu eta bere inauguraziora arte 1866an.

Talako Santa Maria elizan izandako erorketa bat gertatu eta gero, egoeraren azterketa Gabriel Capalastegui eta Juan Martín de Uribeondo elorriotarrek egin zuten 1783an. Euren txostenean aurreko eliza egondako orubean berriz eraikitzearen kontra agertu ziren. “Porque no se conseguiría el fin de su permanencia, al

que principalmente se debería atender, por hallarse a una distancia de solo ocho pies de la orilla del mar Océano, cuya impetuosas olas ocasionaban continuos desprendimientos de aquel terreno y podía temerse que dentro de pocos años llegasen a ofender los cimientos de la nueva Fábrica.”

Aurrekari hauekin, eliza gaur egun dagoen lekuan eraikitzea erabaki zen eta aurrekontuaren arazoari ekin zitzaion. Juan Felipe López de Mena erregearen ordezkariak eliza berriaren neurriak ikusita, zentzugabekeria zela pentsatu zuen eta neurria heren batera txikitu zuen. Aurrezpen hau eginda ere, Santa Mariaren errentak txikiegiak zirela ikusi zuten eta erdi zerga bilketako neurria hartu zuten, beste erdia osasun publikoko neurri moduan apainduta, eta honela igo zuten “un cuarto en cada azumbre de vino tinto y blanco, con inclusión del chacolí de su cosecha y la Sidra de Francia”. Honi gehitu zitzaion arrantza ontziek jai egunetan arrantzatzen zutenaren hamarrena. Arlo bi hauei gehitu zitzaien “las rentas de fábrica de las Yglesias Unidas, y de las Cofradías y Hermitas filiales de ellas”.

Bitxia bada ere, elizako kabildoak “sinpa” bat egin zuen “por la cortedad de sus rentas y otros motivos, era del parecer que se le eximiese de toda contribución para este fin”.

1786. urtean Bermeoko hiribilduak erregeari jakinarazi zion: “Que los planos (de la Iglesia) le parecían hechos con inteligencia de construcción en su planta y alzado, pero de poco gusto en lo respectivo a la decoración”. Bigarren zentzugabekeria horri erantzuteko, planoak San Fernandoko

Arte Ederretako Errege Akademiara bideratu ziren, Manuel Machuca jaunari, bertako arkitekto ofizialari (1790).

Madrilera bidalitako planoetan dorreak jada ez dira ageri, ez direlako beharrezkoak “siendo suficiente una espadaña para colocar las campanas”, guzti hau kostua merkatzeko helburuarekin. Helburu berarekin “reduciendo el de Capelastegui a 16 de largo, dos varas menos de ancho y su elevación 7 varas menos” , ohartaraziz zaintzeko “de los asentistas de Obra Pública sacrificando su solidez por atropellamiento cuando no por fraude.” Zelako gaurkotasuna duten esaldi hauek!! Baimen honen trukean erregea honako honekin konformatu zen: “Se coloque el escudo de mis reales Armas en la facha principal de la Nueva Yglesia, en la misma forma que se hallaba en la Antigua de Santa María de la Atalaya”. Bazirudien dena zegoela ondo baina 1796an hasitako eraikuntza bertan behera utzi zuen agiri bat aurkitu genuen. Baina badago gehiagorik ere, jada Machuca ez da arkitektoa. Silvestre Pérez eta Alejo de Miranda izan ziren planoak aldatu zituztenak gaur egun daukagun Santa Maria edukitzeko. Aipatu beharra dago agiriak 1818ko data duela.

Udalaren egoera ekonomikoa ez da batere ona. 1733an udaletxea amaitu zen eta hurrengo urteetan egoera horrek ez zuen hobera egin, 1783an elizaren eraikuntzak eta Konbentzioren gerrak bat egin baitzuten eta 1808tik 1818ra Independentziaren gerrak, biak frantsesen aurka, gerragertaerekin batera gertatzen diren hondamendi ekonomiko eta sozialekin.

1827an Errege Agindu batek berriz jartzen gaitu egoeran: “Procurador autorizado con poder bastante para recaudar y poner inmediatamente en la Depositaría de éste ramo los 136.590 reales y dos maravedíes procedentes de lo que los Ayuntamientos citado en el informe, exigieron y distrajeron de la caja de las obras de la Nueva Iglesia.”

Udalak gastuak merkatzeko beharrizanak eragiten du Machucaren proiektuari luzera heren baten txikitzeaz gain, zutabeen diametroa ere txikitzea, kostua merkatuz eta itxura 1851an,lirainduz.laneibultzada

bat emateko asmoz, batzar bat deitu zen eta bertan honako hauek egon ziren: udal osoa, “los mayores pudientes”, lanak ikuskatzeko batza, gordailuzaina, gotzainaren ordezkaria honako helburuarekin: “la oportuna liquidación de las cantidades existentes y que se hayan recaudado procedentes de los arbitrios”. Udalak, oraindik Gernikarako bidea ordaindu barik eta batez ere Bilborakoa (honetan ez zuen ezta lehenengo zatia ere ordaindu) ohartarazten du “las dificultades que ofrece la práctica de una liquidación justa y notoria al año de 1840 en razón a los trastornos de Guerras y otros accidentes”.

1840an Lehenengo guda karlista amaitu zen eta datu moduan aipa genezake Bermeori arlo ekonomikoan eragin ziola, higiezinen balioa %60ra baino gehiagora jaitsi baitzuen.

Aipatutako batzarrean lehenengo aldiz ageri dira “hombres de negro” deitutakoak, hartzekodun handiena den Manuel Aldecoa

jaunak ordezkatuta. Harekin ordainketaakordio bat lortu zen, baita Camino de Bilbao enpresarekin ere.

Eraikuntza geldotu zen “obras exteriores y demás que se puedan suprimir por ahora, sin perjudicar la habitación del Templo” Batzarbaztertuta.honetan

zinegotziak aurreratu egin ziren eta ordainketei buruz esan zuten egingo zituztela “pero después que la Villa salga de los apuros en que se encuentra procurará los fondos que buenamente pueda.”

1851an aurrekontu berri bat egin zen hiribilduaren ahalmen ekonomikora egokitzeko. Arkitekto berriak ez zekien zer zetorkion eta lanen zuzendaritza onartu zuenean esan zuen: “Que se hará con sujeción a los planos aprobados por la Real Academia de San Fernando, exceptuando por ahora los pórticos de los costados y zaguera y la construcción de las dos torres, desde la altura de la cornisa del cuerpo principal de la entrada al templo”.

Baten bat asalda daiteke Santa Maria eliza eraikitzeak iraun zuen denborarekin, baina garai hartan atzerapenak oso ohikoak ziren eta horregatik erkaketa bat egin dezakegu bere garaiko Cadizko katedralarekin. Katedral hau aipatzen dut hemen garai berean gaudelako eta bertan lan egiten duten arkitektoen artean Manuel Machuca zegoelako. Arkitekto hau planoak zuzentzen

Bibliografia

eta lanak gainbegiratzen egon zen Santa Marian 1790ean, Cadizko katedralaren ardura hartu zuen urte bera. 1790ean Cadiz Espainiako hiri aberatsenetarikoa zen, 1717tik “La casa de contratación”ek bere egoitza Sevillan izatetik Cadizen izatera igaro zelako. “La casa de contratación” Inperioa osatzen zuten koloniekiko merkataritza guztia kontrolatzeaz arduratzen zen, horrek aberastasunean, funtzionario kopuruan, salgaien joan-etorrietan eta portuko merkataritza-ontzien joanetorrietan eragiten zuen guztiarekin, hiriaren oparotasuna esponentzialki areagotuz eta, horrekin batera, katedrala eraikitzeko erabilgarri zegoen kapital kopurua handituz.

