Bertsolari 120 by elkarmedia

BERTSOLARI ALDIZKARIA EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK 120 ZK. / NEGUA 2020

www.bertsolari.eus EDITATZAILEA : BERTSOZALEAK KULTUR ELKARTEA Martin Ugalde Kultur Parkea / 20140 ANDOAIN TELEFONOA: 688 827 545 HELBIDE ELEKTRONIKOAK: koordinazioa@bertsolari.eus administrazioa@bertsolari.eus bertsoiragarkiak@bertsolari.eus ZUZENDARIAK:

Beñat Hach Embarek Irizar eta Antxoka Agirre Maiora ERREDAKZIO BATZORDEA: Jon Martin, Andoni Lubaki, Harkaitz Zubiri, Antxoka Agirre eta Beñat Hach Embarek. KUDEAKETA: Antxoka Agirre Maiora ADMINISTRAZIO KONTUAK: Zezilia Herrador Garin WEBGUNEA: Beñat Hach Embarek Irizar ARGAZKIAK: Conny Beyreuther Crezburg DISEINU ETA MAKETAZIOA: Txema Gartzia Urbina MARRAZKIAK: Patxi Gallego Palacios EUSKARA ZUZENTZAILEA: Txiliku Aranguren INPRIMATZAILEA: Leitzaran grafikak D.L.: SS 482/91

002

Joxean Agirre — 004 ANDONI EGAÑA 026 SEBASTIAN LIZASO 044 JON SARASUA 060 ANJEL MARI PEÑAGARIKANO 080 XABIER EUZKITZE 096 IÑAKI MURUA 110 MIKEL MENDIZABAL 128 MILLAN TELLERIA 144 JOKIN SOROZABAL 154 JUAN JOSE LOIDISALETXE M

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK (Egaña, Lizaso, Sarasua, Peñagarikano, Euzkitze, Murua, Mendizabal, Telleria, Sorozabal, Loidisaletxe) BERTSOLARITZAREN INGURUKO LITERATURAN bada arrakasta handiko genero bat bertsolari handien edo mitikoen gertakari eta pasadizoak bildu dituena, askotan gertakari horiek txiste soilera edo komikotasun antzu batera mugatu badira ere. Bekatu horretan erortzeko arriskuaz jakitun ekin genion Egañaren belaunaldia deitu diogun zenbaki honi, pasadizoen atzean garai bat eta giro bat ezkutatzen direla sinetsita. Belaunaldi honek lurrikara txiki bat ekarri zuen bertsolaritzaren historiara. Behin eta berriz aipatu izan den 90eko hamarkada hasierako boom edo aparraldi famatua ez zuen telebistak ekarri, talde honek baizik, hedabideak lagundu bazuen ere. Koldo Tapia, Joxerra Garzia eta beste hainbat eragilerekin batean Bertsozale Elkartea pentsatzen eta egituratzen funtsezko lana egin zuen eta, aldi berean, bertsolaritzaren inguruko hausnarketa bati ireki zion atea, sormenaren baitako prozesuak agerian jarri eta mekanismoak ezagutzera emanez. Belaunalditzat izendatu dugu, baina, kontzeptu lainotsua izaki, zalantza handiekin genbiltzan, Sebastian Lizasok, irizpide kronologikoa ezarriz, uxatu zizkigun arte: “Zaharrena Mikel Mendizabal duk eta Iñaki Murua zetorrek ondoren. Lehena 1956ko martxoaren 31koa duk eta bigarrena uztailaren 30ekoa”, hasi zitzaigun eta erreskadan aipatu zizkigun jaiotegunak. Hurrenkera bakarrik esateko, Millan Telleria eta Anjel Mari Peñagarikano datoz segidan eta Sebastian bera gero. Loidisaletxe da hurrengoa eta Egaña segidakoa. Eta geroxeagokoak dira Sarasua, Euzkitze eta Sorozabal. Hamarreko talde horretatik bakoitzari beste kideei buruzko gertakari, pasadizo, oroitzapen eta gogoetak eskatu genizkion.

ONENAK CDAN. Gertakari eta pasadizoen kontaketa ahozkoa izan ohi da berez. Hemen bildu ditugunak ere lagunartean edo taberna batean kontatzeko modukoak dira. Hala kontatu izan ditugu Egañaren belaunaldiko bertsolariren bat hizpidera ekartzen genuenetan. Horregatik, bertsolari bakoitzari bere bi gertakari kuttun ahoz kontatzeko eskatu genion eta hogei kontakizuneko CDa osatu dugu belarrien gozamenerako. Aldizkariarekin batera doa, doan. Kontakizunok bakoitzak bere etxean grabatuta daude. Mikel Kazalisek txukundu ditu bere estudioan. TESTUEN BILKETA ETA ARGAZKIAK: AKUARELAK: ERRETRATUAK: GERTAKARIEN ILUSTRAZIOAK: CDAREN ARDURA: CDKO IZEN-DEITUREN AHOTSA:

JOXEAN AGIRRE MARI KRUZ ETXEBERRIA PILAR H. SOCOBEHERE TXEMA GARTZIA URBINA MIKEL KAZALIS OÑATZ MENDIZABAL

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

ANDONI

EGAÑA

Trinidade kalean jaio eta bizi izan zen Andoni Egaña 11 urteak egin zituen arte. Bertsolaritzari lotutako kalea da: Zaldubi bertsolaria bertan jaio eta bizi izan zen. Haren iloba Jose Antonio Gesalagak ere lotura estua izan du bertsoarekin. Basarrik orduak ematen zituen egunero kale horretako Galeperra soziedadean.

Gaupasa hanka hautsita Muruak kontatua

Izan genuen garai bat urtean behin Antzuolan futbol partida bat jokatzen genuena, eta, ondoren, afaria egiten genuen soziedade batean. Behin, Andonik hanka hautsi zuen partida horietako bat jokatzen ari ginela. Argazkiak ere badira Andoni hanka igeltsutan duela. Ez dakit, gainera, ez ote zen Telleria tartean, Millan sekulakoa baitzen defentsan: baloirik igual ez zuen joko, baina pasatzen ez zuen utziko. Beharbada, Mendarora eramango zuten igeltsua jartzera, ez dakit. Etorri zen handik bueltan bere hanka hori igeltsutan zuela eta esan nion: “Beti etxera erretiratu ezinik ibiltzen haiz eta gaur garaiz joan beharko duk”. Hanka horrela zuela norbaitek etxera eraman beharko zuela pentsatzen bainuen, baina ez zen halakorik gertatu. Nik nire orduan alde egin nuen eta Andoni han gelditu zen. Ez dakit ez zituen tibia eta peronea biak hautsita, eta hurrengo egunean enteratu nintzen izugarri berandu etxeratu zela. Berak ezin zuela autoa gidatu izan zen aipatu zidan aitzakia, norbaitek eraman zain igaro zuela gaua. Nik ezagutu dudan tiporik gogorrena da, hezurrak hautsita ere gaupasa bat egiteko gai den pertsona. Sufritzeko duen gaitasuna ez sinestekoa da. Behin baino gehiagotan entzun izan diot erdi gaixo saio batera joan eta oholtzara igotzen denean hango kontzentrazioarekin sendatu egiten dela.•

Ez zigun pasadarik eman Sorozabalek kontatua

Getariako Meagan sanisidrotan egin genuela gogoratzen naiz berarekin lehen aldiz saioa. Auzo hartan bazen Jauregi izeneko aitona bat, aspaldi hil zena, Herriarteko Txapelketan Otamendi eta Egañarekin batean ateratakoa. Herriartekoan ibili berriak ziren eta egun osoko egitarau bat osatu zuten. Egaña eta Jauregi hori eta Anatx eta ni ginen kantuan. 86an Lizasok txapela irabazi berritan izan zen. Egaña finalean kantatu berria zen eta izena hartzen hasita zegoen ordurako, eta gogoan dut etxera bueltan elkarri komentatzen geniola ez zigula halako egurrik eman. Guk ez genuen bertsoaren lanketarik egiten, lardaskatu egiten genuen eta azkar kantatu. Baina bertsotan, ordurako, poliki moldatzen ginen, gai librean asko jarduten genuelako beharbada, Hernani aldeko afari guztietara apuntatzen baikinen. Eta gazteak bentaja izaten du, publikoa gaztearen alde jartzen delako. Seguru nago Egañak guk baino hamar aldiz hobeto egingo zuela bertsotan, baina auzo horretako publikoarentzat ikusten genuen guk ere arrakasta pixka bat lortu genuela eta etxera bidean esaten genion elkarri Egaña sekulakoa izango zela, baina ez zigula alegia pasadarik eman. Egañak ordurako bertsoa asko landu zuela uste genuen, baina geroztik bera izan da gehien ikasi duena. Orduan falta zitzaizkion osagarriak berehala hartu zituen. Guk ez genuen askoz gehiago ikasi, eta bera orduan hasi zen ikasten eta ez da gelditu.•

Kontroleko eztabaida Lizasok kontatua

Seguran ginen bertso afari batean Andoni eta biok Ermaoso baserrian. Soziedade moduko bat zuten eta Lazkao Txikirekin eta Agirrerekin izanda nengoen han. Olaberri parean alkoholemia kontrola zegoen etxera bueltan. Purua errez gentozen biok. 0,8an zegoen muga eta nik horixe eman nuen, 0,8, eta hortik gora zela positibo esaten nien ertzainei eta, eztabaidan ari ginela, ertzain horietako batek ea sinpatiagatik pasatzen uztea nahi nuen galdetu zidan eta ezetz erantzun nion, ez zuela niri sinpatiarik zertan edukirik ere. “Baina guri goitik agintzen zigutek”, esan zuen orduan, eta Andonik, kotxeko leihoa ireki eta gora

begira jarri eta, bota zuen: “Hemen goian denak lo daudela ematen dik”. Sekulako barreak egin zituzten ertzain horiek.•

Andoniren 14 Orduak Telleriak kontatua

Andoni izango da guk ezagutuko dugun bertsolaririk onena, seguru asko. Baina bertsotan onena izateaz aparte baditu beste dohain batzuk inori ikusi ez dizkiodanak. Antzuolan futbol partidak antolatzen genituenean beti destakatzen zuen berak, artista da futbolean ere, eta bizikletarekin ere berdin. Baina beste adibide bat aipatu nahi nuke. Tolosako 14 Orduak egiten hasi zirenean, parte hartu behar genuela erabaki genuen behin eta prestatzen hasi ginen edo prestatzen hasi behar genuela esan genuen. Sebastian, Murua, Egaña eta ni ginen. Larunbat goizetan Zarautzera joaten hasi ginen ibilalditxoak egiteko. Egiten genuena gutxi ibili eta hamaiketako onak egitea izaten zen. Eta ikusi nuen horrela ibilita ez nituela 14 orduak bukatuko, eta hasi nintzen neure kabuz ibilaldiak egiten. Sebastian apenas ibiltzen zen, Murua ere asko ez eta Andoni seguru nengoen ibiltzen zela. Iritsi zen azken astea eta, asteartean, bilera bat egin genuen Azpeitian, udaberriko zizak janez, 14 Orduetako protokoloa prestatzeko. Afaria egin genuen eta, nik goizeko seietan lanera joan behar nuenez, ahalegina egin nuen garaiz etxera etortzeko. Baina ez genituela puntu guztiak erabaki eta ostegunean berriro Azpeitira itzuli behar izan genuen afaltzera, gure ibilaldiren gorabeherak antolatzeko.

“Eta hik, Andoni, nola etorri behar duk Tolosara?”, galdetu nion. “Bezperan San Isidro duk, Astigarragan nauk kantatzen eta ez zekiat zer egin”, erantzun zidan, eta nahi bazuen Astigarragakoa bukatzen zuenean gure etxera etortzeko esan nion, eta han lo egin eta elkarrekin joango ginela Tolosara. Ostiralean, Bizkaian ziren kantuan Sebastian eta biak. Bezperan, Astigarragan, egun osoko lana zuten eta gaua pasatu nuen, pixka bat zelata antzean, etorriko zen esperantzan. Bestela ere lo arinekoa naiz, baina gau hori etorriko zela pentsatzen eman nuen. Eguna Astigarragan eman eta gaua juergan pasatu zuen. Ni jaiki, gosaldu, baselina eman eta abiatu nintzen Tolosara, Andoniz kezkatuta… eta hor ikusten dut Benta Haundin kotxea bazterrean utzi eta galtzak aldatzen. —Zer egiten duk? —galdetu nion. —Oraintxe etorri nauk Astigarragatik. —Eta? —Aldatu eta eraman nazak kafe bat hartu eta Rosli bat pizteko lekura, eta aterako nauk, —esan zidan. Bere kotxea utzi, nire kotxean hartu, Tolosan 67 tabernara sartu eta hartu zuen bere kafe hori, piztu zuen Roslia eta jantzi zuen bisera, baina bere bisajea ere ikustekoa zen. Iñakiri esaten nion: —Hau, gaur, eroriko zaiguk bidean. Abiatu ginen poliki-poliki. Lekunberrira arte gogorra izaten da, jendea ere pilatuta joaten delako hasieran. Sebastianek, Lekunberrin, gosaltzeko lekua hartuta zuen, eta han egin genuen pulamentuzko abituallamentua. Andonik ere gosaldu zuen, beste

pururen bat piztu zuen eta sinesten al duzue handik San Migelera igo eta nire aurretik bukatu zuela egun hartako 14 Orduko ibilaldia, eta Amezketatik Tolosara korrika txikian etorri zela.•

Andoni, beti garaiz Lizasok kontatua

Iñaki Murua inpuntuala den bezala, Andonirekin sekula ez dut itxaron beharrik izaten. Hainbeste saio egin ditugu elkarrekin eta ez dut uste sekula bost minuturen tarterik elkarri itxarongo genionik. Behin, Iparraldera joan behar genuen Maialenek eta hirurok bertsotara, eta Zarauzko Surtidorean elkartu ohi gara hamarretatik bederatzitan; eta Bizkai aldera joatekoak garenean, Elgoibarren, Usatorreko horretan. Surtidorera iritsi nintzen eta falta. Tabernakoari galdetu nion ea Andoni etorri al zen eta ezetz erantzun zidan, eta orduan pentsatu nuen hitzordua Behobian egina izango genuela, eta ez nituen bost minutu galdu zain. Tabernakoari esan nion etortzen bazen esateko Behobiara joan nintzela, eta han zegoen Andoni Maialenekin. Uste dut egun horretan Urepelera joan ginela hirurok.•

Bat-bateko gertaera Loidisaletxek kontatua

Saioa Hernaniko Galarretan genuen, jende askorekin. Gaia jarri zieten Egañari eta Unai Agirreri. “Zuek gaua ilargian pasatu behar duzue. Ilargira joan zarete eta zu, Egaña, denbora aurrera doan heinean, gero eta beldurtiago zaude, eta zu, berriz, Unai, lasai”. Ez dakit zenbatgarren bertsoan izango zen, baina oker ez banago Egaña bigarren puntua kantatzen ari zela, komunera joan eta bueltan zetorren emakume bat, harmailetan behera eskaileretan es-

tropezu egin eta, buruz aurrera erori zen eta beheko sarearen kontra geratu zen. Egañari denbora eman zion gertaera hori kantatzen ari zen bertsoan sartzeko, aurretik etorriko zela baleki bezalaxe. Gutxi gorabehera esan zuen mamu bat ikusi zuela tximista bezala bere aurretik igarotzen eta bera etxera zihoala. Saioren ondoren komentatu zioten ondo jakin zuela baliatzen emakumearen erorketa, eta horrelako gertaerak berez etortzen ez badira sorrarazi egin beharko genituzkeela erantzun zuen Egañak.•

Eskua Sarasuak kontatua

Orain gogoratzen hasita esango nuke Lizardi bana geneukala saihetsen artean Andonik eta biok, bere fordfiesta gorrian saioetara bidean

bertsolaritzaren norabideaz jarduten genuen sasoian. Poesiaren formaz bezala ‘euzkel egunkaria’ egiteko proiektuaren aurrekontuaz arduratzen zen idazle gerente harena moduko hartxo bat, nork bere erara. Bata mutiko bizargabea zen kanpo-itxuraz, eta bestea gizon ezkonberria, baina konexioa gero eta voltaje handiagokoa. Denborarekin, elkarri gauza handirik frogatu beharrik ez genuen, baina, tarteka, gustatuko zitzaigun bestea apur bat liluratzea. Arrisku desaxolaren plazera zen partekatzen genuen jolasetako bat, eta, adibidez, gidabaimenik gabe urteak egin zituen Andonik; ez dut gogoan galdua edo iraungia zuen. Gauerdi batez, Iruñean saioa eginda, etxeratzeko, sartu gara haren kotxean. Hark gidabaimenik ez, noski. Eta gaueko ordu txikitan, zarauztarrak norabide debekatua hartu Iruñeko alde zaharrean. Parean tokatu behar, eta gelditu gaitu udaltzainak. —El permiso de conducir, por favor. Andonik, segundo hamarren batzuetan, eskua sakelara eraman du, gidabaimena ateratzera balihoa bezala, eta bitartean bestelako gauzekin okupatu ditu udaltzainaren neuronak: —Somosbertsolarisyhemostenidounaactuaciónenelayuntamiento, senoshahechomuytardeynoconocemospamplonayjodéestamosbastanteperdidos, ¿puedesdecirnoscuáleslaformadesalirdelaparteantiguahaciasansebastian? Udaltzainak, galderari helduta, azalpen guztiak eman dizkigu besoa luzatuta. Adeitsu eskertu du Andonik. Barkatu dio kontrako norabidearena eta, batez ere, ahaztu zaio gidabaimena eskatu ziola.

Bagoaz. Jokaldiaren xehetasunak azaldu dizkit, batzuetan bertso saioko uneekin egin ohi duen moduan. Badaki gaur kantatu dituen bertsoak baino gehiago baloratu dudala gertatu berri dena. Udaltzaina mareatzen saiatzea beste batzuek ere egingo genuen, baina xehetasun batek agertzen du zarauztarraren abantaila bertsogintzako konpromiso konplikatuetan: eskua sakelara eraman du.•

Andonik ere hanka sartzen du Muruak kontatua

Behin, Abaltzisketan, saioa egin genuen eguraldi petral samarrarekin eta, jendea urruti samar geratu zelako edo beste arrazoiren batengatik, ez zen behar bezalako girorik sortu, eta Andoni ez zen oso konforme jaitsi oholtzatik. Emakume batek galdetu zion ea zer moduz Saioa, eta Andoni hasi zitzaion kontatzen hotz samarra atera zela, eguraldiak ere izan zuela errua eta horrelako aitzakiak ematen. Eta emakumeak adierazi zion Elisa bere emaztearen laguna zela eta alaba Saioagatik galdetu ziola. Andoni hanka sartze bat egiten ikusi dudan aldi bakarra izan dela uste dut.•

Andoniren lehen aldiak Euzkitzek kontatua

Egaña baino bost urte gazteagoa izan arren, hilabete batzuk lehenago plazaratu nintzen. Aldizkari honetarako bizipen zaharrak berritzen ari naizen honetan, konturatu naiz Andoniren lehen aldi askoren lekuko izan naizela, ohore eta zori on hori egokitu zaidala: oholtzakide ginen Lizardi sariko lehen saioan, Txapelketa Nagusiko estreinaldian, baita lehen txapela irabazi zuenean ere. Zarauzko Euskal Jai batean Andoniren kuadrillakoekin ibili nintzen eta Ezkertokira bildu gintuzten afaltzera. Ostatuak lehengo lekuan jarraitzen du, baina izena eta giroa ez dira lehengoak. Gu ere ez.

