Koninklijk buitengevoel - Het verlichte Sanssouci van Frederik de Grote

Jessica van Zadelhof - In het Duitse Potsdam, vlakbij Berlijn, staat het paleis dat Frederik de Grote halverwege de achttiende eeuw liet bouwen om de warmere dagen in door te brengen. Dit paleis heet ‘Sanssouci’, Frans voor ‘zonder zorgen’ en was het hoogtepunt van de Duitse rococo. Het was geïnspireerd door het uitbundige Versailles in Frankrijk, maar streefde nog meer naar harmonie met de omgeving. Door de lichte kleuren, weelderige decoratie en oneindige tuinen vormde dit paleis het ultieme optrekje om vele lentes en zomers zorgeloos te vertoeven.

Slot Sanssouci werd tussen 1745 en 1747 gebouwd in opdracht van de verlichte vorst Frederik II van Pruisen, ofwel Frederik de Grote. Tijdens de Verlichting waren rationaliteit en de rede centraal komen te staan en ontstond steeds meer kritiek op het idee dat de mens volledig door God zou worden

geleid. Hierdoor werd steeds meer getwijfeld aan de absolute macht van vorsten die door ‘le droit divin’ het goddelijke recht zouden hebben gekregen om te regeren over het volk. Sommige koningen begrepen dat zij hun macht niet meer op dezelfde manier konden laten gelden als voorheen en waren bereid zich toleranter en welwillender naar het volk op te stellen.

Zo ook Frederik de Grote, die een beperkte persvrijheid invoerde en religieuze tolerantie toestond aan christelijke minderheden. Toch bleef Frederik een absoluut vorst en genoot van alle macht en rijkdom die hem toekwamen. Voor Frederik was Sanssouci dan ook een plek waar al het beste van de Verlichting samenkwam: kunst, literatuur, muziek en wetenschap. Hiertoe liet hij ook belangrijke gasten naar het paleis komen, bijvoorbeeld Voltaire. Dit maakte Sanssouci een levendige plek waarbij vooral van de lusten van de Verlichting geprofiteerd werd.

Toch zou je het verlangen van Frederik naar een buitenverblijf door meer dan oppervlakkige hebberigheid kunnen verklaren. Tijdens de Verlichting werden steeds vaker debatten gevoerd over de natuur van de mens en de mens in relatie tot zijn omgeving. De natuur werd meer gezien als iets dat in essentie goed was waardoor men meer ging verlangen naar het buiten zijn. Dit is terug te zien in tuinen uit de tweede helft van de achttiende eeuw en ook in die van Sanssouci. De tuinen doen natuurlijker, ongerepter en decoratiever aan dan zeventiende-eeuwse tuinen. Het paleis van Sanssouci is onderdeel van het