Cadizko katedrala 1722an hasi zen eraikitzen Vicente Aceroren proiektuarekin eta 1838an gurtza erlijiosorako kontsakratu zen.

Santa Mariako datak honako hauek dira: 1790 obrak hasteko, nahiz eta lehenengo planoen data 1786 den, eta bere inaugurazioa 1866an, Asuntzio egunean, Gasteizko gotzaina bertan zela.

Beraz, lanen iraupena 76 urtekoa izan zen eta Cadizkoena 116koa.

Eta aurtengoz gehiagorik ez, baina esperantza dut datorren urteko liburuan amaituko dugula gai hau.

Andoni Anasagasti Goikolea

Manu Muñoa.- 2008ko Bermeoko jaietako liburua

Asier Romero Andonegi.Itsosupeko Ondarea www.itsosupekoondarea.es/Bermeo

Bermeoko artxibo historikoa

Cesar Javier Palacios.- Nuevos datos sobre los arquitectos Machuca y Vargas. Revista del Consejo superior de Investigaciones científicas.

JUAN

MUNDUARIAKURIO:BIRAEMANZIONBERMEOTARRA

Datorren irailaren 6an 500 urte beteko dira Lurrari lehenengo aldiz itzulia egin zitzaionetik. Itzuli hau Juan Sebastian Elkano buru izan zuten hemezortzi gizonezkok egin zuten. Hauen artean bermeotar bat egon zen, Juan Akurio. Aitortu behar dizuet gure protagonistak egin zuen balentria zinemako ekoizpen handienen parekoa izan zela. Gure herri maitagarriaren historian ohikoa denez, ez zen inolako eskerrik onik izan, balentria zoragarri honenganako ezer ez. Gaur egun, gure Akurio kontramaisua gogoratzen duen kale bat dago. Kale hau institutu zaharrerantz doan aldatsa da, aldats iluna, Bermeoko arkitekturaren bitxi baten amaitzen dena, institutu zaharra. Sarrera hau Unai Bilbaorekin idatzi dut, Galerna taldeko presidentea, zalantzarik gabe Juan Akurioren irudia hoberen ezagutzen duen pertsonetariko bat.

JUAN AKURIO: HASIERAK Bermeorako dauden lehenengo bataio erregistroak Talako Santa Maria elizakoak eta Almikako Amaren elizakoak dira, eta biak dira Akuriok Lurrari itzulia egitetik 1522an etorri ostekoak. Baina badakigu ziurrenik Bermeon jaio izan zela eta Juan Perez Akurio eta Marina Berrizen semea

Txindurza baserria (Bermeo).

izan zela, biak bermeotarrak. Eta bere bizitokiaren berri ere badaukagu, 1511 eta 1514an Juan de Curio bat (“a” kenduta ageri da), ziurrenik aita, Gazteluaren kalean bizi izan zen (kale hau Santa Barbara atetik Gaztelura doan kalea izan daiteke, duen etxe kopuruagatik kale zabalenetariko bat izan daiteke), horrela ageri baita 1511ko Foguera- vecindario de las Villas de Vizcayan. Bidaian 1519an ontziratu zela ere badakigu, ia 25 urterekin, beraz XV. mende amaieran jaio zen. Datu hau Badajozen 1524ko maiatzaren 23an egin zuten adierazpen batengatik dakigu: ‘De edad de 30 años e más”. Gainera, bere kontramaisu postuak eskatzen zuen bezala (ontzian ofizialik ez zegoenean, aginpide handienekoa) idazten eta irakurtzen zekien. Azpian bere sinaduraren kopia bat duzue, gorteko letra gotiko ederrarekin idatzitakoa.

ZAZPI MUNDUARIBERMEOTARRENITZULIA

ESPEDIZIOA

1518 inguruan Juan Akurio Sevillara joan zen eta han Elkanori lagundu zion Fernando de Magallanes buru zuen espedizioa antolatzen. Bidaiaren helburua Ekialdeko Indietara Mendebaldetik joateko bide bat aurkitzea izan zen, bide edo itsasarte batetik Amerikako hegoaldetik, Afrikari buelta eman behar izan gabe ezta portugaldarren eremuak zeharkatu gabe espezien irlara

Juan Akurio ez zen bakarrik egon, berarekin batera beste sei bermeotar egon ziren espedizio honetan. Izan ere, munduko laugarren herria izan zen Elkano- Magallanesen bidaian tripulatzaileei dagokienean. Akuriorekin batera sei bermeotar ontziratu ziran, gehienek itsasoan ibilitako eskarmentua zuten, baina inolako eskarmenturik ez zutenak ere egon ziren Hauek izan ziren: Juan Agirre (itsasgizona eta ziurrenik Akurioren koinatua, Maria Ochoa de Acuriorekin ezkondutakoa), Martin de Insaurraga (itsasmutila), Pedro de Muguertegui edo Perucho de Bermeo (itsasmutila), Pedro de Chindarza (morroia), Antón de Basozabal (itsasarotza), Pedro de Sautua (arotza). Juan eta Martin eskorbutoak jota hil ziren, Pedro de Muguertegui Ozeano Barean hil zen berez, Anton Molucasetan desagertu zen eta Pedro de Sautuak bidaia utzi eta Sevillara bueltatu zen San Antonio ontzian. Beraz, balentria osorik egin zutenak Juan Akurio eta Pedro de Chindarza izan ziren, baina Pedro hilabete batzuk beranduago heldu zen Sevillara Cabo Verden atxiki izan zutelako. Bermeotarrak izan ziren Elkanok Concepcion ontzian oinarri hartu zuen gune sendoa. Talde honek multzo trinkoa eratu zuen eta Akuriok animatu eta kontratatu zituen. Familiarteko loturak zituzten, konfiantzazkoak eta, jakina, herrikidetasunekoak. Guzti hauetatik beti deitu izan dit arreta Pedro de Chindarzak, Pedro de Chindarza eta Maria Sanchezen semea, Concepcion ontziko itsasmutila zen eta 15 urterekin Magallanes- Elkano bidaiako tripulatzaile gazteenetariko bat. Dirudun familiakoa eta Almikan baserria zuena (portzierto, Txindurza baserria, Almikako baserri historikoetariko bat, parajeari izena ere ematen diona), beti galdetu izan diot neure buruari zer gertatuko zitzaion familia honi gazte honi ezezaguneranzko bidaia egiten uzteko.