Bertsotan beste inon esan ez genitzakeenak esan genituen. 1999ko inauteetan Eratsunen izan ginen biok. Lepoko zainak lehertu beharrean kantatzen dituzte Ardoaren bentajak izeneko bertsoak. Guk neurrian edan genuen, errepiderako abantailarik ez izaki. Goizaldean begiratu du norbaitek leihotik eta, “hi, dena zurittue zeok!”. Ederki ezarrita zegoen elurra. Denek esan ziguten Doneztebetik barna etxeratu beharko genuela. Baietz esan genien, baina kasurik egin ez. Kotxe berri samarra nuen, lau gurpilek lan egiten ziotena, eta elurretarako zirrikak jarriak. “Gaur probatu behar diagu!”, esan nion Andoniri. Bai probatu

ere. Basakabitik barna egin genuen itzulera. Leitzara heltzean telefono dei bat jaso nuen. Ez ziren deitzeko ordu normalak, baina ezta nire egoera emozionala ere. Orduan erakutsi zidan Andonik esaten eta entzuten ez ezik egoten ere badakiela.•

Andoni lanera joan ez zen eguna Peñak kontatua

Behin, Bizkaiko herri batean sekulako parranda egin genuen Andoni Egañak eta biok. Igandea zen, eta, biharamunean, lanera joan behar. Andoni Gasteizko Udaletxean zebilen orduan. —Nola ote dago gure Andoni? Zer koraje ote du? – galdetzen nion neure buruari eta deitzea erabaki nuen. Deitu nuen udaletxera, galdetu nuen Andonigatik, pasatu zuten denbora pixka bat eta bere lankideren bati pasatu zioten telefonoa, eta ez zela etorri esan zidan. —Hoy no ha venido. Está indispuesto –izan zen eman zidan esplikazioa. Hurrena ikusi nuenean galdetu nion zer moduz pasatu zuen biharamunean eta goizean larri ibili zela, baina egunak aurrera egin ahala moldatzen joan zela erantzun zidan. Ni isilik egon nintzen tarte batez. Baina, ondoren, egun horretan piper egin zuela esan nion, galdetu nuela Udaletxean eta ez zela lanera joan esan zidatela. —Hi haiz txitxi-burruntzi alua –esaten zidan.•

Etxera joatea ahaztu Lizasok kontatua

Andoni puntuala da bertsotara doanean, baina beste gauza batzuetarako ez. Behin, abuztuan, Zubietan kantatu eta Andoniri ahaztu egin zitzaion biharamunean familiakoekin eta lagun batzuekin oporretara joan behar zuela. Ama Birjin bigarrena edo hirugarrena zen. Kuadrilla batekin gelditu ginen afaltzen, eta etxera etortzea ahaztu zitzaigun. Etxera iritsi omen zen eta andrea, umeak, lagunak, gurasoak eta ertzainak, denak zituen zain, istripuren bat izana izango zuela pentsatzen baitzuten. Orain, urteekin, etxerako gogoa sartzen zaigu askotan, baina lehen ahaztu egiten zitzaigun etxera etortzea.•

Errepide bazterreko loak Telleriak kontatua

Ni beti lo faltan ibiltzen nintzen garai hartan, goizeko seietarako lanera joan behar izaten nuelako. Amaiurren izan ginen gaueko bertso afari batean Sebastian, Egaña, Murua eta ni. Amaiurtik abiatu ginen ezordutan eta Sebastian eta Murua han gelditu ziren, biharamunean Senperen kantatu behar zutelako, eta Andoni eta biok etorri egin ginen, guk ere hemen bertso saio bat genuelako. Behobia aldera arte elkarri galderak eginez etorri ginen, erdi esna, eta handik banatu ginelarik, bakoitzak ahal zuen moduan ibili ginen. Ni Villabonako Martin Musika Etxearen atzean gelditu nintzen, lo kuluxka bat egiteko, eta udaltzain batek es-

natu ninduen kristalean kolpeak joz. Ezagutu egin ninduen eta esan zidan: —Zer egiten dek hemen? —Jota nengoan eta lotan gelditu nauk. Eta hurrengo egunean bertsotara joateko elkartu ginenean Andonik galdetu zidan: —Millan, etxera noiz iritsi haiz?

—Zer ba, zergatik galdetzen didak hori? —Neronek ere ez zekiat non ibili naizen. Gelditu ninduan lo kuluxka bat egiteko eta goizeko hamarretan iritsi nauk etxera. —Ba, nik ere antzekoa egin nian ba. —Zer egin dek? Zer egin dek? Horrela eta horrela, Musika Etxearen atzean kuluxka bat egiteko gelditu nintzela eta zer gertatu zitzaidan kontatu nion. Andonik esaten zuen egunez noiznahi egiten zuela lo. Horrek beharbada, egunez lo egiteko aukerak, erraztasun gehiago emango zion martxa hori aguantatzeko, baina egiten genituen ibilerak ez ziren parte onekoak izaten.•

“Esto parece un estercolero” Lizasok kontatua

Herri Urrats batean, Beratik gora Lizuniagako gainean, kontrola jarri zuten guardia zibilek. Andoni gelditu zuten. —Abra usted el maletero! —agindu zioten. Maleteroan, goizean plaierotan jokatu eta bustitako arropak omen zituen. Eta Andonik berak jakinaren gainean jarri omen zuen guardia zibila, oso zikina zuelako maleteroa, eta itxi zuenean esan omen zion: —Tenía usted razón, esto parece un estercolero. Horrela bukatu omen zuen kontrola. Baina, ondoren, kotxea arrankatu ezin. Sekulako kotxe erreskadak sortu omen ziren, eta guardia zibilak atzetik

bultzaka zituela igo omen zuten kotxea Lizuniagako kaskoraino. Eta goitik behera arrankatu zuen.•

Sehaska hutsari kontuak esaten Muruak kontatua

Bertsolari gehienoi saiotik bueltan etxera etorri eta lo hartzea izugarri kostatzen zaigu eta, nik behintzat, etxera iristean telebista pizteko ohitura nuen, nahiz eta goizeko laurak izan. Igual Baztango herrixka batean kantatzen zenuen, iristen zinen etxera eta burua apaltzeko modu bat izaten zen hori. Askotan, ez zenion telebistako programari arreta handirik jarriko, baina lasaitzen laguntzen zuen. Gogoan dut, behin, Argia-rako artikulu bat atera nuela telebistari horrela goiz aldera begira nengoela, ez zela alegia beti alferrikakoa izaten. Kontua da telebistari begira lasaitu, joaten ginela ohera eta, hiru bat ordu lo egin orduko, hasten zirela umeak ate zirriztutik begira, ea noiz esnatzen nintzen, eta, umeak txikiak ziren garai horretan, gainera salto egiteko ohitura zutela eta minik gehien hartzen zenuen leku haietantxe zapaltzen zizutela hankekin. Nik ez dakit Egañak telebista ikusteko ohiturarik bazuen edo ez, baina berak kontatuta dakit behin iritsi zela etxera, gerturatu zela sehaskara eta ari zitzaiola umeari kontuak egiten eta Elisak deitu ziola ez izateko baboa, umea ohean berarekin zeukalako.•

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

SEBASTIAN

LIZASO

Urrakira bidean Eizmendi auzoan dagoen Mauri Berrin bizi da Sebastian.

Sebastian, lider bat Telleriak kontatua

Sebastian oso gaztea zela ezagutu genuen Azpeitiko hiru handiekin bertsotan, artean mutikoa zela, mutil handia bazen ere, ehun eta kilo askokoa. Bertsotan besteen pare egiten zuen, eta berehala konturatu ginen bertsotan berarekin ginenean lidertza halako bat hartzen zuela, berak egiten zigula gidari lana: herri batera joan, herriko kontuak prestatuta eraman, jendearekin egon eta, bukatzen genuenean, agur esan. Gure taldean itzal izugarria izan duen bertsolaria da. Berak deskubritu zigun Baztan erreka. Bailara horretako herri guztietan ibili gara bertsotan, eta berak egin zigun sarbidea. Azpeitia zen orduan bertsolaritzaren bihotza eta han biltzen ginen omenaldiren bat antolatu behar zenean edo saio handi samarrak antolatu behar zirenean, Elkartea martxan jarri zen arte. Euskal Herriko Elkartearekin batean lurraldeka elkarteak sortu zirenean, guri egokitu zitzaigun Gipuzkoako zuzendaritzan ibiltzea. Eta guk ezagutu genuen egoera hartan, Azpeitia eta ingurua zen bertsolaritzaren motorra eta bihotza. Gipuzkoako txapelketa bai ala ez eztabaidan aritu ondoren erabaki genuen Herriarteko Txapelketa egingo genuela. Ni lehendakari nengoen, eta oso harreman estua nuen Jokin Sorozabal, Lierni Elortza, Unai Agirre eta beste hainbatekin. Txapelketaren antolakuntzarako lana banatu egiten genuen, eskualdeka. Sorozabali egokitu zitzaion Azpeitira joan beharra eta ea lagunduko al nion galdetu zidan, herri horretan jende fuertea zegoelako. Iritsi ginen, eta bertako bertsolari handi guztiak han zeuden, bata izkina batean meriendatzen, beste bat mahaian

erdi etzanda. Txapelketaren proposamena luze eta zabal agertu genien eta ez zitzaien ideia gehiegi gustatu. Ezer konpondu gabe abiatu ginen etxera eta, bidean, oso ezkor etorri ginen; Jokin, behintzat, lur jota. Sebastianen lidertza hainbestekoa zen, hurrengo egunean lantokira agertu zitzaidala. —Atzo han esan zirenak ez hituen esan beharrekoak. Zuek segi lanean eta gurekin kontatu –esan zidan. Bere lidertza horretan beti aitortu izan diot nola jakin izan duen, beti gogotsu ez bada ere, bere ingurua bereganatzen. Herriarteko finala ere Azpeitian jokatu zen.•

Blancaren apuruak Muruak kontatua

Azkar eta gutxi ahoskatuz hitz egiteko ohitura du Sebastianek, eta hori sano dagoenean eta ondo, nik bezalaxe. Blanca euskaldun berria da, eta Gasteiztik etorri berritan, orain gabiritar bat gehiago ematen badu ere, Sebastian ezagutu zuenean, larri samar zebilen artean euskararekin, eta Sebastianek telefonoz deitzen zuen bakoitzean galdetzen nion ea nork deitu zuen. —Sebastianek —esaten zidan. —Eta zer esan du? —galdetzen nion, orduan. —Ez dakit, ez diot ezer ulertu —erantzuten zidan. —Eta nola dakizu bada Sebastian zela? —jarraitzen nion nik. —Horrexegatik, ez diodalako ezer entenditu —esaten zidan.

Sebastiani ulertzen hasi zenean atera zuen EGA eta hasi zen ikastolan lanean.•

Bi hitz bakarrik Egañak kontatua

Xebastianen pertsuasio dohainak aski ezagunak dira. Urte asko daramatzagu elkarrekin hara eta hona. Haserreturik ezagutu izan dut, baina ha-

serre horri galga ahapeka jartzen dio gehienean. Behin, ordea, kontu larri bat zela tarteko —ez dut zergatik, non eta norekin zehaztu nahi—, mehatxu bat nola egiten den irakatsi zidan. —Horrelakorik egin duala berriz jakiten badiat nik… Eta bi hitz bota zituen. Bi baino ez, baina izugarri eragin zidaten esanindarrarengatik. —Horrelakorik egin duala berriz jakiten badiat nik… Jainkoak guarda!!! Niri baino gehiago eragin zioten nonbait hitzok jasan zituenari. Ez dugu orduz geroztik begien bistan ikusi.•

Sebastianen radarra Peñak kontatua

Sebastianen ezaugarrien artean batzuk aipatzekotan, gidari ona dela esango nuke eta matrikulak gogoratzeko radar bat duela buruan. Egun batean saioa genuen Labaienen, egun luzea izan genuen eta etxera bueltan ea Oiartzungo jatetxe batean utziko al ninduen eskatu nion, lehengusu batekin afaria nuelako. Zein lehengusu zen galdetu zidan eta Anjel zela erantzun nion, berak ere ezagutzen zuen lehengusu bat. Iritsi ginen jatetxeko aparkalekura. Kotxe piloa zegoen aparkatuta egun hartan eta, iristen ari ginen bezala, matrikulei ezker-eskuin begira igaro ginen gure kotxearekin.

—Anjel ez duk iritsi oraindik. Hemen ez zegok – bota zuen. Harrituta utzi ninduen. Nik ez nekien nire lehengusu horren kotxeak zer kolore zuen ere eta berak matrikula buruz zekien. Utzi ninduen han eta berehalaxe agertu zen nire lehengusua.•

Sebastian eta semaforo gorria Mendizabalek kontatua

Beasaingo Usurbe mendiko iraileko festetan, Sebastian Lizasok ateraldi ederra izan zuen. Antolatzaile taldeko Inaxio Muxugorri ari zen kotxeei, igo ahala, aparkalekura pasoa ematen, eta Sebastianek bere kotxearekin Inaxioren parera iritsi zenean planto egin zuen, kotxea gelditu zuen bertan. Inaxio builaka, bi besoak altxaturik, demanda batean hurbildu zitzaion Sebastiani, ea zertan gelditu zuen kotxea, aurrera jarraitzeko aparkalekura esanez. Sebastianek bi eskuak altxa eta barrezka erantzun zion: —Ni semaforo gorrian gelditu egiten nauk, badaezpada. Inaxio bera ere barrez lehertu beharrean hasi zen, eta ingurukoak ere bai, jakina!•

Bertsoaren profesionala Telleriak kontatua

Oso gazteak ginela, ostiralean egin genuen bertso saio bat, larunbatean bigarrena eta

igande goiz batean Azpeitiko Pastorkuan geldituta geunden Itziarren baserri erre baten aldeko jaialdira joateko, garai hartan bertsolariak baikinen baserrietako asegurua. Gogoan dut nola geunden Pastorkuan Mikel Mendizabal eta biok igande goiz horretan egunkariak irakurriz Sebastian azaldu zenean. —Egun on! Gosaria eskatu al duzue? –galdetu zigun bere ohiko indarrarekin. —Ez, oraindik ez. —Zer kristo egiten duzue, ba? Karmen!! —egin zion oihu etxekoandreari— Ekarri guri gosaria. Gu burua altxatu ezinik, asteburuan egurra hartuta geundelako, eta Sebastianek gosaldu zuen, kafea hartu, purua piztu zuen eta bere buruari matrailean eskuarekin zaplaztekoa emanez esan zuen:

—Bien, Sebastian, gaur ere seguru haiz! Ohitura zuen, bere burua animatzeko, zaplaztekoa eman masailean eta martxan jartzeko. Plana egina genuen Itziarrera joan, jaialdia egin eta segidan etxera etortzeko. Saioa bukatu zen eta, nola dirurik ez zuten ematen, antolatzaileak bazkaritan geldi gintezen saiatu ziren. Guk etxera nahi genuen, baina Sebastianek esan zuen: —Bazkaldu eta segituan joango gaituk. Bazkaldu genuen eta erabaki genuen, orduak aurrera zihoazenez, bueltan Pastorkuan mokadu bana

eginda itzuliko ginela etxera. Pastorkuan merienda egin eta banatuko ginen. Hura izan zen bere buruari animoak emateko Sebastian bere matrailean zaplaztekoa jotzen ikusi nuen lehen aldia. Ez naiz ni jaialdietan eta Txapelketan gozatzekoa izan. Hobeto moldatzen naiz biren arteko jardunean. Behin motorra berotuz gero bertsotan luze jardutekoa naiz. Jaialdi baten bukaeran ezkor ikusten ninduenean, “hurrengoan hobeto aterako duk”, esan ohi zidan animatzeko. Berarengan beti aurkitzen genuen erreferentzia bat. Bertsoaren profesionala da eta bertsoarekiko duen konpromisoa ikaragarria da.•

Goizaldeko hamabietan Egañak kontatua

Igande eguerdia zen eta Behobian genuen hitzordua. Behobiatik aurrera biok auto berean jo genuen Bidasoan gora. Bolantean Xebastian. Ondoan ni. Bezperan ibilia zela antzematen zitzaion. Antiaju beltzak soinean zituela zegoen nire zain. “Goizaldeko hamabiak” ziren beretzat, nire lagun bihurri batek esango lukeen legez. Etxalde batera gindoazen gonbidaturik. Etxalde handia; etxalde berria. Lujoz beteriko etxaldea. Handikeria bat… Iritsi eta ukuiluak erakutsi zizkiguten lehenik. Hango behi eta bigantxa, zezen eta idisko. Denak ere sariketetan premioa irabazitakoak. Etxea erakutsi ziguten ondoren. Sukaldea, egongela, komunak… Eta komunetan, iturriak urrezko bainu eta

guzti. Bazkaltzera eseri ginen gero, eta lehen mokaduarekin Xebastianek nobedaderen bat sentitu zuen urdailean. Presaka alde egin zuen mahaitik eta handik gutxira itzuli zen. —Zer… Ondo al hago? —galdetu nion… —Ba al dakik zer egin dudan? —erantzun zidan berak. —Joandako tokian ikusitakoa egin behar dela eta… urrezko iturriari txahala!•

Sebastian zen gure Lanku Muruak kontatua

Sebastian izugarria da herri txikietako jendea izen-abizenez ezagutzen, eta berari esker egiten genituen bertso saioak ere, herri horietan kontaktu asko zituelako. Bera zen gure Lanku urte horietan. Lesakara joan ginen batean aitona txiki polit batekin egin genuen topo. Uste dut jatorriz Ataun aldekoa zela. Bere alabarekin zegoen eta Sebastian alabarekin hasi zen berriketan, ezaguna zuelako, eta aitonak esan zion: —Zu Sebastian Lizaso izango zera. Telebistako bertso programan ikusi ohi zaitut. Eta Sebastianek erantzun zion: —Nik ere ezagutzen zaitut, handik dena ikusten baita. Telebistatik ikusle guztiak ikusten dira — eta bere izen eta abizenak esan zizkion. Aitona seko harrituta utzi zuen, eta alde egin genuenean esan nion: —Hik dauzkak arrautzak, aitona beldurtuta utzi duk.

—Horrek sukaldea dena jasota edukiko dik hurrengo Hitzetik Hortzera-ko, eta trajearekin eseriko duk telebistaren aurrean —erantzun zidan Sebastianek.•

Agenda bat Lizasoren buruan Loidisaletxek kontatua

Behin Lizasorekin geundela norbaitek telefonoz deitu zion, bertso saioren baterako izango zela pentsatzen dut, ematen zituen erantzunengatik esaten dut hori.

