JESUS CHRIST SUPERSTAR - 13
Een goed alternatief voor de Mattheuspassion, maar hoe speel je Jezus Christus na? Sterre Berentzen - Net voor Pasen is het overal in de stad aanwezig, een herinnering aan het volk dat Nederland misschien helemaal niet zo’n seculier land is als het dat doet voorkomen: de reclame voor de uitvoering van de Mattheuspassion. Bach mocht dan nooit zo veel invloed hebben gehad op mijn familie, de componist Andrew Lloyd Webber des te meer. Op Goede Vrijdag werd ik namelijk altijd verplicht om met de rest van de familie voor het televisiescherm te zitten om samen naar de verfilming van de rockopera Jesus Christ Superstar (1973) te kijken.
I
n 1970 kwam de rockopera Jesus Christ Superstar als musicalalbum uit, waarna een jaar later de rockopera op Broadway verscheen. Of het naspelen van de lijdensweg van Jezus onder re-enactment valt is discutabel, gezien re-enactment strikt genomen het naspelen of uitbeelden van historische gebeurtenissen is. Een historicus zou kunnen concluderen dat Jezus van Nazareth wel degelijk heeft bestaan, dat hij ergens tussen 6 en 4 BCE werd geboren en rond zijn dertigste aangetrokken werd tot de religieuze beweging van Johannes de Doper. Na ongeveer drie jaar zelf te hebben onderwezen werd hij in Jeruzalem gearresteerd en overgeleverd aan Pontius Pilatus, die hem uiteindelijk kruisigde. Verdere woorden over de zoon van God komen hier niet bij kijken. Minder historisch zijn de bedoelde anachronismen in Jesus Christ Superstar: de mitrailleurs die de Romeinen dragen en de drugs die in de tempel kunnen worden gekocht. Maar hoe speel je een van de bekendste verhalen ter wereld na? Wat Jesus Christ Superstar zo goed maakt, is dat de film begint met een volkswagenbusje dat aankomt rijden ergens in de woestijn in Israël. Het zijn moderne mensen die uitstappen, zich omkleden en dit verhaal uit de eerste eeuw na spelen. Deze ‘hippieversie’ van dit aloude verhaal zorgde ook voor op-
hef, onder andere omdat voor een zwarte judas was gekozen. Judas kwam op de voorgrond te staan, onder andere omdat de focus ligt op de politieke en interpersoonlijke strijd tussen Judas en Jezus. Iedere verfilming van het leven van Jezus getuigt van de tijdgeest waarin deze verschijnt, net als ieder erdoor uitgelokt schandaal uiting geeft aan de heersende opinies binnen de godsdienstige wereld. Doch blijft de gebruikelijkere manier om het verhaal na te spelen met een ‘waarheidsgetrouwe’ Jezus, zoals hij echt zal moeten zijn geweest. In The Passion of the Christ (2004) sprak Jezus zelfs in het Aramees. De man die Jezus speelde was Jim Caviezel, een Amerikaanse acteur die bij verre na lijkt op een man met zwart gekruld haar, een olijfkleurige huid en een robuuste neus zoals archeologen en historici stellen dat de gemiddelde Palestijnse Jood er toen uit moet hebben gezien. De hardnekkige misrepresentatie van Jezus in films zorgt ervoor dat mensen de zoon van God zien als een witte man. Ook Ted Neeley, die de rol van Jezus vertolkt in Jesus Christ Superstar, is een kleine pientere witte man die niet alleen een representatie werd van hoe Jezus er misschien uitzag, maar zelfs door fans werd gezien áls Jezus. Hij heeft de rol van Jezus meer dan veertig jaar vertolkt. Nu ondertussen 77 jaar oud, maar tot vorig
jaar nog in zijn rol. Maar waar ligt de grens dan tussen het vereren van een bekendheid en een religieuze verering? Uit onderzoek van Johan Roeland en Joren IJzerman (2000) blijkt dat onder Nederlandse fans van Ted Neeley, hij bovennatuurlijke eigenschappen en krachten krijgt toegeschreven. Soms komen mensen na de show vragen of hij hen wil zegenen en hier zegt hij niet altijd nee op: “If someone visualizes me as somehow a connection to the Holy Spirit [...], I’m not about to turn off that connection”. Het maakt niet dat mensen Ted Neeley noodzakelijk zien als Jezus, maar wel als een jezus-achtig persoon. In het enkele geval dat er een belangrijke positieve verandering plaatsvond na zijn zegening, was dit wel de kwestie. Zo zouden de rugklachten van een vrouw verdwenen zijn, nadat Neeley haar had gezegend. Voor de meeste fans is hij echter een soort brug – of in ieder geval een verwijzing – naar een transcendente realiteit. Jesus Christ Superstar zette aan tot een steeds vrijzinniger omgang met het christelijk geloof dat de tijdgeest nodig had. Dit bedacht Paus Paulus VI zich ook, toen hij de film door de regisseur Norman Jewison te zien kreeg: ‘Mr. Jewison, not only do I appreciate your beautiful rock opera film, I believe it will bring more people around the world to Christianity, than anything ever has before.’ d
‘This temple should be empty. YEET!’ EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 1