heltzeko (Molucas). Ez dizuet abentura honi buruzko mila azalpen eman nahi, oso ondo azaldu baitute historiagileek. Akurio tartean izan zen gertakizun garrantzitsu bitan oinarrituko naiz. Bost ontziak 1519ko abuztuaren 10ean atera ziren Sevillatik. Irudika dezakezuenez bidaia ezezagunerantz izan zen eta bide komertzial berri bat zabaltzeko asmoz. Bada, 1520ko martxoaren 31n (itsasoan zortzi hilabete zeramatzatela) San Julianen (gaur egungo Argentinar Patagonia) Magallanesen aurkako matxinada gertatu zen itsasgizonen artean, eta matxinatuen artean Elkano eta gainerako euskaldunak zeuden. Matxinada zapaldu egin zuten eta hainbat itsasgizon hil egin zituzten edo erbesteratu, baina bai Elkano eta baita gainerako euskaldunak ere

barkatu egin zituen Magallanesek. Bigarren une garrantzitsua 1521eko irailean dugu Molucas irletan (gaur egungo Indonesia), Elkano Victoria ontziaren buru jartzea adostu zenean y gure Juan Akurio bere kontramaisu (kontuan izan behar da Akurio Concepcion ontziko kontramaisu hasi zela, Elkanoren maisutzapean). Azkenez, Elkanok, Victoria ontziaren buru eta Akurio pilotu, Indiako Ozeanoa zeharkatu zuen eta Afrikari bira emanez, kontu handiz Afrikako portuak saihestuz, portugaldarren agintepean zeudenak, munduari lehen bira eman zion. Espainiar kostaldera bueltatu zen eta San Lucar de Barramedara heldu zen 1522ko irailaren 6an.

BALENTRIA ETA GERO, ZER GERTATU ZITZAION

JUAN AKURIORI?

Datu gutxi ditugu, baina ditugunak oso adierazgarriak dira. 2018ko udan Archivo General de las Indiasen aurkitu genituen hiru agiri ezezagunei buruz ari naiz. Horrela ba, 1524an Portugal eta Espainiak zuten auzian deklaratu behar izan zuen lekuko moduan, Molucas norena zen argitzeko

Juan Akurioren sinadura.

Mairin Mitchellek idatzitako liburua, Juan Akurioren balentriari buruz ari dena.

auzian. Lekuko nagusietariko bat izan zen jaso zituen galdera kopuruagatik eta bidaiari buruz eman zituen datu kopuruagatik. 1534an eskutitzez zuzendu zitzaion Carlos I enperadoreari, Juan de Agirre, Anton de Basozabal eta Domingo de Yarzaren alargunei bidaiagatik zegokien dirua ordaintzeko eskatuz. Eskutitz honek asko dio Akurioren izaerari buruz eta batez ere bere buruzagitzari buruz. Eta azkenez, berari buruz dugun azken datua, 1538an aurkitu dugu, Pedro de Alvaradoren (Guatemalako gobernadorea) bidaia deskribatzen duten agirien artean, hegoaldeko itsasoak esploratzeko asmoarekin. Alvaradok Juana I erreginaren aurrean sinatzen dituen kapitulazioetan (kontratu antzekoa), gure Juan Akurio armada horretako pilotu nagusi izendatu zuten, eta, gainera, hegoaldeko itsasoetan mendebalderantz aurkitzen zuen gotorlekuetako bateko hil arteko alkate izendatu zuten. Beraz, azken bidaia honekin Akuriok lortu zuen garrantzia ikus genezake, ez izendapen garrantzitsu honengatik bakarrik baita etorkizuneko bidaia horretan lortuko duenagatik ere baino. Data honetatik aurrera ez dakigu zer gertatu zitzaion. Amaitzeko eta bitxikeria moduan datu bi ematen dizkizuet: (1) Mairin Mitchell izeneko irlandarrak 1956. urtean Akuriori buruzko eleberri bat argitaratu zuen, La

Odisea de Acurio izenburua zuena; eta (2) Gaston Acurio sukaldari famatuak gure Akurioren ondorengo zuzena dela harro adierazi du beti. Ziur laster gure bermeotar unibertsalaren berri gehiago ematen dizkizuegula. Bitartean, Arrantzaleen Museoan dagoen “Acurio- Elcano 15191522. Vizcainos en la primera vuelta al mundo” erakusketa gomendatzen dizuet eta Xabier Armendarizen hitzaldiak.

Asier Romero Andonegi Unai Bilbao Bilbao

Iturriak: Agiri ezezagunak honakoetan aurkitu ditugu: AGI/23/ Indiferente, 417, L1, F. 14r-16r y AGI/29/Patronato, 277, N4, R. 42.

Abentura honetan Akuriorekin batera joan ziren bermeotarrei buruzko artikulu oso interesgarri bi dituzue Daniel Zulaikak argitaratuta: ‘Los siete de Bermeo de la expedición de Magallanes/Elkano 1’ eta ‘Los siete de Bermeo de la expedición Magallanes/Elkano 2’.

Eman dizkizuedan datu guztiak Galerna elkarteak 2018ko abuztuan, 2019ko abuztuan eta 2019ko azaroan antolatutako hitzaldietan eman genituen.

Amaitzeko, Xabier Armendariz eta Aingeru Astuiren liburu baten berri ematen dizuet, Arrantzaleen Museoak editatu berri duena: Acurio y Elcano. 500 años después

Urte bi daroaguz arrantzale eguna ospatu barik; hori dala- eta, “Lamera Gane” txokoak antolatzen dauzan omenaldiak geldi itzi genduzan zoritxarreko pandemia dala- eta. Aurten bai! Omenaldiak barriro be badatoz eta nahikotxu ganera. Tertza arrantzarako “tuntuxek” egiten ebezanak, tonelgileak (toneleruek, upelgileak), otzaragileak (otarregileak, saskigileak) eta otzarok eroaten ebezan andrazkoak, eta azkenez “portu- jaboleak” be omenduko doguz arrantzale egunean. Lanbide edo ofizio guzti honeek, arrantzarako ezinbesteko industria “auxiliarra” ziran, orain esaten dan moduan. Esaera zahar batek dinoan moduan “arrantza ez da itsasoan bakarrik egiten, lurrean hasten da”.

Aita Barandiaranek Bermeo lehenengotariko arrantza tokia zala aitatzen eban eta bere ustez Kristo aurreko 2000. urtera joan beharko ginateke bere jatorria aurkitzeko. Baina sasoi hartako dokumentu ez aztarnarik ez dagoanez, 1053. urtera joan beharra dogu, urte honetan Bermeori buruzko lehen

aitamena agertzen da- eta. Jakin dakiguna hauxe da: XX. mendean baxurako arrantzan lehen postua hartu genduala penintsula mailan, bai itsasontzi kopuruagatik eta baita arrantza harrapaketengaitik be.

Beraz, ontziola (astillero) eta makina industriez aparte, hainbat tailer txiki edo handi egozan itsasontziak hornitzeko. Beste artikulu batzuetan aitatu doguz loidxeruek , kordeleruek , kontserbagintza eta abar. Gaurkoan hasieran aipatutakoak jorratuko doguz.

(tertzatarakoTUNTUXEK budxek)

Tertza teknika bisigu eta papardotarako erabiltzen zan. “Tertza apaidxue tuntuxen koidxidu egiten zan ez enpatxateko”. Tuntux egile propiorik ez dago. Latorriz egiten zanez, latorrigileen (hojalateroak) lana zan eta bere helburua apaidxua non egoan jakitea zan, azalean geratzen zan. Itxurari jagokonez, kono alderantzikatu bi ziran eta erdialdean 15

inguruko xafla baten euken. Xafla horren inguruan soldatzen ziran konoak. Gero, itsasontziaren kolore, izen eta seinale edo zenbakiz margotzen ziran, kolore bizi eta nabarmenez hobeto identifikatzeko. Tertzie hondoratzen zanean, sarritan barri ona izaten zan, arrainen pisuak beherantz eroan ebala suposatzen zalako, baina beste

batzutan haitzetan traba eta korronteak hondorantz eroaten ebezan eta hori barri txarra zan.