—Nik ez, horrelako lekutan kantatu behar diat – erantzun zion, eta Egañagatik galdetu izango zion. Egaña ere berarekin zela erantzun baitzion. Libre zein egongo ote zen galdetuko zion telefonoaren bestaldean zegoenak, honela jarraitu baitzuen Sebastianek: —Murua, horrelakorekin, halako lekutan dek. Bestea, halako lekutan —eta horrela eman zion errepasoa bertsolari plantilla osoari. Dozena bat bertsolariren agendaren berri bazekien. Sebastianen eskuetatik zenbat bertso saio etorri zaigun besteoi, inork ere ez daki. Orain, mugikorren kontuarekin, telefono zerrenda ere pixka bat borratuta edukiko du, baina lehen ikaragarria zen. Behin baino gehiagotan gertatu zait norbaitek nire telefono zenbakia eskatu eta hark nik baino lehenago ematea.•

Lizasoren erantzuna Peñak kontatua

Bertsolari moduan, Sebastianen ezaugarria puntuari azkar eta ondo erantzuteko dohaina da. Nire ustez, punturik onenetako bat Lazkao Txikiri erantzun zion. Altzon zen, sanignaziotan, berak esaten duen moduan “saninaziyuek”. Beste askotan bezala afaldu genuen elkarrekin. Xabier eta Manuel Olano han ziren, eta Lazkao Txiki ere bai. Afal ondoren, Sebastianek kafearekin batera purua eskatu zuen, nola ez, eta Montekristoa hartu eta, txiskerorik aurkitzen ez zuenez, su eske hasi zen. Sua edo “zua” eskatu zuen, Azpeitiko hizkeran “s”aren eta “z”aren arteko ahoskerarekin. Lazkao Txiki erne zegoen.

—Hi, zua eskatu al dek edo sua? —galdetu zion, adarra jotzeko asmoarekin. —Poxpoluk —erantzun zion Sebastianek, eta sekulako algarak egin zituen entzuten zegoen jendeak. Baina Lazkao Txikiri ez zion grazia handirik egin erantzunak, beti bera protagonista bakar izaten ohituta baitzegoen. Ezpainak zimurtu egin zitzaizkion. Sebastian Gure kasa programara joan zen batean bertso bat eskatu zidaten eta orduan aipatu nuen gertakari hori: Gogoan diat behin Lazkao Txiki gurekin afaltzen zela, Montekristoa piztu nahi eta “Zua” eskatzen hintzela, “Sua edo zua, zer eskatu dek” beraren ziri epela, ta bapatean hire erantzuna poxpoluk nahi hituela, hik utzi huen Lazkao Txiki zer esan etzekiela.•

Sebastianen errieta Sorozabalek kontatua

Sebastianekin badaukat pasadizo bat adierazgarria dena. Arbizuko festetan izan zen, baldintza eskasetan egin genuen saioa: megafonia txarra, afaltzera bildutako jende andana bat plazan bertan. Aho gustu txarra uzten duen saio horietako bat izan zen eta azken agurrean barkamen eske bezala

kantatu nuen, ez naiz gogoratzen zehatz, lastima izan zela esango nuen, saiatu ginela, baina beti ez direla gauzak ondo ateratzen eta horrelakoak esango nituela pentsatzen dut, eta Sebastiani ez zitzaion gustatu. Erretiratzen ari ginela mekauenka hasi zitzaidan, eta sekula ez zela esan behar saioa txarra atera denik esan zidan, errieta tonuan. Horrek islatzen du nola bizi genuen bakoitzak bertsolaritza. Irudiari beti eutsi behar zitzaiola adierazi zidan. Uste dut baduela horrek zerikusia izaerarekin. Hasierako urte haietan nire liderra zen Sebastian, eta haren itzalean oso eroso sentitzen ginen.•

Sebastianen abaroan Euzkitzek kontatua

Plazak utziz geroztik leku bakarrean kantatu izan dut finko samar: Zumaiako Artadin. 2016ko San Migel egunez sanmigeldar kuadrilla bat agertu zen, gazte-gaztetatik bertso munduan ezagutu izan ditudan anaia eskoriatzarrak, andre, alaba eta guzti. Han zer ote zebiltzan galdeturik, erantzunak harrituta utzi ninduen: “Heu fitxatzera etorri gaituk. 25 urte dituk hik azkena Apotzaga auzoan kantatu huela, eta hurrengo bertso-afarian hi nahi haugu. Heuk aukeratu eguna eta bertsolaguna”. Ilusioa egin zidan, handia. Bertan zehaztu genuen eguna. Lagunarekin zalantzarik ez nuen: “Sebastianekin nahi diat”. Lizasok asko esaten du, baina beti uzten du bidea. Luzaroan aritu gabe dagoen norbaitentzat ez dago lagun aproposagorik. Giroaren goxotan eta Sebastianen abaroan, erraz eta gustura aritu nintzen. 25 urteko etenik izan ez balitz bezala.•

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

JON

SARA SUA 44

Apozaga auzoan dagoen San Migel anaien taberna. Auzo honetara igotzen zituzten Almen bertso eskolako ikasle kutunak ostiral arratsaldeetan pilotan egin, taberna honetan afaldu, sagardo pixka bat edan eta bertsotan egitera.

Nortasun agiria Egañak kontatua

Laurogeita hamabost-hamaseia. Elizondon genuen jaialdia larunbat iluntzez, eta igande eguerdian, Senperen, Herri Urratsen baitan. Oso gutxitan egin izan dugun plana egin genuen Xebastian, Murua, Sarasua eta laurok. Elizondoko jaialdia egin, bertan afaldu, Amaiurko lagun batzuen etxean lotan geratu eta, biharamunerako, bertan geneukan Senpere. Egin genuen jaialdia eta bagindoazen afaltzeko lekurantz. Eta non ikusten dugun Jon paretan jaialdia iragartzeko zegoen txartel bat hormatik kendu, tolestatu eta sakelan sartzen. Zertan ari zen galdetu genionean irribarrez erantzun zigun: —Ikusi diat txarteletan gure argazki bana datorrela izen eta guzti. Eta konturatu nauk ez karnet ez pasaporte, inolako agiririk gabe etorri naizela. Eta orduan pentsatu diat… Bihar mugan edozein polizia motari erakusteko ere badela hau dokumentu bat. Elkarrekin joango gaituk, noski. Zuek badauzkazue agiriak. Eta nik, berriz, txartela erakutsi eta esango zieat, “este Lizaso”, “este Murua”, “este Egaña… y este yo!!!”. Ikusten da ni naizela ezta?•

Sarasuaren despisteak Peñak kontatua

San Pedro eguna zen eta, oker ez banago, Sestaoko auzo batean genuen saioa hango bertso eskolakoekin Sarasuak eta biok. Ez dakit zergatik, ez ginen joan kotxe berean. Iritsi nintzen

kantatu behar genuen lekura, oholtza aurkitu nuen, gazte batzuk ziren antolatzaile zebiltzanak eta Sarasuari itxaroten jarri ginen. Beste askotan bezala, berandu etorriko zela esaten nien gazte horiei, baina agertuko zela, Jonek berandu ibiltzeko ohitura zuelako. Ordua iritsi zen eta Sarasuaren arrastorik ez zegoen han, eta bertso eskolakoak eta ni oholtzan ginela egin genuen saioa. San Pedro buelta horretan egunero izaten genituen saioak eta aurkitu nuen batean esan nion: —Hi, Txikito —Txikito deitzeko ohitura bainuen— , lehengoan zer? Sestaora ez hintzen azaldu. —Ikaragarria egin nian —erantzun zidan. —Zer ba? —Egun eta ordu berean hiru lekutan hitza emana nian kantatzeko. —Zer esaten duk? Eta zer egin huen? —Gertukoen nuen saiora joan ninduan, Eskoriatzara.•

Txomin Garmendiaren epaia Telleriak kontatua

Lizartzako jai batzuetan goizeko saiora deituta geunden, bazkaria genuen ondoren eta gaueko saiora arte bertan egotekotan joan ginen, eta Jon Sarasua ez zen agertu goizeko saiora. Kaxianorekin harreman handia genuen urte haietan, hark bazekien ordurako Txomin Garmendia herrian zela eta haren bila joan ziren antolatzaileak, eta goizeko saioa Txominek eta biok egin genuen. Sarasua

bazkari garairako etorri zen. Goizeko saioan izan zenez, Txomini ere bazkaritara gelditzeko esan zioten. Jonek, beti bezala, txukun egin zuen otordua: ardorik ez, bazkalondoan kaferik ez eta koparik gutxiago, eta, halako batean, Txomin Garmendiak esan zion: —Jaunak. Oraingo bertsolariak: saiora etortzeko esan eta ahaztu; bazkaltzen hasi eta ardorik ez, kaferik ez eta koparik ez, eta, hala ere, bertsolari izan nahi.•

Kafeari su ematen Egañak kontatua

1986 ingurua izango zen. Gasteizen eguerdiko saio bat geneukan eta garaiz joan ginen Jon Sarasua eta biok. Behelainoa bidean eta hotz hirira

iristean. Saioa hasi aurretik Plaza Berriko taberna batera sartu ginen. Eskatu nituen eskatzekoak: infusio bat Jonentzat eta karajilo bat nik. Komunera joan nintzen segidan eta bueltakoan Jonek harriduraz bota zidan: —Hi, hi…! Hire kafeari su ematen ari zaiok tipo hori!•

Sarasuaren grupieak Loidisaletxek kontatua

Oñatin bertso jaialdi bat genuen, eta, saioa bukaerara ailegatzen ari zela, ondoren non elkartuko ginen komentatzen aritu ginen gure artean, eta taberna batean biltzekotan geratu ginen. Baina oholtzatik behera jaisten ari ginela ohartu ginen Jon Sarasua bazihoala bere bidetik, guri ezer esan gabe. Eta gero enteratu ginen neska gazte mordo bat zerabilela bere atzetik eta haiei ihes egiteko alde egin behar izaten zuela saio batzuetatik. Horrela da mundua: batzuek gehiegi eta besteok bat ere ez.•

Sarasua gasolinarik gabe Lizasok kontatua

Zikinean Andonik zuen fama, baina kotxean gasolinarik gabe ibiltzen Jon Sarasua zen espezialista. Sarasua izango da, seguru asko, bertsolarien artean egun berean gasolinarik gabe bitan gelditutako bakarra. Goizetik Pasaian genuen

bertso saioa. Joan ginen eta Sarasua falta. Halako batean azaldu zen, eta kotxea Donostiako Mirakruz gainera zihoala gasolinarik gabe gelditu zitzaiola kontatu zigun. Eta pentsatu omen zuen Sebastian ere handik pasatuko zela eta ikusiko nuela bazterrean geldituta. Saioa egin genuen, gasolina hartu genuen surtidorean, inbuturik ez zuen eta egunkari orrialdeak kiribilduta sartu genion gasolina kotxeari. Eta esan nion hurrena ikusten zuen surtidorean gasolina sartzeko, eta horrela banandu ginen, bakoitzak leku ezberdinetan saioak genituelako. Hurrengo egunean deitu nion, ea ondo iritsi al zen galdetzeko, eta gasolina sartzea ahaztu egin zitzaiola

eta berriro gabe gelditu zela esan zidan; egun berean, alegia, bi aldiz gelditu zela gasolinarik gabe.•

“Oye tú, chaval” Muruak kontatua

86ko finaleko kontu batekin gogoratzen naiz. Arratsaldeko saiora zihoan Sarasua, besteokin batean, eta atezainak gelditzeko esan zion: —Oye tú, chaval, tú no puedes entrar por esta puerta —eta Sebastianek esplikatu behar izan zion gurekin batean kantatzen zuela.•

Beti guri galdezka Peñak kontatua

Sarasua pentsalari, filosofo, idazle eta bertsolari oso ona zen, baina bere estereotipoan sartzen da despistatu izatea ere. Sebastianek eta nik, esate baterako, ondo ikasita daukagu urteko santorala. Berak ez. Beti guri galdezka ibiltzen zen. Egun batean, bertso saioa egin genuen eta, trago bat edo beste hartzen ari ginela, beste herri bateko antolatzaileak joan zitzaizkion. Ez dakit seguru, baina ekainaren bukaera aldeko egun baterako saioa eskaini zioten. Bera ez zen gogoratzen egun hori libre zuen edo ez eta guregana etorri zen. —Ni ez nauk gogoratzen eta zuek jakingo duzue, ba, nik egun hori libre daukadan edo ez —galdetu zigun. Eta baietz esan genion, emateko baietza, libre

zuela-eta. Herri askotan kantatzen genuen elkarrekin Andonik, Sebastianek, Sarasuak eta laurok, eta, gutxi gorabehera, jakiten genuen elkarren berri.•

Beti buruari bueltak ematen Sorozabalek kontatua

Sarasua eta Euzkitze ni baino urtebete zaharragoak dira. Sarasua eta Euzkitzez gainera, Anatx ere kintoa zen Bernardo Azpillaga, Joxe Mari Izeta eta Isazelaiarekin batean. Eta urte bat gazteagoak ginen Aitor Sarasua, Arantzazu Loidi, Felix Iñurrategi eta ni. Bertso eskoletako belaunaldiko liderrak Jon Sarasua eta Euzkitze ziren. Baina Jon Sarasua ez zen liderra bertsotan bakarrik. Nik ezagutu nuenetik sentipena izan dut intelektualki ere koska bat gorago zebilela. Bertsolari Gazteen Eguna antolatzen zuten, eta gu han joaten ginen, eta bi eskuak poltsikoetan sartu eta kantatu egiten genuen. Eta Jon beti ibiltzen zen buruari bueltak ematen, zer egin behar zen horrelako egunekin, zer mezu komeni zen plazaratzea; beti gu baino pauso bat aurrerago zebilen. Bertsolari Egunak antolatzen hasi zirenean ere saio erdi prestatuak izaten ziren asko —Goierritarrek egiten zutena, esate baterako—, eta grabatua daukat behin gortinen atzean nola ikusi nuen kezkatuta zerbait berria edo gogorxeagoa esatea pentsatuta zuelako. Guk ez genion buruari lanik ematen. Jarritako gaiari kantatu eta bazkaltzera joaten ginen. Jon beti zebilen beste zerbait buruan zuela.•

Sarasuaren hitzaldia Muruak kontatua

Sarasuak ideia izugarriak ditu eta adierazten ere ona da, baina ez da teknologia berrien oso zalea. Behin, Arabar Errioxako herri txiki batean egin genuen batzarra eta erabaki genuen hizlariek power pointa erabiliko zutela, gauzak argiago adierazi ahal izateko. Jon Sarasua uste dut Transmisio arloko arduradun zegoela eta han agertu zen bertsotara bezala: ez ordenagailu eta ez power point. Esan genion besteek bezala, berak ere pantailan zerbait lagungarria erabili behar zuela, eta, halaxe, orrialde zuri bat hartu zuen, han lau lerro idatzi zituen eta haiek pantailan zirela eman zuen hitzaldia.•

Sarasuaren 500 pezetak Peñak kontatua

Sarasua, Lizaso, Murua eta laurok Bilboko Arenalean saioa egin eta, etxera bidean, Zornotzan bazkaltzen gelditzea erabaki genuen, jatetxe dotore samar batean. Karta atera ziguten. Lizasok, Muruak eta nik aukeratu genuen menua, eta Sarasuak denbora asko hartu zuen bere menua aukeratzeko. Lizaso sartu zen berarekin: —Zeostiamekauendios, aukeratu hezak behingoz —hasi zitzaion. —500 pezeta bakarrik zeuzkat —erantzun zion Jon Sarasuak, pixka bat lotsatuta. Bi edo hiru mila pezeta kostatuko baitzen, igual, jatetxe hartako menua, eta ez zion koadratzen. Sarasuak 19 urte

izango zituen. Beste hiruron artean Sarasuari falta zitzaiona osatzea erabaki genuen. Geroztik, norabait bazkaltzera joan behar genuenean, ea 500 pezeta ba al zituen galdetzen genion.•

Ordaintzeko diruz urri Lizasok kontatua

Beste batean, Jonek eta Aitorrek familia gonbidatu omen zuten bazkaritara. Eguna jarri eta joan omen zen familia osoa jatetxe batera. Eta, mahaian eseri zirenean, anaia batek besteari galdetu omen zion:

—Dirurik ekarri al duk? —Nik oso gutxi, eta hik? —erantzun omen zion, honek ere oso gutxi ekarri zuelako. Eta hasi omen ziren bien artean zenbat osatzen zuten kontatzen, eta bi aukera zituztela erabaki omen zuten: jatetxeko jabeari zer pasatu zitzaien agertu edo, bestela, karta hartu eta zeukaten diruaren arabera eskatzen hasi. Eta bigarren aukeraren alde egin omen zuten. Eta zeukaten diruarekin ailegatzen ziren arteko bazkaria egin omen zuten. Izugarri despistatua da Jon, eta Aitorrek ere halakoa izan behar zuen.•

Sarasua Maritxalar familia Euzkitzek kontatua

Nire bertsolari izana ezin izango nuke ulertu Joxemari Aranalderen figurarik gabe. Harekin batera, familia bat izan da niretzat gako, beste inoren eta ezeren gainetik: Sarasua Maritxalar familia. Eskolarteko I. Txapelketara aurkeztu nintzenean —lehen aldi hartan ez nintzen bat-batean kantatzera ausartu— Iraurgitik joandako gaztetxo bakanok ez genuen elkarrekin ikastolako euskara klaseetan ikasiaz eta norberak etxetik jasoaz bestelako oinarririk. Bertsolarien harrobirik oparoenean bizi ginen, baina ez geneukan geure ingururik. Almen eskolakoen egiturak, talde-espirituak eta giroak erabat maitemindu ninduten. Bigarren edizioan txapela irabazi izanak eurengana gerturatzeko parada eman zidan, eta ez nuen alferrik galdu. Neu hurbildu nintzaien, bilatu egin nituen. Talde bi-

kaina zen: Izarzelaia, Goikolea, Loidi, Uribetxeberria, Iñurrategi, Urkia, Sarasua anaiak… Batzuetan pentsatzen dut hein batean abordatu ere egin nituela. Sarasua Maritxalartarrekin harreman berezia lortu nuen. Ezin hobeto hartu ninduten. Ez Iñakik, Jonek eta Aitorrek bakarrik, baita Xabierrek, Josuk eta Oierrek ere. Eta Joxemarik eta Mertxek, aitona-amonek, lehengusu-lehengusinek… Batzuetan Aretxabaletara, besteetan Oriora, askotan joan izan nintzen haiengana. Bizikletan, trenez edo stopean. Eta egonaldi ugari egin nituen eurekin.

Liburu bat idatziko nuke haiekin bizi izandakoekin, mila xehetasun gogoratzen ditut. Txango zirraragarriak ere bai. Xalbadorrekiko miresmenak Urepelera eraman gintuen Jon, Aitor eta hirurok. Donostiatik Elizondora autobusez gindoazela, Aitorrek gizon bat seinalatu zuen, lotsagabe. “Hori ez al da Ramon Saizarbitoria?” Baduk, ez duk... Aitor bera zen ausartena, eta xalo-xalo galdegin zion. Ramoni berebiziko ilusioa egin zion hiru gaztetxok ezagutu izanak. Elizondoko eliza ondotik abiatu eta, Beartzun auzotik pasaturik —honuzkeo hemen behar’tzun!—, lepo bati heldu behar genion. Galdu egin ginen bidean, nire erruz. Ilunabarrean iritsi, herriko sarreran dagoen zelai baten jabeari baimena eskatu eta bertan jarri genuen kanpina. Urepelen gaunden! Hurrengo urtean berriz itzuli ginen, baina ordurako 18 urte eginak genituen eta gure aitaren kotxean egin genuen bidaia. Luzaidetik Arnegira pasatzean jendarmeek gelditu eta miatu gintuzten. Nik atzeko arpilaren gainean nuen ohol famatu hura: “hizkuntza bat ez da galtzen...” Joni eta niri errespetu galanta sartzen zigun poliziak, Aitorri ez. Ez zen, gainera, Aitorrekin mugan arazoak izan genituen lehen aldia. Irribarre eta xalotasunez lortzen zuen mugako hesiak, eta beste hainbat, gainditzea. Mauleko elizan sartu ginenean, emakume bat etorri zitzaigun. Itxura penagarria ikusi izango zigun, inolaz ere. “Ez gaizkirik egin” esan eta 10 libera eman zizkigun. Bateratsu hasi eta bateratsu isildu ginen Jon eta biok. Bakoitzak bere zidorra segitu du, baita bertsotan ere, baina beti jakin dugu eupada bat aski zela elkarren bidera irteteko.•

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

ANJEL MARI

PEÑA GARI KA NO 60

Anjel Mariren etxetik ikusten den Anoetako parrokia. Herriko plazaren angelu batean.

