10.2 Leren

Wanneer is er sprake van leren? Denk als voorbeeld aan een kind dat er na veel vallen en opstaan eindelijk in slaagt om zelfstandig te kunnen fietsen. Welk proces heeft tot dit resultaat geleid? In principe kunnen twee verschillende processen tot leereffect leiden: • rijping: min of meer autonome ontwikkeling van het menselijk lichaam • leren: proces waarbij onder invloed van oefening of het opdoen van ervaring een relatief permanente verandering ontstaat. In het voorbeeld van het zelfstandig leren fietsen is de kans groot dat beide processen een rol gespeeld hebben. Motorische rijping heeft te maken met de groei en ontwikkeling van ons zenuwstelsel. Leren doe je op basis van oefening en ervaring. In dit voorbeeld moet het centraal zenuwstelsel een bepaalde rijpingsgraad hebben, wil het leren fietsen effect hebben. Start je te vroeg, dan heeft leren fietsen geen zin. Wacht je alleen op het effect van rijping, dan kan het lang duren voordat het kind zelfstandig kan fietsen. Als de rijpingsgraad optimaal is, tijdens de zogenaamde gevoelige periode, bereik je het beste leerresultaat. Zo leert een kind van twaalf jaar makkelijker de vlinderslag dan iemand van 25 jaar. Een baby van zes maanden zindelijk proberen te maken heeft geen enkele zin. Het zenuwstelstel is voor deze vaardigheid nog onvoldoende gerijpt. Deze voorbeelden geven aan dat het leerproces niet los te koppelen is van het rijpingsproces. Rijping en leren hebben veel met elkaar te maken. Rijping Rijping heeft te maken met de ontwikkeling van het menselijk lichaam. Je moet hierbij vooral denken aan de ontwikkeling van het centraal zenuwstelsel en aan de ontwikkeling van spieren en botten. Lang heeft men rijping gezien als iets wat onafhankelijk van invloeden van buitenaf verloopt. Tegenwoordig wordt daar anders naar gekeken. We gaan er nu van uit dat rijping onder invloed staat van verschillende omgevingsfactoren. Zo blijken voeding en milieu van invloed te zijn op het rijpingsproces. Bij ernstige ondervoeding verloopt het rijpingsproces van onder andere de hersenen trager. Een interessante omgeving, waar veel te beleven valt, blijkt een positief effect te hebben op de rijping. CONCEPT BOOM BEROEPSONDERWIJS

Leren

Leren is een proces waarbij onder invloed van oefening of het opdoen van ervaring een relatief permanente verandering ontstaat. De belangrijkste elementen van deze definitie houden het volgende in: • Leren is een effect van oefenen of ervaringen opdoen. Daarmee worden leereffecten als gevolg van enkel en alleen rijpingsprocessen uitgesloten. • Het leereffect moet op de een of andere manier waarneembaar zijn. Het kan bijvoorbeeld tot uiting komen in een beter resultaat (hoger schotpercentage bij het nemen van vrije worpen, snellere tijd) of een verbeterde bewegingsuitvoering (een mooiere salto). • Het moet om een min of meer permanente, duurzame verandering gaan. Indien de deelnemer een vaardigheid na een tijdje niet meer beheerst, spreken we niet van leren. Iemand heeft dan eenmalig een aardige prestatie geleverd. • We spreken over een leereffect als er een transfer is. Het begrip transfer verwijst naar de mogelijkheid om de geleerde vaardigheid ook in andere omstandigheden toe te kunnen passen. De salto van Ingrid Ingrid beheerst na vier lessen de salto van de éénmeterplank in het zwembad. Als ze na twee weken voor een cijfer moeten springen, scoort ze een 7. Op vakantie probeert ze, terwijl de halve camping toekijkt, de salto van een twee meter hoge rots te maken. Het lukt Ingird niet om een correcte salto te maken. Ze kan de transfer van zwembad naar rots niet maken. CONCEPT BOOM BEROEPSONDERWIJS

Samenhang tussen rijping en leren De samenhang tussen rijping en leren komt tot uiting in de volgende punten: • Als een kind een bepaalde rijpingsgraad nog niet heeft bereikt, heeft oefenen geen enkele zin en kan het zelfs negatieve effecten hebben. Hordelopen met een kind van vier jaar heeft geen zin, omdat het zenuwstelsel hiervoor nog onvoldoende gerijpt is. Het leidt hooguit tot onnodige frustratie bij het kind. • Leren is het meest effectief in de zogenaamde gevoelige periode. Deze periode verwijst naar een optimale rijpingsgraad. Laat je deze gevoelige periode voorbijgaan, dan verloopt het leerproces meestal moeizamer. Het aanleren van een complexe beweging als polsstokhoogspringen gaat kinderen van tien à twaalf jaar beter af dan sporters van twintig jaar of ouder. Uit onderzoek blijkt dat de pasfrequentie bij sprinten vooral tussen de tien en twaalf jaar goed te beïnvloeden is, als gevolg van de gevoeligheid van het zenuwstelsel. • Het tempo van rijping is voor iedereen min of meer verschillend. Er zijn slechts grove richtlijnen te geven. CONCEPT BOOM BEROEPSONDERWIJS

Verdiepingsstof - Motorisch leren. Opdracht 2 Leren en rijping (theorieopdracht) Leren. Bestudeer aan de hand van de inhoud van de theorie de begrippen leren en rijping. Geef een omschrijving van beide begrippen. Opdracht 3 Verband tussen leren en rijping (groepsopdracht) Leren. Deze opdracht kun je in een groepje doen. Lees het citaat. CONCEPT BOOM BEROEPSONDERWIJS

Rijping en leren beïnvloeden elkaar en het is moeilijk de specifieke bijdrage van elk te onderscheiden. Als algemeen principe geldt dat rijping essentieel is voor het leerproces. Zo heeft het weinig zin met een kind het lopen te oefenen zolang de hiervoor noodzakelijke delen van het bewegingsapparaat (spieren, gewrichten, zenuwverzorging) nog niet rijp zijn.

a. Discussieer met elkaar over het verband tussen leren en rijping. b. Geef een aantal concrete praktijkvoorbeelden waaruit het verband tussen leren en rijping blijkt.

Opdracht 4 Leren (groepsopdracht) Leren. Deze opdracht kun je in een groepje doen. Een autoriteit op het gebied van motorisch leren is Peter van Beek. Van hem is de volgende omschrijving van leren: Leren is ‘een proces dat leidt tot relatief duurzame veranderingen in het gedragspotentieel als gevolg van specifieke ervaringen met de omgeving’ . a. Leg deze omschrijving aan elkaar uit en bespreek achtereenvolgens de begrippen: proces • relatief duurzame veranderingen • gedragspotentieel • specifieke ervaringen. CONCEPT BOOM BEROEPSONDERWIJS