(upelgilea,BARRILEROAtonelerue)

Bermeon upelgile nahikotxo egon ziran sasoi baten. Hainbat tamaina eta formatako egurrezko (gehienetan) ontziak egiten ebezan, helburuaren arabera. Arrain kontserbagintzarako kupel handiak egiten ziran, bai arrainak garbitzeko baita antxoak gatzetan ipintzeko eta salazoia egiteko be.

Itsasontzien loidxetan be kupelak erabiltzen ziran (pipetoiek) bisigu eta papardotarako

Arrantzalea, itsas otzareagaz, tuntuxe eta tertziegaz.

Adrian Benguria barrilleroa, Etxepe azpiko tailerrean.

karnata gorde eta mantentzeko. Gehienetan antxoak sartzen ziran pipetoi horreetan eta gatza emoten jaken ganetik kontserbatzaile modura. Handi eta zabalenetan arrain kutxak, otzarak, paelak eta abar garbitzen ziran txiparraz.

(SASKIGILEA,ZESTEROA OTZARAGILEA)

Gure herrian asko ziran baita otzarak egiten ebezan artisauak be. Hemen be esan behar neurri askotakoak zirala, materialeak ia bardinak baziran be.

Otzararik handienak pisu handiko gauzak garraiatzeko ziran eta gehienetan lagun bi behar izaten ziran otzara garraiatzeko. Besteak beste, ikatza itsasontziratzeko, biberak dendatik itsasontzira eroateko, trasmailu, sare txiki, tertza eta abar eroateko edo arrainak kaira ataratzeko.

Txikiagoak ziran “sardine- otzara” deitutakoak. Honeek andrak eroaten ebezan buru gainean eta minik ez egiteko eta erosoago garraiatzeko “sorkidxe” izeneko trapu bat ipintzen eben burua eta otzararen artean.

Izenak berak aipatzen dau otzaron helburu garrantzitsuena, hau da, sardina edo arraina orokorrean garraitzea, bai itsasontzitik etxera edo arrain salmenta lekuetara. Gogoratu gure herriko andrak Gernika edo Bilboraino joaten zirala arrandegi eta azoketan arraina saltzera. Esaten da sarritan 50 kiloko pisuak garraiatzen ebezela gure amamek.

Pasadizu modura- edo, entzuna da sardina otzarak garbi eta hutsik egoten ziranean, amak euren umeak sartzen ebezala eta “kulunkaulki” legez erabiltzen ebezala umeak lokartu arte. Ume honeeri “sardinaotzaran jaioak” deitzen eutsiela be esaten da.

Eta ezin amaitu otzaren garrantziari buruzko abesti pare bat aitatu barik:

“Otzaratxu bat, otzaratxu bi” eta “Tertza otzarie ekarri mesedez, Merzedes”

Portu jaboleak Alde batetik, hasieran aitatu dogunez, oso garrantzitsua zan gure portua XX. mendean, eta arrantzale guztiak edo gehienak etxean egoten ziranean, portua itsasontziz betetzen zan, alkarren kontra

Sardin otzara.

Bermeoko portua, 1930 urtean.

lotuta. Beste aldetik Bermeoko portua ez zan segurua (gogoratu itsasontzi asko erresaka egunak pasatzera Bilboko errekaraino – erridxoraino - joaten zirala).

Itsasontzien egoera kontrolatzeko kofradiak irudi edo lanpostu barri bat sortu eban, “portu jabolea”. Bere betebeharra gauez portua eta hango gorabeherak kontrolatzea zan. Itsasontziren bat kaitik edo alboko itsasontzitik “zafaten” bazan, edo olatuen eraginez kaela kaelaren kontra kraskadaka hasten bazan, armadorearen etxera joaten zan abisua emotera. Larrialdia orokorra bazan, kofradiako sirena indartsua erabiltzeko eskubidea eukan, eta sirena zarata berezia bizten eban, arrantzale guztiak portura joateko eta amarratze bikotxak edo behar ziran lanak egiteko unea zala iragartzeko.

ENRIKE ZUBIARI

Une hau aprobetxatu gurako neuke Enrike Zubiari aitamen berezia egiteko. Urte guzti honeetan laguntzaile euki dot egin doguzan hainbat omenalditan. Bere eskultura, plaka gomutagarri, zein marrazkiekaz izugarrizko ekarpen egin deusku. Eta ez hori bakarrik, aurton barritu dogun “Lamera Gane” txokoaren apainketarako hiru metroko hormairudia egin deusku. Irudi horretan, “Bermeo” izenekoan, gure herriko txoko, paisaia, ofizio eta abar luzea agertzen dira. Hasi mendi eta baserrietatik eta amaitu Ogoño edo Izaron. Eta bitartean, portua, alde zaharra, ontziolak, itsasontziak, budxek

Artelan hau ikusgai daukagu danontzat eta zapatu guztietan, eguerdiko ordu batetatik ordu bietara. Sarrera Utsa eskaileretatik.

Iñaki Garro Jimenez Lamera Gane txokoa

Enrike Zubiaren “Bermeo” izeneko murala.

BERMEO, ORTUBE ETAKULTURALANEKOLOTUTAARRANTZARI

Hau idaztean Mari, Mari Uriondo datost burura, larogeitamar urte inguru, Bermeoko erreferentziazko andra bat, Instagrameko gaurko influencerra.

1978ko Ortube itsasontziaren arazoen inguruan pentsaten jarri nebazan unibertsitateko nire ikasleak 2022 urtearen hasieran.

Bermeon 1970-1980 hamarkadetako urteetan lan asko egin zan eta orduan Mari Uriondo sareginen burua zan, ixilean eta ekinean Bermeoko 200 itsasuntziren sareak egin eta konpondu egiten ebenen andra sareginen burua. “Guk egunero hamazortzi ordu egiten genduzan lanean , batzuetan baporan bertan eta beste batzuetan herrixen. Ez jast inoiz falta dirue, baie sobran ere

eztot izan. Bai nik eta bai nire gizonak, marixetik aparte laurden bat gehixago irabazten Komunikaziogendun.”Fakultatean, komunikazio arazoak konponduten irakasten da eta hara hor Ortube itsasontzia, portuko untziolako karroetan izara bategaz tapata, itsasuntzi fantasma izango bazan moduan. Hara hor komunikazio arazo baten sinboloa, izara, ikusten ez dogun gauza handi bat, Ortube, ezkutatu guran edo.

Dimentsio handiko eta arimadun zeozer hori alboan sentitu, eta ikasleak berbetan hasi ziran euren artean. Leioako kanpuseko gelatik urtetearren eskursiñoan, autobusean barrezka etorri ziran, baina derrepentean euren aurpegiak serio jarri ziran. Bermeon

18 urteko ikasleak, gela osoa, hirurogei neska-mutilak, aho zabalik bertan erronka baten aurrean.

Zelan zan posible horrelako itsasuntzi handia eta misteriotsua hain baztertuta egotea herri arrantzale batean? Zelan zan posible eurak UPV/EHUko ikasle gaztetxoak izanik, itsasuntzi horren sinbolismoaren ardura euren gainean hartu beharra izatea irakaslearen aginduz?