Batea Sarasuak kontatua

Tourmalet mendatean gora doa hamabosteko taldea, han eta hemen inguratutako maillotez jantzita. Peña da emozionatuenetakoa, eta horrexegatik, bere maitagarrian, serioen doana. Hilabete batzuk lehenago sortu zen ideia bertsolari eta bertsozale batzuen artean. Tourrera joan behar genuela, eta Pirinioetako porturik zailenak igo behar genituela. Andoni txirrindulari familiakoa da, eta haren lehengusu Bartolo zenaren balentriak nire begiz ikusita, banekien haren hankek txirrindurako indar berezia izango zutela. Peña eta Mendizabal bizikletari eman eta eman omen zebiltzan azkenaldian, hogeita hamagutxi urteko sasoian. Jexux Murua, Altzoko adiskide Manuel Olano, Andoniren anaia gaztea txirrindularia eta beste batzuekin osatu zen kuadrilla. Andoni, Mikel eta, batez ere Peña, hilabeteetan kilometroak egiten ari omen ziren gorputza prestatzeko. Nik, sekula ezertan serio entrenatu ez den honek, inoiz ez bezala saio batzuk egin behar izan nituen Gatzagako mendatean gora, portuetan gora jarraitu ezinik barregarri geratzearen beldurrez. Bagoaz bada gora, arratsalde fresko batean. Ideiarik ere ez nork zer aguantatuko duen eta goraino denok iritsiko ote garen. Lehen kilometroak batera egin ditugu, eta, nire kalkuluak bestelakoak baziren ere, aldapa gogorrenetan gora hasita, bertsolarietako bat eta besteren bat atzeraxeago geratzen hasi dira, hankak eta entrenamendua gorabehera; nikotinaren lanak, nonbait. Peña gogotsu, aurreko taldean: ha-

marreko bat gaude orain. Aurrerago eginda, bigarren bertsolaria eta beste bizpahiru lagun geratu dira erritmoari jarraitu ezinik, polikiago joan beharrean. Zortzikotea aurreko pilan. La Mongie inguru sonatuan, nire harridurarako, Jexux bera, bere zimelean, eta besteren bat, apur bat atzerago geratu dira. Aurrera goaz, hemen ez dio inork inori itxoiten, dena-beharrean goaz. Ahal dena egiten da etenik ematen ez duen aldapa deabru honetan. Boskotea geratu gara aurrean. Halako batean, Peña juxtu doala iruditu zait. Juxtu, denok joango gara oso juxtu, baina hura ezinean. Minutua baino lehen esan du, arnasa nonbaitetik bilduta: —Hi, hi, batea, danok batea jun ber diau…!•

Lagun baten bila Egañak kontatua

Berastegin sekulako afari-merienda eginda gentozen Sarasua, Peña eta hirurok nire Ford Fiesta gorrian. Gazta zaharra harrak zuloetatik saltoka zituela, eta ardo on-ona, edozein deskuidatzeko modukoa. Tolosan geratzeko eskatu zigun Peñak, lagun batekin egon nahi zuela eta. Geratu ginen eta Jon eta biok abiatzera gindoazen unean, Peñak gerarazi egin gintuen. —La oskua, la oskua! Laguna ze pisutan bizi den ez nauk akordatzen. Eta hemen hainbeste etxebizitza zegok bloke bakarrean… Taberna horretara sartu eta telefonoz deituko zioat. Eta zuek, bitartean, kafe bat edo hartu…

Sartu ginen bi lagun tabernara lagunak laguna topa zezan. 86ko sanlorentzoak ziren eta orduan ez zen sakelakorik. Mostradorean gu kafe banarekin, Peña izkina batean ari zen barran eskaturiko telefonolistinari begira. Orriei atzera eta aurrera mordoa eragin eta gero, etsita, guregana jo zuen. —La oskua, la oskua! Ezin diat aurkitu. Ahaztu egin zaidak ze abizen duen!•

Peñagarikano ondotik Euzkitzek kontatua

Sekula ez naiz errimea izan hitzorduetara puntual iristen, orain asko zuzenduta nago baina —Sebastian barrez irudikatzen dut: hi kanbixau!—. 1991ko Gipuzkoako Bertsolari Txapelketaren finalera ere juxtu samar nindoan denboraz. Amarako tuneletan kotxe pilaketak zeuden, gainera. Minutu baten soberakinik gabe iritsi nintzen belodromoko atera, eta Jexux Muruak purrustada egin zidan: “Zuzenean oholtzara!” Gaizki, Xabier, orduan ere gaizki. Agur bana egin ondoren, lehen bertso puntuagarrian potto egin nuen. Potto egitea baino oker handiagoa izaten da norbera konturatzea, kezka eta ezinegona areagotzen baititu, bestela nahikoa ez-eta. Neu ez nintzen ohartu, zorionez. Tira, zorionak gutxi iraun zuen. Aulkian eseri orduko, Peñak ondotik: “Hi, potto egin duk!”. Eta gero berak irabazi txapela!•

Bi bertso afari Andonirekin Peñak berak kontatua

Andoni Egañak askotan kontatzen du nik nire emaztea bertso afari batean ezagutu nuela eta halaxe izan zen, baina Andonik ez zekiena da nik bigarren bertso afari bat antolatu nuela neska horrekin kointziditu ahal izateko, eta engainatuta eraman nuela bertso afari horretara. Donostiako Axular Lizeoan egiten zuen lan orain nire emazte denak, eta egiten du oraindik ere, eta ikastola horretako irakasleek bertso afari bat antolatu zuten inguruko Aieteko taberna batean. Andonik saioa bukatu eta alde egin zuen, eta besteok Donostiako Parte Zaharrera jaitsi ginen. Orduan ezagutu nuen Jaione. Neskarekin berriro egon ahal

DURANGOKO UDALA BERTSOLARITZA HAUSPOTZEN www.durango.eus www.durango-euskaraz.eus

izateko, bigarren bertso afari bat antolatu nuen eta Andoni eraman nuen, baina nik antolatu nuela esan gabe. Bigarren bertso afari hori Axular lizeoan bertan izan zen. Handik gerora esan nion zer egin nuen.•

Zuzenean lanera Telleriak kontatua

Peñari buruzko pasadizoak asko ditut, baina Oñatira joan gineneko bat kontatuko dut. Artean ez zuen gidabaimenik. San Isidro egun batez joan ginen bertsotara. Saio bat egin, bertakoekin afari bikaina egin, eta trikitia eta erromeria bukatu zenean abiatu ginen etxera. Eta Udana igotzen argi ginela, kotxeari pintxazoa egin zitzaion. Anjel Mari besoan min hartuta eta zintzilik zuela zegoen. Katuarekin saiatu nintzen altxatzen, baina ez zuen funtzionatzen eta, han geundela, Zumarragako Golden dantzalekutik zetozen lau gazte gelditu ziren. Gainean kremailera, kate eta burdin pila zeramaten. Ea zer gertatzen zitzaigun galdetu ziguten gazteleraz. Kontatu nien katuak ez zuela funtzionatzen, eta haiek kotxea altxatuta egin genuen gurpil aldaketa. Abiatu ginen etxera eta Anjel Mari lo, berriro, berehalaxe. Ostiral gaua zen eta larunbat goizetan lanera joaten ginen, artean. Ormaiztegiko Tejerian, ogia eta egunkariak egoten ziren, eta Tejeria horretan, izenak dioen bezala, teilak egiten zituzten eta teila puskaz egindako zorua zegoen. Nentorren abiaduran sartu nintzen leku horretara eta, kotxearen saltoekin, Peña izutu eta sabaia jo zuen buruarekin.

—Nora hoa? –galdetzen zidan. —Egon hadi lasai, egunkaria eta ogia erosi behar ditiat eta. Hartu nituen egunkaria eta ogia, eta bidean martxan jarri orduko hartu zuen lo berriro. Iritsi ginen Anoetara eta esnatu egin behar izan nuen. Ni zuzenean lanera eta Anjel Mari lotara joan ginen. Lantokian esan zidaten: —Millan, gaur deskuidatu haiz. Ez haiz, ba, hi askotan deskuidatzen. —Ez, baina gaur bai. Despertadore kabroi horrek ez zidak jo –esan nion. Biharamun horiek izugarri luzeak eta gogorrak izaten ziren. Nik ez nuen denborarik ateratzen lo egiteko. Etxera bueltan, askotan, kuluxka bat egiteko gelditu behar izaten nuen.•

Tabernako bertsolaria Egañak kontatua

Peñak eskarmentu handia zuen ordurako. Dexente ibili ginen bolada batean biok elkarrekin eta, nire aldean, asko ezagutzen zuena zen Anjel Mari. Bertsotara joan biok eta saioa bukatu ostean, taberna-ertz batean, espontaneo batek ekin zion bertsotan gu tentatzeari. Ondo ari zela oso irudituko zitzaidan niri. Hala esan nion behintzat Peñari ondotik ahapeka:

—Honek oso ondo egiten dik bertsotan! Barre-murritx batekin erantzun zidan Peñak. Eta esaldi bat bota zidan inoiz ahaztuko ez dudana. —Tabernako bertsolaria beti irudituko zaik oso ona, lehenengo aldiz bada.•

Neuri gertatua Peñak berak kontatua

Gure gazte garaian soldaduskara joan behar izaten genuen. Beti egiten zen despedida, eta soldaduskara zihoanari azenario bat jartzen zitzaion lepokoa balu bezala. Sanpedroak ziren eta Asteasura joan ginen. Ni nintzen azenarioa zintzilik zeramana. Beñat Iguaranen aitarekin topo egin nuen, Inaxiorekin, hura ere bertsolaria. Hasi ginen bertsotan eta jende dezente inguratu zitzaigun. Bizardun moztaka bat ere gurekin batera hasi zen. Zein izango eta gerora jakin nuen Joxe Arregi zela, gero torturatuta hil zutena. Zer mundu txikia!•

Peñak duen dokumentua Muruak kontatua

Igual berak kontatuko du orain kontatzera noan anekdota hau. Euskal Telebistarekin bihurritu ginenean, Elkarteak sorrera hartan zailtasun handiak izan zituen. Genituen bi langileak ere, Koldo eta Jexux, langabezira joan ziren. Inguruan genbiltzanok dirua jartzen hasi ginen eta uste dut Peñak daukala zerrenda hura, zeinek zenbat ditu jarri zuen agertzen zuena. Zerrenda horrek sekulako balioa du, eta, tarteka, mehatxuren bat ere egin izan digu: —Kontatu egingo diat zeinek zenbat eman zuen eta zeinek esan zuen emango zuela eta batere eman ez. Baina ez digu inoiz dokumentu hori entregatu. Auskalo noiz egingo duen publiko urrea balio duen dokumentu hori.•

Dieselaren delkoa Peñak berak kontatua

Ardozaleak beti izan gara eta, tarteka, ardo gorri bila joaten ginen Zirauki edo Mañeru aldera. Manuel Olano altzotarra, irakaslea eta bertso munduan lan asko egindakoa, eta biok joan ginen behin kotxean. Pare bat bodega bisitatu genituen eta ardo bidoiak maleteroan genituela gentozen etxera, euria goian behean egiten zuela. Eta, Nafarroatik barrena Gipuzkoara gerturatzen ari ginela, kotxea salto txikiak egiten hasi zen, motorra itotzen ari balitzaio bezala. Opel Kadett zuri bat nuen, hamabost egun lehenago erosia. Mugiroko Benta baino lehentxeago zen. Bazterrean gelditu, kapota altxatu eta begira geundela, Manuelek esan zidan delkoa izango zela, euriarekin eta umidurarekin busti egiten zelako; bereari ere horixe gertatzen zitzaiola. —Kapota itxi egingo diat orduan, bestela gehiago bustiko zaiok —esan nion eta, orduantxe, futbol partidu bat jokatzetik zetozen gazte batzuk gelditu zitzaizkigun ea laguntzarik behar al genuen galdetuz. —Hara, hara, hara!, gasoila galtzen ari duk kotxe hau —esan zuen haietako batek, aberiaren jatorria aurkitu zuelakoan, baina erortzen ari zena ez zen gasoila, maleteroko ardo gorria baizik, bidoia iraulita zihoalako. Sekulako barreak egin zituzten gazte horiek. Kotxea bultzaka martxan jartzen ere saiatu ginen, eta Mugiroko Bentara eramateko eskatu genien. Hara joan, gure arropak beheko suaren ondoan lehortzen jarri eta telefonoz gure mekaniko ofizialari, Jexux Muruari, deitu genion. Eta hura etorri zen bere lagun mekaniko profesional bat ondoan zuela gure bila. Jexux Muruak askotan kontatu digu

han geundela gu beheko suaren ondoan galtzerdiak zintzilik lehortzen jarrita eta ardo gorria edaten. Ea zer gertatu zitzaigun galdetu ziguten, eta kontatu genien nola hasi zen kotxea saltoka eta Manuelek uste zuela delkoa bustiko zitzaiola. Eta hori entzutean sekulako algarak egiten hasi ziren. —Zergatik egiten duzue barre? –galdetzen genien, eta erantzun ziguten: —Ez al dakizue dieselak ez duela delkorik? Jexux Muruaren eta mekanikoaren artean konpondu zuten aberia eta etorri ginen etxera.

—Mekanikoari propina ona eman nion, baina egun hartako zigorra ez zen propina izan, baizik ondoren gure bizkar delkoaren kontuarekin egin zizkiguten adarjotzeak.•

Peñaren auto istripua Lizasok kontatua

Nik Peñari buruz bilduma bat egingo nuke. Behin Elgoibarko San Lorentzon ginen festetan. Abuztuaren 11 edo 12 zen eta erabat nekatuta nenbilen, egun ilara neramalako gelditu gabe bertsotan. Nik handik beste leku batera joan behar nuen eta Peñari eskatu nion ea nire ordez joango al zen. —Segi, segi, la oskua, nik ez diat joan nahi! —esaten zidan. Joan nintzen bertsotara eta gero enteratu nintzen neskaren batekin plana eginda zegoela eta, neskarekin zihoala, istripua izan eta gure etxera hots egin zuela; istripua izan zuela eta zer egin behar zuen jakin nahi zuelako. Ni bertsotan nintzela erantzun zioten, eta orduan Millani deitu omen zion: —Hi, Millan, la oskua, la oskua, Anjelito nauk. Istripua izan diat eta horrelakoetan zer egin behar izaten dek? Ahal den bezala etxera etorri behar zuela erantzun omen zion Millanek. Handik hiruzpalau egunera elkarrekin ginen berriro Zizurkilgo amabirjinetan. Kotxerik gabe zen eta Albizturrera joan behar zuen, etxera.

—Eramango al nauk? —galdetu zidanean, ezetz esan nion, bromatan; ez nuela eramango esan nion. —Ni erabat jota nengoela ez hidan mesederik egin nahi izan, eta, gero, zerbait jotzen hasita, bazterra jo huen. Lazkanok, adarra jotzeagatik, berak eramango zuela esan zion, niri keinua eginda. Peña erabat izua zen, eta Imanolek bidean putetxean sartu-irten bat egin behar zutela esan omen zion eta beldurtu omen zen Peña. —La oskua, la oskua, neskak etortzen bazaizkidak zer esan behar ziet nik? —esaten omen zuen.•

Kakalardoa patatekin Peñak berak kontatua

Oso famatua egin zen bere garaian Zumaian bertso afari batean bota nuen bertso bat. Telleria eta biok, artean oso gazteak ginela, Juanito Dorronsorok deituta joan ginen saio horretara. Jaten hasi ginen eta, berehala, bertako plater tipikoa atera zuten: olagarroa patatekin. Gu lehorrekoak izaki, olagarro zoparik eta olagarroa patatekin sekula jan gabeak izango ginen. —Zer da hau? –galdetu nuen, eta agertu zidaten olagarroa zela patatekin. Eta nik ez nekien olagarroa zer zen ere. Gero ikasi genituen andarika, barbarina eta lasuna zer diren, baina orduan ez nituen ezagutzen. Bertsotan hasteko ordua iritsi zenean, prestatu nuen bukaera bat: “Gaur arte ez nekin ze goxua den olarrua patatekin”. Bertsoaren

lehen puntuak bota nituenean, ahaztu zitzaidan “olarru” hitza, eta “Ze goxua den kakalardoa patatekin” kantatu behar izan nuen, eta sekulako barreak egin zituen jendeak. Eta, geroztik, nik bakarrik dakit zenbat adarjotze egin zidaten kontu horrekin. Hurrengo bertsoan, dena den, barkamena eskatu nuen, lehorrean jaiotakoak horrelakoak egiten dituela adieraziz. Geroztik, zenbat aldiz esaten zidaten: —Zumaira joan behar diagu kakalardoa jatera. Euskararik onena Tolosakoa zela zioen mitoaren beherakada orduan hasi zen niretzat.•

Amoniako eta harmoniarako Muruak kontatua

Behin, Lizartzan saioa bukatu eta autora sartu aurretik pixa egin behar ba, eta, egiteko horretan ari ginela, Peña hasi zen: —La oskua, la oskua! Bihar, igual, barazki hauek mahaian egongo dituk. Pixa sanoa dela erantzun genion: —Pixa gaitzak sendatzeko erabiltzen ditek bestelako sendagairik ez den lekuetan —esaten genion. Lazkao Txiki ere pixa egiten ari zen. —Zer zeukak, ba, pixak? —galdetu zuen, eta Peñak erantzun zion: —Amoniako.

Anjel Mari Peñagarikano etxeko balkoian, ondoan Jokin semea duela.

