6 - LASCAUX
De Grotten van Lascaux (I, II, III én IV) Prehistorische kunst beleven in onze tijd
Iris Jocker - Op 12 september van dit jaar was het precies tachtig jaar geleden dat de grottekeningen van Lascaux werden gevonden. Een klein aantal jaar, vergeleken met de ruim 18.000 jaar dat deze schilderingen en gravures in de donkere grotten van de Franse Dordogne bewaard zijn gebleven. De schilderingen hebben honderden eeuwen overleefd, maar de afgelopen halve eeuw moesten ze het ontgelden. Schimmels, ontstaan door de vochtige adem van een grote toestroom bezoekers, hebben de schilderingen aangetast. Het zeer geliefde Lascaux (I) moest sluiten. Gelukkig kwam er voor de liefhebbers een alternatief om te bekijken.
D
Waarschijnlijk hadden de vier vrienden, die in 1940 per ongeluk op de grottekeningen stuitten, nooit bedacht dat het grottenstelsel een ongelofelijk drukbezochte attractie zou worden. Nadat de grotten van Lascaux in 1948 open werden gesteld voor publiek trokken ze zo’n 1200 bezoekers per dag! De grot had duizenden jaren het ideale klimaat gehad voor het conserveren van de schilderingen op de rotswanden, maar de massale stroom mensen zorgden vanaf de jaren 40 voor veel vocht een koolstofdioxide. Korstmossen en andere schimmels begonnen nu de unieke en kostbare laat-paleolithische kunst aan te tasten. De Franse minister van cultuur besloot daarom in 1963 het grottenstelsel te sluiten voor publiek. De sluiting van de originele grotten zette een groot project in gang. De gemeente Montignac, de gemeente waarin de grotten van Lascaux zich bevinden, wilde een alternatief bieden voor het gesloten grottenstelsel. Al snel werd besloten een replica te maken. In 1970 waren alle plannen gereed om te kunnen beginnen aan dit enorme project. Dat er haast achter zat had allereerst te maken met de steeds slechter wordende conditie van de oeroude originele schilderingen. Het maken van een accurate kopie was van belang voor de komende generatie onderzoekers. Het was daarnaast een mooi alternatief voor de toeristen die graag de mysterieuze grotschilderingen en gravures wilden zien. Door Lascaux II, de replica van Lascaux I, kreeg de bezoeker toch iets mee van de originele grot EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 1
die op een steenworp afstand van de kopie lag. Lascaux II werd een groot succes. Het was de eerste replica van een dergelijk grottenstelsel in de geschiedenis en trok net als Lascaux I ruim duizend bezoekers per dag. Bezoekers werden blijkbaar niet tegengehouden door het idee van een ‘neppe’ grot. Dit is dan ook goed voor te stellen, omdat Lascaux I met uiterste precisie is nagemaakt, waarbij dezelfde prehistorische materialen en technieken werden gebruikt. Zo bliezen de onderzoekers natuurlijke pigmenten door een pijpje, gemaakt van bot, op de nagemaakte rotswanden. Prehistorische mensen zouden op deze manier de verf op de muur hebben aangebracht. Zo werd dus veel nieuwe kennis over de oude grotschilderingen ingewonnen. In 2012 wilden de onderzoekers van de grottekeningen deze kennis, en andere nieuwe inzichten, delen met een nog groter publiek. Dit leidde tot het ontwerp van Lascaux III, een reizende tentoonstelling bestaande uit vijf replica’s van delen uit Lascaux I. Voor de vervaardiging van deze kopieën konden digitale technieken worden gebruikt die in de jaren 70 niet bestonden. Bovendien kwam er ruimte voor contemplatie. Waarom tekenden de prehistorische mensen eigenlijk wilde dieren op deze plek? Hoe past deze vondst binnen ons idee van geschiedenis? En op welke manier verhouden de grotschilderingen zich tot andere grotschilderingen in de wereld? De tentoonstelling reisde na Europa naar Amerika en Azië en trok veel mensen, waaronder kunstenaars, filosofen en wetenschappers.
Intussen was Lascaux II een van de meest bezochte beschilderde grotten ter wereld geworden. Deze eerste kopie liet echter niet het hele Lascaux grottenstelsel zien. Alleen de meest gedecoreerde ruimtes waren in de kopie opgenomen. Na het gebruik van nieuwe technieken bij Lascaux III werd daarom een poging gedaan om het totale grottenstelsel na te bouwen met behulp van 3D-scans. Met de scans werden door restauratie-experts schilderingen en gravures zo precies mogelijk op de gekopieerde rotswanden aangebracht. De kleinste kleurcontrasten uit Lascaux I konden zo in Lascaux IV worden nagemaakt. Daarnaast kon de bezoeker in de grotten het klimaat als dat van een echte grot beleven. Het project ‘Lascaux IV’ was eind 2016 klaar. Lascaux IV kwam aan de voet van de heuvel van Lascaux te liggen, de heuvel die de kostbare originele grottekeningen achter gesloten deuren herbergt. Lascaux IV probeert daarom een ervaring voor de bezoekers te creëren waarin het lijkt alsof ze door de echte grotten lopen. Een theatrale ervaring met geur, kleur, licht en geluid. De mensen gaan in kleine groepjes naar binnen, waardoor de bezoeker ook de tijd krijgt om het geheel op zich in te laten werken en goed te ervaren. Hierdoor is volgens het museum ook ruimte voor contemplatie en bezinning. Het is ironisch dat wij met de nieuwste technieken een van de oudste kunsten van onze planeet nabootsen, maar toch komen we in Lascaux IV heel dicht bij de 18.000 jaar oude afbeeldingen en de methodes van hun makers die aan het begin staan van de menselijke geschiedenis. d