Ha ez zan eskursiño,bat.

Zer egin “Ortuberen lagunak” elkartekoen borondatezko lana zabaltzeko Bermeon? Barriro etorri beharko ziran sakoneko arazoak aztertzen Bilbotik hona. Zenbat tardatzen da handik hona? Trenez ordu bat eta hogei minutu. Autobusez, ordu bete inguru. “Ez nekian herri hau hemen zegoenik ere ez eta ez nekian hau Ortube

hau barrutik ezagutzeko aukera izango neukela. Itzela da”.

1978an itsasoratu zanean Bermeoko portuko modernoena zan Ortube. Bermeoko giroa ezin hobea zan lanerako eta arrantzagaz inoiz baino diru gehiago mugitzen zan herrian. “Ondo gogoratuten dot langosta lehenengo bidarrez jaten joan ginanean Gernikako errestaurante batera, neure gizona, neu eta beste patroi bat eta bere andrie. Lotsatuta egon ginan mahaian langosta atara zauienien, jendiek zer esango dauen pentsaten. Harrezkero beste askotan joan ginan Gernikara afariak egiten. Asko aberastu da Gernika Bermeoko arrantzaleen diruekaz. Hareek bai urte onak Bermeon. Danak ezetuten ginan eta danontzako lana zan orduan”.

Miren Karmele Gabantxo Uriagereka Kazetaria eta UPV/EHUko irakaslea

Hace unos años prometí hacer unos comentarios de los personajes que o bien situaron a Bermeo en el candelero nacional o bien tuvieron relación con la Villa ayudándola en los conflictos con la Administración central o con las autoridades provinciales.

Vimos en aquel trabajo la relación de D. Salustiano Olózaga con Bermeo, el nacimiento de su hija Elisa en la Villa, y las manifestaciones de duelo por su muerte y posteriormente en el de su madre.

CASTELAREMILIOYBERMEOElpersonajedehoy,EmilioCastelar,lofuetodoenelmundodelapolítica del S. XIX. Diputado en Cortes por Lérida de 1869 al 1873, Ministro de Estado de la Primera República en 1873, Presidente del Congreso de los Diputados también en 1873, Presidente de la República de 1873 a 1874, hasta que el General Pavía tuvo la humorada de entrar a caballo en el Congreso. Profesor de Universidad, fundador del partido político Demócrata Posibilista y anteriormente (viendo que sin apoyo de la prensa no se podía conseguir nada en el terreno político) funda el diario La Democracia en 1864.

Salustiano Olózaga visitó Bermeo en varias ocasiones regalando al pueblo un busto de Ercilla, pinturas, pero sobre todo ayudas en los contenciosos con Madrid, consiguiendo una indemnización al tener que ceder San Francisco a los frailes por las obras que se habían hecho durante la temporada que la propiedad del convento fue municipal.

Fueron innumerables las ayudas conseguidas para mejorar la situación de los pescadores aunque no consiguiera el retorno del Juzgado de Primera instancia a la Villa.

Castelar es recordado por su oratoria y por su agudeza en las respuestas en el Congreso, en una ocasión como le patearan su discurso dijo al Presidente de la Cámara: “Señor, observo que ha entrado un gran número de borricos en esta docta Casa, lo noto por el ruido de las coces. Le ruego que ordene a los ujieres que los expulsen antes que causen una desgracia”.

En otra ocasión y en el mismo escenario expuso: “No quiero hacer elogios, no quiero conmover vuestros corazones, sé muy bien

que los corazones de los legisladores suelen ser corazones de piedra”.

Escritor de éxito entre sus obras destacan una biografía de Lord Byron, Discurso sobre la libertad religiosa, libros de viaje como Recuerdos de Italia, novelas como Historia de un corazón, Ricardo, etc.

Decíamos anteriormente, es recordado por su erudición y elocuencia. Fue catedrático de Historia en la Universidad Complutense lo que le sirvió como entrenamiento en sus prácticas oratorias.

Durante su mandato como ministro de Estado en 1868 se termina con la esclavitud en Puerto Rico.

Podíamos añadir como colofón que D. Emilio Castelar fue un Republicano moderado y liberal, seguidor de las doctrinas de Hegel y Kraus. Durante el reinado de Isabel II por causa de un artículo publicado en su periódico fue suspendido de su cátedra y posteriormente condenado a la pena de muerte de la que se libró saliendo de naja hasta París.

Una tarde del 21 de septiembre de 1884 hay un gran revuelo en el portal de S. Francisco, se ha levantado un Arco de Triunfo y se dan vítores a unos viajeros que bajan de unos carruajes y que no son del pueblo. Porque como dice nuestro alcalde D. Galo de Nardiz: “La aglomeración de gente que es consiguiente en esta localidad a la menor novedad o llegada de persona extraña”.

Además del arco de triunfo los vecinos vieron en el balcón de D. Laureano de

Idoyaga “colocado en retrato de dicho viajero y un gorro Frigio con un triangulo “De uno de los carruajes baja el que fue 4º presidente de la Primera República D. Emilio Castelar, del otro desciende una señora que directamente va a la casa de D. Galo de Nardiz.

“Desde el Portal se dirigió el Sr. Castelar Al Salón Consistorial cuya puerta le franqueó el alguacil, como lo hace con todo forastero que desea verlo y único empleado que había en la casa, por hallarse cerrado el Archivo/ Secretaría porque no había sido hora de oficina y de allí a la Casa de Ercilla donde no entró y a la Cofradía en la que presenció la venta de pescado”.

Si esto no es una visita turística en toda regla que baje Dios y lo vea y no fue a ver las esculturas de Néstor Basterrechea porque éste aun no había nacido.

Hasta aquí más o menos el resumen del la visita del Sr. Castelar y su hermana a Bermeo, pero esta inocente visita al pueblo tuvo consecuencias para el Ayuntamiento Liberal de la Villa que encabezaba Galo de Nardiz.

El Gobierno de la Provincia de tintes conservadores y presidido por Filiberto Abelardo Díaz, que con este nombre era para temer de él cualquier cosa, se apresura a enviar el presente requerimiento “Por el correo más próximo se servirá manifestarme la participación que V. haya tomado, así como los concejales de ese Ayuntamiento en la recepción hecha en esa Villa a D. Emilio Castelar, expresándome los nombres de los concejales que lo hayan cumplimentado o acompañado, si se tomó acuerdo oficial sobre

ello, o si fue confidencial y si visitó alguno de los establecimientos públicos con los nombres también de lo que ejerciendo en esa población cargos públicos le acompañaban”.

A partir de este escrito del Gobernador, la maquinaria oficial se pone en movimiento porque la oficialidad no se cree la explicación del Alcalde y ordena “Un expediente de averiguación de la conducta observada por el Alcalde y demás vocales del Ayuntamiento”. Con motivo de la visita hecha a dicha Villa por el reconocido jefe republicano D. Emilio Castelar y considerando que por la resultancia no cabe dudar del carácter oficial y política de las manifestaciones de que aquel ha sido objeto; la primera, por las personas que en tales casos intervinieron, ya acompañándole a su llegada y salida, o al recorrer varios puntos de la población, todas ellas ejerciendo cargos municipales y lo segundo, ya se entienda a los emblemas republicanos que con tales manifestaciones coincidieron y se toleraron aun por los mismos llamados por la ley a perseguir a sus autores, ya entendida la significación política de la persona obsequiada, hostil de la institución de la Monarquía y a sus propósitos de propaganda en contra de la legalidad actual.