Eta Lazkao Txikik orduan: —Ardoa hobea izango duk harmoniarako.•

Bertsolariak kiroletan Peñak berak kontatua

Hemezortzi urtez azpikoen Herriarteko Txapelketa bat jokatu zen herri kiroletan; hau da, harri jasotzen, aizkoran, pilotan, sokatiran eta lokotx biltzen. Ni lokotx biltzen atera nintzen. Zestoak eta Anoetak jokatu zuten finala. Sokatiran,

pare bat minutu egin zituzten elkarri amore eman ezinik, eta Zestoako taldean tiratzen zutenen artean Jexux Iribar Olalde bertsolaria zegoen. Zestoa izan zen txapeldun eta Anoeta bigarren. Ez da dominak neure buruari jartzeko, baina txapelketako lokotx biltzeko saio guztiak irabazi nituen.•

Peñaren kirolzaletasuna Sorozabalek kontatua

Bere ezaugarrietako bat kirolzaletasuna da. Kirola eta apustua maite ditu. Peñak, gaztetan, arraunean asko egin zuen bateletan, Tolosan. Manu Maritxalarri entzun nion irratian Tolosako Batela taldea Espainiako txapeldun izan zela. Kirola eta apustua asko gustatzen zaizkio, eta gogoan dut Zizurkilgo festetan, behin, bertso saioa bukatu eta nola hasi zen erronkak botatzen, eta Sarasua eta Beltza jarri zituen bera eta laugarren baten kontra pilotan herriko frontoian. Ez dakit laugarren hori ez ote zen Mikel Mendizabal. Egon naiz kontuak ateratzen eta Beltzak, Lopategik, 56 edo 57 urte izango zituen ordurako. Jendetza bildu zen partida ikustera, goizeko ordu bietan. Uste dut Peñak irabazi egin zuela. Alkizan ere badakit beste batean jokatu zuela Euzkitzerekin, hango beste biren kontra. Peñak oso ondo esplotatzen ditu bere izaeraren alderdi batzuk, Athletic zaletasuna, esate baterako. Oso ondo manejatzen du bere pertsonaia. Igorrera joan ginen behin, larunbat arratsalde batez, bertsotara eta saioaren ondoren, Joxe Agirre ere tartean zenez eta txuleta bat jateko pronto egoten zenez beti, hasi ginen

taberna bila eta, Peñak Athleticen partida bat ikusi nahi zuelako, taberna kaxkar batean sandwich txar bat jaten bukatu genuen, telebistan Athletic ikustearren. Eta Osasunak bi eta huts irabazi zion.•

Jon Maia nire batelean Peñak berak kontatua

Bateletan sekulako afizioa zen garai horretan Tolosan, 84ko uholdeek presa bota eta arrauna egiteko lekurik gabe geratu ginen arte. Orain, berriro piztu da afizioa. Gure garaian inork ez zekien igerian, baina, lehorrekoak izanik ere, sekulako zaletasuna genuen arraunean. Urak presa bota zuenean, gure batel hori han zegoen alferrik galtzen eta Zumaiara eraman zuten, eta, han, gorriz margoturik jarri zuten uretan. Eta nire batel horretan Jon Maia ibili zen arraunean. Ni ibilitako ontzi berean ibili zen Maia. Bizitzaren paradoxak dira horiek. Hamaika aldiz jardunak gara hori dela-eta adarra jotzen elkarri. Gero, Jon Maia itsasgizona izan da, marinela.• Albizturko Udaletxepean dagoen ostatuan bizi izan zen Anjel Mari Peñagarikano hamasei urte arte. Ama, Felisa, zen ostatuko etxekoandrea eta sukaldari onaren fama izan zuen bertan lan egin zuen denboran. Han ezagutu zituen Anjel Mari umeak garaiko bertsolariak. Umea zela sartu zuten Iberdueroren argindarra Albizturrera, eta Uztapide eta Joxe Lizaso ekarri zituzten ospakizunera. 69a izango zela uste du Anjel Marik, eta gogoan du egun hura.

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

XABIER

EUZKI TZE 80

Bi ikurrin txiki Sarasuak kontatua

Hiru nerabe, motxila astunegi bana bizkarrean hartuta, Donostiatik Elizondorako autobusera doaz. Saizarbitoria ikusi dute aulki batzuk aurrerago, eta artean euskal telebistarik ez badago ere, ezagutu egin dute. Elizondotik mendiz Urepelera joateko plana dute, han bazterren batean kanpin denda jarri, eta egun batzuk Xalbadorren usainean pasatzeko. Xabier, Aitor eta Jon. Xabier izan da plana proposatu duena. Xabier artean ez da Euzkitze, besteak anaiak dira. Txapelketa batean ezagutu dute elkar, eta txapelerako lehiakide nagusi izatea fortunatu zaie, baina adiskidetasun bitxia sortu da haien artean. Autobusean, autoestopean edo bizikletan Aretxabaletara hurbildu izan da azpeitiarra, Oriora ere bai. Atxabaltarrek ere ezagutu dute Azpeitiko familia. Egin dute lo ohe berean. Elkarrenganako begiruneaz gain, lilura bat bizi dute. Maitemin bat. Hau, gure zertasun hau. Hargatik doaz mendiz Baxenafarroara, bertsolari artzainaren paisaian egotera. Eta ingelesezko kantuei euskarazko letrak jartzen dizkiete, haien artean soilik kantatuko dituztenak. Eta, tarteka, bertso neurriz kanpoko hitz neurtuz egindako gutunak jasoko dituzte anaiek Lekarozetik. Ernai daude, eta ernari. Hizkuntza eta euskaltasunaz janzteak dauzka kitzikatuta, gehitzeak, hobetzeak, ez dute aski haien euskalkiekin, ez euskara batu estandarrarekin. Euskara totalagoaren bila daukate barrua. Harako aditz forma, harako kantuak dioena, harako bertsolariaren esamoldea, harako euskalkian duten baliabidea. Hizkuntzaren zaporea, izate za-

harraren usaina, biziberritze grina. Gaztetxoak dira, gutxi dira, oso gutxi, eta horregatik bilatzen dute elkar. Unibertso liluragarri baten zordun eta eramaile sentitzen dira, baina egiteko dagoen mundu batena ere bai. Eta, tartean, haiei dagokie. Prestatu beharra dute. Galduta ibili dira muga ikusezineko mendietan. Pentsatutako herrira barik Aldudeko ertz batera atereak izango dira, eta aski berandutu zaie Urepelera iritsi, belaze bat aukeratu eta kanpin denda xutik eman dutenerako. Lanak bukatu dituztenean, Xabierrek motxilatik bi ikurrin txiki atera ditu. Eta dendaren alde banatan sartu ditu lurrean.

Loidisaletxe eta Euzkitze Muruak kontatua

Ez dakit zein urtetako kontua den, baina Loidisaletxe eta Euzkitze Gabiriko Osinalde sarira etorri ziren, behin, eta gai-jartzaile izatea egokitu zitzaidan urte hartan. Euzkitzek 18 bat urte izango zituen eta Loidisaletxek urte batzuk gehiago. Oso posible da biak lehen aldiz kantatzea Osinalde sarian, eta enpate egin zuten. Nik ez dut halako kasurik ezagutu geroztik sari horretan. Entzuleek aukeratzen zuten irabazlea edo epaileek, baina ez da egundo berdinketarik izan. Epaileak han ibili ziren desenpatea jokatzeko zer egin behar zuten eztabaidatzen, eta bederatzi puntukoa kantatu behar zutela erabaki zuten. “Bederatzi puntukoa? geu ere ez garaeta bederatzi puntuko txukun bat kantatzeko gauza izaten askotan”, esaten nion neure buruari. Zur eta

lur geratu nintzen, Osinalde sarira lehen aldiz aurkeztu eta bederatzi puntukoa kantaraztea astakeria bat iruditzen zitzaidalako. Gaia emateko orduan, gogoan dut, luzatzen aritu nintzela, eta gaia eman eta gero ere sekulako erretolika bota nuela, bi bertsolari gazteei astia eman nahirik, bertsoa osa zezaten. Urteak joan eta gero ere gogoratzen naiz Euzkitzek aurpegiratu zidala geu ez ginela bederatzi puntuko taxuzko bat kantatzeko gai eta nola bururatu zitzaigun haiei neurri hori ematea. Eta estutasun horiek pasatu izan ez balitu ez zela iritsi zen lekura iritsiko erantzun behar izan nion.•

Euzkitzeren kontu gorde bat Lizasok kontatua

Berak seguru asko gordeko duen kontu bat badaukat Euzkitzeri buruz. Beti ibili da ez azkoitiar eta ez azpeitiar. Bertsotan hasi zen arte nik ez nuen ezagutzen, eta, hasi zenean, azkoitiarra zela esaten zuen. Behin, galdetu nion zer kontu zen hori, eta, txiki-txikitatik azkoitiartzat zuela bere burua, erantzun zidan, izena ere, Euzkitze, hangoa zuela eta kuadrilla ere hangoa, eta horrelako arrazoiak eman zizkidan. “Nik bazekiat, ba, hiri pasatutako gauza polit bat”, esan nion. —Ez al hinduten Herriartekotik bidali azpeitiarra hintzelako? —jarraitu nuen. Eta hitzik gabe utzi nuen. Nonbait, Herriarteko gaztetxoen txapelketan, azkoitiarrekin jarri zuten pilotan eta, salaketaren bat tarteko, bota egin zuten, baina isilik gordeta zuen kontua. —Hiri zeinek esan dik hori? —galdetzen zidan. —Egia ala gezurra? —jarraitu nuen nik, eta egia zela aitortu zidan.•

Hiru bertsolari mozorrotuta Egañak kontatua

Esango nuke Matxinbentan aritu ginela. Ihauteriak ziren, hori badakit. Bertso saioaren ostean Azpeitira etorri ginen eta Pastorkuaren beheko jangela hartan elkartu ginen, ohitura genuen gisan. Han egiten genituen goizaldeko hitzaspertuak. Kua-

drillako arimarik gazteenak, ordea, aspertu egingo ginen txolartean, eta handik irten eta Azkoitira jotzea erabaki genuen. Banituen nik autoan hiru mozorro Gasteizko Udaleko festaren batean ibiliak, eta haiexek jantzi genituen Iñaki Murua, Xabier Euzkitze eta hirurok. Piolin, butanozale eta marradun preso bihurtu ginen aitaren batean. Eta Azkoitian, goizealdeak Kale Nagusian lurrean etzanda harrapatu gintuen, bertsotan, herritarrek txanponak botatzen zituztela. Egingo nuke Xabier informatibo-aurkezlea zela orduan ETBn. Eta orduz geroztik askotan esan izan dut harro nagoela nire orduko bi kideez. Imajinatu! Matias Prats, Pedro Piqueras, Ana Blanco edo horrelako norbaitekin ez da lurrean etzanda edonor aritzen. Iñaki, berriz, Lehendakari izango zen gerora. Eta ez dut Urkullu postura horretan irudikatzen… Bertsolarien “parranda” eserita ezagutu nuen

Euzkitze baserria. Xabierren ama Euzkitzeneko Lurdes da Azkoitian eta Xabier, Euzkitzeneko Xabier. Aitona Gillermori buruzko istorio eder bat kontatu zigun Xabierrek. Gerran Bizkaiko frontean gudari zebilela, ba omen zekien emaztea haurra izateko zorian zegoela eta abisua pasatu omen zion halako egunetan herritik Euzkitzera igotzeko, eta, hala, gauez elkartu omen ziren Euzkitzen eta ezagutu omen zuen alaba jaio berria. Goizean goiz, gosaldu eta joan zen berriro gerrara.

ordura arte beti, mahai jiran. Egun hartan zutitu ginen lehen aldiz. Eta etzan.•

Euzkitzeren bertsokera Telleriak kontatua

Euzkitze izugarri egokia izan da bertsotan. Bertsoak engranajeak lotuz bezala egiten zituen. Bertsoak egituratzen perfektuena bera izan da. Usurbilgo jaialdi batean elkarrekin izan ondoren, erronkan hasi zen, pilotan jokatu behar genuela. Askotan ibiltzen ginen urte haietan desafioka. Peña eta biok jokatutakoak gara nafarren kontra, edo Jexux eta Felix Irazustabarrenaren kontra ere bai. Gau horretan Euzkitze zen desafioka hasi zena. Usurbilgo frontoian ez zegoen argi askorik, eta kotxearen argiak alde hartara begira jarrita jokatu genuen partida. Euzkitzek bazuen garai hartan bistarekin arazoren bat, lentillekin ibili ohi zen, eta gau horretan behintzat irabazi egin nion. Eta hori ez dit inoiz barkatu izan. Egia da, gero, beste desafio bat bota zidala, eta orduan egun argiz jokatu genuen eta irabazi egin zidan. Behin behintzat, Usurbilgo ezorduetako saio horretan nik irabazi nion. Bere bertsokera perfekzionista horrek bazituen bere mugak ere. Gu Nafarroara joaten ginenean, afalostean ordu eta erdiko saioak oso ohikoak izaten ziren, gai librean hasi eta bertako kontuei jorratua emanez. Bera hain perfekzionista izanik, gogoratzen naiz, behin, Oizera joan eta zenbat sufritzen zuen saioa luze samar bete behar zenean, zein zaila egiten zitzaion.•

Euzkitzerekin pilotan Peñak kontatua

Kirolzalea beti izan naiz, eta izan dira Euzkitze eta beste hainbat ere. Ia bertsolari gehienak dira kirolzaleak. Ez dakit nondik nora sortu zen kontatzera noan pilota partida Betelun. —Gipuzkoanook ez duzue ezer egin pilotan, ez duzue aspaldian txapelik irabazi eta irabaziko ere – hasi zitzaizkigun nafar batzuk. —Jokatuko dizuegu Euzkitzeri eta bioi nahi duzuenean —jarraitzen zuten, eta baietz esan genien, jokatuko geniela, beren “frontonan” jokatuko genuela eta epaile on bat eramango genuela gainera, epaile zuzena, Joxean Tolosa, eta baita eraman ere. Hasi ginen pilotan, sekulako eguraldia egiten zuen eta eskerrak, estali gabea baitzen frontona. Beroketak egiten hasi eta, gure kontrario batek zuen estiloa ikusita, jendeak berehala erabaki zuen ez genuela zereginik. —Gaur ere gipuzkoanoek galduko ditek —errepikatzen zuten. Baina segi eta segi eta hogeita bi eta hamasei uste dut irabazi genuela. Joxean Tolosa harrituta zegoen. —Ez duk etsitzen sekula. Hi bai haizela pelma — esaten zuen. Eta Euzkitzek: —Pelma? Orain enteratuko haiz zer-nolako pelma den, hemendik aurrera: galtzaileak mila aldiz entzuteko zeudek nola galdu duten. Gure kontra galdu zuten pilotariak badakizue zein ziren? Joxetxo Lizartza eta Iñaki Otamendi, Fernando Arretxeren lagun mina eta, honen garairik onenean, bere ezkutaria.

Bertso saioen ondoren ere jokatu izan ditugu pilota partidak. Alkizan, Zizurkilen, Lesakan… hainbat lekutan jokatu ditugu pilota partidak. Lesakakoa kontatuko dut: joan ginen herri horretara bertsotara Mendizabal eta biok, eta Euzkitze han azaldu zen gure kontra jokatzeko gogoarekin. Bertso saioa bukatu orduko hasi zen:

—Pilotan egingo al dugu? Frontoia libre zegoen. Seguru asko berak aurretik hartuta izango zuen, auskalo, oso maliziosoa baitzen alubita hori. Jokatuko genuela, ba, eta han ekarri zigun Euzkitzek mutil rubio altu bat, gazte dotore bat. Kotxean beti ibiltzen genituen galtza motzak eta txandala, eta prestatu ginen pilotarako. Eskuak berotzen hasi orduko esan zidan Mikelek gazte rubioagatik: —Ikusten al duk nola jotzen dion. Estilo bizi-bizia zuen, dotore jotzen zion pilotari, baina Mendizabal mendean hartzea ere ez zen izaten erraza, atzaparrarekin, nola edo hala, itzuli egiten baitzuen, eta partida irabazi egin genuen. —Ba al dakizue zein zen Euzkitzek bere ustetan guri pasada emateko aurkitu zuen mutila? Julian Iantzi zen, telebistako aurkezle famatua.•

Euzkitzeren eskakizun maila Sorozabalek kontatua

Euzkitzek plazaz plazakoa azkar samar utzi zuen eta berarekin ez dut beste askorekin adina kantatu. Hasiera hartan esan dut nola Otañorekin lauzpabost hilabetez ibili ginen ikasten. Egun hartan, Otañok berak eramaten ninduen etxera kotxean eta behin etxe parera iritsi ginenean esan zidan erakutsi beharrekoak erakutsi zizkigula eta aurrerantzean geure kontura ibili beharko genuela.

Eta horrela hasi ginen Hernani aldeko bertsolariekin juntatzen. Despedida modura-edo, afari bat antolatu zuen eta bere iloba Anatx eraman zuen afaritara, eta Anatxek Euzkitzerekin harremana zuenez, hura ere etorri zen. Bi horiek jendaurrean aritzen ziren eta gu ez. Xoxoka auzoko festetan antolatu zuen afari hori eta tokiarekin ez zuten asmatu, jendea festa giroan baitzebilen. Anatx eta bere osaba Otaño hori hasi ziren jo eta ke, eta gu ere animatu ginen. Eta gogoan dut Euzkitze deseroso sentitu zela, ez zuela bat ere disfrutatu, ez zegoelako bertsotan egiteko baldintza gutxienekorik. Bertsogintza bizitzeko modu ezberdinak daude, eta nik oso

ondo ulertzen dut Euzkitzek orduan eta gero ere izan duen jarrera eta eskakizun maila. Anatx eta bere osaba beren saltsan ibili ziren festa giroko leku hartan, eta Euzkitzek, han zegoen bertsolari onena izanik, ez zuen batere gozatu. Eta bertsoarekin asko gozatzen duen bertsolaria izan da eta gozatzen du gaur egun ere, berak kontatzen duenez behintzat, kotxean doala bertsorik gehien botatzen duena ere bera izango baita. Jendetasuna behar da eta bertsolariak jendearekikoa egin behar du, baina baldintza gutxieneko batzuk eskatu behar ditu bertsotan egiteko. Nik neuk Txapelketan egin dudan saiorik onena Euzkitzerekin egin dut, Egañak lehen txapela jantzi zuen hartan, Belodromoan, goizean sei puntukoan.•

Euzkitzeren parrandak Peñak kontatua

Euzkitze ere parrandazale amorratua da, edo bolada luze batez hala izan zen behintzat, ETBn berriak aurkezten lan egin zuen garaian. Arratsalde erdian joaten zen telebistara, berriak eman eta bueltatzen zen etxera. Goiz osoa izaten zuen, beraz, lo egiteko, eta batere presarik gabe ibiltzen zen goiz aldeko orduetan. Egun batean, deitu nion saio baterako abisua pasatzeko eta ohera sartu berria zen ahotsarekin erantzun zidan: —Zer behar dek? Latosoa, zer behar dek orain? – hasi zitzaidan kexuka.

Eguerdiko hamaika eta erdiak ziren. Ona zegoen hura goizeko zortzietan telefonoa hartzeko.•

Xabierren aita Telleriak kontatua

Oso hasierako pasadizo bat ere badut Euzkitzerekin lotua. Urkizutik behera nentorren, norabait bertsotara joango nintzen, eta, bidean, kotxe batekin egin nuen topo eta leihatila jaitsi eta hitz egin zidan: —Kaixo, Millan! —Kaixo! —Ni Xabierren aita nauk. —Kontxo! Euzkitzeren aita. —Abisu bat zeukak hiretzako, eta telefonorik ez duzuela eta ematera nentorrean. Denboraz nabilela eta inguratuko naizela esan zioat –esan zidan, eta horrela ezagutu nuen Xabierren aita. Gizon prestu bat zen. Berak esan izan dit aitak askotan aipatzen ziola nola bidean topo egin genuen, hitz egin beharrekoak hitz egin eta itzuli zen etxera, baina ez Xabier eta ez ni ez gara gogoratzen nora joan ginen. 80tik 90era bitarteko hamarkada horretan gazte kuadrilla asko ibili ginen. Nik Txapelketan gehiegirik ez, baina plazak egiteko orduan suertea izan dut edo izan genuen. Andoniri entzun nion, behin, orduan hastea zailago zela eta segitzea errazago, eta orain alderantziz dela, bertso eskoletatik-eta hastea errazago dela, baina gero leku bat aurkitzea zailago. Gu hasi ginenean, bertsolari gazteek plaza asko egiten genituen.•

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

IÑAKI

MUR UA 96

Iñaki Muruaren etxea Gabiriko kaskoan dago.

Sinetsi egin zidan Muruak berak kontatua

Telleriaren etxean bagenuen behin bazkari bat eta han ginen Lazkano, Sebastian, Egaña, Mendizabal eta ni, bakoitza bere familiarekin. Albizturrera bidean, aldapa hasieran, putetxea zegoen eta egongo da orain ere, eta pasadizoan esan nion Blancari: —Telleriarena ere marka da, ba, etxera joan aurretik egunero putetxetik pasatu behar. —E? Ez da egia izango? —esaten zidan, sinetsi egin zuen. Gero, bazkaltzen ari ginela, komentarioren bat egin zuten, nonbait, eta deskubritu zuen ziria sartu niola, eta haserre etorri zitzaidan.•

Murua, beti berandu Lizasok kontatua

Iñaki beti izan da inpuntuala. Ez da inoiz inora garaiz iristen. Askotan, bertsotara edo bileraren batera goazelarik, “Zer ordutan?”, galdetzen badit eta nik ordua esaten diodanean, “denentzako edo niretzako da ordu hori?”, galdetu ohi du. Pentsa zein inpuntuala den, ezkontzera zihoala ere berandu iritsi zela. Berandu iritsi zen ezkondu behar zuten lekura, kotxea gaizki aparkatuta utzi behar izan zuen eta, ezkondu ondoren atera zirenean, kotxea falta. Andrea bazuen, baina kotxerik ez. Garabiak eramana zuen. Noizean behin, andrearekin datorrenean

100

etorriko da ordurako, baina bakarrik denean, egundo ez. Askotan esan diot haren zain eman dudan denbora batuz gero, urte erdi bat galduko nuela nire bizitzan.•

Irulegi Irratikoen adarjotzea Euzkitzek kontatua

Murua elkar ezagutu aurretik ere oso gustuko nuen. Bertsolari asko dira hizketan egokiak eta zorrotzak, baina Iñakiren parekorik ez dut ezagutu. Egokitasun hori bertsotan islatzea lortzen duenetan distira berezia du. Behin, Donamariara eraman gintuzten, bertso afari batera. Egundoko etorria eta egokitasuna zituen egun hartan. Sekula inork ez bezalako egurra eman zidan. Beste behin, Irisarrin genuen hitzordua. Ez dakit zergatik, auto banatan joan ginen. Niri gizon batek esan zidan kotxea non utzi. Aparkaleku pribatua omen zen, baina guk han utz omen genezakeen. Gauza bera esan zion geroxeago Muruari —Iñakirekin kantatzeak abantaila hori ere bazuen, inoiz ez nintzen azkena heltzen—. Egun batzuen buruan telefono dei bat jaso zuen Muruak: “Irisarriko Herriko Etxetik deitzen zaitut. Erran nahi dautzut isun bat ezarria izan zaizula, autoa debekaturiko lekuan utzi baitzinuen”. Ez ziren udaletik ari, Irulegi Irratiak egiten zuen saio trufari batetik baizik. Baina Iñakiren erantzuna ez zen trufazkoa izan: “Euzkitzek ere hantxe utzi zuen, e!” Alua…!•

101

Beasainen jaio nintzen Muruak berak kontatua

Beste batean, Donostian ginen Andoni eta biok, ez naiz gogoratzen zertara joanak. Andu Lertxundi ere gurekin elkartu zen, eta honek galdetu zidan ea Gabirian jaioa al nintzen. —Ez, ni Beasainen jaio ninduan, orain Ertzaintzak kuartela duen horretan zegoen San Migel klinikan —esan nion. Andu Lertxundi ez zen aklaratzen klinika horren kokapenaz. —Kanpoan, orduan? —esan zidan, eta ezetz erantzun nion, barruan jaio nintzela. Andu tente samar gelditu zen eta Andonik sekulako algarak egiten zituen. Ni jaio nintzen eguna seinalatua izan zen gure familian, nire aurretik hamar neska jaioak zirelako. Amak kontatzen du jaio nintzenean erizaina ere poztu egin zela mutila nintzelako. “Qué monada, qué delicia!” eta horrelakoak esaten omen zizkidan, eta lepoan hartu ninduenean, kolkoan behera pixaerreka egin omen nion.•

Kartzela kamioi batean Telleriak kontatua

Nik Osinalde eta Lizardi irabazi nituen urteetan bera soldaduskan zegoela uste dut, baina elkarrekin asko ibili ginen Murua eta biok, eta badut Mungiara joan gineneko pasadizo bat aipatzea merezi duena. Orain Tolosan taxi-

102

laria den nire anaia txofer hartuta joan ginen Mungiara Gazteen Txapelketara Murua, Mendizabal eta hirurok. Murua oso tipo atsegina eta umore onekoa da, baina badaki haserretzen ere. Mungiako saio horretan, kartzelako gaian, hozkailu izandako kamioi batera eraman gintuzten, orduan altzariak garraiatzeko erabiltzen bazuten ere. Barruan koltxoi zaharrak zeuden, eta usain dezentea ere bai. Plazatik gertu jarri zuten kamioi hori, eta, bertsoak entzun egiten zirenez, motorra martxan zuela eduki gintuzten. Hain leku itxian eta usain horrekin, gogoratzen naiz zer haserrealdi harrapatu genuen. Muruak antolatzaileei esan zien bertsolaritza ez zela zirkua. Gu artean ez geunden aurpegia emateko

LEITZA, SUSTRAIAK BERTSOTAN www.leitza.eus

prestatuta, baina gogoan geratu zitzaidan nola aurpegiratu zien antolatzaileei zabarkeria hori. Txukun hitz egingo zien, ohi duenez, baina ulertzeko moduan esango zien haiek ez zirela baldintzak bertsolariak erabiltzeko.•

Bergarako San Prudentzion Muruak berak kontatua

Telleriarekin joan nintzen, behin, Bergarako San Prudentziora. Hango ermita txikiaren kontra dagoen soziedadera sartu ginen bazkaritara eta, han, familia oso bat aurkitu genuen, anaia mordo bat, eskuetako behatzak ohi baino laburragoak zituena, azkonarraren atzaparrak bezalaxe, motz-motzak. Anaia denak antzekoak ziren, baina koinatak, denak zeharo ezberdinak: bata ile gorria, bestea ilehoria, bestea gaztaina kolorekoa eta denak erdaldunak. Bertso saioa bukatu genuenean, anaia horietako batek esplikatu zigun anaia zaharrena hasi zela pinua Soriara garraiatzen eta, bueltan, trailerra hutsik ekarri beharrean, anaia bakoitzari andre bana ekartzen hasi zitzaiela. Barre batzuk egin genituen. Eta jarraitu zuen kontatzen aitak buruaren gainean eskua jarri eta behatzen artetik ateratzen ziren ileak makinarekin ebakiz mozten ziela ilea eta, hitz egiteko modu esajeratu samarra zuenez, kontatu zigun, ondoren, umetan zakuz jantzita ibiltzen zirela. San Prudentzioko auzoan sendagilea aldatu omen zuten. Eta sendagile berria baserri horretara etorri zen batean, aitona aurkitu omen zuen alper-harriaren gainean eserita eguzki epeletan. Eta sendagileak

104

galdetu zionean ea zenbat mutil eta zenbat neska zeuden umeen artean, aitonak erantzun omen zion: —Horixe ez nizuke esango, ba! —eta umeei deitu eta erreskadan jarri ondoren, bastoiarekin zakua altxatuz esan omen zion: “Hau mutila da”, edo “hau neska”.

105

Eta, halako batean, galdetu genionean behatzen kontu hori genetikoa al zen, nik ere, haien etxean jaio izan banintz, behatzak motzak izango nituela erantzun zigun. —Gure amona zena ekonomika gainean taloak erretzen aritzen zen, eta hark ez zuen mahaira begiratzen —erre ahala, buruaren gainetik botatzen omen zituen—, eta talo beroak airean harrapatzeko, behatz puntak erabat erreta izaten genituen. Nola nahi duzue, ba, horrela behatzak normal haztea? —erantzun zigun. Sekulako barreak egin genituen. Nik ere egiten nizkien galdera batzuk, baina Telleriak bazekien auzoko berri eta hark tiratzen zien mingainetik. Ez naiz seguru gogoratzen zenbat senide ziren, baina hamasei bat-edo baziren. Anaia horietako batek kontatu zuenez, bere komunio txikiko argazkian anaiaarreba guztiak bildu omen ziren, bat izan ezik, jaietako arroparik gabe gelditu zelako. —Hik, alu horrek jantzi hituen nire arropak —esaten zion anaietako batek.•

Maisuaren lezioak Sorozabalek kontatua

Errenteriako festetan, Santiago egunez, plazan, eguerdian, gai librean bertso saioa egiten zen, lehen behintzat, eta han Amurizarekin, Maialenekin eta gehiagorekin ere kantatu izan dut, eta, behin, Iñaki Muruarekin nintzen; ni gazte samarra artean, Iñakik hamaika urte

106

gehiago izango ditu. Saioa bukatu eta banatzeko ordua iritsi zenean, nik kale batean nuelako kotxea eta berak beste batean, hitz egiten hasi zitzaidan. eta ordubete pasa egon ginen hizketan. Berak hitz egiten zuen gehienbat, espaloiaren gainean zutik, eta sekulako inpresioa utzi zidan. Gogoeta orokorrak egiten zituen eta bertsolarien arteko jarrera ezberdinak aipatzen zituen, militantzia eta horrelako gauzak. Lezio moduko bat eman zidan. Ordurako, Elkartearen sorrerako bileretara joaten nintzen, nahiz eta txokoan egoteko ohitura nuen. Xehetasunak ahaztuak ditut, baina gutxitan gertatu zait gogoeta horiek entzuten hainbeste denboran egotea. Barrua hustu zidan irudipena izan nuen. Oso pertsona konprometitua eta kezkatua izan da Iñaki Murua.•

Zazpi lagun R-5ean Muruak berak kontatua

Uste dut Antzuolan zela saioa. Han ginen Sebastian, Mendizabal, Telleria, Sorozabal, ni neu, eta Txomin Garmendia ere hantxe zen. DYArentzat dirua biltzeko antolatutako saioa zela esango nuke edo Gurutze Gorriarentzat. Uste dut Sebastian DYAren inguruan ibiltzen zela, eta hortik

antolatutako saioa izango zen. Txomin Garmendia Amurizaren despedida batetik etxera zihoala kotxearekin bazterra jo eta makuluekin zebilen. Saioa bukatu eta taberna batetik bestera joateko Blancaren R-5 zurian sartzen ginen denok, zazpi edo zortzi lagun, bestela Txominek makuluekin ibili behar zuelako. Arrazoia hori izango zela pentsatzen dut. Aurrean, Txomin Garmendiaren eta nire artean, antolaketan zebilen neska bat sartzen genuen, euskaraz ez zekiena, eta atzean, beste sei bat bai, eta tartean, badakit Sorozabal bazela. Txomin Garmendiari neska hori gustatu zitzaion. —Tú, si no sabes euskera, ¿qué vamos a hacer? seguiremos hablando euskera gozo-gozo —eta horrelakoak esaten zizkion, eta halaxe egin zuten zita bat Tolosan, hurrengo larunbatean, Bar Erbiyan. Ez dut uste zita horretatik ezer aterako zenik.•

Murua abisu zain Loidisaletxek kontatua

89ko Txapelketa Nagusian finalerdi bat jokatu genuen Azpeitian: guk goizetik, eta arratsaldetik beste talde batek. Saioa hasi aurretik, bi edo hiru elkartu ginenean, Muruari galdetu nion: —Zer moduz etorri haiz? —Ez natorrek nire onenean –erantzun zidan. —Zer dek, ba? –galdetu nion. —Andrea haurra izateko zorian zegok. —Galanta egin dek horrela egonda etortzearekin. —Berak bidali natxik. Ni ezetzean nengoan, baina

108

badiagu hemen lagun bat eta zerbait aurreratzen bada, lagun horri abisua pasatzekotan geratu duk andrea, eta lagun horrek niri abisua pasatzekotan. Eta saio erdian banaiz ere, jendeari esan zer pasatu zaidan eta joan egingo nauk. Baina ez zion egoerak asko erasan, goizeko puntuazio onena berak atera baitzuen.•

109

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

MIKEL

MEND IZAB AL 110

111

112

Mikel zezenarena egiten Lizasok kontatua

Mikel terremoto hutsa izan da. Hari gurpila ateratzen zitzaionean, adios! Segituan hasten zen saltoka eta dantzan, eta eskuan txanpan botila baldin bazuen, burutik behera igual botako zizun, edo zerbeza baldin bazuen, zerbeza. Behin, Landetako soziedadean, Rafael Donosti, Curro esaten geniona, jarri zen toreroarena egiten kapa eta guzti, Mikel zezenarena egiten zuela, aulki baten hankak adartzat zituela. Tripak bota genituen haiei begira.•

Bilbotik Oderitzera Telleriak kontatua

Mikel Mendizabalen pasadizoak ere bat baino gehiago dauzkat, baina 82ko Txapelketaren bueltako bat kontatuko dut. Hamaika urteko tartea daukagu belaunaldia dei genezakeen taldekook, Mikel zaharrena dela eta Jokin gazteena. 82ko Txapelketan, Sebastian eta Peña finalean sartu zirenean, aukerak etengabe izaten zituzten bertsotarako. Goizean Bilboko Arenalean izan ginen. Peña eta Sebastian Oderitzera joateko hitza emanda zeuden, baina ezin zirela joan eta guri esan ziguten joateko. Joan ginen Mikel eta biok herri horretara, eta kexatzen hasi zitzaizkigun: —Zuek ez zarete guk esandako bertsolariak —esan zigun antolatzaile batek. —Haiek ezin dutela eta gu etortzeko esan digute —erantzun genuen.

113

Sebastianek eta Peñak, nonbait, goizean saioren bat egingo zutela aginduko zieten, eta gu Arenaleko saioaren ondoren, bertan bazkalduta, arratsalde erdian iritsi ginen. Nahi baldin bazuten, etxera ere joan gintezkeela jakinarazi genien, eta ezetz erantzun ziguten. —Etorri zaretenez gero, gelditu bertan —esan ziguten. Erromeria amaitu zenean egin genuen, gaiak jarrita, saio luze bat. —Bueno, joateko moduan izango gara —esan genuen, eta ezetz erantzun ziguten, gaueko dantzaldiaren atsedenaldian kantatu beharko genuela berriro. Herri guztia zebilen kalean, denak pixka bat bustita, eta Mikelek eta biok Arbizu aldera joan, han mokaduren bat egin eta etorriko ginela erabaki genuen dantzaldiko atsedenaldi horretara. Arbizuko ostatuan elkarri begira geundela, gizon bat sartu zen eta hasi zen: —Zuek al zarete bertsolariak. Jakin dugu Oderitzen kantatzekoak zinetela. Baietza erantzun genion, bertsolariak ginela edo horretan aritzen ginela behintzat. —Orain ez zagok bertsolaririk. Bertsolariak Lasarte, Lazkao Txiki eta Agirre eta horiek zituan — jarraitu zuen—. Ibili bai, zuek bertsotan ibiliko zarete, baina zuek ez zarete bertsolariak. Mikelek bazuen eta badu, bere izateko eran, onartzeko gaitasuna: “Zer egingo diagu bada”, esaten

114

zuen. Baina askotan izaten dira une eta plaza zailak. Arenalean kantatu, ofizioa maite dugulako herri txiki batera iritsi, horrelakoak entzun eta isilik gelditu behar izaten genuen. Guretzat bertsolaritza zen bizitzako eginkizun nagusia. Gerora ez, baina, garai hartan, andregaiaren zita erraz galtzen genuen bertsotara joateko. Orain neure buruari galdetzen diot nola egiten genuen hori. Orain dela gutxi gogoratzen aritu naiz nola saio batera joan nintzen, jai iluntze batean, andregaiarekin ateratzeko geldituta nengoen arren. Baliarraingo baserri batekoa da Inma. Iritsi nintzen baserrira berandu samar, eta ohera joana zela esan zidaten, biharamunean lanera joan behar zuelako.•

Mikel erori zenekoa Muruak kontatua

Mikel Mendizabali buruzko pasadizoak asko ditut. Plaentxin egingo zuen Euzkitzek bere azken saioa. Zine areto edo antzoki bat bazen han bertso saioak egiteko erabiltzen zutena. Pantailaren eta gu eserita egoten ginen artean, metro bateko lubaki

moduko bat zegoen, foso bat. Kantatzen ari ginela orroa moduko bat entzun genuen, eta kolpe baten hotsa. Begiratzen hasi ginen eta Mikel Mendizabal falta zela ohartu ginen. Eta hara non azaltzen den jende artetik oholtzara berriro. Aulkiaren hankak, nonbait, jarri zituen atze samarrean eta atzeraka erori zen lubaki horretara.•

Ekarri sokea Sorozabalek kontatua

Asko maite dugun pertsona bat da. Eskolartekoa berak antolatzen zuen eta bere eskuetan ibili ginen, hasiera hartan. Apala eta jatorra izan da eta, inoiz, mendira ere joan izan ginen elkarrekin, kontuesan ederrak eginez. Nik berari buruz dudan irudietako bat, lehen irudia izan liteke, Eskolartekoan parte hartutakoekin egiten zen irteera batekoa da. Egunpasa egiten genuen, jolasak eta jokoak eginez. Gogoratzen naizen egun horretan, Laurgaingo egoitzara egin genuen irteera eta, euria egokitu zenez, Aiako frontoian bukatu genuen. Irudi hori daukat, frontoia umez beteta. Norbaitek soka bat ekarri zuen eta Mikel hasi zen sokatira antolatzen. “Ekarri honea sokea”, errepikatzen zuen, eta horrekin gogoratzen naiz, “sokea” izugarri arraroa egin zitzaidala. Sekulako grazia egin zidan hitzak. Eskolartekoak antolatzeaz gain, Mikelek bitartekari lan asko egiten zuen gu bezalako bertsolari hasiberriak batera eta bestera mugitzeko.•

116

La Pueblan Andonirekin Mendizabalek berak kontatua

Andoni Egañari eta bioi duela 25 urte inguru Errioxako La Pueblan antolatu zuten Araba Euskaraz egunera deitu ziguten bertso afari batean kantatzeko. Ostiral gauean elkartu, ardo pixka bat probatu eta afaltzera hurbildu ginen. Hitz eta pitz, kontu eta ezagutza ugari egin genuen mahaiaren bueltan. Bertso afarirako konpromisoa genuen, baina, handik eta hemendik eskaintza gehiago

117

azaldu zitzaizkigun eta, nahi bagenuen, bertso saioa bukatzean lotarako lekua izango genuela jakinarazi ziguten; batere konpromisorik gabe, etxera biharamunean itzultzeko. Geu ere, pixkana-pixkana, animatu egin ginen eta baiezkoa eman genien bertan gaua pasatzeko. Ustekabean, Lazkaoko emakume bat, La Pueblako ikastolan andereño zebilena, hurbildu zitzaigun, eta hurrengo goizean itzultzekoak ginela jakin zuela eta ea axola zitzaigun, kotxean lekurik bagenu, hura gurekin Goierri aldera ekartzea galdetu zigun, bestela autobusa hartu behar zuelako. Gure aldetik ez zegoela inolako eragozpenik eta biharamun goizean, 07:30ean, halako tabernan kafea hartu eta abiatzekotan geratu ginen; Herrera mendatea igo, Gasteiz aldera jo eta, handik, Beasain-Lazkaora jarraitzeko. Horretan gelditu zen gure zita. Bien bitartean bertso afaria aurrera zihoan, eta bukatu zenean, kontu-kontari saioa egin eta, orduari begiratu genionean, ez zela hain berandu ere ohartu ginen, eta biotako batek hala esan zuen: —Oraintxe bertan abiatuko bagina, garaiz iritsiko gintuzkek etxera, eta nik alde ederra banikek, bihar goizean 11:00etarako geldituta bainagok, halakoarekin, Azpeitiko Pastorkuan. Eta besteak jarraitu zuen: —Hi, niri ez zaidak axola abiatzea, siesta eginda etorri nauk-eta. Esan eta egin. Kotxea ere gertu genuen. Bero-beroan sartu eta abiatu gara kotxean Herrerako aldapan

118

gora, beti ere kontu kontari eta animoz lepo. Herrerako mendatea jaitsi, Gasteizera inguratu eta biotako batek eskuak burura eraman zituen: —Egin diagu ederra! Ostra! Bihar goizean Lazkaoko andereñoarekin abiatzekotan gelditu gaituk-eta. —Ba, orain ez zagok Lapueblara itzultzerik. Segi aurrera! Hurrengo egunen batean hitz egin nuen Lazkaoko andereño horrekin, eta horrela bukatu zen La Pueblako bertso afariko gertakaria.•

TXERRiKiEN BANATZAiLE ETA EKOiZLEA

ENPRESEN ZENTRUA. Ama Kandida 21 307. moduloa, ANDOAIN

943 592 923 / www.ormaki.eus

119

120

Mendizabal Kalifornian Peñak kontatua

Kalifornian ginen bertsolari batzuk eta baita beste zenbait lagun ere. Abendua zen, eta hango klima hemengoa baino eramangarriagoa da. Gau zoragarria zen, zerua garbi eta ilargi borobil-borobila. Terraza moduko batean luzaro egon ginen, kontu kontari, dotore asko. Hurrengo egunean, eguraldi zoragarria berriro eta, arratsaldean, bezperako gaugiroa gure solasgai. Ilargi borobil-borobil hura, besteak beste. Mendizabalek zer galdera egingo eta Euskal Herritik nola ikusten ote zen bezperako ilargia. “Berdin”, erantzun genion, Kalifornia eta Euskal Herria paretsu zeudelako, nahiz oso aparte egon. —Nola, ba? —zioen Mikelek—. Hori ezin zitekek. Eta horrela hasi zen gure eztabaida. Saiatu ginen azaltzen ipar hemisferioan zeudela Kalifornia eta Euskal Herria. Gero eta egoskorrago Mikel. —Euskal Herritik ilargi hori erdia edo gutxiago ikusiko duk, ez osoa. Gero eta beroago denok ere. Eta halako batean Mikelek: —Deitu ezak etxera, ea nola ikusten duten! —Nola deituko diagu, ba, han lotarako ordua duk! —Deitu ezak, deitu ezak eta ikusiko duk! Eta bakea egingo baldin bazen, deitu egin behar izan genuen. Gure arrebak hartu zuen telefonoa, erabat izututa.