“Considerando: que no es permitido al Alcalde representante de un Gobierno Monárquico del cual ha recibido sus facultades, cooperar con el prestigio de su autoridad al mayor éxito de las ovaciones preparadas para lo que personifican doctrinas cuyo planteamiento es incompatible con nuestras instituciones fundamentales”.

“Considerando: Que hay méritos bastantes para creer que el referido Alcalde ha falseado la narración de los hechos en documentos oficiales, al asegurar que no vio en dicha manifestación a su lado persona alguna revestida del carácter de empleado público, cuando precisamente lo eran los que constituían la comitiva, con la cual, si no recorrió todo el trayecto a la entrada, estuvo en la Casa Consistorial, en la de Ercilla, en el salón de ventas de la Cofradía de Pescadores, y en la despedida del siguiente día, todo lo cual omite estudiadamente en su informe a este Gobierno”.

El conocimiento del Gobernador es exhaustivo, de lo que se deduce que el

EMILIONacional

componente conservador/monárquico era importante en la Villa aunque el Gobierno fuera de ideas avanzadas. Desde la caída el 13 de octubre de 1883 de Mateo Práxedes Sagasta se inician una serie de motines que provocan una fuerte agitación social. Como solución se hace con el Gobierno de la Nación la facción más conservadora del Partido Liberal con Cánovas del Castillo al frente que como solución disuelve las Cortes el 31 de marzo.

En este ambiente de luchas partidistas es cuando se produce la visita de Castelar a Bermeo.

El clima se enrarece tanto que el Gobernador opta por suspender de sus cargos al Gobierno Municipal el 7 de Octubre, suspensión que no durará mucho tiempo pues encontramos un escrito del Gobernador de fecha 5/11/1884 que dice así:

“Este Gobierno….de que para el acto de la reposición de los siete concejales suspensos el 7 de octubre pasado, no se intente el disparo de cohetes y otras manifestaciones; y como aparte de que lo primero no debe permitirse en poblado, según el artículo 587 del Código Penal, cualquiera demostración en el presente caso pudiera ser peligrosa,

Madrid. Proclamacion de la republica por la Asamblea

por lo que significa simpatía para unos ha de traducirse en desafección para otros; encargo a V. que adopte las medidas oportunas para impedir en absoluto toda clase de manifestaciones”

Por si no estuviera suficientemente claro el Gobernador el 7 de diciembre de 1884, vuelve a escribir sobre el asunto de la reposición en los cargos.

“Recomiendo a V. con motivo de la reposición del Alcalde suspenso, las prevenciones que hice a esa alcaldía el 25 de noviembre pasado para que se prohíban en absoluto toda clase de manifestaciones, debiendo tener en cuenta para lo sucesivo lo dispuesto en el párrafo 2º del artículo 25 de la ley Provincial.”

Aquí como en el estrambote del soneto de Cervantes “Al túmulo del rey Felipe II que se hizo en Sevilla:

“Y luego incontinente, Caló el chambergo, requirió la espada Miró al soslayo, fuese y no hubo nada.”

Menos poético pero también muy conocido y que en este caso nos viene de perillas es el refrán. “Para este viaje no hacían falta alforjas”:

En fin, que la visita de Castelar a Bermeo, tiene unas consecuencias, que si no fuera por la repercusión personal de los afectados, podíamos llamarla tragicómica.

La parte cómica de la misma la podemos situar en la reposición de los ediles.

Menos mal que al Ayuntamiento no se le ocurrió dedicar una calle a Castelar, porque en los primeros momentos con la emoción del espectáculo podían haber sido pasados por las armas….

Luis Sendino Pinar

Emilio Castelar.

IRAILAK 2, BARIKUA

ELKANOREN MUNDU BIRAREN V. MENDEURRENEKO AZOKEA

Lameran eta frontoi aurrean

IRAILAK 3, ZAPATUA

VIII.SALOME11:00etan

CAMPOS igeriketa trabesia portuan. SALICA-CAMPOSek antolatuta

ELKANOREN MUNDU BIRAREN V. MENDEURRENEKO AZOKEA

Lameran eta frontoi

IRAILAK 4, AZOKEA

Lameran eta frontoi aurrean

ALMIKA AUZOKO JAIAK: UNTXI SUKALKI EGUNA

10:30ean Hasierako DUNBADEA, IKURRIÑA JASO eta BOLANDERAK JAURTI, txistu eta danbolin doinuekaz

UNTXI11:00etanSUKALKIRAKO KAZULEN IZENAK EMON

Estropadak dagozan bitartean KONTXAKO ESTROPADAK ZUZENEAN txosnako telebistan eta bozgorailuetatik

MEZA13:00etanTRIKIGoizeanPOTEOANAGUSIA

Almikako elizan

UNTXI13:30eanSUKALKIRAKO KAZULAK AURKEZTU

HERRI14:00etanKIROLEN ERAKUSTALDIA: Euskal pentatloia: harri jasotzea, giza proba, aizkoran, txingak eroatea eta korrika egitea

UNTXI17:30eanSUKALKI TXAPELKETAKO SARIAK BANATU

ALMIKAKO18:00etan LEHEN IRRINTZILARI TXAPELKETEA

ERROMERIA19:00etan

Elustondo neba- arrebakaz Antolatzailea: Almika auzoko Jai batzordea

IRAILAK 8, EGUENA, ANDRA MARI EGUNA

ALMIKA AUZOKO JAIAK

11:00etan

Meza nagusia, Almikako Andra Mari elizan. Ohorezko aurreskuaren ondoren: Almikan trikitixa ibiltaria eta Bermeoko musikariak

13:45ean

Euskal ardi- txakurren erakustaldia, hiru ardi- txakurregaz.

UDALBATZA10:00etan Goiko plazan batuko da Alkate Soinua entzuteko. Ondoren Almikarantz joango dira BERMEOKO ERRALDOIEN KONPARTSA, AIARAKO MUSIKA BANDEA, ALKARTASUNA DANTZA TALDEA, KANKINKABARA TXISTU TALDEA eta UDALBATZA, “Bermeo” pieza entzuten. Ibilbidea: Goiko plaza, Arostegi, Lamera, Askatasun bidea

17: XAKE00etanTXAPELKETEA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

X18:00etanLVI.HERRI KIROLAK, Artza frontoian

IDI18:00etanPROVAK, Almikan

20:00etanBERTSOSAIOA

Artza frontoian, Euskeraz Berbetan taldeak lagunduta Bertsolariak: Peru Abarrategi, Nerea Ibarzabal, Beñat Gaztelumendi, Onintza Enbeita, Maddalen Arzallus, Etxahun Lekue. Gai jartzailea: Leire Garatxena

SUZIRIAK22:00etan gaz, ronpeolaseko espigoian

SuziriakOHARRA:botaten diran lekuan, ronpeolaseko espigoi inguruan, ezin da ontzirik egon atrakatuta. Gitxienez, 50 metrora egon beharko dira. Izotz fabrikaren aurreko aldean ezin da ibilgailurik aparkatu.