121

—Zer dela eta ari haiz ordu hauetan hoska? Berehala azaldu nion zergatik. —A, ba, gaur eguraldi oso ona egin dik eta ederki ikusten zuan! —Baina, borobil-borobila? —Bai bai, zer ba? Eta berriro ni azalpenak ematen. Horrelaxe baretu genuen gure Mikel. Ia denak lotan zeuden garaian hots egin behar izan genuen, bake eta lasaitasunik izango bazen.•

Mendizabalekin AEBetan Euzkitzek kontatua

Mikelekin AEBetara pare bat buelta egin nituen. Ingelesez batere ez dakienak uste izaten du pixka bat dakienak asko dakiela. Ni botatzen ninduen aurrera. Norbaitek paper batean apuntatuta jarri zizkion esaldirik beharrezkoenak, esaten diren bezalaxe idatziak: “jau ar iu? Beri gud...”. Sekula ez zioten balio izaten, ezin izaten zituen ulertu. Baina behin, jatetxe bateko zerbitzariak galdegin digu zer moduz gauden, eta Mikelek harrapatu: “Hi, jau ar iu galdetu dik honek! Guri bed, guri bed!”.•

122

Galtzak bizkarrean hartuta Muruak kontatua

Mikel oso aldarte onekoa zen inora joaten zenean. Lesakan ginen batean, errekan sekulako bustia hartu zuen. Herri horretan dantzarien artean ohitura da deskuidatzen dena errekara erortzeko eta baita despistatuak errekara botatzeko ere. Ohitura hori dagoelako edo, sartuko zen Mikel galtzak bizkarrean hartu eta errekan. Afalduta joan ginen, saioa hamarretan zelako, eta afalondoan trago batzuk hartuko genituen eta animatu egin zen, nonbait. Galtzak bizkarrean hartu eta sartu zen errekan gerriraino, eta galtzak bizkarrean zituela itzuli ginen bere kotxeraino ere. Hasi zen Mikel giltza bila eta giltzarik ezin aurkitu. Kostata, baina aurkitu genituen giltza horiek, eta etorri ginen etxe aldera. Bere kezka bakarra zen goizean goiz kamioia zetorrela txahala hiltegira eramateko, eta goizeko seiak baino lehen iritsi behar zuen, derrigor, amari eta arrebari lan horretan laguntzeko. Etxera iritsi omen zen, eta kamioia han omen zegoen, eta ama eta arreba ere bai, zain; eta bera, galtzak bizkarrean zituela.•

Beste bertsio bat Egañak kontatua

Ezagutu egin behar zen Mikel Mendizabal parrandan! Behin, Lesakako sanferminetan, erretira ordua genuen. Goiza argitzen ari zuen ia. Autorako bidean, ordea, Mikeli errekara salto egin eta, izter parerainoko uretan, Hugo Sánchez futbol joka-

123

lariak golak sartu ondoren egiten zituen txiribuelta haietako bat egin behar zuela sartu zitzaion buruan. Pentsatu eta egin. Bera, Hugo Sanchezena egin nahaian, sekulako ipurdiko eta bizkarrekoak hartuz, eta gu lau-bost lagun errekako pretiletik begira. Hango zaplaztekoak eta hango zipriztinak! Irten zenean, blai eginda zegoen eta prakak erantzi beharra izan zuen. Eta han joan zen gurekin batera autorantz, kalean zehar kantzontzilo hutsetan, prakak bizkarrean hartuta. Gure barreak autora iristean amaitu ziren. Melamela egindako galtzen sakelan hasi zen autoaren giltzen bila… eta falta! Bostok itzuli behar izan genuen, kalez kale errekara giltzen bila. Eta ez genituen aurkitu. Ez han…•

Astoarena egiten Egañak kontatua

Parrandan baino hobea zen ordea jolasean. Bertsolariok tarteka egiten genuen geuk antolaturiko bazkariren bat familia eta guzti. Eta bazkalondo horietan Mikel izaten zen lurrean etzan eta besteon seme-alabekin jolasean aritzen zena. Astoarena egitea tokatzen zitzaion askotan, umeak bizkarrean hartu eta batera eta bestera. Behin, gure umeak txikiak zirela, Hitzetik Hortzera ikusten ari ginen etxean. Eta Mikel azaldu zenean, hala bota zuen gure semeak: —Aita, begira! Gure astoa da! “Zuena bakarrik ez”, erantzun niola esango nuke.•

124

125

Mikelen Golfa Loidisaletxek kontatua

Behin, Mendizabal, Telleria eta hirurok joan ginen Oñatiko borda batera, ardi-jana egin behar zutelako. Mendizabal genuen txofer. Bordara iritsi, hamaiketakoa egin, gero bazkaldu, bi edo hiru bertso saio egin genituen orduan ere, meriendatu eta abiatu ginen etxera. Udanatik behera gentozela, bihurgune batean, ez dakit olio pixkaren bat zegoen-edo, bizi samar sartu izango ginen. Irristatu zen Mikelen kotxe hori eta, ibilera xelebrea egin ondoren, kuneta zuloan bukatu zuen Golfak. Sekulako sustoa hartu genuen. Atera, kotxeari begiratu eta ez zela ezer gertatu ohartu ginen. Kotxea ondo zegoen eta geu ere ondo. Berriro kotxean sartu eta jarraitu genuen. Ondo pasea ondo kontatzen da eta barreak eginez etorri ginen etxera, baina sustoa artean barruan genuela.• Mikel Mendizabalen etxea Ezkioko kaskotik hiru bat kilometrora dago, Igartubeiti baserrimuseotik gertu.

126

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

MILLAN

TELLE RIA 128

129

130

Millanen tratuak Lizasok kontatua

Bere anaia da tratante profesionala, baina Millan oraindik ere tratanteagoa dela esango nuke. Anaien artean zuka hitz egiten dute eta anaiak esan omen zion igande goiz batean: —Lagundu behar didazu halako tokira, behi bat erosi det eta ekarri egin behar degu-eta. Joan omen ziren bi anaiak behi hori erostera, eta Millanek behorra erosi omen zion, bide batez, baserritar berari. Kamioian biak hartu eta bueltan etxera zetozela, Millan baserri batean zegoen moxal polit batekin gogoratu omen zen eta anaia konbentzitu omen zuen kamioiarekin baserri hartara bisitan joateko. Baserri horretara joan ziren eta Millanek berak erositako behorra eta anaiak erositako behia saldu omen zizkion hango baserriko nagusiari, eta kamioia hutsik zutela itzuli ziren etxera.•

Basurde baten famak Peñak kontatua

Oso oker ez banago, iraila izango zen, San Migel ingurua, Iurretako festak zirelako. Nire Opel Kadetta hartu eta gindoazen Zumarragatik barrena, Bergarara eta handik Elgetara igo ginen eta Elgeta pasatu eta berehala, aldapan behera hasi orduko basurde ama bat ikusi genuen lauzpabost umerekin errepidea pasatzen. Gelditzeko agindu zidan Millanek. Gelditu nuen kotxea. Ilargi ederra zegoen eta basurdea sasian ezkutatzen ikusi genuen.

131

—Ez al daukak ezer, palankaren bat edo burdinen bat? —galdetzen zidan Millanek, eta maleteroan aurkitu zuen burdinazko gauza bakarra kotxearen katua zenez, hura eskuan zuela abiatu zen basurdearen bila. Ni, destornilladore handi bat eskuan nuela, han gelditu nintzen begira, eta Millan katuarekin joan zen basurdea ezkutatuta zegoen lekura. Basurdeak sekulako hotsak ateratzen zituen eta Millanek ere ez txikiagoak, “hemen dek, hemen dek”, esaten baitzuen. Eta, halako batean, sekulako kolpe hotsak entzun nituen eta horrenbestez isildu ziren basurdearen hotsak. Geroztik zenbat aldiz kontatu nuen nik katuak akabatu zuela basurdea. Orduan erabaki nuen nik Telleriarekin ez nintzela sekula haserretuko. Katua hartu eta ilunpetan basurdea akabatzeko gai denarekin kontuz ibili beharra baitago. Odola zeriola atera zuen errepidera basurde hori. Garoa bildu eta harekin egin genizkion azpiak maleteroan, eta basurdea gurekin genuela joan ginen Iurretara. Ordurako saioa hasia zegoen eta bertso saioan bertan kontatu behar izan genuen gertatua. Gogoan dut orduan kantatu nuela Telleria zela katuarekin basurdea akabatu zuen gizon bakarra. Eskuak eta arropak odolez zikinduta agertu ginen eta sekulako ikusmina sortu zuen basurde horrek. Eta saioa bukatu eta gero kotxera joan eta erakutsi behar izan genion jendeari basurdea.•

132

Hain da laguntzekoa Egañak kontatua

Osasun ona izan dut beti. “Merezi baino hobea”, pentsatuko du batek baino gehiagok. Baina bertsotan edo bertsoen jiran nabilela izan ditudan unerik txarrenetan beti han izan dut ondoan Millan Telleria. Txorkatila bihurritu nuenean Antzuolan, berak hartu ninduen besotan; Bernan bertso-afari batean ondoezik sentitu nintzenean, berak zaindu ninduen, berak animatu, berak egin zituen bion bertso-lanak ere. Beti pentsatu izan dut Millanek Gurutze Gorrian egin behar zukeela lan. Hain da laguntzekoa! Halaxe adierazi nion behin bion adiskide bati. Baietz erantzun zidan hark, bazegokiola, gaztetan soldadualdia ere Gurutze Gorrian eman zuela Tolosan. —“DYAn baino hobeto Gurutze Gorrian”, erantsi zuen bihurri. —“Zergatik ez ba DYAn?”, galdetu nion. DYAk “detente y ayuda” esan nahi zuelako jatorrian. Autoan zihoanak istripuren bat edo sumatzean, geratu eta lagundu egin behar zuen sakelako telefonorik ez zen garai haietan.

—Eta jakingo duk ba, Telleria eta Peñak zer egin zuten Iurretara bertsotara zihoazela errepidean basurde batekin topo egin zutenean? “Detente” bai. “Ayuda” falta.•

Katua poltsa bero Sarasuak kontatua

Urte batzuetan uda ondoren lehen aldiz gauez jertsea Iurretan janzten genuen, sanmigeletako bertso saioan. Garai hartako aparraldia halakoa zen, eta bete zen frontoia. Gaueko hamar t’erdiak, saioa hasteko ordua, eta bi bertsolari falta. Non dira Millan eta Peña? Neroni edo beste bakarren bat izan bagina, tira, baina bi hauek ez ziren nolanahi berantzekoak. Frontoi betea hogei minututik gora zain edukitzea ez zen itxura, eta hasi ginen haiek gabe, seikotea izan beharrean, laukotea, agurretan haiei gertatu zitzaienari buruzko espekulazioak eginez. Saioa erditik aurrera zihoala, bukaeratik gertuago esango nuke, hara non agertzen diren gure mutilak. Igo dira oholtzara, eta bertsotan eman dute berandutzearen bertsioa: bidean Elgetako gainean basurdea jo dutela eta haren atzetik ibili direla, harrapatu, katuarekin buruan jo eta kotxean sartu arte. Beste konturik ez da izan, eta egin du jendeak algararik bertsio horren balizko egiatasunaren inguruko saioekin. Bertso saioa bukatu bezain laster, jakina, bertsolari eta entzule tropa handia Millanen autora, basurdea ikusi edota maletero hutsaren gezurraz jabetu, barre

134

135

Inma emaztea, Irati eta Alaitz alabak eta errainarekin.

gehiago egitera. Zabaldu du atzeko atea eta, garo berde artean, hantxe animalia. Xehetasun guztiekin kontatu du Peñak, berriro, bere xarma-mugimendu horiekin, begi handiak zabal-zabal, nola jarraitu dion Millanek arrastoa pizti zaurituari, eta nola jo duen autoko katuarekin buruan. Eta, zirkuluan, denok irudikatu dugu bertsolari jentila, saioarekin ahaztuta, Mateo Txistu apaiza bezala ehiza-herioan, urde gaixoa jotzen, amonak bere laguna poltsa beroarekin jo zuen posturan.•

136

Bizia salbatu nion Peñak kontatua

Millanek asko sufritzen zuen kotxean logalearekin. Nik gauez, kafe bat hartuz gero, erraz aguantatzen nuen esna, baina Millanek ez. Behin egin omen zuen, bidean pare bat aldiz geratuta, etxeraino nola edo hala ailegatu eta etxeko atarian kotxea gelditu, atea zabaldu eta hankak lurrean zituela hartu omen zuen lo, artean kotxean eserita zegoela. Eta amak aurkitu omen zuen horrela, goizean jaiki zenean. Bertsolariaren ibilerak askotan oso gogorrak izaten direla erakusten du horrek. Behin, Hondarribian kantatu, parrandatxoa egin eta etxera gentozela, ni lo seko nentorren. Eta esnatu nintzen batean, Irurako zuzengunean, Millan ikusi nuen bolantearen gainera burua erortzen zitzaiola, eta sekulako orroa egin nion eta esnatu nuen. Geroztik esan izan diot nik bizia salbatu niola. Nik orroa egin, Millan esnatu eta kotxea frenatu, dena bat izan zen.•

Txekorra galduta etxera Lizasok kontatua

Beste batean, Elosuko feriara joan omen zen Millan bere anaia tratantearekin. Ganadu dezente eramango zuten, eta eguna Elosun pasatu eta gauean etxera itzuli zirenean Reyes Azkoitia, Matirietako emakume pilotaria nuen niri hoska: —Hi, Telleriaren telefonoa ba al daukak? —galdetu zidan, eta ea zer zuen esan nionean, feria bukatu eta gauzak jasotzen ari zirenean txahal bat aurkitu

137

zutela eta, seguru asko, Telleria anaiena izango zela pentsatu zutela, esan zidan. Elosuko plazako baserri batean gorde zuten txahal hori eta biharamunean etorri ziren bere bila. Hor deskuidatu ziren, baina zuk etxerako zerbait behar baduzu, edo piezaren bat edo edozer gauza, Millanek beti esango dizu non aurkitu edo nondik ingura daitekeen.•

Telleria ingelesez Egañak kontatua

Inoiz ezagutu izan dudan aurkezpenik bitxiena Millanek egin zuen behin festan genbiltzala. Lesakan orotariko jendea elkartzen da San Ferminez eta, afalostean, ingelesez mintzo zen neska kuadrilla batekin egin genuen topo. Geure buruak aurkezten hasi ginen, nolabait. Xebastianek “ai am…” esango zuen eta besteok “aian” edo horrelako zerbait. Baina ari ginen bina musu ematen. Millanen txanda iritsi zen arte. Bere bularrari hiru kolpe eman zizkion, filmetako Tarzanek egin ohi zuen gisan, eta argi aurkeztu zuen bere burua: Te-lle-ri-a! Ingelesek ere ulertzeko modua egin zuen…•

Zakurra gitarra jotzen Telleriak berak kontatua

Bilboko Arenalean kantatzera gindoazen batean esan nion Jon Sarasuari: —Jon, ikusi al duk zakurra gitarra jotzen? —Zer esan duk?

138

—Ikusi nahi al duan zakurra gitarra jotzen. Emakume bat zihoan gure aurretik zakur batekin, eta, tarteka, lurrean eseri eta aurreko hankarekin hazka egiten zuen zilborrean, zorriak izango zituelako seguru asko. Biok barrez egon ginen zakurrari begira.•

Telleriaren irudi bat Euzkitzek kontatua

Bertsoez xarmatzen hasia nintzen hartan, artean mundu hori ia batere ezagutzen ez nuela, Bertsolari Egun batera joan nintzen autobusez, Azpeitiko Txipu lagunarekin batera. Jon Mugartegiren omenaldia zen. Pilotalekuko atera inguratu ginenean, bi bertsolari ikusi nituen elkarrekin hizketan: Joxe Fermin Argiñarena eta Millan Telleria. Horman eskegitako tailla zaharretan nola agertzen dira sutondoan aitona eta amona xaharrak? Euskaldun prototipo huraxe ikusi nuen bien aurpegietan islaturik. Sudurra, kokotsa, belarriak… Hegoafrikan ikusi eta “hauek euskaldunak!” esateko modukoak. Betiko gelditu zait flash hura. Bertsotan gehien aritu nintzen garaian, pilota emankizunekin ere batera eta bestera ibiltzen ginen. Ibilia dena erromeria. Gainera, sasoiari eutsi ezin, lagunartea eta parranda ere gustuko, eta loari kentzen genizkion orduak. Kotxean gidari nindoala askotan erasaten zidan logaleak. Denetik entzun eta probatu nuen: musika topean jarri, leihoak ireki, txiklea ahoan ibili, neure buruari zaplastekoren bat

139

eman… Ezerk ez zuen balio izaten, ez dago bazter batean gelditu eta lokuxta bat egitea beste erremediorik. Millan ni baino are makurrago ibiltzen zen. Behin, larri iritsia izango zen etxe atariraino. Kotxeko atea zabalik zuela, hanka bat kanpoan eta bestea barruan, lo seko harrapatu omen zuten mutila. Egunsentiak eta aitak.•

Telleriaren heziketa Peñak kontatua

Askotan esan izan digute gazteek guk suerte handia izan dugula, oso garai onean jaioak garela eta erraztasun handiak izan ditugula. Ez dut uste beti horrela izan denik. Ikusi nola hezitakoa den Telleria. Umetxoa zela, eskolara joan aurretik itzulean egiten zuen (soroan behiak edo idiak uztarrian lotuta haien aurretik doanak egiten dituen lanei esan ohi zaio). Oso gaztetan egin zen txerri-hiltzaile, eta bizarra ebakitzen hasterako lehenengo tratu lanak egin ere bai. Horri jarraituz, gerora ere horrelatsu jarraitu behar izan zuen lanean eta bertsotan. Eibarren egin genuen saio bat. Gero, bazkari legea eta, antolatzaileak bi bakarrik zirenez, dozena-erdi bertsorekin egin genituen hango lanak. Etxerako bidean, Ormaiztegi parean, horrela esan zidan: —Hi hemendik etxera trenez joango hintzateke ba? —Zer ba? —Koinatua hemen ari duk lanean, eguna luzea zagok eta hiru bat ordu bazeuzkat lanerako.

140

Koinatua igeltseroa zen eta Telleriak lagundu egiten zion tarteka. Halaxe, ni trenera eta bera lanera. Zoaz Telleriari esne-gainetan hazitakoa dela esatera eta entzungo dituzu epelak. Merezita gainera!•

141

Trontzan Telleriarekin Loidisaletxek kontatua

Aiako Urdanetara joan ginen Telleria eta biok gaztetan. Igande goiza zen, auzoko jaiak, eta meza ondoren, bazkaritara bitartean, trontza txapelketa programatua zuten. Jendea bildu zen frontoian, baina trontzalari bikote bat falta. Antolatzen zebilen bat gerturatu zitzaigun eta trontzan egin behar genuela esan zigun. Eta hala hartu genuen parte trontza txapelketa horretan. Telleriak eta bere lagunak irabazi zuten, baina ezustekoak ez dira bakarrik etortzen eta saria ematen hasi zirenean ohartu ziren: sariak ekarri behar zituena ez zen iritsi, eta saririk gabe geratu zen Telleria hori. Hurrengo urtean ere han ginen kantuan, eta txapela eta garaikurra eman zizkioten Telleriari, egun hartan dendatik hartuta baleude bezain dotore.•

Sagasti batean siesta Peñak kontatua

Bedaioko herrian ginen Telleria eta biok, artean oso gazteak, bezperan sekulako parranda botata. Egun horretan gonbidatuak izaten dituzte herrian, Bedaion, eta bertsolariak eta bizpahiru lagun tabernan geratu ginen bazkaltzen. Bazkalondoan bertso batzuk bota eta lo kuluxka bat egiteko asmotan atera ginen, leku egoki baten bila. Sartu ginen sagasti batean, jertseak lurrean jarri genituen eta, berehala, lo seko gelditu ginen. Halako batean, antolatzaileetako bat agertu zitzaigun builaka. Norbaitek esan zion, nonbait, non geunden gutxi gorabehera.

142

—Non sartu zarete? –egiten zigun deiadar. Esnatu ginen, hartu gure jertse horiek eta joan ginen herrira. Eta frontoia jendez beteta aurkitu genuen. Umoretik heldu genion, Telleriak siesta egin beharra zeukala eta horrelako arrazoiekin hasi nintzen. Eta, gezurra eta abarra, ondo moldatu genuen saioa.•

Millanekin lanean Sorozabalek kontatua

Millanekin harreman estua izan dut, eguneroko harremana izan nuen, ia-ia, Gipuzkoako Elkartean bera lehendakari eta ni zuzendaritzan egon ginenean, 1989tik 2000ra bitartean. Elkarte eta kolektiboetan beti egoten dira eztabaida eta tirabirak. Garai horretan, Gipuzkoako Txapelketa egin edo ez ibiltzen ginen eztabaidan, Nagusirako kanporaketak egiten ziren eta finalik ez. Urte batean, Herriartekoa egin genuen eta, jardun horretan, oso harreman estua izan genuen. Eta horrek lotura ekartzen du. Zailtasunean elkarrekin borroka egiten dutenak, gero lagunak izaten dira.•

Hiru mende ditu Albizturko Oria etxeak. Anaiarekin erdi bana erosi zuen Millanek 90ean, eta etxebizitzak atera zituzten.

143

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

JOKIN

SOROZ ABAL 144

145

146

Sorozabalekin Xoxokan Euzkitzek kontatua

Eskolarteko txapelketen garai uros hartan — txapelketak ez ziren hain urosak, baina garaia bai—, Joxe Mari Mujika Anatx urnietarrarekin dezente ibiltzen nintzen, bertsotan eta bestela. Hark osaba du Otaño bertsolari urnietarra. Behin abisu bat bidali zigun, ilobaren bitartez: halako egunetan Xoxoka auzoan afari bat egin behar genuela, bera ontzen ari zen bi bertsolari gazte ezezagunek eta bostok. Oiartzabal eta Sorozabal ziren bi gazteak. Otañok gu haiekin probatu nahi. Afalostean saio luzea egin genuen. Oiartzabal oso txukun, Sorozabal harrigarri. Bigarren punturako eman nion tankera: honek badik aparteko zerbait…•

Erabakiak hartzen ona Telleriak kontatua

Jokin Sorozabalekin badut pasadizo bat frogatzen duena zein denbora gutxi behar duen erabaki ona hartzeko. Urte askoan ibili ginen elkarrekin Gipuzkoako Elkarteko zuzendaritzan. Aretxabaletan ginen biok bertsotan eta bueltan kotxean gentozen, Jokin gidari eta ni ondoan. Jexux Murua eta Mikel Mendizabal ziren atzean, saioa entzutera joanak. Elgetatik barrena gindoazela Peñak eta biok izan genuen basurde festa bat, eta istorio hura kontatzen nentorrela, hor ikusi genuen errepide bazterrean, pretilaren zulotik aterata, basurde bat, eta esan nion Jokini:

147

—Emaiok, emaiok! Joan zen basurdea zegoen lekuraino eta iskin egin zion. —Zergatik ez diok jo? —galdetu nion. —Aitaren kotxea delako —erantzun zidan. Jokin oso da pertsona fina eta erabakiak ondo eta azkar hartzen dakiena. Gipuzkoako Elkartean elkarrekin asko ibiliak garelako esan dezaket hori. Nik jarraitu egin diot bertsotari, Ordizian asteroko entrenamendua eginez, baina berak uztea erabaki zuen. Orexan bizi da bere bost emakumeekin, emaztearen ama barne sartuta.•

Sorozabalen kotxea Egañak kontatua

Jokin Sorozabal inor gutxi bezalakoa da bertsotan. Eta izaeraz ere badu punttu bat inork ez bezalakoa. Joxe Agirreren ondoren bera izan dela mozketaren maisu, esango nuke. Zarauzko Iñurritzako surtidoreko tabernan egin genuen zita, mendebalderantz gindoazen orotan egin ohi genuen gisan. Kafea hartu, eta irteerako unean zein kotxetan joan erabaki ezinik ari ginen. —Nirean joan gaitezkek, nahi baduk… —Nirean ere bai. Depositua bete zioat… —Niri berdin-berdin zaidak… —Niri ere bai… Oharkabean, nire autoaren ondoan geunden ordurako. Begiratu bat bota zion kanpotik barrurantz.

148

149

Kuxidade hura ikusita lau hitz aski izan zituen epaia emateko. —Hor etziok joateik!•

Hanka sartzeak ere bai Loidisaletxek kontatua

Sorozabal eta biok Oiartzungo bertso bazkari batera joan ginen behin, inor ezagutzen ez genuen auzo batera. Eta bazkaltzen ari ginela, bertan zeudenen inguruko informazioa bildu behar izaten denez, bazkaltzen ari zen batek mahai buruan zegoen gizonezkoa mutilzaharra zela eta haren ibilerei buruzko informazioa eman zigun. Hasi ginen bertsotan, mutilzahar horren aipamenak egin genituen eta, saioa bukatu genuenean, etorri zitzaigun haserre, eta bazekiela, esan zigun, zein putasemek eman zigun informazio hura. Zer esan ez genekiela geratu ginen. Arratsaldean zehar beste pare bat saio egin behar genituen, eta bertsotan jarraitzeko gorputzaldi ederrarekin gelditu ginen. Erabiliak izan ginen sentipena izan genuen.•

150

Sorozabalen erantzuna Mendizabalek kontatua

Jokin Sorozabali bertso saio baterako abisua eman nion behin: Izazpi mendira gindoazela goiz pasa. Eta ustekabeko erantzuna eman zidan nire harridurarako: —Aspaldi honetan ez nauk bertsotan aritu eta gorputzak ez zidak eskatu ere egiten. Erantzun horrek ez ninduen hainbeste harritu, baina ondoren bota zidanak pausoa geldiarazi eta azalpen baten zain utzi ninduen, zuzenean berari begira. Eta honela argitu zidan bere azalpena: —Orain, joanda ere ez nikek lehengo freskurarekin egingo bertsotan, eta lehen baino okerrago egitekotan ez nauk joango. —Ez huen hori benetan esango —jarraitu nion nik. Eta benetan ari zela errepikatu zidan. Eta goiz pasa horretan, 1993ko Euskal Herriko finalean Donostiako Belodromoan puntuari erantzunez berak kantatu zuena gogoratu genuen elkarrekin: “Gerrikoa estutu entzuten da sarri” jarri zioten puntua, eta Sorozabalen erantzuna: erantzun behar zaio jende klase horri/ guretzako arauak noiznahitan ekarri/ ta beraiek nahi duten neurrikoa jarri.•

San Mames atarian Egañak kontatua

Bilboko jaietan ginen Santiago plazan. Ez dakit nondik sortu zitzaidan burutazioa, ez bainaiz horrelakoak egin zalea, baina bi sarrera eskuratu nituen

151

Estanis Argoteren omenaldi partidarako. Saioa egin eta bapo bazkaldu ostean joan ginen biok San Mames aldera. Ez dut uste Jokin oso futbolzalea denik. Uste dut lehen aldia zuela horrelako stadium batera sartzen zena. Egingo nuke ez dela berriz itzuli. San Mamesera heldu ginelarik, bere iritzia azaldu zuen. —Hau al da? Hiru hitz aski. Esaten errazagoak interpretatzen baino. Sujerenteak oso…•

152

153

EGAÑAREN BELAUNALDIA, PASADIZOAK ETA GOGOETAK

JUAN JOSE

LOIDIS ALETXE 154

155

156

Santa eskeko aldapak Mendizabalek kontatua

Errezildarrentzat Luzia, bertsolari eta kopla kantari berezia da, eta lagunarteko kontulari bezala ere aparta dela azpimarratuko nuke, hainbat errezildar bezala. Santa eskeko ibilera asko egindakoa da Juan Joxe, eta ez du izaten kontatzen hasten denean pasadizo faltarik. Baserri batetik besterako joanean bidezidorrak, pendizak, aldapak, denetik igaro behar izaten dituzte, txirrindulariek bezala. Halako batean, taldeko batek inguru hartan aldapa handia zegoela esan omen zuen, eta Juan Joxek hala erantzun: —Gure baserriko sukaldean ere bazeudek hainbestekoak.•

Saririk gabeko bertso eguna Loidisaletxek berak kontatua

Bertsotan artean hasi berri samarrak ginela, bertso afari batera joan ginen Euzkitze eta biok herri txiki batera. Udaletxeak edaria jartzen zuen eta afaltzera zihoazen herritarrek eramaten zuten jatekoa. Jende mordoa bildu zen, afaldu genuen, bi edo hiru bertso saio egin genituen eta, kontuak egiteko ordua iritsi zenean, ea gurea zenbat zen galdetu zigutenean, esan genien guk kobratzen genuena zenbat zen. —Ezta pentsatu ere, zuek hemen beste bertsolariek kobratzen dutena kobratuko duzue. Gainera, Udale-

157

txeak ordaindu behar du eta onenek kobratzen dutena kobratuko duzue —esan zigun antolatzaile batek. Gure datuak hartu zituzten, Udaletxean emateko, eta pozik itzuli ginen etxera, soldata ona irabazi genuelakoan. Ez dakit datuak gaizki hartu zituzten edo Udalak batere dirurik ez zuen, guri ez ziguten ezer ordaindu.•

Apustu zapuztua Loidisaletxek berak kontatua

Bazkari bat antolatu zuten Añotan, ez dakit zeinek eta zer arrazoirekin. Bertsolari pila bat ginen bertan, eta bertsozale mordo bat ere bai, eta bertsozaleen artean futbolari ohi bat zegoen. Bazkaldu genuen eta, bazkalondoan, bakoitza bere balentriak kontatzen hasi ginenean. Futbolari ohi horrek kontatu zuen ez dakit zenbat kilometro egiten zituela korrika egunero, eta Xoxotera igo eta jaitsi ez dakit zenbat denboran egiten zuela. Sebastian ere han zen eta esan zuen, Peñari eta niri begira: —Xoxotera igotzen hauek jokatuko ditek. Futbolari ohia harrotzen hasi zen, eta gu ere bai. —Bakarka ez, baina batek igo eta besteak jaitsi jokatu diagu –esan genion, eta hor ibili ginen Peña eta biok erronkan. Gorakoa Peñak egingo zuela eta beherakoa nik egingo genuela erabaki genuen. Orduan oso sasoiko geunden biok. —Hik niri minutu bat kenduko didak, gehienez –esaten zion Peñak, eta nik banekien denbora tarte hori kenduko niola jaitsieran.

158

Futbolari ohiak atzera egin zuen. Jokatu izan bagenu, seguru nago hark irabaziko zuela, baina, momentuko berotasunean, apustua gure alde ikusten genuen. Peñari, seguru asko, minutua baino gehiago kenduko zion gorakoan, baina badakit behera ondo jaitsiko nintzela. Hemen, Zelatundik gertu bada Beharri izeneko mendi gain polit dotore

159

bat, eta hara etengabe igotzen nintzen. Ahuntzak edukitzen genituen han eta askotan joaten nintzen hara. Eta bizi garen leku honetatik lanera ere korrika jaisten nintzen. Kontua da apustu hori ez zela jokatu, eta ez dakigula Peñak zenbat denboran igoko zuen Xoxotera eta ezta nik zenbat denboran jaitsiko nuen ere.•

Uholdeak bidean Telleriak kontatua

Loidisaletxerekin Urdanetako festetan herri kiroletan ere parte hartua naiz, baina badau-

160

kat beste oroitzapen bat aipagarria izan daitekeena. Aiako auzo horretan bertsotan ginen batean egundoko ur tronba bota zuen. Etxera itzuli nahi genuen eta bide denak itxita aurkitzen genituen. Aizarnazabalera jaitsi eta Lasaon errepidea moztuta zegoen urarekin. Buelta hartu eta gogoratzen naiz Erdoizta aldera atera ginela mendiko bide batzuetatik, eta Etumetatik jaitsi ginela Azpeitira. Nik mendiko kotxea nuen orduan, eta, horri eskerrak, Juan Joxe Loidisaletxen utzi eta itzuli nintzen etxera. Ez dut ahaztuko zer beldur pasatu genituen, eta etxera iristea zenbat kostatu zitzaigun. Loidisaletxe bertso-lagun bezala izugarri atsegina da. Egun osoko ibilietarako aproposa, kontu esale ikaragarria. —Hi, Millan. Hirekin gustura ibiltzen nauk ni. Garai bateko Azpillaga bezala, aurretik jartzen haiz eta nik segitu egiten diat —esaten dit. —Ni ez nagok, ba, horrela ohituta. Ni Sebastian aurretik dela ohituta nagok —esaten diot—. Baina arrazoi izango duk, Sebastian kenduta, oso gutxi dituk aurretik korrika egiten dutenak.•

Plazan jenderik ez Mendizabalek kontatua

Honako gertaera hau, berriz, Ataunera bertsotara joan ziren Jose Luis Gorrotxategi eta Juan Joxe Loidisaletxeri gertatua omen da. Eguerdiko saioa plazan egin ondoren, elkartean bazkaria eta bazkalondoko saioa zuten bertan. Halako

161

batean, elkartetik mugitu eta plazara joan beharra egokitu zitzaien, arratsaldeko saioa egiteko, antolatzaileei hitzemanda zuten bezala. Plazara azaldu eta inor ez. Itxaron, trago bana hartu eta plaza hutsik. Berriro, bazkaldu zuten elkartera joatea bururatu zitzaien, bertako antolatzaileekin hitz egitera eta, itxurak egiteko, elkartean zeudenentzat saiotxo bat eginez bukatu omen zuten eguna. Kontuak egin eta etxerako bidea hartu omen zuten.•

Loidisaletxe aitarekin Euzkitzek kontatua

Bertsotarako abisua genuen batean, Azpeitiko Pastorkua tabernan genuen juntadizoa Loidisaletxek eta biok, askotan bezala. Ezagun batek norako martxa genuen galdegin zigun, eta Bilbora gindoazela erantzun genion. “Bilbora bertsotara!”,

162

esan zigun burlaizez. Ez zekien asko han sortzen den giroaren berri! Egun zoragarria pasatu genuen. Beste hainbat oroitzapen polit ere baditut. Errezilgo Benta Berrin afaltzen ari ginen batean, hara non agertzen den aita, Antonio Mari! Pentsatu nuen: “Inor ez duk izango Loidisaletxe aita-semeekin kantatutakorik, eta neuk ere ez diat beste aukerarik izango”. Eraso nion, baina ez nuen lortu semea bertsotan jartzerik. Antonio Marirekin bai, harekin egin nuen saioska bat. Hura gozamena!•

Errezildarren mitoa Sorozabalek kontatua

Loidisaletxez esan dezakedana da jatorra, leiala eta atsegina dela. Gure gazte denboran, herriz herri genbiltzenean, errezildarren estereotipoa ez zen batere ona: harroputzak ziren, borroka zaleak… Juan Joxe irudi horren kontrakoa da erabat. Nik beti esaten nion berak apurtu zidala errezildarrei buruzko mitoa.• Antonio Maria Loidisaletxe, Juan Joxeren aita bizi zela, etxe honetan elkartzen omen ziren, tarteka —Eguberritan, esate baterako—, Oiartzungo anaia, Berrobin bizi zena, Oiartzungoa eta Iparraldean bizi zen Errezil bertsolaria, etxeko hiru anaiekin. Eta sekulako bertso saioak egiten omen zituzten. Semeak dioenez, gaupasak ere egiten zituzten eta, goizean, aita baserriko lanetara eta besteak ohera joaten omen ziren.

164

Bertsolari 120

Articles inside

JUAN JOSE LOIDISALETXE

JOKIN SOROZABAL

IÑAKI MURUA

MIKEL MENDIZABAL

SEBASTIAN LIZASO

XABIER EUZKITZE

ANJEL MARI PEÑAGARIKANO

ANDONI EGAÑA

MILLAN TELLERIA

JON SARASUA