PUROOstean RELAJO taldearen KONTZERTUA, Lameran

XSAKARA00:30ean

eta SKAIKETAN taldeen KONTZERTUA, txosnan, Txosna batzordeak antolatuta.

IRAILAK 9, BARIKUA, ARRANTZALE EGUNA MEZEA11:00etanarrantzaleen omenez, Santa Eufemia elizan, Andekoko Lagunek antolatuta.

KALEJIREAOndoren TXISTULARIekaz, LORA ESKAINTZEA eta AURRESKUA. Bertan ARRANTZA ONTZIEN HORNITZAILEEI OMENALDIA eta Enrike Zubiari ESKER ONA. ERAKUSKETA TXIKIA egongo da eta arrantzaleen abestia abestuko da. Ondoren Bermeoko hegaluzea dastatuko da Portuzarran, Lamera Gane Txokoak antolatuta.

BilbaoIñaki Atxurra: BenguriaGalderGaldona: GamboaRosarioJorge: Pakita Monasterio Elortegi:

Tuntuxek egiten ebazan AdrianbarrilleroarenBenguriabirloba Ertzilla GanboarenzesteroakaleanzanFranciscobiloba

TARASKARIGoizeanOMENDUAK:zeharLORAK ESKAINTZEA

Luis Renteria Ispizua portu jagolarenalarguna

EL13:00etanDESPISTE, PATXARANGA eta INCANSABLES FANFARREAkaz eta TRIKILEKU TRIKITILARIakaz AURRESKUAK eta ZABALETAKOAK Goiko plazan

JAITSIERA13:30ean FANFARREAkaz eta TRIKITILARIAkaz Goiko plazatik Lamerara

PINTXOAKEguerdian eta MARMITAKOA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

ELArratsaldeanDESPISTE,

PATXARANGA eta INCANSABLES FANFARREAk eta TRIKILEKU TRIKITILARIAK ibiliko dira herrian

SAKATU18:30ean elektrotxarangaren KALEJIREA hasiko da txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

BOLEROS19:00etan 4 taldearen KONTZERTUA Lameran

BIDEAN22:00etantaldearen ERROMERIA Lameran

23:00etatik aurrera

TESTING (drogak kontsumitzeak dakartzan arriskuak txikitzeko programea), liburutegi ondoan Erromeria ostean DJ DAZURIGUSTÄ txosnan. Txosna batzordeak antolatuta

OHARRA: ez bota talko hautsik, osasunerako kaltegarria dalako, arazoak sortzen dauzalako arnasea hartzean, jendea jausi egiten dalako eta gure kaleak garbi gura doguzalako.

*Euskotrenek gaueko tren zerbitzua eskainiko dau. Ordu birik behin, Bermeo – Gernika.

IRAILAK 10, ZAPATUA, HIRUGARREN ANDRA MARI EGUNA

12:30etik 14:30era eta 17:00etatik 20:00etara

UMEENTZAKO JOLAS PARKEA Burujabetasun zelaian, 2-10 urte bitarteko umeentzat

GAUPASA13:00etan taldearen KONTZERTUA, Lameran

BINGO19:00etanMUSIKATUA, txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

PLAY22:00etanTHE GAME, QUEEN taldearen klonikoaren KONTZERTUA, Lameran

LOWEOndorenBAND taldearen KONTZERTUA Lameran

IRAILAK 11, DOMEKEA XLV. SUKALKI EGUNA

ALDEZ AURRETIK IZEN-EMOTEA

Abuztuaren 29tik irailaren 9ra arte, www.entradascajarural.com webgunean. Irailaren 11n be izena emon ahal izango da, Rural Kutxako

OHARRAK:karpan.

Aurkeztuko dan lapiko bakotxeko izen-emote bat egin behar da Koadrilako arduraduna, irailaren 11n, Rural Kutxako karpatik pasatuko da, lapikoaren identifikazioa hartzeko. Lapikoan, gitxienez 6 pertsonentzako beste sukalki egon behar da. Onartuko diran osagaiak: okela ( zankarroia, hegala) barazkiak ( patata, piperra, kipula, azenarioak...) salda, ardoa. Epaimahaiaren erabakia apelaezina izango da.

SUKALKI10:30ean

TXAPELKETArako IZEN-EMOTEA Talan

Laguntzaileak: Rural Kutxa eta Izaro Bikers Bermeo motorzaleen alkartea

10:30etik 15:00etara

ORTUBE ATUNONTZIRA BISITA GIDATUAK. Ortube ontziaren lagun elkarteak antolatuta

13:00etatik 15:00etara

SUKALKI TXAPELKETArako KAZULAK AURKEZTU Talan

SUKALKI17:00etan

TXAPELKETAko SARIAK BANATU Talan

EL18:00etanDESPISTE

EL19:30eanDESPISTE

FANFARREaren KALEJIREA Talan

FANFARREAgaz BEHERANZKOA Talatik

Ibilbidea: Tala, Irakasintza, Goiko plaza, Arotegi, Lamera eta San Migeleko eskailerak

DIADA EGUNA

Botifarrada txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

19:30: 21:00etan:20:00etan:HASIEREAKANTALDIAEKITALDIAeta

BRINDISA

IRAILAK 12, ASTELEHENA

HIRIA ESKU PILOTA TXAPELKETEA, Artza frontoian, Artza pelota alkarteak antolatuta Neskak: Marijuan – Azkona, Urrutikoetxea – Uriarteren aurka Mutilak: Karregal – Madariaga, Etxegibel – Barturenen aurka kalean, Haitz Nagusijje auzo alkarteak edalontzia. Txokolatada jasangarria egingo dogu!!! be bada 13, MARTITZENA guztietarako TAILERRAK, EUSKAL , DIAMUBERMEO SENEGALDARREN DANTZA IKUSKIZUNA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta. *Alkohol bako edariak prestatuko dira

BERMEOKO20:00etan ERRALDOIA

UMEEN SAIOA (6 urtetik 14 urtera artekoentzat) eta ondoren NAGUSIEN SAIOA (15 urtetik aurrera) Lameran, MB2000 Zerbitzu Soziokulturalak antolatuta

Izena emotea: Gizarte eta Kultura Etxean, irailaren 1etik 12ra arte Oinarriak: www.bermeo.eus

IRAILAK

Goizetik arratsaldera arte ZAHARREN EGOITZAKO EGOILIARREN URTEKEREA Almikara. Bertan, bazkaria. Sancti Spiritus zaharren egoitzak antolatuta

TOR17:30eanMAGOA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

UMEENTZAKO18:30ean EKINTZAK Lameran Goiko URBASA IKUSKIZUNA, Lameran

IRAILAK 15, EGUENA

16:00etatik GAZTETXOENTZAKO20:00etara SURF TAULA BEREZIA, KUBIK

ROKODROMOA ETA WACK A MOLE, ETA GAZTE TOPALAKET! GUNEA Andra Mari eta Irakaskintza kaleetan, 9 urtetik gorako gaztetxoentzat.

TORTILLA17:00etan TXAPELKETEAren IZEN EMOTEA eta ESKALADA TXOSNEROA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

17:30etatik

TORTILLAaurreraTXAPELKETEA, Txosna batzordeak antolatuta

DANBORRADEA,18:30ean

AIARAKO MUSIKA BANDEAgaz, Gaztelugatxe taldeak Ibilbidea:antolatutaAtalde, Arresi, Irakaskintza, Doniene, Goiko plaza, Arostegi eta Lamera. BANDAren enparantzaraino eta bertan EKITALDIA

PATXI21:30eanURSUA

ri OMENALDIA. Bere taldea izandako KHONS taldearen KONTZERTUA eta LA KAPILLA musika alkarteko lagunek egindako BERTSIO GAUA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta HERRIKOOstean TALDEEN KONTZERTUAK txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

IRAILAK 16, BARIKUA, SANTA EUFEMIA EGUNA 10:00etatik 15:00etara BASERRI GIROKO AZOKEA eta XXXII. BIZKAIKO ARDIGAZTAI TXAPELKETEA eta NEKAZARITZA MAKINERIA Lameran. VIII. OILOEN ERAKUSKETEA, EUSKAL OILOAREN BIZKAIKO VI. TXAPELKETEA, EOALAKek antolatuta eta BERMEOKO ABEREEN ERAKUSKETEA Erriberan

UDALBATZA10:45ean Goiko plazatik urtenda Arostegi kaletik joango da Santa Eufemia enparantzaraino AIARAKO MUSIKA BANDEAk eta BERMEOKO TXISTULARIek lagunduta

MEZA11:00etanNAGUSIA Santa Eufemia elizan

UDALBATZAOndoren

Santa Eufemia enparantzan batuko da BERMEOKO TXISTULARIen eskutik Alkate Soinua entzuteko. BERMEOKO ERRALDOIEN KONPARTSEAren EKITALDIA eta AIARAKO MUSIKA BANDEAren SAIOA

BERMEOKOJarraian ERRALDOIEN KONPARTSEAren KALEJIREA Santa Eufemia enparantzatik Lamera eta Portuzarrera

12:00etatik TRIKITILARIAKaurreraazoka eta inguruetan

“AGUR12:00etanXIXILI” MOZORRO EGUNA txosnan TALO TAILERRA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

13:00etanOMENALDIA Santa Eufemia enparantzan, SANTA EUFEMIA ELIZAri, JORGE VERGNIORY ARANA Gazteluko jaien argazkilariari eta ANTON BENGURIA EREÑO baserritarrari Gaztelutarrek antolatuta

Anton Benguria Ereño

Jorge Vergniory Arana

bertso saioa Bertsolariak: Miren Amuriza, Onintza Enbeita eta Iratxe Ibarra Gazteluko enparantzan, Euskeraz Berbetan taldeak lagunduta

14:00etan EUSKAL OILOAREN BIZKAIKO VI. TXAPELKETEAren eta XXXII. BIZKAIKO ARDI- GAZTAI TXAPELKETEAren SARIAK BANATU Lamerako kioskoan

16:00etan

Euskal errepresaliatuen aldeko XIV. ALKARTASUN BATEL ESTROPADEA, Kofradi aurrean, Txosna batzordeak antolatuta

18:00etan

I.BERMEO HIRIA INPESCA ATUNLO PILOTA JAIALDIAREN ElordiFINALA–O.Etxebarria, Agirre – Uriondoren aurka Iribarria – Martija, Urrutikoetxea – Albisuren aurka

Artza frontoian, Artza pelota alkarteak antolatuta eta Atunlo, Inpesca Sarrerakbabesleakerosteko: Artza frontoiko leihatilan, irailaren 12tik aurrera Ordutegia: astean zehar 19:00etatik 20:00etara eta webgunean

19:00etan

DANTZALDIA AIARAKO MUSIKA BANDEAgaz Gaztelun

OMENALDIA MITXEL DIAZ ESPINAri, ERANDIOKO MUSIKA BANDAREN ZUZENDARIa izandakoari

19:00etan

TXOSNALARIEN GYNKANA eta POTEO MUSIKATUA MOZORROTUTA. Txosnan hasi eta herriko kaleetan. Txosna batzordeak Ondoren,antolatuta Goiko plazara igoko gara Xixiligaz doluzko ibilaldia egiteko.

21:30ean

SUZKO ZEZENA Goiko plazan

OHARRA: Suzko zezenean parte hartzera doanak, derrigorrez, kotoizko erropak eta burua estalita eroan behar dauz. Suzko zezena ikusten dagoanak be, ohar hau jarraitu beharko dau, bestela erreklamazinoak ez dira ontzat hartuko. Suzko zezenari bultzatzea debekatuta dago.

22:00etan

DOLUZKO IBILALDIA, AIARAKO MUSIKA BANDEAk lagunduta, XIXILI aurretik dala.

Ibilbidea: Goiko plaza, Arostegi, Lamera, Benantzio Nardiz kaia. AZKEN AGURRA emon eta XIXILI erre egingo da

SUZIRIAKOndoren VULCANO PIROTEKNIAgaz, ronpeolaseko espigoian

OHARRA: Suziriak botaten diran lekuan, ronpeolaseko espigoi inguruan, ezin da ontzirik egon atrakatuta. Gitxienez, 50 metrora egon beharko dira. Izotz fabrikaren aurreko aldean ezin da ibilgailurik aparkatu.

BULEGOOstean taldearen KONTZERTUA, Lameran

LEHIAN00:30ean taldearen ERROMERIA Lameran, Txosna batzordeak antolatuta

*Euskotrenek gaueko tren zerbitzua eskainiko dau. Ordu bitik behin, Bermeo - Gernika

IRAILAK 17, ZAPATUA

XL.BERMEO11:30ean

HIRIA ESKU PELOTA TXAPELKETEAREN FINALAK, Artza frontoian, Artza pelota alkarteak antolatuta

Neskak: irailaren 7ko eta 12ko irabazleak Mutilak: irailaren 7ko eta 12ko irabazleak

PINTXOAKEguerdian eta ATUN ERREA txosnan. Txosna batzordeak antolatuta

15: HERRI30eanBAZKARIA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

MADDI17:00etaneta ELENEren KANTALDIA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

“KOADRILEN17:00etan ARTEKO LEHIA”ren SARI BANAKETEA txosnan, Txosna batzordeak antolatuta

XXXVIII.BERMEO18:00etan URIA IKURRINA ESTROPADEA, Bermeo Arraun Alkarteak antolatuta

XXXVIII.BERMEOOndoren URIA IKURRINA ESTROPADEAren SARIAK BANATU itsasoan

KARAOKE19:00etan IBILTARIA herriko kaleetan, Txosna batzordeak antolatuta

ARENE22:30ean6 taldearen KONTZERTUA eta URRATS taldearen ERROMERIA Lameran. Txosna batzordeak antolatuta

IRAILAK 18, DOMEKEA

BEGOÑAKO AMA GAZTELUGATXEKO SAN JUANEN URETAN TRONURATZEAREN LIX. URTEURRENA

12:00etan: elizkizuna

Ondoren: Juan Ramón Rey eta Luciano Reguerari omenaldia 12:30ean: lore eskaintza Begoñako Ama Birjinari uretan

Antolatzailea: CEVAS

****

BARRUETA ARTE ELKARTEAREN ERAKUSKETEA

Bermeoko margolarien erakusketea Kofradi

Egunero,zaharreanirailaren 8tik 16ra

Ordutegia: 12:00-14:00 eta 18:30-21:00

Antolatzaileak: Barrueta Arte Elkartea eta Bermeoko Udala

*Programako ordutegi eta ekintzak aldatu egin ahal izango dira inongo aurretiko abisu barik